J E S A I A SC a p , L X 1 I I a v é r s . 7 e t L X I V

VCRSIONE L A T IN A ET NOTlS PHILOLOGTCIS

I L L U S T R A T U S

CUJUS P A R T E M P R I M A M

V E N I A AMPL, FACULT. THILOS. UPSA L.

P U B L I C O E X A M I N I D E F E R U N T

MAG. M A G N. B A R K E N B O MA S A C R I S

ET

J O H A N N E S P E T R . K U L L M A NGO T IIOB C II GEN S E S

IM AU DIT. GUSTAV. DIE IV J U N i l MDCCCXiV H. A. M. S.

U P S A L I Æ

E X C U D E B A N T S t E N H A M M A U E T P A L M FJLAI)R E G I Æ A C A D E M I JE T Y P O G ' R A P H I .

K O N U N G E N S

TRÛMAN OF VE R S T E N GE N E R A L - ADJUTANTEN

OCH R ID D A R E N AF KONGL. SVARDS-OKDEM

HOGVÅLBORNF. F R I H E R R E

c a m T i C T l l H îï ï T M

H E R r U J x l i v i # . ' O J I J U Jlu o J . A

S A M Tr I . / ,

1»

B R U K S P A T R O N E N

OCH R I D D A R E N A F K O N G L . WA S A - O R D E N

V Ä L B O R N E

h E R R O L O F B U R E N S T A M

T a c k s a m t o c h v ö r d n a d s f u ll t t l l l e g n a d t

a f

M A G N . B A R K E N B O M .

I BT

S A C R A M r e g i a h i m a j e s t a t e m

M A G N Æ F I D E I V I R O

RE V K R E N D IS SI MO DOMINOo

S. S. THEOLOGÎÆ DOCTOR I

DIOECES. GOTHOJ3 URG. EPISCOPO

MAX. VEN . CONSIST. P RÆ SID P

GYMN. SCHOLA & U IM QUE EPHORO

R EGI f ORDINIS DS STELLA POLARI COMMENDATORI*

ORDINIS REGIS CAROLI XI I I EQUITI

A CAD. SVECAN. OCTODECDlVUtO

Û1ÆCENATI SUMMO

i

S A C R U M

v o l u i t , d e bu i t c u l t o r d e v o t i s s i m u s »

J O H A N N . P E T R . K U L L M A N .

LECTORSKAN"

HOGADLA F R U

ANNA K U L L M A N

DEN HULD AST E MODER

Helgas dessa blad med tacksamhet och vördnad

af

Dess

lydige Son

J O H A N P E T E R .

J E S A ï A SCAP. LXIII . A VERS. 7 ET LXTV.

V E R S I O N E L A T I N A ET XOTlS PHILOLOGICIS IL L U ST R A T U S .

P r æ fe n te m Vaticiniorum Jefaiæ Se&ionem ipfo fuo arg u m en to a praecedentibus et fubfequentibus esfe diftin- guendam Interpretum plurimi judicarunt a). Divinum fciüeet Vatem in eo primum occupatum intelügimus, ut fuiiima Jehovæ in Ifraëlitas collata beneficia, ipfam puta adoptionem , curam et tutelam paternam perpetuam, in liberatione vero ex Æ gypto per Molen maxime confpi- cuam , breviter recenleat gratamque horum memoriam in animis- civium renovet. E x hac deinde cogitatione in aliam , prorfus oppofitam, delatus, eumdem populum, Deo quondam dilectum,' tot tantisque beneficiis cumulatum, jam vitiorum foeditate D eo invifum, deletis urbibus, vallato templo, vagum , ab hoftibus fuba&am gravisft- m equ e adflidtnm filtit. A t labantem fpem lustentat pri- (tinæ benignitatis divinæ recordatio ; e t , cladium fuper- f te s , proles Abrahaini, Jehovam fubmisfis precibus fa* t ig a n s , inducitur. Querelae, vota, iupplicationesque vi* ces alternant. Omnium, quibus jam adficiuntur, malorum culpam in fua ipforum fiagitia transferunt, delictorum veniam flagitant, Deum, Auctorem Tutoremque implorant et obfecrant, u t, per nominis fui gloriam, per gratiam infinitam , peccatis oblivioni datis, ad inifericor* diam fe revocari clemens patiatur.A In

ß) Fuere quidem , qui aliam maluerint Se&ionum rationem , quos inter nqtninasfe fnlFu iat Cyriilurn, qui a medio v. 5 CaP* L X 1V. novam orationis feriem inftituit, et Grot ium, qui Vifum de Juda Machabæo Prophetae heic oftVrri contendit, quod ab initio Cap. LXIII usque aa finem Capitis fequentis extenditur. Vid. Cyrilli Epifcop. Alexandrini Oper. Tom. 11. p. 888. Lutetiae 1638. et Hug, Grotii Annotation, in Vet. Teih Tom, II. p. i2y fqq. Halæ 1776.

Iu tem pore, cui hæc tantæ publîcæ calamitatis de-

fcriptio potisfimum conveniat, definiendo Interpretes

valde disfentiunt. Et quamquam, ingenue fateatnur,

oportet, eam heic fruftra quæri argumentorum in alteru

tram partem gravitatem et pondus , ut pro certo quid

quam nobis ftatuere liceat; fententiam tamen eorum,

qui de Antiocbicis Termonem esfe temporibus autu

mant bj, minimis (altim difficultatibus laborare putamus.

Si illas rn primis refpicimus leges, quas in Poefl

Hebræorum Tacra ratas voluit Rev. Epifcop. R. Lowth r),

facile inveniem us, præfentem Sedtionem, et forma et

argumento, ejusmodi conftituere Carmen Elegiacum,

q u o d , licet ab Elegiis proprie fle diftis aliquid habeat

disflmilitudinis, fummo tamen jure, fepofita levioris mo

menti rerum æftimatione, ad earmndem in univerfum

genus referatur. D e eximia vero Carminis hujus pras-

ftantia optime forfltan judicabis, fi, flebilem , qui depingi

tu r , populi Judaici flatum mente tibi fiftens, verba, pu

blico ludtui et refipifcentiæ exprimendae adcommodata,

cogites dj. C eterum , eamdem ftili elegantiam et fubli-

mitatem , quam in iis, quæ Jelaiæ nomine infcribuntur,

Vaticiniis admiramur, eumdein imaginum deledhim et

varietatem prseripuamque ad animos commovendos vim

huic poemati in esfe perlegentium quisque facile agnofcet.

Qui juvenile jam in hoc Carmine explicando cona

men miti Ledtorum judicio iubjicimus, iidem, facilem

eoepti veniam om n i, qua par e f t , modeftia precamur.Lxm. 7.b) Ex. gr. Cel. J. A. Dathe» Vid. Prophet. Major, latin,

vcrf. p.

206 et 190. H dæ Ï779- Cfr. H Grotium U cit.c) Rob Lowth de Sacra Poëfi Hëbræor. Præleéh XXII. et

XXII I .

Edit. II Goetting. 1768.d) Hac forte ratione addmflos Rev- Lowth . præfens Carm

en for

mulam quamdam poenitentiae, Ifraëlitis præfcriptam, esfe fpfpicatur.

Vid- Lowth’s Jefaias, uberfetzt mit Zufützen u, Atimerk. von J. B.

Koppe. IV. B. p- 133. Leipz. 1780.

LXÏII. 7- Jehova' benignitatem e ) , Ejus laudes f ) celebrabo P ïo g ) omnibus,A 2 Quae

e) 7 0 rt a m o r, p ie ta s {arcçyvj) , amicitia, Q uod voc abulum cu in de Deo ad h ib e tu r , p a te rn u m , quo homines Idem anipU Bi-tu r , amorem denotat . A l ia m quoque ex Syr . j f QQ>4 defumtam, probri fcilicet et dedecoris f ign i f ica t ionem, huic voci fubjiciunt L t x ic o g r a p h i . Cf r . J. D. Michël is Suppi, ad Lex. Hebr . p .8 5 2 fqq ., Lex. Simonis Edi t . III.. et W . Gefcnii Hebråifch-Deutfches H an d w ö r te rb u ch . Leipz i g 10. Quibus in diverfis n o t io n ib u s , col lato Arab. ( convenire, congregare . Gol .Lex p. 6 1 4 ) , rite jungendis quali verfatus fit opera Cel. A. S c h u l te n s , vid. Ejusd. Co m m en ta r , ad Proverb. Salom. XXV: 10. N u m e r u m plura lem feu mult i tudinis fæpe non nifi ad rei cujus- dam excellentiam et magni tud inem fignificandam in l ingua Hebr , adhiber i docet D. G. Ch. S tor r in Obfervat. ad Analog, et S y n tax. Hebr. p. 9 7 , T u b i n g . 1779*

f ) In nonnull is MSS. et Edit , p ro f n S n n plur . l egi turfing. n S n n quam le&ionem accepit Vulgatus.g ) Varie vocabulum bvD a Lexicographis explicatur. J. C .F. Schulz in Lex. Coeceiano. Edit . II. p. 9 7 9 voces So b iOper plane p ro u t de nobis m eritus efl vertit. E ichhorn in Lex. S i m o n i s , vocabulo bu no t ionem em inentia vel excesfus tribuens , bvo per fecundum eminentiam reddit . P. U M of er in Lex Manual . Hebr. et Ch a ld . U l m x 1795. vocabuli hujus fen- fum per quafi fecundum exprimi posfe putat . Neque inter Interpretes melius convenit . Pu nr tor um mutat ionem fuadet 111, j I) Michael is i ta , ut p ro SiD legatur b vD , quam vo c e m , f igni ficat ione, ex Arab. J -Ä f - r s in II. Conjug. turgere i r a , pet i t a , per Z o r n v e r t i t , unde hic ori tur fenfus: Ich w ill von hovens G nade fin g en , und von feinem Ijib e : den Z o r n , alles was er uns vergolten h a t: i. e. beneficia Dei et poenas mem ora bo .

4Quæ nobis tribuit h) Jehova:Pro bonis inultis,Quæ genti Ifraëiis contulit, E x mifericordia et clementia fua infignî.

______________________ ___ ___ _ _ _____________ S.

Cfr. Ejusd. Ueberfe tzung des Alt. Te f l am . VIII. T h . p. 120.

Gotting. 1 7 7 9 , Anhang zum XIV. T h . der Oriental, u. Extget»

Bibliothek p. 183 % Frankf. 177 9 et Suppl. ad Lex. Hebr. p.

- 1328 . M a g n a m vero licet heic admiremur ingenii perfpicaciam;

non posfumus ta m en , quin f a te a m u r , p laniorem nobis tutio-

remque videri explicandi rat ionem , quam amplexi fu fit Rever.

Epifcop. L o w t h et T in g f ta d iu s , qu or um alter Sd per m

allem , alter f o r alit reddidit. Vid. R. L o w t h s Jelaias, iiberfetzt

mit Anmerk. von J. B. Koppe. I . B. p. 232 et Efaia. Profôfverf.

a f J. A. T i n g f l a d i u s , p. 249 . Upfal . 1805. Cfr. Chr . Noldii

Concordant . Particular. Hebræo-Chaldaicar. p. 382 . Hafn. 1679.

Cel. Campeg. Virringa hoc vocabulum in fecundum fu m m n m vel

eximium transfert (vid. Co m m en t , in Jefaiain Part, poller, p.

7 9 4 et 8 5 3 * Leovard. 1 7 2 4 ) , cui fententias adnuere videtur

J. B. Koppe in Jcfaia Lowthianp .

h) Generalis verbi S'OJ po te Bas, telle D. W . Gefenio , efl

facere alicui a liqu id , sdeoque not ionem inferendi et referendi

complcdl i tu r : ipecialis vero benefacere. Irem retribuere alicui

bonum vel malum. Cfr. Ejusd. Hebr . Deutfch. Handw ör t e rbuch .

Var io m o d o hanc vocem explicant Interpretes. Vir r inga , Coc-

eeium fecutus, habet adfatim conferre; Cei . Dathe e CRo fc n-

mii l ler , conferre beneficia. Lu th e ru s , Rever. Epifcop. Low rh et

T ingfladius lat iorem hujus verbi fignificatiim ret inuerunt , ita

ut non eximia tantum Jehovae in îfràëlitas coliafa beneficia, ve

rum etiam curam et p rovid ent iam, qua illos amplexus e f l , in

univerfum omne m eodem expresfam velint. In quam fententiam

nos quoque perducimur ampltcBendam; quia clarum faci lemque

prrebet fenfum et fimul nobil isf imam de D e o, fum mo re rum

A r b i t r o , ideam piumque mentis h u m a n » ad f e d u m praecipue

8- ”Certe, inquit, hi funt popuïus meus:F ilii , qui fidem non fellerunt” i ) .E os igitur fervavit.

9. In omni fna anguAia,Non opprimebantur k). Lega-

p r o d e r e videtur, — Bis in Iioe veifa occur ri t vocabulum in ferend i feu puniendi not ionem priori lo c o , pofleriori referendi feu benefaciendi admi t tendam esfe, putat 111. J. D. Michael i s, Cf r . Uebe t fe tzung d. Alf. T e A a m .i ) -jpu; m entitus efi (Arab, et j Xùj rubro colore f u i t , t ransit, et metaph . fu c o in fe c it, fu c u m f e c i t , m entitus efi). Piel. m endaciter egit. C t r . Simonis Lex. Verba 'i’i p v n nV inLex. Coccciano per f i l i i qui non m entientur, qui non fipurit f u n t , t ransferuntur , cui verfloni congruam habet 111. J, D. M i chael is : K inder , an denen keine fre m d e A d e r ifi. Rever. Epifcop. T in g A a d iu m lecuti fumus , qu i , no fh o judicio, opt ime contextui corifuluit ver tendo: B a r n , fo m trohet icke bru tit. Quando enim de pro le Äbrahami ex Æ gypro educenda decernere dici queat J e h o v a , non adhuc inobedientia , idololatria vi t iorumque turpi tudine divinum fo edus , cum patre in i tum, fregerant filii. N o tio i taque Frasteriti aptisfime hoc loco addi pc.teA vocabulo V)p\zn , qu od in tempore Futuro Interpretes plerumque reddi derunt .

k ) m i : f. et “iX m. angitfiia. Vel ad rad. *nx vel ad " n x(Arab. et j .* a ) , cui utrique poteAas ineA con fr in g en d i, ar-ffiandi, com prim endi, r eferendum docct Simonis. De mutua hujus utr iusque et alius formas “ixi sdfinitate con fe ra n tu r , quæ prtefatus eA D. W . Gefenius ad Part, prior. Libr. cit. p. XVI. fq. Abeunt in diverfa Interpretes hunc locum explicaturi. L X X , a Jed ione et interpuntAatione Maforetica discedentes, b2>0 pro b o n , VX (legatus ab Arab. Pr0 ^ legunt , et init ium verfusn o r i cum verfu prxcedente conjungunt» unde hic ori tur feti-

6 =

Legatus l) ab Ipfo misfus eos liberavit. Ipfe

fus : Kdi èysvsro d vrc is bis oi ccAK 8 crrevoxcoçepcevct.'’ His poliris , verla bo n

7x 'h o m x in: I n aller ihrer N o th durften fie nicht verzagen

reddi t . Quem fenfum nos quoque expr imere conati fumus.

Çfr . Michaelis Supp/i. p. 2 i 57 , Uebei f . d. A. T . VIII. T h . 1. 12 t.

I) TjNbtt (a rad, TjN1? Arab, et Æ thiop. mitterej Jg a t u f ,

Ijpfe in) Dens' eo s vindicavit n )yPra

m in c in f D e i , angelus. De not ione angeli in V. T . obvia vid. T h e o l o g i e d. Alt. Te f tam. p. 175 fqq. L t ip z . 1796. Rever , L o w t h verbis T]Nb>0 angelum fu p er io r is o rd in is , qui im m ediate mandata divina exfcqui tur , coll. Luc , I : 19 (ubi angelusZ.'âchariam adpel lans: Eyco iipti Ta/S^njA 0 t t ctçottTTrjKooç évu>7riov T2 qbvnir m iß t angelum et eduxit nos ex Æ g y p to , fit mentio. Cel. R o - lenmül le r in Sch oli is huic quoque fcntentiæ fuffragatur. Habet L e x Cocce ianum: legatus ab ipfo m isfits; quam vertendi ra t ion e m complures Interpretum recent iorum comprobarunt .m ) P ron ome n i r r h o c l o c o , vel ad A n g e l u m , vel ad D e u m relatum voluerunt Interpretes. I l l am fen tent iam, alios u t taceamus , Vulgatus , L u t h e r u s , Cei. J. A. Dathe , J. C. Doeder - I t în ; hanc L X X , 111. J. D. M ichae l i s , Rev. }. A. T ingf iad ius ct alii funt amplexi . Hos p o m f i m u m duces nobis e leg imus , qu ippe qui contextui melius confulere videantur. Ea n imiru m , quae proxime fubjungun tur , praedicata, D e O , fortis humanas M o d e i a t o r i , eideinque o p t i m o , faiwftisfimo et jufiisfimo, quam A n ge lo , jusfa divina o b eun t i , melius conv en i re ) facile perlpici tur .n ) Magnop ere in eo laborarunt Viri docdisfimi, ut n o t i o n u m , quas vocabulo bNJr p le rumque t r ibui fo len t , polluendi fci-

Pro amore et miferatione fus.Suftulit o) et geflavit p ) eos P er

licet et vindicandi y d ive r f a rum, nexum quemdam invenirent.

111. J. D. Michael is hoe op t ime fieri posfe pu ta t , fi part icipio

activo fignificsno adjiciatur Pasfivi p o llu tu s , /a ng u in e in qui-

natus j vindex /a n g u in is; qui fanguine casfi cognati pollutus ha-

bebaftfr, donec ultus fuerit. Hinc Sn:» Goëhs /e u vindicis ju r e

ti/us e j l , vind icavit, redem it, liberavit. Cir . Suppi , ad Lex.

Hebr . p. 242. Cei. A. Schultens hasce notiones m Grasc, 7Soc~

Äcccraeiv /o r t ir i (indeque ju r e /o r tis defendere), p o lluere , /oed a re

jundtas videns, easdem q u o qu e , cx analogia qua dam , fub ra.lice

b m jungendas exifiimat. Cfr . Commentar , in Job. I I I : 5. Cei.

G. Ch. Storr in Obfsrvar. ad Analog, et Syntax. Hebr. p. 42.

. or iginem harum fignificationum explicari posle credit coll. Arab.

circum ire, obire . p e ra g ra re , oberrari (Gol. Lex. p. 5 5 7)»

hinc de eadem nomadum caterva e s /e , propinquitate conjunctum

es/e cet. Cei. Gefenius , conjecturis omnibus fuper fedens, no-

firo faltim judic io, in vera hujus vocis potefiate exponenda fe-

licisfime verfatus efi. Vid. Ejusd. Handwör te rbuch .

0) Verfio LXX habet civeKaßev , Cocceius Juscep it, quod

bené contextui congruere videtur.

p ) Notiones to llendi, /e r e n d i , /u sc ip iend i, tefie Gefenio, verbo

Hebr . principales funt ; in nulla vero , prasterquam in Æ-

thiop. l in gua , vocabulum q u o d d a m , quod huic .voci Hebr . re*

fpondeat et eodem amplexu d ica tur , occur re re, m o n e n t Lexico-

graphi. Optime Vates p a te rn a m , quam legibus et infiitutis

n o n d u m formata gens Ifnëi is experta f u e ra t, Numinis fummi

curam et tutelam verbis depingit . Similem

habes divinas providentias imaginem prasced. Cap. X L V I : 3.

Deutr . I : 31 aliisque locis, Duplici rat ione Cocceius has voces

P e r o m n e t e m p u s a n t i q u u m q ) . io. Tlli v e r o c o n t u m a c i t e r e g e r u n t r )Kt Spiritum Ejus fandum s) contrrftarunt t) .

B Iliis

in Lcxico reddidi t ; p. 7 8 6 et 8 5 1 . Quam pr ior i loco axlhi- b u i r , credidimus ede piasferendam.

q ) aVvy t fv u m , five fe w p it tr m u n , Deuter. XX XII: 4 0 ; five longum indefinitum fu tu r u m , N e h t m . I l : 3 ; five p rœ ttritu m re- tno ti.fim u m , ut hoc loco. Vid. Gelenii H«nd\v6rtetbi icb» De o n g m e diujus vocis conferantur J. D. Michae l is Suppletu. 3d Lex . Hcbr . p. 1921 fq. et Simonis Lexicon.

r) m » contum ax fu it (cfr. Gefenii Lex.) Quam fignifi. ca t ionem non nifi fecurtdariam a primar ia f ir in g e n d i , obfirigiL laudi judicat Cel A. Schultens. Cf r. Eu m d . de De f e d . Lingu. He b r . p. 117 fqq. et Vindic. Oper, de D e f e d . p. 170.

s j nV) fp ir i tu s fa n f t ita tis ejus i. e. fa n f t us. Perf a n d u m S p h irum hoc loco Deum inteliigi cum Cocceio contendi mus. Vid. EjusJ . Lex. p. 1303. Cfr . Pf. LXXVIII : 4 0 .

t ) SX}) laborare (prascipue vero de a rduo labore d ici tur ) , f in g e r e , fo rm a re; dolere ( a n i m o ) , indcque dolore adjicere, offen- dere. Quatuor in lingua Arab, funt verba, quas Hebr . nxs> qu o d a m m o d o refpondeant : ligav it j circum dedit;fe c u i t , confodit; violenter e g i t , vi u fus efl ; iratus eft ; quorum non nifi ul t imum qu adam not ion um adfinitate cuin hac voce Hebr . conjungitur. Cfr. J . D. Michael is Suppi, p. 193S fq- et Gefenii Handwör te rbuch . Suade t , loco fupra c i ta to , 111. J. D. Michaelis reddere verba 'nu' ip nv> DN 'Oxvi

IO

Ulis igitur in hoftem converfus efi:, E t Ipie n ) ili as impugnavit' x j .

> * »

pe r : fa n ffu m q n e ejus ammitin ad iram provocabant; quam ver-

l lonein confueta i l l a : dolore cidfecenmt fp i r i t im fa n ftum ejus,

orationis filo ap t iorem-judica t . A t , ubi in antecedentibus jebo-

vaiii j ad quem hæc verba referenda funr, utpote populi Ifraëli*

ti-ci pa t rem beneficentisfimam et benignis f imum fifii v id em us ,

pa t rem vero de fi l iorum contumacia contr i fbri , quam ad iram

provoca r i , melius dixeris ; confuetam vertçinii rat ionem cutn

Rev. L o w t h o et T ingf tadio amplccli nulli dubitavimus. Cei.

A. Schul tens , vocabulo vim arci ins /Irin pend i, ftringendo

arendi p r imar iam incsfe exif i imans, a l iam, hùic notioni expri

mendas a d e o m i r o d a o m , verfionem pioponit . Cfr. E u m d . de

Dcledl . Lingu. Hebr. p. 147 fqq.

u ) In mult is MSS. et quibusdam Edit. 1 adponitur (NlrD),

quo quidem facilior ftnfiis evadit.

x ) a n ? edere, comedere; pu g n a re , dimicare. Simoni«

hasce fignificationes conjungere fluduit , pofieriorem. per bello vel

»cie *nbfmnere explicando ; cui locutioni flmilem oifert lingua

Græca 7io'Aep^io psycc crcpcc II. X; 8 Fufat Gtlen ius ,

has diverfas no t iones , littera n disfimiliter p ronunt iata, quon

da m fuisfe di/ l indbs.

Quum V a t e m , beneficam Numinis providentiam nuperr ime

c om m em ora nt em 111 iliis t an tu mmo do verfatum fuisfe vidimus

miraculis celebrandis,, quas Ifraëlitarum ex Ægypto liberationem^

pr ox im e fpedlabaiit j valde quidem verifiable t f l , cumdem , cum

in hoc verfu ingratum populi hujus an i m um , et Deum , impie-

tatfs jÇceierisque ul torem , loqui tur , illius in primis ra t ionem ha»

ir. Jam recordatur y ) populus Ejus- Antiquorum temporum Mofts.Ubi z j , inquit. Ille,

Qui

buisfe I frael i t a rum contumacia; , q u a , obliti benef ic iorum, Jeho- v a m , per fpa t ium quadraginta a n n o r u m , of fendebant , earumque contumaciae p o e n a r u m , quas in deferto Arabiae dabant ju f ias , gravisfimas. Cfr . Exod. XXXII. N u m e r . X X I : 4 — 10, X X V : 1 — 10 , p lur .

y ) Ra t ione Subjedi Interpretes hoc loco in duas abierunt fententias: altera fcilicet eorum e f i , q u i Jehovam urpote n o m i na t ivum re t inendum fuadent : altera e o r u m , qui i>05? (populus e jus ), per t ranspofi t ionem in fine me mbr i pofi tum , loco no mi na tivi eonfirui et explicat i debere contendunt . Illis adnumerandi funt a n t i q u i o r e s , Syr ùs videlicet, L X X , Vulgatus, al i ique, nec no n recent iorum complure s ; quos inter R. L o w t h u m , J. D . M i c h a ë l e m , J. C. Doederleiniutn nominasfe fufiiciat: h o r u m expl ica t ionem amplexus efi Cei. D a f h e , eamdemque in n o t u l a , vt rf ioni f u b j t d a , plenius propofui t . Cfr . J. A. Dathi i Froph . Major . Latin. Verf. p. 20 6 , Rev. J. A. T ingf iadius (in Jefaia, Prolôfveriat tn ing) et Cel. E. F. C. Rofenmüi le r (in Scboliis) hunc l o c u m , collât. Jcrem. II : 6. nbï>»n m n > n w 1V2N nVi X“)N>2 non d ixerun t ( If raël i tæ, divinæ bonitatis im-m em ores ) , ubi eß ille j fe h o u a , qui ed u x it nos- ex Æ g y p to ? 0- pti ine i l luflrari exifiimant. LXX. hunc verfum cum antecedente conjungunt ita : d u re s l 7ïcKs\Ji.Ypm ecvriss Kcct en tlad t] cet. H a bent quaedam MSS. fe rv u s ejus p ro 1>05? popu lus ejus,.quam le d i o n e m fecutus efi Syrus. Haec vocabula etiam Fi; LX XVII 1 : 71 funt commuta ta .

z ) i r et cum r \ locale MlN particula, h* 1. interrogativa^

12

Qui per a) mare eos ('populum fu n m ) duxifc, Per gregis fui paftorem bj?Ubi I I l e ,Qui Spiritum fuurn fandum inter eos distribuit c)?

12.

— ?------- 1 ~ *--------Jk'-

ubi. Syrus ?pN absque interrogatione le g i t , cui Iedioni favet

Rev. Low rh ex verlione Koppii : D och dacht’ er wieder der

alten Z e iten ; M o fe , Jeines Knechts; wie er ß e cet.

a ) Particula MN (Syr. Å a ) , ufus atque fignificationis mul

tiplicis eft. Cfr. Noldii Concordant . Par t icu l . , Lex. Simonis

et Gefenii. H o c loco connnode ope vocabuli p e r r eddi posle

credimus.

b) Discrepant Codicum et Ed i t i onum lecftiones: alias r u n

fing. (LXX. Syr. C h i l d . ) ; aliæ plur. habent. Chaldaei ver

ba fuqt : NvnD ficu t p oft or gregem (ducebar) ; unde fenfus

quideili elegatis et idoneus or i tu r , licet a vulgari textu Mafore-

tico non nihil diverfus.

c) De verbo ad verbum : Ponens in medio ejus (gregis)

S p iritum fanSîita tis fuce. 111. J. D. M ic h , élis i l lam heic refpici

pu ta t gentis Ifraeiitiese prasrogatjvam , qua Deus Prophetas in

Vet. T e f t . , in Nov. Tef t . Apoftolos , virtute et fapienria divina

inftrucftos, ex hac gente , miniftros fibi elegit. Vid. Michaelis

Anmerk . z. Ueberfetzung d. Alt. Tef t . VIII. T h . De distribu

t ione don orum ext raordinariorum, cujus N u m e r . X I : 2 5 — 29

fit ment i o , cogi tandum credunt Rev. T i n g f t a d i u s , Cel. Dathe

a li ique ; quibus eo lubentius fufFragamur, quo clarius ex ipl'o

contextu pa te t , Vatem hoc loco Ifraël i tas, beneficia Jehovas,

Mol i s a v o libi collata, 'percenfentes liftere.