2-10vem

8142019 2-10vem

httpslidepdfcomreaderfull2-10vem 18

Վ Է Մ

հ ա մ ա հ ա յ կ ա կ ա ն հ ա ն դ ե ս

Ե ( Ժ Ա ) տ ա ր ի թ ի վ 2

( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3

ԳՐԱԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

ԺԵՆՅԱ ՔԱԼԱՆԹԱՐՅԱՆԻ laquoԵՂԻՇԵ ՉԱՐԵՆՑ

ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐraquo ԺՈՂՈՎԱԾՈՒՆ

2012-ին հրատարակված այս ուշագրավ ժողովածուն1 ընդգրկում էվաստակաշատ գրականագետ Ժենյա Քալանթարյանի տարբեր տարի- ների անդրադարձները 1049972ծ բանաստեղծի ստեղծագործության շրջա-փուլերին առանձին քերթվածներին և գրական հի984436ախնդիրներինԺողովածուի 1049972ջ ներառված հոդվածները դասավորված են ոչ թե իրենցստեղծման շարակարգությամբ այլ Եղիշե Չարենցի ստեղծագործություն- ների ժամանակագրությամբ ինչն ապահովում է չարենցյ ան ներ քին ժա-մանակի ընկալման որոշակի ընթացքն ու ամբողջականությունը ընդ-գծելով գրականագիտական ուսու984436ասիրության համար ելակետա յինգրող-ժամանակ հարաբերությունը

Ինչպես էր բանաստեղծն ընկալում իր ժամանակը և ժամանակիընթաց քում սերունդների հերթագայությամբ ինչպես է փոխվում նրաստեղծագործության ընկալումը Գրող-ժամանակ հարաբերությանայս փոխպայմանավորված կերպերի քննության առանցքի շուրջ է կա-

ռուցված Եղիշե Չարենցի ստեղծագործության քալանթար յա նականուսու853364ասիրությունըՉարենցագիտության զարգացման ամբողջ ընթացքում արդիական

են եղել և տեղին են laquoտուրք ժամանակինraquo laquoներկայի հարահոսraquo laquoմոլո-րությունraquo laquoսխալ գնահատականraquo laquoմարգարեությունraquo laquoանցյալի վերա-գնահատում ու ժխտում հանուն ապագայիraquo հակասական հասկացութ- յունները որոնք հեղինակի կեցության ժամանակներում և հատկապեսհիմա Չարենցի բազմաշերտ ստեղծագործության տարբեր 1049972կ նություն- ների ու ընթերցու984436երի հնարավորություն են տալիս Գրական ստեղծա-գործության արտաքին ու ներքին ազդակների և օրինաչափութ յունների

քննությամբ է այս հասկացություններին անդրադառնում Ժ Քալան-թարյանը

Չարենցյան հայտնի խոսքը ներկա յի տուրք չէ 853364այն քանզի laquoԹեուզում ես երգդ լսեն ժամանակիդ շունչը դարձիրraquo նշանաբանով նա չիժխտում անցյալի խորհուրդը Ընդհակառակը անցյալի ու ապագայի853364ջև դեռևս ընթացքի 1049972ջ գտնվող ու վավերականություն չստացած ներ-կան բանաստեղծը փորձում է ընկալել ու գեղարվեստորեն իրացնել հայ

Ընդունվել է տ984442ագրության 80320131 Քալանթարյան Ժ Եղիշե Չարենց Ուսու853364ասիրություններ խ984436բ ՎԳաբրիե984428ան- ԵրԵՊՀ հրատ2012 312 էջ (Հետայսու ժողովածուից կատարված 1049972ջբերու853364երի էջերը կնշվենտեքստու984436 փակագծերի 1049972ջ)

1

8142019 2-10vem


մշակույթի հավերժական նշաններով Հեթանոսական աշխարհայացքիդրսևորում առասպելներն առավելապես օգտագործվում են բանաստեղծիստեղծագործության խորհրդապաշտական շրջանում սակայն հետագաշրջափուլերում դրանք ևս առկա են որպես ներկայի կոդավորման նրաողբերգությունները հասկանալու բանալի

Եղիշե Չարենցի ու գրական հեթանոսության Չարենցի ու Դանիել Վա-րուժանի առնչութ յուն ները նախկինում ևս քննության առարկա են եղել(Սուրեն Աղաբաբյան Ալմաստ Զաքարյան և ուրիշներ) սակայն ԺենյաՔալանթարյանն իր laquoՄի քանի նրբերանգներ Չարենցի laquoհեթա նոսակա- նիցraquoraquo հոդվածում նոր փաստերի հիման վրա սահմանելով այդ հարա-բերությունների երկակի բնույթը դրանց անդրադարձել է այլ կող853364ցՈւսու984436ասիրողը փաստում է որ հեթանոսական առասպելույթները հինհայոց առասպելաբանության հերոսները Արան Շա853364րամը բա նաս-տեղծի ստեղծագործության 1049972ջ տևական 984431անք են ունենում և իրացվումոչ 853364այն ստեղծագործության վաղ շրջանում այլև 1930-ական ներին

Աղասի Խանջյանի ողբերգական մահվան համատեքստում Խանջ յան-Չարենց հարաբերություններն ավանդաբար դիտարկվել են կամ զուտկենսագրական կամ առաջին հերթին laquoԴոֆին Նաիրյանraquo հայտնի շարքիառնչությամբ Ա Խանջյանին նվիրված սո նետ ների այս շարքում առա-վելապես իրացվում են քրիստոնեական խորհրդանիշեր սակայն սո նետ- ներից 1049972կի տարբերակում Հիսուսին փոխարինում է Արան Այս փոխա-տեղու984436 ու Շա853364րա853364 և Արայի կերպարների չարենցյան կիրառու-թյունների նորովի ընթերցումը հնարավորություն են տալիս Ժ Քա լան-թարյանին որպես Խանջյանին նվիրված ստեղծագործություն դիտարկել նաև laquoՀին պարտութ յան լեգենդըraquo բանաստեղծությունը

Գրականագետը հի984436վելով բանաստեղծության կառուցվածքի թե-մա յի ու գաղափարի քննության վրա մատնանշում է որ Ա Խանջյանիսպանութ յու նը Չարենցն ընկալում է որպես Արայի պարտության պար-բերական արձագանքներից 1049972կը

Ուշագրավ են նաև Ժ Քալանթարյանի laquolaquoԱթիլլաraquo պոեմըraquo հոդվածումառկա դիտարկու984436երը Եղիշե Չարենցի ստեղծագործության առաջինշրջանի վերաբերյալ laquolaquoԴանթեական առասպելիցraquo 853364նչև laquoԱթիլլաraquo ըն-կած շատ կարճ ժամանակա853364ջոցում Չարենցի աշխարհայացքն ու ստեղ-ծագործությունն ապրել են տրամաբանական որոշակի զարգացում Որ-

քան էլ ներքին սերտ կապով հիշյալ երեք պոե984436երը կապված են իրարհետ նրանցից յուրաքանչյուրը ստեղծագործական որոնու984436երի նոր նա-խորդից տարբեր փուլի արտահայտություն է laquoԱթիլլանraquo ինչ-որ չափովպատասխանում է նաև նախորդ պոե984436երում առաջ քաշած հարցա-դրու984436երինraquo (էջ 36) Գրականագետի կարծիքով պոե853364 հի984436ական հար-ցադրու984436երն են պատերազ853364 որպես հավերժական չարիքի դատա-պարտումը վրեժխնդրության անհրաժեշտությունն ու հին աշխարհիկործանումը Անդրադառնալով դրանց իրացմանը և բանավիճելով laquoԱ-թիլլայիraquo վերաբեր յալ չարենցագիտության 1049972ջ հնչեցված որոշ չափով853364ակողմանի այն տեսակետների հետ ըստ որոնց Աթիլլան բուրժուա-

կան հասարակարգի վրա կախված չարիք է (Եղիշե Չարենց) Արևմուտքի

2

8142019 2-10vem


Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3

Գ Ր Ա Խ Ո Ս Ո Ւ

Թ Յ Ո Ւ Ն Ն Ե Րսանձազերծած կործանիչ պատերազ853364 դեմ ընդվզում (Սուրեն Աղա-

բաբյան Հակոբ Սալախյան) բարբարոսների գովք (Պողոս Մակինցյան)Ժենյա Քալանթարյանն իրավացիորեն առաջ է քաշում այդ կերպարն իրզարգացման 1049972ջ բազմակողմանորեն և laquoՎահագնraquo պոե853364 հետ ան853364-ջական կապով 1049972կնաբանելու անհրաժեշտությունը Հայսմ ըստ գրակա-

նագետի չարենցյան ստեղծաբանական հղացքը ամբողջանալու համարառասպելական Վահագնից հետո իրական պատմականորեն հզոր թեևկործանիչ ուժով օժտված վրեժխնդիր Աթիլլայի կերպարի իրացմանկարիքն ուներ

Ընդհանրապես չարենցյան պոե984436երն առանձնահատուկ են ժանրիխորը և բազմակողմանի ընկալման ու համապատասխան արտահայտ-չականության շնորհիվ Պոե853364 ժանրի չարենցյան իրացու984436երին ԺՔալանթարյանն անդրադառնում է ժողովածուում ընդգրկված գրեթեբոլոր հոդվածներում և հատկապես laquoԱվանդների և նորարարությանդիալեկտիկան Եղիշե Չարենցի laquoԳիրք ճանապարհիraquo ժողովածուումraquo

և laquoՉարենցի պոե853364երի ներժանրային հարցերraquo ուսու984436ասիրություն- ների 1049972ջ

Նախ դեռևս 1987-ին գրված laquoԳիրք ճանապարհիինraquo նվիրված իրհոդվածում Ժ Քալանթարյանը հանգամանալից քննում է գրքի գեղար-վեստական իրականության 1049972ջ պոե984436երի ունեցած նշանակությունըընդգծելով դրանց գաղափարական 853364ասնությունն ու բանաստեղծիընտրած թեման լավագույնս իրացնելու կարողությունը laquoՊատմականհայացքը անցյալի վերաբեր յալ ժողովածուի գաղափարական ու փիլի-սոփայական հիմքն է և պայմանավորում է նրա կառուցված քային առանձ- նահատկությունները laquoՊատմության քառուղիներովraquo վերնագրի տակամփոփված պոե984436երի շարքը 853364 կուռ ամբողջություն է ոչ 853364այն այնպատճառով որ բոլոր պոե984436երն էլ արտացոլում են պատմական անցյա-լի տարբեր պահերը այլև արտաքնապես խիստ տարբեր մռայլ կամլավատեսական հաջողված և չհաջողված բոլոր պոե984436երում գրեթե 853364ա-տեսակ վերաբերմունք կա հայ ժողովրդի անցած պատմական ճանա-պարհի վերաբերյալraquo (էջ 153-154)- գրում է ուսու984436ասիրողը

Հայոց անցյալի ու նրա մասին կիսաառասպելական պատկերացում- ների վրա հի984436ված ներկայի քննադատութ յունն ու երգիծումը դրսևոր-վում է նաև բոլոր առու984436երով բացառիկ laquoԵրկիր Նաիրիraquo վեպում Այն

հեղի նակային բնորոշմամբ laquoպոեմանման վեպraquo է Ժ Քալանթարյանըանդրադառնալով վեպի ժանրային բնութագրու984436երին և ամփոփելովտարբեր ուսու984436ասիրութ յունները կարողա նում է չարենցագիտության1049972ջ առաջին անգամ ամբողջապես բացատրել հեղինակային բնորոշու-մը նուրբ ու ճշգրիտ դիտարկու984436երով ցույց տալ որ վեպի քնարակա- նությունը ծնվում է նրանից որ հեղինակը պատու853364 ողբերգակա նու-թյունն արտահայտում է ոչ թե կերպարների 853364ջոցով այլ հեղինակ-պատմողի հույզերի laquoԵրկի հուզականությունը դրսևորվում է ռիթ853364կարձակի շրջուն շարադասության բազմաթիվ քնարական շեղու984436երիընթերցողին ուղղված պատմողի հաճախակի դիմու984436երի երևույթներին

նրա կող853364ց տրված ան853364ջական գնահատականների և այլ 853364ջոցների

3

8142019 2-10vem


շնորհիվ Ուրե984436 ցավից ու սիրուց ծնվող հուզականությունը և այս հու-զականության դրսևորման 853364ջոցներն էլ բացահայտում են laquoպոեման-մանraquo արտահայտութ յան իմաստը 853364աժամանակ մատ նա նշելով նրագաղափարական հիմքըraquo (էջ 58)

2012 թվականին գրված ժամանակագրորեն վերջին laquoՉարենցի

պոե853364երի ներժանրային հարցերraquo ծավալուն ուսու984436ասիրության 1049972ջԺ Քալանթարյանը վերստին անդրադառ նալով Չարենցի ստեղծագոր-ծության համար կարևոր այս խնդրին փաստում է որ բանաստեղծըշուրջ հիսուն պոե853364 հեղինակ է ինչը բացառիկ է հայ գրականությանհամար Որպես ելակետ ընդունելով պոե853364 ժանրի զարգացման ու փո-փոխությունների ստորոգությունը գրա քննադատը Չարենցի պոե984436երիժանրային բազմազա նությունը պայմանավորում է բանաստեղծի բա-ցառիկ տաղանդով անհատականությամբ ու անընդհատ կատարելա-գործվելու ձգտմամբ

Չարենցի պոե984436երի ժանրային էության ճիշտ ընկալման համար ըստ

գրականագետի կարևոր է դրանցում քնարական ու էպիկական տարրերիհարաբերակցության պարզումը Այս տեսան984431ունից էլ քննության ենենթարկվում laquoԽմբապետ Շավարշraquo և laquoՄահվան տեսիլraquo պոե984436երը կա-տարվում են նրբին դիտարկու984436եր դրանց ժանրային կառույցի վերա-բերյալ 853364անգամայն նորովի են բացահայտվում նաև կերպարակերտ-ման սկզբունք ները Քննադատն իրավացիորեն նկատում է որ Չարենցիպոե984436երի 1049972ծ մասն այդուհանդերձ ունի քնարական բնույթ քիչ ենկերպարները որոնք սակայն հոգեբանորեն խորն են համոզիչ բարդու դրամատիկ Դրանցում քնարական ու էպիկական տարրերի հա-րաբերակցությունը պայմանավորված է նաև հեղինակ-հերոս կապովորն ըստ Ժ Քալանթարյանի առաջնային է laquoԴանթեական առասպելraquolaquoԿոմունիստ ների պատը Փարիզումraquo պոե984436երում Այստեղ որոշակիորեն նույնանում են laquoհերոսraquo և laquoհեղինակraquo հասկացությունները ինչն էլ ան-դրադառնում է պոե984436երի ոճի վրա հայտնվում է հրապարակախոսականհնչողություն 1049972նախոսության տարրերով

Չարենցի պոե853364 արվեստի վերաբերյալ քննադատի հի984436արար դի-տարկու984436երը նորովի են 1049972կ նաբանում բանաստեղծի այս ժանրին բազ-մակի անդրադարձների նպատակներն ու արդ յունք ները Բացահայտվողառանձին նրբերանգներն ամփոփվելով դրանք ստեղծում են չարենցյան

պոե853364 ժանրային էության ամբողջական պատկերը laquoՉարենցի պոեմ- ներից շատերին բնորոշ է կամ հուզական կամ դրամատիկ լարվածու-թյունը և անհանգստությունը որն ավելի շատ արտահայտվում է հերոս- ների ներաշխարհում քան գործողությունների 1049972ջ ինչպես նաև հե-ղինակային խոսքի ռիթ853364 արագությամբ Չարենցի կարևոր նորամուծու-թյուններից 1049972կը բանաստեղծի և հանրության 853364ջև տարածությանկրճատու984436 էraquo (էջ 266)- եզրակացնում է գրականագետը

Իր laquoԲանաստեղծի դրամատիկական որոնու853364երըraquo ուսու984436ասի-րության 1049972ջ խոսելով 1920-ականների արվեստի նոր գեղագիտության ուվերջինիս ցայտուն իրացումը հանդիսացող Չարենցի դրամատիկական

գործերի մասին Ժենյա Քալանթարյանը նկատում է որ նույնիսկ բեմում

4

8142019 2-10vem


Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3

խաղացված laquoԿապկազ թամաշայիraquo պարագայում Չարենցը կրկին ավելիշատ պոեմ էր ստեղծում քան պիես քանի որ ժխտում էր ակադե853364ականթատրոնն ու այդ թատրոնի հի984436ական ժանրը պիեսը Սակայն նույնիսկդասական արվեստի սկզբունքների բացասմամբ ստեղծված գործերը ևհատկապես նորարարական laquoԿապկազ թամաշաraquo պիես-պոեմը թե իր

գաղափարով և թե գեղարվեստական իրացման մակարդակով բացառիկերևույթներ էին ինչպես Չարենցի ստեղծագործության այնպես էլ հայգրակա նության 1049972ջ

Ըստ գրականագետի դրամատիկական մյուս գործերը laquoԱքիլլես թեՊյերոraquo laquoՍնոուդեն ամուսիններ կամ ինքնիրեն կոմունիզմraquo նույնպեսորոշակիորեն մոտենում են պոե853364 ժանրին և այսօր ունեն ավելի շատգրապատմական արժեք Մշտապես առաջինը լինելու բանաստեղծականբոլոր ձևերը փորձելու արվեստն ու գրակա նությունը նոր ժամանակներինհամապատասխանեցնելու ձգտու984436երը Եղիշե Չարենցին թեև հաճախհեռացնում էին գրականության դասական ավանդներից նոր թեմաներ

ու արտահայտչա853364ջոցներ պարտադրում սակայն ազգային խնդիրներնուղղակի կամ անուղղակի արտացոլվում էին նրա ամբողջ ստեղծա-գործության 1049972ջ Նույնիսկ laquoԿապկազ թամաշայումraquo ծաղրի 853364ջոցով բա- նաստեղծն արձագանքում էր ազգային-քաղաքական կարևոր հարցերինԵվ բնական է որ ազգա յին ողբերգությունը Մեծ եղեռնը չէր կարողանանդրադարձ 984436ալ laquoՉարենցի ամբողջ ստեղծագործությունը նրաառաջին իսկ էջերից սկսած հայրենիքի բախտի հետ կապված գրողիհույսի երազի հուսավառության ու հիասթափության հոգեկան վերելքիու անկման պատմությունն է Այդ իսկ պատճառով Եղեռնը թեմա չէՉարենցի համար այլ նրա պատմափիլիսոփայության բաղկացուցիչ ան-տրոհելի մասը ուստի խոսել նրա ստեղծագործութ յուններում Եղեռնիարտացոլման մասին նշանակում է քննության առնել ազգային ճակա-տագրի չարենցյան բոլոր արծարծու984436երը հույսի ու հիասթափությանփուլերով պատճառների ու հետևանքների որոնու984436երովraquo (էջ 176)-գրում է Ժ Քալանթարյանը laquoԵղեռնապատում ըստ Եղիշե Չարենցիraquo ուսու984436ասիրութ յան 1049972ջ

Առաջին հա յաց քից այս դիտարկումը կարող է չափազանցված թվալսակայն քննադատը սկսելով Չարենցի ստեղծագործության առաջինշրջանից բանաստեղծի աշխարհայացքի աստիճանական զարգացման

քննությամբ փաստում է որ նույնիսկ ավանդաբար խորհրդա նշական1049972կնաբանության ենթարկվող գործերում (laquoՀրո երկիրraquo laquoՏեսիլաժա1049972րraquolaquoԿապուտաչյա հայրենիքraquo) բանաստեղծն իրացնում է ազգային ող-բերգության ու ոճրի թեմաները Իսկ արդեն laquoԴանթեական առասպելraquo ուlaquoԱզգային երազraquo պոե984436երում 853364 դեպքում երազների տապալումը իսկմյուսում անկման քաղա քական հիմքերի փնտրտուքը բանաստեղծինբերում են հուսահատության

Եղեռնի պատկերների ուղղակի վերարտադրությունը փոխարինվումէ ողբերգության պատճառ ների քննությամբ ինչն իր բարձրակետին էհասնում laquoԵրկիր Նաիրիraquo վեպում Եղեռնի թեմայի ներքին անվերջ ար-

ծարծու984436երի փաստու984436 է երկարաշունչ ու ողբերգութ յան ցավի հետ


Թ Յ Ո Ւ Ն Ն Ե Ր

5

8142019 2-10vem


զուգահեռելի կարծես ավարտ չունեցող laquoԿո853364տասraquo պոեմը ԱյստեղՉարենցը վերջապես կարողանում է 1049972ծ ողբերգությունը ներկայաց նելառանց այլաբանության ցույց տալ ժողովրդի պատմությանը ձուլված1049972ծ անհատի կենսագրության ավարտը և երազանքը վերադառ նալտուն որն այլևս չկա

Առանձին անդրադարձի կարիք ունի նաև կնոջ ու սիրո իդեալներիթեման որով սկսվում է Եղիշե Չարենցի պոեզիան և շարունակվում853364նչև վերջին բանաստեղծութ յուն ները Իր laquolaquoԵրեք երգhellipraquo-ից 984436նչև Նավզիկեraquo ծավալուն հոդվածում պրոֆեսոր Քալանթարյանը խորաթա-փանցությամբ հոգեբանական նրբերանգների նկատմամբ 1049972ծ ուշադրու-թյամբ բացահայտում է քնարական պոեզիայի նախասիրած թեմաներիբազմակերպ դրսևորու984436երն ու այդ բազմազա նության աղբ յուրներըԳրակա նագետը ցույց է տալիս կերպարի զար գացման օղակ ները

laquoցնորք-աղջիկraquo- laquoքույր-կինraquo- laquoՇա984436րամraquo- laquoհետերա-ցնորքraquo-laquoգո-զալraquo-laquoՄանոն Լեսկոraquo-laquoՆավզիկեraquo հի984436ավորում դրանց հոգեբա նա-

կան պատճառաբանվածությունն ու ներկայացնում գեղարվեստականարտահայտչա853364ջոցների հնարավոր աղբյուրները

Ինչպես բոլոր խոշոր հեղինակների ստեղծագործությունների ԵղիշեՉարենցի պոեզիայի դեպքում ևս արծարծվել են գրական առնչություն- ների ու թողած հետագծի հարցերը Գրական տեքստերի ու հեղի նա-կությունների հետ կապերի բազմազանությունից առանձ նանում է Չա-րենց-Նարեկացի առնչությունը որի վրա ուշադրութուն է հրավիրում ԺՔալանթար յանը laquoԻնչպես վկա է 1049972ր հին Նարեկացինraquo հոդվածումԸստ ուսու984436ասիրողի 853364ջնադարի հանճարի ստեղծագործությունը նրակերպարը տևական ժամանակ զբաղեցրել են Չարենցի 853364տքը Նարե-կացին որպես ազգային բանաստեղծության խորհրդանիշ հանդիպում էոչ 853364այն ուղղակի հիշատակությունների ձևով ինչպես օրինակ laquoՏա-ղարանraquo շարքի երկու հանրահայտ laquoՀա յաստանինraquo և laquoԵս իմ անուշՀայաստանիraquo բանաստեղծություններում է այլ նաև անուղղակի ձևով Իմասնավորի Նարեկացու laquoՄատեան Ողբերգութեանraquo երկի արձագանք- ները նկատելի են 1920 թվականին գրված laquoՄահվան տեսիլraquo բանաստեղ-ծության ինքնազոհաբերման ու կախաղանի հայտնի պատկերում և 853364 քանի այլ ստեղծագործություններում

Գրականագետն ընթերցողի ուշադրությունն է հրավիրում այն հան-

գաման քի վրա որ այդ ժամանակներում Նարեկացուն անդրադարձ ներըոչ 853364այն չէին խրախուսվում այլև 1049972րժելի էին Դեպի հոգևոր-եկեղե-ցական մշակույթ հղու984436երը համարվում էին ազգայնականության ար-տահայտություն ավելին հակասում էին հենց իր Չարենցի տ984446ալ շրջա- նի աշխարհայացքին Այս համատեքստում գրականագետն անդրադառ- նում է laquoԳիրք ճանապարհիիraquo շուրջ ստեղծված իրավիճակին և կանգ էառնում հատկապես Չարենցի 984431անքի վերջին շրջանում ստեղծած laquoԻնչ-պես հնում վկան այն Նարեկացինraquo սո նետի laquoԻ խորոց սրտի խոսք ընդԱստուծոraquo շարքի և laquoՎերջին աղոթքraquo բանաստեղծութ յան ու laquoԻմ լերանաղոթքըraquo պոե853364 քննության վրա Բացահայտվում են այս ստեղծագոր-

ծությունների բնույթի ուղղվածության ինչպես նաև Չարենցի աշխար-

6

8142019 2-10vem


211

Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3

հայացքի փոփոխութ յան ու Նարեկացու ազդեցության հետ առնչվողուշագրավ երևույթներ laquoՉարենցը կատարելապես ինքն է նաև այն դեպ- քերում երբ շփման եզրեր ունի Նարեկացու հետ Որոնու984436երը այդթվում և Նարեկացուն դի1049972լը Չարենցի համար եղել են ինքնարտահայտ-ման և սեփական խորքերը ճանաչելու 853364ջոցraquo (էջ 293)- եզրակաց նում է

Ժ ՔալանթարյանըԳրականության ավանդները ճանաչելու և յուրացնելու ձգտումը զար-գացման նախորդ շրջան ների laquoվավերական տեքստերիraquo ուղղակի վկա- յակոչու984436երն ու անուղղակի առնչություն ները իհարկե բնորոշ են ոչ853364այն Չարենցի ստեղծագործությանը այլև հետագա բոլոր այն բա նաս-տեղծներին ում համար Չարենցի պոեզիան դարձավ գրականությանգագաթնակետ ու laquoվավերական տեքստraquo

Հետչարենցյան հայ պոեզիան իր բազմազան դրսևորու984436երով թեևչդարձավ Եղիշե Չարենցի բանաստեղծական գծի ժառանգորդն ու շա-րու նակողը (թերևս չէր էլ կարող դառնալ) սակայն առանձին բանաստեղծ-

ների որոշ ստեղծագործություններում պատկերներում նկատվեցին ու նկատվում են հայոց բանաստեղծության հանճարի պոեզիայի արձա-գանքները Նույնիսկ հայ գրականության զարգացման արդի ընթացքնիրենց ստեղծագործությամբ պայմանավորող հեղի նակ ներն անտես թե-լերով ու շերտերով 853364ջնորդավորված կամ ուղղակի կապված են ԵղիշեՉարենցի բազմաժանր ստեղծագործությանը Այս տեսան984431ունից ուշա-գրավ է laquoԵղիշե Չարենցraquo ժողովածուն եզրափակող laquoՉարենցյան ինչ-ինչ ազդակներ արդի պոեզիայումraquo ակնարկը laquoԱ1049972նևին էլ պատա-հական չէ- գրում է ԺՔալանթարյանը- որ չարենցյան ոճերը դարձ-վածներն ու պատկեր ները շարունակում են ազդել ժամանակակից բա- նաստեղծների վրա երբե984436 նախորդ սերնդով 853364ջ նորդավորված ավելիհաճախ ուղղակիորեն Խոսքն այստեղ չի վերաբերում չարենց յանավանդ ների ամբողջ համակարգին այլ Չարենցի պոեզիայի այն հատ-կա նիշներին որոնք այսօր հետմոդեռ նիզ853364 տիրապետության շրջանումևս ընկալվում են իբրև արդիական և շարունակվում են ժամանակակիցբանաստեղծների երկերումraquo (էջ 295)

Ուսու984436ասիրողը առանձնացնելով Չարենցի կող853364ց ժամանակի ու- նիվերսալ ու յուրահատուկ ընկալման արտահայտություն laquoԱչքերս հառելեմ անցյալին ապագայի նժույգը նստածhellipraquo տողը արտածում է laquoապագա-

անցյալ-ապագաraquo սխեման որի հարաբերությամբ էլ քննում է ՀամոՍահ յա նի Սիլվա Կապուտի984431անի Պարույր Սևակի կող853364ց ժամա նակիեռաչափ ընկալման ու գեղարվեստական իրացման առանձ նահատկու-թյունները Ըստ Ժ Քալանթարյանի նշյալ բանաստեղծները նաև նրանցհաջորդները Արևշատ Ավագյանը Էդվարդ Միլիտոնյանը Հենրիկ Էդո- յանը Հովհաննես Գրիգորյանը ավելի հակ ված են դեպի ժամանակիընկալման կամ 853364ագիծ-ուղիղ կամ շրջանաձև կերպերը և ի վերջո նրանք հանգում են ժամանակի անտրոհելիության կամ քաոսայնությանգաղափարին laquoԱյսինքն Չարենցը աշխարհայացքով և անշուշտ ժա-մանակի թելադրանքով բանականությամբ կարգավորվող աշխարհի

կող984436ակից է ուր իրերն ու երևույթները գտնվում են տրամաբանական



7

8142019 2-10vem


պատճառահետևան քային կապի 1049972ջ և ընդհանուր առմամբ էլ ժամանակնանցյալից շարժվում է դեպի ապագա Ժամանակակից բանաստեղծներիհամար ժամանակը տիեզերական քաոսի 853364 արտահայտութ յուն էraquo (էջ301)- գրում է քննադատը հղում կատարելով հետմոդեռն փիլիսոփա- յության համար հի984436աքարային չկարգավորված քաոսի հետ սահմա-

նակից իրականության ու տեղային ճշմարտության հասկացութ յուններինՈւստի laquoԻր բազմաշերտ ու բազմաբովանդակ ստեղծագործությամբ ԵՉարենցը կանգնած է այսօրվա պոեզիայի ակունքներում և հաճախ ան-տեսա նելիորեն շնչավորում է ժամանակակից բանաստեղծ ների մտածո-ղությունըraquo (էջ 310)

Հիրավի Եղիշե Չարենցի բանաստեղծությունը նրա բազմաժանրստեղծագործությունը 853364ջնորդ է անցյալի ու ներկայի գրականություն- ների 853364ջև և անկասկած այդպիսին կլինի նաև ապագայում արդենանցյալ դարձած 1049972ր ներկայի հարաբերությամբ Ըստ այդմ յուրաքանչյուրանդրադարձ Չարենցի ստեղծագործությանը laquo1049972ծ բանաստեղծի անհա-

տական ընկալման յուրաքանչյուր տարբերակraquo (էջ 9) ինչպես բնութա-գրում է իր ժողովածուն Ժենյա Քալանթարյանը 1049972ծ նշանակություն ունի նրա բազմախորհուրդ ստեղծագործության ուսու984436ասիրության համար

Սակայն 1049972ր խորին համոզմամբ վաստակաշատ գրականագետիlaquoԵղիշե Չարենցraquo գիրքը դուրս է գալիս laquoանհատական ընկալման տար-բերակraquo բնորոշման սահմաններից և իր գիտակա ն բարձր մակարդակովարծարծվող խնդիրների կարևորութ յամբ ու նոր բացահայտու984436երովարժանի տեղ է զբաղեցնում չարենցագիտության ա1049972 նա նշա նակալիձեռքբերու984436երի կողքին

Հայկ Ա ՀամբարձումյանԲանաս գիտ թե984431նածո

Summary

THE BOOK ldquoYEGHISHE CHARENTS RESEARCHESrdquo BY

JENYA QALANTARYAN

Hayk H Hambardzumyan

The present article is about the book ldquoYeghishe Charentsrdquo by ProfessorJenya Qalantaryan where the different yearsrsquo researches of professor are col-lected which are dedicated to the works of the great Armenian poet YegisheCharents In some articles we can read about different periods and differentproblems of the poetrsquos literary The author analyzes new facts and many fa-mous works of Charents and makes a lot of discoveries Jenya Qalantaryanrsquosnew book is a new word in charentsology

8

8142019 2-10vem


մշակույթի հավերժական նշաններով Հեթանոսական աշխարհայացքիդրսևորում առասպելներն առավելապես օգտագործվում են բանաստեղծիստեղծագործության խորհրդապաշտական շրջանում սակայն հետագաշրջափուլերում դրանք ևս առկա են որպես ներկայի կոդավորման նրաողբերգությունները հասկանալու բանալի

Եղիշե Չարենցի ու գրական հեթանոսության Չարենցի ու Դանիել Վա-րուժանի առնչութ յուն ները նախկինում ևս քննության առարկա են եղել(Սուրեն Աղաբաբյան Ալմաստ Զաքարյան և ուրիշներ) սակայն ԺենյաՔալանթարյանն իր laquoՄի քանի նրբերանգներ Չարենցի laquoհեթա նոսակա- նիցraquoraquo հոդվածում նոր փաստերի հիման վրա սահմանելով այդ հարա-բերությունների երկակի բնույթը դրանց անդրադարձել է այլ կող853364ցՈւսու984436ասիրողը փաստում է որ հեթանոսական առասպելույթները հինհայոց առասպելաբանության հերոսները Արան Շա853364րամը բա նաս-տեղծի ստեղծագործության 1049972ջ տևական 984431անք են ունենում և իրացվումոչ 853364այն ստեղծագործության վաղ շրջանում այլև 1930-ական ներին

Աղասի Խանջյանի ողբերգական մահվան համատեքստում Խանջ յան-Չարենց հարաբերություններն ավանդաբար դիտարկվել են կամ զուտկենսագրական կամ առաջին հերթին laquoԴոֆին Նաիրյանraquo հայտնի շարքիառնչությամբ Ա Խանջյանին նվիրված սո նետ ների այս շարքում առա-վելապես իրացվում են քրիստոնեական խորհրդանիշեր սակայն սո նետ- ներից 1049972կի տարբերակում Հիսուսին փոխարինում է Արան Այս փոխա-տեղու984436 ու Շա853364րա853364 և Արայի կերպարների չարենցյան կիրառու-թյունների նորովի ընթերցումը հնարավորություն են տալիս Ժ Քա լան-թարյանին որպես Խանջյանին նվիրված ստեղծագործություն դիտարկել նաև laquoՀին պարտութ յան լեգենդըraquo բանաստեղծությունը

Գրականագետը հի984436վելով բանաստեղծության կառուցվածքի թե-մա յի ու գաղափարի քննության վրա մատնանշում է որ Ա Խանջյանիսպանութ յու նը Չարենցն ընկալում է որպես Արայի պարտության պար-բերական արձագանքներից 1049972կը

Ուշագրավ են նաև Ժ Քալանթարյանի laquolaquoԱթիլլաraquo պոեմըraquo հոդվածումառկա դիտարկու984436երը Եղիշե Չարենցի ստեղծագործության առաջինշրջանի վերաբերյալ laquolaquoԴանթեական առասպելիցraquo 853364նչև laquoԱթիլլաraquo ըն-կած շատ կարճ ժամանակա853364ջոցում Չարենցի աշխարհայացքն ու ստեղ-ծագործությունն ապրել են տրամաբանական որոշակի զարգացում Որ-

քան էլ ներքին սերտ կապով հիշյալ երեք պոե984436երը կապված են իրարհետ նրանցից յուրաքանչյուրը ստեղծագործական որոնու984436երի նոր նա-խորդից տարբեր փուլի արտահայտություն է laquoԱթիլլանraquo ինչ-որ չափովպատասխանում է նաև նախորդ պոե984436երում առաջ քաշած հարցա-դրու984436երինraquo (էջ 36) Գրականագետի կարծիքով պոե853364 հի984436ական հար-ցադրու984436երն են պատերազ853364 որպես հավերժական չարիքի դատա-պարտումը վրեժխնդրության անհրաժեշտությունն ու հին աշխարհիկործանումը Անդրադառնալով դրանց իրացմանը և բանավիճելով laquoԱ-թիլլայիraquo վերաբեր յալ չարենցագիտության 1049972ջ հնչեցված որոշ չափով853364ակողմանի այն տեսակետների հետ ըստ որոնց Աթիլլան բուրժուա-

կան հասարակարգի վրա կախված չարիք է (Եղիշե Չարենց) Արևմուտքի

2

8142019 2-10vem


Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3











3

8142019 2-10vem











4

8142019 2-10vem


Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3











5

8142019 2-10vem










6

8142019 2-10vem


211

Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3










7

8142019 2-10vem








Summary


JENYA QALANTARYAN



8

8142019 2-10vem


Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3











3

8142019 2-10vem











4

8142019 2-10vem


Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3











5

8142019 2-10vem










6

8142019 2-10vem


211

Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3










7

8142019 2-10vem








Summary


JENYA QALANTARYAN



8

8142019 2-10vem











4

8142019 2-10vem


Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3











5

8142019 2-10vem










6

8142019 2-10vem


211

Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3










7

8142019 2-10vem








Summary


JENYA QALANTARYAN



8

8142019 2-10vem


Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3











5

8142019 2-10vem










6

8142019 2-10vem


211

Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3










7

8142019 2-10vem








Summary


JENYA QALANTARYAN



8

8142019 2-10vem










6

8142019 2-10vem


211

Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3










7

8142019 2-10vem








Summary


JENYA QALANTARYAN



8

8142019 2-10vem


211

Վ

Է Մ



( 4 2 ) ա պ ր ի լ - հ ո ն ի ս 2 0 1 3










7

8142019 2-10vem








Summary


JENYA QALANTARYAN



8

8142019 2-10vem








Summary


JENYA QALANTARYAN



8

2-10vem

Documents

Transcript of 2-10vem