Aidpi Novo

32
MINISTÉRIO DA SAÚDE AIDPI Atenção Integrada às Doenças Prevalentes na Infância Curso de Capacitação Avaliar e Classificar a Criança de 2 Meses a 5 Anos de idade Módulo 2 2.ª edição revista Série F. Comunicação e Educação em Saúde Brasília – DF 2003

Transcript of Aidpi Novo

  • MINISTRIO DA SADE

    AIDPIAteno Integrada s Doenas

    Prevalentes na Infncia

    Curso de Capacitao

    Avaliar e Classificar a Crianade 2 Meses a 5 Anos de idade

    Mdulo 2

    2. edio revista

    Srie F. Comunicao e Educao em Sade

    Braslia DF2003

  • 1999. Ministrio da Sade. permitida a reproduo parcial ou total desta obra, desde que citada a fonte.Srie F. Comunicao e Educao em SadeTiragem: 2. edio revista - 2003 - 2.000 exemplares

    Management of Childhood Illness foi preparado pela Diviso de Sade e Desenvolvimento Infantil (CHD), daOrganizao Mundial da Sade (OMS) em conjunto com o Fundo das Naes Unidas para a Infncia (UNICEF),atravs de um contrato com a ACT Internacional, Atlanta, Gergia, USA.A verso em portugus, que corresponde ao Curso de Capacitao sobre Ateno Integrada s Doenas Prevalentes naInfncia, foi preparada pela Unidade de Ateno Integrada s Doenas Prevalentes na Infncia, Programa de DoenasTransmissveis, Diviso de Preveno e Controle de Doenas (HCP/HCT/AIDPC), da Organizao Pan-Americanada Sade/Organizao Mundial da Sade (OPAS/OMS), em Coordenao com UNICEF-TACRO, Washington,DC, USA, agosto 1996, sendo feita adaptao s normas nacionais e autorizada a publicao pela OPAS/OMS noBrasil.

    Edio, distribuio e informaesMINISTRIO DA SADESecretaria de Polticas de Saderea da Sade da CrianaEsplanada dos Ministrios, bloco G, 6. andar, sala 636CEP: 70058-900, Braslia DFTels.: (61) 315 3429/315 2866/315 2407/224 4561Fax: (61) 315 2038/322 3912

    Este material foi adaptado com a valiosa colaborao dos consultores e das instituies aos quais o Ministrio da Sadee a OPAS/OMS agradecem o empenho e dedicao.

    Impresso no Brasil / Printed in Brazil

    Ficha Catalogrfica

    Catalogao na fonte Editora MS

    EDITORA MSDocumentao e InformaoSIA, Trecho 4, Lotes 540/610CEP: 71200-040, Braslia DFTels.: (61) 233 1774/2020 Fax: (61) 233 9558E-mail: [email protected]

    Brasil. Ministrio da Sade.AIDPI Ateno Integrada s Doenas Prevalentes na Infncia: curso de capacitao: avaliar e classificar a criana de 2 meses a 5

    anos de idade: mdulo 2 / Ministrio da Sade, Organizao Mundial da Sade, Organizao Pan-Americana da Sade. 2. ed.rev Braslia: Ministrio da Sade, 2003.

    128 p.: il. (Srie F. Comunicao e Educao em Sade)

    ISBN 85-334-0424-7

    1. Sade Infantil. 2. Capacitao em servio. I. Brasil. Ministrio da Sade. II. Organizao Mundial da Sade. III.Organizao Pan-Americana da Sade. IV. Ttulo. V. Srie.

    NLM WA 320

  • SUMRIO

    Introduo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

    Objetivos de Aprendizagem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

    1 Perguntar me que problemas a criana apresenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

    2 Verificar se existem sinais gerais de perigo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

    Exerccio A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

    3 Avaliar e classificar a tosse ou a dificuldade para respirar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

    3.1 Avaliar a tosse ou a dificuldade para respirar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

    3.2 Classificar a tosse ou a dificuldade para respirar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17

    Exerccio B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

    Exerccio C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

    3.3 Avaliar a sibilncia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27

    Exerccio C2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

    4 Avaliar e classificar a diarria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

    4.1 Avaliar a diarria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

    Exerccio D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

    4.2 Classificar a diarria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

    4.2.1 Classificar o estado de hidratao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

    Exerccio E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

    4.2.2 Classificar a diarria persistente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39

    4.2.3 Classificar a disenteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

    Exerccio F . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

    Exerccio G . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

    4.2.4 Medidas preventivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48

    5 Avaliar e classificar a febre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

    5.1 Avaliar a febre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

    5.2 Classificar a febre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55

    Exerccio K . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

    Exerccio L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68

  • 6 Avaliar e classificar os problemas de ouvido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69

    6.1 Avaliar os problemas de ouvido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69

    6.2 Classificar os problemas de ouvido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

    Exerccio M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73

    7 Verificar se h desnutrio e anemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74

    7.1 Vitamina A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74

    7.2 Deficincia de Ferro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75

    7.3 Avaliar a desnutrio e anemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

    Exerccio N . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78

    Exerccio O . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80

    7.4 Classificar o estado nutricional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83

    7.5 Classificar a palidez palmar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85

    Exerccio P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86

    8 Verificar o estado de vacinao da criana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94

    Exerccio Q . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100

    9 Avaliar outros problemas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102

    Exerccio R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103

    Exerccio S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109

    Exerccio T . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109

    Anexos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115

    Anexo 1: Formulrio de Registro para Avaliar e Classificar a Criana Doente de 2 Meses a 5 Anos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116

    Anexo 2: Estratificao epidemiolgica da malria, segundo as reas de risco . . . . . . . . . .117

    Anexo 3: Portaria n. 33, de 13 de janeiro de 1998 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119

    Anexo 4: Sobre as vacinas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120

    Anexo 5: Caderneta de Sade da Criana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123

    Equipe tcnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127

  • INTRODUO

    Uma me leva o seu filho doente ao servio de sade devido a um problema ou sintoma em particu-lar. Se voc somente avalia a criana por este problema ou sintoma, possivelmente deixar passar outrossinais de doena. A criana pode ter pneumonia, diarria, malria, ou desnutrio. Essas doenas se no sotratadas podem causar a morte ou incapacitar crianas pequenas.

    No quadro AVALIAR E CLASSIFICAR A CRIANA DOENTE DE 2 MESES A 5 ANOS DE IDADE descreve-secomo avaliar e classificar as crianas doentes de modo que os sinais de doena no passem despercebidos.De acordo com o quadro, voc far perguntas me sobre os problemas da criana e verificar se esta apre-senta sinais gerais de perigo. A seguir far perguntas sobre os quatro sintomas principais: tosse ou dificul-dade para respirar, diarria, febre e problemas de ouvido. Uma criana que tenha um ou mais destes sinto-mas principais, pode padecer de uma doena sria. Na presena de um sintoma principal, voc far maisperguntas para poder classificar a doena. Alm disso voc verificar se a criana tem desnutrio ou ane-mia. Tambm verificar o estado de imunizao da criana e avaliar os demais problemas mencionados pelame.

    5

  • OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM

    Este mdulo descrever e lhe permitir praticar as seguintes tcnicas: Perguntar me respeito do problema da criana.

    Verificar se existem sinais gerais de perigo.

    Perguntar me sobre os quatro sintomas principais:

    tosse ou dificuldade para respirar; diarria; febre; problemas de ouvido.

    Na presena de um sintoma principal:

    avaliar melhor a criana para averiguar se h sinais relacionados com o sintoma principal; classificar a doena de acordo com os sinais presentes ou ausentes.

    Verificar se existem sinais de desnutrio ou anemia e classificar o estado nutricional da criana.

    Verificar o estado de imunizao da criana e decidir se necessita de alguma vacina no mesmo dia.

    Avaliar qualquer outro problema.

    Detectar qualquer suspeita de doena de notificao compulsria.

    Seu facilitador dar mais explicaes sobre o quadro AVALIAR E CLASSIFICAR.

    6

  • 1 PERGUNTAR ME QUE PROBLEMAS A CRIANA APRESENTA

    A me (ou outro familiar) a pessoa que geralmente leva a criana ao servio de sade quando ela estdoente. Porm, as mes com seus filhos sadios tambm procuram os servios de sade para o controle docrescimento e desenvolvimento e das vacinas. No cartaz AVALIAR E CLASSIFICAR, descreve-se o que voc devefazer quando uma me procura, com seu filho, a unidade de sade.

    Na maioria dos servios, quando os pacientes chegam, o profissional de sade determina qual omotivo da visita da criana e se encarrega de obter seu peso e temperatura. A seguir anota esses dados nocarto da criana e/ou na folha de consulta da criana. Depois a criana examinada pelo profissional desade.

    Ao iniciar a consulta:

    Receba bem a me e pea-lhe que se sente.

    Olhe o registro para saber a idade da criana e escolha o quadro de conduta correspondente.

    Se a criana tiver de 2 meses a 5 anos de idade, avaliar e classificar de acordo com os passos que aparecem no quadro correspondente.

    Se a criana tiver de 1 semana a 2 meses de idade, avalie a criana e classifique-a de acordo com os passos que figuram no quadro correspondente.

    Certifique-se de que aferiu e anotou o peso e a temperatura da criana. Deve faz-lo se no tiver estesdados. No dispa nem perturbe a criana agora.

    Pergunte me que problemas tem a criana.

    Anote o que a me lhe disser sobre os problemas da criana.

    Uma razo importante para fazer esta pergunta a necessidade de iniciar um dilogo com a me. Umaboa comunicao ajudar a dar segurana me de que seu filho receber a devida ateno. Mais adiantedurante a consulta, quando tratar a criana, ter que ensinar e recomendar me ou ao acompanhante sobrea maneira de cuidar da criana doente no domiclio. Assim, importante ter uma boa comunicao com ame desde o primeiro momento.

    Para empregar boas tcnicas de comunicao:

    Escute atentamente o que lhe diz a me. Demonstrar assim que leva a srio suas preocupaes.

    Use palavras que a me possa entender. Caso ela no compreenda as perguntas que lhe so feitas,no poder lhe dar a informao que necessita para avaliar e classificar a criana corretamente.

    D-lhe tempo para que responda as perguntas. Por exemplo, talvez necessite tempo para decidir se o sinal sobre o qual lhe foi perguntado est presente.

    Faa perguntas adicionais caso a me no esteja segura da resposta. Enquanto voc perguntasobre um sintoma principal ou outro sinal associado, a me pode no saber com certeza se o sin-toma ou sinal est presente ou no. Faa perguntas adicionais para ajudar a me a responder maisclaramente.

    7

  • Determine se uma primeira consulta ou consulta de retorno para este problema.

    Caso seja a primeira visita da criana para este problema, ento uma primeira consulta.

    Caso a criana tenha sido atendida alguns dias antes por causa do mesmo problema, esta uma consulta de retorno.

    O propsito da consulta de retorno diferente do propsito da primeira consulta. Durante uma con-sulta de retorno, o profissional de sade procura saber se o tratamento que a criana recebeu na primeiraconsulta foi til. Caso a criana no tenha melhorado ou tenha piorado depois de alguns dias, o profissio-nal de sade a refere a um hospital ou troca o tratamento.

    A maneira de averiguar se trata-se de uma primeira consulta ou consulta de retorno pode variar de umservio para outro. Alguns servios de sade agendam as datas de retorno. Em outros, o profissional desade escreve uma nota na ficha ou no registro de atendimentos.

    Voc aprender como proceder em uma consulta de retorno mais adiante no curso. Os exemplos eexerccios deste mdulo descrevem crianas que vieram para uma primeira consulta.

    8

  • 2 VERIFICAR SE EXISTEM SINAIS GERAIS DE PERIGO

    Verifique em todas as crianas doentes se existem sinais gerais de perigo.

    Um sinal geral de perigo est presente se:

    a criana no consegue beber nem mamar; a criana vomita tudo o que ingere; a criana apresentou convulses; a criana est letrgica ou inconsciente.

    Uma criana que apresenta um sinal geral de perigo deve ser avaliad a cuidadosamente. Na maioria dasvezes, as crianas com um sinal de perigo necessitam ser referidas urgentemente ao hospital. Geralmente neces-sitam receber tratamento para salvar-lhes a vida como antibiticos injetveis, oxignio ou outros tratamentosque podem no estar disponveis no seu servio de sade. Voc deve completar o resto da avaliao imediata-mente e rapidamente. No mdulo IDENTIFICAR O TRATAMENTO descreve-se como administrar tratamentourgente.

    Esta a primeira seo da coluna Avaliar. Ela indica como verificar se existem sinais gerais de perigo.

    Enquanto verifica se existem sinais gerais de perigo:

    PERGUNTE: a criana consegue beber ou mamar no peito?

    Uma criana que apresente o sinal no consegue beber ou mamar no peito est demasiadamentedebilitada.

    Quando perguntar me se a criana consegue beber, certifique-se de que ela compreende a pergun-ta. Se disser que a criana no capaz de beber ou mamar, pea-lhe que descreva o que ocorre quando elaoferece algo criana para beber. Por exemplo: a criana pode levar o lquido boca e ingeri-lo? Caso vocno esteja seguro da resposta da me, pea-lhe que oferea criana um gole de gua potvel ou leite dopeito. Observe para ver se a criana ingere a gua ou o leite.

    PERGUNTAR ME QUAIS SO OS PROBLEMAS DA CRIANA

    Determinar se esta a primeira consulta para este problema ou se uma consulta de retorno para reavaliao do caso. - Se for uma consulta de retorno, utilizar as instrues do quadro CONSULTA DE RETORNO- Se for a primeira consulta, avaliar a criana como a seguir:

    VERIFICAR SE H SINAIS GERAIS DE PERIGO

    PERGUNTAR: A criana consegue beber ou mamar no

    peito? A criana apresentou convulses? A criana vomita tudo o que ingere?

    OBSERVAR: Verificar se a criana est letrgica ou

    inconsciente.

    Se a criana apresenta convulso agora, deixe livre as vias areas e trate a criana com diazepam. Ento imediatamente avalie, classifique e providencie outro tratamento antes de referir a criana urgentemente ao hospital.

    Uma criana que apresente qualquer SINAL GERAL DE PERIGO necessita ser URGENTEMENTEassistida; referir urgentemente ao hospital, completar imediatamente a avaliao e administrar o tratamento indicado prvio referncia para que essa no sofra atraso.

    9

  • Uma criana que est sendo amamentada talvez tenha dificuldade para sugar quando seu nariz estobstrudo. Nesse caso, limpe-o. Depois de limpar o nariz, se a criana puder mamar, ela no tem o sinal deperigo no pode beber ou mamar no peito.

    PERGUNTE E OBSERVE: a criana vomita tudo o que ingere?

    Se a resposta for positiva, verifique a veracidade dessa afirmao.

    A criana que no retm nada do que toma est com o sinal de perigo vomita tudo que ingere, por-tanto no poder reter alimentos, lquidos nem medicamentos de administrao oral. A criana que vomi-ta vrias vezes, porm que consegue reter algum lquido, no apresenta esse sinal de perigo.

    Faa esta pergunta com palavras que a me entenda. D-lhe tempo para responder. Caso a me noesteja segura de que a criana vomita tudo, ajude-a a responder claramente. Por exemplo, pergunte-lhe comque freqncia a criana vomita. Pergunte-lhe, tambm, se a criana vomita cada vez que toma alimentosou lquidos. Caso no se sinta seguro da resposta da me, pea-lhe que oferea um gole de gua potvel criana. Verifique se a criana vomita.

    PERGUNTE: a criana apresentou convulses?

    Durante uma convulso, os braos e as pernas da criana ficam rgidos porque os msculos se con-traem. A criana talvez fique inconsciente, no respondendo a chamados.

    Assegure-se se a criana teve convulses durante a doena atual. Use palavras que a me entenda, comoataques e espasmos.

    OBSERVE: verifique se a criana est letrgica ou inconsciente.

    Uma criana letrgica encontra-se prostrada e no mostra interesse no que ocorre ao seu redor.Freqentemente a criana letrgica no olha para a me e nem a observa enquanto voc fala. Pode ter umolhar fixo, sem expresso e no se dar conta, aparentemente, do que se passa ao seu redor.

    Pergunte me se a criana parece estar mais sonolenta do que de costume ou se no consegue des-pert-la. Certifique-se de que a criana desperta quando a me fala ou a sacode ou quando voc bate pal-mas.

    Caso a criana apresente um sinal geral de perigo, complete o resto da avaliao imediatamente. Estacriana tem um problema grave. Deve administrar-lhe tratamento sem demora e referi-la urgentementepara o hospital.

    Voc aprender a registrar a informao a respeito da criana doente num formulrio especial. Esteformulrio se denomina Formulrio de Registro. A primeira parte deste formulrio similar ao quadro AVALIAR E CLASSIFICAR. Ele apresenta uma lista das perguntas que sero feitas me e os sinais que voc deve-r observar e identificar.

    Na maior parte dos exerccios deste mdulo voc usar somente uma parte do Formulrio de Registro. medida que aprender cada passo do quadro, usar mais partes do formulrio.

    SEU FACILITADOR LHE MOSTRAR UMFORMULRIO DE REGISTRO E LHE EXPLICAR COMO US-LO.

    10

  • EXERCCIO A

    Este um exerccio escrito. Voc utilizar estudos de casos nos quais se descrevem sinais e sintomas decrianas doentes. Voc usar o Formulrio de Registro para anotar os sinais da criana e como classificou adoena. Quando terminar o exerccio, um facilitador discutir com voc seu trabalho. O facilitador tam-bm pode tirar suas dvidas sobre as informaes contidas no mdulo ou nos quadros.

    Leia os casos seguintes e responda as perguntas sobre cada um deles.

    Caso 1: Celina

    Celina tem 15 meses. Pesa 8,5 kg. Tem uma temperatura de 39C.

    O profissional de sade perguntou: Que problemas tem a menina? A me disse: Celina tem tossi-do h quatro dias e no est comendo bem. Esta a primeira consulta de Celina por este problema.

    O profissional de sade verificou se Celina apresentava sinais gerais de perigo. Perguntou: Celina con-segue mamar no peito? A me respondeu: No. Celina no quer o peito. O profissional de sade deuum pouco de gua menina. Esta estava demasiado debilitada e no conseguia levantar a cabea. No podiabeber.

    A seguir perguntou me: Est vomitando? A me disse: No. Depois perguntou-lhe: Tem tidoconvulses? A me respondeu, No.

    O profissional de sade observou Celina para ver se estava letrgica ou inconsciente. Enquanto elefalava com a me, Celina os observava e olhava ao redor da sala. No estava letrgica ou inconsciente.

    Agora responda as perguntas a seguir.

    Esta a parte superior de um Formulrio de Registro:

    a. Escreva o nome de Celina, a idade, o peso e a temperatura nos espaos previstos na primeira linha doformulrio.

    b. Escreva o problema de Celina na linha seguinte pergunta Perguntar: Quais os problemas da criana?

    c. Indique com uma marca ( ) caso se trate de primeira consulta ou de consulta de retorno por este problema.

    ATENDIMENTO CRIANA DOENTE DE 2 MESES A 5 ANOS DE IDADE

    Nome: Idade: Peso: kg Temperatura: oC Data

    PERGUNTAR: Quais os problemas da criana? Primeira consulta? Consulta de retorno?

    AVALIAR: (traar um crculo ao redor de todos os sinais presentes) CLASSIFICAR

    VERIFICAR SE H SINAIS GERAIS DE PERIGONO CONSEGUE BEBER OU MAMAR NO PEITO VOMITA TUDO LETRGICA OU INCONSCIENTE CONVULSES

    H sinal geral de perigo?

    Sim ___ No___ Lembrar-se de utilizar os

    sinais de perigo ao selecionar as classificaes

    11

  • d. Celina apresenta algum sinal geral de perigo? Em caso afirmativo, trace um crculo ao redor do sinal deperigo no quadrado com a pergunta Verificar se h sinal de perigo.

    Caso 2: Jos

    Jos tem 4 anos. Pesa 15 kg. Tem uma temperatura de 38,5C.

    O profissional de sade fez perguntas sobre os problemas do menino. Os pais de Jos disseram: Esttossindo e tem dor do ouvido. Esta a primeira consulta para este problema.

    O profissional de sade perguntou: Jos pode beber? Os pais disseram: Sim. O profissional desade perguntou: Teve convulses? Os pais disseram: Sim, teve um ataque ontem. Jos no est vomi-tando. O profissional de sade observou Jos. O menino no estava letrgico nem inconsciente.

    Esta a parte superior de um Formulrio de Registro:

    a. Escreva o nome de Jos, a idade, o peso e a temperatura nos espaos previstos na primeira linha do for-mulrio.

    b. Escreva o problema de Jos na linha seguinte: Perguntar: Quais os problemas da criana?

    c. Indique com uma marca ( ) se esta a primeira consulta ou se consulta de retorno.

    d. Jos apresenta algum sinal geral de perigo? Em caso afirmativo, trace um crculo em torno do sinal noFormulrio de Registro. Depois marque ( ) Sim ou No depois das palavras H sinal geral de perigo?

    AVISE AO FACILITADOR QUANDO VOC TERMINAR O EXERCCIO.

    ATENDIMENTO CRIANA DOENTE DE 2 MESES A 5 ANOS DE IDADE

    Nome: Idade: Peso: kg Temperatura: oC Data

    PERGUNTAR: Quais os problemas da criana? Primeira consulta? Consulta de retorno?

    AVALIAR: (traar um crculo ao redor de todos os sinais presentes) CLASSIFICAR

    VERIFICAR SE H SINAIS GERAIS DE PERIGONO CONSEGUE BEBER OU MAMAR NO PEITO VOMITA TUDO LETRGICA OU INCONSCIENTE CONVULSES

    H sinal geral de perigo?

    Sim ___ No___ Lembrar-se de utilizar os

    sinais de perigo ao selecionar as classificaes

    12

  • 3 AVALIAR E CLASSIFICAR A TOSSE OU A DIFICULDADEPARA RESPIRAR

    As infeces respiratrias podem ocorrer em qualquer parte do aparelho respiratrio, como nariz, gar-ganta, laringe, traquia, brnquios ou pulmes.

    Uma criana com tosse ou dificuldade para respirar pode ter pneumonia ou outra infeco respirat-ria grave. Nos pases em desenvolvimento, a pneumonia geralmente causada por bactrias. As maiscomuns so o Streptococcus pneumoniae e o Haemophilus influenzae. As crianas com pneumonia bacterianapodem morrer por hipxia ou septicemia.

    A maioria das crianas que vo aos servios de sade apresentam infeces respiratrias sem gravida-de, que se no forem tratadas a tempo, podem evoluir para infeces mais graves e para septicemia. Porexemplo, uma criana resfriada talvez esteja tossindo porque as secrees nasais gotejam na parte posteriorda garganta. provvel que seja apenas uma infeco viral. Estas crianas no esto seriamente doentes. Nonecessitam de tratamento com antibiticos. Suas famlias podem trat-las em casa.

    Os profissionais de sade tm que identificar as poucas crianas com tosse ou dificuldade respiratriaque necessitam realmente de tratamento com antibiticos. A deteco destes casos realizada pela utiliza-o de dois sinais clnicos: freqncia respiratria elevada (respirao rpida) e tiragem subcostal.

    Quando as crianas desenvolvem pneumonia, os pulmes ficam rgidos. Uma das respostas do organis-mo aos pulmes rgidos e a hipxia a respirao rpida. Caso a pneumonia se agrave, os pulmes tornam-se ainda mais rgidos. Pode ocorrer tiragem subcostal, que o sinal mais importante para o diagnstico depneumonia grave.

    13

  • 3.1 AVALIAR A TOSSE OU A DIFICULDADE PARA RESPIRARUma criana com tosse ou dificuldade para respirar avaliada verificando:

    h quanto tempo a criana est com tosse ou dificuldade para respirar; se a criana apresenta sibilncia ocasional ou freqente; respirao rpida; tiragem subcostal; estridor e sibilncia.

    Este o quadro da coluna Avaliar na qual se apresentam os passos a serem seguidos diante de umacriana com tosse ou dificuldade para respirar:

    Para todas as crianas, pergunte sobre a presena de tosse ou dificuldade para respirar.

    PERGUNTAR: A criana est com tosse ou tem dificuldade para respirar?

    A dificuldade para respirar qualquer forma pouco comum de respirar. Em geral, as mes respon-dem de diferentes maneiras. Talvez digam que a respirao da criana rpida ou a criana est cansadaou utilizando outros termos regionais, como pontada ou outros.

    Se a me responde que NO, certifique-se de que a criana tem tosse ou dificuldade para respirar.Caso a criana no tenha tosse nem dificuldade para respirar, faa perguntas sobre o sintoma principalseguinte: diarria. No siga avaliando a criana para ver se existem sinais relacionados com a tosse ou a difi-culdade para respirar.

    Caso a me responda que SIM, faa-lhe a pergunta seguinte.

    PERGUNTAR: H quanto tempo?

    Uma criana que apresente tosse ou dificuldade para respirar por mais de 30 dias tem uma tosse crni-ca. Pode tratar-se de tuberculose, asma, coqueluche, sinusopatia ou outro problema.

    PERGUNTAR: A criana apresenta sibilncia ocasional ou freqente?

    Uma criana com sibilncia ocasinal ou freqente pode ter asma. Use termos regionais para este sin-toma. Recomenda-se tratar a sibilncia, na ausncia de sinais gerais de perigo, com nebulizao at trsvezes. Depois, a criana dever ser reavaliada e classificada. Use o estetoscpio sempre que disponvel.

    Nota: caso a criana esteja dormindo e tem tosse ou dificuldade para respirar, conte primeiro a fre-qncia respiratria antes de despert-la.

    A SEGUIR, PERGUNTAR SOBRE OS PRINCIPAIS SINTOMAS: A criana est com tosse ou dificuldade para respirar?

    SE A RESPOSTA FOR SIM,PERGUNTAR: H quanto tempo? A criana apresenta

    sibilncia ocasional ou freqente?

    OBSERVAR: Contar a freqncia respiratria em

    um minuto. Verificar se h tiragem subcostal. Verificar se h estridor e sibilncia

    A criana temque estar tranqila

    14

  • CONTAR as respiraes por minuto.

    Voc deve contar quantas vezes a criana respira por minuto para decidir se tem respirao rpida. Acriana deve estar quieta e tranqila enquanto voc observa sua respirao. Se a criana est assustada ouchorando, ser difcil obter uma contagem precisa das respiraes.

    Explique me que ir contar as respiraes da criana. Pea-lhe que a mantenha tranqila. Se estdormindo, no acorde a criana.

    Para contar o nmero de respiraes por minuto:

    1. Use um relgio com ponteiro de segundos, um relgio digital ou um cronmetro.

    a. Se possvel, pea a outro profissional de sade que olhe o ponteiro e lhe avise quando houverpassados 60 segundos. Observe o peito da criana e conte o nmero de respiraes.

    b. Caso no possa contar com outro profissional de sade, ponha o relgio onde possa ver osponteiros e a criana. Olhe-os enquanto conta as respiraes da criana durante um minuto.

    2. Olhe se h movimento respiratrio em qualquer parte do peito ou do abdome da criana.Geralmente voc pode ver os movimentos respiratrios ainda com a criana vestida. Caso nopossa ver facilmente este movimento, pea me que levante a camisa da criana. Caso a crian-a comece a chorar, pea me que a acalme antes de comear a contar as respiraes.

    Caso no esteja seguro do nmero de respiraes que contou (por exemplo, se a criana estava se movi-mentando, intranqila ou chorando), repita a contagem.

    O limite para a respirao rpida depende da idade da criana. A freqncia respiratria normal maisalta nas crianas de 2 meses a 11 meses do que nas crianas de 12 meses a 5 anos de idade.

    Nota: a criana que tem exatamente 12 meses de idade, tem respirao rpida se voc conta 40 respiraes por minuto ou mais.

    Antes de observar os trs sinais seguintes tiragem subcostal, estridor e sibilncia observe acriana enquanto INSPIRA e EXPIRA.

    IDADE Definio de respirao rpida

    2 meses a menor de 12 meses 1 ano a menor de 5 anos

    50 ou mais por minuto 40 ou mais por minuto

    15

  • OBSERVAR se h tiragem subcostal.

    Caso no tenha levantado a camisa da criana quando contava as respiraes, pea me que a levanteagora.

    Observe se h tiragem subcostal quando a criana inspira. Observe a parede torcica inferior. A crianatem tiragem subcostal se a parede torcica inferior retrai-se quando a criana INSPIRA. A tiragem subcos-tal ocorre quando a criana necessita fazer um esforo muito maior do que o normal para respirar. Na respi-rao normal, toda a parede torcica (superior e inferior) e o abdome se movem para fora quando a crianainspira. Quando h tiragem subcostal, a parede torcica inferior se move para dentro quando a criana inspira.

    Se voc no est seguro da presena de tiragem subcostal, observe outra vez. Caso o corpo da criana este-ja curvado na cintura difcil ver como a parede torcica se move. Pea me que mude a criana de posio,de modo que a parede anterior do trax e abdome fiquem bem visveis. Se ainda assim no v a parede tor-cica inferior se retrair, a criana no tem tiragem subcostal.

    Para que haja tiragem subcostal, esta deve ser claramente visvel e estar presente todo o tempo. Caso spossa ser vista quando a criana est chorando ou alimentando-se, este sinal no deve ser considerado.

    Se apenas a musculatura intercostal se move para dentro quando a criana respira (tiragem intercostal ouretrao intercostal), a criana no tem tiragem subcostal. Nesta avaliao, a tiragem subcostal a retrao daparede torcica inferior 1. No inclui a tiragem intercostal.

    VERIFICAR se existe estridor e sibilncia.

    O estridor um som spero produzido quando a criana inspira. O estridor, em geral, se produz quan-do h inflamao da laringe, traquia, ou da epiglote. Essa inflamao dificulta a entrada de ar nos pulmes.Pode ser grave quando causa obstruo das vias areas da criana. A criana que tem estridor quando est emrepouso tem uma doena grave.

    Para verificar se existe estridor, preste ateno quando a criana inspira. A seguir escute se h estridor.Ponha o ouvido perto da boca da criana, pois pode ser difcil ouvir o estridor.

    s vezes ouvir um som borbulhante caso o nariz esteja obstrudo. Desobstrua o nariz e escute outravez. Uma criana que no est muito doente pode ter estridor apenas quando chora ou est irritada.Verifique e escute se existe estridor quando a criana est tranqila.

    16

    1Isto o mesmo que "tiragem subcostal" ou "retrao subcostal".

  • Talvez oua um som sibilante quando a criana EXPIRA. Isto no estridor. Pode ser sibilncia.

    A sibilncia uma manifestao clnica que ocorre por obstruo ao fluxo areo. um rudo que soacomo um chiado na expirao. Essa manifestao tambm pode ser verificada com estetoscpio.

    3.2 CLASSIFICAR A TOSSE OU A DIFICULDADE PARA RESPIRAR

    QUADRO DE CLASSIFICAO: Os sinais utilizados para classificar a criana e as respectivas classifica-es se encontram no quadro avaliar e classificar dos quadros de conduta. Na sua maior parte, os quadros declassificao tm trs faixas. Caso o quadro seja em cores, cada faixa ser de cor vermelha, amarela ou verde. Acor das faixas classifica de imediato a doena da criana e determina o tratamento apropriado.

    Uma classificao em uma faixa VERMELHA requer ateno urgente e referncia para atenohospitalar. Essa uma classificao grave.

    Uma classificao em uma faixa AMARELA significa que a criana necessita de um antibiticoapropriado, um antimalrico de administrao oral ou outro tratamento. O tratamento incluiensinar me como dar medicamentos por via oral ou tratar infeces locais em casa. O profis-sional de sade tambm orienta a me sobre a ateno da criana em casa e quando deverretornar.

    Uma classificao em uma faixa VERDE significa que a criana no necessita de tratamentoespecfico, como antibiticos. O profissional de sade ensina a me como atender a criana emcasa. Por exemplo, voc poderia recomendar me ou ao acompanhante sobre a maneira de ali-mentar a criana doente ou dar-lhe lquidos para a diarria.

    De acordo com a combinao de sinais e sintomas das crianas, esses se classificam nas faixas de corvermelha, amarela ou verde. Ou seja, a criana classificada s uma vez em cada quadro de classificao.

    Existem trs possveis classificaes para uma criana com tosse ou dificuldade para respirar. So elas:

    PNEUMONIA GRAVE OU DOENA MUITO GRAVE ou

    PNEUMONIA ou

    NO PNEUMONIA

    Este o quadro de classificao para a tosse ou a dificuldade para respirar.

    SINAIS CASSIFICARTRATAR

    (Os tratamentos urgentes prvios referncia aparecem em negrito)

    Qualquer sinal geral de perigo ou

    Tiragem subcostal ou Estridor em repouso

    PNEUMONIAGRAVE OU DOENA

    MUITO GRAVE

    Dar a primeira dose de um antibitico recomendado.

    Referir urgentemente ao hospital.

    Respirao rpida

    PNEUMONIA

    Dar um antibitico recomendado durante sete dias.

    Aliviar a tosse com medidas caseiras. Informar me sobre quando retornar

    imediatamente. Se tiver sibilncia tratar com broncodilatador

    durante cinco dias. Marcar o retorno em dois dias.

    Nenhum sinal de pneumonia ou doena muito grave NO

    PNEUMONIA

    Se estiver tossindo h mais de 30 dias, referir para avaliao.

    Aliviar a tosse com medidas caseiras. Informar me sobre quando retornar

    imediatamente. Se tiver sibilncia tratar com broncodilatador

    durante cinco dias. Seguimento em cinco dias, se no melhorar.

    17

  • Como usar o quadro de classificao: depois de avaliado o sintoma principal e os sinais a ele relacio-nados, classifique a doena da criana. Por exemplo, para classificar a tosse ou a dificuldade para respirar:

    1. Olhe a faixa de cor vermelha (ou a primeira).

    A criana apresenta algum sinal geral de perigo? A criana apresenta tiragem subcostal ou estridor emrepouso?

    Caso a criana apresente um sinal geral de perigo ou qualquer dos demais sinais enumerados na faixade cor vermelha, escolha a classificao, PNEUMONIA GRAVE OU DOENA MUITO GRAVE.

    2. Caso a criana no apresente a classificao grave, olhe a faixa amarela (ou a segunda).

    A criana no tem a classificao grave. A criana tem respirao rpida?

    Caso a criana tenha respirao rpida e no tenha sibilncia, ou a classificao grave PNEUMONIAGRAVE OU DOENA MUITO GRAVE, escolha a classificao da coluna amarela: PNEUMONIA.

    3. Caso a criana no tenha sido classificada anteriormente, observe a coluna verde (ou a terceira).

    Esta criana no tem nenhum dos sinais da coluna vermelha nem da amarela portanto, escolha a clas-sificao de coluna verde: NO PNEUMONIA.

    4. Sempre que usar um quadro de classificao, comece com a primeira faixa. Em cada quadro de clas-sificao, a criana recebe apenas uma classificao. Caso a criana apresente sinais em mais de uma faixa,escolha sempre a classificao que indica a maior gravidade.

    Nota: observe que se uma criana com tosse ou dificuldade para respirar tambm apresenta SIBILNCIA, vocdeve consultar o quadro Tratar a sibilncia, antes de classific-la.

    Exemplo: esta criana tem um sinal geral de perigo e respirao rpida. Classifique a criana com a classi-ficao mais grave PNEUMONIA GRAVE OU DOENA MUITO GRAVE.

    Seu facilitador lhe responder qualquer pergunta que tenha sobre a classificao das doenas de acor-do com o quadro AVALIAR E CLASSIFICAR.

    Qualquer s inal geral de perigo ou Tiragem tridor em repouso

    Nenhum sinal de pneumonia ou doena muito grave NO PNEUMONIA

    Es

    subcostal ou

    Respirao Rpida PNEUMONIA

    PNEUMONIA GRAVE OUDOENA

    MUITO GRAVE

    Qualquer s inal geral de perigo ou Tiragem tridor em repouso

    Nenhum sinal de pneumonia ou doena muito grave NO PNEUMONIA

    Es

    subcostal ou

    Respirao Rpida PNEUMONIA

    PNEUMONIA GRAVE OUDOENA

    MUITO GRAVE

    18

  • Aqui est uma descrio de cada classificao para a tosse ou dificuldade para respirar.PNEUMONIA GRAVE OU DOENA MUITO GRAVE

    Uma criana com tosse ou dificuldade respiratria e com alguns dos seguintes sinais qualquer sinalgeral de perigo, tiragem subcostal ou estridor em repouso classificada como tendo PNEUMONIA GRAVEOU DOENA MUITO GRAVE.

    Uma criana com tiragem subcostal geralmente tem pneumonia grave. A criana pode ter outra infeco aguda das vias respiratrias inferiores como bronquite, coqueluche ou um problema de sibilncia.

    Uma criana com tiragem subcostal corre um risco muito maior de morrer de pneumonia que a crian-a que tem respirao rpida sem tiragem subcostal. Caso a criana esteja cansada e se o esforo que devefazer para expandir os pulmes rgidos intenso, a respirao fica mais lenta. Portanto, uma criana comtiragem subcostal talvez no tenha a respirao rpida. A tiragem subcostal pode ser o nico sinal de pneu-monia grave que a criana apresenta.

    TratamentoNos pases em desenvolvimento as pneumonias esto associadas infeco bacteriana. Esses casos

    requerem tratamento com antibiticos. Embora os vrus tambm causem pneumonia, no existe maneirasegura de verificar se a criana tem pneumonia bacteriana ou viral. Por isso, quando uma criana mostrasinais de pneumonia, administre um antibitico recomendado.

    Uma criana classificada como tendo PNEUMONIA GRAVE OU DOENA MUITO GRAVE est seriamen-te doente. Precisa ser referida urgentemente a um hospital para receber tratamento apropriado como admi-nistrao de oxignio e antibiticos injetveis. Antes que a criana seja referida necessrio administrar aprimeira dose de um antibitico apropriado.

    PNEUMONIA

    Uma criana com tosse ou dificuldade para respirar que tem respirao rpida e nenhum sinal geralde perigo, nem retrao subcostal ou estridor em repouso, classifica-se como tendo PNEUMONIA.

    TratamentoTrate a pneumonia com um antibitico recomendado. Mostre me como dar o antibitico. Oriente

    a me para observar se piora a dificuldade respiratria ou a respirao fica mais rpida. Neste caso ela deveretornar imediatamente com a criana.

    NO PNEUMONIA

    Uma criana com tosse ou dificuldade para respirar que no apresente sinais gerais de perigo, nem tira-gem subcostal, nem estridor em repouso e nem respirao rpida, classificada como: NO PNEUMONIA.Em geral, trata-se de um resfriado comum.

    TratamentoUma criana classificada como NO PNEUMONIA no necessita de antibiticos. O antibitico no

    aliviar os sintomas da criana, nem prevenir que o resfriado se converta em pneumonia. Porm a me levaseu filho ao servio de sade porque est preocupada com a doena da criana. Ensine-lhe a aliviar a tossecom medidas caseiras. Oriente me para que observe se surge dificuldade respiratria ou respirao rpi-da e que retorne imediatamente caso a criana apresente estes sinais.

    19

  • Uma criana com resfriado, normalmente melhora em uma ou duas semanas. Porm, uma criana queno melhora e apresenta tosse crnica (uma tosse que dure mais de 30 dias) pode ter tuberculose, asma,coqueluche, sinusopatia ou outro problema. Refira a criana com tosse crnica para avaliao.

    Exemplo: leia este estudo de caso. Tambm estude como o profissional de sade classificou a doena da criana.

    Alex tem 18 meses. Pesa 11,5 kg. Tem uma temperatura de 38C. Sua me levou-o ao servio de sadeporque tinha tosse. Disse que tinha dificuldade para respirar. Essa sua primeira consulta por esse problema.

    O profissional de sade verificou se Alex apresentava os sinais gerais de perigo. Alex pode beber. Noest vomitando. No teve convulses. No est letrgico nem inconsciente.

    H quanto tempo ele tem tosse? perguntou o profissional de sade. A me disse que ele vem tossin-do h 6 ou sete dias. A criana apresenta sibilncia ocasional ou freqente?, perguntou o profisional. Ame respondeu que no. Alex estava tranqilamente sentado no colo da me. O profissional de sade con-tou o nmero de respiraes da criana em um minuto. Contou 41 respiraes por minuto. Pensou: ComoAlex tem mais de 12 meses, o limite para determinar a respirao rpida 40. Logo, Alex tem respiraorpida.

    O profissional de sade no viu tiragem subcostal, nem ouviu estridor ou sibilncia.

    1. Veja como o profissional de sade registrou a informao sobre o caso de Alex e os sinais de doena.

    2. Para classificar a doena de Alex, o profissional de sade olhou a tabela de classificao para a tosseou dificuldade para respirar.

    a. Primeiro verificou se Alex tinha algum dos sinais da faixa vermelha. Pensou: Alex tem algumdos demais sinais gerais de perigo? No. Alex tem algum dos demais sinais desta faixa? No.Alex no tem nenhum dos sinais de uma classificao grave.

    b. A seguir, o profissional de sade olhou a faixa amarela. Pensou: Alex tem sinais na faixa amare-la? Sim, ele tem respirao rpida.

    20

    ATENDIMENTO CRIANA DOENTE DE 2 MESES A 5 ANOS DE IDADE

    Nome: A l e x Idade: 18 m Peso: 11,5 kg Temperatura: 38C Data:

    PERGUNTAR: Quais os problemas da criana? Tosse e dif.resp. Primeira Consulta? Consulta de retorno?

    AVALIAR: (Traar um crculo ao redor de todos os sinais presentes) CLASSIFICAR

    VERIFICAR SE H SINAIS GERAIS DE PERIGONO CONSEGUE BEBER OU MAMAR NO PEITO VOMITA TUDO LETRGICA OU INCONSCIENTE CONVULSES

    A CRIANA EST COM TOSSE OU TEM DIFICULDADE PARA RESPIRAR? Sim No

    H sinal geral de perigo?

    Sim ___ No_x_

    Lembrar-se de utilizar os sinais de perigo ao

    selecionar as classificaes

    PNEUMONIA

    H quanto tempo? 6 dias Contar as respiraes em um minuto. A criana apresenta sibilncia

    ocasional ou freqente? 41 respiraes por minuto. Respirao rpida?

    Observar se h tiragem subcostal. Verificar se h estridor ou sibilncia.

    ATENDIMENTO CRIANA DOENTE DE 2 MESES A 5 ANOS DE IDADE

    Nome: A l e x Idade: 18 m Peso: 11,5 kg Temperatura: 38C Data:

    PERGUNTAR: Quais os problemas da criana? Tosse e dif.resp. Primeira Consulta? Consulta de retorno?

    AVALIAR: (Traar um crculo ao redor de todos os sinais presentes) CLASSIFICAR

    VERIFICAR SE H SINAIS GERAIS DE PERIGONO CONSEGUE BEBER OU MAMAR NO PEITO VOMITA TUDO LETRGICA OU INCONSCIENTE CONVULSES

    A CRIANA EST COM TOSSE OU TEM DIFICULDADE PARA RESPIRAR? Sim No

    H sinal geral de perigo?

    Sim ___ No_x_

    Lembrar-se de utilizar os sinais de perigo ao

    selecionar as classificaes

    H quanto tempo? 6 dias Contar as respiraes em um minuto.

    A criana apresenta sibilncia ocasional ou freqente?

    41 respiraes por minuto. Respirao rpida?

    Observar se h tiragem subcostal.

    Verificar se h estridor ou sibilncia.

  • c. O profissional de sade classificou Alex como tendo PNEUMONIA.

    3. O profissional de sade ento escreveu PNEUMONIA no Formulrio de Registro.

    Nota: certifique-se de pr uma marca ( ! ) onde diz "primeira consulta", na parte superior do Formulriode Registro, cada vez que exista um estudo de casos neste mdulo.

    ATENDIMENTO CRIANA DOENTE DE 2 MESES A 5 ANOS DE IDADE

    Nome: A l e x Idade: 18 m Peso: 11,5 kg Temperatura: 38C Data:

    PERGUNTAR: Quais os problemas da criana? Tosse e dif.resp. Primeira Consulta? Consulta de retorno?

    AVALIAR: (Traar um crculo ao redor de todos os sinais presentes) CLASSIFICAR

    VERIFICAR SE H SINAIS GERAIS DE PERIGONO CONSEGUE BEBER OU MAMAR NO PEITO VOMITA TUDO LETRGICA OU INCONSCIENTE CONVULSES

    A CRIANA EST COM TOSSE OU TEM DIFICULDADE PARA RESPIRAR? Sim No

    H sinal geral de perigo?

    Sim ___ No_x_

    Lembrar-se de utilizar os sinais de perigo ao

    selecionar as classificaes

    PNEUMONIA

    H quanto tempo? 6 dias Contar as respiraes em um minuto. A criana apresenta sibilncia

    ocasional ou freqente? 41 respiraes por minuto. Respirao rpida?

    Observar se h tiragem subcostal. Verificar se h estridor ou sibilncia.

    ATENDIMENTO CRIANA DOENTE DE 2 MESES A 5 ANOS DE IDADE

    Nome: A l e x Idade: 18 m Peso: 11,5 kg Temperatura: 38C Data:

    PERGUNTAR: Quais os problemas da criana? Tosse e dif.resp. Primeira Consulta? Consulta de retorno?

    AVALIAR: (Traar um crculo ao redor de todos os sinais presentes) CLASSIFICAR

    VERIFICAR SE H SINAIS GERAIS DE PERIGONO CONSEGUE BEBER OU MAMAR NO PEITO VOMITA TUDO LETRGICA OU INCONSCIENTE CONVULSES

    A CRIANA EST COM TOSSE OU TEM DIFICULDADE PARA RESPIRAR? Sim No

    H sinal geral de perigo?

    Sim ___ No_x_

    Lembrar-se de utilizar os sinais de perigo ao

    selecionar as classificaes

    H quanto tempo? 6 dias Contar as respiraes em um minuto.

    A criana apresenta sibilncia ocasional ou freqente?

    41 respiraes por minuto. Respirao rpida?

    Observar se h tiragem subcostal.

    Verificar se h estridor ou sibilncia.

    21

    Qualquer s inal geral de perigo ou Tiragem tridor em repouso

    Nenhum sinal de pneumonia ou doena muito grave NO PNEUMONIA

    Es

    subcostal ou

    Respirao Rpida PNEUMONIA

    PNEUMONIA GRAVE OUDOENA

    MUITO GRAVE

  • EXERCCIO B

    Neste exerccio voc praticar como registrar os sinais relacionados com a tosse ou dificuldade para res-pirar. Tambm classificar a doena da criana. Leia os estudos de casos seguintes. Anote os sinais da crian-a no Formulrio de Registro e classifique a doena. Para fazer este exerccio, olhe um quadro de classifica-o para a tosse ou dificuldade para respirar. Use o seu Manual de Quadros e olhe o cartaz com os quadros.

    Caso 1: Gabriel

    Gabriel tem 6 meses. Pesa 5,5 kg. Tem uma temperatura de 38,5C. Sua me disse que est tossindoh dois dias. O profissional de sade verificou se havia sinais gerais de perigo. A me disse que Gabriel podemamar no peito. No tem vomitado. No teve convulses. Gabriel no est letrgico nem inconsciente.

    O profissional de sade disse me: Quero examinar Gabriel. Voc disse que h dois dias ele tosse.Vou contar as respiraes da criana. Ele ter que ficar tranqilo enquanto fao o exame.

    O profissional de sade contou 58 respiraes por minuto. No viu tiragem subcostal. No ouviuestridor nem sibilncia.

    a. Anote os sinais de Gabriel no Formulrio de Registro abaixo.

    b. Para classificar a doena de Gabriel, olhe o quadro de classificao para a tosse ou dificuldade pararespirar. Olhe a faixa vermelha.

    22

    ATENDIMENTO CRIANA DOENTE DE 2 MESES A 5 ANOS DE IDADE

    Nome: Idade: Peso: kg Temperatura: Data:

    PERGUNTAR: Quais os problemas da criana? Primeira Consulta? Consulta de retorno?

    AVALIAR: (Traar um crculo ao redor de todos os sinais presentes) CLASSIFICAR

    VERIFICAR SE H SINAIS GERAIS DE PERIGONO CONSEGUE BEBER OU MAMAR NO PEITO VOMITA TUDO LETRGICA OU INCONSCIENTE CONVULSES

    A CRIANA EST COM TOSSE OU TEM DIFICULDADE PARA RESPIRAR? Sim No

    H sinal geral de perigo?

    Sim ___ No__

    Lembrar-se de utilizar os sinais de perigo ao

    selecionar as classificaes

    H quanto tempo? dias Contar as respiraes em um minuto. A criana apresenta sibilncia

    ocasional ou freqente? respiraes por minuto. Respirao rpida?

    Observar se h tiragem subcostal. Verificar se h estridor ou sibilncia.

    Qualquer sinal geral de perigo ou Tiragem subcostal ou Estridor em repouso

    PNEUMONIA GRAVE OU DOENA

    MUITO GRAVE

    Respirao rpida PNEUMONIA

    Nenhum sinal de pneumonia ou doena muito grave NO PNEUMONIA

  • Decida: Gabriel tem um sinal geral de perigo? SIM ____NO____ Tem tiragem subcostal ou estridor em repouso? SIM ____NO____ Est na classificao grave PNEUMONIA GRAVE

    OU DOENA MUITO GRAVE? SIM ____NO____

    c. Caso no esteja na classificao grave, olhe a faixa amarela (ou intermediria).

    Gabriel tem a respirao rpida? SIM____ NO____

    d. Como voc classificaria a doena de Gabriel? Escreva a classificao no Formulrio de Registro.

    Caso 2: Ceclia

    Ceclia tem 8 meses. Pesa 6 kg. Tem uma temperatura de 39,5C. O pai da menina disse ao profissio-nal de sade: Faz trs dias que Ceclia tem tosse. Tem dificuldade para respirar. Est muito fraca. O pro-fissional de sade disse: Fez bem em traz-la hoje. Vou examin-la agora mesmo.

    O profissional de sade verificou se havia sinais gerais de perigo. Ceclia no mama no peito, no bebenada que lhe oferecem. Ceclia no vomita tudo que ingere e no tem convulses. Est letrgica. No olha-va para o profissional de sade nem para os pais quando estavam falando.

    O profissional de sade contou 55 respiraes por minuto. No viu tiragem subcostal. Decidiu queCeclia tinha estridor porque ouviu um som spero quando a menina inspirava em repouso. No tinhasibilncia.

    Anote os sinais de Ceclia no Formulrio de Registro abaixo.

    Agora olhe o quadro de classificao para a tosse ou dificuldade para respirar. Classifique Ceclia eescreva sua resposta na faixa Classificar. Prepare-se para explicar ao seu facilitador como escolheu esta clas-sificao.

    23

    ATENDIMENTO CRIANA DOENTE DE 2 MESES A 5 ANOS DE IDADE

    Nome: Idade: Peso: kg Temperatura: C Data:

    PERGUNTAR: Quais os problemas da criana? Primeira Consulta? Consulta de retorno?

    AVALIAR: (traar um crculo ao redor de todos os sinais presentes) CLASSIFICAR

    VERIFICAR SE H SINAIS GERAIS DE PERIGONO CONSEGUE BEBER OU MAMAR NO PEITO VOMITA TUDO LETRGICA OU INCONSCIENTE CONVULSES

    A CRIANA EST COM TOSSE OU TEM DIFICULDADE PARA RESPIRAR? Sim No

    H sinal geral de perigo?

    Sim ___ No___

    Lembrar-se de utilizar os sinais de perigo ao

    selecionar as classificaes

    H quanto tempo? dias Contar as respiraes em um minuto. A criana apresenta sibilncia

    ocasional ou freqente? ______ respiraes por minuto. Respirao rpida?

    Observar se h tiragem subcostal. Verificar se h estridor ou sibilncia.

  • Caso 3: Csar

    Csar tem 18 meses. Pesa 9 kg e tem temperatura de 37,5C. Sua me disse que est tossindo h trs dias.

    O profissional de sade verificou se havia sinais gerais de perigo. A me de Csar disse que o meninopode beber e no vomita nada. No teve convulses. Csar no estava letrgico nem inconsciente. Notinha histria de chiado.

    O profissional de sade contou as respiraes do menino. Contou 48 respiraes por minuto. O pro-fissional de sade observou ainda a presena de tiragem subcostal. No ouviu estridor nem sibilncia quan-do auscultou a respirao do menino.

    Anote os sinais de Csar no Formulrio de Registro. A seguir, olhe o quadro de classificao para atosse ou dificuldade para respirar. Classifique a doena deste menino e escreva sua resposta.

    AVISE AO FACILITADOR QUANDO ESTIVER PRONTO PARA DISCUTIR ESTE EXERCCIO.

    24

    ATENDIMENTO CRIANA DOENTE DE 2 MESES A 5 ANOS DE IDADE

    Nome: Idade: Peso: kg Temperatura: C Data:

    PERGUNTAR: Quais os problemas da criana? Primeira Consulta? Consulta de retorno?

    AVALIAR: (traar um crculo ao redor de todos os sinais presentes) CLASSIFICAR

    VERIFICAR SE H SINAIS GERAIS DE PERIGONO CONSEGUE BEBER OU MAMAR NO PEITO VOMITA TUDO LETRGICA OU INCONSCIENTE CONVULSES

    A CRIANA EST COM TOSSE OU TEM DIFICULDADE PARA RESPIRAR? Sim No

    H sinal geral de perigo?

    Sim ___ No___

    Lembrar-se de utilizar os sinais de perigo ao

    selecionar as classificaes

    H quanto tempo? dias Contar as respiraes em um minuto. A criana apresenta sibilncia

    ocasional ou freqente? ______ respiraes por minuto. Respirao rpida?

    Observar se h tiragem subcostal. Verificar se h estridor ou sibilncia.

  • EXERCCIO C1

    Nota: voc far agora um exerccio com vdeo. Neste tipo de exerccio, voc ver exemplos de sinais epraticar como reconhec-los. Tambm ver demonstraes de como avaliar as crianas com determinadossintomas principais. Algumas vezes ver um verdadeiro estudo de caso. Praticar a forma de avaliar e clas-sificar o problema da criana.

    Neste exerccio voc praticar o reconhecimento dos sinais gerais de perigo. Tambm praticar comoavaliar a tosse ou dificuldade para respirar.

    1. Responda a pergunta seguinte sobre cada uma das crianas que o vdeo mostrar:

    2. Responda a pergunta seguinte sobre cada uma das crianas que o vdeo mostrar:

    25

    A criana est letrgica ou inconsciente?

    SIM NOCriana 1

    Criana 2

    Criana 3

    Criana 4

    A criana tem respirao rpida?

    Idade Respiraopor minuto SIM NO

    Manoel

    Hugo

  • 3. Responda a seguinte pergunta sobre cada uma das crianas que o vdeo mostrar:

    4.Responda a seguinte pergunta sobre cada uma das crianas que o vdeo mostrar:

    Estudo de casos com vdeo: acompanhe o estudo de caso. Anote os sinais e sintomas da criana noFormulrio de Registro que figura a seguir. Depois classifique a doena da criana.

    26

    A criana tem tiragem subcostal?

    SIM NO

    Maria

    Jenecir

    Olga

    Ana

    Luz

    A criana tem estridor?

    SIM NO

    Pedro

    Helena

    Srgio

    Herman

    ATENDIMENTO CRIANA DOENTE DE 2 MESES A 5 ANOS DE IDADE

    Nome: Idade: Peso: kg Temperatura: C Data:

    PERGUNTAR: Quais os problemas da criana? Primeira Consulta? Consulta de retorno?

    AVALIAR: (traar um crculo ao redor de todos os sinais presentes) CLASSIFICAR

    VERIFICAR SE H SINAIS GERAIS DE PERIGONO CONSEGUE BEBER OU MAMAR NO PEITO VOMITA TUDO LETRGICA OU INCONSCIENTE CONVULSES

    A CRIANA EST COM TOSSE OU TEM DIFICULDADE PARA RESPIRAR? Sim No

    H sinal geral de perigo?

    Sim ___ No___

    Lembrar-se de utilizar os sinais de perigo ao

    selecionar as classificaes

    H quanto tempo? dias Contar as respiraes em um minuto. A criana apresenta sibilncia

    ocasional ou freqente? respiraes por minuto. Respirao rpida?

    Observar se h tiragem subcostal. Verificar se h estridor ou sibilncia.

  • 3.3 AVALIAR A SIBILNCIAA sibilncia uma condio muito comum nos servios de sade em algumas regies, sendo uma

    importante causa de consulta criana. Alm disso, pode-se confundir ou estar associada a um quadroinfeccioso das vias respiratrias. Considerar a presena de sibilncia citada pela me, mesmo que nessa con-sulta no tenha sido escutada a sibilncia e a criana apresente respirao rpida ou tiragem, e se for obser-vada pelo profissional.

    As principais doenas que cursam com sibilncia so a asma brnquica e a bronquiolite. freqente-mente associada tambm com pneumonia. Essas doenas podem ocasionar retrao intercostal, subcostal eaumento da freqncia respiratria, sendo comum confundir-se com o diagnstico da pneumonia, em cer-tas situaes. Por isso, antes de classificar a criana com sibilncia no quadro de Tosse ou Dificuldade paraRespirar, o profissional de sade dever tratar a sibilncia e fazer uma reavaliao depois.

    Este o quadro de classificao para a tosse ou dificuldade para respirar.

    Perguntar e verificar se h sibilncia:

    A criana apresenta sibilncia ocasional ou freqente?

    27

    * Se tambm h sibilncia e no h sinais gerais de perigo

    TRATAR A SIBILNCIA com nebulizao at trs vezesdepois reavaliar a criana para classific-la.

    A CRIANA EST COM TOSSE OU TEM DIFICULDADE PARA RESPIRAR? Sim No

    H quanto tempo? dias Contar as respiraes em um minuto. A criana apresenta sibilncia

    ocasional ou freqente?respiraes por minuto. Respirao rpida?

    Observar se h tiragem subcostal. Verificar se h estridor ou sibilncia.

  • EXERCCIO C2

    Seixas tem 1 ano e 2 meses. Pesa 12 kg. Sua temperatura axilar de 37,5C. Sua me alega que Seixastosse h dois dias e tem histria de chiado no peito. O profissional de sade no encontra sinais de perigo.Porm Seixas apresenta 54 respiraes por minuto, tiragem subcostal e sibilncia.

    a. Qual seria a conduta adequada?

    b. O profissional de sade consultou o quadro: TRATAR A SIBILNCIA antes de classificar a criana. Apsreceber o tratamento, Seixas melhorou da sibilncia e a freqncia respiratria estava em 30 respiraes porminuto. A tiragem subcostal desapareceu. Como voc classifica Seixas agora? Anote no formulrio de regis-tro abaixo.

    c. Caso a freqncia respiratria continuasse 50 ou mais por minuto com tiragem subcostal depois detrs inalaes, como voc classificaria o Seixas? Anote no Formulrio de Registro abaixo.

    QUANDO TIVER TERMINADO O EXERCCIO AVISE O SEUFACILITADOR QUE DIRIGIR A DISCUSSO EM GRUPO

    28

    ATENDIMENTO CRIANA DOENTE DE 2 MESES A 5 ANOS DE IDADE

    Nome: Idade: Peso: kg Temperatura: C Data:

    PERGUNTAR: Quais os problemas da criana? Primeira Consulta? Consulta de retorno?

    AVALIAR: (traar um crculo ao redor de todos os sinais presentes) CLASSIFICAR

    VERIFICAR SE H SINAIS GERAIS DE PERIGONO CONSEGUE BEBER OU MAMAR NO PEITO VOMITA TUDO LETRGICA OU INCONSCIENTE CONVULSES

    A CRIANA EST COM TOSSE OU TEM DIFICULDADE PARA RESPIRAR? Sim No

    H sinal geral de perigo?

    Sim ___ No___

    Lembrar-se de utilizar os sinais de perigo ao

    selecionar as classificaes

    H quanto tempo? dias Contar as respiraes em um minuto. A criana apresenta sibilncia

    ocasional ou freqente? respiraes por minuto. Respirao rpida?

    Observar se h tiragem subcostal. Verificar se h estridor ou sibilncia.

    A CRIANA EST COM TOSSE OU TEM DIFICULDADE PARA RESPIRAR? Sim No

    H quanto tempo? dias Contar as respiraes em um minuto. A criana apresenta sibilncia

    ocasional ou freqente?respiraes por minuto. Respirao rpida?

    Observar se h tiragem subcostal. Verificar se h estridor ou sibilncia.

  • 4 AVALIAR E CLASSIFICAR A DIARRIA

    A diarria aparece quando a perda de gua e eletrlitos nas fezes maior do que a normal, resultandono aumento do volume e da freqncia das evacuaes e diminuio da consistncia das fezes.

    Diarria geralmente definida como a ocorrncia de trs ou mais evacuaes amolecidas ou lquidasem um perodo de 24 horas.

    A doena diarrica aguda uma das principais causas de morbidade e mortalidade infantil no Brasil,especialmente nas crianas menores de 6 meses que no esto em aleitamento materno exclusivo. Na RegioNordeste, onde o problema assume maior magnitude, o risco de morte por diarria em crianas menoresde 5 anos cerca de quatro a cinco vezes maior do que na Regio Sul, representando cerca de 30% do totaldas mortes durante o primeiro ano de vida.

    O nmero de evacuaes por dia considerado normal varia com a dieta e a idade da criana. A per-cepo materna extremamente confivel na identificao da diarria de seus filhos, descrevendo as fezeslquidas com terminologias regionais.

    Os lactentes amamentados em forma exclusiva geralmente tm fezes amolecidas, no devendo isto serconsiderado diarria. A me de uma criana que mama no peito pode reconhecer a diarria porque a con-sistncia ou a freqncia das fezes diferente da habitual.

    Quais so os diferentes tipos de diarria?

    Quase todos os tipos de diarria que causam desidratao cursam com fezes lquidas. A clera umexemplo clssico de diarria com fezes lquidas, mas uma pequena proporo de todas as diarrias lquidasse devem clera. A maioria dos episdios de diarria aguda provocado por um agente infeccioso e duramenos de duas semanas.

    A diarria lquida aguda pode causar desidratao e contribuir para a desnutrio. A morte de umacriana com diarria aguda se deve geralmente desidratao.

    Caso a diarria dure 14 dias ou mais, denominada diarria persistente. At 10% dos episdios dediarria persistentes causam problemas nutricionais e contribuem para mortalidade na infncia.

    A diarria com sangue, com ou sem muco, chamada disenteria. A causa mais comum da disenteria a bactria Shigella. A disenteria amebiana no comum nas crianas pequenas. Uma criana pode ter diar-ria lquida e disenteria associada.

    4.1 AVALIAR A DIARRIAUma criana com diarria se avalia para saber:

    por quanto tempo a criana tem tido diarria; se h sinais de desidratao; se h sangue nas fezes para determinar se a criana tem disenteria.

    29

  • Observe os seguintes passos para avaliar a criana com diarria:

    Para TODAS as crianas, pergunte sobre a diarria:

    PERGUNTAR: A criana tem diarria?

    Refira-se diarria com palavras que a me entenda.

    Caso a me responda que NO, pergunte sobre o sintoma principal seguinte: febre. No precisocontinuar avaliando a criana em relao a outros sinais relacionados com diarria.

    Caso a me responda que SIM, ou se j tinha explicado que a diarria era o motivo pelo qual ela tinhalevado a criana ao servio de sade, anote a sua resposta. A seguir, avalie a criana para averiguar se exis-tem sinais de desidratao, diarria persistente e disenteria.

    PERGUNTAR: H quanto tempo?

    A diarria que dura 14 dias ou mais diarria persistente.

    D tempo me para que responda a pergunta. Talvez ela demore um pouco para recordar o nme-ro exato de dias.

    PERGUNTAR: H sangue nas fezes?

    Pergunte me se tem visto sangue nas fezes em algum momento durante este episdio de diarria.Se sim, avalie se a criana est prostrada.

    A seguir verifique SEMPRE o estado de hidratao da criana.

    Quando uma criana se desidrata, est a princpio inquieta ou irritada. Quando a desidratao conti-nua, a criana se torna letrgica ou inconsciente.

    30

    A criana est com diarria?

    SE A RESPOSTA FOR SIM, PERGUNTAR:

    H quanto tempo?

    H sangue nas fezes?

    OBSERVAR E PALPAR

    Examinar a condio geral da criana. A criana encontra-se:

    Letrgica ou inconsciente? Inquieta, irritada?

    Observar se os olhos esto fundos.

    Oferecer lquidos criana. A criana:

    No consegue beber ou s bebe muito mal? Bebe avidamente, com sede?

    Sinal da prega: a pele volta ao estado anterior:

    Muito lentamente (mais de 2 segundos)? Lentamente?

  • Ao perder lquido corporal, a criana talvez fique com os olhos fundos. Ao sinal da prega, a pele voltaao seu estado anterior lentamente ou muito lentamente.

    OBSERVAR e PALPAR para investigar os sinais seguintes:

    OBSERVAR o estado geral da criana. A criana est letrgica ou inconsciente? Est inquieta ou irritada?

    Quando voc verificou se existiam sinais gerais de perigo, voc verificou se a criana estava letrgicaou inconsciente. Quando a criana est letrgica ou inconsciente, apresenta um sinal geral de perigo.Lembre-se de usar este sinal geral de perigo quando classificar a diarria da criana.

    Uma criana considerada como inquieta e irritada se apresentar este comportamento durante todoo tempo ou cada vez em que tocada ou examinada. A criana dever ser avaliada desperta e sem estar sendoamamentada. Muitas crianas se sentem molestadas s por estarem no servio de sade. Geralmente pos-svel consolar e acalmar essas crianas. No devem ser consideradas como inquietas ou irritadas.

    OBSERVAR se os olhos esto fundos.

    Os olhos da criana desidratada podem parecer fundos. Se estiver em dvida, pergunte me se achaque os olhos da criana esto diferentes do habitual. Sua confirmao lhe ajudar na deciso. Apesar do sinalolhos fundos poder estar presente nas crianas gravemente desnutridas, mesmo sem apresentarem desidra-tao, este sinal deve ser considerado como presente para o diagnstico da desidratao.

    OFERECER lquidos criana. A criana no consegue beber ou bebe mal? Bebe avidamente, com sede?

    Pea me que oferea criana um pouco de gua em um copo ou colher. Observe a criana beber.

    Uma criana no consegue beber se ao levar o lquido boca ela no conseguir engolir. Por exemplo,uma criana talvez no possa beber porque est letrgica ou inconsciente. Ou a criana talvez no consigasugar ou engolir.

    Uma criana bebe mal se est dbil e no pode beber sem ajuda. Talvez consiga beber apenas quandolhe colocam o lquido na boca.

    Uma criana tem o sinal bebe avidamente, com sede se evidente que a criana quer beber. Observese a criana trata de alcanar o copo ou a colher quando a gua lhe oferecida. Quando a gua retirada,veja se a criana est descontente porque quer beber mais.

    Se a criana toma um gole s porque incitada a faz-lo e no quer mais, no apresenta o sinal bebeavidamente, com sede.

    31

  • VERIFICAR O SINAL DA PREGA no abdome. A pele volta ao estado anterior muito lentamente (emmais de 2 segundos)? Lentamente?

    Pea me que coloque a criana na mesa de exame de modo que esteja deitada de barriga para cimacom os braos encostados junto ao corpo (no sobre a cabea) e as pernas estendidas; ou pea me quefique com a criana no colo, com ela virada de barriga para cima. Localize a regio do abdome da crianaque est entre o umbigo e o costado do abdome. Para verificar o sinal da prega na pele, use o polegar e oindicador. No belisque com a ponta dos dedos porque causar dor. Coloque a mo de modo que quan-do fizer o sinal da prega na pele, a prega da pele estar no sentido longitudinal ao corpo da criana e nono horizontal. Levante firmemente todas as camadas da pele e o tecido debaixo delas. Segure a pele porum segundo e solte em seguida. Quando soltar, certifique-se de que ao sinal da prega a pele voltou ao seuestado anterior:

    muito lentamente (em mais de 2 segundos);

    lentamente;

    imediatamente.

    Caso a pele ainda fique levantada por um breve momento depois de solt-la, decida que ao sinal daprega, a pele volta ao seu estado anterior lentamente.

    Nota: em uma criana com marasmo (desnutrio grave), a pele pode voltar ao seu lugar lentamen-te, inclusive se a criana no est desidratada. Em uma criana com sobrepeso ou com edema, a pele podevoltar ao lugar imediatamente ainda que a criana esteja desidratada. Mesmo sendo o sinal da prega menosseguro nestas crianas, utilize-o para classificar a desidratao da criana.

    32

    SUMRIOIntroduoObjetivos de Aprendizagem1. Perguntar me que problemas a criana apresenta2. Verificar se existem sinais gerais de perigoExerccio A

    3. Avaliar e classificar a tosse ou a dificuldade para respirar3.1 Avaliar a tosse ou a dificuldade para respirar3.2 Classificar a tosse ou a dificuldade para respirarExerccio BExerccio C13.3 Avaliar a sibilnciaExerccio C2

    4 Avaliar e classificar a diarria4.1 Avaliar a diarria