KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG...

18
KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI Marçal Ximenes [email protected]

Transcript of KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG...

Page 1: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI

Marçal Ximenes

[email protected]

Page 2: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Pergunta

• Saida mak akiferu?

• Bee rai-okos mai husi ne’ebé?- Área Rekarega

• Relasaun entre populasaun, Jeolojia no kualidadibee ne’e oinsá?

Page 3: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Saida Makakiferu?

Page 4: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Relasaun Entre Populasaun, Jeolojia no Kualidadi Bee ne’e oinsá?

Page 5: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Jeolojia SidadiDili

Fan-Delta

Page 6: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Embassy district

Embassy district

Page 7: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Low-swampy

Populsaun sira hela iha aquifer ida ne’ebé?

Page 8: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Temperatura no ProfunidadeBee Matan Nian

Warm and shallow well, pore problems than deep and cold

Page 9: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

LokalizasaunBee Matan

oinsá mak bee rai okos bele hetankontaminasaun?

Septic tank (tanki rai okossintina nian)

Lixu familia nian

indústria, komérsiu, intruzaun tasi been (bee sai meer)etc.,

Page 10: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Saida Mak Ita Bele Halo Ba Bee Rai Okos Timor Nian?

Brendan Duffy

Page 11: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Sumáriu

• Rekursu fíziku finitu (limitadu)

• Estrutura Jestaun sosiál – ONG, Governu, Autoridadi Lokál, kompañia perfurador etc. Parte ida-idak iha papél hodi jere rekursu.

• Rekursu refere, ambiente ne'ebé rekursu ne’e akontense no jestaun ba rekursu ne’e rasik, konstitui sistema ida.

Page 12: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Halo Jestaun ba Sistema

• Rekursu no jestaun rekursu tenki interligadu, tambane’e ita presiza hatene:• Barak liu tan kona-ba akiferu – nia medida, forma, no

rasio ne'ebé permiti bee atu liu

• Kuantidadi bee hira mak disponivel, no bainhira?

• Kuantidadi bee hira ona mak ita uza ona, no bainhira?

Page 13: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Halo Jestaun ba Sistema

• Rekursu no jestaun rekursu tenki interligadu, tamba ne’e ita presizahatene:

• Atividadesaida mak akontese iha akiferu nia leten?

• Oinsá mak Atividadesira ne’e fo impaktu ba akiferu?

Page 14: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Halo Jestaun ba Sistema• Kada Atividadene'ebé iha relasaun ho akiferu presiza halo jestaun ne'ebé

seguru no sustentavel• Planeador Sidade–

• oinsá mak sistema ne’e servisu?

• oinsá mak ita bele masimiza utilidade no proteje rekarega?

• Uma-kain no Furador sira–• Oinsá mak ita lokaliza bee matan?

• Presiza hanoin kona-ba sistema hotu: ita bo’ot nia bee matan no sintina, ita bo’ot nia vizinu sira nia bee matan no sintina, estasaun pertamina lokál, ita bo’ot nia Atividadesira seluk, no Atividadeindustriál saida deit mak halao Atividadehadulas ita.

Page 15: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Halo jestaun ba sistema• Kada Atividadene'ebé iha relasaun ho akiferu presiza halo jestaun ne'ebé

seguru no sustentavel–• Nivel responsabilidadi – sé mak halo jestaun ba rekursu parte ida ne'ebé?

Governu, autoridadi lokál

• Responsabilidadi ba Atividadene'ebé iha relasaun ho aquifer saida mak kompañia furador, kompañia produsaun minerál no empreza sira asumi?

• Ba klienti sira?

• Ba governu?

• Perfurasaun ba rai no bee presiza hetan kontrola

• Presiza mellora konesimentu kona-ba estrutura jestaun sosiál

Page 16: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-
Page 17: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Sistema Rekursu Komum

Sistema sosiál Munisipiu

Produsaun minerál

Jeolojia

Bee rai okos

Klima

ProdusaunSedimentariu

Enerjia

Sistema Sosiu-EkonomikuSistema Sosiál

AtividadeSosiál/ Prosesu

Sistema Naturál Hidrokarbonu

Prosesu Naturál

Kontaminasaun hidrokarbonu

komérsiu

Disturbansia sedimentariu

Kuda ai-oan

rekarega

Korenti bee rai okos

Estrasaun bee

Soe lixu

Migrasaun ema nian

Retikulasaun (faherekuuhanesan)

Utilizasaun bee familia

Evaporasaun

Page 18: KUALIDADE BE’E IHA AKIFERU DÍLI - IPG Timor-Lesteipg.tl/wp-content/uploads/2018/06/Aquifer_Workshop_tetun.pdfPergunta •Saida mak akiferu? •Bee rai-okos mai husi ne’ebé?-

Kontaktu

• Eugenio Soares – 77264472 [IPG director for geohazards] – [email protected]

• Marcal Ximenes – IPG hydrogeologist and PhD researcher - [email protected]

• Brendan Duffy – geological researcher University of Melbourne – [email protected]

• Kate Neely – water governance researcher University of Melbourne –[email protected]