ค ำบรรราำารำาชาำ ศกษาโครงสรางและลกษณะของชมชน ความหมาย ปรชญา แนวคด หลกการและเปาหมายของการพฒนาชมชน กระบวนของการเปลยนแปลงทางสงคม ผลกระทบของการเปลยนแปลงทางสงคม การน าทฤษฎสงคมศาสตรไปใชในการพฒนาชมชน โดยมงพจารณาความสมพนธทางดานวฒนธรรม สงคม เศรษฐกจ การเมอง เปนตน ตถประสงค หลงจากศกษาชดวชานแลว ผเรยนสามารถ

1. เขาใจและบอกไดถงความหมาย ปรชญา แนวคด หลกการและเปาหมายของการพฒนา โครงสรางและลกษณะของชมชน แนวคด ววฒนาการของการพฒนา

2. เขาใจและสามารถอธบายไดถงทฤษฎการพฒนา กระบวนของการเปลยนแปลงทางสงคม ผลกระทบของการเปลยนแปลงทางสงคม

3. เขาใจและอธบายปรชญาของการพฒนาชมชนได 4. อธบายแนวคด ความหมายของการพฒนาชมชนและการพฒนาได 5. บอกไดถงประวตความเปนมาของการพฒนาและการพฒนาชมชน 6. อธบายไดถงหลกการพฒนาชมชนได

แนคชด การพฒนาชมชนเปนบรณาการศาสตร ซงรวมเอาปรชญา แนวคด หลกการจากสงคมศาสตรและมนษยศาสตรหลายสาขา เชน สงคมวทยา มานษยวทยา รฐศาสตร เศรษฐศาสตร ชาตพนธวรรณนา ปรชญา จตวทยา การบรหารและการศกษา เขามาผสมผสานแลวสรางองคความรขนมาใหม ดงนน การศกษาวชาการทางดานการพฒนาชมชนจงตองมความรพนฐานเกยวกบศาสตรตาง ๆ เหลานเปนอยางด เนอหาสาระในวชานจงประกอบดวยมตทางวชาการหลายมตทซอนทบ เคลอนไหว และมปฏสมพนธตอกน รวมทงเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ผทศกษาจ าเปนอยางยงทจะตองเขาใจในทกบรบททเกยวของ เนอหำ บทท 1 ความหมายของการพฒนา แนวคด และววฒนาการ บทท 2 ความหมายของทฤษฎ ทฤษฎพฒนาสงคม และทฤษฎการพฒนา บทท 3 ปรชญา อดมการณ การพฒนาชมชน บทท 4 แนวคดและความหมายของชมชนและการพฒนาชมชน บทท 5 ประวตความเปนมาของการพฒนาและการพฒนาชมชนในประเทศไทย บทท 6 หลกการพฒนาชมชน

บรทท 1 คำมหมำาของกำรพฒนำ แนคชด และชฒนำกำร คำมหมำาของกำรพฒนำ การพฒนา เปนแนวคดทมรากฐานมาจากความสนใจ ซงเกดขนจากการสงเกตปรากฏการณการเปลยนแปลงทางดานสงคมและวฒนธรรม ซงอธบายไวอยางชดเจนวาสงคมและวฒนธรรมของมนษยชาตมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาดวยสาเหตตาง ๆ หลายประการดงตอไปน คอ

1. การเปลยนแปลงสภาพแวดลอมทางกายภาพ (Physical Environment) 2. การเปลยนแปลงทางดานประชากร (Population Change) 3. การอยโดดเดยวและการตดตอกน (Isolation and Contact) 4. โครงสรางทางสงคมและวฒนธรรม (Social and Cultural Structure) 5. ระดบของความรและเทคโนโลย (Knowledge and Technology) 6. ปจจยทกอใหเกดการเปลยนแปลงอยางอน เชน การเลงเหนความจ าเปนในการเปลยนแปลง หรอนโยบายของ

ผน าประเทศ จากปรากฏการณทางสงคมทผานมา เราจะพบวา การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมเปนเรองตามธรรมชาตท

เกดขนโดยไมอาจหลกเลยงได การพจารณาเรองการเปลยนแปลงจงตองท าความเขาใจทงในดานทศทางของการเปลยนแปลง (Direction) ขนาดของการเปลยนแปลง (Magnitude) ระยะเวลาทเกดการเปลยนแปลง (Time) สาเหตทท าใหเกดการเปลยนแปลงหรอตอตานการเปลยนแปลง (Change & Resistance to Change)

สงทจะตองท าความเขาใจในเบองตน คอ ความหมายของการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมนน กนความครอบคลมไปถงการเปลยนแปลงไปในทางทกาวหนาหรอถดถอยกได แตทเปนพนฐานแนวคดทส าคญของการพฒนา กคอ ทศทางของการเปลยนแปลง (Direction for Change) ในลกษณะทกาวหนาหรอการเปลยนแปลงไปในทางทดขนเทานน

ค าวา “พฒนา” เกดขนและน ามาใชครงแรกในครสตศตวรรษท 19 โดยนกเศรษฐศาสตรไดน ามาใชเรยกการแกปญหาทเกดขนจากการปฏวตอตสาหกรรมในยโรป ซงเกดการเปลยนแปลงจากการใชแรงงานคนและสตวมาเปนพลงงานจากเทคโนโลย เชน เครองจกร เครองยนตตาง ๆ อาชพของคนในสงคมเปลยนจากเกษตรกรรมเปนการประกอบอาชพทางดานอตสาหกรรม วถการผลตเปลยนจากเพอการยงชพเปนวถการผลตเพอการคา ทอยอาศยเปลยนจากชนบทเปนเมอง สงแวดลอมเปลยนจากสงแวดลอมตามธรรมชาตเปนสงแวดลอมทมนษยสรางขน หลงจากนน ค าวา พฒนา กไดแพรกระจายออกไปทวโลก โดยความหมายกวาง ๆ ทวไปแลว หมายถง การกระท าใหเกดการเปลยนแปลงจากสภาพหนงไปสอกสภาพหนงทดกวาเดมอยางเปนระบบ

องคประกอบทเกยวของกบการพฒนามอยสามสวน คอ ผกระท าใหเกดการเปลยนแปลง เจตนารมณ อดมการณ วธการรวมทงกระบวนการตาง ๆ ทท าใหเกดการเปลยนแปลง และเปาหมายของกระท าทท าใหเกดการเปลยนแปลง ความเขาใจชดเจนในแตละองคประกอบเหลาน จงจ าเปนอยางยงส าหรบการศกษาวชาการทวาดวยการพฒนา

ค าถามทมกจะเกดขนบอยครงในศาสตรทวาดวยการพฒนา กคอ การพฒนาหรอการเปลยนแปลงไปในทางทดขนของสงคมนนแททจรงแลวเปนการเปลยนแปลงไปในทางทดขนของใคร เกดขนจากการกระท าของใคร และมจดมงหมายรวมทงเจตนารมณทแทจรงอยางไร จงตองการท าใหเกดการเปลยนแปลงขน

จากการศกษาเชงวาทกรรม (Discourse Studies) พบวา มการแอบแฝงซอนเรนความตองการทแทจรงของผทท าใหเกดการเปลยนแปลง ไมวาจะเปนอดมการณ แนวคด ทฤษฎ หลกการ วธการ นนคอ การพฒนาทผานมาในอดตเปนเพยงการบดเบอน ซอนเรนฉนทามตเชงวชาการทแทจรงของพฒนศาสตร โดยพยายามใชวาทกรรมครอบง าระบบความคด รวมไปถงการชน าใหเกดการเปลยนแปลงของสงคมและวฒนธรรมเปาหมายใหเปลยนแปลงไปในทศทางทผสรางวาทกรรมตองการ นอกเหนอไปจากนน ยงมขอคดเหนทางวชาการทนาสนใจอยางยงวา ภายใตเงอนไขทบรสทธ การพฒนาทแทจรงไมมทางทจะเกดขนได ถาหากไมสามารถควบคมการเปลยนแปลงเชงลบของสงคมซงเปนกระบวนการทเกดขนควบคกนไปพรอมกบการเปลยนแปลงในทางบวกหรอการพฒนา

อยางไรกตาม โดยแกนแทแหงศาสตรนน การพฒนา (Development) มความหมายเปนสองนย กคอ 1. ในความหมายอยางแคบ การพฒนา หมายถง การประดษฐคดคนหรอรเรมท าสงใหม ๆ ขนมาและน ามาใชเปน

ครงแรก เชนการคดคนกระแสไฟฟา การกระดษฐเครองคอมพวเตอร 2. ในความหมายอยางกวาง การพฒนา หมายถง การเปลยนแปลงไปในทางทดขนของระบบตาง ๆ ในสงคมท

ไดรบการยอมรบจากคนในสงคมนน โดยมหลกทใชในการพจารณาโดยมจดเนนอยทลกษณะของการพฒนา คอ 1) การเปลยนแปลงในดานปรมาณ คณภาพ และสงแวดลอม ทกดานใหดขนหรอเหมาะสมกวาสภาพทเปนอย

เดม 2) มลกษณะเปนกระบวนการทเกดขนอยางมล าดบขนตอนตอเนองกนไป 3) มลกษณะเปนพลวตร ซงหมายความวาเกดขนอยางตอเนองไมหยดยง 4) มลกษณะเปนแผนและโครงการ คอ เกดขนจากการเตรยมการไวลวงหนาวาจะเปลยนแปลงใคร ดานใด ดวย

วธการใด เมอใด ใชงบประมาณและสงสนบสนนเทาใด ใครรบผดชอบ 5) มลกษณะเปนวชาการ ซงหมายถง การก าหนดขอบเขตและกลวธทน ามาใชใหเกดการเปลยนแปลงตาม

เปาหมายทก าหนด เชน การพฒนาเศรษฐกจ การพฒนาชนบท การพฒนาอตสาหกรรม การพฒนาชมชน การพฒนาการศกษา 6) มลกษณะทใหน าหนกตอการปฏบตการจรงทท าใหเกดผลจรง 7) การเปลยนแปลงนเปนสงทเกดขนจากมนษย โดยมนษย และเพอมนษย หรออาจจะเกดขนเอง 8) มเกณฑหรอเครองชวด ซงสามารถจะบอกไดวาการเปลยนแปลงไมวาจะเปนดานคณภาพ ปรมาณ และ

สงแวดลอมดขนมากหรอนอยเดยงใด ในระดบใด สญญา สญญาววฒน (2526) ไดใหความหมายของการพฒนา วาหมายถง การเปลยนแปลงทการก าหนดทศทาง

(Directed Change) หรอ การเปลยนแปลงทไดวางแผนไวลวงหนา (Planned Change) ยวฒน วฒเมธ (2526) ใหความหมายวา การพฒนา หมายถง การกระท าใหเกดการเปลยนแปลงจากสภาพหนงไปส

อกสภาพหนงทดกวา วทยากร เชยงกล (2527) เขยนไววา การพฒนาทแทจรงนน หมายถง การท าใหชวตความเปนอยของประชาชนม

ความสข ความสะดวกสบาย ความกนดอยด ความเจรญทางดานศลปวฒนธรรมและจตใจอยางสงบสนต ซงขนอยกบการไดรบปจจยทางวตถเพอสนองความตองการของรางกาย ทงยงรวมความไปถงการเปลยนแปลงไปในทางทดขนของคณภาพชวต อนไดแก การศกษา สงแวดลอม การพกผอนหยอนใจ

วรช วรชนภาวรรณ (2532) สรปวา การพฒนา หมายถง การเปลยนแปลงทมการกระท าใหเกดขนหรอมการวางแผนก าหนดทศทางไวลวงหนาและการเปลยนแปลงนจะมสองสวนทเกยวของ คอ การเปลยนแปลงทงในดานปรมาณและคณภาพ รวมทงจะตองมทศทางทดขนเทานน

อยางไรกตาม ไดมการศกษาเชงประเมนผลการพฒนา พบวา การเปลยนแปลงทไมพงปรารถนาหลายประการ นบตงแตเรมมการด าเนนงานตามแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตฉบบท 1 ในปพทธศกราช 2504 เปนตนมา ไดสงผลกระทบอยางรนแรงตอระบบนเวศวทยา (Social Ecology) ของสงคมไทย ผลทคาดหวงส าคญหลายประการไมเปนไปตามเจตนารมณทตงไว เหตการณเหลานท าใหนกคดจากหลายส านกความคดพากนหยบยกประเดนปญหาตาง ๆ ขนมาถกเถยงวพากษวจารณกนอยางกวางขวางถงความลมเหลวเหลานน พรอมทงมการเสนอแนวทางใหมในการพฒนาประเทศ บางแนวคดไดรบการยอมรบจากสาธารณชนและกลมผบรหารจนน าไปสการก าหนดเปนนโยบายในการพฒนาประเทศบนพนฐานความเชอในเอกลกษณ รวมทงความเขมแขงของวฒนธรรม บางแนวคดชประเดนการเรยนรตลอดจนการเสรมสรางศกยภาพของคนพรอมทงการใหเหตผลอยางเปนระบบนาเชอถอและปฏบตตาม ในขณะทนกคดบางส านกความคดพยายามใชยทธศาสตรทางศาสนา (Religious Strategy) มาชน าทางออกใหแกสงคมไทยบนพนฐานแหงนยยะส าคญตลอดจนความโดดเดนทางวชาการทวา ความดตองอยเหนอความชวเสมอ โดยละทงเงอนไขของการเปลยนแปลงทางสงคมดานมตของเวลา (Time) พลงทางลบ (Negative Social Force) ทท าใหเกดการตอตานเปลยนแปลงอนไมพงปรารถนาในสงคม

ประกายความคดเหลาน สงผลใหเกดความพยายามทจะถกทอและบรณาการความโดดเดนจากแนวความคดหลากกระแสเขาดวยกน นอกเหนอไปจากนน ยงมการเสนอแนวคดทนาสนใจเกยวกบการพฒนาเชงนเวศ (Green Development) เศรษฐศาสตรเชงนเวศ (Green Economics) เศรษฐศาสตรกระแสกลาง (Mid-Stream Economy) หรอการพฒนาทยงยน (Sustainable Development) โดยมความเชอพนฐานของการใหความส าคญตอการอนรกษสภาพแวดลอมตามธรรมชาตแกผคนรนหลง แลวก าหนดเปนยทธศาสตรการพฒนาประเทศแนวใหม ดวยการวพากษอยางแหลมคมตอแนวคดแบบปฏฐานนยม (Positivism) อตนยม (Individualism) ทยดเอาความพงพอใจของมนษยตามหลกการของอรรถประโยชนนยมหนวยสดทาย (Marginal Utility) วาเปนจดเรมตนของความหายนะและการท าลายลางทรพยากรธรรมชาตอยางรนแรงในปจจบน จากการวเคราะหเจตนารมณของแตละแนวคด ตงแตอดตมาจนถงปจจบน จะเหนไดอยางชดเจนวา โดยแททจรงแลว นกคดแตละยคสมย แตละส านกคด ตางมเจตนารมณบางอยางรวมกน คอ สนตสข ตลอดจนการเปลยนแปลงไปในทางทพงประสงคของสงคมทตนเองเปนสมาชก สงทแตกตางกน กคอ วธคด ส านกคด (School of Thought) ของเขตของการคด (Boundary) ลกษณะการมองปญหา การใหความหมายและวธการในการท าความเขาใจ รวมทงการวเคราะหหาแนวทางในการแกไขปญหา (Approach) ของกลมแนวคดเหลานน

ดงนน ผทศกษาวชาการทางดานการพฒนาจงมความจ าเปนทจะตองมพนฐานทางดานวชาการรอบดานโดยเฉพาะอยางยง วชาการทางดานสงคมศาสตรและมนษยศาสตรซงประกอบไปดวยองคความรทางดานสงคมวทยา มานษยวทยา รฐศาสตร เศรษฐศาสตร จตวทยา ภาษาศาสตร ประวตศาสตร รวมทงสถานะของการด ารงอย ความเปนมาและการเปลยนแปลงขององคความรเหลาน

การพฒนาชมชนเปนอกแนวคดหนงทพยายามใชหลกบรณาการบนพนฐานความเชอและความเขาใจเบองตนหลายประการรวมกนดงตอไปน

ประการแรก การพฒนาและการพฒนาชมชนมความแตกตางกนหลายประการ ทงในดานแนวความคดทอยบนพนฐานความเชอ หลกการ รวมทงวธการตาง ๆ การพฒนาชมชนอยางเปนทางการนนเปนทงศาสตรและศลปเชงสหวทยาการ (Interdisciplinary) ซงมพฒนาการทางวชาการอยางเปนระบบไมเกนหนงศตวรรษทผานมา การขาดทฤษฎตลอดจนองค

ความรเชงลกทมลกษณะเฉพาะดาน ท าใหการพฒนาชมชนมลกษณะทางวชาการทเรยกวา การพงพาทางทฤษฎ (Theoretical Dependency) ซงหมายถง การเอาแนวคด ทฤษฎ กระบวนการ วธการจากศาสตรสาขาอน ๆ เชน สงคมวทยา (Sociology) มานษยวทยา (Anthropology) การศกษา (Education) รฐศาสตร (Political Science) เศรษฐศาสตร (Economics) จตวทยา (Psychology) และอน ๆ มาบรณาการแนวคดขนมาใหม เงอนไขดงกลาวท าใหผทสนใจทางดานการพฒนาชมชนจ าเปนทจะตองมฐานความรในศาสตรสาขาตาง ๆ รอบดาน หรอกลาวอกนยหนง กคอ ศาสตรแหงการพฒนา กคอ บรณาการหรอนวตกรรมทางการศกษาซงมงหวงจะสรางองครวมแหงความรใหแกผทมงมนทจะศกษา อยางไรกตาม ลกษณะการพงพาทางพฤษฎของวชาการทางดานการพฒนานเองทท าใหการก าหนดแนวทางในการปฏบตมจดเนนหนกแตกตางกนออกไปตามพนฐานความร ความเชอ แนวคด ของผมหนาทเกยวของ โดยเฉพาะอยางยง ผบรหารงานและผทมหนาทเกยวของกบการศกษาดานการพฒนา แตอยางนอยทสด ในปจจบนน ทกฝายตางเหนพองตองกนวา รากฐานของการพฒนาประเทศทแทจรงนน ควรจะยดคนรวมทงสงแวดลอมเปนศนยกลางแหงการพฒนา

ประการทสอง สงคมไทยนนมประวตศาสตรตลอดจนความเปนมาอนยาวนาน ความเชอ บรรทดฐาน วฒนธรรม รปแบบการด าเนนชวตตลอดจนรปแบบของพฤตกรรมทางสงคมถกถายทอดโดยขบวนการเรยนรทางสงคม (Socialization) จากบรรพบรษสคนรนหลง และยงปรากฏรองรอยใหเหนไดอยางชดเจนไมวาจะเปนวฒนธรรมแหงการยอมตาม (Passive Culture) ความสมพนธแบบขา-บาว ผอปถมภ-ผรบอปถมภ ความเชอในสงศกดสทธ ฤกษยาม ผสาง เทวดา ซงเหนไดอยางดาษดน

จรงอย ถงแมวาวฒนธรรมทถายทอดมาจากบรรพบรษสคนยกปจจบนบางอยางจะวจตรงดงามเตมไปดวยคณคาควรแกการอนรกษ บางรปแบบจะแฝงการสงสมภมปญญาทองถน (Local Wisdom) เอาไวอยางลกซงนาภาคภมใจ แตกลบไมปรากฏแนวคดอนแหลมคมเพยงพอทจะชใหเหนมตดานลบของวฒนธรรมไทยทมอทธพลตอการคาดคะเนสมฤทธผลหรอความลมเหลวของการพฒนา การวพากษเชงกลาวหาแนวคดเสรนยม วตถนยมหรอสงคมนยม ตลอดจนการปฏเสธไมยอมรบแนวความคดทมาจากตะวนตกโดยพยายามชน าใหเชอวาความลมเหลวของการพฒนาประเทศ นบตงแตเรมด าเนนงานตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต มสาเหตใหญมาจากการน าเอาแนวคด ทฤษฎตาง ๆ มาใชโดยขาดการพจารณาไตรตรองอยางรอบคอบถงขอตกลงเบองตน เงอนไขรวมทงปจจยตาง ๆ ทเปนอปสรรคตอการน าเอาทฤษฎไปสการปฏบต จงมลกษณะการมองปญหาแบบอตนยม (Subjectivity) ชาตนยม (Nationalism) วฒนธรรมนยม (Ethnocentrism) ซงมกจะละเลยหรอมองขามความไมร ขอบกพรองตลอดจนความออนแอทางปญญาของตนเอง วธมองปญหาดงกลาวจะแตกตางกบการวเคราะหปญหาในเอกสารชดน ซงเนนหลกการมองปญหาแบบวตถประสงคนยม (Objectivism) องครวมนยม (Totalism) หลงสมยใหมนยม (Post-Modernism) ซงใหความส าคญกบการพจารณาเชงพพากษถงสาเหตแหงความออนแอและการดอยพฒนาทกดานของหนวยการวเคราะห อนหมายถงชมชนในวาเกดจากการครอบง า (Hegemony) การรกราน (Penetration) ขบวนการตดตอและผสมผสานทางวฒนธรรม (Acculturation & Assimilation) การพงพา การไมสามารถอยอยางโดดเดยว การแสวงหาผลประโยชนจากผทออนแอกวา รวมทงการขดรด (Exploitation) อนเปนพนฐานทางจตวทยาของสงคมมนษย เนองจาก การพฒนาหรอการดอยพฒนา ความเขมแขงหรอออนแอของสงคมใด ๆ กตามนน มไดมความหมายในตวเอง หากแตเปนความคดเชงเปรยบเทยบ (Comparative Concept) ซงขนอยกบการเชอมโยงเปรยบเทยบกบสภาพแวดลอมหรอสงคมอน โดยใชกฎเกณฑทถกก าหนดโดยกรอบแนวคดของผคดผานกระบวนการถายทอดทางภาษาทงภาษาพดและภาษาเขยนขนเปนดชนชวด อาทเชน วดความเขมแขงของชมชนใดชมชนหนง โดยการพจารณาจากการเรยนรและมสวนรวมอยางแขงขนของคนในชมชนหรอวดความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจโดยใชรายไดเฉลยตอหวของประชากรเปรยบเทยบกบคามาตรฐานเฉลย เราไมสามารถจะเขาใจความหมายของพฒนาหรอดอยพฒนา ความเขมแขงหรอออนแอ ความยงยนหรอไม

ยงยนจากสงใดได ถาหากไมสามารถพจารณาสมพนธกบสงทใชเปนเกณฑเปรยบเทยบ ซงการเปรยบเทยบกมกจะถกอทธพลของมตทางดานวฒนธรรม การครอบง าทางดานภาษาซงเปนสอในกระบวนการถายทอดความรเขามาเกยวของ โดยเฉพาะความรสกทางดานชาตพนธนยม (Ethnocentrism) ซงเกดจากการยดตดวา วฒนธรรมของตนเองนนดกวา สงกวาวฒนธรรมอน ทนาสงเกต กคอ แนวคดเหลานไมสามารถกาวพนไปจากความคดเชงเปรยบเทยบ (Comparative Thought) กบศาสตรสาขาอนไดอยนนเอง กลาวโดยสรป กคอ วธคดพนฐานของการพฒนาและการพฒนาชมชนนน มลกษณะเปนวธคดเชงเปรยบเทยบ (Comparative Thinking) ซงสามารถจ าแนกออกเปนกลมใหญ ๆ ไดอยางนอย 6 กลมดงตอไปน คอ

1. แนวความคดแบบววฒนาการ (Evolution) 2. แนวความคดแบบการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม (Social & Cultural Change) 3. แนวคดแบบเศรษฐศาสตรและเศรษฐศาสตรการเมอง (Economics & Political Economy) 4. แนวคดแบบการปฏบตการและการเคลอนไหวทางสงคม (Social Action & Social Movement) 5. แนวคดแบบความขดแยงทางสงคม (Social Conflict) 6. แนวคดแบบการพฒนาชมชน (Community Development)

1. แนวความคดแบบววฒนาการ (Evolutionary Perspective) เปนการน าเอาค าวาการพฒนามาใชเพออธบาย

ประวตศาสตรของมนษยทเคลอนยายจากภาวะหนงไปสอกภาวะหนงทดกวาหรอสงกวาเดม 2. แนวความคดแบบการเปลยนแปลงทางสงคม (Social Change Perspective) แนวคดนจะสนใจเกยวกบการ

เปลยนแปลงของปรากฏการณทางสงคม เชน การแบงชนชนทางสงคม การปฏรป หรอการปฏวต 3. แนวคดแบบเศรษฐศาสตร (Economic & Political Economy Perspective) แนวคดนจะมงไปสการอธบายโดย

พจารณาทวถการผลต (Mode of Production) วถการบรโภค (Mode of Consumption) หรอวถการแจกจาย (Mode of Distribution) ของมนษย

4. แนวคดแบบการปฏบตการและการเคลอนไหวทางสงคม (Social Movement & Social Action Perspective) เปนแนวคดทรฐพยายามทจะปรบปรงสภาพเศรษฐกจและสงคมในรปของการจดท าแผนโครงการหรอการก าหนดอ านาจหนาทหรอการเคลอนไหวของมวลชนเพอตอสเรยกรอง ตอรอง

5. แนวคดแบบความขดแยงทางสงคม (Social Conflict Perspective) เปนแนวคดทมรากฐานมาจากความเชอในหลกการของวตถนยมวภาษวธ และมองวาความขดแยงอนเกดจากการควบคมวถการผลตจะน าไปสการเปลยนแปลงของสงคม

6. แนวคดแบบการพฒนาชมชน (Community Perspective) เปนแนวคดทองคการสหประชาชาตน ามาใชโดยยดคนเปนศนยกลางและเปาหมายของการพฒนา

ทง 6 แนวคดหลกในการพฒนา จะเหนไดวา การพฒนาชมชนเปนแนวคดหนงทมลกษณะเฉพาะ คอ มงเนนไปทการเปลยนแปลงในตวมนษย รวมทงศกยภาพของมนษยเปนหลก และการพฒนาทจะสอความหมายใหแกความเขาใจทถกตองชดเจนนนจะตองมค านามทมขอบเขตของค านยามทชดเจนตอทายค าวา การพฒนา เสมอ เชน การพฒนาเศรษฐกจ การพฒนาชมชน การพฒนาองคกร การพฒนาธรกจ การพฒนาการศกษา หรออน ๆ

ประการทสาม ความเชอพนฐานของการพฒนาชมชนทส าคญและแตกตางจากแนวคดทยดถอปฏบตกนในการพฒนาทวไปอยางนอยทสดตามประเดนดงตอไปน

ประเดนแรก การพฒนาและการพฒนาชมชนนน ถงแมวาจะไมปฏเสธความเชอมนอยางแนนแฟนเกยวกบศกยภาพตลอดจนศกดศรของความเปนมนษย แตปฏเสธไมยอมรบสงทคานกบตรรกศาสตรเกยวกบความเปนจรงสากลของสงคม โดยเฉพาะอยางยง การยอมรบในความไมเทาเทยมกนดานศกยภาพของมนษย ทงทางดานกายภาพ สตปญญา ความเฉลยวฉลาด การเรยนร การปรบตว วสยทศน การแกปญหา วฒภาวะทางปญญาและอารมณ และอน ๆ ความไมเทาเทยมกนในดานตาง ๆ ของมนษยนเองทนาจะเปนเหตผลประการหนง ซงอธบายไดถงการประจกษตอความผดพลาดและลมเหลวในภายหลงของการพฒนาประเทศ หลงจากทเดนตามรองรอยความคดทผน าทางความคดแตละยคสมยก าหนดใหดวยวฒนธรรมแหงการยอมตาม อนเปนวฒนธรรมพนฐานของสงคมไทยโดยขาดการพจารณาและการโตแยงวพากษอยางมเหตผล ดงกลาวมาแลว

ประเดนทสอง ดวยเหตผลรวมทงความเชอในความไมเทาเทยมกนของมนษยนเองทท าใหมนษยมความแตกตางทางดานสตปญญา รวมทงศกยภาพดานตาง ๆ ในการด ารงชวตอยในสงคม จงท าใหไมสามารถปฏเสธความจรงของพนฐานของมนษยซงเคยเปนมานบตงแตยคเรมตนเผาพนธมนษยจนกระทงปจจบน คอ ทกองคประกอบของสงคมมนษยจะตองมผน า (Leader) และผตาม (Follower) เสมอ ไมวาจะเปนผน าทางความคด ผน าทางการบรหารประเทศ ศาสนา ความเชอ วฒนธรรม การศกษา และอน ๆ กตาม

ความเขาใจในการไมสามารถอยอยางโดดเดยว การรวมมอ การชวยเหลอ การพงพา ความขดแยง การผสมผสานและแลกเปลยนทางวฒนธรรมทเปนขบวนการพนฐานทางสงคมนเองทท าใหเกดการตอส ชวงชงสทธอ านาจ ชยชนะ ความพายแพ สงคราม การขดรด การแสวงหาผลประโยชน การรกราน (Penetration) ระหวางคนตงแต 2 กลม สองชาต สองวฒนธรรมขนไป จนสงผลไปถงความเขาในรวมทงการกอก าเนดของความคดเกยวกบกระบวนการพฒนาและกระบวนการพฒนาชมชน ซงในความหมายหนงกคอ กระบวนการทมเปาหมายในอนทจะเปลยนแปลงวถชวตของคนในชมชนใหดขน ซงแนนอนวากระบวนการดงกลาวและไมอาจปฏเสธเหตผลพนฐานของการทจะตองมผน าในทก ๆ ดานของกระบวนการพฒนาหรอกระบวนการพฒนาชมชนได

ประเดนทสาม การยอมรบความคดตามประเดนทงสองขางตน ท าใหการพฒนาชมชนมลกษณะทใหน าหนกตอการท าความเขาใจในภาวะการกอก าเนด การคงอย พลวต การเปลยนแปลงของสงคม รวมทงการศกษาในเชงประวตศาสตร อารยธรรม ความเปนผน า (Leadership) กระบวนการตดสนใจ (Decision Making Process) การบรหารการจดการ (Administration and Management) การวเคราะหตลอดจนการปรบตวใหเขากบสถานการณ (Situational Analysis & Adaptation) และการวเคราะหความไวตอการเปลยนแปลง (Sensitivity Analysis) ซงเปนองคความรทแตกแขนงมาจากความเขาใจเบองตนดงทกลาวมาแลว

กลาวโดยสรป กคอ การพฒนาชมชนและการพฒนาประเทศรวมทงสนตสขอนยงยนอยางแทจรงของสงคมนน นอกเหนอไปจากการขนอยกบทกบรบททประกอบขนมาเปนระบบสงคมแลวยงควรตองเนนการขนอยกบความเขาใจอยางลกซงรอบดานในองคความรทมตอทกระบบของสงคม รวมทงระบบปฏบตการ ผน า และศกยภาพของผน า ตลอดจนภาวะความเปนผน าของผน าทกดานของสงคมนนอกดวย ความพการของศาสตรแหงการพฒนา รวมทงขอผดพลาดมกจะปรากฏใหเหน เมอมกจะปรากฏวา ผทสถาปนาตนเองวาเปนผถายทอดวชาการแหงการพฒนานน แททจรงแลว มความอปกตหรอพการทางดานวฒภาวะแหงองคความรพนฐานหลายดาน แนคชดและกระบรนทศนใหมเกากบรกำรพฒนำ (New Development Paradigm) กระบรนทรรศน (Paradigm) หมายถง

“ทรรศนะพนฐานอยางใดอยางหนงหรอหลายอยางอนก าหนดแบบแผนการคดและการปฏบตในประชาคมหนง ๆ เมอใดทรรศนะพนฐานดงกลาวเปลยนแปลงจะท าใหแบบแผนการคดและการปฏบตทเกยวของเปลยนแปลงไปดวย (Paradigm shift)” เรองราวเกยวกบ การพฒนาและความหมายของการพฒนา มการเปลยนแปลงของกระบวนทศนทเตมไปดวยความขดแยงและเกดววาทะในการชวงชงอ านาจในการนยามความหมายมาตงแตการเรมกอก าเนดของทฤษฎแรกแหงการพฒนา (The First Theory of Development) ในสมยของประธานาธบด Harry Trueman ของจกรวรรดนยมอเมรกาภายหลงจากการยตลงของสงครามโลกครงทสอง ตามมาดวยการตอสระหวางสนองลทธ คอ เสรนยมและสงคมนยม รวมทงนโยบายสเปาหมาย (Point Four Programme) เพอถวงดลยอ านาจ ชวงชงและครอบง าประเทศออนแอใหเปนฐานก าลงในการตอสกบปฏปกษ สงครามระหวางลทธไดด าเนนตดตอกนมาจนกระทงเกดการลมสลายของลทธสงคมนยมโซเวยต รวมทงการเปลยนทาท แนวทาง และนโยบายทางการเมองของพนธมตรหลาย ๆ ประเทศ การลมสลายของลทธเศราฐกจการเมองของประเทศทเปนปฏปกษท าใหเกดการแพรกระจายและขยายตวของแนวคดเศรษฐศาสตรแระแสหลก (Main Stream Economy) ประเทศบรเวณและกงบรวารซงเปรยบเสมอนประเทศอาณานคมยคใหม (New Colony) ของจกรวรรดนยมอเมรกา ไดน าเอาแนวคดแบบเศรษฐศาสตรกระแสหลก รวมทงแนวคดแบบปฏฐานนยมไปก าหนดแนวทางในการพฒนาประเทศจนประจกษตอมาวา แนวคดดงกลาวหาไดสอดคลองกบวฒนธรรม รวมทงวถการด ารงชวต (Mode of Living) ของผคนสวนใหญในสงคมของตนแมแตนอย โดยแนวคดดงกลาวไดกอใหเกดการแสวงหาผลประโยชนสวนบคคลอยางไรขอบเขต รวมทงเปนสาเหตใหเกดการท าลายลางระบบนเวศ ระบบศลธรรม วฒนธรรม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางไมยงคด จนท าใหเกดการเปลยนแปลงกระบวนทรรศนใหม รวมทงการกอก าเนดของกระบวนทรรศนใหมในการพฒนาขน กระบรนทรรศนใหมในกำรพฒนำ (New Development Paradigm) กระบรนทรรศนใหมในกำรพฒนำ (New Development Paradigm) หมายถง “กระบวนความคดและการปฏบตททกฝายเขามาเรยนรรวมกนโดยการท างานดวยกน ใชความพยายามรวมกนและไมมาเปนปกปกษตอกน” วธการสงเสรมใหคนมความรกกนและมความรรวมกน มการคนควาวจยจนไดเครองมอทเรยกวา (AIC) ซงเปนวธการและเทคนคในการเอาคนทจะท างานรวมกนทงหมดในระบบเขามาประชมเชงปฏบตการ (Workshop) ซงจะด าเนนการใน 3 ขน คอ ขนท 1 คอ A : Appreciation ขนท 2 คอ I : Influence ขนท 3 คอ C : Control ขนท 1 คอ A : Appreciation คอ “การท าใหทกคนเกดการยอมรบและชนชมคนอนโดยไมรสกหรอแสดงการตอตานหรอวพากษวจารณ” ในกระบวนการขนน ทกคนจะมโอกาสแสดงออกอยางทดเทยมกนดวยภาพ ขอเขยน และค าพด วาเขาเหนสถานการณในปจจบนเปนอยางไร และเขาอยากจะเหนความส าเรจในอนาคตเปนอยางไร ซงจะท าใหทกคนมโอกาสใชขอเทจจรง เหตผล และความรสก ตลอดจนการแสดงออกในลกษณะตาง ๆ ตามขอเทจจรง เมอทกคนไดแสดงออกโดยไดรบ

การยอมรบจากคนอน ๆ จะท าใหคนมความรสกทด มความสข มความอบอน และเกด “พลงรวม” ขนในระหวางคนทมาประชมดวยกน ในชวงของการแสดงออกวาแตละคนอยากจะเหนความส าเรจในอนาคตเปนอยางไร เปนการใชจนตนาการทไมถกจ ากดดวยปจจยและสถานการณตาง ๆ ในปจจบน จงท าใหเกดความคดสรางสรรค การมองการณไกล การมองภาพกวางและการคดสงแปลกใหมไดดกวาการคดจากสภาพปญหาหรอขอขดของทเกดขนในปจจบน นนคอ การใช “จตนาการ” (Imagination) ซงจะมพลงมากขนกลายเปน “วสยทศนรวม” (Shared Vision) หรอ “อดมการณรวม” (Shared Ideal) ซงไดแก “สงทมงมาดปรารถนารวมกนหรอเปาหมาย” นนเอง ขนท 2 คอ I : Influence คอ การใชความคดรเรมสรางสรรคทแตละคนมอยมาชวยกนก าหนดวธการส าคญหรอยทธศาสตร (Strategy) ทจะท าใหบรรลวสยทศนรวมหรออดมการณรวมของกลมไดอยางดทสด ในขนน ทกคนมโอกาสทดเทยมกนทจะใหขอคดเหนวา วธการส าคญทจะท าใหบรรลวสยทศนรวมหรออดมการณรวมนนประกอบดวยอะไรบาง เมอทกคนแสดงความคดเหนแลว จะน า “วธการ” ทเสนอแนะทงหมดมาจดหมวดหม แยกแยะ และพจารณารวมกน จนกระทงได “วธการส าคญ” ทกลมเหนพองตองกนวา จะน าไปสความส าเรจตามทกลมตองการ ซงในการพจารณาเลอกวธการส าคญนน สมาชกกลมจะม “ปฏสมพนธ” (Influence หรอ Interaction) ซงกนและกนสง รวมถงการถกเถยงโตแยงกนดวย ทงนเพอใหไดวธการทกลมเหนรวมกนวาดทสด เนองจากเปนการถกเถยงโตแยงในระดบวธการดงกลาว ม “เปาหมาย” หรอ “อดมการณ” รวมกน ฉะนน กลมยงมแนวโนมทจะรกษาความสามคคไวไดโดยไมยากนก ขนท 3 คอ C : Control คอ การน า “วธการส าคญ” มาก าหนดเปน “แผนปฏบตการ” (Action Plan) อยางละเอยดวา ท าอะไร มหลกการและเหตผลอยางไร มก าหนดเวลาอยางไร ใครรบผดชอบเปนหลก ใครตองใหความรวมมอ จะตองใชงบประมาณคาใชจายเทาไร จากแหลงใด จะมรายไดจากการด าเนนงานดงกลาวหรอไม ถามประมาณเทาไร และรายละเอยดอน ๆ ตามทเหนวาควรระบไว ในขนน สมาชกกลมแตละคนจะเลอกเองวา สมครใจจะเปนผรบผดชอบหลกในเรองใด จะเปนผใหความรวมมอในเรองใด จะเปนผรวมคดแผนปฏบตการขอใด เปนการก าหนด “ขอผกพน” (Commitment) ใหตนเองเพอ “ควบคม” (Control) ใหเกดการกระท าอนจะน าไปสการบรรลผลทเปนเปาหมายหรออดมการณรวมกนของกลมในทสด นอกจากการเขารบผดชอบหรอไมความรวมมอตาม “แผนปฏบตการ” ทกลมรวมกนก าหนดขนแลว สมาชกกลมในแตละคนยงอาจก าหนด “ขอผกพนเฉพาะตว” (Personal Commitment) ไดอกดวย เพอเปนการใชพลงในสวนของตวเองแตละคนใหเกดผลในทางสรางสรรคมากทสด

Appreciation Vision Imagination

Influence Interaction

Commitment = Control Action

กระบวนการ AIC จะสรางพลงสรางสรรคขน เมอฝายตาง ๆ เขามาท ากจกรรมรวมกนดวยความรกความเมตตา ตว A (Appreciation) คอ ธรรมะอยางสง ไดแก ความรกและความเมตตาคนอน ตองรบฟง อดทน และยอมรบฟงความคดเหนของคนอน ซงตรงกบหลกของพระพทธศาสนา ฉะนน “A” ท าใหเกดพลงความดเขามา อาจเรยกวาเปน “การพฒนาทางจตวญญาณ” (Spiritual Development) พอคนทเขามารวมกจกรรมมความรกความเมตตาตอกน กจะเกดการเรยนรรวมกน จากการท างานดวยกน ทเรยกวา “Interactive learning through action” จงใหการพฒนาประสบความส าเรจ เพราะท าใหเกด “การเรยนร” ทแทจรง ซงมพลงมาก ปกตแลวคนมกจะเรยนรกนยาก เพราะฉะนน “การพฒนา” ตองการ “การเรยนร” อยางมากของทกฝาย นนคอ ตองม “I” (Influence) ไดแก การเรยนรรวมกนใหเกดพลง และตองม “C” (Control) ซงไดแก “การจดการ” (Management) และ “แผนปฏบตการ” (Action Plan) ทก าหนดวาใคร จะท าอะไร อยางไร เมอใด มคาใชจายเทาไร จะไดเงนจากไหน ถาไมพอจะท าอยางไร เปนตน กระบรนกำร AIC การทจะผลกดนกระบวนทรรศใหมในดานการพฒนาใหมบทบาทในทางปฏบตนน จะตองใชกระบวนการใหทกฝายเขามารวมกนท างานและเรยนรรวมกนดวยความรก ทกฝายในทน หมายถง เบญจภาค คอ

1. ชมชน ไดแก องคกรประชาชน สถาบนครอบครว สถาบนศาสนา อาสาสมคร และประชาชนทวไป 2. รฐ ไดแก รฐบาล และหนวยงานของทางราชการ 3. นกวชาการ ไดแก สถาบนการศกษา ผทรงคณวฒ ผเชยวชาญ และผช านาญการตาง ๆ 4. องคกรเอกชน ไดแก มลนธ สมาคม องคกรสาธารณประโยชน องคกรพฒนาเอกชน องคกรการกศล สอมวลชน

ตลอดจนชมรม และกลมตาง ๆ 5. องคกรธรกจ ไดแก บรษท หางราน และนกธรกจ

ปจจบนสงคมไทยเกดปญหาสงคมขนมากมาย เชน อาชญากรรม โสเภณ ความยากจน ซงเชอมโยงไปกบเรองความ

เสอมเสยทางศลธรรม สรปแลวเรยกวา เปนวกฤตการณทางสงคม (Social Crisis) มสาเหตทงทเกดขนในสงคมไทยเอง และสาเหตจากกระแสโลกทเปลยนแปลงไป กรณดงกลาวเปนปญหาของประเทศตาง ๆ ทวโลก การทจะแกไขไดตองเปลยนกระบวนความคดหรอวธคดใหม โดยใหผนกก าลงกนทกสวนเขามาเชอมโยงกนท างาน เพราะเราจะแกปญหาทละเรองไมได ตองท าพรอมกนทกเรอง โดยมครอบครวและชมชนเปนหลกและอาศยเครองมอ วธการท างานเพอใหบรรลเปาหมาย โดยใชกระบวนทรรศนใหมในการพฒนา (New Development Paradigm) เพอกอใหเกดแนวทางใหมแหงความรวมมอในการพฒนา

3 องคประกอบในกระบวนการ AIC

C : (Control) กอใหเกดการจดการและการควบคม

A : (Appreciation)

กอใหเกดความผกพนทางจตวญญาณระหวางกน

I : (Influence) กอใหเกดการเรยนรจากของจรง

เกดพลงทไมมขอบเขต

(Unlimited)

ของทกฝาย ทงทางราชการ ชมชน องคกรเอกชนสาธารณะประโยชนหรอองคกรพฒนาเอกชน สถาบนวชาการ สถาบนทางศาสนา และภาคธรกจ ในอนทจะพฒนาทางเศรษฐกจ จตใจ สงแวดลอม สงคม และวฒนธรรมไปพรอมกน เพอใหเกดการพฒนาอยางสมดลและยงยน โดยระดมทรพยากรก าลงและทรพยากรทงหมดมาเชอมโยงกนในการด าเนนงานสรางสรรคสงคม

บรทท 2

คำมหมำาของทฤษฎและทฤษฎกำรพฒนำ ค าวา ทฤษฎ สามารถแยกออกไดเปนสองประเภท คอ ทฤษฎ ในความเขาใจของคนทวไป หมายถง ค าอธบายสงหนงสงใดหรอเรองหนงเรองใด ทฤษฎ ในความเขาใจของนกวทยาศาสตร หมายถง ค าอธบายตามหลกเหตผลและแสดงความสมพนธระหวางสวนตาง ๆ ของเรองนนอยางมระบบจนสามารถพยากรณเรองนนหรอสงนนในอนาคตได ทฤษฎสงคม (Social Theory) คอ ค าอธบายปรากฏการณสงคมอยางใดอยางหนงตามหลกเหตผล โดยแสดงความสมพนธระหวางองคประกอบของปรากฏการณสงคมนน จนสามารถทจะพยากรณปรากฏการณสงคมในอนาคตได ทฤษฎสงคมศาสตรมความหมายกวางและสามารถแยกออกตามลกษณะสาขาวชา ไดดงน

1. ทฤษฎทางจตวทยา ซงมงเนนไปทการอธบายหรอท าความเขาใจเกยวกบแตละบคคล 2. ทฤษฎรฐศาสตร ซงมงเนนไปทการอธบายหรอท าความเขาใจเกยวกบอ านาจและความสมพนธเชงอ านาจ

ระหวางรฐและประชาชน ประชาชนและประชาชน 3. ทฤษฎเศรษฐศาสตร ซงมงเนนไปทการอธบายหรอท าความเขาใจเกยวกบระบบการผลตและการจ าหนายจาย

แจกผลผลตรวมทงการใหการบรการในการบรโภค 4. ทฤษฎสงคมวทยา ซงมงเนนไปทการอธบายหรอท าความเขาใจเกยวกบรปแบบความสมพนธระหวางคนใน

สงคม 5. ทฤษฎมานษยวทยา ซงมงเนนไปทการอธบายหรอท าความเขาใจเกยวกบแบบแผนทางความคด การกระท า หรอ

วฒนธรรม 6. ทฤษฎทางประวตศาสตร ซงมงเนนไปทจดกอก าเนดและการเปลยนแปลงววฒนาการตามล าดบขนของสงคม ในแตละสาขาวชาจะประกอบดวยทฤษฎยอยอกนบจ านวนไมถวน ความรในเชงกวางและลกในสาระส าคญของ

ทฤษฎเหลาน จะสามารถชวยใหผทท าการศกษาศาสตรทางการพฒนามความลมลกทางภมปญญามากขนในการท าความเขาใจเกยวกบสงคมมนษย โดยเฉพาะอยางยงในบรบทของการเปลยนแปลง ทฤษฎกำรพฒนำ ทฤษฎทเกยวกบการพฒนาไดเรมตนขนเมอครสตศตวรรษท 18 เมอนกวชาการตางพากนคดคน เพอท าความเขาใจเกยวกบการพฒนาสงคมมนษย หลงจากนน กไดมการเปลยนแปลงแกไขปรบปรงใหมอ านาจในการอธบายสงขนมาตามล าดบ การจ าแนกทฤษฎการพฒนานน สามารถกระท าไดหลายวธ เชน จ าแนกตามยคสมย จ าแนกตามสาขาทเกยวของ จ าแนกตามส านกความคดของผสรางทฤษฎ จ าแนกตามอดมการณอ านาจ หรอจ าแนกตามวถทศนในดานตาง ๆ จดมงหมายของการจ าแนกกเพอทจะใหผศกษาท าความเขาใจในเรองการพฒนา รวมทงววฒนาการอยางเปนระบบ การทผศกษาจะใชระบบการจ าแนกแบบใดเพอทจะสงผลใหการท าความเขาใจละเอยดออนลกซงมากยงขน ยอมจะขนอยกบภมหลง รวมทงความถนดของผศกษาแตละคน ในเอกสารวชาการน ทฤษฎการพฒนา สามารถจ าแนกออกได 2 กลมใหญ ๆ ตามเงอนไขของเวลา คอ

1. กลมทฤษฎยคกอนสมยใหม (Pre-Modernization Era)

2. กลมทฤษฎยคสมยใหม (Modernization Era)

ทฤษฎทง 2 กลม มววฒนาการตอเนองกนมาตามธรรมชาตของสงคม ลกษณะทส าคญประการหนงของทฤษฎทางดานสงคมศาสตร กคอ การทจะตองไดรบการพสจนความถกตองได (Falsify) ทกเมอ ตามลกษณะทเปลยนแปลงไปของสงคม นนคอ ไมมทฤษฎทางสงคมศาสตรทฤษฎใดทยงใหญจนสามารถใหค าอธบายปรากฏการณทางสงคมไดอยางลกซงรอบดาน (Grand Theory) ดงนน จงเปนภารกจ รวมทงความจ าเปนทผศกษาจะตองตดตาม รอสราง (Deconstruct) ท าใหเปนปจจบน (Update) แนวคดรวมทงทฤษฎตาง ๆ เพอเสรมสรางความเขาใจเกยวกบปรากฎการณทางสงคมใหทนสมยอยเสมอ

อยางไรกตาม ทฤษฎบางทฤษฎกยงคงอ านาจในการท าความเขาใจและอ านาจในการอธบายไวไดเปนอยางด ถงแมวาจะถกสรางขนและผานอดตอนยาวนานมาแลว ดงจะเหนไดดงตอไปน 1. กลมทฤษฎาคกอนสมาใหม (Pre-Modernization)

1.1 ทฤษฎแรกของกำรพฒนำ (The first development theory) ทฤษฎแรกของการพฒนา เกดขนจากตนแบบเกาดงเดมของการพฒนาเศรษฐกจสงคม ซงก าหนดขนในชวงปลาย

ศตวรรษท 18 โดย อดม สมธ (Adam Smith) อดม เฟอรกสน (Adam Ferguson) และจอหน มลลา (John Millar) ซงเปนทยอมรบของนกวชาการรนใหม เชน จอหน โทเอ (John Toye) โกฟเฟอร ฮอธรอน (Groffery Howthron) ดดเล เซยรส (Dudley Seers) และปเตอร เพรสตน (Peter Preston) วาเปนจดเรมตนของแนวความคดเกยวกบความกาวหนาในปจจบน

ทฤษฎแรกของการพฒนาดงกลาวน ถอวา วถของการยงชพ (Mode of subsistence) ในสงคมมนษยเปนสงส าคญทจะตองน ามาพจารณาเพอก าหนดเงอนไขของการพฒนาทงทางเศรษฐกจและสงคม โดยอาศยพนฐานของสงคมองกฤษและสกอตแลนดในศตวรรษท 18 นกวชาการสามคนแรก คอ สมธ เฟอรกสนและมลลา มความเหนรวมกนวา การเปลยนแปลงในวถการยงชพมอย 4 ขนตอนทส าคญ คอ

1) การลาสตวและการรวมกลม (Hunting and gathering) 2) วถชวตเรยบงายในชนบทและสงบแบบชาวนาหรอพวกเลยงแกะ (Pastoralism) 3) ตงหลกแหลงท าการเกษตรเปนอาชพ (Settled agriculture) 4) การคาขาย (Commerce)

และท านายดวยวา อารยธรรมดานการพาณชย (Commercial civilization) จะเปนทยอมรบโดยทวไปในสงคมทเจรญกาวหนา แนวคดของตนแบบน กคอ “การเปลยนแปลงจากยคปาเถอนไปสความเจรญรงเรองเปนขนตอนทถอวาเปนการสรางความกาวหนาไปสจดหมายปลายทางตามความปรารถนาของทกสงคม” ตงแตตนศตวรรษท 19 เปนตนมา ตนแบบเกาดงเดมน ไดแตกแขนงออกเปนทฤษฎการพฒนา 3 ประการ คอ

1) ทฤษฎววฒนาการ (Evolutionary theory) 2) ทฤษฎเทคโนแครท (Technocratic theory) 3) ทฤษฎมารกซสต (Marxist theory)

พวกเทคโนแครทและมารกซสตมความเหนวา ขอก าหนดเกยวกบวถยงชพของตนแบบดงเดมนนไมมความชดเจนพอ เพราะถอวา วถยงชพ ระดบรายได ความมนคง ตวบทกฎหมาย รปแบบการบรหาร และวฒนธรรมของแตละสงคมเปนตว

แปรตาม สวนปจจยแวดลอม เชน ภมอากาศ และความอดมสมบรณของดนเปนตวแปรอสระเทานน โดยมไดวเคราะหวา จะมลทางเขาไปสอารยธรรมเชงพาณชยไดอยางไร

จากตวแบบตงเดมดงกลาว พวกเทคโนเครทจงไดก าหนดตวแบบขนมาโดยน าเอาอารยธรรมทางวทยาศาสตร (Scientific civilization) เขามาแทนอารยธรรมเชงพาณชย โดยอธบายอารยธรรมทางวทยาศาสตรวา “องคการทางสงคม” จะตองประกอบดวยตวแปรส าคญบางอยาง เชน คณคาเชงวทยาศาสตรทมเหตผล ความเปนระเบยบเรยบรอย การไมยดอยกบเรองสวนบคคล การแจกแจงภาระหนาท

สาระส าคญของทฤษฎเทคโนแครท ตามแนวคดของ เซนต ไซมอน (Saint Simon) ไดอธบายวา “การสะสมความรและวทยาการอยางแทจรงจะสามารถน ามาใชประโยชนในการปฏรปเศรษฐกจและสรางสรรคระบบสงคมได และสามารถปดเปาความสบสนในระบบสงคมไดดวย” ดงนน นกวทยาศาสตรธรรมชาตและนกสงคมศาสตรจงไดรบการยอมรบวาเปนผน าในการพฒนาเศรษฐกจและสงคม ทงระดบชาตและระหวางประเทศ”

แนวคดดงกลาวของไซมอน เปนทยอมรบและมอทธพลมากในหมนกวางแผนผเชยวชาญขององคการระหวางประเทศทเกยวของกบการพฒนาในปจจบน

1.2 ทฤษฎในสมาอำณำนชคม (Colonialism Theory) ตงแตกอนจนถงระยะหลงสงครามโลกครงทสอง นกสงคมศาสตรใหความสนใจกบปญหาทางสงคมและเศรษฐกจ

ของประเทศดอยพฒนานอยมาก ทง ๆ ทสภาพการณตาง ๆ ของประเทศเหลานนยงดอยพฒนา ซงแตกตางกบประเทศพฒนาอยางมากมาย ผทสนใจและท าการศกษาการด ารงชวตของคนในประเทศดอยพฒนาลาหลงทสวนใหญเปนอาณานคมนน มกจะเปนพวกนกมานษยวทยาและนกชาตวงศวทยา (Ethnologist) ทสนใจในกลไกการท างานตาง ๆ ของสงคมดงเดมทอยเปนปาบนภเขา

เหตผลทไมคอยจะมความสนใจในปญหาความยากจนของประเทศดอยพฒนาในขณะนน สวนมากจะมาจากความสมพนธแหงอ านาจทางการเมองระดบโลก ประเทศเมองแมถอวาการปกครองอาณานคมเปนงานอยางหนงของชาวยโรปทจะตองท าใหส าเรจลลวงไปดวยด โดยเฉพาะอยางยง คอ การเปดประเทศเหลานนในทางเศรษฐกจเพอผลประโยชนกลบมาสเมองแม ดงนน จงไมมความสนใจในการทจะศกษาวจยถงสาเหตของความไมสมดลทางเศรษฐกจหรอการทจะหาวธแกไขปญหาดงกลาว หรอหากท าการศกษาวจยไดผลออกมากไมแนใจวาจะสามารถท าใหฝายการเมองยอมรบไปปฏบตได ยงกวานนการศกษาดงกลาวอาจสงผลกระทบในทางลบตอฐานะของประเทศเมองแมไดดวยเชนกน และยงไมมใครจะคดวาปญหาตาง ๆ เหลานนจะแกไขใหส าเรจได การเอาชนะความดอยพฒนาและความยากจนโดยการเพมรายไดและยกมาตรฐานการด ารงชวตใหสงขนคงจะเปนการเสยงหรอความกลาทขาดประสบการณอยางมาก

แนวความคดหนงทนาสนใจ กคอ ความเหนพนฐานอนหนงทยอมรบกนแลววาเปนสาเหตของความดอยพฒนา คอ ความดอยพฒนามสาเหตมาจากความเขาใจวาปจจยทางธรรมชาตจ านวนหนงทมอยตลอดเวลา โดยมสามารถจะเอาชนะได แมโดยมาตรการทางการเมองกตาม ดงนน วธการทางทฤษฎทอธบายตามแนวความคดอนน จงถอวาเปนทฤษฎความดอยพฒนา ไมใชทฤษฎการพฒนา ทงน เพราะเปนทฤษฎทไมมแนวทางหรอกลยทธทจะเอาชนะความดอยพฒนาได

ลกษณะส าคญยงของความเหนพนฐานอนน กคอ ทศนคตทางอารมณทวาเชอชาตของตวดกวาพวกอน (Ethnocentrism) ความสงเดนทางรางกายและความเฉลยวฉลาดของคนผวขาวในประเทศอตสาหกรรมทงหลายถอวามสทธทจะปกครองดแลประเทศของคนผวอน ๆ เหตผลอนนดเหมอนจะเปนเครองมอทสมบรณมาก เพราะคนผวอนไมอาจจะเปลยนแปลงผวของตวเองใหขาวได พวกผวขาวจงใชเหตผลนเสรมสรางอ านาจเพอปกครองอาณานคมไดและยงใชอางองไดดวยวาพวกผวขาวไมจ าตองรบผดชอบทางศลธรรมและทางการเมองตอความยากจนและความดอยพฒนาของคนผวอนใน

ประเทศอาณานคม ทงยงอางตอไปดวยวาเปนภาระหนาทของคนผวขาวทจะตองมาคอยปกครองดแลคนเหลานน ซงไมสามารถปกครองตนเองได

2. ทฤษฎสมาใหม (Modernization Theories)

ในยคสมยใหม มทฤษฎทเกยวกบการพฒนาเกดขนเปนจ านวนมาก กลมทฤษฎทส าคญมดงตอไปน คอ 2.1 ทฤษฎการท าใหทนสมย (Modernization Theory) 2.2 ทฤษฎจกรวรรดนยม (Imperialism Theory) 2.3 ทฤษฎการพฒนาอยางอน (Others Development Theories) ทงสองทฤษฎเกดจากประเพณการคดแบบคนในยโรปและทงสองมความคดเหมอนกน คอ มเปาหมายการพฒนาท

จะใหประเทศก าลงพฒนาจ าเรญรอยตามกระบวนการความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศพฒนาแลว โดยใชเวลานอยทสด เชน ตามประเทศอตสาหกรรมใหทนสมยในดานสวสดการ แตทงสองทฤษฎมลกษณะตรงกนขามเมออธบายถงความดอยพฒนาและตวแบบของการเอาชนะความดอยพฒนา ซงจะไดกลาวตอไปน คอ

2.1 ทฤษฎกำรท ำใหทนสมา (Modernization Theories) ประกอบดวย - ทฤษฎการท าใหทนสมย (Modernization theory) - ทฤษฎโครงสราง (Structural Theory) - ทฤษฎการแปลงรป (Transformation Theory) - ทฤษฎการแพรกระจาย (Diffusion Theory) - ทฤษฎการพฒนาทวภาค (Dual Development Theory) - ทฤษฎโครงสราง-หนาทนยม (Structural-Functionalism Theory) - ทฤษฎการแกปญหา (Solution Theory) - ทฤษฎการสะสมทน (Capital Accumulation Theory) - ทฤษฎแรงผลกดนเพอการพฒนา (Big Push Theory) - ทฤษฎการเจรญเตบโตอยางสมดล (Theory of Balance Growth) - ทฤษฎการเจรญเตบโตอยางไมมดลยภาพ (Theory of Unbalance Growth)

2.2 ทฤษฎจกรรรดชนชาม (Imperialism Theories) ประกอบดวย - ทฤษฎการพงพา (Dependency Theory) - ทฤษฎความดอยพฒนา (Underdevelopment Theory)

2.3 ทฤษฎอน (Other Development Theories) เชน - ทฤษฎความพอใจในความตองการขนพนฐาน (Theory of Satisfaction of Basic Needs) - ทฤษฎโครงสรางความสมพนธระหวางประเทศ (Structural Theories of National Relation)

แนคำมคชดกระแสหลกหรอปฏชฐำนนชาม (Positivism) กำรเกชดขนของทฤษฎกำรพฒนำ เหตผลในการทจะใหเกดแนวความคดใหมเพอใชแทนแนวความคดหรอทฤษฎในสมยอาณานคมนน คงจะไมสามารถแสดงใหเหนไดในเชงวทยาศาสตรหรอความมเหตผลได แตเปนผลมาจากการเปลยนแปลงทางผลประโยชนและการรวมกลมกนระหวางประเทศตาง ๆ ในชวงเวลาทสงครามโลกครงทสองไดยตลง โดยการทประเทศอาณานคมไดมอสระทาง

การเมอง และความขดแยงระหวางกลมประเทศตะวนออกหรอคายสงคมนยมกบกลมประเทศตะวนตกหรอคายประชาธปไตยน าไปสการทบทวนอยางจรงจงถงปญหาของประเทศดอยพฒนาในฐานะเปนประเทศคคาขายและการเปนสมพนธมตรเพอตอตานทางอดมการณกบฝายตรงขามดวย การพจารณาถงเรองเหลานน าไปสความคดของการใหความชวยเหลอเพอการพฒนา ซงมขนเปนครงแรกในสมยประธานาธบด แฮรร ทรแมน (Harry Trueman) ของประเทศสหรฐอเมรกา โดยไดประกาศใชแผนงานสเปาหมาย (Point Four Programme) เมอวนท 10 มกราคม ค.ศ. 1949 ซงมสาระส าคญทจะใหความชวยเหลอทางเทคนคแกคนทอาศยอยในพนทดอยพฒนาของโลก เพอใหคนเหลานนสามารถผลตอาหาร เครองนงหม มวสดในการสรางทอยอาศย และมเครองจกรกลไวใชมากยงขน ซงเปนนโยบายตางประเทศอยางหนงในสอยางของรฐบาลสหรฐอเมรกา โดยไดอนมตจายเงน 35 ลานเหรยญในป ค.ศ. 1950 เพอใชตามแผนปแรกและ 50 ประเทศในองคการสหประชาชาตไดเพมเงนใหอก 20 ลานเหรยญส าหรบเปนกองทนพฒนาระหวางประเทศ เมอค านงภาพทางการเมองทแปรเปลยนไป พรอมกนกบอทธพลของทงการตอตานของประเทศทเคยเปนอาณานคม ซงไมประสงคจะเปนคนชนสองอกตอไปและการยนยอมผอนปรนเพอผลทางการเมองของประเทศอตสาหกรรมตะวนตกแกประเทศทไดรบเอกราชใหมทงหลายแลว ทฤษฎทเชอวาไมสามารถเอาชนะความดอยพฒนาไดในสมยอาณานคมนนจงไมอาจจะปรากฏขนมาไดอกตอไป ในขณะเดยวกน ความเหนในแงดกมมากขน กลาวคอ ปญหาของการพฒนามเชนเดยวกนทงในประเทศพฒนาและดอยพฒนา และความแตกตางทางดานสงคมวฒนธรรมไมเปนอปสรรคขดขวางความส าเรจของการพฒนาอกตอไป จากความคดดงกลาวน าไปสความตองการนโยบายการพฒนาทสามารถอธบายถงเหตทมาของความดอยพฒนาทแตกตางไปจากแนวความคดเดมทมอยในสมยอาณานคม และน าไปสแนวทางทเปนไปไดในการเอาชนะความดอยพฒนา ดงนน เพอใหสอดคลองกบการแบงโลกออกเปนสองคายทางอดมการณความคดเหนทมเหตผลใหมทพฒนาขนมาอยางตรงกนขามและเปนปฏปกษตอกน จงอธบายในเชงทฤษฎได ดงน

1. ทฤษฎกำรท ำใหทนสมา (Modernization Theory) นกทฤษฎการพฒนาไดคนหาวธการตาง ๆ ขนมาใหม ๆ โดยอาศยกระบวนทศนยอย (Sub-paradigm) ทแตกตางกน

วธการตาง ๆ ทกลาวถงนมกสมผสกบปญหาบางสวนเทานน การอธบายของแตละแนวคดมกจะไมสอดคลองกน บางครงบางกรณอาจขดแยงกนอยางพอจะสงเกตเหนได แมในเรองความพยายามทจะวเคราะหปญหา การใชกรอบการวเคราะหกยงแตกตางกนอย ฉะนน จงอาจจะกลาวถงไดในลกษณะของแนวโนมของทฤษฎเทานน

ความชวยเหลอทางเศรษฐกจ (Economic Aid) ทใหมาโดยประเทศพฒนาแลวสวนใหญมงทวา ท าอยางไรการพฒนาเศรษฐกจจงจะเปนไปไดในระบบตลาดทเสรเหมอนกบประเทศตะวนตกหรอจะท าอยางไรจงจะท าใหการวางแผนทางเศรษฐกจของชาตบรรลผลส าเรจไดอยางรวดเรวเหมอนกบทเกดขนในบางประเทศทพฒนาแลว แนวคดและนโยบายการพฒนาอยางเปนระบบโดยอาศยการควบคมขององคกรและการวางแผนของรฐนน ไดมาจากทฤษฎของ เคนส (Keynes) หรอยคหลงเคนส (Post-Keynes) ซงไดรบการยอมรบมากขน ดงนน ระยะแรกของทฤษฏการพฒนาจงเพยงแตตองการพสจนวาตวแบบความเจรญเตบโตทางเศราฐกจมหภาค (Macro-economic Growth Model) ตามแบบฮารรอด โดมาร (Harrod-Domar Type) เปนเครองมอการวางแผนทเหมาะสมเทานน ยงไมมเครองมอใด ๆ ของทฤษฎทางเศรษฐศาสตรทเปนทยอมรบ เพออธบายใหเหนถงกระบวนการของความเจรญเตบโตและกระบวนการพฒนาแตอยางใด นบแตไดก าหนดตวแบบนขนมาราว ๆ ปลายทศวรรษ 1940 ไดมนกเศรษฐศาสตรในประเทศก าลงพฒนาน าเอาไปใชในการวางแผนพฒนาประเทศในหลาย ๆ ประเทศ เมอเวลาผานไปหลาย ๆ ป กท าใหมองเหนวา การน าเอาทฤษฎความเจรญเตบโตแบบนมาใชเปนความผดพลาด โดยมเหตผลส าคญประการหนงทสนบสนนค ากลาวนน กคอ สตรทน ามาใชในตวแบบความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจนม

ลกษณะการกระท าทซ า ๆ กนไป โดยมไดมแนวทางหรอกระบวนการในการท าใหเกดความเจรญเตบโตแตอยางใด มเพยงหลกการกวาง ๆ วาจะตองมดลยภาพ การทจะใหมลกษณะการกระท าทซ ากนเกดขนไดในสภาพแวดลอมทแตกตางกนของประเทศตะวนตกกบประเทศก าลงพฒนานนคงเปนไปไดยาก เพราะมหลายสงหลายอยางทไมเหมอนกน กลาวคอ โครงสรางทางสงคมองคการหรอสถาบนตาง ๆ รวมทงเจตคตของประชาชน ตลอดจนกลไกการพฒนาทส าคญ คอ ระบบราชการโครงสรางพนฐานดานตาง ๆ รวมทงสภาพของตลาดการคา เปนตน ความไมเพยงพอในสภาพการณตาง ๆ ดงกลาวนเปนสาเหตทส าคญทท าใหการท าใหทนสมยลมเหลวอยมากมายหลายอยางในสงคมก าลงพฒนาประกอบกบกระบวนการท าใหเกดการพฒนาทน ามาใชทงดดแปลงและไมไดดดแปลงทยงไมเหมาะสมถกตองจงเปนเหตใหเกดความลมเหลวไดเชนกน

1) ทฤษฎโครงสรำง (Structural Theory) นกวทยาศาสตรในสมยกอนมกจะกลาวอางวา วฒนธรรม สงคมวทยา และดนฟาและอากาศเปนเงอนไขส าคญท

ท าใหเกดความดอยพฒนา เอลสวอรธ ฮนตงตน (Ellsworth Huntington) กลาววา ประชาชนในเขตรอนจะมวฒนธรรมและเศรษฐกจดอยกวาประชาชนในเขตอบอน จรอส เอช โบค (Julius H. Boeke) กลาวท านองเดยวกนวา ประชาชนในประเทศดอยพฒนาจะไมมความกระตอรอรนในการท างานและไมสนองตอบสงจงใจทางดานการเงน จงท าใหระบบเศรษฐกจมลกษณะเปนทวภาค กลาวคอ มภาคเศรษฐกจสมยใหมและภาคเศราฐกจดงเดมอยควบคกนไปโดยไมมความเกยวของกน การพฒนาเศรษฐกจจะไมแผกระจายออกไปจากภาคสมยใหมทกาวหนาเพราะสภาพของทองถนไมเหมาะสม

โครงสรางทวภาคดงกลาวนมลกษณะหลาย ๆ ดานประกอบกน คอ 1. สภาวะทแตกตางกนระหวางความเดน (superior) กบความดอย (inferior) อยดวยกนในพนทหนงพนทใดใน

เวลาเดยวกน เชน มวธการผลตททนสมยในเมองกบวธการผลตทเกาแกโบราณในชนบทหรอมผน าทมการศกษาสงและร ารวยกบมวลชนทไมรหนงสอทยากจนหรอมประเทศอตสาหกรรมทมงคงร ารวยกบประเทศเกษตรกรรมทยากจนและดอยพฒนาอยดวยกน

2. การมลกษณะตรงกนขามของสภาพการณดงกลาวในขอแรกอยดวยกนนนจะตองเปนเรองทยดเยอยาวนาน ไมใชอยในชวงของการเปลยนแปลงหรออยในขนของการพฒนาหรอเปนปรากฏการณทางประวตศาสตรทจะสามารถท าใหดขไนดภายในเวลาชวงหนง แตเปนสงทมอยดวยกนอนยาวนานอยางไมเทาเทยมกนหรอไมมความเสมอภาคกนอยางยากทจะท าใหหมดสนไปได

3. องศาแหงความเดนกบความดอยทมอยนน นอกจากจะยงไมมวแววทจะท าใหหมดไปไดอยางงาย ๆ และรวดเรวไดแลว ยงท าทาวาจะเพมมากยงขนเรอย ๆ ดวย เชน คนรวยกดเหมอนจะยงร ารวยขนในขณะทคนจนกยงจนลงทกวน

4. ความสมพนธระหวางปจจยแหงความเดนกบปจจยของความดอยมลกษณะทอธบายไดวาปจจยแหงความเดนมไดท าใหปจจยของความดอยดขนเลย หากจะมอยบางกมเพยงเลกนอยมาก ในทางตรงกนขามมแตจะท าใหเลวลงยงขน กลาวอกนยหนง กคอ ปจจยทงหลายทท าใหประเทศพฒนาแลวหรอคนร ารวยแลวยงพฒนาและร ารวยยงขนน มไดมสวนท าใหประเทศดอยพฒนาหรอคนจนมสภาพหรอฐานะดขนแตประการใดเลย แตกลบท าใหดอยพฒนาหรอยากจนลงไปอก

นอกจากน ไมเคล พ โทดาโร (Michael P. Todaro) ยงไดแบงแนวคดทวภาคนออกเปนทวภาคระหวางประเทศ

(international dualism) ทวภาคภายในประเทศ (domestic dualism) ดงตอไปน 1. ประเทศทแขงแรงและมอ านาจยอมสามารถควบคมและจดการกบทรพยากรและตลาดสนคาตาง ๆ ใหเปน

ประโยชนกบตวเองได 2. การแผขยายของการควบคมครอบครองระบบเศรษฐกจโดยนายทนขามชาตทางการลงทนในกจกรรมตาง ๆ

3. ประเทศทมงคงร ารวยมสทธพเศษทจะเขาถงวตถดบทหายากขาดแคลนได 4. การน าออกซงวทยาศาสตรและเทคโนโลยทไมเหมาะสมจากประเทศพฒนาแลว 5. เสรภาพส าหรบปรเทศอตสาหกรรมในการบงคบขายสนคาขายของตวเองไปยงตลาดทเปราะบางในประเทศ

โลกทสามอยเบองหลงก าแพงภาษขาเขาส าหรบบรษทขามชาตทผกขาด 6. การถายทอดระบบการศกษาทลาสมยและไมเกยวของใหกบประเทศก าลงพฒนาทถอวาการศกษาเปน

องคประกอบส าคญยงของกระบวนการพฒนา 7. ความสามารถของประเทศร ารวยทสามารถแยกแบงความพยายามทจะเปนประเทศอตสาหกรรมของประเทศ

ยากจนโดยอาศยการทมเทสนคาเขาไปขายในราคาต ามาก (Dumping’s cheap products) เพอควบคมและครอบครองตลาด 8. ทฤษฎและนโยบายการคาระหวางประเทศทเปนอนตรายอยางนาสะพรงกลว คอ การท าใหประเทศโลกท

สามตดอยในกรอบทมเพยงสนคาพนฐาน (Primary product) เปนสนคาออกอนจะมรายไดจากสนคาสงออกเหลานลดลงเรอย ๆ

9. นโยบายการใหความชวยเหลอทนากลวซงเปนการชวยท าใหโครงสรางทวภาคทางเศรษฐกจภายในมอยตอไป ตลอดไปอยางขมขน

10. การสรางผน าในประเทศดอยพฒนาใหมความซอสตยทงทางเศรษฐกจและทางอดมการณตอโลกภายนอกทงดานทนนยมและสงคมนยม

11. การถายทอดวธการทไมเหมาะสมของการฝกอบรมความรในระดบมหาวทยาลยใหมมาตรฐานความรวชาชพทไมเกยวของเหมาะสมกบสภาพแวดลอม

12. ประเทศร ารวยมความสามารถใชเงนเปนเหยอลอเอาคนทมความรไปจากประเทศดอยพฒนา 13. ผลการโฆษณาสนคาฟมเฟอยใหแกผมงคงร ารวยไดใชทงภายในประเทศของตวเองและนอกประเทศ ซงก

คอ ประเทศดอยพฒนาไดรไดเหนเปนตวอยางและเปนการท าลายศลธรรมดวย เชน ในทางภาพยนตรและแมกกาซน เปนตน ทวภาคภายในประเทศ จะเหนไดวาจากประชาชนสวนใหญมอาชพการเกษตรกรอาศยอยในชนบททกระจด

กระจายมรายไดนอย สวนคนจ านวนนอยทมรายไดสงอาศยอยในเมองมสทธหลาย ๆ อยาง มอ านาจ อยในยานทเจรญและสะดวก ในขณะเดยวกน กมสลมจ านวนมากลอมรอบอยโดยมพลเมองรายไดนอยอาศยอยอยางแออดไมถกสขลกษณะอนามยทด ทวภาคภายในนอาจแบงไดเปน 4 ดาน คอ

1. ทวภาคทางเศรษฐกจ (Economic dualism) ไดแก การมอยของสภาพทางเศรษฐกจแบบดงเดมโบราณสามารถอยไดดวยตวเองกบภาคเศรษฐกจแบบสมยใหมมตลาดซอขายสนคา

2. ทวภาคทางสงคม (Social dualism) มความแตกตางกนดานเชอชาตเผาพนธของคนแตกตางทางดานโครงสรางทางสงคม (Social Structure) ตลอดจนพฤตกรรมของคนแตกตางกน

3. ทวภาคทางเทคโนโลย (Technological dualism) มความแตกตางกนในเรองภาคแรงงานของคนแบบดงเดมและไมมทกษะ (labour-intensive) กบภาคการใชเครองยนตเครองจกรททนสมยกาวหนา

4. ทวภาคทางภมภาค (Regional dualism) มความแตกตางระหวางเมองกบชนบทหรอระหวางพนท ๆ เจรญกาวหนาทนสมยมความสะดวกตาง ๆ กบพนทดอยพฒนา ซงขาดแคลนทงความสะดวกสบายและบรการตาง ๆ ทวภาคลกษณะนอาจถอเปนสวนหนงของทวภาคทางเศรษฐกจได

เจาต ารบทฤษฎโครงสรางอกคนหนง คอ เบรท เอฟ โฮเซลทซ (Bert F. Hoselitz) กลาวไวในเชงตนแบบวา ประเทศดอยพฒนากบประเทศพฒนาแลวมชองวางทแตกตางกนในดานปทศถานทางสงคม (social norms) ซงมผลการก าหนดและแจกจายหรอกระจายบทบาทตาง ๆ ของคนในสงคม ดงนน การพฒนาจงจ าเปนตองมการแผกระจายทกาวหนาของทศนคตและสถาบนสมยใหมใหทวถง

2) ทฤษฎกำรแปลงรป (Transformation Theory) ทฤษฎเกยวกบการแปลงรปเหลานอางองถงวธการอนมานและการท านายในเรองเกยวกบชวงของการ

เปลยนแปลงซงโครงสรางทางเศรษฐกจและสงคมทดอยพฒนา โดยพจารณาจากการวเคราะหโครงสรางและสาเหตตาง ๆ ของความดอยพฒนาทกลาวมาแลว แนวความคดพนฐานเกยวกบวธการเหลาน กคอ ความมประสทธภาพทางเศรษฐกจและสงคมทพฒนาขนมาดวยแนวทางของตวเองเปนโครงสรางแบบหนงโดยเฉพาะ และถอวาประเทศดอยพฒนาไมมหลกแหลงของตวเอง จะตองด าเนนรอยตามกระบวนการพฒนาทเคยเกดขนแลวในสมยหนงของประเทศอตสาหกรรม

ทฤษฎการแปลงรปกเชนกนมปจจยในลกษณะดงกลาวอยไมนอย เพราะในการก าหนดวตถประสงคกดหรอการตดสนใจเลอกกลยทธในการพฒนากด มกจะมแบบแผนหรอมาตรฐานอยในหวใจเปนแนวทางหรอเปนหลกอยแลว

3) ทฤษฎกำรแผกระจำา (Diffusion Theory) เกยวกบแนวความคดการแผกระจายน โฮสท บชเชอร (Horst Buscher) ไดอธบายไวโดยก าหนดเปนขอ

สนนษฐานวา กระบวนการเปลยนแปลงจะด าเนนไปไดโดยการถายเทปจจยการผลตทหายาก เชน ทน การรเรมเปลยนแปลงทางเทคนคใหม และความรในการท างาน (know-how) เปนตน จากประเทศอตสาหกรรมไปยงประเทศก าลงพฒนาและความกาวหนาทเกดขนในภาคทนสมยจะแผกระจายไปทวประเทศ กลาวคอ มสนคาอปโภคบรโภค เทคนค และแนวนยมทางพฤตกรรมและสถาบนอยางทวถง

โรนลด เอช ชลโคท (Ronald H. Chilcote) กลาววา การบรรลผลส าเรจของลทธทนนยมทเกดขนโดยทวไปนน ถอวาเปนผลของทฤษฎการแผกระจายความพฒนาทงสน

แฮร จ จอหนสน (Harry G. Johnson) ไดกลาวเกยวกบทฤษฎการแผกระจายการพฒนาไววา กระบวนการพฒนาการอตสาหกรรมมลกษณะส าคญประการแรก คอ เมอมการอตสาหกรรมเกดขน ณ ประเทศใดหรอพนทแหงไหนยอมมแนวโนมทจะท าใหการอตสาหกรรมมมากยงขน มรายไดสงขน มความเชยวชาญเฉพาะดาน มการแบงงานกนท า และมระบบเศรษฐกจทแสวงประโยชนอนน าไปสการดงเงนทนและแรงงานเขาไปยงตลาด ท าใหเกดปจจยการผลตและวงจรความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอนเปนลกษณะส าคญของระบบการอตสาหกรรมและท าใหเกดความไมเทาเทยมกนของรายไดระหวางพนท ๆ พฒนาหรอเรยกวา ศนยกลาง (center) กบพนทหางไกลออกไปหรอเรยกวา พนทขอบนอก (periphery) ส าคญกวาความไมเทาเทยมกนดงกลาว กคอ วงจรของความเปนเหตเปนผล (cumulative circle of causation) ทเสรมสรางแรงดนทางเศรษฐกจหลาย ๆ ประการ และท าใหกระบวนการพฒนาแผกระจายไปสพนทขอบนอก โดยระบบเศรษฐกจของศนยกลางตองการทรพยากรธรรมชาต วตถดบ ทรพยากรแร ทรพยากรทหายาก อาหาร และราคาของสงตาง ๆ มแนวโนมสงขน จงตองแสวงหาของราคาถกกวาในพนทขอบนอก นอกจากนยงมความตองการทนและแรงงานทมลกษณะเพอจะท าใหพนทขอบนอกเปนแหลงผลตตอไป คนทอยในพนทขอบนอกจงคนเคยกบความรเฉพาะดาน การแบงงานกนท า มรายไดสงขน มการสงสนคามากขน และการมรายไดสงขนท าใหสามารถผลตสนคาไดและสงออกขายกบประเทศเพอนบานซงอยในพนทขอบนอกดวยกนและสงขายใหประเทศศนยกลางดวย

กลไกอกอยางหนงของการแผกระจายการพฒนา ไดแก การเคลอนไหวของแรงงานระหวางประเทศ เมอเปรยบเทยบกบทนและเทคโนโลย รวมทงความกาวหนาทางเทคนคทว ๆ ไป เพอเพมคาจางแรงงานความกาวหนาทางเทคนค

ในประเทศศนยกลางจะคอย ๆ เพมคาจางทนนเมอเทยบกบประเทศขอบนอกปรากฏการณดงกลาวจะท าใหมการผลตเกดขนในประเทศขอบนอกโดยใชทนและเทคโนโลยจากประเทศศนยกลางและใชแรงงานราคาต ากวาในประเทศขอบนอก การผลตกมกจะท าเพอขายในประเทศขอบนอกเองซงกอนหนานนซอจากประเทศศนยกลาง และตอมาถาคาขนสงไมแพงเกนไปอาจสงสนคานนไปขายในประเทศศนยกลางดวยกลไกส าคญในเรองน กคอ คาจางแรงงานและการฝกอบรมแรงงาน สวนประเทศศนยกลางจะมงผลตสนคาทมขนาดใหญ ใชความรเฉพาะดานและคนทมความรสง

การใชกลไกทงสองประการเพอถายทอดกระบวนการพฒนาใหกบพนทขอบนอกโดยศนยกลางนนตองอาศยสภาพแวดลอมในพนทขอบนอกทเอออ านวยดวย เชน

1. นโยบายของรฐบาลจะเปนตวส าคญตอการแผกระจายการพฒนาดงกลาว กลไกประการแรกจะเปนไปไดหรอไมขนอยกบ

2. รายไดจากการสงออกและอาจลมเหลว ถาม 3. ประชากรเพมมากเกนไปจนท าใหรายไดตอหวต ามาก 4. ในกรณของการท าอตสาหกรรมทใชทนและเทคโนโลย (Capital Intensive) เชน การท าเหมองแร การจาง

แรงงานและรายไดในทองถนอาจนอยเกนไปทจะเปนตลาดทพอเพยงส าหรบการพฒนาตอไปได ยงกวานน 5. องคการทางสงคมดงเดมอาจเปนอปสรรคตอการเปลยนแปลงปรบปรงดวย ในท านองเดยวกน กลไกการพฒนาอตสาหกรรมประการทสองนน ถาการศกษาและการฝกอบรมมงท าให

ปญญาชนมลกษณะสอดคลองกบการด ารงชวตแบบดงเดมของพนทขอบนอกหรอเพอตอบสนองอาชพทางการเมองและการบรหารเทานน โดยไมค านงถงการอตสาหกรรมแลว ปญหากจะมอยเชนเดยวกน เพราะลกษณะตาง ๆ ของสงคมแบบดงเดมนนมไดสงเสรมความเปนผประกอบการ อยางไรกตาม จอหนสน กลาวเชงสรปวา ประเทศดอยพฒนาควรเรงพฒนาเศรษฐกจ โดยมนโยบายทชดเจนเกยวกบการก าหนดโครงสรางทางอตสาหกรรมใหเหมอนกบประเทศทพฒนาแลว และมงไปสการเลยงตวเองได รวมทงการสงออกตามความตองการของประเทศพฒนาแลวดวย หรอกลาวโดยสรปเกยวกบทฤษฎการแผกระจายความเจรญ กคอ กระบวนการถายเทปจจยหายากของการผลต เชน ทน เทคนคใหม ๆ และความร เปนตน จากประเทศอตสาหกรรมไปสประเทศก าลงพฒนา ความเจรญกาวหนาทเกดขนในพนทศนยกลางจะแผกระจายไปยงพนทขอบนอกในเรองสนคา เทคนค พฤตกรรม และสถาบนตางๆ

อยางไรกตาม ชลโคท ไดจ าแนกทฤษฎการแผกระจายไว 3 แบบดวยกน คอ 1. ทฤษฎการพฒนาทางดานการเมองแบบประชาธปไตยทเกดขนในประเทศทนนยมกาวหนาทงหลาย เชน

ทฤษฎประชาธปไตยสมยใหม (Modern Democracies) จากผลงานของ เจมส ไบรซ (James Bryce) ในป ค.ศ. 1921 และระบบการปกครองแบบประชาธปไตยทมรฐธรรมนญของ คารล เจ ฟรดรซ (Carl J. Friedrich) ในป ค.ศ. 1937 ผลงานดงกลาวนเนนถงคณคาและการปฏบตของระบอบประชาธปไตยตะวนตก (โดยเฉพาะอยางยง ความชอบธรรมของรฐธรรมนญ การมสวนรวมของประชาชนโดยการเลอกตง มระบบพรรคการเมอง พลายพรรค และมการแขงขนทางการเมอง)

ตอมา เซมว มารตน ลปเซท (Seymour Martin Lipset) ไดรวบรวมเนอหาสาระส าคญเขาดวยกนเมอป ค.ศ. 1959 เปนขอก าหนดของประชาธปไตยตามแนวทางแหงความชอบธรรมทางการเมองและการพฒนาทางเศรษฐกจ ในป ค.ศ. 1966 ลเซยน พาย (Lucian Pye) ไดรวมเอาสาระส าคญเหลานไวดวยกนในเรองจดรวมของการเมองแบบประชาธปไตย (Focus on Political Democracy) ภายหลงตอมา พฒนาการทางการเมองในประเทศตะวนตกไดเพมความสนใจใหกบการแบงงานตามความรเฉพาะดาน ความเสมอภาค และความสามารถของระบบการเมอง ทงยงผานวกฤตการณทางเอกลกษณ ความชอบธรรม การมสวนรวม การเขาไปไดอยางทวถง (Penetration) ของบรการและอ านาจรฐและการกระจายอ านาจทางการเมอง

2. ทฤษฎการแผกระจายทเกยวกบลทธชาตนยมซงเปนแนวความคดทางยโรปทใหความสนใจกบสญลกษณของชาต เชน เพลงชาต ธงชาต ความเปนปกแผนทางสถาบน อธปไตยของชาต ขอความทเกยวกบความจงรกภกดและความรสกรวมกนของคนในชาตหรอเจตจ านงทมอยในส านกของคนทงชาต เปนตน ลทธชาตนยมท าใหเกดพลงทางอดมการณและแรงจงใจเพอการพฒนา โดยปกตแลวลทธชาตนยมจะเนนไปสการพฒนาตามแนวทางทนนยม เชน ทเกดขนในประเทศฝรงเศส เยอรมนน และอตาล ระหวางเวลาในศตวรรษท 19 หรอเมอไมนานมานในประเทศใหม ๆ ในทวปอาฟรกา เอเชย และลาตนอเมรกา

3. ทฤษฎการแผกระจายอกแบหนงมลกษณะเปนเสนตรงไปสสภาวะทนสมย โดยมความเชอวาประเทศในโลกดานตะวนตกจะแผกระจายคานยม เงนลงทน และเทคโนโลยไปสประเทศพฒนานอยทงหลายใหมอารยธรรมมากขนตามแนวทางประเทศพฒนาแลวทางตะวนตก การพฒนาตามแนวทางนมกระบวนการขนตอนซงก าหนดไวดงตอไปน

การพฒนาทางเศรษฐกจของ วอลท ดบเบลย โรสโตว (Walt W. Rostow) ซงถอวากระบวนการพฒนามขนตอนตอเนองไปสความส าเรจและเปนแบบแผนทางอดมคต ซงเปนแนวความคดทมอทธพลพอสมควรในชวง 1960 โดยมขนตอนดงน

1. สงคมโบรรำณ (Traditional society) เปนสงคมทมโครงสรางทเปนปญหาตอการพฒนาอยางมากและอาจกลาวไดวาเปนสงคมทไมเปลยนแปลง ไมม

การใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยสมยใหม มการผลตทจ ากดมาก ทรพยากรทใชเพอการเกษตรมอตราสวนสงมาก ในโครงสรางทางสงคม มการใชอ านาจตามระดบของการบงคบบญชาการเปลยนแปลงฐานะของคนในสงคมโดยอาศยคณวฒและความสามารถแทบจะเปนไปไมไดเลย ครอบครวและเชอสายตนตระกลของคนมบทบาทส าคญมาก และมการถายทอดความเชอถอตาง ๆ สบกนไปชวลกชวหลาน สงคมแบบนจงมลกษณะเปนสงคมเกษตรดงเดมและยดมนอยกบคานยมและความเชอเกา ๆ ทถายทอดกนมาเปนเวลายาวนาน

2. สมาหลงสงคมโบรรำณ (Post-traditional society) หรอขนเตรยมพรอมทจะออกเดนทาง (Pre-conditions for take-off) หรอเรยกอกอยางหนงวา สงคมก าลง

เปลยนแปลง (Transitional society) กไดเพราะเปนชวงของสงคมโบราณเปลยนแปลงเพอแสวงประโยชนจากความเจรญทางวทยาศาสตรสมยใหม เปนระยะของการเตรยมตวของสงคมในดานตาง ๆ ซงสวนใหญจะตองมการเปลยนแปลง ถาสงคมใดมลกษณะโบราณมากและมความมนคงเชนประเทศสวนใหญในยโรปและประเทศเกอบทงหมดในทวปเอเชย อาฟรกา และตะวนออกกลาง เมอมความจ าเปนจะตองปรบปรงเปลยนแปลงทงโครงสรางของสงคม ระบบการเมอง และเทคนคการผลต ยอมจะเปลยนแปลงไดยากและตองใชเวลาอนยาวนานไมเหมอนกน บางประเทศทมลกษณะอนเปลยนแปลงไดงาย เชน ประเทศสหรฐอเมรกา แคนาดา ออสเตรเลย นวซแลนด และประเทศอน ๆ บางประเทศ เพราะไมสจะมสงทถายทอดกนมาตงแตดงเดมมากนก ประกอบกบมทรพยากรและลกษณะบางประการทสงเสรมการเปลยนแปลง จงสามารถเตรยมตวน าสงคมเปลยนเขาไปสขนทสามไดโดยใชเวลาไมยาวนานนก

ลกษณะของการเปลยนแปลงทส าคญในขนของการเตรยมตวเพอออกเดนทางของการพฒนาไดแกการเปลยนจากสงคมโบราณทมลกษณะเปนสงคมเกษตรกรรม ประชาชนสวนใหญประมาณรอยละ 75 เปนเกษตรกรเขาไปสการเปนสงคมอตสาหกรรม มการคมนาคมและการสอสารทเจรญกาวหนาขน มการคาขายสนคาและจดบรการตาง ๆ การจดการทางดานการเมองการปกครอง การเศรษฐกจ และสงคม ไมควรจ ากดขอบเขตอยในอาณาเขตแคบ ๆ เฉพาะทองถนหรอภมภาคหนง ๆ เทานน แตควรจะมองใหกวางไกลขนไปถงระดบชาตและระหวางประเทศ

ทศนคตของการมลกควรเปลยนไปในทางทท าใหอตราการเกดของประชากรลดลง ประชากรจะไดไมมากเกนไป ซงถอวาเปนปญหาของความเจรญกาวหนา เจาของทดนรายใหญเปนกลมชนทมรายไดเหลอใช ควรจะหาทางน าเงนสวนนมาชวยประเทศในการสรางถนน โรงเรยน และสวสดการตาง ๆ แทนทจะปลอยใหแตละคนมเงนเหลอและใชจายตามความพอใจ เชน ทศนาจรตางประเทศ สรางโบสถ สรางวด สรางบานพกตากอากาศชายทะเล และซอเครองประดบสวนตว เปนตน

ความรสกทวาคาของคนและฐานะของคนอยทการเกดหรอตระกลทใหก าเนดเปลยนไปเปนการใหความส าคญกบคณวฒ ความร ความสามารถ หรอความรความช านาญในการท างานเฉพาะดาน และทส าคญทสด กคอ ความเชอทวาสงแวดลอมทางกายภาพของมนษยเปนสงทสรางขนมาโดยธรรมชาตและโดยพระผเปนเจา ควรจะเปลยนไปสความมเหตมผล เพอใหคนมความคด มเหตผลและสามารถท าการผลตไดมากขน และกอใหเกดความเจรญกาวหนา

3. ขนทสำมของกำรพฒนำคอกำรออกเดชนทำง (Take-off) เปนชวงของการเอาชนะการตอตานขดขวางและอปสรรคตาง ๆ ของสงคมโบราณไดแลว เพราะสงเหลาน เปน

ปญหาของความเจรญเตบโต ในขณะเดยวกน พลงตาง ๆ ทท าใหเกดความกาวหนาทางเศรษฐกจ ไดแผขยายไปอยางทวถงในสงคมและสามารถท าใหมความเจรญเตบโตไดอยางปกตตอไป ในชวงของขนการออกเดนทางน อตราการลงทนและการออมทรพยอาจเพมขนจากรอยละ 5-10 ของรายไดแหงชาตหรอมากกวากได มการลงทนทางอตสาหกรรมใหม ๆ แผขยายอยางรวดเรว ผลประโยชนทไดจากการผลตสวนใหญจะน ามาใชในการขยายการลงทนตอไปอก การอตสาหกรรมใหม ๆ ทเพมขนนจะชวยใหคนมงานท า ในขณะเดยวกนจะมความตองการบรการตาง ๆ ทจ าเปนเพอสนบสนนการอตสาหกรรมเหลาน อนสงผลท าใหคนมรายไดสงขน มผประกอบการเพมมากขน มผลงทนในภาคเอกชนมการปรบปรงวธการผลตใหทนสมย และมการใชทรพยากรใหเปนประโยชนไดมากขน

4. ขนขบรเคลอนไปสคำมโตเตมท (Drive to maturity) เมอผานขนออกเดนทางมาแลวประมาณ 40 ป จะเปนชวงของความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ มการใช

เทคโนโลยสมยใหมอยางกวางขวาง มการใชทนประมาณรอยละ 10-20 ของรายไดประชาชาตเพอการลงทน ทส าคญคอ สามารถท าใหผลผลตเพมสงกวาอตราการเพมของประชากรอยางมาก มการเรงการลงทนทางอตสาหกรรมใหม ๆ ใหรวดเรวขน มการปรบปรงเปลยนแปลงเทคนคการผลตใหกาวหนา มความสามารถแขงขนทางเศรษฐกจระหวางประเทศได สามารถผลตสนคาทเคยสงซอจากตางประเทศมากอนไดเองภายในประเทศและมสนคาสงออกใหม ๆ ใหสอดคลองกน การปรบปรงคานยมหรอสถาบนตาง ๆ ทมอยเดมใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงไป โดยเฉพาะอยางยง ใหมลกษณะทสนบสนนสงเสรมความเจรญเตบโตหรออยางนอยกไมใหเปนปญหาและอปสรรคตอความเจรญดงกลาว กระบวนการทางอตสาหกรรมและเทคโนโลยอาจมความสลบซบซอนยงขน โดยเปลยนจากสมยของการอตสาหกรรมถานหน เหลก และอตสาหกรรมหนกทางดานรถไฟ ไปสสมยของเครองยนต เครองจกรกล เครองเคม และเครองไฟฟา เหมอนอยางประเทศองกฤษ ฝรงเศส และเยอรมนนเมอปลายศตวรรษท 19

5. ขนของกำรบรรชโภคขนำดใหญ (The age of high mass-consumption) ในขนน ไดมการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจส าคญ ๆ ทท าใหเกดความเจรญเตบโตเขาไปสการผลตสนคาเพอการ

บรโภคและการบรการตาง ๆ เชน มการเปลยนแปลงจากอปทานหรอการผลตไปสอปสงคหรอความตองการ และจากปญหาของการผลตไปสปญหาของการบรโภคและสวสดการวาท าอยางไรจงจะท าใหมอาหารและบรการทอ านวยความสะดวกสบายและความพอใจใหกบประชาชนได เพอใหประชาชนไดรบความสขโดยทวกน ในขณะเดยวกน กคงยงมความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย มการเพมผลผลตทางอตสาหกรรมอยตอไป พรอมกบการสรางความมนคงของอทธพลออกไป

นอกอาณาเขต มการใชทรพยากรไปในทางทหารและนโยบายตางประเทศมากขน อนเปนการสรางชอเสยงของประเทศใหเปนทเชอถอ

4) ทฤษฎกำรพฒนำทชภำค (Dual Development Theory) ผทมแนวความคดคลายคลงกนในเรองการพฒนาทวภาคน ม ดบเบลย อารเธอร เลวส (W. Arthur Lewis) กส

ดาฟ เรนส (Gustav Renis) จอหน ซ เอช ฟ (John C. H. Fei) และ เดล ดบเบลย จอรแกนสน (Dale W. Jorgenson) ไดกลาวไววา “การโยกยายปจจยดานแรงงานจากภาคการเลยงตวเอง (Subsistence sector) ไปท างานในภาคอตสาหกรรม จะชวยลดความแตกตางระหวางทงสองภาคดงกลาวไดและสามารถท าใหมบรณาการในระดบทสงขนอยางทวถงของระบบเศรษฐกจ”

กสตาฟ เรนส (Gustav Renis) และจอหน ซ เอช ฟ (John C. H. Fei) ไดกลาวไวในเรองทฤษฎการพฒนาเศรษฐกจ โดยกลาวถงแรงงานสวนเกนในภาคการเกษตรซงมอตราการเกดสงมาก ทง เรนส และฟ อาศยผลงานของเลนส โดยเสนอตวแบบสองภาค (Two-sector model) และสงเกตดการขยายตวของภาคอตสาหกรรมหรอการลงทนซงสนบสนนโดยมแรงงานอยางมากมายและราคาคาจางถกจากภาคเกษตรกรรม การวเคราะหของเขาอาศยขนตอนการออกเดนทาง (Take-off) ของการพฒนาเศรษฐกจของ โรสโตว โดยใชเวลา 20-30 ป เปนการสรางทฤษฎความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจซงมสองขนตอน คอ ตอนแรกมขอสมมตเกยวกบโครงสรางเบองตนของตวแบบโดยเนนการวเคราะหบทบาทของภาคเกษตรทถกละเลย ตอนสองลกษณะทเรมจากความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจทมแรงผลกดนใหตวเอง กลาวคอ มการกระท ากจกรรมทางดานอตสาหกรรมซงสวนหนงมาจากแรงกระตนของการมแรงงานสวนเกนอยางมากมาย

ทฤษฎการพฒนาเศรษฐกจทวภาค (Development of a dual economy) อธบายโดย เดล ดบเบลย จอรเกนสน (Dale W. Jorgenson) ในชนแรกไดกลาวถงทฤษฎและตวแบบทใชในระบบเศรษฐกจทพฒนาแลวทงหลาย เชน ทฤษฎความเจรญเตบโต ฮารรอด โดมาร (Horrod-Domar theory of growth) ตวแบบวงจรและความเจรญเตบโต ดวเชนเบอรร สมธ (Duesenburry-Smithies model of cycles and growth) ตวแบบความเจรญเตบโตคลาสสคใหม โตบนโซโล (Tobin-Solow neo-classical growth model) และตวแบบความเจรญเตบโต แคลดอร (Kaldor model of growth) ซงเปนตวแบบทสรางขนมาโดยผรและเหมาะสมทจะใชในสงคมทพฒนาทงหลาย สวนทฤษฎทเหมาะสมจะใชในสงคมก าลงพฒนาทคนเคยกนมากหนอย กคอ ทฤษฎการพฒนาเศรษฐกจประชากรศาสตร (Economic-demographic Theory of Development) มความแตกตางอยางมากระหวางทฤษฎทงสองแบบซงควรใชในสภาพแวดลอมทแตกตางกนดวย ทฤษฎการพฒนาเศรษฐกจประชากรศาสตรมจดเนนอยทการรกษาดลยภาพระหวางการสะสมทนกบความเจรญเตบโตของประชากร โดยแตละดานจะปรบตวเขาหาอกดานหนง ภาคสมยใหม (advanced or modern sector) กบภาคลาหลงหรอโบราณ (Backward or traditional sector) ในแตละภาคจะมกจกรรมการผลตทมลกษณะของความเกยวของระหวางผลผลตกบปจจยการผลต ซงไดแก ทดน แรงงาน และเงนทน ลกษณะพเศษของทฤษฎน กคอ ความไมสมประกอบในเรองความสมพนธของการผลตในภาคอตสาหกรรมและภาคเกษตรกรรมปจจยอน ๆ ทเหลอของทฤษฎนกม

- ความเจรญเตบโตของประชากรทตองขนอยกบผลตผลอาหารตอหวและการตาย - อตราการเกดทตองขนอยกบผลตผลอาหารตอหว ถาผลตอาหารไดเกนความตองการ ผลผลตการเกษตรกจะมเหลอ แรงงานกอาจจะละทงทดนเขามาหางานท าใน

ภาคอตสาหกรรม แรงงานทจะใชในภาคอตสาหกรรมจะเพมขนในอตราเทากบอตราการเพมขนของผลผลตการเกษตรสวนเกน แนนอนละ ถาไมมทนการผลตทางอตสาหกรรมกเกดขนไมได ครนมการลงทน การสรางสมทนกจะมความเปนไปไดโดยอาศยแรงงานทเพมขนและการคาระหวางภาคเกษตรกรรมและภาคอตสาหกรรมเปนตวชวยความแตกตางของคาจาง

แรงงานของทงสองภาคจะมอยและความแตกตางนจะเปนตวก าหนดการคาระหวางทงสองภาคและเปนตวก าหนดอตราการลงทนในภาคอตสาหกรรมดวย

5) ทฤษฎโครงสรำง-หนำทนชาม (Structural-Functionalism Theory) เปนทฤษฎทางดานสงคมวทยาและรฐศาสตร เฟรด ดบเบลย รกส (Fred W. Riggs) ไดอธบายความหมายของ

โครงสรางวา เปนแบบแผนของพฤตกรรมซงไดกลายเปนลกษณะมาตรฐานของระบบสงคม เชน พฤตกรรมของขาราชการในองคการหนง ดงนน โครงสรางจงมความหมายรวมไปถงตวบคคล สงของและการกระท าของคนในองคการ รวมทงของคนทมาตดตอรบบรการจากองคการนนดวย สวนความหมายของหนาทนน หมายถง ผลทตามมาของโครงสรางซงอาจมสวนท าใหเกดผลกระทบตอโครงสรางอน ๆ หรอระบบใหญดวย เชน หนาทของหนวยงานเกยวกบการศกษาทเปนผก าหนดอตราคาเลาเรยน ก าหนดหลกสตร และหลกเกณฑการเรยนการสอน เปนตน สงเหลานยอมมสวนกระทบไปถงรายไดรายจายของผปกครองนกเรยน รายไดของโรงเรยน และของรฐบาล รวมทงมาตรฐานความรของผส าเรจการศกษาดวย ดงนน หนาทจงเปนแบบแผนของการขนตอกน (interdependence) ระหวางโครงสรางตงแตสองแหงขนไปและเปนความสมพนธระหวางตวแปรผนตางๆ ดวย

การศกษาในสมยกอนนนมกจะกระท ากนเฉพาะในดานของโครงสราง บางครงอาจท าใหผทศกษามองไมเหนภาพทแนชด เชน การศกษาถงระบบการปกครอง โดยพระมหากษตรยในสมยกอน ยอมกลาวไดวาตามโครงสรางนนไมมฝายนตบญญตเหมอนการมระบบรฐสภาในระบบการปกครองทเหนอยในปจจบนน ทง ๆ ทสมยนนพระมหากษตรยกมอ านาจหนาททางนตบญญตดวย ดงนน เพอใหมองเหนภาพทชดเจนและถกตองยงขน จงมการศกษาทางหนาทอกดานหนงซงจะท าใหทราบถงความสมพนธและการขนตอกน รวมทงมสวนกระทบตอหรอถกกระทบโดยสงแวดลอมดวย

การศกษาในเรองโครงสรางหนาทนเปนสวนหนงของทฤษฎการท าใหทนสมย ซงมกระบวนการของการพฒนาจากความดอยพฒนาหรอสงคมดงเดม (Traditional society) ไปสสงคมก าลงพฒนา (Transitional society) โดย รกส ก าหนดชอใหเองวา จากสงคมเกษตรกรรม (Agrarian society) ไปสสงคมก าลงพฒนา (Prismatic society) และถงสงคมอตสาหกรรม (Industrial society)

สงคมดงเดมมลกษณะเปนสงคมเกษตรกรรมทไมคอยมการเปลยนแปลง ไมมการแบงงานกนท าตามความรเฉพาะดาน ภายหลงจากการเปลยนแปลงพฒนาแลวจะเปนสงคมอตสาหกรรมทมการแบงงานกนท าตามความรเฉพาะดานอยางชดเจน

6) ทฤษฎคำมเปนเหตเปนผล (Causation Theories) วธการอธบายแนวน เรยกวา ทฤษฎตวแปรทกอใหเกดผลเดดขาด (Single Crucial Variable Theories) โดยกสตบ

เอฟ. ปาปาเนค (Guatab F. Fapanek) ทงน เพราะทฤษฎเหลานเนนปจจยอยางเดยวทเปนสาเหตความดอยพฒนา แตกมไดเปนทฤษฎทถอวามสาเหตอนเดยว เพราะทกทฤษฎเนนความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ซงมกระบวนการทสลบซบซอนทอยภายใตอทธพลของปจจยมากมายหลายอยาง แตมอยเพยงอยางหนงทส าคญมากและเปนตวทอธบายถงความยากล าบากทงหลายทงปวงทปรากฏอยในอตราความเจรญเตบโตทเปนอยขณะน

ปจจยทปาปาเนค เอยชอถง ไดแก 1. สภาพอากาศเปนปจจยส าคญยงตามทฤษฎอาณานคมและไดรบการสนบสนนตอมาอกวาเปนปจจยอยาง

หนง แตตามทฤษฎการท าใหทนสมยแลว สภาพอากาศมไดสงผลใหเกดความดอยพฒนา เพราะยงไมมเหตผลทจะอธบายไดอยางพอเพยง

2. การสะสมทนทยงไมพอเพยง สาเหตของการสะสมทนทยงไมพอเพยงนมความเหนแตกตางกนออกไป บางคนกกลาววา มาจากการขาดความสามารถในการออมอนท าใหมวลชนทงชาตตกอยในวงจรความชวรายแหงความยากจน บางคนกมความเหนวา บรรยากาศการลงทนไมมและขาดแรงกระตน เพราะเหตวาตลาดในประเทศก าลงพฒนามขนาดเลกเกนไป ไมพอเพยงทจะท าใหไดเงนมาลงทน นกวชาการบางคนกกลาววา ประเทศก าลงพฒนามภาคการเงนทขาดประสทธภาพ ไมมความสามารถทจะท าหนาทในการแปรสภาพการออมทรพยใหไปสการลงทน เมอขาดแคลนความสามารถของภาคการเงนดงกลาวจงท าใหทงการออมทรพยและการลงทนเปนไปไมได

3. ปจจยส าคญอกประการเปนเรองของมนษยโดยตรง คอ การขาดครภาพของคนเปนปญหาทมนกวชาการกลาวถงเสมอและเปนปญหาพนฐาน เพราะคนมบทบาทส าคญตอการพฒนามาก นอกจากจะไมมคณภาพทางดานความรความสามารถแลว ยงขาดคณภาพดานศลธรรมจรรยาอนเปนความตองการพนฐานในการอยรวมกนของมนษยดวย ในทนจะกลาวเฉพาะคณภาพของมนษยทมสวนเกยวของกบการพฒนาซงมลกษณะส าคญ 3 ประการ คอ

(1) การขาดแคลนแรงงานทมประสบการณ ความร และทกษะ ในประเทศก าลงพฒนามแรงงานจ านวนมากแตไมมความร ไมมประสบการณ และไมมฝมอ

(2) การขาดแคลนผประกอบการในภาคเอกชน ไมมนกธรกจและนกลงทนทมความร ความสามารถ และประสบการณเพยงพอ

(3) ความสามารถในการตดสนใจและการบรหารหรอการจดองคการทใชความรวทยาการกาวหนาทมระบบและใชหลกวชายงมนอย

4. ปจจยทางดานสงคมวทยา กลาวคอ โครงสรางทางสงคม (social structure) มลกษณะดงเดมโบราณ เชน มครอบครวขนาดใหญ (Extended family) แบบตะวนออก คอ มทง พอ แม ลก พอตา แมยาย พอของพอ ลกของลก ลกของหลาน บางครงมลกหลานของพนองของพอหรอแมและญาตพนองอน ๆ อยในครอบครวดวย รวมกนแลวมากกวา 10 คน ยงกวานนยงมการถายทอดความคดความเชอและวฒนธรรมจากบรรพบรษตาง ๆ กนอกดวย สงดงกลาวเปนอปสรรคตอการเปลยนแปลงพฒนาและความมเหตมผลทถกตอง ทงยงเปนตวสกดกนพฤตกรรมทมเหตมผลทางเศรษฐกจ คนจะมความเชอ มคานยม และพฤตกรรมทน าไปสการเพมขนของประชาชนอยางมากมาย อนเปนผลทางลบตอการพฒนาเศรษฐกจ

5. ปจจยภายนอกอน ๆ ทเกดขนกบการมความสมพนธกบตางชาตหรอองคการระหวางประเทศไมวาจะทางดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม จตวทยา และการบรหาร มความเชอกนอยวาประเทศพฒนาแลวทมอ านาจสามารถทจะแสวงประโยชนจากประเทศก าลงพฒนาและดอยพฒนาไดมากกวาในรปแบบตาง ๆ กน ในสมยกอนสงครามโลกครงทสองมกจะอาศยวธการแบบเมองขนหรออาณานคม ตอมามความคดวาเปนการแสวงประโยชนโดยวธการพงพา เปนตน

7) ทฤษฎกำรแกปญหำ (Solution Theories) ตามทฤษฎทางเศรษฐศาสตรแลวไดมการคดคนถงกลยทธของการพฒนาขนมาหลาย ๆ อยางโดยเนนในดานการ

ลงทน การเงน การคลง และการคาระหวางประเทศ กลยทธทกลาวถงกนมาก กคอ กลยทธคอขวด (Bottleneck strategies) ซงมสาระส าคญอยทการวเคราะหถงปจจยตาง ๆ ทเปนอปสรรคตอการพฒนาและการเอาชนะปญหาหรอปจจยเหลานน อยางไรกตาม มความเหนแตกตางกนอยางมากในเรองของการแกปญหาและแนวคดในเรองกลยทธดงกลาว

ทฤษฎเกยวกบการลงทน (Investment Theory) คงยงมความคดความเหนทแตกตางกนในเรองของการลงทนวาควรจะท าในลกษณะใด และจะใหความส าคญกบปจจยอะไรกอนหรอระหวางการเกษตรและการอตสาหกรรม โครงการอตสาหกรรมขนาดใหญหรอจะพฒนาอตสาหกรรมขนาดยอม เปนตน จงมแนวคดตาง ๆ กน คอ

8) ทฤษฎกำรสะสมทน

ทฤษฎการสะสมทนหรอทฤษฎการลงทนในลกษณะน เปนไปตามตวแบบความเจรญเตบโต ฮารรอด-โดมาร (Harrod-Domar Growth Model) ซงมแนวความคดทส าคญ คอ

- การลงทนจะเพมขน เมอประเทศมการออมสงขน - การลงทนเทากบการออมและเปนเงอนไขท าใหเกดความเจรญเตบโต - อตราการออมจะเปนปฏภาคโดยตรงกบอตราความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและเปนปฏภาคผกผนกบ

อตราสวนระหวางทนกบผลผลตทใชในการผลตตอหนวย - การลงทนจะท าใหเกดการผลตสงขนซงเปนผลทางดานการมสงของ เครองใช สนคา และบรการมากตามไป

ดวย - การลงทนท าใหคนมรายได และมความตองการทจะบรโภคและอปโภค รวมทงท าใหมการลงทนตอไปอก

ดวย - การลงทนตามแนวความคดดงกลาวน ถอวา ระบบเศรษฐกจมเพยงสาขาเดยว มการจางงานเตมทไมมการ

เสอมราคาของทน และไมมการคาขายระหวางประเทศ อยางไรกตาม ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจน หมายถง การเพมขนของผลผลต ปจจยการผลตและประสทธภาพของการผลต

ขอสมมตฐานของ ฮารรอด-โดมาร มดงน - ระบบเศรษฐกจมเพยงสาขาเดยว (single sector) - ไมมการเสอมราคาของทน - ไมมการคาขายระหวางประเทศ - มการจางงานเตมท ทฤษฎความเจรญเตบโตของ มหาลโนบส (Mahalunobis) ซงเชอเหมอนกบ ฮารรอด-โดมาร คอ “การลงทนจะ

เพมขนไดเมอประเทศมอตราการออมสงขน และการสงออกทเพมขนนจะมผลท าใหระดบรายไดประชาชาตและการบรโภคสงขนดวย”

ทฤษฎนพจารณาถงระบบเศรษฐกจ 2 สาขาหลก คอ - สาขาทผลตปจจยประเภททน - สาขาทผลตสนคาเพอการบรโภค ทฤษฎนเนนการผลตปจจยประเภททนมาก 9) ทฤษฎแรงผลกดนส ำหรบรกำรพฒนำ (Big Push Theory) เปนทฤษฎทเนนการสะสมทนและการลงทนเพอการพฒนาเชนเดยวกบของ ฮารรอด-โดมาร และ มหาลโนบส

นอกจากน โรเซนสเตน-โทดน (Rosenstein-Todan) ยงไดเสนอวาในประเทศเทศดอยพฒนานน จะตองมการลงทนขนาดใหญในตอนเรมตน เพอผลกดนใหเขาสกระบวนการพฒนา มฉะนน จะเอาชนะปญหาอปสรรคตาง ๆ ทมอยในประเทศดอยพฒนาไมได

ดงนน จงตองลงทนในกจการอตสาหกรรมหลาย ๆ อยางไปพรอมกน เพราะสนคาอตสาหกรรมตาง ๆ ทผลตขนนนตองพงพาอาศยกน

10) ทฤษฎคำมเจรชญเตชบรโตอาำงสมดล (Balanced Growth Theory) หมายถง การลงทนพรอม ๆ กนหลาย ๆ ดานใหมความสอดคลองสนบสนนกน ทงในดานอตสาหกรรมและ

เกษตรกรรม สนคาอปโภคบรโภคและสนคาประเภททน สนคาเขาและสนคาออก อปสงคและอปทานของระบบเศรษฐกจ รวมทงโครงสรางพนฐานดวย

ผมแนวคดทางดานน ไดแก แรกนา เนอรคเซ (Ragnar) กลาววา “การลงทนจะตองกระท าขนในทกสวนของระบบเศรษฐกจโดยพรอมเพรยงกนเพอขจดปญหาตลาดทมขนาดเลก

แรกนา เนอรคเซ ไดเสนอแนวคดเกยวกบการพฒนาแบบสมดล ทงน เพราะวาประเทสดอยพฒนาทจะท าใหเกดความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจโดยอาศยความตองการจากภายนอกประเทศในการซอสนคาพนฐานนนเปนสงทไมแนนอน ดงนน การสงสนคาออกไปขายในตลาดระหวางประเทศจงไมสามารถชวยใหเกดการพฒนาได แตตองไมหมายถงประเทศดอยพฒนาทงหมด บางประเทศอาจอยในขายยกเวน เชน คเวต และอรก เปนตน อยางไรกตาม งานส าคญทตองท า กคอ การเพมผลผลตเพอขายทงตลาดภายในประเทศและตลาดทอน ๆ ดวย เพราะตลาดภายในแคบและคนไมมอ านาจการซอ ทงยงไมเปนระบบตลาดทสมบรณเหมอนประเทศทพฒนาแลวดวย ดงนน การแกปญหา คอ ตองท าการลงทนแบบสมดล คอ มการอตสาหกรรมหลาย ๆ ดาน คนกจะไดงานท ามากขน สามารถผลตไดเพมขน มเงนลงทนมากขน ปรบปรงเทคนคใหกาวหนาได อ านาจการซอของคนสงขน โดยวธการดงกลาว การผลตและการซอสนคาตาง ๆ กนจะสนบสนนและสงเสรมซงกนและกนอนเปนการขยายตลาดใหกวางขน การพฒนาอตสาหกรรมกเปนไปไดและท าใหเกดความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ

โรเซนสเตน โรดน นอกจากสนบสนนการพฒนาแบบผลกดนแลว ยงเหนวา การลงทนหลาย ๆ ดานอยางพรอมเพรยงกนนจะท าใหมรายไดเพมขน แผกระจายไปทกสาขาในระบบเศรษฐกจ มผลผลตเพมขนและมความตองการในสนคาตาง ๆ ดวย

โรเซนสเตน โรดน ไดเสนอทฤษฎแรงผลกดนส าหรบการพฒนา โดยอธบายเหตผลวาประเทศดอยพฒนานนมปญหาและอปสรรคตอการพฒนามากมายหลายอยาง กลาวคอ การขาดแคลนนกลงทนทมความสามารถ ขาดแคลนทรพยากรทจะน ามาใชในการลงทน รวมทงขาดแคลนโครงสรางพนฐานทจ าเปน เชน ถนน น าประปา ไฟฟา และโทรทศน ทส าคญยงคอ ความสามารถในการออมทรพยของประชากร ดงนน การทจะมโครงการพฒนาและด าเนนการใหโครงการเปนไปไดนน จ าเปนทจะตองใชทนอยางมากมายในตอนตนเพอผลกดนเขาสกระบวนการพฒนา เปรยบเทยบกบการแลนขนจากพนดนของเครองบนทตองใชความเรวและพลงงานอยางมาก และจะตองท าเปนแผนงานการลงทนทมความครอบคลม (comprehensive investment program) โดยจะตองมโครงสรางพนฐานใหครบถวนพอเพยงไวรองรบการลงทนดงกลาวดวย และทนทใชคงตองไดมาจากตางประเทศ สวนแรงงานนนไดจากภายในประเทศ

อยางไรกตาม การน าเอาแนวคดนมาประยกตใชในประเทศก าลงพฒนาอาจมปญหาบางประการทส าคญ คอ ประเทศเหลานมทรพยากรไมพอเพยงทจะใชในการพฒนาหลาย ๆ ดานหรอทกดานดงกลาว ทางออกทหลาย ๆ ประเทศท ากน กคอ การแสวงหาทรพยากรเพอใชในการพฒนาจากตางประเทศ โดยเฉพาะอยางยงจากประเทศทพฒนาแลว และสวนมากจะเปนการกเงน เมอกมามาก ความสามารถในการใชหนมนอยกอาจท าใหเปนปญหาระยะยาวได ในดานของการจดการเปนเรองทไมงายนกในกาทจะพฒนาใหทกดานไปดวยกนไดอยางสอดคลองตองกน ทงน จะตองท าใหสวนประกอบทกอยางเปลยนแปลงและด าเนนไปใหถกตองสอดคลองทงดานสถานท เวลา ปรมาณ และคณภาพ มการจดการและการควบคมทดมประสทธภาพเกยวกบการลงทน และการด าเนนการตาง ๆ ในเรองการลงทนตามแบบสมดลน

11) ทฤษฎคำมเจรชญเตชบรโตอาำงไมมดลาภำพ (Unbalanced Growth Theory)

มสาระส าคญ คอ การพฒนาของประเทศดอยพฒนานน ควรเรมจากการลงทนขนาดใหญในสาขาเศรษฐกจทเปนยทธศาสตรหรอเปนสาขาน าการพฒนาใหกบสาขาอน ๆ เชน สาขาโครงสรางพนฐาน

การพฒนาแนวนอาจท าใหเกดการขาดดลยภาพ (Disequilibrium) ขนในระบบเศรษฐกจ แตสามารถปรบตวไดถารฐบาลใชมาตรการทเหมาะสม

สาขาทควรเปนยทธศาสตรควรเปนอตสาหกรรมทผลตสนคาส าเรจรปหรอเกอบส าเรจรป เพอการบรโภคและอปโภค อตสาหกรรมประเภทนจะท าใหมการผลตสนคาขนกลางและขนพนฐานเพอน ามาใชในอตสาหกรรมยทธศาสตรตอไป

ในป ค.ศ. 1958 อลเบรต โอ. เฮลชแมน ไดเสนอทฤษฎการพฒนาความเจรญเตบโตอยางไมสมดล โดยมแนวคดส าคญวา “การพฒนาเศรษฐกจของประเทศดอยพฒนานน ควรเรมจากการลงทนพฒนาขนาดใหญในสาขาเศรษฐกจทเปนยทธศาสตรหรอสาขาน าการพฒนาในสาขาอน เชน สาขาการสรางโครงสรางพนฐานเพอการพฒนา และเฮสชแมน เชอวาการลงทนพฒนาในสาขาใดสาขาหนงทจะถอเปนสาขาน าไดนนจะตองสามารถท าใหการอตสาหกรรมอน ๆ ตามมาในภายหลงอนเกดการมอตสาหกรรมสาขาแรกดงกลาว และในตอนทายยอมท าใหมการอตสาหกรรมตาง ๆ เพมขนและเกดการพฒนาในทสด

นอกจากน เฮสชแมน ยงถอวาประเทศก าลงพฒนามทรพยากรไมพอเพยงอนเปนสาเหตทท าใหดอยพฒนาและการพฒนาอยางไมสมดลนเปนกระบวนการทคอยเปนคอยไป ดงนน จงเปนไปไดยากทจะท าใหมเศรษฐกจขนาดใหญทนสมยในระบบเศรษฐกจทลาสมย ความขาดแคลนทส าคญไดแก การขาดความสามารถทจะเขาใจและตดสนใจในการลงทน แมจะมโอกาสอยกท าไมได การแกปญหาจงควรกระท าโดยการสรางสถานการณเพอบบใหคนตดสนใจลงทน สถานการณดงกลาวท าไดโดยท าใหภาคทางเศรษฐกจแตกตางกน กลาวคอ ท าบางสวนของเศรษฐกจใหเจรญเตบโต ความขาดแคลนในภาคทเปนสวนประกอบจะมแรงบงคบใหเกดความเจรญเตบโตตามไปดวยโดยการลงทน ดงนน ภาคหรอสวนทจะน ามาพฒนาจงควรไดรบการคดเลอกใหเปนทแนใจวาจะเปนสวนทท าใหมการลงทนตามในดานอน ๆ รฐบาลยอมจะตองเปนผจดหาโครงสรางพนฐานใหพอเพยงอนเปนการอ านวยความสะดวกใหกบผลงทน อยางไรกตาม การมโครงสรางพนฐานเปนเพยงเครองอ านวยความสะดวกเทานน มไดเปนสถานการณทจะบบใหมการลงทนเกดขน สงทควรท าอาจจะเปนการใชปจจยอยางอน เชน เงนชวยเหลอและมาตรการดานภาษ เปนตน

2. ทฤษฎจกรรรดชนชาม (Theory of Imperialism) วธการทางทฤษฎทจะกลาวตอไปน สรปมาจากสวนหนงของแนวความคดเกยวกบลทธจกรวรรดนยม ซงมพนฐาน

มาจากการสอนของพวกนยมมารกสและทฤษฎจกรวรรดนยมของ โรซา ลกเซมเบอรก (Rosa Luxemburg) และวลาดมแมร ไอ เลนน (Wladimir I. Lenin) โดยมสาระส าคญในเชงขอเสนอวา ระบบทนนยมสามารถผอนผนการพงทลายมาจนถงขณะนไดกโดยการท าใหประเทศทมไดเปนอตสาหกรรมทงหลายขนตอระบบทนนยมได โดยอาศยกระบวนการของการท าใหประเทศอนเปนอาณานคมของตนหรอการใชอ านาจรปแบบอน ๆ และบงคบใหประเทศเหลานนเปดตลาดส าหรบขาดสนคาและท าการลงทนหาผลประโยชน การตกต าลงของระบบนเปนสงทหลกเลยงไมได เพราะการแผขยายของระบบทนนยมเหลานท าใหเกดความขดแยงทางสงคม ทมแนวโนมไปสขบวนการปลดปลอยแหงชาตขนและลทธทนนยมกจะสญเสยอาณาจกรส าคญยงไปในทสด

หลงสงครามโลกครงทสอง ทฤษฎจกรวรรดนยมดงกลาวไดขยายตวออกมาเปนทฤษฎการพฒนา โดยมกลยทธทางความคดทแตกตางออกไป แตยงคงมวธการวเคราะหเหมอนเดม สาระส าคญของทฤษฎพฒนาแนวใหมนจะเหนไดจาก

ขอเสนอทวาความยากจนในประเทศก าลงพฒนาทงหลายเกดจากการแสวงประโยชนของประเทศอตสาหกรรม ซงเปนผจดใหมระบบการขนตอกนระดบโลกขน ซงมโครงสรางทประกอบไปดวยประเทศโลกทสามเปนบรวารทางการเมองเปนตลาดสนคา และกลายเปนดนแดนทมความส าคญตอการผลตตามรปแบบของทนนยมทมพลวตตอไป

เนองจากมขบวนการและความเคลอนไหวในประเทศอาณานคมตาง ๆ เพอใหไดอสระเสร ความเคลอนไหวเหลาน มกจะไดรบการสนบสนนโดยผทตอตานจกรวรรดนยมและทนนยม จงเปนเหตใหระบบทนนยมตองปรบเปลยนกลวธโดยยกเลกระบบการปกครองแบบอาณานคมไปใชในการควบคมทนมรวลกวา สวนวตถประสงคของการเปนจกรวรรดนยมคงยงมอยเหมอนเดม เพราะพวกศกดนาและคนชนสงของประเทศดอยพฒนายงคงมพฤตกรรมทสนบสนนระบบดงกลาวอย ดงนน ระบบนจงไมมทางทจะลมเลกไปโดยสมครใจ จงพอสรปสาระส าคญของทฤษฎจกรวรรดนยมไดอกตอนหนงวาตราบใดทสภาพการด ารงอยของประเทศโลกทสามเปนเชนนจะไมมความเปนไปไดในการจะเอาชนะความดอยพฒนา นอกเสยจากจะมการปฏวตแหงชาตเพอลมลางโครงสรางทางสงคมเกาแกดงเดมทมอยเสยและก าจดความสมพนธแบบพงพาของประเทศก าลงพฒนากบประเทศทนนยมเสยดวย ทงน เพอเตรยมตวทจะเขาสกระบวนการพฒนาตามแนวทางของทฤษฎจกรวรรดนยมตอไป ซงมอย 2 ยทธศาสตร คอ

1. ยทธศาสตรการแกปญหาตามลทธมารกสของสหภาพโซเวยต ซงเปนทรจกกนในนาม การพฒนาทไมใชทนนยมตามกระบวนการพฒนาดงกลาวน ถอวาโครงสรางตาง ๆ ของประเทศดอยพฒนายงไมยอมใหเกดการเปลยนแปลงไปสระบบสงคมนยมได จงจ าเปนตองท าการปรบปรงพลงการผลตเสยกอน นนกคอ จะตองพฒนาแรงงาน ทรพยากรธรรมชาตและความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยซงเปนสวนประกอบของพลงการผลตดงกลาว เมอเปลยนแปลงพลงการผลตไดแลว จงท าใหการปฏวตแหงชาตเพอปลดปลอยใหพนจากลทธทนนยม ทงน การกระท าดงกลาวมาจะตองไดรบค าแนะน าชวยเหลอทงทางการเมองและทางเศรษฐกจอยางใกลชดจากประเทศสงคมนยม จงจะท าใหการพฒนาเปนไปได การพฒนาแบบนมงสลทธสงคมนยมโดยยดสหภาพโซเวยตเปนตนแบบ

2. ยทธศาสตรการพฒนาทไมเปนไปตามเจาลทธนเปนผลงานของ พอล เอ. บารน (Pual A. Baran) และ พอล เอม. สวซ (Pual M. Sweezy) ซงปฏเสธตนแบบของสหภาพโซเวยต เพราะไมมความเหมาะสมกบสภาพทเปนอยในประเทศก าลงพฒนา การทจะน าเอาตนแบบทเนนเรองการเมองมากเกนไป ในขณะเดยวกน กละเลยการวเคราะหทางเศรษฐกจและสงคมไปอยางมาก

1) ทฤษฎพงพำ (Dependency Theory) เอ. โอ. เฮอรแมน (A. O. Hirschman) ไดศกษาความเปนมาของแนวคดในประเทศก าลงพฒนาพบวามแนวคด

หลกของพวกลาตนอเมรกา ซงแบงได 2 แนว คอ แนวแรก เปนการอธบายภาวะดานปรชญาและจตวทยา โดยมความเหนวาปรชญาชวตและลกษณะประจ าตวของ

มนษยบางประการเปนอปสรรคตอการพฒนา ไดแก ความเกยจคราน ความซมเศรา ความถอตว การตอตานวตถนยม และการเชอในจตและวญญาณ เปนตน

แนวทสอง เปนการกลาวหาประเทศทพฒนาแลวทงหลายวาแสวงประโยชนและท าใหปรเทศลาตนอเมรกาดอยพฒนา

ท. โดส ซานโตส (T. DosSantos) ไดใหความหมายของการพงพาไวดงน “การพงพา หมายถง สถานการณทเศรษฐกจของประเทศตกอยภายใตเงอนไขของการพฒนา และขนอยกบการขยายตวของเศรษฐกจเพอเลยงตวเองใหไดของประเทศอน” และมลกษณะพงพาทงในทางวฒนธรรม สงคม การเมอง และเศรษฐกจตอประเทศทนนยมตะวนตก โดยเฉพาะทางเทคโนโลย ความเชยวชาญ ทน สนคาประเภททน และตลาดสนคาส าหรบสงออก เปนตน

ผนยามแนวคดการพงพาทงหลายมความเหนวา ความดอยพฒนานนเกดขนจากการทประเทศสวนใหญของโลกทสามถกดงเขารวมในระบบทนนยมระหวางประเทศในฐานะประเทศบรวารของประเทศทพฒนาแลวทงหลายและท าใหโครงสรางทางเศรษฐกจและสงคมของประเทศโลกทสามเอออ านวยตอการถกแสวงประโยชนโดยประเทศพฒนาแลวดงกลาว ยงกวานน โครงสรางทางเศรษฐกจและสงคมยงไมสงเสรมการพฒนาแบบทนนยมอกดวย ไดอเตอร เสงหาส (Dieter Seenghaas) เรยกประเทศเหลานวา “ทนนยมงอย” ทเรยกเชนน เพราะไมมสนคาประเภททน (capital goods) ทผลตเองได ตองไปอาศยประเทศพฒนาแลวโดยการน าเขา จงกลายเปนตลาดส าคญของสนคาจากประเทศพฒนาแลว ในขณะเดยวกนกสงวตถดบไปใหประเทศดงกลาว ลกษณะเชนนยงเกดขนภายในประเทศดอยพฒนาระหวางชนบทกบเมองดวย

การศกษาทฤษฎพงพามอย 3 แนวทางดวยกน และทกแนวทางตางมทาทของการตอตานจกรวรรดนยมอยดวยทงนน คอ

แนวทางแรก ไดแก การศกษาแบบทนนยม โดยรวมเอาแนวนยมตาง ๆ เชน ทศนะของการพฒนาแบบพงตนเอง ความเปนชาตนยม โครงสรางนยมและพฒนานยมเขาดวยกน แมจะมลกษณะของการตอตานจกรวรรดนยม แตกยงมองเหนโอกาสทจะพฒนาตามแนวทางของทนนยมตอไปได โดยการปรบปรงโครงสรางความสมพนธทางเศรษฐกจและการเมองกบประเทศพฒนาแลวเสยใหม เพอมใหถกเอาเปรยบทางผลประโยชนหรอมลคาสวนเกนไปมากนก ทฤษฎทน ามาใชวเคราะหของแนวทางน คอ ทฤษฎโครงสรางนยม ซง ออสวลโด ซงเกล (Osvaldo Sunkel) ไดท าการศกษาทงปญหาเศรษฐกจภายในประเทศและระบบทนนยมโลก เพอแสดงใหเหนวา ความพฒนาและความดอยพฒนานน คอ แตละดานของเหรยญเดยวกน ดงนน การพฒนา ความดอยพฒนา การพงพา ความตกต า และความแตกตางทางพนท ถอไดวาเปนเรองทเกยวของสมพนธกนและอยในกระบวนการขยายตวของทนนยมโลกเดยวกน

การแกไขอยในกระบวนการขยายตวของทนนยมโลกน ท าใหเกดการแบงขวเปนศนยกลางและบรวารทงระหวางประเทศและภายในประเทศ มการไดเปรยบแบบพงพาเกดขน

แนวทางทสอง คอ การศกษาแบบมารกซสต โดยเนนความส าคญของภาวะนามธรรม เพราะเชอวาการท าความเขาใจสภาพความเปนจรงนน จ าเปนจะตองก าหนดตวแบบหรอสมมตฐานขนมากอน แลวจงท าการรวบรวมตวเลข ขอมล และหลกฐานตาง ๆ ของสภาพทเปนจรงมาอธบายเปรยบเทยบใหเหนนกทฤษฎคนส าคญทไดท าการศกษาตามแนวมารกซสตน ไดแก องเดร จ. แฟรงค (Andre G. Frank) ซงสรปความคดไดดงน

(1) การพฒนาเศรษฐกจของแตละประเทศจะไมเกดขนอยางเปนขนตอนตอเนองแบบเดยวกน ประเทศดอยพฒนาขณะนไมไดอยในขนตอนทประเทศพฒนาแลวเคยผานมากอน และประเทศพฒนาแลวกไมเคยดอยพฒนาแบบนมากอน แมจะเคยเปนประเทศทไมพฒนามากอนกตาม

(2) ความดอยพฒนามไดสะทอนถงโครงสรางของประเทศดอยพฒนา แตเปนผลทางประวตศาสตรของความสมพนธระหวางประเทศกบประเทศศนยกลางอนเปนสวนหนงของโครงสรางการขยายระบบทนนยมโลกอนท าใหมการแสวงประโยชนจากแรงงานของประเทศบรวารผานทางการคาทผกขาด มการท าลายระบบเศรษฐกจและสงคมทเลยงตวเองได (Self-subsistence) ของประเทศดอยพฒนาและเปลยนประเทศดอยพฒนาเปนแหลงการสะสมทนของประเทศศนยกลางและการพฒนาของประเทศศนยกลาง

(3) แฟรงคไดตงสมมตฐานของการศกษาไวดงน ก) สงทแตกตางกนในการพฒนาระหวางประเทศทพฒนาแลวกบประเทศดอยพฒนา กคอ ประเทศพฒนา

แลวไมเคยเปนบรวาร แตประเทศดอยพฒนาก าลงเปนบรวารและมขอจ ากดหลายประการ

ข) ประเทศบรวารจะประสบความส าเรจในการพฒนาเศรษฐกจ โดยเฉพาะการพฒนาอตสาหกรรมแบบทนนยมดงเดม ถามความผกพนกบประเทศศนยกลางนอยทสด

ค) ภมภาคทดอยพฒนาและมลกษณะของสงคมศกดนามากทสดอยในขณะนกเพราะเคยมความสมพนธอยางใกลชดมากกบเมองหลกหรอประเทศศนยกลางมากอน

แฟรงคไดเสนอใหประเทศในลาตนอเมรกาแยกตวอยางเดดขาดออกจากความสมพนธแบบศนยกลางกบบรวาร โดยการปฏวตทางสงคมนยม

แนวทางทสาม คอ การศกษาทใชทงแนวแรกและแนวทสอง ใชแนวทางโครงสรางทนนยมส าหรบวเคราะหและอธบายสถานการณทเปนรปธรรมของการพงพา และใชแนวทางมารกซสตส าหรบก าหนดภาวะหรอตวแบบนามธรรมของการพงพา แนวคดหลก กคอ สภาพเฉพาะของสงหนงจะถกก าหนดเงอนไขโดยสภาพทว ๆ ไป และใชแนวคดนก าหนดลกษณะทแตกตางกนของการพงพา ซงเกดขนจากกระบวนการขยายตวของระบบทนนยมโลก (ลกษณะการพงพาเปนสภาพเฉพาะ สวนกระบวนการขยายตวของระบบทนนยมโลกเปนสภาพทวไป)

เนองจากทฤษฎพงพานมผใหความหมายไวแตกตางกนเปนกลม ๆ ยงไมเปนทฤษฎทเปนแนวเดยวกนในหลาย ๆ ประเดน แตกพอจะกลาวถงแนวคดรวมไดวามลกษณะส าคญอะไรบาง ดงน

ประการแรก ไดแก สภาพเศรษฐกจของประเทศบรวารอยในภายใตสงแวดลอมระหวางประเทศหรอเปนสวนหนงของทนนยมโลก การวเคราะหและท าความเขาใจเศรษฐกจของประเทศเหลาน จงจ าเปนตองพจารณาถงความสมพนธทมกบประเทศศนยกลางดวย ซงมกจะเปนความสมพนธทเสยเปรยบ

ประการทสอง ความสมพนธของชนชนน าในประเทศบรวารกบประเทศศนยกลาง นอกจากจะมลกษณะในการกอบโกยผลประโยชนจากประเทศบรวารแลว ชนชนน ายงมผลประโยชนรวมกน และมการเลยนแบบการด ารงชวตจากกนดวย

ประการทสาม ความไมเทาเทยมกนของประเทศสองกลมจะมมากขน ทงในระดบประวางประเทศ ชนชน ภาค และกลมชน คนรวยกยงรวย คนจนจะจนมากขน มความแตกแยกและขดแยงกนภายในสงคม

2) ทฤษฎคำมดอาพฒนำ (Underdevelopment Theory) แนวความคดเกยวกบความดอยพฒนามพนฐายเรมตนคลายคลงกบแนวความคดเกยวกบการพงพา นกวชาการ

บางคนถอวา ทงสองแนวความคดมความหมายเหมอนกน แตอกกลมหนงถอวา ทงสองแนวความคดควรแยกการอธบายออกจากกน สวน โรนล เอช ชลโคท กลาววา ทฤษฎความดอยพฒนามแนวโนมแตกตางกนหลายอยาง เชน ลาอล พลบช (Raul Prebisch) และนกเศรษฐศาสตรอน ๆ ทท างานเกยวของกบคณะกรรมาธการทางเศรษฐกจส าหรบอเมรกาใตในองคการสหประชาชาต ครงหนงไดอธบายวา การพฒนาทนนยมของประเทศอาจท าไดโดยการผลตสนคาขนมาแทนการสงเขาจากตางประเทศ ซงจะท าใหมชนชนกลาง การคา และการอตสาหกรรมขนมาใหม

องเดร กนเดอร แฟรงค (Andre Gunder Frank) กลาวเมอป ค.ศ. 1966 วา ความสมพนธระหวางศนยกลางทมความเจรญทางเศรษฐกจกบประเทศลาหลงขอบนอกเปนผลสะทอนมาจากการแผขยายของลทธการคาและทนนยมตงแตศตวรรษท 16 และเขาเชอวา ความดอยพฒนาเปนผลกระทบมาจากลทธทนนยม

สวน ท เซสเตส (T. Szentes) กลาวไวคลายกบ แฟรงค วา ชองวางของการพฒนาระหวางประเทศพฒนาแลวกบประเทศก าลงพฒนานนเปนผลมาจากลทธอาณานคมและการแสวงประโยชนของประเทศทพฒนาแลวทงหลาย (ค.ศ. 1971)

อารกฮร เอมมานเอล (Arghiri Emmanuel) และซาเมอร อามน (Samir Amin) กลาวไวเมอ ค.ศ. 1972 และ 1976 ตามล าดบวา ปญหาการแลกเปลยนทไมเสมอภาคเทาเทยมกน มการถายเทของทมคณคาจากประเทศขอบนอกไปยงประเทศ

ศนยกลาง ประเทศขอบนอกมความรจ ากดจงประกอบการอตสาหกรรมขนาดเบาเปนสนคาออกเทานน และการทตองเขาไปรวมอยในตลาดโลกทนนยม จงไมสามารถตอสกบการผกขาดของตางชาตได และไมสามารถพฒนาขนมาไดดวยตวเอง

แนวความคดของทฤษฎพงพาและทฤษฎความดอยพฒนา สวนใหญจะเปนปญหาและอปสรรคของประเทศโลกทสามทจะพฒนาไปสการเปนประเทศพฒนาแบบทนนยมโดยมไดกลาวถงแนวทางการแกไขปญหาแตอยางใด คารโดโซ ซงเกล และ ซานโตส เสนอแนวทางแกปญหาการพงพาโดยการเปลยนแปลงหรอปฏรปโครงสรางภายในของประเทศโลกทสามเสยใหม ซงจะเปนกระบวนการทน าไปสการเผชญหนากบโครงสรางของความสมพนธทมอยเดมแบบพงพาระหวางประเทศทงสอง คารโดโซ ยงเสนอตอไปอยางมเหตผลวา ควรจะท าการวเคราะหอยางละเอยดถงปจจยหรอเงอนไขภายในปรเทศโลกทสามวามอะไรทเกอกลใหประเทศศนยกลางเขาไปครอบง าอนน าไปสการพงพาดงกลาวบาง และเขาไดกลาวตอไปวา ความสมพนธระหวางประเทศดอยพฒนากบระบบทนนยมโลกในปจจบนนไมไดมลกษณะเปนฝายหนงไดอกฝายหนงตองเสย (Zero Sum Game) เหมอนอยางทเลนนเคยวเคราะหไว แตเปนการพฒนาอยางพงพาควบคกบพฒนาการของประเทศทพฒนาแลว (Associated dependent development) กลาวคอ ประเทศดอยพฒนาสามารถพฒนาตวเองไดระดบหนง คอ ผลตสนคาทประเทศพฒนาเลกผลตแลว เชน ประเทศอตสาหกรรมใหม การพฒนาลกษณะน เปนผลมาจากทงปจจยภายในและภายนอกประเทศ ดงนน จงตองมการศกษาทงสองปจจย

ส าหรบปจจยภายใน ควรจะศกษาถงบทบาทของรฐและการเคลอนไหวทางชนชน โดยเฉพาะอยางยง การเปลยนแปลงทางอ านาจการปกครองครงส าคญ ๆ ในประวตศาสตร จงตองศกษาถงโครงสรางทางสงคมอดมการณของกลมทางสงคมตาง ๆ รวมทงความสมพนธและการปะทะสงสรรคระหวางกลมพลงดงกลาว เพอรกษาหรอเปลยนแปลงผลประโยชนและสถานภาพของคนในสงคม ผลของการเปลยนแปลงดงกลาวยอมถอไดวาเปนการพฒนา

สวนปจจยภายนอกซงจะตองพจารณาควบคกนไปดวย กคอ บทบาทของประเทศพฒนาแลวทงหลาย ซงไดพฒนาไปสระดบการผลตทใชเทคโนโลยสงมากจงเลกผลตสนคาทใชเทคโนโลยไมสงมากนก โดยโอนการผลตมาใหประเทศก าลงพฒนาผานทางบรรษทลงทนขามชาตและสงผลก าไรกลบบรษทแมตอไป

ปรากฏการณดงกลาวเกดขนอยางสอดคลองกน เพราะประเทศก าลงพฒนาตองการพฒนาขดความสามารถของตน สวนประเทศพฒนาแลวกตองการโอนการผลตสนคาบางอยางให จงท าใหเกดการพฒนาอยางพงพากนและแสดงใหเหนวาระบบทนนยมโลกไดพฒนาไปสระดบทมการจดสรรงานแบบใหม (New international division labor)

3. ทฤษฎอน ๆ 1) ทฤษฎคำมพอใจในคำมตองกำรพนฐำน (Theory of Satisfaction of Basic Needs) การทผรไดหนมาใชวธการใหม ๆ ในการมองปญหา ประกอบกบแนวคดในเรองทฤษฎพงพาท าใหกรอบการ

พจารณาและการอางองของทฤษฎการพฒนาแบบเดมถกวพากษวจารณ โดยเฉพาะอยางยง ความคดเกยวกบความเจรญเตบโต แนวความคดเกยวกบการท าใหทนสมยและการพฒนาแบบเกาทเรมมาตงแต ค.ศ. 1960 โดยผสนใจในเรองการพฒนาไดหนมาใหความส าคญกบความพอใจเรองความตองการพนฐานตามแนวทางของ จาขอบ ไวเนอร (Jacob Viner) เกยวกบวธการทใหความส าคญกบมนษย (Humanitarian approach) ซงถกปฏเสธมาแลวเมอ 20 ปกอน เพราะไมมใครเชอวาจะเปนไปได

แนวความคดในเรองความตองการพนฐานน ถอวาเปนกลยทธมากกวาทจะเปนวธการวเคราะหแนวความคดนจะตความหมายขอมลทหามาไดในแนวทางทแตกตางไปจากวธทเคยท ามากอนและเปนแนวความคดทเกดวพากษตวเอง (self-criticism) ขององคการสหประชาชาต โดยเฉพาะอยางยง องคการแรงงานระหวางประเทศและธนาคารโลก แนวความคดนเปนรปรางขนมาไดโดยความพยายามของผรกลมหนง ซงประชมกนทเมองโคโคยอค (Cocoyoc) ในประเทศเมกซโก ในป

ค.ศ. 1974 โดยถอวาเปนโครงการหนงของกลยทธในการพฒนาแบบดงเดม จากประสบการณหลายปในการท างานตามโครงการดงกลาว ท าใหเกดความแนใจวากระบวนการทางเศรษฐกจทใชอยนนน มอาจท าใหประเทศโลกทสามสามารถพฒนาใหทนประเทศอตสาหกรรมทงหลายได จากความแนใจดงกลาวขององคการระหวางประเทศไดน าไปสการยอมรบวา ไมมทางทจะอดชองวางระหวางความร ารวยกบความยากจนได จงควรลดวตถประสงคลงมาสระดบทท าใหประชากรสวนใหญทยากจนพอมปจจยทางวตถทจ าเปนเพอการด ารงชวตกอน ดงนน กลยทธใหมจงมงสความพอใจในความตองการพนฐาน ทงน เพราะกลไกการตลาดทมอยนนสนองตอบเฉพาะความตองการทไดมาจากการมอ านาจซอเทานน ไมไดสนองตอบความตองการพนฐานของมนษยซงเปนทยอมรบโดยทว ๆ ไปวาประกอบดวย อาหาร สขภาพอนามย ทอยอาศย การศกษา สภาพการท างาน และความมนคงทางสงคม

กลยทธของการพฒนาดงกลาวชวยใหมความส านกถงสทธพนฐานของมนษยอนสอดคลองกบหลกแหงความมศกดศรของมนษยและชวยท าใหมผลในแงสรางสรรคอกหลาย ๆ อยางทถกมองขามไปบอย ๆ ตามความเหนของผสนบสนนแลว กลยทธนไมจ ากดตวเองอยทการแกไขบางสวนเทานน เชน ถามาตรการชวยเหลอเพอการพฒนามงอยทโครงการชวยเหลอประชากรสวนทยากจนทสด การชวยเหลอควรจะตองค านงถงความตองการของประชากรทเกยวของดวย โดยใหเขาไดมสวนรวมในการตดสนใจดวย ซงเปนกลยทธทมงถงความพอใจในความตองการพนฐาน

ผรสวนหนงมความเหนวา กลยทธแหงความตองการพนฐานนจะตองไมเปนทเขาใจอยางอสระแยกจากความสมพนธระหวางประเทศแบบพงพา หากจะมการน าเอาไปใชจรง ๆ หรอกลาวอกนยหนง กคอ ถาใชกลยทธใหมนเปนทางเลอกเพอใชแทน ระบบเศรษฐกจระหวางประเทศแบบใหม (New International Economic Order) ซงเรยกรองใหมโดยประเทศก าลงพฒนาทงหลายนน หรออาจเปลยนเปนศนยบรการระหวางประเทศของผยากจน (International care service for the poor) การกระท าดงกลาวอาจแกปญหาความยากจนไปได แตจะเปนไปไดมากนอยแคไหนเพยงใดนน ยงเปนปญหายากทจะบอกได เพราะกลยทธอนนมไดกลาวถงปญหาหรอสาเหต ตลอดจนแนวทางแกไขในเรองเกยวกบความทกขยาก การแสวงหาประโยชนและความแปลกแยก (Alienation) ตาง ๆ ทงหลายทงมวลทมอย ดงนน กลยทธความตองการพนฐานจงอาจเปนสวนหนงของกลยทธทงหมดทจะน ามาใชในการพฒนาเพอใหเกดความเทาเทยมกนและความเปนธรรมระหวางมนษยในประเทศตาง ๆ ในโลกน ในดานตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยง ในแงของการแบงปนทรพยากร เทคโนโลย และผลผลตทงหมด

2) ทฤษฎโครงสรำงคำมสมพนธระหำงประเทศ (Structural Theory of International Relation) เมอไมนานมาน มนกวชาการทางยโรปไดใหความสนใจทฤษฎพงพาและทฤษฎความพอใจในความตองการ

พนฐาน ตอมาไดมการพฒนาวธการทางทฤษฎใหม ๆ ขนในแนวทางทสอดคลองกบความคดของคาล มารกซ เชน ซาเมอร อน (Samir Ain) และอารกฮร เอมานเอล ผทไดพฒนาแนวคดเกยวกบการแลกเปลยนทขาดความเสมอภาค นกวชาการส าคญยงคนหนง คอ โจฮาน กลตง ไดกลาวถง มตใหมส าหรบทฤษฎความสมพนธระหวางประเทศ โดยการน าเอาทฤษฎความขดแยงกบทฤษฎการรวมตวกน มาพจารณาหาหลกฐานและเหตผลเพอก าหนดเปนวธการทางโครงสรางขนมา เรยกวา ทฤษฎโครงสรางทางจกรวรรดนยม ซงถอไดวาเปนกาวแรกทจะน าไปสทฤษฎทว ๆ ไปเกยวกบอ านาจระหวางประเทศและความสมพนธแบบพงพา

กลตง กลาววา ความสมพนธระหวางประเทศสองประเทศสามารถแสดงใหเหนไดในลกษณะการพงพาซงกนและกน องศาของความพงพานนมมากนอยตาง ๆ กน โดยอยระหวางความสมดลสงสดไปจนถงการพงพาเตมท ในกรณความสมพนธระหวางปรเทศอตสาหกรรมกบประเทศก าลงพฒนา ลกษณะการพงพาแบบไมไดสดสวนน เกดจากความไมเทาเทยมกนในต าแหนงหรอฐานะทางการเมอง เศรษฐกจ วฒนธรรม และเทคโนโลยของประเทศทงสอง และความพงพานอยตอไปไดโดยอาศยกลไกโครงสรางอ านาจ โครงสรางอ านาจนเกดจากความไมเทาเทยมกนของต าแหนงหรอฐานะแหงอ านาจ

เชนกน ตามความเกยวของกนดงกลาวน ศนยกลางของประเทศในศนยกลาง (Centers of the central nation) สามารถอาศยความสนบสนนจากศนยกลางของประเทศขอบนอก (Centers of the peripheral nations) เปรยบเทยบกบขอสะพานทเชอมไวดวยผลประโยชนรวมกน ผลทตามมาขอความสมพนธดงกลาว ท าใหเกดการกระจายผลประโยชนทไมเสมอภาค ความสญเสยทเกดจากกระบวนการดงกลาวมกจะเปนของประเทศทออนแอกวา และท าใหศกยะในการพฒนาของฝายนนต าลง ทงยงท าใหความสมพนธนนตองพงพาอาศยประเทศศนยกลางมากยงขนตอไป

กลตง กลาวตอไปอกวา การแกปญหาความขดแยงโดยใชกลยทธแหงการรวมมอกน (Integration Strategy) นนจะเปนไปไดกแตเฉพาะกรณทมความสมพนธพงพาซงกนและกนในลกษณะสมดลโดยประมาณเทานน ในทางตรงกนขาม เพอทจะแกไขความสมพนธแบบพงพาทไมไดสดสวนนประการหนงทพอท าไดกคอ การเปลยนโครงสรางแบบพงพาระดบชาตและระดบระหวางประเทศ เมอเปนเชนน การแกไขหรอกลยทธของการพฒนากยอมท าไดโดยมขนตอน 2 ระยะ คอ ระยะแรก เปนระยะของการไมคบหาสมาคมระหวางประเทศคกรณทมความขดแยงกน การไมเกยวของกนนจะชวยลดองศาของความขดแยงและยอมใหคกรณไดเสรมสรางตวเอง ทงในแงของชอเสยงเกยรตภม ความพอเพยงในการชวยตวเอง จนกระทงความขดแยงนนกลบเขาสสภาวะสมดล กลาวคอ มอ านาจตอรองเทาเทยมกน ระยะทสอง ควรเรมตนไดซงเปนระยะของการคบหาสมาคม มการตดตอ เจรจา ซอขายแลกเปลยนกนระหวางประเทศดงกลาว

เดเตอร สงหาด และผรอน ๆ อกหลายคน ถอวา ขนตอนสวนแรกของวธการดงกลาวน คอ ระยะทหนงสามารถรวมกนไดกบทฤษฎความพอใจในความตองการพนฐาน และเมอรวมกนไดแลวสามารถทจะขยายออกไปเปนทฤษฎการพฒนาออโตเซนเตรด ซงบางครงอาจจะเรยกรองใหประเทศก าลงพฒนาปดตวเองโดยไมยงเกยวกบตลาดโลก กลาวคอ ไมสงสนคาไปขายและไมซอสนคาใด ๆ จากประเทศอนในตลาดระหวางประเทศเหมอนบางประเทศก าลงท าอย อนเปนการเผชญหนากบความคดในการดงดดทกประเทศใหเขารวมในตลาดโลกซงเปนวธการส าคญอนหนงในทฤษฎสมยเกาและท าไดอยางมประสทธภาพ สรปเกากบรแนคำมคชดและทฤษฎ จากทกลาวมาในสวนทเกยวกบแนวความคดและทฤษฎการพฒนาพอสรปไดวา มการเปลยนแปลงทส าคญ ๆ คอ จากทฤษฎอาณานคมมาสแนวความคดใหมของการพฒนานนไมสามารถแสดงใหเหนไดอยางมเหตผล แตเกดจากการเปลยนแปลงทางผลประโยชนและการรวมกลมกนของประเทศตาง ๆ เรมจากสหรฐอเมรกาไดก าหนดแผนเพอใหความชวยเหลอในการพฒนาประเทศตาง ๆ และองคการระหวางประเทศใหเงนสมทบอกจ านวนหนง ในป ค.ศ. 1950 ภายหลงสงครามโลกครงทสองเปนตนมา มการตอตานการเปนอาณานคมของประเทศเมองขนทงหลายและประเทศอตสาหกรรมกยนยอมผอนปรนประเทศทไดรบเอกราชใหม ๆ เพอผลทางการเมอง ดงนน ทฤษฎการพฒนาสมยอาณานคมทวา “ไมสามารถเอาชนะความดอยพฒนาได” จงหมดไปและมความคดเหนในแงดเกดขน กลาวคอ “ปญหาของการพฒนามอยทงในประเทศทพฒนาแลวและดอยพฒนา” และเชอวาความแตกตางทางสงคมวฒนธรรมไมเปนอปสรรคอกตอไป จงท าใหตองมการก าหนดนโยบายการพฒนาทแตกตางไปจากเดม โดยเขาไปสแนวทางทเชอวาจะเอาชนะความดอยพฒนาไดตามกลมของประเทศทแบงกนอยสองฝาย คอ ก) ประเทศโลกทหนง ซงมประเทศอตสาหกรรมตะวนตกเปนตวแบบ น าโดยประเทศสหรฐอเมรกา เรยกวา ทฤษฎการท าใหทนสมย และ ข) ประเทศโลกทสอง ซงอาศยประเทศสงคมนยมเปนตวแบบ น าโดยประเทศสหภาพโซเวยต ซงเรยกวา ทฤษฎจกรวรรดนยม

ภายหลงจากการขดแยงกนระหวางตะวนตกกบตะวนออกทางดานอดมการณทางการเมองและแบงเปนกลมประเทศทนนยมตะวนตกเปนโลกทหนงและสงคมนยมเปนโลกทสอง จงท าใหเกดกลมประเทศไมฝกใฝฝายใด ซงมการประชมกนเปนครงแรก เมอ ค.ศ. 1955 ทเมองบนดง ประเทศอนโดนเซย มความมงหมายทจะเปนอสระไมฝกใฝฝายใด จงเปนจดเรมตนของค าวา “โลกทสาม” เขามามบทบาทอยในแนวความคดและทฤษฎการพฒนาในกระบวนการแสวงหาอาณานคมอกยงคงด าเนนตอไปในชวงป ค.ศ. 1960 โดยเฉพาะอยางยง การเจรจากนระหวางฝายเหนอและฝายใต นโยบายการผกขาดของกลมประเทศขายน ามนโอเปก และการเจรจากนในเรองการจดระเบยบทางเศรษฐกจของโลกเสยใหม ท าใหกลมประเทศไมฝกใฝฝายใดเพมขนเปน 77 ประเทศ และมอ านาจตอรองทางการเมองสงขน มวธการแกปญหาทพอเปนไปไดมากขนและมบทบาทตอแนวความคด และทฤษฎการพฒนาดงกลาวมา แตกยงไมมพลงตอรองอยางแทจรงคงเปนการรวมกลมกนเพอเรยกรองขอความชวยเหลอจากประเทศอตสาหกรรมตลอดมาโดยมไดมความเขาใจในเหตผลของการเปลยนแปลงของทางสงคมภายในประเทศของตวเองเทาใด อยางไรกตาม เปนทยอมรบวาทฤษฎการท าใหทนสมยลมเหลวตามทเหนกนอยในประเทศโลกทสามวา ไมมการเปลยนแปลงทงทางดานเศรษฐกจการเมองและทางสงคมไปสการเปนประเทศอตสาหกรรม แมจะมความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเกดขน แตกสงผลประโยชนใหกบคนสวนนอยในสงคมเทานน การเปลยนแปลงทางสงคมเชนการเปนประชาธปไตยกคงยงมปญหามากมาย ในทางเศรษฐกจกเชนกนยงไมเปนไปตามนกทฤษฎไดกลาวไว โดยเฉพาะอยางยง การไมกระจายผลการพฒนาไปสประชาชนผยากจนทงหลายในชาต ทฤษฎการท าใหทนสมยมอทธพลอยางมากในชวงหลงสงครามโลกครงทสองถงประมาณป ค.ศ. 1970 ซงไดลดความนยมลงตลอดมา แตปจจบนนกลบไดรบความสนใจมากขนอกครงหนงในรปของการศกษานโยบายสาธารณะ การตดสนใจและการเลอกอยางมเหตผลหรอการเลอกสาธารณะและมการเพมกลยทธตาง ๆ เพอแกปญหาทเกดขน เชน การกระจายรายไดและการชวยเหลอใหประชาชนไดรบสงจ าเปนพนฐาน รวมทงการแกปญหาทงหลายทเกดขนทยงคงยดแนวทางหลกของทฤษฎการท าใหทนสมยอยตอไป โดยเฉพาะอยางยง การอาศยความชวยเหลอจากประเทศพฒนาแลวเชนเดม การตอตานและการวพากษวจารณแนวความคดและทฤษฎการท าใหทนสมยมมากมาย มทงนกวชาการสายยโรป สายลาตนอเมรกา และกลมนกวชาการดานความดอยพฒนา นกวชาการเหลานเหนวาทฤษฎการท าใหทนสมยมปญหามากมายหลายอยางดงไดกลาวมาแลว เชน แทนทจะท าใหเกดการพฒนาแตกลบท าใหคนยากจนยงขน จงไดเสนอใหเปลยนกรอบแนวความคดและการแกปญหาของประเทศโลกทสามเสยใหมตามแนวความคดและทฤษฎตาง ๆ เชน ทฤษฎพงพา ทฤษฎความดอยพฒนา ทฤษฎระบบโลก ทฤษฎมารกซสตแนวใหม และทฤษฎการคากบตางประเทศ เปนตน นกวชาการทตอตานเหลานสวนใหญเหนวาการปฏบตตามทฤษฎการท าใหทนสมยควรจะศกษาใหรถงพฒนาการของประเทศทพฒนาแลวดวยวา มลกษณะและกรบวนการขนตอนอยางไร เพอจะเลยนแบบไดอยางถกตองเหมาะสมยงขน ในชวงป ค.ศ. 1977-1981 มการประเมนแนวความคดและทฤษฎพงพา โดยนกวชาการหลายคนสรปไดวาหลกการทวไป ทฤษฎพงพาไมไดรบการยอมรบ ไมมเหตผล และน าหนกพอจะเปนทฤษฎได โดยเฉพาะอยางยง จากการวจารณของ เดวด บธ เมอป ค.ศ. 1988 ดงนน ในปลายทศวรรษ 1980 จงมการวพากษวจารณแนวความคดและทฤษฎการพฒนาทมอยอยางรนแรงโดยนกวชาการชอดงคนหนง เชน แมนเฟรดนตส นคอส มเซลส เดค เมสสเนอร ไดกลาวถงการสนหวงของทฤษฎการพฒนาและความลมเหลวของทฤษฎการพฒนาซงเขยนโดย เอลมาร อลทวาเทอร เมอป ค.ศ. 1989 นอกจากนน ยงมการถกเถยงกนและเรยกรองใหทบทวนแนวความคดเกาเพอปฏเสธแนวความคดทลาหลงมการวจารณโครงการใหมความชวยเหลอตาง ๆ ในขณะเดยวกน นกวชาการบางคนกยงยนยนแนวความคดและกระบวนทศนเดมอยอยางเหนยวแนนและกลาวดวยวา ตวแบบของประเทศโลกทหนงจะไดรบความสนใจแผขยายมากขน ประกอบกบการลมสลายของประเทศสหภาพโซเวยตจงท าใหประเทศตาง ๆ ในกลมนผนแปรตามไปดวย ทงยงจะหนมาสแนวทางการพฒนาท

เปนแบบโลกทหนงมากขน แตกมนกวชาการจ านวนหนงพยายามเสนอกระบวนทศนใหม ๆ เปนตนวา การใชแนวทางวเคราะหรฐศาสตรเศรษฐกจและแนวทางพฒนาความคดและทฤษฎการพฒนาจากนโยบายทางสงคมสาขาตาง ๆ เชน แนวความคดทจะใหสตรมสทธและบทบาทเทาเทยมกบบรษ และแนวความคดเกยวกบนเวศวทยา เปนตน เรองเหลานยอมมความเกยวของกบทฤษฎการพฒนา อยางไรกตาม การถกเพยงกนในเรองทฤษฎการพฒนาหรอการทจะปฏเสธไมยอมรบทฤษฎบางอยางหรอทเกาวาลาสมยใชไมไดนน ควรจะตองพจารณาใหรอบคอบทกดานทกมมอยางเปนระบบและมองทงในดานจลภาคและมหภาค เพอจะไดวเคราะหอยางถกตองเฉพาะเปนเรองทางสงคมศาสตรซงมตวแปรทงภายในและภายนอกระบบเขามาเกยวของ จงมความลกซงไปในขอบเขตความสมพนธของระบบมากกวาวทยาศาสตรบรสทธ

บรทท 3

ปราญำ อดมกำรณของกำรพฒนำามาน ความหมายของค าวา ปรชญา นน ไมอาจหาค านยามทแนนอนตายตวทใชไดกบทกแหง ทกสถานการณได อยางไรกตาม ดวยความจ าเปนทตองมค านยามทแนนอนเพอเปนพนฐานทชดเจนในการศกษา จงควรไดมการศกษาถงความหมายของค าวาปรชญาเปนเบองแรก เพอใหเหนแนวทางในการก าหนดความหมายของค าวา ปรชญาของการพฒนาชมชน ตอไป ค าวา ปรชญา ถาพจารณาความหมายตามรปศพทอาจพจารณาไดเปน 2 แนวทาง คอ

1. ความหมายตามรปศพทภาษาไทย 2. ความหมายตามรปศพทภาษาองกฤษ 1. ตามรปศพทภาษาไทยนน ค าวา ปรชญา เปนค าทพระเจาวรวงศเธอกรมหมนนราธปพงศประพนธ ทรงบญญต

ขนเพอใชแทนค าวา Philosophy ในภาษาองกฤษ เปนศพทบญญตทเปนทนยมใชกนอยางกวางขวางในปจจบน ตามรากศพท ปรชญา เปนค าสนสกฤต มาจากค าวา ชญา แปลวา ร เขาใจ เมอเตมอปสรรค ปร ซงแปลวา ไกล สงสด ประเสรฐ ลงไปขางหนา จงกลายเปนค าวา ปรชญา ซงอาจจะใหความหมายไดวา เปนความรอบร รกวางขวาง หรอความรทประเสรฐ ความรชนสงกได โดยนยนความหมายของปรชญาในศพทภาษาไทยจงเนนไปทตวความรหรอผร ซงเปนความรทกวางขางลกซง ประเสรฐ เปนตน ซงตรงกบค าวา ปญญา ในภาษาบาล

2. ตามรปศพทในภาษาองกฤษนน มความหมายแตกตางไปจากภาษาไทยอยบาง โดยท ไพทากอรส (Pythagoras) เปนคนเรมใชค าน โดยเรยกตวเองวา นกปรชญา (Philosopher) ตามศพทเดมของค า Philosophy นนมาจากภาษากรก 2 ค าสนธกน คอ Philos กบ Sophia ค าวา Philos นนแปลวา รก หรอ ความรก (Love) สวนค าวา Sophia นน หมายถง ความร ความปราดเปรอง (Wisdom) เมอรวมกนเขาเปน Philosophy แลวจงหมายถง ความรกในความร ความรกในความปราดเปรอง (The Love of Wisdom) ความหมายตามรปศพทภาษาองกฤษ จงหมายถง คนทตงใจแสวงหา และอยากร อยากเหน ใฝหาความรอยเสมอ ไมใชคนทมความรแลวพอใจกบความรทตนมอยแลวนน

อยางไรกตาม แมค านยามจะแตกตางกนออกไปบางตามรปศพทภาษาไทยและภาษาองกฤษ แตสงทรวมกนอยอยางหนง กคอ ความร ไมวาจะเปนองคความรหรอวธการแสวงหาความร กตาม ปรชญาจงหนไมพนเรองความรไปได นอกจากน

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525 ไดใหความหมายของค าวา ปรชญา ไวอยางชดเจนวา เปนวชาวาดวย “หลกแหงคำมรและคำมจรชง”

สวนค าวาพฒนาชมชนนน ถอวาเปนค า ๆ เดยว และมความหมายในตวเองโดยเฉพาะ มไดมาจากการเอาค าวา “พฒนา” กบ “ชมชน” มารวมกน แลวแปลความหมายไปตามรากศพทเดมของแตละค ารวมกนในทน การพฒนาชมชน หมายถง กลยทธทเปนกระบวนการส าหรบท างานในชมชนเมองและ/หรอชนบท

จากความหมายของค าวา ปรชญา และ การพฒนาชมชนทไดกลาวมาทงหมดขางตน ท าใหพอทจะก าหนดความหมายของค าวาปรชญาของการพฒนาชมชนไดวา หมายถง “ชาำหรอหลกแหงคำมรและคำมจรชงของกระบรนกำรท ำงำนพฒนำในามาน” ปรชญาของการพฒนาชมชนม 7 ประการ ดงตอไปน

1. คนเปนทรพยากรทประเสรฐ มคา และส าคญทสด 2. คนเปนสตวโลกทพฒนาไดดทสด 3. การรวมกลม

4. ความยตธรรม 5. การศกษา 6. หลกประชาธปไตย 7. ความสมดลของการพฒนา

ปราญำประกำรทหนง ปรชญาของการพฒนาชมชนประการแรก คอ ความศรทธาอยางแรงกลาในตวคนทวา “คนเปนทรพยากรทประเสรฐ มคา และส าคญทสด” หมายถง ในทกชมชนนน นอกเหนอไปจากทรพยากรธรรมชาต (Natural Resource) เชน ดน น า ปาไม แรธาตตาง ๆ แลว ยงมทรพยากรอกอยางหนง เรยกวา ทรพยากรมนษย (Human Resource) ซงนบวาเปนทรพยากรทสงสง มคา และส าคญมากทสดในชมชน เพราะคนรจกเหต รจกผล รจกคด รจกตดสนใจ รจกวางแผน รจกประพฤต ปฏบต และรจกพฒนาชวตความเปนอยของตนเองและชมชนไปในทศทางทตองการ ความศรทธาในตวคนตามปรชญาขอนมไดจ ากดเฉพาะเพศใดเพศหนง แตหมายความรวมไปถงความศรทธาในตวคนทกเพศทกวย เชน หญง ชาย เดก และคนชราดวย การทคนเปนทรพยากรทประเสรฐ มคา และส าคญทสดนน สบเนองมาจากเหตผลทส าคญสองประการ ประการแรก คอ “จดเรมตนของการพฒนานน เรมทคน” หมายความวา การพฒนาทงหลายในชมชนลวนมาจากการกระท าของคน กลาวคอ คนเปนผคด ตดสนใจ วางแผน และลงมอปฏบตการเองทงสน คนจงเปนจดเรมตนของการพฒนา นอกจากน คนยงบนดาลใหสงตาง ๆ ในชมชนเกดขนหรอดบสลายได เชน คนสามารถสรางหรอท าลายบอน า โรงเรยน โรงพยาบาล หรอคนดวยกนเองได เปนตน สาเหตอกประการหนง กคอ “จดหมายปลายทางสงสดของการพฒนา คอ การพฒนาคน” การพฒนาคน หมายถง การท าใหคนมทงคณภาพ คอ มความสามารถในการท างานตามบทบาทและหนาทของตนอยางมประสทธภาพ และมทงคณธรรม คอ มจตใจพรอมทจะเสยสละประโยชนสวนตว เพอสวนรวมหรอชมชน ทงน เพราะวา คนเปนสวนส าคญทสดในชมชน ชมชนจะยงยนถาวรเจรญกาวหนาหรอไมนน ขนอยกบคนในชมชนนน ดงนน จดหมายปลายทางสงสดหรอผลประโยชนสงสดตาง ๆ ของการพฒนาจงมงไปทการพฒนาคนและควรเปนคนสวนใหญในชมชนดวย การพฒนาตาง ๆ ทผานมาประสบกบความลมเหลวหรอไมไดผลเทาทควร สาเหตประการหนงมาจากการขาดจดมงหมายปลายทางสงสดทมงพฒนาคนหรอจดหมายปลายทางรองทตงไวมไดสนองหรอสดคลองกนกบจดหมายปลายทางสงสดนน เชน หนวยงานหนวยใดหนวยหนงไดรบค าสงจากหนวยงานในระดบสงกวาใหมาสรางถนนสายหนงในหมบาน หนวยงานนนกเรมสรางถนนโดยมไดใหประชาชนในหมบานไดเขามามสวนรวมแมแตนอย วตถประสงคหรอจดหมายปลายทางทแทจรงกเพอสนองความตองการของหนวยงานทเหนอกวาเพอใหมผลงานปรากฏเทานน ประชาชนในหมบานกมไดเอาใจใส ทงน เพราะประชาชน ไมไดมความรสกเปนเจาของ เพราะไมไดเขามามสวนรวมในการสรางถนนนนดวย ไมนานนกถนนสายนนกเสอมโทรมใชการไมได อนเปนการสญเปลาในการพฒนาอยางหนง ฉะนน ในการปฏบตงานพฒนาชมชน สงส าคญประการหนง กคอ ตองมความศรทธาในตวคน อนหมายถง การเหนคณคาและความส าคญของประชาชนในชมชนตลอดเวลา ตวอยางเชน นกพฒนาตองใหความส าคญกบความตองการ ปญหา และผลประโยชนของประชาชนเปนหลกในการด าเนนงาน โดยมการเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมในโครงการพฒนาตาง ๆ ทกขนตอน มใชเพยงแตใหประชาชนไดรไดเหนเทานน ตองใหประชาชนไดมโอกาสสมผสของจรงดวย โดยตองใหประชาชนเขามามสวนรวมอยางแทจรงในการคด ตดสนใจ วางแผน และปฏบตการในโครงการพฒนาตาง ๆ เหลาน เปนตน การสรางถนนตามตวอยางขางตน หากประชาชนไดเขามามสวนรวมอยางจรงจงทกขนตอนในการคด ตดสนใจ

วางแผน และปฏบตการแลว จรงอย งานอาจจะด าเนนการไปอยางลาชา เสยเวลา แตผลทไดรบ กคอ ประชาชนจะเกดความรสกวาตวเองมสวนเปนเจาของถนนสายนน เพราะไดชวยกนสรางมากบมอ จงเหนคณคา ความส าคญ เมอเปนเชนน ความรวมมอในการดแลบ ารงรกษาในเวลาตอมาจงไมนามปญหามากนก สรปไดวา ปรชญาของการพฒนาชมชนขอน ตงอยบนความศรทธาในตวคนทวา คนทกคนมความสามารถทจะพฒนาตนเองใหดขนไดถามโอกาสหรอมการใหโอกาสกน ในเรองความพรอมของประชาชนในการเขามามสวนรวมไมนาจะเปนปญหา ปญหาจะอยทวาทก ๆ ฝายทเกยวของจะมความพรอมขนาดไหน ในอนทจะเปดโอกาสใหประชาชนเขามาท างานพฒนาชมชน การพฒนาทงหลายจะปราศจากผลทงสน ถามองขามในเรองการพฒนาคนแตละคนใหมทศนะทถกทางและมขดความสามารถสงขน นอกเหนอไปจากน ทกขนตอนของการพฒนาชมชนนนจะขาดคนมได นบตงแตการทคนเปนจดเรมตนของการพฒนา คนเปนจดศนยกลางของการพฒนา และคนเปนจดหมายปลายทางสงสดของการพฒนา ดงนน หวใจของปรชญาประการน กคอ การเหนวาคนเปนทรพยากรทมคาและส าคญทสด ปราญำประกำรทสอง ปรชญาของการพฒนาชมชนประการทสอง คอ ความศรทธาและเชอมนในตวคนทวา “คนเปนสตวโลกทพฒนาไดดทสด” (Highest potential developing animal) ปรชญาประการน หมายความวา ในบรรดาทรพยากรทงหลายในโลก คนสามารถสรางประโยชนสงสดใหแกชมชนไดมากทสด ถาไดรบการพฒนาทถกตอง จะสามารถดงเอาความสามารถภายในตวคนออกมาใชประโยชนได และถามการเปรยบเทยบกบความสามารถในการพฒนาของคนกบสตวโลกชนดอน ๆ ทพฒนาได เชน ชาง มา ลง เปนตน แลวคนจะเปนสตวโลกทพฒนาไดดทสด การทคนเปนสตวโลกทพฒนาไดดทสดนน สบเนองมาจากความเชอวา “ในบรรดาสตวโลกทงหลายนน คนสามารถพฒนาใหมทงคณภาพและคณธรรมใหอยในตวไดมากทสด” ในขณะทสตวโลกอน ๆ ท าไมไดหรอท าไดไมดเทา สาเหตประการหนงของการทคนเปนสตวโลกทพฒนาไดดทสด กเพราะวา คนมสมองมากกวาสตวอน ๆ ตวอยางเชน ไดมการเปรยบเทยบสมองของคนกบลง ปรากฏวา “สมองของคนโดยเฉลยแลวม 1,450 ลกบาศกเซนตเมตร ขณะทสมองของลงกอรลลามโดยเฉลย 500 ลกบาศกเซนตเมตร ลงชมแปนซ 404 ลงอรงอตง 395 และชะน 128 … กะโหลกศรษะของคนโดยประมาณแลวมความจมากกวาของลงขนาดใหญ 3 เทาตว …” (Ralph L. Beals and Harry Hoijer, 1965 : 50) ยงไปกวานน การทสตวตาง ๆ เชน ชาง มา ลง และสนข ไดรบการฝกหรอพฒนาใหฉลาดและมความสามารถมากขน ผทท าการฝกสตวเหลานน กคอ คนนนเอง นอกจากนคนสามารถเขารวมในการสรางสรรคความเจรญใหแกชมชนไดดทสด ตวอยางเชน การสรางถนนสายหนงขนในหมบาน การทคนเขามาชวยกนคด วางแผน ตดสนใจ รวมกนกอสราง ตลอดจนรวมกนฟนฝาอปสรรคตาง ๆ จนกระทงสรางถนนเสรจ เชนนถอวา คนสามารถพฒนาใหมคณภาพขนได โดยคนสามารถใชความรความสามารถทมอยท างานจนบรรลเปาหมายอยางมประสทธภาพ ในเวลาเดยวกน คนกสามารถพฒนาใหเกดจตส านกในการเสยสละ โดยยอมเสยสละก าลงกาย ความสขสวนตว มาชวยกนสรางถนนดวยความซอสตย อดทน และยอมสละก าลงเงนเพอประโยชนของสวนรวมอยางจรงใจและจรงจง สงเหลาน อาจถอไดวาคณธรรมในตวคนไดรบการพฒนาใหเกดขนบางแลว อาจกลาวไดวา คนทกคนไมวาจะอยในชมชนใด ในเมองหรอในชนบท รวยหรอจน การศกษาสงหรอต า จะมพลงความสามารถในเรองความเปนผน า ความคดรเรม และความคดใหม ๆ ซอนเรนอยภายในตวหลงความสามารถน สามารถเจรญเตบโตขนเรอย ๆ ถามโอกาสไดรบการพฒนาโดยการกระตนเตอน ยวย ชแนะ สงเสรมอยางถกวธถกทางและอยางเหมาะสมกบผรบ กสามารถทจะดงเอาพลงความสามารถนออกมาใชเพอยกระดบมาตรฐานในทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองของตนเองและสวนรวมได

ปรชญาประการน ถกน าไปใชเปนแนวทางในการปฏบตงานพฒนาชมชน โดยนกพฒนาจะตองมความศรทธาเปนพนฐานอยเสมอวา คนทกคนนนพฒนาได คนทกคนลวนมพลงความสามารถอยในตว และเปนธรรมดาทบางคนมพลงความสามารถทมองเหนหรอแสดงออกไดอยางชดเจน ขณะทบางคนพลงนนไมอาจมองเหนได แตกไมเปนการล าบางจนเกนความสามารถของนกพฒนาทจะพยายามดงเอาพลงความสามารถทซอนเรนอยภายในออกมาใชเปนประโยชนแกชมชนได โดยอาจใชวธการสงเสรมใหประชาชนเขามามสวนรวมในการท างานเปนกลมและอาศยกจกรรมเปนเครองมอกระตนในการดงพลงความสามารถออกมาจากประชาชน เปนตน เมอคนเปนสตวโลกทพฒนาได และพฒนาไดดทสดอกดวย เชนน การพฒนาความสามารถของคนนนจะตองเปนไปอยางถกวธ ทงน เพราะความสามารถของคนเมอมโอกาสไดพฒนาและถกน าออกมาใช อาจเปรยบเสมอนพลงนวเคลยร คอ มทงคณอนนตและโทษมหนต ความส าคญจงอยทพลงความสามารรถนน จะถกน าไปใชในทางสรางสรรคหรอทางท าลาย สงนเปนบทบาทและหนาทของนกพฒนาทจะตองใชวธการใหถกตองและเหมาะสม ในการดงพลงนนออกมาและพฒนาพลงนนใหใชประโยชนแตในทางสรางสรรคเทานน ปราญำประกำรทสำม ปรชญาของการพฒนาชมชนประการทสาม คอ “การรวมกลม” (Grouping) ปรชญาประการน หมายถง ความเจรญกาวหนาของการพฒนาชมชนนน ตองอาศยการรวมกลมและการท างานในกลม การทจะเรยกวา รวมกลมนนจะตองมคนตงแตสองคนขนไปมารวมกน โดยมวตถประสงคในการเขามาอยรวมกนอยางชดเจน พลงกลมนจะดลบนดาลใหงานพฒนาตาง ๆ บรรจผลส าเรจสมความมงหมายได การรวมกนเปนกลมและการท างานกบกลมถอวา เปนหวใจของงานพฒนาชมชน ถงกบมการกลาวพนวา “ถาไมมกลมกจะไมมงานพฒนาชมชนเกดขน” (no group, No C.D.) การรวมกลมนน มไดหลายระดบ นบตงแตระดบลางสดไปสสงสด คอ กลม ครอบครว ชมชน สงคม รฐ หรอประเทศชาต เปนตน โดยธรรมชาตแลว มนษยจะอยรวมกนเปนกลม ไมอยคนเดยว นอกจากไมมทางเลอกหรอจ าเปนเทานน เชน ถกเนรเทศหรอหลบหลกเหตการณบางอยาง เปนตน ปรชญาประการน สบเนองมาจากความเชอทวา คนเปนสตวสงคม การรวมตวกนเปนกลมและท างานรวมกนจะชวยใหคนเจรญเตบโตไดเรวทสด มนกคดในหลาย ๆ สาขา เชน สาขาการเมอง สาขาสงคมวทยา และสาขาจตวทยา ไดแสดงความคดและใหเหตผลของการทมนษยมารวมกนเปนกลม ซงมทงคลายคลงกนและแตกตางกน แลวแตการมองและพจารณาในแตละดานของนกคดในแตละสาขานน ตวอยางส าคญ ๆ เชน ในสายตาของนกปรชญาการเมองบางทานเหนวา มนษยมารวมกนเปนกลม เพราะความกลว อธบายไดวา มนษยเปนสตวทเหนแกตว ไมพอใจในสงทมอย มการทะเลาะววาทกน ท าสงครามกน และพยายามจะมอ านาจเหนอกนและกน เชนนท าใหเกดความกลวขนมาวา ถาขนปลอยใหเปนไปดงกลาวน ความสขหรอความปลอดภยในชวตจะไมม จงตองมารวมกนเปนกลม นกปรชญาทมความคดเหนในแนวน กคอ ฮอบส (Hobbes) แตมนกปรชญาบางทาน กลบเหนวา มนษยโดยธรรมชาตแลวความสงบเปนสตวโลกทดเปนสวนมาก แตกยงมมนษยบางคนทประพฤตตวใหเปนทเดอดรอนแกผอน โดยเฉพาะเรองของทรพยสน ดนแดน จงท าใหมนษยตองมารวมกนเปนกลม เพอจะไดมการออกกฎเกณฑกตกามาควบคมใหมนษยอยในกรอบอยในวนย และมบทลงโทษส าหรบผทฝาฝนดวย อนท าใหเกดความเชอประการหนงทเรยกวา “ถาไมมกลมกจะไมมกฎหมาย” (no group, no law) กลาวคอ การทมนษยมารวมกนอยในกลมจะท าใหออกกฎหมายมาควบคมกนไดงายขน นกปรชญาในกลมน คอ ลอค (Locke) และรสโซ (Rousseau) ส าหรบในสายตาของนกสงคมวทยาบางทานเหนวา ทงความกลวและการมารวมกลมเพอทจะไดมกฎหมายมาควบคมดงกลาวเทานน มใชสาเหตทมนษยมารวมกนอยางแทจรง แตมนษยมารวมกลมกน เพราะแรงกระตนภายในบางสวนจาก

ธรรมชาตของมนษยทจะตองพงพาอาศยคนอนมาตงแตเกด อนเปนแนวความคดของ กองเต (Comte) แตในสายตาของนกสงคมวทยาบางทานกลบเหนวา วฒนธรรมมอทธพลอยางมากทท าใหมนษยมาอยรวมกนเปนกลม นนกคอ เปนวฒนธรรมของมนษยอยางหนงทตองอยใกลชดกนและตองรวมอยดวยกนเปนกลม การใหความส าคญแกวฒนธรรมนเปนแนวความคดของ สเปนเซอร (Spencer) นกจตวทยาบางทาน คอ แมคโดเกล (Mcdougell) มความเหนวา มนษยรวมกนเปนกลมเกดจากสญชาตญาณและแรงผลกดนทจะตองสบพนธ แสวงหา และสรางสรรค บางทาน เชน ฟรอยด (Freud) มความเหนวา มนษยอยรวมกลมกน เพราะสญชาตญาณและการเปลยนแปลงของมนษยเอง แตส าหรบ ทรอทเตอร (Trotter) เชอวา มนษยมความพงพอใจทจะอยเปนกลมมากกวาการอยอยางโดดเดยว และถอเปนธรรมชาตของมนษยอยแลวทรวมกนอยเปนเผา ในการปฏบตงานพฒนาชมชนนน มงสงเสรมใหประชาชนท างานเปนกลม มการสนบสนนใหมการจดตงกลมอาชพดานตาง ๆ เชน กลมเกษตรกร กลมสตร และกลมผน าอาสาพฒนาชมชน เปนตน การรวมกลมและท างานกบกลมตามกระบวนการพฒนาชมชน ถอวาเปน “โรงเรยนฝกหดประชาธปไตยเบองตนในหมบาน” เพราะท าใหประชาชนไดมโอกาสเขามาชวยกนคด ชวยกนตดสนใจ ชวยกนวางแผน และชวยกนปฏบตงานตามหลกประชาธปไตย ยงไปกวานน การรวมกลมยงชวยใหประชาชนเกดความกระตอรอรน สนใจเขารวมพฒนา สรางความเจรญ เปนการผนกก าลงความสามารถของประชาชนซงกระจดกระจายใหมารวมอยดวยกนเปนกลมกอน พลงความสามารถของแตละคนจะแปรสภาพไปเปนพลงกลม ซงมพลงมากกวาพลงของคนธรรมดา ยงกลมมการรวมกนอยางเหนยวมากขน ๆ จนกลายเปนกลมนนมชวต มจตส านกแลว กยงจะเปนประโยชนตอชมชนมากขน นอกเหนอไปจากน การรวมกลมในงานพฒนาชมชนจะชวยสรางระบบตาง ๆ ใหเกดขนในชมชน เชน มการสรางและพฒนาองคกรหรอสถาบนการศกษา แลกเปลยนความรและรบแนวความคดใหม ๆ ตลอดจนเปนแกนน าในการปฏบตงานเพอชมชนตอไป สรปไดวา มนษยและกลมมความสมพนธกนอยางใกลชดแยกออกจากกนไดล าบากมาก มนษยนนเองทเปนผสรางกลม ขณะเดยวกนกลมกชวยใหมนษยมความส าคญขน ๆ โดยแสดงออกทางพลงความสามารถของกลม กลมชวยสรางเสรมความเจรญกาวหนาใหกบงานตาง ๆ มากมาย โดยเฉพาะอยางยง งานพฒนาชมชน ดงนน ปรชญาของการพฒนาชมชนประการทสามทวาดวยการรวมกลม จงนบวามความส าคญยงทจะชวยใหการพฒนาชมชนประสบความส าเรจ ปราญำประกำรทส ปรชญาของการพฒนาชมชนประการทส คอ “ความยตธรรม” (Justice) หมายถง ความศรทธาในเรองความยตธรรมของสงคม (Social justice) ความศรทธาทวา คนทกคนปรารถนาทจะมชวตรวมอยในสงคมดวยความสขกายสบายใจ (Social satisfaction) และเปนทยอมรบของสงคม (Social acceptability) ความยตธรรมในทน หมายถง ความยตธรรมภายใตกฎหมาย อนอธบายไดวา ทกคนมสทธเทาเทยมกนทจะไดรบความคมครองจากกฎหมาย ฐานนดรศกดโดยก าเนดกด โดยแตงตงกด โดยประการอนใดกด ไมกระท าใหเกดเอกสทธแตอยางใด นอกจากน คนทกคนไมวาเหลาก าเนดหรอศาสนาใด ยอมอยในความคมครองแหงกฎหมายเสมอกน เปนตน ปรชญาประการน สบเนองมาจากความเชอสองประการ ประการแรก คอ “คนทกคนมความส าคญเทาเทยมกน ถงแมวามความเปนเอกลกษณทไมเหมอนกน จงมสทธพงไดรบการปฏบตดวยความยตธรรมอยางมเกยรตในฐานะทเปนปถชนคนหนง” และอกประการหนงทวา “ความยตธรรมเปนสทธของคนอยางหนงและเปนสทธธรรมชาต (Natural right)” ซงตดอยกบตวคนและไมวาจะใชกฎหมายใด ๆ มากลาวอางกไมสามารถแยกสทธประการนออกจากตวคนได (inalienable right) สทธนเปนเอกลกษณหนงทแสดงถงความเปนคน

การพฒนาชมชนสงเสรมและสนบสนนปรชญาประการน ดวยเหตทวา การพฒนาชมชนเปนงานทมงกอใหเกดความยตธรรมขนในชมชน โดยตองการใหประชาชนทกคนในชมชนไดมชวตความเปนอย การศกาาและมความเทาเทยมกนมากทสดเทาทจะเปนไดและยงชวยใหประชาชนทกคนมสทธและมความเสมอภาคในการมโอกาสทจะมงกระท าการใด ๆ เทาเทยมกน ทกคนมสทธทจะมโอกาสเจรญกาวหนา มโอกาสทจะแสดงความรความสามารถอยางเสมอภาคกน โดยกระบวนการพฒนาชมชนนนไดเปดโอกาสกวางใหประชาชนทกเพศ ทกวย เขามามสวนรวมในการพฒนาทองถนของตนอยางเทาเทยมกนเสมอ มไดมงจ ากดเฉพาะคนรวยหรอเพศชาย เทานน นอกจากน ผลทไดรบจากการพฒนานน จะตองเปนประโยชนตอบสนองตอประชาชนสวนรวม มใชเพอคนสวนนอย ปรชญาประการนตองการใหคนยอมรบความเปนคนของบคคลอน ไมตองการดถกดหมนเหยยดหยามหรอแบงชนวรรณะ เปนการยอมรบนบถอเกยรตศกดประจ าตว รวมทงสทธทเทาเทยมกนและโอนใหกนมไดของคนทกคน ซงไดรบการยอมรบเปนลายลกษณอกษรในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย และในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนขององคการสหประชาชาตตลอดมา ปราญำประกำรทหำ ปรชญาของการพฒนาชมชนประการทหา คอ “การศกษา” (Education) การพฒนาตาง ๆ จะเจรญกาวหนาและมประสทธภาพ การศกษานบวามสวนชวยสงเสรมอยมาก การศกษาหรอกระบวนการใหการศกษา (Educational Process) จะชวยดงพลงความสามารถของคนซงซอนเรนอยภายในใหออกมา จะน าไปใชประโยชนตอตนเองและชมชนสวนรวมได ทงยงชวยยกมาตรฐานและสงเสรมความเปนอยของคนใหสงขนอกดวย การศกษามความสมพนธตอการพฒนาอยางมาก ถาสมาชกในชมชนมการศกษาโดยเฉลยสงแลว การเปลยนแปลงไปในทางทดขนยอมมมาก เพราะการถายทอดวชาความรและการคดคนประดษฐสงใหม ๆ ยอมมมากและงายกวาในชมชนทสมาชกในชมชนยงไมมการศกษาหรอโดยเฉลยแลวการศกษาอยในขนต า การศกษาจงเปนกระบวนการทกอใหเกดการเปลยนแปลงขนในพฤตกรรมของมนษย นนคอ มการเปลยนแปลงในเรองความรอบร ทศนคต ทกษะ และมลเหตจงใจในสงทเขาท าอย ปรชญาประการนสบเนองมาจากความเชอทวา “คนแตละคน ถาใหโอกาสแลวยอมมความสามารถทจะเรยนร เปลยนแปลงทศนคต เปลยนแปลงความประพฤต และพฒนาขดความสามารถใหรบผดชอบตอตนเองและสงคมสงขนได” สรปกคอ คนนนสงสอนได และการศกษาจะชวยใหคนไดมความร ความคด รจกใชสมองเพอประโยชนของตนเองและสวนรวม ในประเทศทก าลงพฒนาโดยทวไป จะเผชญอยกบปญหาหลกทเหมอน ๆ กน คอ ปญหาความไมร ปญหาความยากจน ปญหาเฉอยชาเฉยเมย และปญหาความเจบปวยของประชาชน ปญหาเหลานเรยกวา “วฏจกรแหงความชวราย” ซงนบวา เปนอปสรรคอยางยงตอการพฒนาประเทศ ในการทจะพฒนาประเทศใหเจรญกาวหนาไปสจดหมายปลายทางทตองการนน จ าเปนจะตองตระหนกถงความสมพนธของปญหาทง 4 ประการวา สามารถสงผลกระทบซงกนและกนไดอยางไร และถาจะหาทางแกไขแลวจะตองพจารณาวาปญหาใดควรไดรบการแกไขกอนเปนพนฐาน เพอจะไดน าไปสการแกไขปญหาทเหลอตอไป ถาพจารณากนโดยหลกการแลวจะเหนไดวา เราไมสามารถแกไขความยากจน ปญหาความเจบปวย หรอปญหาความเฉยเมยเฉอยชาได ถาหากประชาชนยงอยในภาวะของความไมรหรอขาดการศกษา ดงนน จงมความจ าเปนอยางยงทจะตองใหการศกษาแกประชาชน เพราะการศกษานนมงทจะพฒนาคนทงในดานสมอง ความคด จตใจ และการกระท า ซงจะออกมาในรปของการฝกฝนจนเกดความช านาญและสรางเสรมประสบการณตาง ๆ ท าใหผไดรบการศกษาไดพฒนาความคด ความสามารถในการพฒนาตนเองและชมชนตอไป

การพฒนาชมชนเปนกระบวนการใหการศกษา โดยวธรวมปรกษาหารอกน (Non-Directive Education) ปราศจากการบงคบจตใจกน การใหการศกษาโดยวธนเปนการชวยใหเกดการพฒนาคนใหมทงคณภาพและคณธรรม โดยเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ซงถอเสมอนเปนสอหรอแบบฝกหดในการพจารณาคนใหไดคดพจารณาวา เขามปญหาอะไร พฒนาอะไร ดวยวธใด การกระท าเชนน ชวยใหสมองของคนเกดการพฒนา การใหการศกษาตามหลกการพฒนาชมชนจะตองสอดคลองกบความตองการ ความปรารถนา และความสนใจ รวมทงความสามารถในการรบของประชาชนดวย เชน การใหการศกษาในดานการเกษตร การอนามย การชางชนบท และการสขาภบาล เปนตน จดมงหมายเพอใหประชาชนรจกชวยตนเอง แกปญหาดวยตนเอง การใหการศกษาแกประชาชนในชมชนจะเปนการชวยสงเสรมความเปนอยของประชาชนโดยใหประชาชนคดและท าการปรบปรงความเปนอยของตนเอง ปราญญำประกำรทหก ปรชญาของการพฒนาชมชนประการทหก คอ “หลกประชาธปไตย” (Democracy) หมายถง ความศรทธาในการพฒนา ตามแนวทางของระบอบประชาธปไตย และมความเชอวา คนทคนยอมมสทธและสามารถทจะก าหนดวธการด ารงชวตของตนเองไปในทศทางทตนตองการดวยความสมครใจ โดยทวไปแลวหลกประชาธปไตยจะเปนเรองทเนนถงเรองความยตธรรม (justice) การมเหตผล (reason) การมเมตตาธรรม (compassion) การมศรทธาในตวมนษยชาต (faith in man) และการเคารพในเกยรตภมแหงมนษยชน (human dignity) นอกจากน องคประกอบของหลกประชาธปไตยทส าคญ ๆ กคอ การเลอกตง การปกครองโดยเสยงขางมาก สทธ เสรภาพ และความเสมอภาค ปรชญานมรากฐานมาจากความเชอประการแรกทวา “การพฒนาตามแนวทางของระบอบประชาธปไตยสามารถสรางความเจรญรงเรองใหกบคน ชมชน และประเทศชาตไดมากกวาการพฒนาตามแนวทางของรบอบอน” เชน ระบอบคอมมวนสต ในขณะทการพฒนาตามแนวทางของระบอบคอมมวนสตนนเปนแนวทางทแฝงไปดวยการบงคบมากกวาการสมครใจ สทธเสรภาพของประชาชนถกจ ากด ถกลรอนมากกวาการพฒนาตามแนวทางของระบอบประชาธปไตย นอกจากน ยงมรากฐานมาจากความเชออกประการหนง กคอ “คนทกคนมสทธทจะเลอกหรอก าหนดวถการด ารงชวตไปในทศทางทตนเองตองการได” กลาวคอ คนทกคนมพลงความสามารถทจะสรางสรรคความเจรญใหแกตนเองและชมชนทตนอาศยอยไปในทศทางทชมชนตองการ โดยแตละคนยอมรดวาชมชนของตนมความตองการอะไร รวธทจะสนองความตองการของชมชน แมวาความรของตนจะนอยเพยงใด หรอวธการจะดลาสมยในสายตาของบคคลภายนอกกตาม แตวธการนน ๆ กจะสรางความสขและความพอใจแกพวกเขาได การพฒนาชมชนเปนงานทเสรมสรางขดความสามารถและความรบผดชอบในการพฒนาตนเอง ชมชน และประเทศชาตใหเกดขนเพอประชาชน อนเปนการยดหลกประชาธปไตย การพฒนาชมชนยงสนบสนนการท างานรวมกบบคคลภายในชมชนทกคน โดยถอวาประชาชนทกคนมความเทาเทยมกนตามกฎหมาย ไมค านงถงความแตกตางในเรองฐานะ การศกษา เพศ หรอวย ไมท างานแตเฉพาะกบบางกลม บางพวก ทกคนในชมชนมสทธมเสยงเทาเทยมกน คอ มหนงเสยงเทากนในเรองของชมชน การตดสนใจของชมชนในทกเรองเปนการตดสนใจของคนสวนมาก และผลประโยชนทจะไดรบจากการพฒนาจะตองสงผลไปถงคนสวนมากดวย การมสวนรวมในการประชมหรอการสนทนาตองมบรรยากาศของความเสมอภาค ยอมรบความคดเหนและใหความส าคญแกความคดเหนของสมาชกกลมทกคนวามคณคาหรอประโยชน นอกจากน แผนพฒนาชมชนหรอสงทจดท าเปนโครงการในชมชนจะตองเปนแผนหรอโครงการทเกดจากเบองลาง (grass root) หรอตวประชาชนในชมชน ไมใชมาจากเบองบนหรอการวางแผนของผบรหารระดบสง (bottom up not top down) แลวน ามาบงคบใชหรอน ามายดเยยดใหประชาชนปฏบตตาม การตดสนใจครงสดทายตองเปนของประชาชน สงเหลาน ลวนชวยสงเสรม

สนบสนนใหประชาชนในชมชนไดมสทธและใชความสามารถทจะก าหนดชะตาชวตของตน อนเปนการตอบสนองตอหลกการประชาธปไตย การพฒนาประเทศนน ล าพงอ านาจการปกครองของรฐแตเพยงอยางเดยว ยอมไมเพยงพอทจะพฒนาประเทศใหเจรญกาวหนาไปอยางรวดเรวได จ าตองอาศยอ านาจพฒนาของประชาชนเขาผสมผสานดวย ถอไดวาเปนการชวยสรางอ านาจพฒนาของประชาชนดงกลาวใหเกดขนในทก ๆ ชมชน เชน ชวยพฒนาองคกรทองถนใหเขมแขงขน (strengthening local organization) และปลกฝงประชาธปไตยในระดบลางสด (grass root of democracy) นบเปนการสอดคลองกบค ากลาวทวา “รากฐานของประชาธปไตยเรมทหมบาน” อนจะเปนรากฐานทมนคงส าหรบการปกครองระบอบประชาธปไตยในระดบชาตตอไป ปราญำประกำรทเจด ปรชญาของการพฒนาชมชนประการทเจด คอ “ความสมดลของการพฒนา” (balance of development) ปรชญาน หมายถง การพฒนาและขดความสามารถของคนในชมชนนน จะตองเปนการพฒนาทไดสดสวนและควบคกนไปทกดานตลอดเวลา เชน การพฒนาทางดานวตถหรอรปธรรมตองไสดสวนและควบคกบการพฒนาทางดานจตใจหรอนามธรรม และดวยเหตผลท านองเดยวกน การพฒนาทางดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง จะตองมความสมดลกนดวย กลาวโดยยอ กคอ มงพฒนาทก ๆ ดาน ไมสนบสนนใหมการพฒนาดานใดดานหนงโดยเฉพาะ ปรชญาประการทเจดน มรากฐานสบเนองมาจากความเชอถอทวา “การพฒนาทางดานวตถหรอรปธรรมและการพฒนาทางดานจตใจหรอนามธรรม มความส าคญไมยงหยอนไปกวากน มความสมพนธกนอยางใกลชด ตลอดจนกระทบกระเทอนถงกนอยเสมอ” และในท านองเดยวกน “ประชาชนจะอยดกนดไดกตอเมอองคประกอบทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองไดเกอกลและสมดลกนไปในแนวทางและทศทางเดยวกน” การพฒนาชมชนเปนกระบวนการ และยทธวธหนงทท างานในชมชนหรอในหมบาน โดยสนบสนนใหมการพฒนาสภาพแวดลอมของคน คอ พฒนาทางดานวตถ และมการพฒนาสภาพจตใจของคน คอ พฒนาทางดานจตใจควบคกนไป เชน การสรางถนนสายหนงขนในหมบานจะตองเกดจากความตองการทแทจรงของประชาชนในหมบานนน มใชเกดจากความตองการของนกพฒนา นอกเหนอไปจากขางตนน กระบวนการพฒนาชมชนยงชวยสนบสนนใหมการพฒนาทางดานเศรษฐกจ สงคม และการเมองในชมชนอยางไดสดสวน ไมหนกไปดานใดดานหนงโดนเฉพาะอกดวย

วตถ จตใจ

การลงมอ ปฏบตงาน

การวางแผน

การรวมกลมอภปราย

การศกษาชมชน

กระบวนการ

พฒนาชมชน

รปท 1 แสดงถง “กระบวนการพฒนาชมชน ซงสนบสนนใหมการพฒนาทางดานวตถและจตใจ” ในดานเศรษฐกจชวยท าใหประชาชนมผลผลตเพมขน มรายไดเพมขน และมการคมนาคมตาง ๆ สะดวกขน ในดานสงคมชวยท าใหประชาชนมสขภาพอนามยดขน รจกใชเวลาวางใหเปนประโยชน เหนถงความส าคญของครอบครว หลกเลยงอบายมข และรจกเสยสละเพอสวนรวม ในดานการเมองชวยท าใหประชาชนเขามามสวนรวมในกระบวนการประชาธปไตย รจกรกและหวงแหนในสทธเสรภาพของคน ไปใชสทธใชเสยงใจการเลอกตง รจกรวมกนคด รวมกนตดสนใจ รวมกนวางแผน และรวมกนปฏบตงานเพอประโยชนของชมชนสวนรวมเหลาน เปนตน รปท 2 แสดงถง “กระบวนการพฒนาชมชนซงสนบสนนใหมการพฒนาทางดานเศรษฐกจ สงคม และการเมองอยางควบคและสมดลกน” ความสมดลของการพฒนาทางดานวตถและจตใจ จะน าไปสจดหมายปลายทางสงสดของกระบวนการพฒนาชมชน นนกคอ การพฒนาคน อนหมายถง การพฒนาคนใหมทงคณภาพและคณธรรม ทงในดานเศรษฐกจ สงคม และการเมองอยางไดสดสวนกน การพฒนาคนใหมคณภาพ เปนผลสบเนองมาจากการพฒนาทางดานวตถ สวนการพฒนาใหคนมคณธรรม เปนผลสบเนองมาจากการพฒนาทางดานจตใจ อธบายไดวา กระบวนการพฒนาชมชน มงพฒนาใหประชาชนมความร ความสามารถท างานทรบผดชอบไดอยางมประสทธภาพ (คณภาพ) และมความซอสตย ยอมเสยสละผลประโยชนสวนตวเพอ

วตถ จตใจ

การลงมอ ปฏบตงาน

การวางแผน

การรวมกลมอภปราย

การศกษาชมชน

กระบวนการพฒนาชมชน

คณภาพ คณธรรม

การเมอง

สงคม เศรษฐกจ

ชมชนสวนรวม (คณธรรม) เชน ในดานเศรษฐกจมความสามารถเพมผลผลตตาง ๆ มากมายท าใหฐานะทางเศรษฐกจดขน แตขณะเดยวกนกมไดมงคาก าไรจนเกนควร จนท าใหประชาชนในชมชนตองเดอดรอน ในดานสงคมรจกท านบ ารงศาสนา ขนบธรรมเนยมประเพณ ใหเกยรตและเหนความส าคญของสตร เดก และคนชราอยางจรงใจ ขณะเดยวกนกไมใชศาสนาหรอขนบธรรมเนยมประเพณมาเปนเครองมอแสวงหาผลประโยชนใสตว เชน ไมอางศาสนาเพอผลประโยชนของตนหรอกระท าตวไปในท านอง “มอถอสาก ปากถอศล” ส าหรบดานการเมอง คอ รจกสทธและหนาทของตน ชวยกนสงเสรมปองกนและรกษาการปกครองระบอบประชาธปไตย ขณะเดยวกนกไมแสวงหาประโยชนใสตวทางดานน เชน ไปใชสทธใชเสยงเลอกตงดวยความสจรตใจ ไมท าการตอตานหรอหาทางท าลายผทมความคดเหนไมตรงกบตนเอง หรอเมอมโอกาสเขาไปเปนตวแทนของประชาชนในสภาระดบตาง ๆ กไมมงแสวงหาแตประโยชนใสตวโดยมไดค านงถงประโยชนสวนรวม เปนตน จดเนนของงานพฒนาชมชนจงอยทวา การพฒนาทางดานรปธรรมและนามธรรมจะตองควบคกนไปในอตราทไดสดสวน ถาหากมงพฒนาดานใดดานหนงโดยเฉพาะ กจะท าใหเกดผลการพฒนาชนดผดรปผดราง นอกจากน นกพฒนาจะตองมองชมชนเสมอนเปนสงมชวต เชนเดยวกบบคคล ๆ หนง และการพฒนาจะตองใหความส าคญในกจกรรมทกดานทมความเกยวพนกบชวตมนษย ตามแนวความคดน ขอบเขตของงานพฒนาจงกวางขวางมาก พาดพงไปถงหนวยงานอน ๆ เชน กระทรวงศกษาธการ กระทรวงสาธารณสข กระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงมหาดไทย เปนตน การพฒนาชมชน มไดมงขจดปญหาของชมชนในเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะ แตท าทก ๆ ดานไปดวยกน การแกปญหาเรองใดเรองหนงโดยไมไดค านงถงผลกระทบกระเทอนทมตอปญหาเรองอน จงมใชเปนการแกปญหาทรอบคอบและจะเปนผลเสยกอใหเกดความขดแยงมากกวาผลด ยงไปกวาน อาจกลาวไดวา ไมมปญหาใดในโลกนเกดขนจากสาเหตเดยว เมอเปนเชนน การแกไขปญหาตาง ๆ กควรใหความส าคญในหลาย ๆ ดานดวย สงส าคญอกประการหนง กคอ การขาดความสมดลของการพฒนา นอกจากจะท าใหเกดชองวางของความกาวหนา คอ ความเปนอยของประชาชนแตกตางกนมากแลว ยงท าใหเกดปรากฏการณชนดหนงทเรยกวา “สมยใหมแตไมพฒนา” (modernization without development) อนหมายถง ชมชนหรอคนในชมชนไดรบการพฒนาทางดานวตถอยางมาก ในขณะทการพฒนาทางดานจตใจไมไดรบการสงเสรมใหทดเทยมกบความเจรญทางดานวตถนน ตวอยางทเหนไดชด กคอ มการสรางตกสงมากมาย ขณะทประชาชนทอยในบรเวณทสรางตกนนปรบตวเขาไมทนกบความเจรญทางดานวตถทเกดขน โดยประชาชนไมไดรบการพฒนาทางดานจตใจใหเตรยมพรอมทจะรบกบผลกระทบทตามมาจากการสรางตกนน เชน ประชาชนไมไดรบการฝกอบรมในเรองการรกษาความสะอาด การทงขยะมลฝอย หรอไมไดรบการฝกอบรมใหเขาใจถงระเบยบวนนของการอยรวมกนอยางสนตและมศลธรรม ปญหาเดนชดทตามมา กคอ ปญหาทอยอาศย ปญหาจราจร ปญหาอาชญากรรม เปนตน ดวยสาเหตเหลาน การพฒนาชมชนจงยดหลกการทเรยกวา มงพฒนาในทก ๆ ดานใหเกดความสมดล ทงน เพราะการเปลยนแปลงทางดานจตใจ หรอทาทและทศนคตของประชาชนมความส าคญเชนเดยวกบการเปลยนแปลงทางดานวตถ อดมกำรณ คณธรรม จรชาธรรมของนกพฒนำ นกพฒนาการเปนผทมความส าคญยงในการพฒนาชมชน ตองเปนผทประสานงานระหวางราชการกบประชาชนตลอดเวลา เปนผทคอยกระตน ยวยใหชาวบานตนตวเกดความปรารถนาทจะอยดกนด และรวมมอรวมใจกนปรบปรงตวเอง ครอบครวของตน นอกจากจะพยายามสงเสรมใหชาวบานสรางสรรคสงตาง ๆ ทางดานวตถใหเกดขนแลว จะตองพยายามเปลยนแปลงทศนคตและจตใจ ทาทชาวบาน ฉะนน ผทจะท าหนาทพฒนาการจงตองมคณสมบตพเศษนอกเหนอไปจากขาราชการทวไป หลายประการเพอจะปฏบตงานใหไดผลประสทธภาพ

อดมการณ คณธรรม จรยธรรมของการพฒนาชมชน ส าหรบนกพฒนาทจะมในตนเองเพอเปนจดหมายในการพฒนาชมชนใหด ใหไปสสภาพทดกวาเดม มดงน

1. เพอมงหวงใหชมชนนนมการเปลยนแปลงพฒนาไปสสงทดกวา 2. เพอมงหวงใหความเปนอยในทองถนในชนบทดขนกวาเดมทเคยเปนอย 3. ไมล าเอยง ฝกใฝฝายใดฝายหนงท าตวเปนกลาง 4. มความเชอถอตอบทบาทสตรและเยาวชน 5. มการบรหารทจะรความเปนระเบยบ ตลอดจนมการวจยและประเมนผลโครงการ 6. ใหองคกรอาสาสมคร เอกชน เขารวมในงานพฒนาชมชนดวย 7. ยดถอประชาชนเปนหลก ยดถอความตองการและปญหาทแทจรงของประชาชนเปนหลกใหญ 8. ยดทรพยากรของชาวบานเปนหลก รจกรวมกลมใหเปนประโยชน 9. ยดหลกประชาธปไตยในการด าเนนงาน แผนหรอโครงการพฒนาชมชน จะตองมาจากประชาชนในหมบาน 10. ท างานรวมกบประชาชน ไมท าตวเปนนายหรอมลกษณะเปนนายรวมคดท ากจกรรม 11. ไมมการบงคบใหกระท า ใหชาวบานเขามาด าเนนการดวยความสมครใจ 12. ใหมการปกครองตนเองในชมชนตามหลกประชาธปไตย 13. นกพฒนาจะเปนตวกลไกในการประสานงาน น าบรการตาง ๆ ของรฐสประชาชนในหมบาน 14. เปนทปรกษาของชาวบานเมอมปญหา 15. รประเพณวฒนธรรมของชมชนในทองถนนน ปรบใหเขากบชมชนนน ๆ 16. มหลกการในการพฒนาชมชน

รวมคด รวมตดสนใจ รวมปฏบต รวมรบผดชอบ รวมกนรบผลประโยชน รเรมเรงรดพฒนาชนบท

17. สอนใหประชาชนคดเปน ท าเปน แกปญหาเปน 18. ซอสตยสจรต มความรบผดชอบตรงตอเวลา

คำมเาอของนกพฒนำ ผทท างานดานพฒนามความจ าเปนจะตองมความเชอขนพนฐาน 3 ประการ คอ

1. คนมศกดศร 2. คนมความสามารถ 3. ความสามารถของคนพฒนาได

ประกำรแรก ความเชอทวาชาวชมชนมศกดศรเหมอนกบตวเจาหนาทเองจะท าใหไมดถกหมนชาวชมชน เพราะถา

ขาดความเคารพในความเปนคนเหมอนกน ขาดความคดวาชาวชมชนถงแมจะจนและมความรนอย แตมศกดศร เจาหนาทจะ

ตดตอกบชาวชมชนดวยวธการ กรยาทาทางทดถกดหมนและจะยดเยยดความคดของตนใหกบชาวชมชน โอกาสการมสวนรวมอยางแทจรงของประชาชนกเกอบจะหมดลงไป

ประกำรทสอง ความเชอทวาชาวชมชนมความสามารถ เปนความเชอทเจาหนาทสามารถพฒนาไดดวยตนเอง เพราะในความเปนจรงแลวชาวชมชนมความสามารถมากภายใตสงแวดลอมของเขา เรากมความสามารถในรปแบบของเรา เปนความสามารถคนละอยาง

ประกำรทสำม เจาหนาทหรอนกพฒนาจะตองมความเชอวา ความสามารถของคนนนพฒนาใหดขนไดหรอสามารถจะพฒนาในสงทยงไมม ใหมความสามารถได เพราะถาหากขาดความเชอนแลว เจาหนาทของเราอาจจะดหมนชาวชมชนวาชาวบานกมความสามารถเพยงแตเลยงควายกบปลกขาวเทานนเอง และถาคดวากจกรรมอยางอน ๆ นน ชาวชมชนไมสามารถจะท าใหเจาหนาทกจะเรมยดเยยดหรอด าเนนกจกรรมดวยตนเอง โดยขาดการมสวนรวมของประชาชนไป

บรทท 4

แนคชดและคำมหมำาของามานและกำรพฒนำามาน

แนคชดทเกากบรามาน “ชมชน” มนยและความหมายทเปนไปตามพลวตหรอกระแสของสงคม แตถาพจารณาโดยละเอยด จะพบวา นกวชาการ นกพฒนา หรอผคนทใหความหมายของค าวา “ชมชน” ลวนตางใหความหมายทสอดคลองกบความร ทศนคต หรอโดยมจดมงหมายทหวงชวงชงอ านาจในการนยามความหมายของตนเพอผลประโยชนประการใดประการหนง ความเปนชมชนหรอความเปนหมคณะมการเปลยนแปลงและเคลอนไหวอยตลอดเวลา การจ ากดค านยามของค าวา “ชมชน” ไวในแนวใดแนวหนงยอมจะขาดความหลากหลายหรอความไมเขาใจในความเปนชมชนและถาพจารณาโดยรวมกจะเหนวา ความเปนชมชนนน เนนเรองของความสมพนธและการเกาะเกยวกนของเพอนมนษยในระดบตาง ๆ อยางไรกตาม การพยายามท าความเขาใจแนวคดตาง ๆ เหลานยอมจะกอใหเกดประโยชนแกผศกษาในการทจะเลอกความเหมาะสมและสอดคลองกบฐานปฏบตการ (Practical Base) ของตน โดยแนวคดแลว “ชมชน” มความหมายทหลากหลายและสามารถจะจดกลมตามนยหรอความหมายทใกลเคยงกนได 4 แนวคด คอ

1. แนวคดทางสงคมวทยา (Sociological Perspective) 2. แนวคดทางมานษยวทยา (Humanistic Perspective) 3. แนวคดเกยวกบชมชนประชาคม (Civil Society Perspective) 4. แนวคดเกยวกบชมชนในรปแบบใหม (Virtual Community Perspective)

1. แนคชดทำงสงคมชทาำ (Sociological Perspective) ตามแนวคดน ามานมฐำนะเปนหนาทำงสงคม (Community as unit of Social Organization) และนยามความหมายวา “ชมชน”

หมายถง หนวยทางสงคมและกายภาพ อนไดแก ละแวดบาน หมบาน เมอง มหานคร George Hillary (Poplin, 1979) ไดพยายามหาความหมายรวมจากค าจ ากดความของชมชนทมผใหความหมายไว

มากมาย โดยสรปหาลกษณะความหมายตาง ๆ ไดวา ชมชน ประกอบไปดวย 1. อาณาบรเวณทางภมศาสตร (Geographical area-territorial) 2. ปฏสมพนธทางสงคม (Social interaction-sociological) 3. มความผกพน (Common ties-psycho cultural) อยางไรกตาม มผโตแยงวธการสรปค าจ ากดความในแบบของ Hillary วาไมอาจหาค าจ ากดความตายตวมาอธบาย

ลกษณะของชมชนทกชมชน เพราะแตละชมชนจะมความแตกตางกนออกไป หากพยายามจะหาลกษณะรวมแลว ธาตแทของชมชนบางชมชนจะขาดหายไปจากค าจ ากดความอนเปนค ากลางนน (Plant, 1974)

ในขณะท Poplin (1979) ไดกลาวถงชมชนใน 5 สถานะ คอ 1. กลมคนทมาอยรวมกนในพนทหรอบรเวณหนง (Geographical area) 2. สมาชกมการตดตอระหวางกนทางสงคม (Social Relationship) 3. สมาชกมความสมพนธตอกนทางสงคม (Social Relationship)

4. มความผกพนทางดานจตใจตอระบบนเวศ (Psycho-Ecological Relationship) 5. มกจกรรมสวนรวม เพอใชประโยชน (Central Activities for Utilization) แนวคดของ Hillary และ Poplin ไดเปนแนวคดในการวเคราะหชมชนของนกสงคมวทยาในรนตอมาและน าเสนอ

แนวคดเกยวกบการมองชมชนในฐานะทง 3 ประการ คอ ามานในฐำนะหนาทำงภมชศำสตร (Community as a territorial unit) การพจารณาชมชนในมตนมความส าคญ คอ ท าใหชมชนมลกษณะเปนรปธรรม มหลกแหลงทตงแนนอนและสมาชกสามารถระบทอยของตนได

1. อาณาบรเวณทางภมศาสตรมอทธพลตอชมชน จะเหนไดวาในหลายกรณ สภาพทางภมศาสตรจะเปนตวก าหนดสถานทตงและศกยภาพในการเจรญเตบโตของชมชน กลาวคอ ชมชนมกจะเกดขนในบรเวณทมทรพยากรธรรมชาตสมบรณ หรอทซงมการคมนาคมสะดวกเหมาะแกการตงถนฐานอยางถาวร

2. ชมชนมอทธพลตออาณาบรเวณทางภมศาสตร แมวาตวแปรเกยวกบอาณาบรเวณทางภมศาสตร จะมอทธพลตอสถานทตงและพบวตการเจรญเตบโตของชมชน (Growth and Dynamics of Community) แตการปรบตวของคนตออาณาบรเวณทางภมศาสตรของชมชนกขนอยกบวฒนธรรมและภมปญญาทองถนดวย ดงนน มนษยเองมสวนในการกระท าตอภาวะแวดลอมของตนไมวาจะโดยทางบวกหรอทางลบ เชน

2.1 การปรบใหสงแวดลอมทางกายภาพใหสอดคลองกบความตองการและความจ าเปนของมนษย เชน การท านาแบบขนบนได การสรางเหมองฝายชลประทาน ปรบปรงแกไขสรางทอยอาศยใหสอดคลองกบสภาพภมศาสตร

2.2 ท าลายสงแวดลอม เชน การตดไมท าลายปา การศกษาชมชนตามแนวคดทางสงคมวทยาถอวา ตวแปรทางดานภมศาสตรจะเปนสงทละเลยเสยมได แนวคดนจด

วามอทธพลตอทฤษฎนเวศวทยาของมนษย ามานในฐำนะหนาทำงสงคม (Community as Unit of Social Organization)

การวเคราะหแบบ Social system approach จะใหภาพของล าดบขน (hierarchy) เรมจากระดบลางทประกอบดวยกลมบคคลตงแต 2 คนขนไปจนถงระดบชาตหรอระดบโลก ชมชนเปนระบบยอยอนแรกทมศกยภาพในการจดใหมสงตาง ๆ เพอตอบสนองความตองการของคนทงกายภาพ จตใจ และสงคม ซงในระบบครอบครวกลมเครอญาตมขนาดเลกเกนไป ไมมสถาบนทางสงคมทสมบรณเพอตอบสนองความตองการของมนษย สวนระบบทใหญกวาน เชน กลไกของรฐกใหญโตและซบซอนเกนไป จนเขาไมถงอารมณความรสกของคนจงไมสามารถตอบสนองความตองการ ทงทางกายและทางใจได บางทศนะวเคราะหชมชนทเปนระบบทางสงคมวาเปน เครอขายการปฏสมพนธของมนษย (Network of interaction) ซงประกอบดวยสถานภาพ บทบาท กลมคน และสถาบน ชมชนจงมความสมพนธกนเหมอนลกโซ ทระบบยอยระบบหนงจะไดรบปจจยน าเขาทตองการจากระบบยอยอน ๆ ปจจยน าเขาและผลผลตทรบและใหแกกนในระหวางชมชนหรอระบบยอยน อาจจะเปนในรปของเงน แรงงาน ความกดดนทางสงคม ทรพยากรตาง ๆ แนวความคดน นกวชาการไทยไดเสนอรปแบบของชมชนทคลายคลงกน เชน แนวคดของ ฑตยา สวรรชฏ (2527) กลาววา โดยทวไปชมชนจะตองมลกษณะส าคญ 3 ประการ คอ

1. ชมชนในฐานะเปนอาณาบรเวณ การพจารณาชมชนในขอนมใชเฉพาะเปนบรเวณทเปนแหลงทอยอาศยของกลมคนเทานน ยงตองพจารณาถงมตตาง ๆ เชน ในฐานะทอยอาศยของการใชพนท และในฐานะทเปนบรเวณของชมชน

2. ชมชนในฐานะทเปนทรวมประชากร โดยจะเนนทลกษณะของประชากรทอยในบรเวณชมชน ในดานทส าคญ คอ การเปลยนแปลงประชากรในชวงระยะเวลาหนง โครงสรางประชากร เชน สดสวนเพศชาย เพศหญง อายประชากร อาชพ และการศกษา สขลกษณะ เปนตน

3. ชมชนในฐานะทเปนระบบความสมพนธของสมาชกทมอยในชมชนและความสมพนธกบชมชน โดยพจารณาถงระบบความสมพนธของชมชนจะประกอบดวยความสมพนธยอย เชน ความสมพนธของครอบครว เครอญาต มตรสหาย ระบบความสมพนธทางเศรษฐกจ ระบบความสมพนธของวฒนธรรมทองถน เปนตน

สวนไพรตน เตชะรนทร (2524) ไดเสนอรปแบบขององคประกอบของชมชนทมความสมพนธในระบบตาง ๆ เปน 5

ประการ คอ 1. คน 2. ความสนใจ 3. อาณาบรเวณ 4. การปฏบตตอกน 5. ความสมพนธระหวางสมาชก สนธยา พลศร (2533) ไดกลาวถง ชมชนในฐานะหนวยทางสงคม โดยการแบงชมชนออกเปนลกษณะตาง ๆ ไดแก 1. การแบงตามจ านวนพลเมอง เชน หมบาน เมอง นคร 2. การแบงตามพนฐานทางเศรษฐกจ เชน ชมชนอตสาหกรรม ชมชนการปกครอง 3. การแบงตามความสมพนธกบหนวยงานรฐ เชน ศนยผอพยพ 4. การแบงตามลกษณะพเศษของประชากร เชน ไชนาทาวน 5. การแบงตามลกษณะทางดานนเวศวทยา เชน ยานการคา เหมองแร 6. การแบงตามลกษณะกจกรรมทางสงคม เชน ศนยการขนสง 7. การแบงตามหนวยการปกครอง เชน หมบาน ต าบล อ าเภอ 8. การแบงตามลกษณะความสมพนธของบคคลในสงคม เชน ชมชนชนบท ชมชนเมอง

สมศกด ศรสนตสข (2536) แบงชมชนออกเปน 3 ลกษณะ คอ 1. ลกษณะของชมชนแบงตามการบรหารการปกครอง ซงแบงโดยการพจารณาจากลกษณะการปกครองของไทย

ไดแก ชมชนหมบาน ชมชนเขต สขาภบาล ชมชนเขตเทศบาลต าบล เทศบาลเมอง เทศบาลนคร และกรงเทพมหานคร 2. ลกษณะของชมชนแบงตามกจกรรมทางสงคม ไดแก ชมชนเกษตรกรรม ชมชนศนยการคา ศนยกลางขนสง เขต

อตสาหกรรม ชมชนศนยกลางของการบรการ 3. ลกษณะของชมชนแบงตามความสมพนธของบคคลในสงคม เปนการแบงชมชนในแงของความสมพนธทาง

สงคม ไดแก ชมชนชนบท ชมชนเมอง

นอกจากการศกษาชมชนในลกษณะดงกลาว กสามารถพจารณาความสมพนธระหวางชมชน ไดทงแนวนอน (Horizontal) และแนวตง (Vertical)

ในแนวนอนนน รวมถงความสมพนธระหวางปจเจกบคคลหรอระหวางกลมในระดบทองถน สวนในแนวตง หมายถง ความสมพนธระหวางปจเจกบคคลกบผลประโยชนหรอกบกลมผลประโยชนในระดบตาง ๆ ทสงขนไปจนถงองคกรในระดบชาตหรอระหวางชาต/ประเทศ

นอกจากนน ยงมวธการอนอกในการวเคราะหถงเครอขายปฏสมพนธระหวางชมชนวา ปฏสมพนธของบคคลและกลมมกระบวนการทางสงคมทประกอบดวยความรวมมอ การแขงขน และความขดแยง ซงมตการวเคราะหเหลานใหคณคาทมนยส าคญในการท าความเขาใจเกยวกบชวตของชมชนเปนอยางยง ามานในฐำนะหนาทำงจชตชทาำฒนธรรม (Community as a psycho cultural unit) ในมตนเนนทวาชมชนจะตองมความผกพนในระหวางสมาชกดวยกน ความผกพนนจะตความวาเปนทงทางดานจตวทยาและวฒนธรรม ในทางจตวทยานน คนจะมความมนคง เพราะสามารถระบไดวา ตนเปนสมาชกของกลม หม หรอทซงท าใหเกดความรสกวามสงกด อยางไรกตาม การวเคราะหในมตน ในแนวคดทางสงคมวทยากถอวาเปนเพยงมตหนงของความเปนจรงทซบซอนอยในความหมายของชมชน มไดถอวาเปนการวเคราะหทลกซง 2. แนคชดทำงมนษานชาม (Humanistic Perspective)

แนวคดของชมชนในแนว Humanistic perspective น บางคนเรยกวา เปนแนวคดของกลม Utopia นกสงคมวทยาทมอทธพลส าคญตอ 2 แนวคดน 2 คน คอ Robert Nisbet และ Baker Brownell ซงมความคดวา ชมชนตองกอมตรภาพ ความเอออาทร ความมนคง และความผกพนระหวางคนในชมชน

Nisbet เหนวาสงคมสมยใหมท าใหเกดการสญเสยความรสกผกพนของชมชน (sense of community) ในขอเขยนของ Nisbet เรอง The quest for community นนเกดจากเงอนไขของสงคมสมยใหมทไมสามารถตอบสนองใหปจเจกบคคลเกดความมนคง เขาไดแสดงความเหนวา ในลกษณะรฐการเมองสมยใหม รฐไมสามารถตอบสนองความมนคงได ไมมองคกรขนาดใหญใดทสามารถตอบสนองความตองการทางดานจตใจของคนได เพราะโดยธรรมชาตแลว องคการเหลานมขนาดใหญ ซบซอน เปนทางการเกนไป รฐอาจจะกอใหเกดความเคลอนไหวในนามของรฐ เชน การกอสงคราม แตในการตอบสนองอยางปกตธรรมดา ตอความตองการของคนในเชงการยอมรบมตรภาพ ความมนคง ความเปนสมาชก รฐจะท าไมได

ทางเลอกทนกคดในแนวนเสนอ กคอ การเรยกรองใหชมชนมขนาดเลก แตมโครงสรางทแนนเหนยว เพราะชมชนขนาดเลกเทานนทจะชวยฟนฟสภาพความสมพนธทางสงคมใหดขน เพราะจะรบผดชอบตอหนวยทเลกทสด และกลาวถงชมชนขนาดเลกทเนนการกระท าทเตมไปดวยความรวมมอ รวมใจ ความรสกเปนเจาของ เปนสงคมทตนรจกอยางใกลชดและสนทสนม

แนวคดทงสองน สะทอนใหเหนถงการเรยกรองตอการเปลยนแปลงของสงคมสมยใหม การขยายตวของเมอง ประชากร ทกอใหเกดสภาวะความแปลกแยก ความวตกกงวล ความโดดเดยว ไมสนใจใยดหรอรสกรบผดชอบตอเรองราวทเกดขนกบบคคลอน ๆ ทอยรอบขาง ไมรสกวาตนเองมสวนรวมในความรบผดชอบตดสนใจหรอรบผลประโยชนนน ๆ

Hirsch (1993) กลาวถง การสรางชมชนวา เปนการแสดงออกถงอ านาจและเปนวาทกรรมของคนกลมตาง ๆ ทงภายในชมชนและภายนอกชมชน ภายใตเงอนไขทางสงคมและประวตศาสตรของทองถน ความหมายเกยวกบชมชนจงมทงความหมายทหลากหลายและความหมายทขดแยง มไดมเพยงความหมายเดยวหรอความหมายทเปนกลาง และไมไดยดตดกบพนท นยของการนยามหมบานใหตดกบพนทเกดขนจากการทรฐพยายามรวมศนยอ านาจดวยการท าใหพนทแตกออกเปนหนวยเลก ๆ เพองายตอการปกครองสะทอนใหเหนกระบวนการทหมบานถกผนวกเขาสระบบทนและตลาด

โดยสรป แนวคดเกยวกบชมชนทางมนษยนยมมลกษณะทนาสนใจ คอ 1. ไมไดใหความสนใจหรอความส าคญกบอาณาบรเวณทางภมศาสตรหรอพนท 2. เนนความสมพนธระหวางเพอนมนษย 3. เนนลกษณะความรสกเชงอตวสยของความเปนชมชนหรอแบบแผนในอดมคตซงเกยวกบน าเสนอลกษณะ

ชมชนทควรจะเปนชมชนทดหรอชมชนในอดมคตนนเอง

แมวาจะมทศนะอนหลากหลายเกยวกบชมชน กยงสามารถสรปจดรวมกนได 2 ประการ คอ 1. เปนการกลาวถง ววฒนาการของการสมาคมของมนษย (Human Association) 2. มการยอมรบอยางกวางขวางวา การเปลยนแปลงในลกษณะของความเกาะเกยวในสงคมมนษยเกดจากการ

เปลยนแปลงทางอตสาหกรรมทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง และเทคโนโลย ลกษณะหนงของ Human Association จะหายไปและมลกษณะใหมมาแทนท 3. แนคชดเกากบรามานประาำคม (Civil Society Perspective)

ประาำสงคม หมายถง การรวมตวพบปะของคนหลากหลาย ซงไมใชเฉพาะคนทรจกคนเคยเพยงกลมเดยว แตรวมถงคนแปลกหนาทสนใจในประเดนสวนรวม (สาธารณะ) ประเดนใดประเดนหนงรวมกน เพอด าเนนการใหบรรลเปาหมาย ไมใชการรวมตวกนเพอแกไขปญหาเฉพาะของกลมใดกลมหนง สถานทรวมตวพบปะเรยกวา เวทประชาคม ซงมลกษณะพหภาคเปนส าคญชมชนฐานรากมกเกดการรวมตวกนเองเบองตนจากปญหาปากทองและเศรษฐกจเรยกวา กลมปากทอง (ใหพนอดอยาก) อาจพฒนาไปสการออมทเรยกวา กลมออมทรพย เพอแกไขปญหาอดอยากทอาจเกดขนเปนครงคราวหรออมเพอเปนสวสดการทางสงคม เชน การเจบปวย ตาย กลมปากทองและกลมออมทรพยทเขมแขงสามารถรวมตวเปนกลมธรกจชมชน ซงศกยภาพดานการตลาดทพงพาตนเองทางเศรษฐกจได กลมปากทอง กลมออมทรพย กลมธรกจ เปนพนฐานเบองตนทน าไปสการเปลยนแปลงจตส านกแบบพงพาเปนส านกการมสวนรวมพฒนาไปเปนชมชนทพงตนเองและชมชนเขมแขง ชมชนพงตนเองทเขมแขงจะเรมพฒนาไปสการมจตส านกสาธารณะ (ส านกสวนรวมทไมใชเพอประโยชนเฉพาะกลม) การเกดเครอขายชมชนพงตนเองทเขมแขงและมเวทประชาคมส าหรบชมชนตาง ๆ ทหลากหลายและผคนทวไปซงสนใจในประเดนสาธารณะตาง ๆ รวมกนจะน าไปสความเปนประชาคม อนเปนอ านาจประชาชนทแทจรงในการท าใหเกดดลยภาพระหวางอ านาจรฐ อ านาจทน และอ านาจประชาชน (ประชาสงคม) มสภาพธรรมรฐเกดขน (good governance)

ในการบรบทสงคมไทยซงมภาวะวกฤตเศรษฐกจและวกฤตสงคมในปจจบน การกอรปประชาสงคมควรเรงพฒนาชมชนใหพงตนเองทางเศรษฐกจและมความเขมแขงพรอมไปกบการพฒนาจตส านกสาธารณะและการมสวนรวมในประเดนสาธารณะตาง ๆ ในเวทประชาคม

แนวคดเกยวกบชมชน-ประชาสงคม เกดขนจากสภาพปญหาของสงคม การทประชาชนสวนใหญในสงคมไมมสวนรวมในการตดสนใจเกยวกบนโยบายและทศทางการพฒนา รวมทงกจกรรมสาธารณะซงในอดตมกจะถกครอบง าหรอชน า

จากภาครฐ แนวคดนปฏเสธอ านาจรฐซงมบทบาทอยางมากมายตอการตดสนใจในกจกรรมทางสงคม รวมทงปฏเสธลทธปจเจกชนทมงแตแสวงหาผลประโยชนสวนตน สาระส าคญของแนวคดน กคอ การรวมกลมของปจเจกชน โดยมองวา ประชาสงคมเปนโครงสรางทางสงคมทอยกงกลางระหวางรฐและปจเจกชนทเรยกวา Mediating Structure

ทวศกด นพเกษร (2542) ยงไดใหค าจ ากดความ ประชาสงคม หมายถง การทคนในสงคม ซงมจตส านก (Civic Consciousness) รวมกน มารวมตวกนในลกษณะทเปนหนสวนกน

(Partnership) ในการกระท าบางอยาง ทงน ดวยความรกและความเอออาทรตอกน ภายใตระบบการจดการใหเกดความรสกรวมกนเพอประโยชนสาธารณะ ประชาสงคมจะกอใหเกด “อ านาจทสาม” นอกเหนอจากอ านาจรฐและอ านาจธรกจ อ านาจทสามนอาจไมตองการคนจ านวนมาก แตเปนกลมเลกนอยกระจดกระจายและอาจมความเชอมโยงกนเปนเครอขายยอย ๆ (Civic Network) การรวมตวกนนน อาจไมตองอยใกลชดกน แตสามารถสอสารกนได เกดเปนองคกรขน (Civic Organization) ซงอาจเปนองคกรทางการ (นตบคคล) หรอไมเปนทางการกได

ธรยทธ บญม และอเนก เหลาธรรมทศน เชอวา การแกไขปญหาสงคมนน ควรใหความส าคญกบพลงทสามหรอพลงสงคมทเกดจากการรวมตวของประชาชนในทก

ภาคสวนของสงคม ชชย ศภวงศ ใหความหมายของประชาสงคมวา คอ การทผคนในทกภาคสวนของสงคมเหนวกฤตการณหรอสภาพปญหาของสงคมทสลบซบซอนยากตอการแกไข จง

มารวมตวกนเปนกลมประชาคม (Civil Group) และน าไปสการกอจตส านกรวมกน (Civil Consciousness) เพอรวมกนแกไขปญหาหรอกระท าการบางอยางเพอบรรลวตถประสงค ทงน การรวมกลมจะเปนไปดวยความรกความสมานฉนท การเอออาทรตอกนภายใตระบบการจดการโดยมการเชอมโยงเปนเครอขาย

อนชาต พวงส าล และวรบรณ วสารทสกล (2541) ใหความหมายของชมชน-ประชาสงคมวา หมายถง ชมชนแหงส านก (Conscious Community) ทสมาชกตางเปนสวนหนงของระบบโดยรวม และมความสมพนธ

เชอมโยงกนทกระดบอยางเหนยวแนน ดวยระบบคณคาและวตถประสงครวมกน ชมชน-ประชาสงคมอาจมขนาดและลกษณะทแตกตางกนออกไป แตมลกษณะเปนพลวตทบคคลหรอกลมตางมสวน

รวมในการตดสนใจและกระท ากจกรรมทางสงคมทสนใจ นกวชาการทงสองทานไดใหความหมายของลกษณะของ ประชาสงคม วา 1. มความหลากหลายทงในรปแบบของการรวมตว พนท รปแบบของกจกรรม ประเดนของความสนใจปญหา 2. มความเปนชมชนทอาจจะมขนาดใหญหรอเลกกได 3. ประกอบดวยจตส านกสาธารณะ (Public Consciousness) 4. เปนสงคมแหงการเรยนร 5. มกจกรรมบนพนฐานของกระบวนการกลมและพนฐานของการเรยนรรวมกน 6. มเครอขายและการตดตอสอสาร

และใหขอเสนอแนะเกยวกบการท าความเขาใจตอองคประกอบทส าคญของประชาสงคม อนไดแก - การมวสยทศนรวมกนของสมาชกกลม - การมสวนรวมของสมาชกอยางกวางขวาง - การมความรก ความเอออาทรตอกน - การมองคความรและความสามารถ รวมทงวธการใหม ๆ ในการแสวงหาความร

- มการเรยนรและเครอขายการเรยนร ซงประสานกนอยางเปนระบบภายใตการจดการทมประสทธภาพ 4. แนคชดเกากบรามานในรปแบรบรใหม (Virtual Community Perspective)

แนวคดเกยวกบชมชนในรปแบบใหมเกดขนพรอมกบการพฒนาเทคโนโลยและปญหาของสงคมสมยใหมททวความซบซอนและรนแรงขน การพจารณาปญหาและแนวทางแกไขปญหาไมอาจจ ากดอยในปรมณฑลของชมชนทมอาณาเขตภมศาสตรเลก ๆ ไดเพยงล าพง เพราะบางปญหาเกดจากอทธพลภายนอก ซงบางครงการแกไขตองการการรวมก าลง ความรวมมอ และทรพยากรจากภายนอกชมชน

คณลกษณะทส าคญของชมชนในรปแบบใหม คอ (Schuler 1996.) 1. จตส านกรวม (Consciousness) 2. หลกการ (Principle) 3. จดมงหมาย (Purpose) ดงนน ชมชนในรปแบบใหม จงอาจมลกษณะเปน “ชมชนทางอากาศ” หรอผสนใจจะมสวนรวมในรายการวทย

ชมชนเครอขายบน Internet อาจกลาวไดวา เปนชมชนไมจ าเปนตองมพนททางกายภาพและไมจ าเปนวาสมาชกตองพบปะหนาตากนโดยตรง แตเปนชมชนทอาศยเทคโนโลยการสอสารและเทคโนโลยสารสนเทศ เปนเครองสานความสมพนธและจตส านกรวมของสมาชก

Schuler ไดกลาววา ชมชน คอ สายใย (web) ของความสมพนธทางสงคมมความเปนเอกภาพ มพลงความยดโยง (Cohesive) การสนบสนนเกอกลกนและกน ท านองเดยวกน เทคโนโลย กคอ สายใย (web) ทเชอมโยงความสมพนธและการสอสารของผคนตาง ๆ เทคโนโลยและการสอสารผานวทยโทรทศน โทรศพท มบทบาทในการสรางชมชนในรปแบบใหม โดยสมาชกไมจ ากดเชอชาตเผาพนธ เพศ วย ศาสนา และฐานะเศรษฐกจ เปนตน

ชมชนในรปแบบใหม อาจเรยกไดวาเปน “ชมชนเหมอนจรง” (Virtual Community) เปนชมชนทกลมคนอาจจะไดพบกนโดยตรงหรอไมกตาม แตมโอกาสสอสารกนดวยค าภาษาและความคดผานเครอขายคอมพวเตอร ชมชนแบบน มขอดกวาชมชนแบบอนตรงทวาไมมอคตเกยวกบ เพศ อายเชอชาต สผว เผาพนธ รปรางหนาตา เสยงพด อากปกรยาของสมาชกชมชนเสมอนจรงเปนเครองมอทเชอมโยงผทมความสนใจรวมกนเขาดวยกน ในชมชนแบบเดมจะรจกผคนตอเมอไดพบปะหนาคาตาและตองคบหาสมาคมกบผคนจ านวนไมนอยกวาทจะพบผทมความสนใจในเรองบางเรองเหมอนกบเรา แตในชมชนประเภทน สามารถเขาถงแหลงทสนใจไดอยางทนท นอกจากน ยงมขอด คอ ชวยคดสรรกลนกรองขอมลทจ าเปนและทนสมย โดยไมตองเกบรวบรวมไวมากมายเชนแตกอน (Rheingold, 1998.)

อยางไรกตาม มขอทกทวงวาชมชนในรปแบบใหมน ไมนาจะถอวามลกษณะเปน “ชมชน” เนองจากผทเกยวของไมมพนธะผกพนใด ๆ กบชมชน มอสระทจะเลอกเขารวมมอเมอใดกไดหรอถอยออกไปเมอใดกได อกทงขอมลขาวสารทสอถงกนกไมสามารถทจะเชอถอไดทงหมด

ชมชนในรปแบบใหมน ยงคงตองมการอาศยความเปนชมชนเดมคอพนทอยบาง แตลกษณะความสมพนธมการเปลยนแปลงไป สงตาง ๆ ทเกดขนในสงคมทซบซอน โดยผานเทคโนโลยสารสนเทศ ซงทมรปแบบทกวางขวางขนทงในระดบชาตและในระดบโลก กลาวคอ สงตาง ๆ ทเกดขนถาเปนปญหา ปญหาหรอสงนน ๆ กจะเชอมโยงไปในระดบทกวางขนได และในทางตรงกนขามกจะเปนประโยชนหรอมผลตอความรบผดชอบรวมกนในฐานะเปนชมชนรปแบบใหมทมจตส านกรวม มหลกการและจดหมายรวมกน

Schuler (1996) กลาวถงปจจยและทศทางของชมชนในรปแบบใหมวา คอ

ความเปนปจเจกบคคลของแตละบคคล ระบบเศรษฐกจ และการแพรกระจายของเทคโนโลยสารสนเทศ อนไรขอบเขตทจะสรางวฒนธรรมมวลชนแบบใหม

Lois Dean กลาววา ชมชนในป ค.ศ. 2020 วา ชมชนจะอยบนพนฐานและหรออยในรปแบบขององคกร รฐ รฐบาลทองถน องคกรเอกชนทสามารถสรางและ

สงเสรมโดยการวางแผนรวมกนโดยมคอมพวเตอรเปนพนฐานและการพฒนาจะอยในลกษณะของกจกรรมความรวมมอทางเทคนคและการมสวนรวมของรฐ เอกชน และกลมคนในทองถน

แนวคดเกยวกบชมชนในมตน จะชวยใหเปนความเปลยนแปลงและเขาใจสภาพทเกดขนในสงคมสมยใหมไดและชวยใหเหนรปแบบของชมชนทมความหลากหลาย โดยอาศยเทคโนโลยสารสนเทศทเชอมโยงเครอขายของผคนเขาดวยกน ดวยความทมวตถประสงคและความสนใจรวมกน หรอเปนศนยการสอสารทท าใหผคนทผานเขามาในเครอขายไดมโอกาสแลกเปลยนและแบงปนความร ประสบการณรวมกนโดยความรวมมอทางเทคโนโลยทเชอมโยงในระดบตาง ๆ ตงแตระดบภมภาคจนถงระดบโลก ในขณะเดยวกน ความเปนศนยการสอสารหรอเครอขายชมชนในรปแบบน สมาชกในเครอขายมจดออน คอ ไมมภาระผกพน ขอตอรอง หรอมความพรอมในเรองขอเทจจรงรวมกน แตถามวตถประสงคและความสนใจรวมกนมากขน ความพรอมในเรองขอเทจจรงจะปรากฏเพมขน จากนนจะน าไปสการประสานงานและการท ากจกรรมรวมกน

ลกษณะของชมชนในรปแบบใหมทอาศยเทคโนโลยสารสนเทศน ถามองในดานของพนทแลวจะเหนวาเปนชมชนทไรพรมแดน จะอาศยเพยงความสมพนธอยางงาย ทผเขามาหรอผานมาไดมความรสกผกพนกนอยางมหลกการและเปาหมาย ซงอาจกลาวไดวาเปนชมชนในรปแบบใหมไดหรอไม ดงนน นกวชาการและนกพฒนาผทท างานรวมกบชมชนจงควรแสวงหาค าตอบเพอรเทาทนกบสภาพของชมชนทไรพรมแดน ทงน เพอทราบถงความเปลยนแปลงของสงคม

แตถายอนถงการสรางความเปนชมชนของนกพฒนาเรมจากการเนน “ชมชน” ขนาดเลก ซงมความสมพนธทางสงคมแบบสวนตว รจกกน ชวยเหลอกน ภายในกลมเลก ๆ มาสการขยายเปน “เครอขาย” การชวยเหลอทเปนความสมพนธทกวางขน และมาสชมชนในรปแบบใหม ซง Tonises (2542) กลาววาเปนความสมพนธแบบปจเจก มการแขงขน มการคดค านวณบนฐานของประโยชนและอยบนพนธะทางกฎหมาย อาจสญเสยความเปนธรรมชาตสมผสของความเปนมนษยและการเกอหนนของสมาชก แตการสรางความเปนชมชนใหมจงไมใชการรอฟนวฒนธรรมชมชนแบบดงเดม หากเปนการผสมผสานความเชอแบบเกาทมคณคาและการพฒนาระบบใหมทกาวตอไปอยางไมหยดยง

อรยา เศวตามร (2542) กลาวถง ชมชนในรปแบบใหมวา ส าหรบผน าชมชนและนกพฒนาแลว ความเปนชมชน หมายถง ความเปนอนหนงอนเดยวกนในชมชนและเครอขายทกวางขวาง กจกรรมทสรางขนเปน

การสรางความเปนชมชนในรปแบบใหม เพอสรางความสมพนธทางสงคมทยตธรรมและเครอขายทกวางขวางมากกวาในอดตเพอสอดคลองกบกระแสการพฒนาในปจจบนทสงเสรมความเขมแขงของชมชนและเครอขายหรอเพอรเทาทนการเชอมโยงเครอขายของเทคโนโลยสมยใหมทไรพรมแดน

กลาวโดยสรป ความเปนชมชนไมไดมความหมายทตายตว แตมความเคลอนไหวเปลยนแปลง การใหความหมายเกยวกบชมชนจงเปนสอทใชในการอธบายความสมพนธทางสงคมหรอการจดระบบความสมพนธใหมทงกบภายในและภายนอกชมชน ฉะนน ความเปนชมชนจงมไดมเพยงหนวยเดยว หากแตเปนสายใยของความสมพนธทสานขนจากความสมพนธตาง ๆ และมเครอขายของความสมพนธทซอนทบกนอย การสรางใหมของความเปนชมชนจงเปนการแสดงออกถงความเปนตวตนอนเปนการโตตอบของคนในชมชนหรอสงคม และเปนทชวยใหผคนยกระดบความร ความสามารถ การรบรและความเขมแขงหรอพลงทเกดขนจากการรวมตวกนผานการสานสมพนธตาง ๆ เขาดวยกน

คำมหมำาของามาน ปารชาต วลยเสถยรและคณะ (2543) ไดพยายามศกษาและรวบรวมความหมายของ “ชมชน” โดยคนควารวบรวมจากนกวชาการหลายทานดงตอไปน สญญา สญญาววฒน (2525) ใหความหมายวา “ชมชน” หมายถง องคการทางสงคมอยางหนงทมอาณาเขตครอบคลมทองถนหนงและปวงสมาชกสามารถบรรลถงความตองการพนฐานสวนใหญไดและสามารถแกไขปญหาสวนใหญในชมชนของตนเองได ชยนต วรรธนะภต (2536) กลาวถง “ชมชน” ในความหมายวา หมายถง การอยรวมกนของกลมคนจ านวนหนงในพนทแหงหนง เพออาศยทรพยากรธรรมชาตในบรเวณนนในการด ารงชวต โดยเหตทมคนกลมดงกลาวอาศยอยรวมกนใชทรพยากรเพอการผลต จงมการก าหนดรปแบบความสมพนธซงกนและกนขน มองคกรหรอสถาบนของชมชนกฎเกณฑตาง ๆ ทงน ชมชน หมายถง สงคมขนาดเลกในชนบททยงไมพฒนาหรอสงคมหมบานทสมาชกของสงคมยงมความสมพนธแบบเครอญาต และยงสามารถรกษาแบบแผนการด ารงชวตบางสวนได และไดตความหมายของค าวา “ชมชน” ในระดบเดยวกบค าวา “สงคมหมบาน” ซงเปนการชวยใหเขาใจความหมายของค าวา “ชมชน” ในระดบ “สงคมหมบาน” ซงเปนการชวยใหเขาใจในความหมายของค าวา “ชมชน” ในลกษณะทจะเปนประโยชนตอการศกษาวเคราะหชมชน ทงน เพราะค าวา “หมบาน” สอความหมายใหเขาใจถงการกระจกตวของบานหลาย ๆ บานหรอหลายครวเรอนในพนทแหงหนงหรอในระบบนเวศนแหงหนงและเปนหนวยสงคมขนาดเลกทสดทสมาชกของสงคมพฒนาขนตามธรรมชาตและตอมาภายหลงทางราชการอาจจะก าหนดใหเปน “หมบาน” ในความหมายของทางราชการ กาญจนา แกวเทพ (2538) กลาวถง “ชมชน” วา “ชมชน“ หมายถง กลมคนทอาศยอยในอาณาเขตบรเวณเดยวกน มความสมพนธใกลชด มฐานะและอาชพทคลายคลงกน มลกษณะของการใชชวตรวมกน มความเปนอนหนงอนเดยวกน ตงแตระดบครอบครวไปสระดบเครอญาต จนถงระดบหมบานและระดบเกนหมบานและผทอาศยในชมชนมความรสกวาเปนคนชมชนเดยวกน นอกจากน ยงมการด ารงรกษาคณคาและมรดกทางวฒนธรรมและศาสนาถายทอดไปยงลกหลานอกดวย จตต มงคลชยอรญญา (2540) กลาวถง “ชมชน” โดยสรปวา “ชมชน” ประกอบไปดวยระบบความสมพนธของคน ความเชอ ศาสนา ประเพณ วฒนธรรม ระบบเศรษฐกจ อาชพ ระบบการเมอง ระบบการปกครอง โครงสรางอ านาจ รวมถงระบบนเวศนวทยา สงแวดลอม และเทคโนโลยดานตาง ๆ ซงระบบเหลานมความสมพนธระหวางกนหรอเรยกอกอยางหนงวา มความเชอมโยงกนชนดทไมสามารถแยกออกจากกนได ประเวศ วะส (2540) ไดใหความหมายของ “ชมชน” โดยเนน “ความเปนชมชน” วาหมายถง การทคนจ านวนหนงเทาใดกได มวตถประสงครวมกน มการตดตอสอสารหรอรวมกลมกน มความเอออาทรตอกน มการเรยนรรวมกนในการกระท า มการจดการเพอใหเกดความส าเรจตามวตถประสงครวมกน ส าหรบนกวชาการตางประเทศ ค าวา Community มความหมายในภาษาไทยวา “ชมชน” ถาพจารณาค าภาษาองกฤษ “Com” มความหมาย = together และจะเหนวามความเกยวของใกลเคยงอกหลายค า เชน Communal ของ ชมชนเพอชมชน Common = รวมเปนสมาชกอยดวย Commune = ความรสกผกพนธใกลชด พจนานกรม Oxford Advanced Learner’s Dictionary English (1994) ไดใหความหมายของ ชมชน วาหมายถง กลมผทอาศยอยในพนทแหงหนง มความรสกวาเปนพวกเดยวกน มศรทธา ความเชอ เชอชาต การงาน หรอมความรสกนกคด ความสนใจทคลายคลงกน มการเกอกลการเปนอยรวมกน

Blaker Brownell (1950) ไดใหความหมายของชมชนไวหลายประการ ซงสรปไดวา “ชมชน” คอ การกระท าทเตมเปยมไปดวยความรวมมอ รวมใจ ความรสกเปนเจาของ เปนสงคมทคนรจกกนอยางใกลชดและสนทสนม Lofauist (1983) ใหความหมายในชมชนวา “ชมชน” คอ จตวญญาณหรอความรสก เกดขนเมอคนตงแตสองคนขนไปมาท างานรวมกน เพอทจะบรรลถงเปาหมายทตองการรวมกน จะเหนไดวา ความหมายของชมชนนนไมจ ากดแนนอนตายตว อาจพจารณาไดหลายแงมม อาท ปรชญา กายภาพ สงคมวทยา จตวทยา และอาจสรปไดวา “ชมชน” มความหมายทงรปธรรมและนามธรรม

1. ในความหมายของชมชนเชงรปธรรมจ ากดอยกบความหมายทใหความส าคญกบอาณาบรเวณทางภมศาสตรหรอบรเวณบานเลก ๆ ทมกนกถงหมบานเทานน

2. ในความหมายเชงนามธรรม “ชมชน” เปนค าทมการน าไปใชกนอยางกวางขวางและใชในลกษณะแตกตางกนออกไป จงมอาจกลาวไดวา “ชมชน” เปนค าทมความหมายแนนอนตายตวเพยงประการเดยว การไมยดตดกบความหมายแคบ ๆ ของสงหนงสงใดจะชวยใหเกดทรรศนะอนกวางขวางในการพจารณาสงตาง ๆ ไดหลายแงมมมากขน แตอยางไรกตาม การศกษาแนวคดและความหมายของชมชนในทศนะของการพฒนาชมชนกควรจะศกษาถงความหมายทเปนรากฐานและเออตอการปฏบตงานรวมกนกบสมาชกของชมชนตอไปดวย คำมหมำาของกำรพฒนำามาน สวทย ยงวรพนธ (2509) ไดใหความหมายวา การพฒนาชมชน คอ กระบวนการทมงสงเสรมความเปนอยของประชาชนใหดขน ทงน โดยประชาชนเขารวมมอและรเรมด าเนนงานเอง และสรปความหมายของการ “พฒนาชมชน” ไวดงน คอ

1. การปรบปรงสงเสรมใหชมชนหนงดขนหรอมววฒนาการดขน 2. การสงเสรมใหชมชนนน ๆ มววฒนาการดขน คอ เจรญทงดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม 3. การพฒนาชมชนนน จะตองพฒนาทางดานวตถและพฒนาดานจตใจ

3.1 การพฒนาดานวตถ คอ การสรางความเจรญใหแกชมชน เพอสงเสรมใหเกดมหรอเปลยนแปลงในสงทเหนโดยแจงชด เชน การสงเสรมดานการผลตผล การสงเสรมระบบขนสง การคมนาคม การชลประทาน และดานอน ๆ

3.2 การพฒนาดานจตใจ คอ การสรางความเจรญ โดยมงจะใหการศกษาอบรมประชาชน ซงรวมทงการใหการศกษาตามโรงเรยน มหาวทยาลย ตามโครงการของกระทรวงศกษาธการและการศกษานอกระบบโรงเรยน

4. การพฒนาชมชน คอ กระบวนการทสงเสรมความเปนอยของประชาชนใหดขน ทงน โดยประชาชนเขารวมมอและรเรมด าเนนงานเอง

Arthur Dunham กลาววา การพฒนาชมชน คอ การรวมก าลงด าเนนการปรบปรงสภาพความเปนอยของชมชนใหมความเปนปกแผนและด าเนนงานไปในแนวทางทตนเองตองการ โดยอาศยความรวมก าลงของประชาชนในชมชนนนในการชวยเหลอตนเองและรวมมอกนด าเนนงาน และตองไดรบการสนบสนนชวยเหลอทางดานวชาการจากหนวยงานภายนอก

องคการสหประชาชาต (2505) ใหค าจ ากดความวา การพฒนาชมชน เปนขบวนการซงประชาชนทงหลายไดพยายามรวบรวมกนท าเองและมารวมกบเจาหนาทของรฐบาล เพอทจะท าใหสภาพเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรมของชมชนนน ๆ เจรญดขนและผสมผสานชมชนเหลานนเขาเปนชวตของชาตและเพอทจะท าใหประชาชนอทศกาย ใจ ความคด ความร และทรพย เพอความเจรญเตบโตของชาตอยางเตมท

องคการบรหารวเทศกจของสหรฐอเมรกา (2505) ใหค าจ ากดความวา การพฒนาชมชน เปนขบวนการแหงการกระท าทางสงคม ซงประชาชนในชมชนนนรวมกนจดการวางแผนและลงมอกระท าการเอง พจารณาใหรชดวา กลมหรอเอกชนมความตองการหรอขาดแคลนอะไร มปญหาอะไรซงเปนปญหารวมกน แลวจงจดท าแผนเพอขจดความขาดแคลนหรอบ าบดความตองการ หรอแกปญหาตาง ๆ โดยทพยายามใชทรพยากรทมอยในชมชนนน ๆ ใหมากทสดและถาจ าเปน อาจจะขอความชวยเหลอจากภายนอก คอ รฐ หรอองคกรอน เพยงเทาทจ าเปน

สญญา สญญาววฒน (2515) ใหค าจ ากดความวา การพฒนาชมชน เปนการเปลยนแปลงทมการก าหนดทศทาง (Directed Change) ซงทศทางทก าหนดขน ยอมตองเปนผลดส าหรบกลมชนหรอชมชน การพฒนาจงอาจเรยกไดวา เปนการเปลยนแปลงทพงปรารถนา (Desired Change) หรอการเปลยนแปลงทถกพอกพนดวยคานยม (Value Loaded Change) ตามระบบคานยมของชมชนซงเปนเครองก าหนดความมคณคาหรอไรคณคาของสงตาง ๆ

ไพฑรย เครอแกว (2518) ใหทศนะวา การพฒนาชมชน เปนกระบวนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมทจะท าใหชวตทกดานของชาวชนบทมการเจรญกาวหนาขนพรอม ๆ กน

สาย หตเจรญ (2512) ใหความหมายวา การพฒนาชมชน เปนวธการสรางชมชนใหเจรญโดยอาศยก าลงความสามารถของประชาชนและความชวยเหลอของรบบาลรวมกน

พฒน บณยรตพนธ (2515) ใหทศนะวา การพฒนาชมชน เปนขบวนการอยางหนงทรฐบาลน ามาใช เพอเปนการกระตนเตอน ยวย และสงเสรมประชาชนในชนบท ใหเกดความคดรเรมขนและเสรมสรางทองถนใหกาวหนา ทงในดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และการดแลตนเองตามระบอบประชาธปไตย

ปรชา กลนรตน กลาววา การพฒนาชมชน เปนกระบวนการทมงสงเสรมความเปนอยของประชาชนใหดขน โดยความรวมมออยางจรงจงของประชาชน และควรเปนความคดรเรมของประชาชนเองดวย แตถาประชาชนไมรจกรเรม กใหใชเทคนคกระตนเตอนใหเกดความคดรเรม ทงน เพอใหกระบวนการนไดรบการตอบสนองจากประชาชนดวยการกระตอรอรนอยางจรงจง คำมส ำคญของกำรพฒนำามาน ในปจจบนงานดานการพฒนาชมชนมความส าคญตอการพฒนาประเทศมาก เพราะสภาพปญหาของการพฒนาชมชนนนเปนวงจรทสงผลกระทบตอกนเปนลกโซ จากความไมร สความจนและการเจบปวย ซงเปนอปสรรคในการพฒนา เปนวฏจกรแหงความชวราย ดงนน ทกหนวยงานทกองคกร ตองชวยกนขจดปญหาเหลานใหหมดไป ความยากจนในชนบท เปนปญหาหลกททกหนวยงานพยายามหาทางแกไข โดยการเพมพนรายไดของประชาชนใหสงขน (Increasing Income) แตในการพฒนาทผานมา พบวา ยงมการพฒนายงท าใหประชาชนยากจนลง กลาวคอ จากการมงพฒนาประเทศเพอใหทดเทยมนานาอารยประเทศ โดยเนนการพฒนาทางดานเศรษฐกจและอตสาหกรรม ในขณะเดยวกน ภาคเกษตรกรรมซงเปนประชากรเนนการพฒนาทางดานเศรษฐกจและอตสาหกรรม ในขณะเดยวกนภาคเกษตรกรรมซงเปนประชากรสวนใหญของประเทศ ไมไดรบการดแลอยางทวถง อนเปนเหตใหเกดความแตกตางทางฐานะของบคคลสองกลม กลมหนงมจ านวนไมมาก มฐานะร ารวย มอ านาจทางเศรษฐกจ กบอกกลมหนงเปนคนสวนมาก อาชพหลก คอ เกษตรกรรม ซงความไมเปนธรรมในการกระจายรายได ก าลงกลายเปนปญหาทส าคญ ความแตกตางระหวางเมองกบชนบทมมากขน ประชาชนในภาคอสานมฐานะทางเศรษฐกจต าลงเมอเปรยบเทยบกบประชาชนในภาคอน ๆ ดชนทนกเศรษฐศาสตรสรางขนมาเพอวดการกระจายรายไดของประเทศ วามความเทาเทยมกนมากนอยเพยงใด คอ Gini-coefficient (G-C) คาดชน G-C 7 จะมคาระหวาง 0 ถง 1 ถา G-C มคาเขาใกล 1 มาเทาใด แสดงวา การกระจายรายไดจะเลวลง ในทางตรงขามถา G-C จะมคา

เขาใกล 0 แสดงวา การกระจายรายไดมความเทาเทยมกนมากขน ในป 2535 คา G-C = 0.536 ซงนบวามคาสงสดในบรรดาคา G-C ทไดมการวดขนมาในอดต คอ ป 2518 คา G-C = 0.451 ป 2524 คา G-C = 0.473 ป 2533 คา G-C = 0.504 จากการกระจายรายไดทมลกษณะตกต าลงเรอย ๆ เปนสงทยนยนความเชอทวา แมวาประเทสไทยจะประสบความส าเรจอยางสงทางดานการเจรญเตบโตของระบบเศรษฐกจและอตสาหกรรม แตความเจรญดงกลาวไมไดกระจายไปสประชาชนโดยทวหนากน แตหากกระจกตวอยกบกลมคนบางกลมเทานน จากการวเคราะหปญหาความเลอมล าทางสงคมและความยากจน ความยากจนเกดจากปจจยตาง ๆ ซงมความเกยวของเชอมโยงกน มลกษณะเปนลกโซ

ฏจกรแหงคำมาำกจน

ดงนน การพฒนาชมชน จงมความจ าเปนอยางยงทจะชวยลดชองวางทางสงคมและขจดปญหาความยากจนในชมชนใหลดนอยลง ซงจ าเปนตองอาศยความรวมมอจากทกฝาย ทงภาครฐบาล เอกชน องคกรชมชน นกวชาการ และองคกรธรกจ โดยเฉพาะอยางยง ภาครฐบาล ซงเปนองคกรหลกในการพฒนา ตองใหความส าคญตอการพฒนา โดยเฉพาะอยางยง การพฒนาโดยการบรรจไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ซงเปนแนวทางและมมาตรฐานในการปฏบตเปนขนตอนและมความตอเนอง ตามโครงการทก าหนด เพอขจดปญหาความยากจนใหหมดสนไป จดมงหมำาในกำรพฒนำามาน จดมงหมายในการพฒนาทนกพฒนาจะตองระลกอยเสมอ เพอชวยใหการด าเนนงานไปสจดหมาย กคอ

1. เพอพฒนาคนใหมประสทธภาพ 2. สงเสรมใหประชาชนรวมมอกนในการพฒนาหมบานของตนเอง 3. สงเสรมใหประชาชนรสกภาคภมใจทจะอาศยและประกอบอาชพในหมบานของตนอยางสงบสข 4. สงเสรมฐานะทางเศรษฐกจของครอบครวและชมชนใหดขน 5. สงเสรมความสามารถของแตละบคคล ใหแตละคนน าเอาความสามารถในตวเองออกมาใชใหเปนประโยชน 6. สงเสรมการรวมกลมในการด าเนนชวตตามระบอบประชาธปไตย 7. เพอพฒนาสงแวดลอมในสงคมใหดขน 8. เพอสงเสรมใหประชาชนสามารถแกปญหาของตนเองและชมชนได 9. เพอกระตนใหประชาชนไดมสวนรวมในการพฒนาตนเอง ชมชน ประเทศชาต

การมทนนอย (Capital Deficiency)

การมเงนออมต า (Low Savings)

การมอปสงคต า (Low Demand)

การลงทนต า (Low Investment)

การมรายไดทแทจรงต า (Low Real Income)

ผลตภาพต า (Low Productivity)

10. เพอใหการศกษาแกประชาชนในทกรปแบบเพอพฒนาคณภาพชวตของตนเองและครอบครวใหดขน จากจดหมายดงกลาวแลว ถานกพฒนาไดด าเนนการใหบรรลตามความมงหมายทไดวางไว นบวาการพฒนาได

เกดขนแลวในชมชน (วรรณ เลาสวรรณ, 2526) ดานาดระดบรของกำรพฒนำ เปนการยากทจะจดล าดบวา ชมชนใดหรอสงคมใดมความเจรญกาวหนา มความทนสมย หรอมการพฒนาสงกวาหรอต ากวากน ทงน เพราะบางชมชนหรอบางสงคมมความกาวหนาในดานหนงในระดบสง แตมความดอยหรอกาวหนานอยกวาอกดานหนง เชน ประเทศอนเดย มความกาวหนาทางดานการเมอง ประชาชนมสวนรวมในทางการเมอง รฐเปดโอกาสใหมการแสดงความคดเหนทางดานการเมองอยางกวางขวาง แตมการพฒนาทางเศรษฐกจในระดบต า มความอดอยากยากจนมาก เปนตน ดงนน ปญหาสงคมจงอยทวาจะเลอก เครองชวดอนใด จงจะเหมาะสมกบสภาพชมชนสงคมนน ๆ เปนเครองชทแมนย าเทยงตรงและเชอถอไดอยางแทจรง เครองชวดหรอดชนการพฒนานนม 2 ระดบ คอ ระดบจลภาคและระดบมหภาค ซงจะกลาวตอไป ดงน

1. ดานกำรพฒนำในระดบรจลภำค ดชนการพฒนาในระดบจลภาคน ใชเปนแนวทางในการศกษาและบงชระดบของการพฒนาได คอ ดชนสราง

สญลกษณ (Symbolic Structures) ของ ศาสตราจารย Frank W. Young สอนอยทมหาวทยาลยคอรเนลสหรฐอเมรกา ไดอธบายวา

“ในสงคมหนง ๆ จะประกอบดวยระบบยอย ๆ แตละระบบจะมลกษณะโครงสรางทแตกตางกน ความแตกตางของโครงสรางนสามารถวเคราะหไดจากสงตาง ๆ ทก าหนดขนเปนสญลกษณทางสงคมและสญลกษณทางสงคมเหลานจะเปนเครองชแตละระบบทประกอบขนเปนระบบใหญขน จะมปรมาณของสงทใชเปนสญลกษณแทนสถาบนแตกตางกน ระบบใดมปรมาณสงของทใชเปนสญลกษณแทนสถาบนนอย ถอไดวามระดบทางโครงสรางต า ระบบใดมปรมาณหรอจ านวนสงของทใชเปนสญลกษณแทนสถาบนมาก ถอวามระดบความแตกตางโครงสรางสง”

โดยนยแหงทฤษฎน ดชนของการพฒนาจงมอยทระดบความแตกตางทางโครงสรางของชมชนหรอสงคมเปนส าคญ สวนปจจยทท าใหลกษณะโครงสรางในระบบยอยเหลานแตกตางกน หรอมปรมาณสงของทใชเปนสญลกษณแทนสถาบนไมเทากน ไดแก การตดตอสมพนธและการเขาถงบรการจากศนยกลางหรอระบบใหม (Relative Centrality) ของระบบยอยเหลานน

กำรชเครำะหดานกำรพฒนำในระดบรจลภำค ใชตวแปรดงตอไปน 1. ความแตกตางทางโครงสราง (Structural Differentiation) หมายถง ระดบหรอปรมาณหมบานทเปนระบบยอย

เปนสญลกษณแทนสถาบนทปรากฏในชมชน เชน โรงเรยน วด สถานอนามย รานคา เปนตน 2. การตดตอกบศนยกลางหรอระบบใหญ (Relative Centrality) หมายถง ระดบหรอปรมาณของหมบานทเปน

ระบบยอย ไดมการตดตอหรอรบบรการจากสถาบนหรอหนวยงานของรฐหรอเอกชนภายนอกมากนอยเพยงใด สงทเปนเครองชวด คอ โทรทศน วทย หนงสอพมพ ถนน ยานพาหนะ และผน าการเปลยนแปลง เปนตน

3. ความเปนปกแผนของชมชน (Solidarity) หมายถง ระดบหรอปรมาณการแพรกระจายของสอทก าหนดใหเปนสญลกษณแทนสถาบน ซงชใหเหนถงปรมาณทกษะ ความรความสามารถของชมชน เชน กจกรรมการรวมกลม การรวมประกอบกจกรรม กลมสหกรณ พธกรรมชมชน รวมทงจ านวนครงในการเขารวมกจกรรมในแตละกจกรรมดวย

2. ดานกำรพฒนำในระดบรมหภำค การใชดชนการพฒนาในระดบมหภาคชวดการพฒนา มความส าคญและสามารถบงบอกถงภาพรวมของการพฒนา

ในระดบกวางไดวา มการพฒนาไปไดมากนอยแคไหนและถาใชดชนการพฒนาในระดบจลภาคควบคไปดวย จะท าใหมองเหนภาพของการพฒนามความชดเจนมากยงขน พจารณาดชนการพฒนาในระดบมหภาค ไดดงน

1. การใชผลตภณฑประชาชาตตอหวเปนดชน (GNP Per Capita) ซงไดถกน ามาใชจดล าดบการพฒนาประเทศ โดยมความเชอวาประเทศไทยจะมความทนสมยหรอมการพฒนาในระดบใดนน วดจากรายไดตอบคคลของประชากร ประเทศใดมรายไดตอหวสงกวาอกประเทศหนง แสดงวาประเทศนนมการพฒนาในระดบสงกวา ซงรายไดตอหว คดค านวณจากผลตภณฑประชาชาตเบองตน (Gross National Product) หารดวยจ านวนประชากรทงหมด ประเทศไทยใชค าวา GNP Per Capita

2. การใชระดบการพฒนาทรพยากรมนษยเปนดชน โดยมความเชอพนฐานวา ทรพยากรมนษย ซงหมายถง คณภาพของมนษย ไดแก พลงงาน ทกษะ พรสวรรค และความรของประชาชน เปนสงทสามารถน ามาใชในการผลตสนคาและบรการใหเปนประโยชน ประเทศใดมการสะสมทรพยากรมนษยไวมาก ประเทศนนกมโอกาสเจรญกาวหนาสง ทงน ทรพยากรมนษยนนจะตองมคณภาพดวย โดยการค านวณจาก

2.1 จ านวนผเรยนในระดบมธยมศกษา คดเปนรอยละของประชากรในกลมอาย 15-19 ป คณดวยระยะเวลาของการเรยน คอ 5 ป

2.2 จ านวนผเขาเรยนในระดบอดมศกษา คดเปนรอยละของประชากรในกลมอายทควรศกษาในระดบอดมศกษา คอ 20-24 ป คณดวยระยะเวลาของการเรยน คอ 5 ป

3. การใชดชนคณภาพทางกายภาพของชวต (The Physical Quality of Life Index, PQLI) การใชดชนรายไดตอบคคล บงชระดบการพฒนาประเทศนน เปนสงทสรปไดยาก ในการทจะจดล าดบวาประเทศพฒนาหรอไม เพราะเปนการจดความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเพยงอยางเดยว ดชน PQLI จะวดในดานการอานออกเขยนได การมชวตรอดของทารกแรกเกด และอายขยของชวต ซงเปนการแสดงใหเหนถง คณภาพชวตของประชากรแตละประเทศ ประเทศใดประชากรมคณภาพชวตในระดบสง กยอมเจรญกวาประเทศทมประชากรทมคณภาพชวตในระดบต ากวา

ดชนชวดระดบของการพฒนาทประเทศไทยใชวดระดบของการพฒนาในระดบหมบาน ต าบล หรอในชมชนเมอง

ซงถอวาเปนดชนชวดระดบการพฒนาในระดบจลภาคอยางหนง คอ เครองชวด ความจ าเปนพนฐาน (จปฐ.) ซงมอยทงหมด 9 หมวด 50 ตวชวด ดงน

ดานาดคำมจ ำเปนพนฐำน (จปฐ.) หมดท 1 ประชาชนไดกนอาหารทถกสขลกษณะและเพยงพอกบความตองการของรางกาย

1. หญงตงครรภไดกนอาหารอยางเพยงพอ ซงมผลท าใหเดกแรกเกดมน าหนกตงแต 3,000 กรมขนไป 2. เดกแรกเกด – 5 ป ไดรบการเฝาระวงการโภชนาการและไมขาดสารอาหารในระดบทเปนอนตรายตอ

สขภาพ 3. เดกอาย 5 – 14 ป ไดกนอาหารถกตองครบถวนตามความตองการของรางกาย 4. ครอบครวไมกนอาหารหรอเนอสตวทดบหรอสก ๆ ดบ ๆ 5. ครอบครวกนอาหารควบคมทมฉลาก อ.ย. 2/2535

หนมดท 2 ประชาชนมทอยอาศยและสภาพแวดลอมทเหมาะสม 6. ครอบครวมทอยอาศยทมสภาพคงทนถาวร สามารถอยอาศยตอไปไดอกอยางนอย 5 ป 7. ครอบครวมการจดบานเรอนและบรเวณบานถกสขลกษณะ 8. ครอบครวมและใชสวมถกหลกสขาภบาล 9. ครอบครวมน าสะอาดส าหรบดมเพยงพอตลอดป (5 ลตร/คน/วน) 10. ครอบครวมน าสะอาดส าหรบใชเพยงพอตลอดป 11. ครอบครวไมถกรบกวนจากสงร าคาญทเปนอนตรายตอสขภาพ 12. ครอบครวมทางเดนเทาหลกทเพยงพอตอการเดนสญจรไปมา มไฟฟาแสงสวางใชไดอยางปลอดภย 13. ครอบครวในชมชนมไฟฟาใช 14. ครอบครวมทางระบายน าหลกทเพยงพอตอการปองกนน าทวมขง 15. ครอบครวตงอยใกลสถานทเพอการพกผอนหยอนใจ

หมดท 3 ประชาชนมโอกาสเขาถงบรการสงคมขนพนฐานทจ าเปนแกการด ารงชวตและการประกอบอาชพ 16. หญงตงครรภไดรบการดแลกอนคลอด 17. หญงตงครรภไดรบการบรการท าคลอดและดแลหลงคลอดภายใน 6 สปดาหจากแพทยหรอพยาบาลหรอ

ผดงครรภแผนโบราณทผานการอบรมแลว 18. เดกอายต ากวา 1 ป ไดรบการฉดวคซนปองกนวณโรค ไอกรน บาดทะยก โปลโอ หด ตบอกเสบ บ ครบ

ตามเกณฑอาย 19. เดกแรกเกด – 14 ป มสตบตรหรอใบรบรองการเกด 20. เดกวยประถมศกษา (7 – 14 ป) และไดรบการเฝาระวงทางโภชนาการ 21. ครอบครวมความรเกยวกบโรคเอดสครบทกขอ 22. ครอบครวรจกวธการปองกนโรคเอดสครบทกวธ 23. เดกอายแรกเกด – 6 ป ไดรบการบรการเลยงดอยางเหมาะสม 24. เดกวยประถมศกษา (7 – 14 ป) และไดรบการศกษาภาคบงคบ 25. เดกทส าเรจการศกษาภาคบงคบและไมไดศกษาตอ ไดรบฝกอบรมดานอาชพ 26. เดกวยประถมศกษา (5 – 14 ป) ไมถกใชแรงงานจนเปนอปสรรคตอการศกษาและสขภาพอนามย 27. ประชาชนทมอาย 15 – 59 ป มบตรประจ าตวประชาชนและอานออกเขยนได 28. ผทพพลภาพหรอพการไดรบการดแลชวยเหลอและไมถกทอดทง 29. ผมอาย 60 ปขนไปทชวยเหลอตนเองไมไดมผดแล 30. ครอบครวไดรบขาวสารทเปนประโยชนตอสขภาพและการประกอบอาชพ อยางนอยเดอนละ 1 ครง

หมดท 4 ประชาชนมความปลอดภยในชวตและทรพยสน 31. ครอบครวมความปลอดภยในชวตและทรพยสน 32. ครอบครวมความปลอดภยจากอบตเหต 33. ครอบครวมสมาชกทมความรเรองการปองกนและบรรเทาสาธารณภย 34. ครอบครวมอปกรณดบเพลง

หมดท 5 ประชาชนมอาชพมนคงและมรายไดเพยงพอตอการด ารงชวต

35. ประชาชนทมอาย 15 – 24 ป ทไมไดเรยนหนงสอตอ ไดรบการฝกอาชพเพอเพมพนรายได 36. ประชาชนวยท างาน (15 – 59 ป) ทไมอยในระหวางเรยนตอ มอาชพและมรายได 37. ครอบครวมอาชพและรายไดเพยงพอกบการใชจายทจ าเปนในการด ารงชวต 38. ครอบครวมอาชพและรายไดเฉลยไมนอยกวา 15,000 บาท/ป/คน

หมดท 6 ครอบครวสามารถควบคชวงเวลาและจ านวนการมบตรไปตามตองการ 39. คสมรสทอยกนดวยกนและภรรยาอาย 15 – 44 ป ใชบรการคมก าเนด

หมดท 7 ประชาชนมสวนรวมในการพฒนาความเปนอยและการด ารงชวตของตนเองและชมชน 40. ครอบครวเปนสมาชกกลมทตงขนในชมชนอยางนอย 1 กลม เพอชวยเหลอซงกนและกน 41. ครอบครวมสวนรวมในการพฒนาตนเอง 42. ครอบครวรวมกนบ ารงรกษาสาธารณสมบต

หมดท 8 ประชาชนมการพฒนาจตใจตนเองใหดขน 43. ครอบครวรวมกนบ ารงรกษาและสงเสรมวฒนธรรมและประเพณตาง ๆ 44. ครอบครวเขารวมกจกรรมตามประเพณศลปวฒนธรรมทองถน 45. ผมสทธเลอกตงไปใชสทธเลอกตงตามระบอบประชาธปไตยครงหลงสด 46. สมาชกในครอบครวมความสามคค เออเฟอเผอแผตอกน 47. สมาชกในครอบครวปฏบตศาสนกจอยางนอยเดอนละ 1 ครง 48. ประชาชนทมอาย 14 ปขนไป ไมตดสงเสพตดจนกอใหเกดความเดอดรอนแกตนเองและชมชน 49. ผสงอาย (60 ปขนไป) ไดรบการดแลจากสมาชกในครอบครวและชมชน

หมดท 9 ประชาชนมจตส านกและรวมกนอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 50. ครอบครวมการเขารวมกจกรรมการอนรกษและพฒนาสงแวดลอม

กลาวโดยสรป การพฒนาชมชน เปนทงศาสตรและศลป โดยมศนยรวมความคดทงหมดอยทการพฒนาศกยภาพของ

คนในชมชน ในการจดการชวตตนเองและสภาพแวดลอม และอยางนอยทสด ความหมายของการพฒนาชมชน ประกอบดวยความหมายทแตกตางกนออกไป 4 ฐานะ คอ ในฐานะทเปน

1. ขบวนการเคลอนไหว (Movement) ความหมายของการพฒนาชมชนในฐานน หมายถง การตอสของมวลชนเพอการปฏรปสภาพความเปนอย ซงประชาชนมความไมพอใจอยางรนแรง การพฒนาชมชนในความหมายน จะประกอบดวยความสนใจในเรองอ านาจและสทธมวลชน ความเชอ ศรทธา ดดมการณ และปรชญาของประชาชนทเขามารวมในการปฏรป

2. โครงการ (Program) การพฒนาชมชนในความหมายน หมายถง โครงการทรฐเปนผจดเตรยมและใหบรการตาง ๆ แกประชาชนในรปของโครงการพฒนาตาง ๆ เพอกระตนใหประชาชนเกดความตองการในการทจะน าเอาบรการตาง ๆ เหลานนมาบ าบดความตองการ

3. วธการ (Method) ในฐานะน การพฒนาชมชน จะมงพจารณาวธการท างานโดยยดหลกการมสวนรวมของประชาชน รวมทงวธการท างานทจะบรรลเปาหมายอยางมประสทธภาพ

4. กระบวนการ (Process) หมายถง การเปลยนแปลงทไดรบการวางแผนอยางมระบบและขนตอน ในฐานะน การพฒนาชมชนจะถกมองวาหรอกจกรรมพฒนาใด ๆ เปนเรองทมการวางแผนอยางเปนระบบและตอเนองกนไปอยางมขนตอนโดยเรมตนจากการท าการศกษาและส ารวจสภาพของชมชน การวเคราะหขดความสามารถของชมชน การรวมกบประชาชน

จดล าดบของปญหาความตองการ การวางแผนการปฏบตงานโดยใชขอเทจจรงทไดจากการศกษามาประกอบการวางแผน การด าเนนงานตามแผน และขนสดทาย กคอ การตดตามประเมนผลภารกจทไดกระท าไปแลว

จากความหมายทงหมด สามารถสรปไดวา “การพฒนาชมชน” หมายถง 1. การสรางความเจรญเตบโตหรอการเปลยนแปลงทพงประสงคทางดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม รวมทงการ

พฒนาทางดานวตถและจตใจของคนทอยในชมชนโดยมจดเนนหนกหรอวธการทจะท าใหบรรลวตถประสงค ซงอาจจะมพนฐานจาก

2. สงเสรมใหประชาชนมความคดรเรมและรวมมอกนชวยเหลอตนเองผานกระบวนการมสวนรวม 3. การบรรลถงวตถประสงคดงกลาวขางตน ควรทจะไดรบการชวยเหลอ สนบสนนทางดานวชาการจากภาครฐ นอกเหนอไปจากนน การพฒนาชมชน ยงอาจกลาวไดวา เปนการเปลยนแปลงในทางทดขนทก ๆ ดานของชมชน ใน

ระบบความคด ระบบคานยมของผทมหนาทเกยวของทกฝายทงในสวนของผกระท าการ อนไดแก ภาครฐหรอองคกรเอกชน เปาหมายของการพฒนา อนไดแก ประชาชนและสงแวดลอม และวธการตาง ๆ ทจะท าใหบรรลถงเปาหมายอยางมประสทธภาพและประสทธผล

บรทท 5

ประตชคำมเปนมำของกำรพฒนำและกำรพฒนำามานในประเทศไทา

ความสบสนบางประการเกยวกบการ “พฒนา” และ “การพฒนาชมชน” กคอ การทมนกวชาการจ านวนไมนอยทเขาใจวา การพฒนาสงคมและการพฒนาชมชนนน มความหมายรวมทงความเปนมาอยางเดยวกน ยงไปกวานน ยงแสดงออกถงความไมเขาใจอยางถองแททพยายามตความหมายวา ชมชน กบ สงคม นนมความหมายเชนเดยวกน โดยขอเทจจรงแลว การพฒนา การพฒนาสงคม และการพฒนาชมชน มความแตกตางกน อยางนอยทสด 7 ประการ คอ

1. ปรชญาและความเชอ 2. ความหมาย 3. ทฤษฎทเกยวของ 4. วธการ 5. เปาหมาย 6. ลกษณะ 7. การตดสนใจด าเนนการตามแผน

กำรพฒนำ กำรพฒนำสงคม กำรพฒนำามาน ปรชญา ขนอยกบแตละแนว

ความคดทอยบนพน ฐานความเชอ เชน ปฏฐานนยม อรรถประโยชนนยม พาณชยนยม

แนวความคดอยบนพน ฐานของปจจยหรอเหตการเปลยนแปลงทางสงคม ประชาสงคม (Civil Society)

ศกดศรของความเปนมนษย และศกยภาพของมนษย ประชาธปไตย การรวมกลม การศกษา ความสมดลของการพฒนา

ความหมาย การเปลยนแปลงไป ในทางทดขน ในเชง ปรมาณและคณภาพ

การเปลยนแปลงไป ในทางทดขนในเชง ปรมาณและคณภาพ

การเปลยนแปลงไป ในทางทดขน ในเชงปรมาณและคณภาพ

ทฤษฎ ทฤษฎการพฒนา ทฤษฎการพฒนาสงคม ไมม วธการ มเปาหมายทจะท าการ

พฒนา เชน เศรษฐกจ การเมอง อตสาหกรรม

เปาหมายอยทการ พฒนาสมพนธของคน ในสงคมจนเกด Social Movement Social Organization

การเรยนร การศกษา การมสวนรวม เปาหมายอยทการพฒนา ศกยภาพของคน

ลกษณะ วธการ วธการและกระบวนการ

กระบวนการ

เปาหมาย แตละภาคสวนทจะท า การพฒนา เชน เกษตร อตสาหกรรม การบรหาร การจดการ

สงคม คน ศกยภาพของคน การมสวนรวม ชมชน การเรยนร ความเขมแขงของชมชน

การตดสนใจด าเนนการตามแผนหรอกจกรรม

Top-down จากบนลงลาง

Middle up-down โครงสรางสวนกลาง Mediating Structure

Bottom-up จากฐานราก Grass roots

จากตารางเปรยบเทยบความคลายคลงและการแตกตางระหวางการพฒนา การพฒนาสงคม และการพฒนาชมชน จะเหนไดวา ความเขาใจทไมกระจางชดของการพฒนาในรปแบบตาง ๆ ขางตน ท าใหการก าหนดแผนยทธศาสตร นโยบาย แผนงาน โครงการ มความไมชดเจนหรอเตมไปดวยความขดแยงทางความคดระหวางผทเขาใจและผททกทกอนมานเอาวาตนเองเขาใจ จนน าไปสความสบสนยงเหยงและสงผลตอเนองไปถงความลมเหลวของการพฒนาในภาพรวมทงหมดและกอใหเกดการววาทะ รวมทงกระแสวพากษทไมรจกจบสนมาจนกระทงปจจบน โดยปราศจากการวเคราะหใครครวญถงการซอนทบเหลอมกนอยของแนวคดเรองของการพฒนาและการพฒนาชมชน และการพฒนาในรปแบบอน ๆ เชน การพฒนาเศรษฐกจ การพฒนาสงคม การพฒนาอตสาหกรรม เปนตน อยางไรกตาม ขอเทจจรงไดปรากฏวา การพฒนาชมชนในประเทศไทยมมานานแลว แตมไดมการจดบนทกไวเปนหลกฐานอยางเปนระบบใหคนรนหลงไดศกษา จากการศกษาคนควาเชงประวตศาสตร พบวา การพฒนาชมชนไดมปรากฏใหเหนในสมยสโขทย เมอประมาณ ปพ.ศ. 1780 คนไทยในชมชนสมยนน ไดมการรวมมอรวมใจกนสรางความเจรญกาวหนาใหกบชมชนทตนอาศยอย เชน การสรางถนน สะพาน เหมองฝาย ขดลอกคคลองสงน า การรวมมอกนท ากจกรรมตาง ๆ ทวาน ถอวาเปนการพฒนาชมชนในระดบหนง คำมเปนมำของกำรพฒนำามานในประเทศไทา ความเปนมาของการพฒนาชมชนในประเทศไทย อาจแบงออกไดเปน 3 สมย คอ

1. สมยกรงสโขทย (พ.ศ. 1780 – 1993) 2. สมยกรงศรอยธยา (พ.ศ. 1893 – 2310) 3. สมยกรงรตนโกสนทร (พ.ศ. 2425 – ปจจบน) สามารถแบงออกได 2 ระยะ คอ

3.1 สมยกรงรตนโกสนทรตอนตน (พ.ศ. 2425 – 2475) 3.2 สมยกรงรตนโกสนทรหลงการเปลยนแปลงการปกครอง (พ.ศ. 2475 – ปจจบน)

1. สมากรงสโขทา (พ.ศ. 1780 – 1993)

จากหลกฐานทคนพบแสดงใหเหนวา งานพฒนาชมชนไดด าเนนการมาแลวอยางจรงจง โดยเฉพาะอยางยง ในรชกาลของพอขนรามค าแหงมหาราช (พ.ศ. 1820 – 1960) เชอไดวา เปนยคทองของงานพฒนาในสมยนน อาจจ าแนกแตละประเภทกจกรรม ไดดงน

กำรพฒนำดำนตถ มการสรางบานเรอน สรางคายคประตหอรบ และสรางวดวาอาราม พระพทธรป .א‏กำรพฒนำดำนจชตใจ มการสงเสรม เรงเรา สนบสนนใหประชาชนมความอดทนขยนขนแขงในการท างาน ม .ב‏

ความรอบรเฉลยวฉลาดทนตอเหตการณ จดใหมการอบรมศลธรรมเปนประจ า และสรางพระพทธรปปางลลาใหเหนสญลกษณเตอนจตใจประชาชนใหรกความกาวหนา เปนตน

กำรพฒนำดำนศชลปฒนธรรม กำรศกษำ และสำธำรณสข สงเสรมประเพณไทย เชน ประเพณการลอยกระทง .ג‏ประดษฐคดคนรปแบบกระทงตาง ๆ จนกระทงสบตอมาจนถงปจจบน มการประดษฐอกษรไทยขนใชเอง มการสงเสรมกจการดานสาธารณสขใหประชาชนมรางกายสมบรณเขมแขง

กำรพฒนำดำนกำรเกษตร กำราลประทำน และกำรพฒนำอำาพ สงเสรมใหประชาชนท านา โดยจดระบบ .ד‏ชลประทานดวยการฝงทอระบายน าเขานา สงเสรมใหปลกปาหมาก ปาพล โดยใหความมนใจวา สงทไดปลกสรางไวจะเปนมรดกตกทอดถงลกหลาน เพอมใหประชาชนเกดความทอแท ปลกฝงใหขยนขนแขงและพงตนเอง

กำรพฒนำดำนคมนำคม สงเสรมและสนบสนนใหมการตดถนนหนทางเชอมระหวางเมอง ขดลอกคคลอง เพอ .ה‏การไปมาตดตอคาขาย

กำรพฒนำดำนกำรพำณชาา สนบสนนสงเสรมการคาอยางเสร โดยประชาชนท าการคาภายใน สวนรฐท าการคา .ו‏กบตางประเทศ เชน จน ชวา อนเดย เปนตน และหากประชาชนใดท าการคากบตางประเทศดวยกไมเกบภาษ

กำรพฒนำดำนอตสำหกรรม สงเสรมการท าอตสาหกรรม โดยไดเชญชาวจนทมความสามารถในดานการปน .ז‏ถวยชามมาสอนและประกอบเปนอตสาหกรรมสงขายทงภายในและตางประเทศดวย 2. สมากรงศรอาธาำ (พ.ศ. 1893 – 2310)

การด าเนนงานพฒนาชมชนในสมยกรงศรอยธยา นอกเหนอจากการสรางบานแปลงเมองในรปของการชน าโดยรฐ และโดยการเสยสลรวมทงการอาสาสมครท ากนเองในแตละชมชนแลว จดเดนส าคญซงมองเหนไดอยางเดนชด ในสมยของสมเดจพระบรมไตรโลกนารถ (พ.ศ. 1991 – 2031) กคอ พระองคไดทรงแบงสวนราชการบรหารงานแผนดนออกเปนสดสวน เรยกวา จตสดมภ มกรมเวยง (เมอง) กรมวง กรมคลง และกรมนา อกทงพระองคไดทรงก าหนดขอบเขตหนาทความรบผดชอบกนคนละดาน โดยเฉพาะกรมเวยง (เมอง) ใหมหนาทรบผดชอบในการปกครองและพฒนาทองถน บ าบดทกขบ ารงสขใหแกประชาชนโดยทวไปในพระราชอาณาเขต 3. สมากรงรตนโกสชนทร (พ.ศ. 2425 – ปจจบรน)

3.1 สมากรงรตนโกสชนทรตอนตน (พ.ศ. 2425 – 2475) การด าเนนงานพฒนาในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน นบวาเปนรากฐานทส าคญยงของการด าเนนงานพฒนา

ในชวงตอ ๆ มา นอกเหนอจากการสรางและท านบ ารงบานเมองในดานตาง ๆ โดยทวไปแลว จดเดนส าคญเกยวกบงานพฒนาชมชน กคอ ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 พระองคไดทรงปฏรปการบรหารราชการแผนดน

ใหมตามแบบนานาอารยประเทศ (พ.ศ. 2435) โดยจดแบงงานราชการออกเปน กระทรวง ทบวง กรม ใหรบผดชอบงานเปนสดสวนไมซ าซอนกน พระทรวงมหาดไทยเปนหนวยงานทรบผดชอบโดยตรงเกยวกบการปกครองและการพฒนาทองถนบ าบดทกขบ ารงสขใหแกประชาชนสมยนน สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพเปนเสนาบด พระองคมจดมงหมายหลกในการด าเนนงานทเกยวกบประชาชนอย 2 ประการ คอ การปกครองประชาชนและการบรณะบานเมอง หนาทประการแรก เปนความรบผดชอบททางฝายราชการจะตองด าเนนการ โดยเฉพาะอยางยง พนกงานฝายปกครอง และไดออกพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พ.ศ. 2457 ใหบงคบใช แตสวนใหญจะขอความรวมมอจากประชาชนในทองถนนน ๆ ใหชวยกนเสยสละแรงงาน เงน และวสดอปกรณ ตลอดจนการดแลเอาใจใสตอกจกรรมอนเปนสาธารณประโยชน ซงไดรวมกนจดสรางขนในชมชนของตน อนเปนการปลกความคดใหมจตส านกวาทองถนนน ๆ เปนของประชาชนเอง การด าเนนงานในระยะแรก ๆ ยงไมไดก าหนดออกเปนรปแบบแผนงานหรอโรงการของรฐ จนกระทงเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475

3.2 สมากรงรตนโกสชนทรหลงกำรเปลานแปลงกำรปกครอง (พ.ศ. 2475 – ปจจบรน) การด าเนนงานพฒนาชมชนเรมมความส าคญขน รฐบาลไดมองเหนความจ าเปนและความส าคญของการบรณะ

บานเมองใหเจรญรดหนาอยางมแบบแผนและมขนตอนการด าเนนงาน จงไดก าหนดแผนการบรณะชนบทขนในป พ.ศ. 2485 และในป พ.ศ. 2494 ซงพฒนารปแบบและวธการกาวหนาเรอยมาจนถงปจจบน ซงจะไดกลาวโดยละเอยดตามล าดบ ดงน

แผนกำรบรรณะานบรท (พ.ศ. 2485 และ 2494) นบตงแตประเทศไทยไดเปลยนรปการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาเปนประชาธปไตยใน พ.ศ.

2485 โดยกระทรวงมหาดไทยเปนผก าหนดแผนการบรณะชนบทขน แผนบรณะชนบท 2485 มวตถประสงค 2 ประการ คอ - สรำงสรรคาชตจชตใจของประาำานในานบรทใหเหมำะสมทจะเปนพลเมองด อนเปนวตถประสงคเพอพฒนา

ทางดานจตใจ ดงจะเหนไดจากมการก าหนดเรองการปกครองหมบานตามพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พ.ศ. 2457 แกไขเพมเตม พ.ศ. 2486 คอ นอกจากต าแหนงทมาจากการแตงตงแลว ยงมการเลอกตงผชวยผใหญบาน เรยกวา ผชวยฝายการท างาน เปนชาย 1 หญง 1 ทงผใหญบานและผชวยน รวมเรยกวา กรรมการหมบาน แผนการบรณะชนบท 2485 นตองการฝกฝนประชาชนใหรจกสทธและหนาทของพลเมองด โดยเรยนรถงสทธการเลอกตง มการตรวจตราตกเตอน และอบรมประชาชน มการประชมเปนครงคราว ซงกเปนการสอนประชาชนรจกปรกษาหารอกนแบบประชาธปไตย เปนการยวยใหประชาชนมความสนใจและกระตอรอรนในกจกรรมของทองถนและชมชนของตน

- สงเสรชมใหประาำานมกำรครอบราพดขน อนเปนวตถประสงคเพอการพฒนาทางดานวตถ โดย กรรมการหมบาน นอกจากจะมหนาทตามทคณะกรรมการอ าเภอก าหนดมอบหมายแลว ยงมหนาทจะชวยเปนหนวยสงเสรมเกยวกบอาชพ รวมทงการแกไขปญหาตาง ๆ ดวยการด าเนนงานตามโครงการน นอกจากจะมคณะกรรมการดงกลาวแลว ยงไดคดเลอกบคคลภายนอกเขามารวมงานดวย เรยกวา ปลดอ าเภอประจ าต าบลหรอปลดต าบล ปลดต าบลตองมคณสมบตเชนเดยวกบขาราชการพลเรอนจตวา และมคณสมบตพเศษทก าหนดไวอก คอ ตองเปนผทรกทจะท างานใหหมบานและเปนผทเขากบประชาชนไดด แผนการบรณะชนบท 2485 นด าเนนไปไดเพยง 2 ป กตองยบเลกดวยเหตผลบางประการ ดงตอไปน

1. มการเปลยนแปลงรฐบาลใหม รฐบาลใหมไมสงเสรมแผนบรณะชนบท เพราะขณะนนก าลงเกดสงคราม 2. คณะกรรมการและเจาหนาทผด าเนนงานไมเขาใจถงวตถประสงคของหลกการและวธการปฏบตงานอยางด

พอ 3. การเรงรดในโครงการ ท าใหประชาชนเดอดรอน 4. รฐบาลไมใหเงนอดหนนในการท างาน ประชาชนตองออกเงนเอง 5. มลกษณะเปนการบงคบตอประชาชน

นบตงแตป พ.ศ. 2499 – 2501 กรมประชาสงเคราะหและกรมมหาดไทย ตางกมการเคลอนไหวในการด าเนนงานพฒนาการทองถน ในป พ.ศ. 2501 กรมมหาดไทยไดท าโครงการพฒนาการทองถนทดลองขน โดยไดคดเลอกปลดอ าเภอเขามารบการอบรมเพอเปนปลดอ าเภอพฒนากร ไดสงปลดอ าเภอพฒนากรอก 47 คนไปเนนงานพฒนาอก 29 จงหวด

ในระหวางทกรมมหาดไทยกบกรมประชาสงเคราะหก าลงด าเนนงานพฒนาการทองถน โดยสงปลดอ าเภอพฒนากรออกไปปฏบตงานในเขตพฒนานน ทางกระทรวงศกษาธการกไดวางโครงการมลสารศกษา (Fundamental Education) เพอใชในการฝกอบรมนกศกษาผใหญทจงหวดอบลราชธาน ณ ศนยฝกอบรมการศกษาผใหญ จงหวดอบลราชธาน เรยกโดยยอวา ศ.อ.ศ.อ. ท าการผลตนกศกษา เรยกวา สารนเทศก ใชหลกสตรฝกอบรม 2 ป ดงนน ระยะป พ.ศ. 2499 – 2502 กเรมมเจาหนาทของกระทรวงศกษาธการและของกระทรวงมหาดไทยด าเนนงานพฒนาการทองถน ตางคนตางท าไปพรอม ๆ กน มจดหมายปลายทางอยางเดยวกน แตมเขตด าเนนงานพฒนาการทองถน ตางคนมเจาหนาทของกระทรวงศกษาธการและของกระทรวงมหาดไทยด าเนนงานแตกตางกน เพราะการนเทศกท างานเปนทม ทมละ 6 คน สวนปลดอ าเภอพฒนากรท างานคนเดยว

ใน พ.ศ. 2502 ประเทศไทยไดเปนเจาภาพจดการสมมนาระหวางประเทศ วาดวยการวางแผนและบรหารงานพฒนาการทองถนดวยความอนเคราะหจากองคการสหประชาชาต ผลของการสมมนาไดเสนอตอทประชมคณะรฐมนตร 4 ประการ ดงน

1. ใหกรมมหาดไทยรบนโยบายไปปฏบต 2. เหนควรโอนส านกงานคณะกรรมการกลางพฒนาการทองถนจากระทรวงมหาดไทยไปขนตรงตอส านก

นายกรฐมนตรเพอท าหนาทวางนโยบาย 3. กระทรวงศกษาธการด าเนนการฝกอบรมใหแกเจาหนาท 4. ใหองคการอสระเปนผวจยและประเมนผล จากขอเสนอดงกลาวน คณะรฐมนตรไดมมตใหกรมมหาดไทยรบโอนสารนเทศและงานจากกระทรวงศกษาธการ

ตลอดทงเปนเจาของเรองการด าเนนงานไมเพยงพอ ส าหรบการผลตสารนเทศ ดงนน จงใหกระทรวงมหาดไทยเปนเจาของเรองด าเนนงานพฒนาการทองถน

เมอกระทรวงมหาดไทยรบหนาทด าเนนงานพฒนาการทองถน กไดปรบปรงโครงการพฒนาการทองถนแหงใหม แลวเสนอตอคณะรฐมนตร คณะรบมนตรกไดรบเอาโครงการพฒนาการทองถนแหงชาตเขาบรรจไวในแผนพฒนาการเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 1 โดยระบวธด าเนนงานทส าคญไว 4 ประการ คอ

1. ใหประชาชนรจกชวยตนเอง โดยจะใชวธแนะน ากระตนเตอนใหประชาชนเปนฝายรเรมกอนเพอชวยใหประชาชนมสวนรวมในการด าเนนงาน

2. อบรมผน าทองถนใหถกทาง เพอใหเปนก าลงส าคญในการปรบปรงทองทและน าประชาชนใหท างานรวมกนกบพฒนากรและเจาหนาทวชาการ

3. รฐจะใหความชวยเหลอ โดยการสนบสนนทางวชาการ จดหาวสดอปกรณ หรอเงนเทาทจ าเปนมาสมทบกบแรงงานทประชาชนอทศให

4. ใชหลกการประสานงานในการด าเนนงาน โดยการด าเนนงานตามโครงการตองอาศยความรวมมอและประสานงานระหวางเจาหนาทวชาการตาง ๆ ในสวนภมภาคกบพฒนาการซงเปนผด าเนนงานและเปนหวเรยวหวแรงส าคญในการรวมงานกบผน าทองถน

จดตงสนพฒนำกำรทองถชน (พ.ศ. 2503)

ในป พ.ศ. 2503 ส านกงานพฒนาการทองถน ไดรบการยกฐานะเปนสวนพฒนาการทองถน ซงขนกบกรมมหาไทย ในขณะเดยวกน กระทรวงมหาดไทยโดยกรมมหาดไทยไดฝกอบรมปลดอ าเภอพฒนากรเพมเตมรวมกบ ศ.อ.ศ.อ. ซงผลตสารนเทศใหท าหนาทพฒนาการเพอจะใหเพยงพอในการเขาปฏบตงานตามเขตพฒนาทเปดด าเนนการ ในเวลาเดยวกน ส านกงาน ก.พ. ไดม กฎ ก.พ. ออกมาตามความในพระราชบญญตระเบยบขอราชการพลเรยน พ.ศ. 2497 เทยบต าแหนงเรยกชออยางอนในกรมมหาดไทย รวมเรยกปลดอ าเภอพฒนาการและสารนเทศวา “พฒนากร” (C.D. Worker หรอเรยก C.D. Organizer) ด าเนนงานใน 11 จงหวดทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอและ 4 จงหวดภาคใต รวมเปน 15 จงหวด และในป พ.ศ. 2505 ไดมพระราชบญญตปรบปรงกระทรวงทบวงกรมฉบบท 10 พ.ศ. 2505 แยกงานพฒนาชมชนออกจากกรมมหาดไทย โดยตงขนเปนกรมใหมจากสวนพฒนาการทองถน เรยกวา กรมการพฒนาชมชน สงกดกระทรวงมหาดไทย ซงกไดด าเนนงานพฒนาชมชนมาจนถงปจจบนน และไดมการเปลยนชอกรมมหาดไทย เปนกรมการปกครอง ใหมหนาทรบผดชอบงานดานการปกครอง

บรทท 6

หลกกำรพฒนำามาน

การพฒนาชมชนตงอยบนพนฐาน ปรชญา แนวความคด และหลกการทปรารถนาใหมการเปลยนทางดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง ดวยพลงของชมชน การพฒนาชมชนเปนทง ศาสตร และศลป อยในตวเอง แตถงอยางไรกตาม ในการปฏบตงานพฒนาชมชน กยงตองอาศยหลกการเพอความส าเรจตามเปาหมายของงานพฒนาชมชนตอไป หลกกำรพฒนำามาน หลกการของการพฒนาชมชน ถอวาเปนหลกหรอจดยนในการด าเนนงานพฒนาชมชน เพอการสรางสรรคความเจรญในทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ใหแกชมชนและประเทศชาตในทสดและการทจะสรางความเจรญใหแกชมชนดงกลาวน ตองฝกอบรมประชาชนใหรจกการชวยเหลอตนเองและชวยเหลอซงกนและกน โดยอาศยหลกการพอสรปไดดงตอไปน

1. พชจำรณำถงบรรชบรทของามานเปนหลกในกำรเรชมงำน (Context) บรบทของชมชน หมายถง สภาพความเปนอยในชมชน ซงในการพจารณานน นกพฒนาควรจะพจารณาอยางรอบ

ดาน ทงสภาพความเปนอยทางกายภาพ ชวภาพ เศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม การเมองการปกครอง การทนกพฒนาทราบสภาพความเปนอยของชมชนกสามารถทจะวางแผนและด าเนนงานพฒนาไดอยางถกตองเหมาะสม

2. กำรดงประาำานเขำมำเกาของหรอมสนรม (Participation) การจดกจกรรมการพฒนาอะไรกตาม จะตองดงหรอชกจงประชาชนใหเขามาเกยวของและมสวนรวมดวยตงแต

ศกษาชมชน วางแผนวางโครงการ ปฏบตการตามโครงการ และการประเมนผล ซงจะท าไดมากนอยแคไหนนนขนอยกบประเภทของกจกรรม แตยดหลกการทส าคญวาตองใหประชาชนเขามาเกยวของและมสวนรวมในการด าเนนงานใหมากทสดเทาทจะท าได ทงน เนองจากกวาผลของการด าเนนงานพฒนานนสงผลกระทบโดยตรงตอตวประชาชน ดงนน ควรทจะใหประชาชนเลอกแนวทางในการพฒนาสภาพความเปนอยของตนเอง

3. กำรท ำงำนตองคอาเปนคอาไป (Gradualness) ความลมเหลวของการพฒนาชมชนเกดขน เพราะการเรงรบท างานใหเสรจเรวเกนไป กอนทจะรขอเทจจรงเกยวกบ

สภาพทวไปและปญหาทแทจรงของชมชนหรอกอนทประชาชนจะมความเชอมนในตนเองหรอกอนทจะมทรพยากรเพยงพอ ทงน อาจเปนเพราะวานกพฒนาตองการใหมผลงานออกมาโดยเรว ซงมความเกยวของกบการของบประมาณมาใชในการด าเนนงาน ดงนน การพฒนาชมชนไมควรเรงรบจนเกนไป ควรด าเนนงานแบบคอยเปนคอยไป ควรคดถงผลกระทบในการพฒนาชมชนในระยะยาว

4. กำรใหคำมส ำคญกบรคนในามานเปนหลก (Man-Center Development) มความจรงอยประการหนงวา การชวยคนไมอาจส าเรจได ถาผนนไมตองการจะชวยตนเอง โดยหลกการน การ

พฒนาชมชนจงตองเรมดวยการใหความส าคญกบคนในชมชนเปนหลกหรอเปนศนยกลางในการพฒนาโดยใหคนในชมชนคนหาความตองการและปญหา (Identify Need and Problem) ของตนเองใหพบไมวาจะดวยวธกระตน ยวย หรอชกจงกตาม

5. กำรใาชธด ำเนชนงำนแบรบรประาำธชปไตา (Democracy) การพฒนาชมชนจะตองน าแบบประชาธปไตยมาใชเพอสงเสรมสนบสนนใหประชาชนรจกคดดวยตนเอง รจก

อภปรายและแลกเปลยนความคดเหน ตลอดจนรวมกนท างานตามขอตกลงทไดรวมกนก าหนดไว ยดถอในเสยงขางมากและรบฟงเสยงขางนอย (Rule of Majority, Right of Minority)

6. กำรด ำเนชนงำนตองาดหานได (Flexible) เนองจากสงคมมความเคลอนไหว (Dynamic) ตลอดเวลา จงจ าเปนตองเลอกวธด าเนนงานใหกวางและเขากบสถานการณ เหตการณ หรอการเปลยนแปลงทเกดขน แตทงน การเปลยนแปลงจะตองเปนไปเฉพาะวธด าเนนงานเทานน โดยยดมนในหลกการ วตถประสงค และเปาหมายเสมอ

7. สอดคลองกบรฒนธรรมามาน (Culture) วฒนธรรมเปนกญแจส าคญทจะไขประตปญหาเพอเขาถงประชาชน การพฒนาชมชนจะส าเรจหรอลมเหลว เกดจาก

ความเขาใจในวฒนธรรมของชมชนเปนองคประกอบส าคญอยางหนง ทงน เพราะในแตละชมชน สงคมมวถชวต (Way of Life) ทแตกตางกน จนมค ากลาวเกยวกบวฒนธรรมและงานพฒนาวา “การเขาใจวฒนธรรมชมชนไดมากเทาใด กจะเขาใจงานพฒนาชมชนไดมากเทานน”

8. ท ำงำนกบรผน ำทองถชน (Local Leader) การท างานกบผน าทองถนเปนหลกการพฒนาชมชนทส าคญอยางหนง การพฒนาชมชนจะขยายตวกวางออกไปและ

บรรลวตถประสงคได สวนหนงขนอยกบศกยภาพ ความสามารถของผน าในทองถน ซงจะมทงผน าทเปนทางการ คอ มบทบาท ต าแหนงหนาท ตามทไดรบแตงตงจากทางราชการ เชน ก านน ผใหญบาน ผสส. อสม. ครในหมบานหรอต าบล และผน าทไมเปนทางการ คอ ผน าทคนในหมบานใหความเคารพนบถอและมบทบาทในการชน าการพฒนา เชน เถาแกโรงส เถาแกไรออย คนเฒาคนแก จ า พระสงฆ เปนตน

9. ท ำงำนกบรองคกำรทมอาในามาน (Community Organization) ในชมชนใดทมสมาคม สถาบน สโมสร หรอองคกรอน ๆ อยยอมมผน าขององคกรนน ๆ อยดวยหลกการพฒนา

ชมชนตองพยายามใชองคกรเหลานใหเปนประโยชน โดยดงเอาสมาชกหรอตวแทนขององคกร เขามารวมท างานเพราะองคกรตาง ๆ เหลานจะมการรวมกลมกนอยแลว ซงจะเปนประโยชนในการดงเอาก าลงของกลมมาใชในการพฒนา แตถาหากไมมองคกรอยในชมชนกควรสงเสรมใหมการรวมกลมตงเปนองคกรขนโดยการใหการศกษาตลอดจนการฝกอบรม

10. ท ำกำรประเมชนผลตลอดเลำ (Evaluation) การประเมนผลมใชเปนแคเพยงการเปรยบเทยบผลงานในอดต เพอใหรวามความกาวหนาเพยงใด เทานน แตเปนการ

เรยนรถงขอด ขอเสย ความผดพลาด และความส าเรจ ในสถานการณและสงแวดลอมทเกดขนจากการด าเนนกจกรรมนน และสามารถน าไปประยกตใชในการท างานครงตอไปได ซงในการประเมนผลนนสามารถท าไดในทกขนตอนของการด าเนนงานและเมอโครงการเสรจสนไปแลว

11. สอดคลองกบรนโาบรำาของาำตช (Policy) ไมมองคการใดทจะเกดขนถกตองตามกฎหมาย ถาองคการนนไมด าเนนงานใหสอดคลองกบนโยบายของชาต และ

เชนเดยวกน ไมมองคการใดจะไดรบการสนบสนนจากรฐบาลใหด าเนนงาน ถาหากองคการนนขดกบนโยบายของชาต ดวยเหตน การพฒนาชมชนซงเปนสวนหนงของการพฒนาประเทศ ผลการเปลยนแปลงใด ๆ ทเกดขนจะมผลตอความเปลยนแปลงในระดบชาตเสมอ ฉะนน จงตองสอดคลองเปนแนวเดยวกนนโยบายของชาต

12. กำรท ำงำนโดาผำนกระบรนกำรกลม (Grouping Process) การท างานโดยผานกระบวนการกลม เปนหลกการทขาดไมไดส าหรบการท างานพฒนาชมชน ประชาชนตองไดรบ

การกระตนใหท างานผานกระบวนการกลม เพราะพลงกลมมอทธพลเขมแขงและมนคงมากกวาคน ๆ เดยว จนมค ากลาวเกยวกบกลมในงานพฒนาชมนวา “ไมมกลมกไมมการพฒนาชมชน” (No Group No C.D.)

13. กำรพฒนำามานตองท ำเปนกระบรนกำรตอเนอง (Continuity) โครงการใดโครงการหนงทด าเนนการตามกระบวนการพฒนาชมชนและส าเรจไปแลว ไมไดหมายความวา งาน

พฒนาชมชนเสรจสนตามไปดวย จะตองมการเรมท าโครงการใหมตอไปเรอย ๆ ไมมทสนสด หรอเรยกไดวา เปนกระบวนการทมความตอเนอง โครงการใหมน อาจใหญกวาเดมหรอยากกวาเดมกได ซงกยอมแลวแตประชาชนจะเปนผก าหนด ส าหรบขนตอนตามกระบวนการพฒนาชมชนทจะใชส าหรบท าโครงการใหมนน กไมจ าเปนทตองเรมจากขนตอนแรก คอ ขนการศกษาชมชน แตอาจเรมจากขนตอนอนไดเลย เชน เรมจากขนตอนวางแผนทนทกได

จากหลกการทงหลายของการพฒนาชมชนทไดกลาวมาแลวทงหมด อาจสรปไดวา การพฒนาชมชนเปน

กระบวนการทพยายามทจะเปลยนแปลงแนวความคดทศนคตและพฤตกรรมของประชาชนในชมชนใหดขนกวาเดม โดยรวมมอกนพฒนาใหชมชนของตนเปนชมชนทด สรางความรสกรกและผกพนตอชมชนของตน ทงนเนองมาจากประเทศก าลงพฒนาจะมปญหาคลายคลงกน คอ ปญหาเรองการศกษา ปญหาเรองสขภาพอนามย ปญหาเรองความยากจน เปนตน จงตองมการพฒนาและแกปญหาตาง ๆ ใหหมดสนไป เปาหมายของการพฒนาชมชนตองเรงพฒนาใหมความเจรญเกดขน คอ การพฒนาตวบคคล อนหมายถงการกระท าใด ๆ กตามทท าใหบคคลมสตปญญาเฉลยวฉลาดขน หรอท าใหคนเปนคนทมคณภาพ แมวาการพฒนาชมชนจะมงเอาการพฒนาคนเปนประการส าคญกตาม การพฒนาทางวตถกมความจ าเปนอยไมยงหยอนไปกวากน เชน การสรางถนน โรงพยาบาล โรงเรยน ประปา ไฟฟา เปนตน ซงตองพฒนาไปพรอม ๆ กนตามความจ าเปน เมอเปนเชนนเปาหมายส าคญของการพฒนาชมชนจงเปนการมงไปยงประชาชน โดยผานกระบวนการใหการศกษาแกประชาชนและกระบวนการการรวมกลมเปนประการส าคญ เพราะพลงส าคญทจะบนดาลใหการพฒนาบรรลผลส าเรจนนอยทตวประชาชน หลกกำรพฒนำามานของกรมกำรพฒนำามาน การพฒนาชมชน คอ การท างานกบประชาชนมใชท าใหประชาชน เพราะฉะนน กจกรรมใด ๆ ทจะด าเนนงานในชมชนนนจะตองเปนกจกรรมทมาจากการรเรมของประชาชน ประชาชนเปนเจาของบทบาทของผปฏบตงานพฒนานนเปนผกระตน ชน า ใหประชาชนเกดความคดรเรมในการแกไขปญหาหรอหาทางสนองความตองการของตนแลวรวมกนท างานตามทคดขนมาแลวนน การเขาไปท างานกบประชาชนในลกษณะน ผปฏบตงานพฒนาจะตองเปนผทสามารถปรบตวเขากบสภาพแวดลอมได กระท าตนใหเปนทเชอถอของประชาชนในชมชนและตองท างานอยางมหลก งานจงจะด าเนนไปอยางมประสทธภาพ โดยทวไปแลวผปฏบตงานพฒนาจะยดหลกการพฒนาชมชนของกรมการพฒนาชมชน 10 ประการ คอ

1. ตองพฒนำามานทก ๆ ดำนไปพรอมกน ถาพจารณาอยางกวาง ๆ จะเหนวา สงทจะตองท าการพฒนาในชมชนนนมเพยง 2 ประการ คอ ดานวตถและจตใจ ดานวตถนน หมายถง สภาพแวดลอมทเปนวตถทก ๆ ดาน เชน ถนนหนทาง ทอยอาศย สถานศกษา สถานรกษาพยาบาล ไฟฟา วทย เปนตน เมอสภาพแวดลอมทางวตถเจรญกาวหนาดแลว ไมไดหมายความวา สภาพจตใจของประชาชนจะเจรญกาวหนาตามไปดวยเสมอไป จงจ าเปนตองสงเสรมสภาพจตใจใหแปร

เปลยนไปในทศทางทถกตองดวย เชน การใหการศกษา สงเสรมอาชพ สงเสรมขนบธรรมเนยมประเพณหรอวฒนธรรมพรอมกนไปดวย

2. าดประาำานเปนหลกในกำรพฒนำ การท างานกบประชาชนนนจะตองค านงถงปญหาและความตองการของประชาชนเปนส าคญ ประชาชนก าลงประสบปญหาอะไร ก าลงมความตองการอะไร อะไรเปนปญหารบดวน เปนความตองการรบดวนทจะตองรบแกไข อะไรเปนปญหาความตองการทรองลงมา สงเหลานจะตองค านงถงตวประชาชนเปนทตง การแกปญหาจงจะตรงจดมใชแกปญหาจากปญหาและความตองการของผปฏบตงานพฒนาเอง

3. กำรด ำเนชนงำนจะตองคอาเปนคอาไป จดมงหมายของการด าเนนงานพฒนาชมชน กคอ ตองการแปรเปลยนทศนคตของประชาชนในชมชนและวตถไปพรอม ๆ กน ฉะนน การด าเนนงานตามกจกรรมจงไมควรเรงรบจนเกนไปจนประชาชนไมรวาอะไรเปนอะไร การมงผลงานตามกจกรรมอยางเดยวนนจะไมกอใหเกดผลการพฒนาอยางแทจรง การด าเนนงานจงตองคอยเปนคอยไป โดยเลอกท าในชมชนทพรอมกวากอน

4. ตองค ำนงถงฒนธรรมของามานเปนหลก ขนบธรรมเนยมประเพณหรอวฒนธรรมในทองถนมลกษณะสนบสนนการพฒนาแลว จงควรสงเสรมใหวฒนธรรม ประเพณในทองถนใหไดมบทบาทในการพฒนาใหมากยงขน สงใดทเปนการขดตอขนบธรรมเนยมประเพณหรอวฒนธรรมควรหลกเลยง หรอถาเหนวาประเพณบางอยางไมถกไมควรกไมควรจะไปต าหนตเตยนตรง ๆ แตควรชน าเสนอแนะใหประชาชนเหนวาดและไมดอยางไรดวยเหตผลแลวชวยกนหาทางปรบปรงเปลยนแปลงใหดขน

5. ตองพาำาำมใาทรพาำกรในามานใหมำกทสด ผลงานพฒนาชมชนนน ควรจะเรมจากการน าเอาทรพยากรในทองถนมาดดแปลงใชใหเกดประโยชนใหมากทสด โดยชน าสอนแนะใหคนในชมชนเหนคณคาของสงทมอยในชมชน และน าเอาสงเหลานนมาปรบปรงเปลยนแปลงหรอแปรรปเปนวสดเครองใชในครวเรอนใหได ค าวา ทรพยากรในทน หมายถง ทกสงทมอยในชมชน เชน ตวคน วตถ สถาบนทางสงคม และกลมตาง ๆ เปนตน

6. ตองาดหลกประาำธชปไตาในกำรด ำเนชนงำน การด าเนนงานพฒนาชมชนจะเรมดวยการประชมปรกษาหารอกน รวมกนคดวาจะท าอะไร เมอตกลงกนแลวกจะรวมกนท าโดยมอบหมายงานใหแตละคนไดรบผดชอบรวมกน งานจะมาจากเบองลาง คอ ตวประชาชนในชมชนเอง ไมไดมาจากถกสงใหกระท า ในการเขาไปแกปญหาของประชาชนนน ผปฏบตงานพฒนาจะไมใชวธออกค าสงแตจะใหการศกษา ชกชวน ชน าใหประชาชนไดเหนปญหา และรวมกนหาทางแกไขโดยความสมครใจ

7. ตองใาหลกกำรประสำนงำน งานพฒนาชมชนจะประสบผลส าเรจมากนอยแคไหนอยทการประสานงาน เพราะงานพฒนาชมชนนนมใชงานของหนวยงานใดหนวยงานหนงโดยเฉพาะ เปนงานทจะตองรวมกนรบผดชอบทกหนวยงานและผปฏบตงานพฒนากมใชวาจะเปนผเชยวชาญทก ๆ ดาน จงตองอาศยการประสานงานเปนหลกในการด าเนนงาน

8. เรชมตนท ำงำนกบรกลมผน ำกอน ผน าในทองถนเปนผทประชาชนในชมชนใหความเคารพเชอถอ จะพดจาท าอะไร ประชาชนสวนใหญจะยอมรบและคลอยตาม การจะกระท ากจกรรมพฒนาในชมชนหากผน าเหนชอบดวย ปญหาการขดแยงและการใหความรวมมอกจะนอยลงหรอหมดไป

9. กำรด ำเนชนงำนตองใหสอดคลองกบรนโาบรำาของาำตช การจดท าแผนงานหรอกจกรรมใด ๆ จะตองใหเปนไปตามแผนพฒนาระดบต าบล อ าเภอ จงหวด และสอดคลองกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตเสมอ

10. ปลกฝงคำมเาอมนในตนเองใหกบรประาำาน ความเชอมนในตนเอง เปนพลงส าคญทจะชวยใหการท างานส าเรจลงได แมงานนนจะยากล าบากเพยงใดกตาม หากมความมนใจและเชอในพลงงานทตนมอยแลว การด าเนนงานกจะส าเรจลงไดโดยไมยากนก

หลกกำรปฏชบรตชงำน 4 ป. กรมการพฒนาชมชนไดประยกตหลกการด าเนนงานพฒนาโดยทวไปขางตนใหเจาหนาทพฒนาชมชนยดถอและน าไปเปนหลกปฏบต 4 ประการ เรยกวา หลก 4 ป. คอ ประชาชน ประชาธปไตย ประสานงาน และประหยด

1. ประาำาน (People oriented) ในการปฏบตงาน เจาหนาททกคนตอง 1.1 ท างานกบประชาชนไมไดท าใหประชาชน 1.2 พฒนาทศนคตของประชาชนทกเพศทกวยโดยการเพมพนทกษะ 1.3 พจารณาสภาวการณและปญหาของชมชนและประชาชนเปนหลกในเรองงาน

2. ประาำธชปไตา (Democracy oriented) ในการปฏบตงาน เจาหนาททกคนจะตอง 2.1 ท างานในรปคณะกรรมการ ซงเปนตวแทนของประชาชนในทองถนในระดบหมบาน ต าบล 2.2 สนบสนนใหประชาชนรวมกลมกนรเรมกจกรรมเพอปรบปรงทองถนดวยตนเอง 2.3 อาศยหลกการเขาถงประชาชนในการท างานและรวมงานกบผน าทองถนและประชาชนในรปกลม

3. ประสำนงำน (Co-ordination oriented) ในการปฏบตงาน เจาหนาททกคนจะตอง 3.1 รวมมอประสานงานกบหนวยงาน องคการทงของรฐบาลและเอกชน 3.2 ชกน าบรการของนกวชาการไปสประชาชนและกระตนใหประชาชนไปหานกวชาการเพอรบบรการตาม

ความตองการโดยเหมาะสม 3.3 พฒนากรจะเปนผเชอมประสานงานระหวางนกวชาการกบประชาชน

4. ประหาด (Economy oriented) ในการปฏบตงาน เจาหนาททกคนจะตอง 4.1 ใหประชาชนชวยเหลอตวเองเปนหลก รฐบาลชวยเหลอในสงซงเกนความสามารถของประชาชนเทานน 4.2 ในการจดท ากจกรรมพฒนาตาง ๆ พยายามน าทรพยากรในชมชนทงในดานก าลงคนและวสดมาใชใหเกด

ประโยชนมากทสด 4.3 ทกฝายรวมกนคดและวางแผนการปฏบตงานตามกจกรรมไวลวงหนาจงจะท าใหประหยดแรงงาน เวลา วสด

อปกรณ และคาใชจายในการด าเนนงาน กำรด ำเนชนงำนพฒนำามาน ตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6 (พ.ศ. 2530 – 2534) รฐบาลปจจบนไดมนโยบายให 5 กระทรวงหลก คอ กระทรวงมหาดไทย กระทรวงสาธารณสข กระทรวงศกษาธการ กระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงอตสาหกรรม รวมมอประสานงานกนอยางใกลชดในการปฏบตงานพฒนาชนบท ดงนน เพอใหการปฏบตงานของกรมการพฒนาชนบทเปนไปอยางมประสทธภาพและสนองตอบนโยบายของรฐบาลและกระทรวงมหาดไทยอยางแทจรง และขณะเดยวกน สามารถปฏบตงานตามหนาทความรบผดชอบใหสอดคลองกบแผนและโครงการของ 5 กระทรวงหลกในการพฒนาชนบท กรมการพฒนาชมชนจงปรบแนวทางในการด าเนนงานพฒนาชมชน โดยแนวทางการด าเนนงานพฒนาชมชนประกอบไปดวย จดมงหมาย วธการ และแนวทางปฏบต ซงมรายละเอยดดงตอไปน

1. จดมงหมำา เพอมงพฒนาใหหมบานในชนบทเปนทอยรวมกนของประชาชนทตองการอยดวยความผาสกตลอดไป

2. ชธกำร เพอน าไปสจดหมายดงกลาว กรมการพฒนาชมชนไดใชวธการสรางพลงของหมบาน เพอน าพลงดงกลาวมาใชในการพฒนาชมชน พลงทส าคญทมงใหเกดขนในหมบานชนบท ไดแก พลงความคดของประชาชน พลงการท างานของประชาชน และพลงการรวมตวเองของประชาชน พลงดงกลาว มวธการสราง ดงน

2.1 กำรสรำงพลงคำมคชดทถกตองใหกบรประาำาน การเปลยนแปลงตาง ๆ ในชมชนมนษยในทางทพงปรารถนาและไมพงปรารถนานน ยอมมาจากพลงความคดของประชาชน ในชมชนนนเปนผก าหนดขน อนจะน าไปสความมนคงแขงแรงของชมชนในทสด กลาวไดวา พลงความคดของมวลชนประการส าคญเกดขนจากกระบวนการรบร และเนองจากพลงความคดของประชาชนหรอของมวลชนยอมไมเหมอนกน ทเปนเชนน สบเนองมาจากความสามารถในการสมผสและการรบรของประชาชนไมเทากนและประสบการณของบคคลซงเจรญเตบโตมาในสงแวดลอมของชมชนยงแตกตางกนอกดวย ฉะนน การสงเสรมใหประชาชนไดมพลงความคดของตนเองจงมความส าคญมาก

การสงเสรมพลงความคดทถกตองใหกบประชาชนจะชวยท าใหประชาชนเกดความมนใจในตวเอง ซงมความส าคญอยางมากในการพฒนาคน กาทท าสงใดใหผอนตลอดเวลา โดยทไมเปดโอกาสใหผนนไดทดลองคด ลองปฏบตเอง จะไมชวยใหผนนเจรญขน และไมสามารถคมครองตวเองหรอเปนตวของตวเองได ดงนน การสรางความเขาใจและการชวยใหประชาชนมองเหน มความคด และมทศนะทถกตอง โดยเสรมสรางใหประชาชนใชความคดของตวเอง จงมความจ าเปนส าหรบการพฒนาชมชนอยางมาก

การพฒนาชมชนจงมงพฒนาคนใหมความคดเหนของตนเองเปนการใชความคดเหนทมเหตผลจนเกดความเชอมน ศรทธา และเหนคณคาในตวเอง อนน าไปสการคดปรบปรงตวเองและชมชนใหกาวหนา ตลอดจนเวลาแกปญหาของตวเองและสงคมไดอยางมประสทธภาพ การพฒนาความคดจงเปนการพฒนาชมชนใหเจรญกาวหนาไปในตว

การสรางแนวความคดทถกตองใหกบประชาชนหรอกลมชนในการทจะเขามาเปนแรงผลกดนใหเกดความเคลอนไหวเปลยนแปลงของชมชนไปในทศทางทตองการในการพฒนาชมชน จงถอหลกการน าความคดมวลชนในทศทางทถกตอง 4 ทางดวยกน คอ

2.1.1 ถกตองตามนโยบายแหงรฐ ซงหมายถง แนวความคดทางการเมองยอมเปนขอก าหนดทศทางในการพฒนาใหเหมาะสมตามสภาพของทองทหรอสถานการณของบานเมอง กลมชน หรอชมชน ในฐานะเปนสวนประกอบของประเทศชาต จงมความจ าเปนทจะตองเขาใจแนวนโยบายของรฐ เพอการเปลยนแปลงจะไดเปนไปในทศทางเดยวกน

2.1.2 ถกตองตามทฤษฎและวชาการ ซงหมายถง การน าทฤษฎและวชาการปรบใชเขากบสภาพความเปนจรงหรอสภาพของสงแวดลอมจะแปลงรปออกมาเปนการปฏบตทดทสด

2.1.3 ถกตองตามสาเหต ซงหมายถง การด าเนนการแกไขตาง ๆ จะตองแสวงหาสาเหตแหงปญหาใหถกตอง ถาหากคนหาสาเหตทถกตองใหมไมได ยอมไมสามารถจะแกปญหาไดทงหมดหรอเปนการกอใหเกดปญหาใหมขน เพราะฉะนน ความคดในการด าเนนการทงหวงยอมจะตองศกษาและคนควาถงสาเหตทแทจรงของปญหา เพอก าหนดแนวทางการแกไข

2.1.4 ถกตองตามขดความสามารถ ความคดทถกตองนน จะมขนไดเมอผปฏบตรขดความสามารถของตนเอง ขดความสามารถของตวเองน รวมทงแตละบคคล กลมชน ต าบล หมบาน คณะกรรมการ หรอเมอง หรอรฐ หรอประเทศ การคดท าอะไรเกนขดความสามารถหรอยงไมรขดความสามารถของตวเอง ถาไปคดอะไรเขากยอมไมถกตอง ไมส าเรจ จะขยายใหกวางออกไปกไมได การปฏบตงานทไมเปนไปตามขดความสามารถของตวเอง นบไดวาเปนความคดทไมถกตอง

ดวยเหตทง 4 ประการ จะท าใหการวนจฉยตดสนวา กลมคนมความคดทถกตองหรอไม และท าอยางไรความรความคดทเกดขนจะเปนความคดทถกตอง อนจะเปนประโยชนตอการปฏบตงานพฒนาชมชนใหส าเรจตอไป

2.2 กำรสรำงพลงกำรท ำงำนของประาำาน เมอประชาชนไดเกดศรทธา ความเชอมนในตวเองวา มความสามารถทจะกระท าการใด ๆ ดวยตวเองไดส าเรจ ประชาชนกยอมจะมความรบผดชอบตอการกระท านน ๆ เพราะบคคลทกคนยอมมความรบผดชอบในตวเองและในสงอน ๆ ทเหมาะสมกบขดความสามารถของตวเอง ซงความรบผดชอบของบคคลสามารถจะรวมเปนพลงในการทจะกระท ากจกรรมตาง ๆ ทอยในขดความสามารถใหประสบผลส าเรจได เมอใดทเกดปญหาอปสรรคขน กสามารถรวมพลงกนแกไขปญหาอปสรรคนน และเมอผลจากการรวมพลงท าใหกระท ากจกรรมใด ๆ ไดส าเรจ ความคดทจะกระท ากจกรรมอน ๆ กจะตดตามขนมาอก

2.3 กำรสรำงพลงกำรรมตเองของประาำาน การสงเสรมหรอสรางการรวมตวของประชาชนภายในหมบาน ในรปของการรวมตวเปนกลมขนมาเองหรอในรปขององคกรประชาชน จะกอใหเกดพลงความคดทจะน าไปสพลงการกระท ากจกรรมพฒนาตาง ๆ ในหมบานใหเปนผลส าเรจ ซงสามารถสรางความเจรญใหแกชมชน หมบาน หรอต าบลตอไปได

พลงทงสามน จะเปนระบบทกอใหเกดการเคลอนไหวผลกดนใหเกดกจกรรมพฒนาขนภายในชมชนและสามารถสรางความเจรญใหแกประเทศชาตไดในทสด

3. แนทำงปฏชบรตช ส าหรบแนวทางปฏบตของกรมการพฒนาชมชน ไดด าเนนงานตามแผนการด าเนนงานพฒนาชมชนระดบต าบล 9 แผนงาน ดงน

1) แผนงานพฒนาเดก 2) แผนงานพฒนาเยาวชน 3) แผนงานพฒนาสตร 4) แผนงานสรางเสรมรายได 5) แผนงานสงเสรมการออมทรพยเพอการผลต 6) แผนงานพฒนาสงแวดลอม 7) แผนงานอาสาพฒนาชมชน 8) แผนงานพฒนาจตใจ 9) แผนงานพฒนาองคกร

ชธกำรพฒนำามาน การพฒนาชมชนใหไดผลบรรลเปาหมายตามทวางไวนน นกพฒนาจ าเปนตองมวธการพฒนาทถกตอง โดยดปรชญาแนวความคด หลกการ เปาหมาย เทคนค และวธการในการด าเนนงาน การพฒนาชมชนทตองพฒนาควบคกนไป ทงการพฒนาคนและการพฒนาสงแวดลอม การด าเนนการพฒนาจะไดผลเพยงใดนนขนอยกบวธการพฒนาชมชน วธการพฒนาชมชนมวธการใหญ ๆ อย 2 วธ คอ

1. วธการใหการศกษาแกชมชน (Community Education) 2. วธการจดระเบยบชมชน (Community Organization) ชธกำรพฒนำามานโดากำรใหกำรศกษำแกามาน (Community Education) การใหการศกษาเปนกระบวนการท าใหมนษยไดมการเปลยนแปลงพฤตกรรมไปสพฤตกรรมทพงปรารถนา ซงการ

เปลยนแปลงเหลานน ไดแก

1) การเปลยนแปลงในดานความร (Knowledge) 2) การเปลยนแปลงทศนคต (Attitude) 3) การเปลยนแปลงหรอเพมพนทกษะ (Skill) การเปลยนแปลงทง 3 ประการน จะมความสมพนธกนอยางใกลชด ความรเปนตวน าอยางดในการเปลยนแปลง

ทศนคตและการเพมพนทกษะ ทศนคตทดเปนตวท าใหบคคลเกดความสนใจทจะคนควาหาความร ทกษะ หรอยบยงพฤตกรรมทไมตองการ และทกษะกยอมท าใหเกดความรใหมไดรวดเรวและชวยใหมทศนคตทถกตอง การเปลยนแปลงทงสามสวน ถาขาดไปสงใดสงหนง การศกษาคงไมบรรลเปาหมายหรอสมบรณได

การเรยนรของคนเรานนจะตองผานประสาทอนเปนเครองรบร เชน ตา จมก ปาก ลน ผวกาย การเรยนรของคนเรารอยละ 85 ดวยการเหน รอยละ 10 ดวยการฟง และโดยทางอน ๆ ทเหลออกรอยละ 5 ดงนน นกพฒนาจงตองใชเครองมอโสตทศนปกรณใหมากทสดในการใหการศกษาแกประชาชน

ตามทฤษฎแหงการแพรกระจายของ Everett M. Rogers. กอนทคนเราจะรบเอาความคดใหมไปสการปฏบตนน จะตองมขนตอนแหงปฏกรยาทางจตใน 5 ขนตอน ดงตอไปน

1) มความตระหนก (Awareness) คอ รบรวาสงนนมอย 2) มความสนใจ (Interest) คอ มความสนใจในรายละเอยดของสงนน 3) มการประเมนผล (Evaluation) คอ ตดสนใจวาดหรอไมด 4) การทดลอง (Trial) คอ ตดสนใจลองเอาสงนนไปปฏบต 5) การยอมรบปฏบต (Adoption) คอ การเปลยนจากวธเกาไปปฏบตตามวธใหม วธการใหการศกษาทใชกนอยทวไปมอย 3 วธใหญ ๆ ซงนกพฒนาจะตองเลอกใชใหเหมาะสมกบความสนใจ ความ

ตองการ โอกาส สถานการณแวดลอม และความสามารถของผเรยน และนกพฒนาเองดวย วธการสอน 3 ประเภทใหญ ๆ คอ 1) การใหการศกษาโดยมงใหไดผลถงคนจ านวนมาก ไดแก การสอนผานทางสอสารมวลชน (Mass Media) เชน

วทย โทรทศน หนงสอพมพ ภาพยนตร เปนตน 2) การใหการศกษาโดยผานกลมคน ไดแก วธการประชม การอภปราย การสาธต การจดนทรรศการ การทศนศกษา

เปนตน 3) การใหการศกษาเปนรายบคคล ไดแก การไปเยยมไรนา การตดตอเปนการแกปญหา

ชธใหกำรศกษำในงำนพฒนำามาน วธการใหการศกษาทประเทศตาง ๆ น ามาใชไดอยางมประสทธภาพและไดผล มวธการดงน 1. กำรเาามบรำนและไรนำ (Visiting) การเยยมเยยน (Visiting) เปนวธการใหการศกษาแกชาวบานทมประโยชนมาก ใชกนแพรหลายในงานพฒนาชมชน

งานสงคมสงเคราะห งานเกษตร และอนามย การเยยมเยยนเปนวธการแสวงหาขอมลตาง ๆ มาใชในงานและเปนการสรางความสมพนธอนดระหวางนกพฒนาและชาวบาน การสรางความสมพนธ นกพฒนาจะตองใหโอกาสชาวบานพดตามสบาย ชาวบานพดอะไรนกพฒนาควรจะรบฟง เพอจะไดชวยแกไขปญหาของชาวบานไดส าเรจ การเยยมเยยน นกพฒนาไมควรใชเวลานานเกนไป ซงจะท าใหชาวบานเกดความเบอหนาย ลกษณะทาทาการแสดงออก ควรจะมลกษณะเปนมตรยมแยมแจมใส แสวงหาจดเดนจดดของชาวบานแลวยกยอง ชมเชย โดยไมใหเขารตว

ประโาานทไดจำกกำรเาามเาาน 1) ไดรปญหาทแทจรงของชาวบานและหมบาน จากปากค าของชาวบานและดวยตาของตนเอง 2) จะกอใหเกดความเชอมนและความเขาใจซงกนและกน 3) สามารถทราบไดแนนอนวาผน าทองถนทส าคญอยทไหน เพอประโยชนในการประสานงาน 4) ชวยกระตนความสนใจและเพมประสทธภาพในการท างานแกวธอน 5) สามารถเขาถงชาวบานดกวาวธอน 6) เปนการวางพนฐานเพอน าวธการตาง ๆ เขาไปเสนอแกประชาชน ขอเสนอแนะในกำรเาามบรำน ไรนำ เพอใหการเยยมมประสทธภาพกอนออกไปเยยมจงควรจะไดวางแผนไวอยางดและในระหวางทเยยมน ควรจะได

ระลกถงสงตอไปนไวเสมอ คอ 1) รกษาบรรยากาศความเปนมตรกบทกคนในครอบครวของเขาไวใหมากทสด 2) อยาอยนานเกนควรและพยายามปฏบตตามวตถประสงคทมอยใหมากทสด 3) ชางสงเกตและสภาพออนโยน 4) ปฏบตตว วางตว และพดจาใหถกตองเสมอ 5) พยายามใชภาษางาย ๆ ภาษาถน ถาน ามาใชไดจะเปนการด หลกเลยงการใชศพทเทคนค 6) จงปลอยใหชาวบานพดมากทสดและอยาพยายามขดจงหวะ 7) มความจรงใจ 8) ควรใหการยกยองเมอชาวบานมการเสนอความคดทด 9) มของฝากทเปนประโยชนแกชาวบานและราชการ เชน เอกสาร พนธพชตาง ๆ เปนตน 10) ลงจากบานหรอไรนาของชาวบานดวยมตรภาพ 11) หากจะมาเยยมเยยนอกควรแจงใหทราบลวงหนา 12) บนทกการเยยมเยยนไวทกครงเกยวกบเวลา จดมงหมาย 2. กำรอภชปรำา (Discussion) การอภปราย อาจท าไดภายหลงจากทนกพฒนาไดขอมลความสนใจของประชาชนจากการไปเยยมเยยน โดยจดใหม

การประชม อภปรายในระหวางประชาชนทมความสนใจเหมอน ๆ กน สถานทอาจไดแก โรงเรยน ศาลาวด ศาลาประชาคม ทท าการศนยตาง ๆ หมบาน หรอทอน ๆ ทสะดวกส าหรบสมาชกสวนใหญ

ขอเสนอแนะในกำรจดอภชปรำา 1) กลมอภปรายไมควรใหญเกนไป จะท าใหไมไดผล 2) ถาเปนไปไดใหประชาชนในทองถนท าการอภปรายเอง 3) แจงจดมงหมายในการอภปราย แกผทสนใจเขารวมรลวงหนา 4) สรางบรรยากาศใหเปนกนเอง 5) พยายามใหทกคนไดพดและแสดงออก 6) ไมควรต าหนเมอสมาชกในกลมแสดงความคดเหน 7) หลกเลยงการดถกหรอตเตยนวธการท างานแบบเกา ๆ ทประชาชนยงใชอย 8) อภปรายใหเสรจเปนเรอง ๆ ไมควรพจารณาหลาย ๆ หวขอเรองพรอมกน

9) แจงหวขอการประชมอภปรายในครงตอไปใหสมาชกทกคนทราบ เพอสมาชกทกคนจะไดเตรยมตว ประโาานของกำรอภชปรำา 1) มตของทประชมจะเปนทยอมรบของสมาชก 2) สามารถคนพบผน าทองถน 3) ชวยกระตนใหประชาชนท างานอยางมแบบแผน 4) สงเสรมความรวมมอระหวางประชาชน 5) เปนพนฐานในการจดกลมตาง ๆ เปนทางการ 3. กำรสำธชต (Demonstration) การสาธต คอ การท าการแสดงใหชาวบานเรยนรจากการเฝาด ทดลองท าด ไดรบประสบการณทางตาอยางถกตอง

ชดเจน ถาใหชาวบานชวยกนสาธตดวย จะยงท าใหมประสบการณและมความเขาใจมากยงขน ขนตอนของกำรด ำเนชนกำรสำธชต มดงน คอ 1) ขนเตรยมการ นกพฒนาตองเตรยมการ เชน ก าหนดจดมงหมาย เชญวทยากรเตรยมอปกรณ สถานท เตรยมผชม

เปนตน 2) ขนแสดงการสาธต ด าเนนการตามขนตอนแลวหยดใหซกถามเพอความเขาใจ พดใหดงเพอผชมทกคนไดยน สง

ทจะลมไมได คอ ใหโอกาสผชมทดลองฝกทกษะดวยการท าด 3) ขนตดตามผล บนทกชอ ทอย ของผชมทตองการอยางจรงจงทจะเอาไปปฏบต นกพฒนาควรตดตามผลวาเปน

อยางไร เพอจะไดแนะน าขอบกพรองหรอการปฏบตไดผลดยงขน 4. กำรจดนชทรรศกำร (Exhibition) นทรรศการทจะจดแสดงนน ควรจะเปนการแสดงดวยตวอยางของสงตาง ๆ ในดานวตถเพอใหผไมรหนงสอสามารถ

รบรและเขาใจได นอกจากน การใหชาวบานน าสงของและพชผลทผลตไดมารวมแสดง โดยตงรางวลไวดวย จะชวยใหเกดแรงจงใจแกประชาชนไดอยางดยง

หลกกำรท ๆ ไปในกำรจดนชทรรศกำร 1) ใหเปนการแสดงทางดานวตถมากกวาตวหนงสอ 2) มจดมงหมายแนนอน 3) สวนประกอบทน ามาแสดงควรมค าอธบายชดเจน 4) ไมบรรจสงทแสดงมากเกนไป จนรกรงรง จะท าใหความสนใจของผชมลดลง 5) สงทน ามาแสดงตองมความดเดน

บรรรณำนกรม

กาญจนา แกวเทพ. กำรพฒนำแนฒนธรรมามาน. กรงเทพมหานคร : สภาคาทอลกแหงประเทศไทยเพอการ

พฒนา, 2538. กาญจนา แกวเทพ. กำรพงตนเองศกาภำพในกำรพฒนำานบรท. กรงเทพมหานคร : รงเรองสาสนการพมพ, 2530. คมสน หตะแพทย, บรรณาธการ. พฒนำสงคม รวมบทความดานการพฒนาสงคมขององคการพฒนาเอกชน, ม.ป.ท., 2527. จตต มงคลชยอรญญา. กำรศกษำามานเพอกำรพฒนำ. (เอกสารประกอบการเรยนภาควชาการพฒนาชมชน).

กรงเทพมหานคร : คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2540. จตจ านงค กตกรต. กำรพฒนำามาน : กำรมสนรมของประาำานในงำนพฒนำามาน. กรงเทพมหานคร, 2532. เจมศกด ปนทอง. กำรบรรชหำรกำรพฒนำานบรท. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, 2526. ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. ขบรนกำรเคลอนไหทำงสงคมรปแบรบรใหม. ศนยวจยและผลตต ารา มหาวทยาลยเกรก, 2540. ชยอนนต สมทวณช. ฒนธรรมคอทน. กรงเทพมหานคร : บรษทสขมและบตร จ ากด, 2540. ฑตยา สวรรชฎ. “ชมชนชนบทไทย.” ใน กำรบรรชหำรงำนพฒนำามาน. หนา 27-30. จกรกฤษณ นรนต ผดงการ

บรรณาธการ. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, 2527. ทนงศกด คมไขน า. กำรพฒนำเาชงปฏชบรตช. กรงเทพมหานคร : บพธการพมพ, 2534. ทวศกด นพเกษร. ชกฤตสงคมไทา 2510 กบรบรทบรำทชทาำกรกระบรนกำรเลมท 1. กรงเทพมหานคร : ส านกงานกองทนเพอ

สงคม ธนาคารออมสน, 2542. นกวจยประจ าสถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน. องคกรามานกลไกเพอแกปญหำและพฒนำสงคม.

กรงเทพมหานคร : บรษท แปลน พรนตง จ ากด, 2540. บณฑร ออนด า และวรยา นอยวงศ นยางค. าทธศำตรในกำรพฒนำานบรท : ประสบรกำรณของประเทศไทา.

กรงเทพมหานคร : ภาควชาการพฒนาชมชน คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2533. ประสาร ทองภกด. ระบรบรกำรศกษำของพระพทธเจำ. กรงเทพมหานคร : ด ารงการพมพ, 2520. ประเวศ วะส. ศกดชศรแหงคำมเปนคน ศกาภำพแหงคำมสรำงสรรค. พมพครงท 4. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพหมอ

ชาวบาน, 2540. ปรชา เปยมพงศสานต. “การพฒนาแนวพทธ : ความเสมอภาคและความยตธรรม.” ใน ชธชทาำศกษำสงคมไทา : ชธใหม

แหงกำรพฒนำ. พมพครงท 2. จตรงค บณยรตนสนทร, บรรณาธการ. โครงการสงเสรมองคกรพฒนาเอกชนไทย, เอดสน เพรสโปรดกส, 2537.

พทยา วองกล. แนคชดฝำชกฤตทนนชามไรพรมแดน เศรษฐธรรมและอธชปไตาามานไทา. กรงเทพมหานคร : บรษท อมรนทร พรนตง แอนด พบลชชง จ ากด (มหาชน), 2539.

ไพบลย เจรญทรพย. กำรสงเสรชมและกำรพฒนำกำรมสนรมของามาน. กรงเทพมหานคร : บรษท นวกนก จ ากด, 2534. ไพรตน เตชะรนทร. ใน ทวทอง หงษววฒน, บรรณาธการ. กำรมสนรมของประาำานในกำรพฒนำ. กรงเทพมหานคร :

ศกดโสภาการพมพ, 2527. แฟงซ แกงกอลฟ ไฮม, อคน รพพฒน และเจมศกด ปนทอง. คมอพฒนำ : ชธกำรท ำงำนกบรเกษตรกร. กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2524.

ยงยทธ บราสทธ. “เทคนคการกระตนชาวบานใหเกดการมสวนรวมในการพฒนาชมชน.” ำรสำรพฒนำามาน. ปท 29 (ธนวาคม 2533).

ยวฒน วฒเมธ. หลกกำรพฒนำามานและหลกกำรพฒนำานบรท. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพไทยอนเคราะห, 2526. วรวฒน นนทบตร. “การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาชนบท.” ำรสำรกำรพฒนำามาน. ปท 30 (ม.ค. – ม.ย.

2535.) วฒชย จ านง. กำรเรานรกบรกำรฝกอบรรม. กรงเทพมหานคร : แผนกการพมพ หางหนสวนจ ากด เกษมสวรรณ, 2513. สนธยา พลศร. ทฤษฎและหลกกำรพฒนำามาน. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, 2533. สญญา สญญาววฒน. กำรพฒนำามาน. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, 2525. ---------------. ทฤษฎและกลาทธกำรพฒนำสงคม. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย,

2540. เสร พงศพศ และคณะ. ทชศทำงหมบรำนไทา. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพหมบาน, 2531. อคน รพพฒน, ม.ร.ว. “การศกษาและวเคราะหชมชนในการวจยเชงคณภาพ.” ใน คมอกำรชจาเาชงคณภำพเพองำนพฒนำ.

อทย ดลยเกษม, บรรณาธการ. ขอนแกน : สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน, 2536. ---------------. ปญหำกำรพฒนำานบรท บรทเรานจำกกรณากกระบรตร โครงกำรพฒนำานบรทลมน ำแมกลอง. ขอนแกน :

สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน, 2531. อนชาต พวงส าล และวรบรณ วสารทสกล. ประาำสงคม ค ำ คำมคชด และคำมหมำา. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร :

สถาบนชมชนทองถนพฒนา, 2541. อภชย พนธเสน. แนคชด ทฤษฎ และภำพรมของกำรพฒนำ. กรงเทพมหานคร : บรษท อมรนทร พรนตง แอนด พบลชชง

จ ากด (มหาชน), 2539. อรยา เศวตามร. “นกพฒนากบบทบาทในการสรางความหมายใหมของชมชน.” ใน เศรษฐศำสตรกำรเมอง เอนจโอ 2000.

ณรงค เพชรประเสรฐ, บรรณาธการ. ศนยเศรษฐศาสตรการเมอง คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2542.

อเนก เหลาสวรรณทศน. ประาำสงคมในมมมองตะนตก อำนและสอนทจอหนส ฮอปกชนส. กรงเทพมหานคร : สถาบนการเรยนรและพฒนาประชาสงคม, 2542.