Libro VÍA LÁCTEA.doc

7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc

1/89

CAPTULO III

EVOLUCIN POLTICA DAS COMUNIDADES

GALAICAS E ADMINISTRACIN ROMANA

Cando as tropas romanas chegaron extremo noroccidental da Iberia

por vez primeira, atoparon unhas xentes que difcilmente poderan

distinguir dos seus vecios mis prximos ags, quizais, pola numerosa

cantidade dos seus pequenos poboados ortifcados Como ! ben sabido, a

densidade de castros incrementase considerablemente tras pasar o curso

do "ouro cara #orte, e os cordais montaosos orientais da $alicia actual

e as serras trasmontanas do sector portugu!s cara %ccidente &ero a partedesta e outras variacins que hoxe observamos a trav!s dos materiais

arqueolxicos, tam!n percibimos unha grande cantidade de semellanzas

culturais entre as poboacins galaicas e o resto das setentrionais en !poca

protohistrica %s romanos, pola s'a parte, deberon percibir parcialmente

esta homoxeneidade inclur maiora destes pobos nunha 'nica

categora etnogrfca, a dos (montaeses)*

As , como dixen, a vida dos montaeses, que son os que

viven no extremo setentrional da Iberia, especialmente os

galaicos, os stures e os cntabros, ata os vascns e os

Pirineos+strabn,eogra!aIII -,./

0acemos esta observacin porque conv!n salientar de antemn que

a unidade territorial que denominamos "allaecianon pos'e antecedentesprerromanos e que con ela aludimos, por tanto, a unha realidade de

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33


2/89

creacin netamente romano1imperial "e eito, hoxe en da apreciamos

unha comunidade cultural moito mis ampla que transcende as barreiras

da chamada (cultura castrexa) e abrangue o que se d en chamar

comunmente 2ispania c!ltica ou indoeuropea dentro deste mbito

cumprira situarnos mis concretamente no sector galaico1lusitano, dentro

do cal podemos observar unha maior homoxeneidade no campo ling3stico

e relixioso a trav!s dos restos que conservamos de maniestacins

puramente indxenas en !poca romana 45#6789##, :; 6%?97, :;


3/89

&ara dar mostra da evolucin deste proceso analizaremos no

presente captulo as etapas consecutivas de integracin polas que oron

pasando as poboacins galaicas unha vez introducidas no aparato

poltico1administrativo romano &ara isto compre, en primeiro lugar,

comenzar por establecer os niveis de integracin socio1poltica en que se

distriburon s comunidades indxenas, dende as unidades ineriores que

parecen respectar as estructuras orixinais de organizacin ata a s'a

completa incorporacin no sistema poltico e administrativo romano 5nha

vez que a impronta indxena se disolve no interior da romanidade,

introducmonos no Daixo Imperio, momento que corresponde a creacin

da provincia $allaecia propiamente dita, antes da cal a rexin galaica non

merece tal denominacin no terreo poltico &or iso vexamos, en primeiro

termo, a que realidade responde o nome de "allaecia

3.1. A Gallaecia rexin

9 creacin da provincia "allaecianon ten lugar ata fnais do terceiro

s!culo durante o reinado de "iocleciano Con anterioridade, as ontes

literarias e epigrfcas aluden a unha "allaecia que non corresponde

ningunha entidade xurdica, poltica ou administrativa, reerindo soamente

o marco xeogrfco no que se encadrarn as poboacins dos conventus

iuridicilucense e bracarense, os (conventos xurdicos) dos que habemos

tratar posteriormente

6rala s'a incursin contra os gallaeci +:-


4/89

conquista que dera s gallaeci certa celebridade strabn dnos boa

proba da indefnicin dos lmites da rexin e dos seus habitantes longo do

s!culo I aC* / . do 0e1o est a $usitania 4@esta rexin limita sur co

0e1o2 3este e .orte co 3cano, e, 4ste, cos #arpetanos, 5ettns,

5acceos e "allaicos4@, a quen, contrario que agora, algns tamn lles

c6aman lusitanos( 3s "allaicos limitan a oriente cos stures e os

celtberos(((+III -,-/> (((o pas .orte do %ouro, 6abitado polos que antes

c6amaban lusitanos pero agora c6aman gallaicos(((+III ,HB/

sta conusin ronteiriza inicial entre os distintos pobos indxenas

reslvese tras un proceso de organizacins e reorganizacins consecutivas

que podemos rastrexar dende o fnal das guerras cntabras ata fnais do sI

da era "e a que antes de interpretar os eitos relatados polo xegrao

grego convea situarnos adecuadamente no contexto que refren

Jegundo "in Casio +AIII :H, 1=/ a partir do ano H. aC prod'cese

unha reestructuracin das provincias 2ispanas, de maneira que mentres a

Citerior contin'a a manterse dentro das s'as antigas ronteiras, a 5lterior

+baixo o control do senado/ dividirase para ormar d'as novas provincias* a

5lterior D!tica e 5lterior Ausitana, pasando esta 'ltima xunto Citerior

6arraconense a depender do goberno directo do emperador Jen embargo,

por este tempo, a maiora dos territorios peninsulares do # e #%

permanecan anda independentes Jera precisamente o fnal das

conquistas o que impoera a necesidade dunha nova organizacin,

momento en que ten lugar a incorporacin dos galaicos e os stures,

recentemente conquistados, na provincia Ausitana &roba disto daraa a

noticia de &linio segundo quen 9grippa, o xeneral conquistador do :; aC,

deu as dimensins da Ausitania inclundo nela 9sturia e $allaecia +*. I?

::


5/89

baixo1Imperio

9 partir destes datos podemos saber que a distribucin xeogrfca

dos pobos bosquexada nos ragmentos de strabn antes citados

corresponde, sen d'bida, visin romana da confguracin do #%

peninsular con anterioridade seu completo sometemento, ou

inmediatamente despois da s'a pacifcacin, posto que, como sabemos,

trala organizacin aug'stea entre os anos :G1:- aC, o territorio galaico

non se ai lindar coa Celtiberia, nin a Ausitania limita # co %c!ano> pola

contra, os galaicos limitan sur con Ausitania e a oriente cos stures

9s, segundo 7%"7L$5M C%A8#7% +:;.;* p:;


6/89

0odo o resto 4da 2ispania, excluda a D!tica@ pertence

emperador, quen enviou na sa representacin dous legados,

un pretoriano e outro consular2 o pretoriano est asistido por

outro legado encargado de administrar xusti-a entre os

$usitanos, dicir, no territorio que comprende dende a 7tica,

coa que linda, ata o %ouro e a sa !o-, porque o nome de

lusitanos redcese 6oxe a estes lmites2 aqu encntrase

Augusta 4merita( 0odo o que non pertence $usitania, dicir,

a mor parte de Iberia, est colocada baixo a autoridade dun6a

gobernador consular que dispn dun importante exrcito

!ormado basicamente por tres lexins e tres legados( +n deles

con das lexins vixa todo o pas do outro lado do %ouro cara

o .orte, 6abitado polos que antes c6amaban lusitanos pero

agora c6aman gallaicos( 0amn controla as cordilleiras

setentrionais ocupadas polos stures e cntabros( 0oda a

cordilleira que se estende ata os Pirineos, est gobernada por

un segundo legado, coa outra lexin( 3 terceiro controla o

interior e protexe s que 6oxe c6aman 8togatoi8 +pobos xa

practicamente romanizados/ 4@estes son os #eltberos e os

seus vecios, os pobos que 6abitan ambas marxes do 4bro ata

o litoral( 3 gobernador reside no inverno na costa,

administrando xusti-a dende #artago .ova e 0arraco( .o vern

percorre a provincia inspeccionndoa e dando conta do que

6axa que emendar( 3 emperador ten tamn procuradores de

rango ecuestre, que teen por misin encargarse do

aprovisionamento das tropas+III ,HB/

Como podemos ver a trav!s desta longa cita, o goberno civil dos

novos territorios incorporados Imperio non pode desligarse da atenta

vixilancia militar que permaneceron sometidos trala conquista, ata o

punto de que o reparto do territorio en distritos administrativos dependera

directamente da distribucin das guarnicins militares 4A%89J, :;.=*:


7/89

dicir, os acampamentos lexionarios, sera decisiva de cara instalacin dos

centros destinados a dirixir a vida poltica e administrativa destes

territorios 9valara este eito a propia orixe acampamental de d'as das

uturas capitais dos distritos mis conNictivos e menos romanizados do

sector #%*Asturica Augusta+9storga/ en territorio stur 4A 7%5E, :; :B1;@ e $ucus Augusti+Augo/ no sector setentrional galaico 4a orixe

acampamental de $ucus parece indiscutible dende as mis recentes

escavacins na cidade, ver C977O% e C%A8#7%, :;;H* -;1=@

9 conversin destes n'cleos en vilas de undacin aug'stea

respondera simple vontade de introducir a PcidadeP como paso previo a

todo intento de romanizacin, intento que se afrma e consolida longo de

todo o sI dC cando eses n'cleo se converten en capitais de distrito e

pasan a concentrar tdolos organismos administrativos delegados do poder

imperial nestes territorios

9 conclusin que se extrae da evolucin deste proceso longo do

reinado de 9ugusto ! que as continuas reorganizacins das que ! obxecto a

rexin noroeste responden exclusivamente interese por acilitar os

labores administrativos do Imperio e que en ning'n caso, ata ese

momento, atopamos confrmacin da existencia dunha unidade galaica en

sentido institucional Con anterioridade creacin dos conventos lucense e

bracarense non existen instancias administrativas capaces de delimitar con

precisin o mbito territorial das s'as xurisdiccins a tan grande escala &or

iso o termo "allaecia non pos'e outro signifcado que o da reerencia

xeogrfca que remitir a localizacin de determinadas poboacins

indxenas +oupopuli, nas ontes literarias/, os membros dos cales, por outra

parte, non temos probas de que se sentisen identifcados a trav!s del en

datas tan temperns ?oltaremos sobre esta cuestin en pxinas

posteriores, despois de analizar a evolucin das unidades

poltico1administrativas nas que se van introducindo as comunidades

indxenas

192

193

194

195

196

197

198

199

200

201

202

203

204

205

206

207

208

209

210

211

212

213

214

215

216

217

218

219

220

221

222

223

224


8/89

3. C!"#ni$a$e% &!l'(ica% e %eccin% a$"ini%(ra(i)a% n! al(!

I"&eri!

9 principal onte que nos inorma sobre a existencia de pequenas

comunidades indxenas organizadas nos primeiros tempos imperiais ! a

epigraa, a trav!s da cal dispoemos dun rexistro de a penas uns --

nomes de comunidades identifcadas co nivel inerior de organizacin pola

presencia dun signo epigrfco en orma de QCR invertido* stas

comunidades aparecen integradas, en n'mero indefnido, noutras unidades

organizativas loxicamente superiores, denominadas xenericamente populinas ontes literarias Daixo este termo latino aparece o nivel de integracin

reaproveitado pola administracin imperial para impoer os seus propios

esquemas organizativos, o que coecemos baixo unha categora xurdica

pouco precisa, a chamada civitas romana +a comunidade organizada en

torno cidade/ 5n conxunto de civitatesmaduradas abeiro da poltica

integracionista imperial aparecen fnalmente subordinadas conventus, un

sistema undamentalmente administrativo destinado a impartir xustiza,

diundir o culto emperador e canalizar as disposicins emanadas do

goberno imperial cara as comunidades sometidas s'a xurisdiccin

-H: %J($75&%JC%#S)

% primeiro nivel organizativo que aludimos, o reerido polo (C

invertido), non recibe nas ontes ning'n termo t!cnico, de maneira que a

s'a traduccin ! hoxe en da obxecto de duras pol!micas entre os

especialistas

% () ! un signo epigrfco que en todo o territorio imperial refre a

ormacin militar romana coecida como centuria, o destacamento

225

226

227

228

229

230

231

232

233

234

235

236

237

238

239

240

241

242

243

244

245

246

247

248

249

250

251

252

253

254


9/89

lexionario composto por :BB soldados n territorio galaico docum!ntase

longo de todo o sI na epigraa da rexin, pero indicando xa non a

presencia de unidades militares romanas senn un tipo de comunidades

que se supn caracterstico destas poboacins ectivamente, ante a

ausencia de paralelos precisos no resto do Imperio, o (C invertido), como

indicador dun tipo de organizacin social, presenta unha modalidade

ormulstica exclusiva da "allaecia #a seguinte tboa recollemos os textos

epigrfcos en que aparecen representados os (C) invertidos acompaando

nomes de comunidades indxenas +a maiora destes textos cont!ense en

lpidas unerarias e en aras orecidas a divindades/

INSCRICINSCONMENCINDE*C INVERTIDO+

API$95:; Ai?9@; ACRIP9IA;

A


10/89

BAus?

@5:#A #34%I @( (E)LANIOBRENSI #4$0I#A

:5P4marica?

A$75


11/89

(((4. (((A$4:I((( 4 ***OC**

$A5A:5: B47%I 4 +I***

P(P$350I5: P( @( "A$( anvs?

PPR

54#I5: #$50ABI @( (Iou T)ELVIBRID

9A$5#29J I#67&769CIT#J

9 controversia que aecta lectura do non ! recente, remonta

tres d!cadas atrs, a partir do momento en que 8UA%57"J 9AD76%J

propuxera para o (C invertido) o novo signifcado de castellum +castro/

Con anterioridade a esta proposta, a lectura unanimemente aceptada era a

de 9JC25A6#, quen o interpretara como a indicacin de agrupacins

sociais compostas por cen membros, igual que a centuria militar que,

como dixemos, se aluda co mesmo signo epigrfco nas inscricins de todo

o Imperio 6anto por esta coincidencia, como porque outras sociedades

indoeuropeas antigas se compoan de grupos que traducan nas s'as

denominacins a expresin (grupo de cen) 46untari, 6undred e centena,

entre os alamanes, anglosaxns e rancos romanizados respectivamente>

:;-* .@, JC25A6# estableceu as o signifcado de centuria para o (c

invertido)

9nda que con posterioridade os estudiosos do tema introduciron

importantes matices e correccins a esta interpretacin, o que se deendeu

durante moito tempo e a avor da hiptese de JC25A6#, era que aquelas

agrupacins galaicas se correspondan, no interior das s'as respectivas

tribos, con grupos xentilicios menores ou clans, como tam!n se

consideraban s chamadas gentesstures e cntabras

306

307

308

309

310

311

312

313

314

315

316

317

318

319

320

321

322

323

324

325

326

327

328

329

330

331

332

333

334

335


12/89

sta posicin esteouse basicamente na lectura que deu JC25A6#

coecida estela de 9ldeia #ova +DraganVa/ na que, supostamente asociado

centuria, aparece un termo que denota en latn unha orma de

agrupacin parental na que os individuos se relacionan por ambas lias de

descendencia, paterna e materna, a cognatio*

98IAI%D9A9J%JI$#I07%9A9J9DI#I#9C%$#96I%"C#4657I9@

444?III :H


13/89

centuriada na $allaecia, adiantou tam!n a posibilidade de entender o

termo censusno (C invertido)* dada a tendencia do Imperio a respectar as

institucins tribais orixinarias de cada pobo co fn de acilitar a s'a mellor

administracin e goberno, sera probable que as comunidades galaicas

susceptibles de seren organizadas en centurias+unidades censatarias de

carcter territorial nas que se clasifcaba conxunto da poboacin romana

antiga/ non osen mis que agrupamentos indxenas previamente dotados

dun marcado carcter social, poltico e territorial, sendo por esa razn

acilmente reutilizables e asimilables pola administracin romana

+especialmente despois de proceder s'a habilitacin como

circunscripcins fscais trala elaboracin do censuscorrespondente/ 4:;.


14/89

con) ectivamente, como comprobou A%57"J 9AD76%J, signo

engdense normalmente designacins toponmicas sta autora propuxo a

lectura castellum comprobar que a pertenza a unha comunidade indicada

polo+0A$A7


15/89

H=-/

#esta lia de interpretacin sit'ase tam!n 7%"7L$5M C%A8#7%,

para quen baixo o signo

o que se agacha son as nocins de genus,gens, gentilitas,para designar a estirpe ou procedencia sangunea 4:;


16/89

"e acordo con este particular proceso de desenvolvemento poltico

no #% peninsular, a $&7I79 par!celle posible trazar os lmites entre os

que se desenvolvera unha rexin cultural perectamente defnida dende

tempos prerromanos, que ser descuberta polo Imperio, dara lugar

construccin da "allaecia histrica, aut!ntico antecedente poltico da

$alicia actual e polo que ns, como galegos, poderemos gabarnos, nas

s'as palabras, dunha un pasado remoto envexvel na sa identidade e

di!erenciacin, precursor de ns %s%os4:;;H* -1=@

Y marxe deste tipo de construccins ideoloxizadas da historia antiga

de $alicia, outros autores como J9#6%J K9#$59J e 8UC75M $%#MYAM

destacan pola s'a participacin no debate e a s'a contribucin (hiptese

poltico1territorial) &ara J9#6%J a realidade representada polo signo

e o termo en ablativo que lle segue, sexa cal queira o signicado que se

dea signo, pode ser ou ben indxena, anda que non xentilicia, ou ben,

mis verosimilmente, un6a realidade administrativa romana partindo da

organi-acin indxena T estaren organizadas en n'cleos de poboacin,

por outra parte, as comunidades galaicas presentaran tdalas avantaxes

para acilitar unha rpida incorporacin no marco poltico1administrativo da

civitas, razn pola cal osteran desaparecido da epigraa moito antes

cs gentese osxentiliciosen xenitivo de plural stures, que persisten ata o

sIII dC, mentres aqueles desaparecen durante o proceso de

municipalizacin do #oroeste trala concesin do Ius $atii por parte de

?espasiano 4:;


17/89

expresados mediante xenitivos de plural an dedicacins a divindades> que

os castellateen territorio propio, mentres que os grupos xentilicios non,

polo que, careceren de connotacins territoriais, se ven obrigados a

precisar a origomediante vicus +por exemplo* 5I#A.I #ABA$3#4C58@ 4:;


18/89

poder poltico local que se someteran os s'bditos do castro> a clase de

mecanismos coercitivos ou instrumentos militares dispoibles para

perpetualo> o tipo de organismos que manexaran as relacins

intercastrexas> as institucins que regularan as relacins socio1econmicas

entre vecios> a clase de administracin encargada do censo, o fsco e de

asegurarse o cobro de tributos> o sistema de valores que xustifcaran os

desequilibrios sociais e econmicos entre vecios derivados do

recoecemento, implcito na presencia de autoridades, de marcadas

dierencias de estatus> etc, etc

% primeiro problema que orece esta interpretacin atinxe propio

estatuto poltico independente que, supostamente, 7oma concedera s

aldeas galaicas "e acordo con isto os castellateran sufciente entidade

para* primeiro, expresar a origo dos residentes> segundo, orecer

dedicacins a E'piter Tptimo 8ximo> terceiro, establecer pactos de

hospitalidade Jen embargo non hai probas de que as d'as 'ltimas

condicins osen capacidades especifcamente recoecidas, como se

pretende, a comunidades Ppolitico1territoriaisP #os restos epigrfcos

coecidos, as dedicacins a E'piter Tptimo 8ximo obteen en $allaecia e

9sturia unha representacin moi superior do resto de 2ispania e os

dedicantes poden ser tanto colectividades como particulares 1indxenas ou

romanos1 4A 7%5E1679#%K, :;.-* H:;1HB@ 6endo en conta ademais que

outro tipo de comunidades s que normalmente se lles nega defnicin

territorial, orecen votos a I(3(B(1caso dosArronidaecie #oliacinistures,

4


19/89

rigorosamente alando, ning'naparece implicado nas ontes epigrfcas

neste tipo de pactos* o castellum 0oletumdo pacto do Caurel +9&S#"IC

&I$7Y0IC%, &actos nH/, non se identifca mediante o signo e pertence s

stures, entre os que se conxuga a organizacin en castros e gentilitates

sen ningunha contradiccin &or tanto, a posibilidade de establecer

tratados de hospitalidade atinxe a calquera organizacin social

independentemente de que se dean nas s'as denominacins reerencias

territoriais

0inalmente, sobre a mencin do castro para indicar a orixe, non

vemos inconveniente en que por este medio os indxenas precisaran o seu

lugar de residencia, pero non mis que como unha simple ormalidade,

posto que o ius originis +o conxunto de acultades xurdicas e dereitos

polticos recoecidas s individuos por nacemento dentro das s'as

comunidades/ ! un dereito exclusivo dos cidadns romanos, condicin

que non acceden os indxenas da $allaecia mis que a partir de fnais do I

s!culo, cando as s'as cidades son recoecidas xuridicamente

n defnitiva, ning'n dos argumentos propostos nos parece que

confrmen a concesin s castros galaicos dun estatuto poltico

independenteen recoecemento seu adiantado r!xime organizativo n

calquera caso, toda esta construccin non responde mis que empeo

por individualizar "allaecia para afrmar un pasado remoto c6eo de

identidade di!erenciada, afrmacin que, marxe doutras consideracins,

tampouco se xustifca a trav!s das ontes epigrfcas

Jen embargo debemos recoecerlle a 8UA%57"J 9AD76%J terse

decatado de que moitas das ormas que acompaan , como 0alabriga

ou 0ureobriga, por exemplo +inscricins nosH- e H=/, acompandose do

indiscutible sufxo toponmico Hbriga, aluden claramente, en lingua celta, a

emprazamentos elevados e ortifcados 8ais, se como vimos a propsito

dos stures, os castros +como o castellum 0oletum/ e os grupos de

parentesco organizados +gentilitatesdo pacto Moela/ poden convivir na

mesma sociedade, non hai razn para rexeitar esta posibilidade entre as

548

549

550

551

552

553

554

555

556

557

558

559

560

561

562

563

564

565

566

567

568

569

570

571

572

573

574

575

576

577

578


20/89

poboacins galaicas

S certo que non contamos entre elas con testemuos epigrfcos de

gentes, gentilitatesou xenitivos de plural Jen embargo, ademais de que

esta ausencia non ! unha proba conclunte en avor da inexistencia deste

tipo de ormacins, en realidade, tampouco se pode dicir que os grupos

sinalados polosexan os 'nicos documentados na epigraa desta rexin

9nda que escasos, obtemos alg'ns exemplos de xentilicios en

inscricins rupestres que uncionan como termini ou marcos limtroes

entre comunidades 4C%A8#7%* :; e ademais doutros ourensns menos claros,

tam!n estudiados por C%A8#7%, coecemos as ormas 8UC75M $%#MYAM, :; DA67Y# AA%7IJ* :;;,


21/89

resultado dunha homenaxe dos habitantes do castro destacadoAvilius[

Coidamos mis ben que esta orma sinala, a trav!s do seu signifcado

(orte) 4signifcado procedente da raz indoeuropea ]apelo1, ver 9AD76%J,

:;GG* -1> H


22/89

Consideramos, por tanto, que as alusins s castros estn implcitas

nos propios topnimos que acompaan , pero non neste, que debe

reerir a orma institucional romana que emprega alg'ns castella,precisamente os sinalados polo signo, como centros administrativos 9

razn de escoller eses e non outros castros podera interpretarse en

relacin preeminencia dos xees ou reis no mundo celta e na sociedade

galaica antiga #as sociedades que coecen a institucin da (xeatura) +ou

(realeza)/ ! o xee quen, a trav!s dun complexo sistema de alianzas

polticas, concentra arredor de si tdolos grupos sociais ou amiliares

postos baixo a s'a dependencia, s que ! capaz de integrar a pesar da s'adispersin xeogrfca #este sentido interpretamos as ormas que

acompaan (C) invertido como a reerencia lugar concreto en que se

localiza o centro da comunidade ou, o que ! o mesmo, a residencia do xee

&or exemplo unha das nosas inscricins, a nH*0arbu, emprega un dos

nomes metaricos do rei c!ltico, (touro), para suxerir que a comunidade

se organiza arredor del e da s'a residencia como centro social e poltico"esta maneira as sociedades galaicas poderan orecer Imperio

personaxes polticos perectamente defnidos e locali-ados, susceptibles de

seren aproveitados polo Imperio de cara organizacin administrativa das

comunidades* para a recadacin de tributos, leva de soldados, etc +neste

sentido parece pertinente a interpretacin de FCD78F% dos (grupos con

) como unidades sociais organizadas para o censo en !poca romana/

n defnitiva, demstrase unha vez mis a teora de que o Imperio

romano tenda a aproveitar as estructuras organizativas dos pobos

sometidos co fn de acilitar o seu goberno e administracin &or iso, como

vimos mostran as ontes epigrfcas, o modelo poltico prerromano puido

conservarse na rea galaica longo de todo o sI da era> e posto que ata

esas datas as comunidades galaicas conservaron boa parte da s'a

autonoma, non sorprende que moitas das crenzas relixiosas daquelas

642

643

644

645

646

647

648

649

650

651

652

653

654

655

656

657

658

659

660

661

662

663

664

665

666

667

668

669

670


23/89

poboacins continuasen maniestndose con orza en datas moi

posteriores % seguinte apartado daranos ocasin para analizar alg'ns

destes eitos

-HH P3P+$I#I5I0A04:

6odas estas comunidades que viemos presentando como as

unidades bsicas de organizacin indxena aparecan xa integradas no

momento da conquista en dierentes pobos, s que atopamos baixo a

denominacin de populinos documentos latinos 9 maiora deles oron

coecidos durante e despois da ocupacin romana baixo os seus nomes

orixinais, dando mostra do grao de ragmentacin en que se atopaban con

anterioridade s'a unifcacin baixo o mesmo !tnico +! dicir, gallaeci/ 9s

principais ontes para o seu coecemento son os autores gregos e latinos,

strabn, &tolomeo, 8ela e &linio, que orecen distintos panoramas do

poboamento do #% peninsular respondendo en cada caso s obxectivos

trazados para a elaboracin das s'as obras e s propias alteracins do

poboamento suridas nesta rexin longo do primeiro s!culo dC

strabn descoida en xeral a mencin de conxuntos !tnicos s que

considera insignifcantes e de dicil pronuncia +III -,./ e particularmente a

maiora dospopuli, de nulo interese para o plano da s'a obra "os situados

no sector galaico s alude a alg'ns s que polo seu !tnico suxiren un

parentesco grego +III ,-/, como os amp6ilocos1que tam!n cita Eustino

+EAI? -,/, sen precisaren a s'a situacin1 ou os 6ellenos, que &linio

menciona entre outros descendentes dos gregoslocalizados nos arredores

da ra de ?igo +I?, ::H/

9 aportacin de &8ela a este campo red'cese mencin de distintos

pobos ribeiregos do 9tlntico* os grovios, habitantes da rexin que

abrangue dende "ouro promontorio c!ltico, arredor do cal est o pobo

do mesmo nome, os #lticos> os Praesamarc6os, sur do 0amaris+6ambre/

coa cidade de 4borana s'a oz> os :uperH0amaricose os .erios norte do

671

672

673

674

675

676

677

678

679

680

681

682

683

684

685

686

687

688

689

690

691

692

693

694

695

696

697

698

699

700

701

702

703


24/89

mesmo ro> todos estes sit'aos na costa occidental +#orogra!aIII, ;1::/ %

promontorio c!ltico +identifcado como o cabo 0isterra/ marcara no relato

de 8ela o punto de inNexin da costa galaica cara ste, a partir do cal

comenza a enumeracin dos pobos ribeiregos do Cantbrico +III, :H1-/, os

primeiros dos cales, antes dos stures, son os Mrtabros, 1Panda xente

c!lticaP, coa cidade Adrobrica1 que ocupan os arredores do golo no que

desembocan catro ros +supostamente as ras de 0errol, 9res, Detanzos e a

Corua/

&ola s'a banda &linio, documentndose en materiais de carcter

administrativo, orece moita mis inormacin sobre o n'mero e

localizacin das xentes galaicas #a s'a relacin de pobos ai unha

distincin entre populi lucenses e stures, e civitates bracarenses,

discriminacin dicil de interpretar e que ! obxecto de discusin entre os

historiadores 9s, mentres alg'ns consideran que a distincin obedecera

intencin de expresar a dierencia de nivel de romanizacin adquirido en

cada caso 4segundo J9#6%J K9#$59J ospopuliestaran a este respecto

mis atrasados cs civitates, :;


25/89

Adovos, Arronos, Arrotrebas((( os #lticos alcumados .erios e os

:uperH0amaricos, os #oporos, o oppidum 4cidade ortifcada@ .oeta, os

#lticos alcumados Praesamarcos, os #ilenos +.* I? :::/> e entre os

bracarenses* *ellenos, "rovios, co castellum0ude((( as illas :iccas e o

oppidum Abobrica((( os $emavos, os :eurros e o oppidum de 7racara

Augusta, norte do cal est a "allaecia+.*I? ::H/

#o pargrao III H


26/89

mercado e capitais comarcais* 7$5MC%A8#7%, :;..* H=-@ dos

$igurros, Amicos, Dbalos e #arbasos> e entre o 8io e "ouro, #aladuno,

Pineto, #omplutica, 0untobriga, Araduca,etc +&ara a localizacin de todos

estes !tnicos e topnimos pdense consultar, ademais da citada de

A8%#69$5"%, as obras de AT&M C5?IAA9J, :;--1> 8C$97CL9

8976L#M, :;.H> 8UA9AD76%J :;.1.=> 97%"7L$5M C%A8#7%,

:;.H, :;.-> 679#%K, :; #97J ?YMZ5M, :;;:, :;;H/

S de supoer que tanto aqueles n'cleos que conservan a s'a

denominacin indxena como os rebautizados co sobrenome Navio reNicten

a continuidade do poboamento a partir de asentamentos prerromanos, en

tanto que os latinos probablemente respondan a centros de nova

undacin "e calquera maneira, ! de salientar que todos eles aparecen en

&tolomeo cualifcados de pleis, ! dicir, cidades propiamente ditas, anda

que moitas das includas nesta categora probablemente non chegaran a

acadar mis que un mnimo desenvolvemento urbano e outras non refran

incluso senn a localizacin de simples mansins viarias +como as

designadas mediante Aquae, nome corrente entre as mansins porque

aproveitaban recuentemente baos termais* C9989O%, :;;:* BB/ %

que, en calquera caso, se comproba a trav!s deste catlogo, ! o progreso

da urbanizacin e das vas de comunicacin na $allaecia longo do sI e II

dC

8ediante a undacin deste tipo de asentamentos o goberno imperial

estaba introducindo entre as poboacins indxenas o seu propio modelo

organizativo, ! dicir, a cidade, o oco centralizador de tdalas actividades

polticas e administrativas dunha circunscricin territorial mis ou menos

extensa %s esorzos investidos neste terreo oron especialmente

destacables no reinado dos Navios, como moi ben mostran as tboas

tolemaicas, de maneira que a partir deste momento +fnais da d!cada dos

.B en adiante/ podemos situar a barreira que separa unha $allaecia de

orte raizame indxena dunha $allaecia con maiores sntomas de

romanizacin

Con anterioridade a este momento, o carcter e uncin dos populi

galaicos como unidades de organizacin socio1poltica presenta, sen

770

771

772

773

774

775

776

777

778

779

780

781

782

783

784

785

786

787

788

789

790

791

792

793

794

795

796

797

798

799

800

801

802


27/89

embargo, unha serie de d'bidas que as ontes a penas contrib'en a

resolver 9 'nica inormacin que posumos venos a trav!s da epigraa,

ademais de modo indirecto e ragmentario, posto que os documentos que

os mencionan non conteen en si inormacin especfca sobre eles, senn

soamente alusins, simples testemuos da s'a existencia 7eermonos s

amosas tesserae ou placas de bronce que conteen os pactos de

hospitalidade entre xentilidades indxenas, ou entre unha comunidade e un

particular e a s'a amilia

5n dos mis caracteristicamente indxenas destes pactos !, sen

d'bida, o dos Moelas +ou de 9storga/, e o mis antigo se temos en conta

que a data da frma, o H. dC, corresponde renovacin dun 6ospitivm

vetvstvm antiquom, ! dicir, dun tratado moito mis antigo #el o 'nico

romano ! o emprego do latn e o ormulario, posto que non hai noticia de

que os romanos practicasen, como aqu, convenios de mutua clientela, e

moito menos entre comunidades, cando o normal era que estas se

someteran en calidade de clientes proteccin dun 'nico patrn o

mesmo podemos dicir do pacto do Caurel +H< dC/, polo cal un particular

se entrega como cliente a unha comunidade, cando o procedemento

romano habitual ! o inverso 4F#IC%AJ, :; DA67Y#, :;;* ;< s@

9s pois, ronte t!sera dos #oelerni+Castromao/ e a $ougeiorum, que se

ateen s convencins romanas dos pactos de hospitalidade e clientela,

obtemos das anteriores unha mostra da vixencia no primeiro tercio do

s!culo I dC +ata mediados do sII no caso zoela/ dunha institucin

netamente indxena 8ais tam!n podemos alar da continuidade do

indxena no comportamento dos grupos xentilicios respecto s grupos

!tnicos superiores, os chamadospopulinos que se inscriben

% primeiro que sorprende no documento de 9storga ! a necesidade

de pactos deste tipo entre grupos que se supoen integrados nunha soa

comunidade poltica, posto que, como tal, a civitaspresupn sempre e de

modo implcito a plena solidariedade entre os seus compoentes Isto

implica que os subgrupos que pactan a hospitalidade conservan anda un

alto grao de independencia con respecto civitas, ou dito doutro xeito, que

a civitasnon ! propiamente, ou non existe como tal 9 realidade que

803

804

805

806

807

808

809

810

811

812

813

814

815

816

817

818

819

820

821

822

823

824

825

826

827

828

829

830

831

832

833

834

835


28/89

responde a civitas Koelarum +aqu tam!n denominada gens/ ! a dun

sistema asociativo completamente alleo romano, polo que as distintas

xentilidades pertencentes a un mesmo pobo poden compartir o !tnico e

sentrense vinculados por moitos e diversos medios, pero sen implicacins

dende o punto de vista da s'a integracin poltica

#o primeiro tercio de s!culo tralo cambio de era non exista, por

tanto, entre os stures augustanos, entre os que se incl'en os zoelas, outro

tipo de organizacin que a dos tempos prerromanos +6ospitivm vetvstvm

antiquom/ &or outra parte, ! posible que a presencia dun maxistrado

indxena na primeira parte do documento 1Abienum Pentili1 reNicta a

continuidade de antigos cadros de mando nos populi, dentro dos cales

actuaran como partes neutrais e simples testemuas dos tratados

concertados entre distintos grupos sociais ou amiliares &odemos supoer,

por tanto, que estas fguras ocais da vida poltica dos pobos do #%

+reermonos tam!n s Principes Albionume #opororumdas inscricins con

mencin denos< e ;/ haban servir como os canles a trav!s dos cales o

goberno imperial haba introducir os seus propios esquemas organizativos,

posto que son os seus dominios os que mis tarde se an corresponder co

territorio da civitas 9 noticia de strabn +III -,=/ segundo a cal os romanos

practicaran nestas poboacins Preagrupamentos polticosP +entre outras

medidas comentadas por $97CL9 Z5I#6A9, :;;:d* -=G/, aludira

precisamente a un intento por consolidar estes conxuntos sociais herdados

do pasado prerromano, reorzando agora as s'as autoridades pero

somet!ndoas, naturalmente, s'a supervisin e control directo

n tanto que comunidades tipicamente peregrinas +non1romanas/

ata a s'a conversin en cidades de pleno dereito recoecidas

xuridicamente pola concesin do Ius $atiiou (statuto de latinidade) +por

parte de ?espasiano no derradeiro tercio do sI dC, &linio *.III -,-B/, os

populi do #% precisaran conservar as s'as propias estructuras

organizativas, cuestin na que, por outra parte, o goberno romano non

interera 47%"7L$5M #IA9, :;


29/89

emperador, pagar tributos e proporcionar soldados para as tropas

auxiliares do ex!rcito romano stes tres deberes xustifcaran, de todos

modos e calquera ora o grao de autonoma normativa concedido a estas

comunidades, a presencia no seu interior de representantes do poder

imperial #este lugar situaranse, por tanto, os maxistrados locais, como o

zoela, e os principesdocumentados na epigraa, quen, dada a ebleza

tradicional das s'as posicins no interior dos seus respectivos pobos e a

ausencia de organismos especifcamente deseados para cumprir cos

labores administrativos impostos por 7oma, acudiran a esas unidades

polticas que tratamos anteriormente, as xentilidades e (grupos con )

indxenas 9s se entenderan as capacidades legais concedidas a estes

grupos con independencia do populus e, dada a tendencia romana a

utilizar as organizacins preexistentes, a s'a habilitacin como unidades

censatarias tralo recoecemento das s'as potencialidades no plano

administrativo

&ouco mis podemos dicir dospopulido primeiro s!culo, posto que, a

parte deses documentos de 6ospitium, non dispoemos doutra inormacin

sobre as s'as competencias polticas ou administrativas % mis probable !

que osen unidades sociais herdadas da !poca prerromana, posto que non

se axusta carcter das institucins romanas nin a creacin nin promocin

dun r!xime organizativo en que os grupos sociais uncionen con

independencia xurdica da comunidade poltica que os engloba

6odo isto, en defnitiva, contrib'e a dar #% peninsular do primeiro

s!culo a aparencia dun sector debilmente romanizado e ortemente

marcado pola tradicin indxena, imaxe que ven a completarse coa

extrema escaseza de n'cleos urbanos nestes territorios 409D7, :;.B@ Jen

embargo, e a pesar disto, vense dando a tendencia entre os historiadores

da antig3idade a minimizar a importancia deste actor +! dicir, a

urbanizacin/ hora de valorar o grao de romanizacin adquirido por estas

poboacins ste problema insrese normalmente nun debate mis xeral

sobre o signifcado da (7omanizacin), signifcado que se intenta descubrir

dende distintos enoques segundo o campo particular +cultura material,

868

869

870

871

872

873

874

875

876

877

878

879

880

881

882

883

884

885

886

887

888

889

890

891

892

893

894

895

896

897

898

899


30/89

maniestacins relixiosas, cambios xurdicos e polticos, etc/ en que se

analicen as transormacins experimentadas polos pobos sometidos por

7oma

&ara alg'ns arquelogos a inNuencia romana explica practicamente

tdalas innovacins introducidas na Pcultura castrexaP dende antes da

pacifcacin, producndose paradoxalmente a intensifcacin dos signos

culturais defnitorios do castrexo baixo dominacin romana Consid!ranse

producto do inNuxo romano as vivendas redondas con adro> os conxuntos

habitacionais en cuarteirns e, en xeral, tdolos trazos urbansticos dos

poboados> a magnifcacin dos complexos deensivos e ata a mis nfma

maniestacin artstica en pedra* dende os ornamentos arquitectnicos en

orma de lazos, trsceles, esvsticas, que decoran as vivendas castrexas>

ata toda a estatuaria rexistrada nestes contextos +guerreiros

galaico1lusitanos, cabezas cortadas, fguras sedentes individuais ou en

trades, etc/ 4ver especialmente 077I79 " 9A8I"9, :;


31/89

este enmeno para comprobar o alcance da romanizacin na $allaecia nos

primeiros s!culos da dominacin, cando parece que as comunidades

indxenas conservan anda bastante independencia

-H- &7?I?#CI9JI#"LE#9J07%#6Y7%89#IM9CIT#

% sentido que os propios romanos daban s'a tarea civilizadora

expona perectamente &linio na s'a *istoria .aturalcando proclama que a

misin providencial encomendada a 7oma era unicar imperios dispersos,

suavi-ar os costumes e reunir nun6a comunidade de lingua as !alas

discordantes e toscas de tantos pobos, para dar a civili-acin

6umanidade e, nun6a palabra, c6egar a ser a patria de tdalas ra-as de

todo o mundo4III =,-;@ 9s resonancias imperialistas destes principios son

incuestionables, e dende esta perspectiva deberiamos enocar o problema

da aculturacin que aecta s comunidades galaicas en contacto con 7oma

% primeiro a destacar neste materia ! que a estratexia de asimilacin

cultural oi selectiva por parte romana "e partida, como moi ben

demostrou K9 "95$, baixo a empresa imperialista romana xaca unha

ideoloxa de carcter undamentalmente aristocrtico que, de cara

romanizacin, determinaba por simple Psolidariedade de grupoP s

non1romanos asimilables, ! dicir, que se restrinxa o acceso condicin

romana a calquera dos que en provincias posuan unha condicin

aristocrtica dentro da s'a comunidade 4K9"95$, :;


32/89

gobernamentais e administrativos se concentran na vila/, senn tam!n por

imposicins ideolxicas, posto que 7oma esgrima como signo de

superioridade e (civilizacin) o coecemento da cidade e o modo de vida

urbano +de a a insistencia dos autores antigos no hbitat alden

caracterstico dos pobos brbaros> sobre os xuzos neste sentido de

strabn con respecto s hispanos ver "&AYCI"%* :;


33/89


34/89

romanizadoras Isto prbao en parte a continuidade dos cultos s deuses

prerromanos, que longo do sI dC conservan as s'as advocacins

c!lticas e presentan maior representatividade, como non, en medios

indxenas e rurais 4679#%K, :;


35/89

9s divindades clsicas, en fn, obteen representacin predominante

en dedicacins de carcter ofcial ou privado pero entre individuos moi

romanizados e preerentemente en medios urbanos +Concordia, sculapio,

8inerva, #eptuno, ?enus, Euno, etc/, mentres que ora das grandes

cidades Augo, Draga, Chaves, 9storga e Aen, tam!n se documentan

aqueles cultos pero debilmente e en monumentos xeralmente datables a

partir da segunda metade do sII dC e en adiante 4679#%K, :; sobre este tema

ver o traballo de FCD78F%* (Aos dioses de los caminos), :;.


36/89

+&enafel, &orto/ 47eproducimos as inscricins destes santuarios no 9&S#"IC

&I$7Y0IC%@

9s d'as primeiras, en particular, son hoxe motivo de discusin entre

os fllogos e epigrafstas, que non se poen de acordo sobre a transcricin

e traduccin dos textos &ero o que de todos modos parece non discutirse !

a pervivencia ata menos a segunda metade do sII dC da lingua indxena

e das crenzas relixiosas prerromanas que testemuan estes documentos

% mis doado de interpretar e de datar, o de 8arecos +:. dC/,

cont!n unha taria sacrifcial pola que se establecen as vctimas debidas a

cada unha das divindades mencionadas, entre as cales E'piter aparece en

segundo plano, tras .avia 9 traduccin do texto proposta por 6ranoX ! a

que segue*M excelente virxe protectora+ou cornuda/ e .in!a dos %anigos,

.abia #orona, un6a vaca, un boi2 a .abia, un ao2 a piter, un ao, un

cuxo2 a (((urgus, un ao2 a $ida, un6a cabra(((4679#%K, :;


37/89

de orixe indoeuropea ]JrouJa, do que parecer derivan o irland!s antigo

Pcr'achP +meda, outeiro/ e o galego PcroioP 46%?97, :;;* :;:1H> :; ver 2%7J6, :;


38/89

esculturas castrexas relacionadas coas divindades dos camios posuan

!ocus, o orifcio destinada s orendas, polo que este ragmento do

"umiense testemua tam!n a pervivencia ata estas datas de antigos ritos

relacionados co valor sagrado das encrucilladas 4sobre isto ver a obra

citada de FCD78F%, :;.


39/89

inscricin non se conserva/

% primeiro a destacar nestes textos ! a cualifcacin de $CCalpurnio

7ufno, o dedicante de tdalas inscricins, como vir clarssimus+o que ns

traducimos como PilustrsimoP/ o ttulo especialmente reservado para os

notables romanos de rango senatorial &or este motivo atrib'eselle a este

personaxe a condicin de legado xurdico no #% en tempos da dinasta

severa +entre fnais do s!culo II e comenzos do III/ o que contrib'e a

explicar o carcter privado deste conxunto rupestre

Jen embargo existen ora deste recinto, pero prximos a el, vestixios

doutros santuarios dos que se conservan restos de pas e improntas na

rocha dalg'n tipo de construccins arquitectnicas S probable, por tanto,

que o lugar escollido por Calpurnio para o levantamento do seu templo

coincidira cun centro sagrado preexistente que os nativos da zona

acudiran para acer os seus propios sacrifcios, posto que son moitos os

santuarios rupestres prerromanos que pos'en no #orte de &ortugal e

$alicia similares caractersticas 4entre moitos outros, o propio santuario de

&ena scrita, o situado pe dun castro en Augo no lugar de 9dai +ver oto/

ou o santuario de ?alpaVos estudiado por 7$5MC%A8#7%, :;..* -H-@

"e eito, os .umina $apitearummencionadas no primeiro texto, seran as

divindades dos $apitas, o grupo social que posiblemente habitaba aquela

zona

&olo demais, divindades orientais como Jerapis 1texto H1 ou as

reeridas no texto por %iis :everis +P"euses JeverosP, &lutn e

&roserpina* 679#%K, obcit* --


40/89

das termas romanas +as salas especialidazadas segundo a temperatura das

augas* caldarium, tepidarium e !rigidarium/ n calquera caso, o certo !

que estas construccins pos'en unha moroloxa moi caracterstica e non

parece que deban nada a unha est!tica importada

9lg'ns deles conservan as s'as chamadas Ppedras ormosasP,

especie de portas encaixadas e labradas, algunhas, con motivos

decorativos +aspas, cordas, e os comunmente chamados (smbolos

astrais), discos radiados, etc/, e que separan a cmara da antecmara, un

recinto aberto que s veces presenta bancos pegados s muros e vai

contiguo adro exterior 9 comunicacin das estancias a trav!s da pedra

ormosa aise a trav!s dun pequeno vano aberto na pedra dicil de

atravesar tratndose dun acceso 9 cmara central aparece normalmente

cuberta con grandes laxas de pedra acendo teito a d'as augas, mentres

que o orno, de planta semicircular, aproveita a prolongacin dos muros da

estancia +s veces paredes escavadas na rocha/ acendo alsa c'pula para

soster unha laxa horizontal que coroa o teito deixando un orifcio para a

cheminea 9s salas cubertas estaran asi mesmo soterradas baixo terra 9

maiora deles aparecen surcados por canalizacins e dispoen de pas nos

adros, situndose ademais preto de correntes de auga ou bocas de onte

5nha nota com'n maiora ! tam!n a s'a localizacin marxinal con

respecto s zonas habitadas do castro, posto que normalmente aparecen

na base do poboado %s restos datables destes monumentos permiten

situalos cronoloxicamente en torno primeiro s!culo da era

Jen seren especialmente abundantes, vese que este tipo de

monumentos aparecen espallados por toda a antiga $allaecia, como cada

vez mis pon de maniesto o progreso das escavacins arqueolxicas no

#orte de &ortugal e $alicia n &ortugal temos restos dalg'ns en moi bon

estado de conservacin* en Driteiros +e unha pedra ormosa doutro do

mesmo castro/, na Cit_nia de Janfns, na antiga 6ongobriga +0reixo, 8arco

de Canaveses/, en 8onte da Jaia e en Jta8ara de $alegos +Darcelos/ n

$alicia* Jta8aria de 9ugas Jantas +%urense/, no oxo do castro de &unta

dos &rados +spasante, %rtigueira/, un dubidoso no castro de Dorneiro, e xa

en 9sturias os de &enda e Coaa

1230

1231

1232

1233

1234

1235

1236

1237

1238

1239

1240

1241

1242

1243

1244

1245

1246

1247

1248

1249

1250

1251

1252

1253

1254

1255

1256

1257

1258

1259

1260

1261

1262


41/89

%s que consideran estas construccins como balnearios p'blicos,

encontran un reorzo da s'a hiptese no achado de abundantes seixos

rolados calcinados nestas estancias, que confrmaran a noticia de strabn

+III -,G/ segundo quen estes pobos acostumaban a tomar baos de vapor

botando auga sobre pedras aquecidas "espois de tomar o vapor na

cmara interior ou sauna +caldarium/, os usuarios pasaran antecmara

ou tepidarium para despois tomar os baos de auga ra no adro, o

correspondente do !rigidariumdas termas romanas 4C%A2%, :;


42/89

insistamas na completa independencia da s'a moroloxa con respecto a

posibles inNuencias de tipo romano

Con isto acabamos de expoer algunhas das maniestacins mis

visibles da permanencia dos costumes e crenzas indxenas en medios

rurais longo do sI dC

&ara rematar fn con esta seccin do captulo s lembraremos as

principais conclusins s que nos leva a comprobacin dunha verdadeira

escaseza de cidades en territorio galaico longo deste s!culo n primeiro

lugar, paralelamente a esa mesma escaseza, vericase neste tempo e

lugar a prctica ausencia de estructuras polticas romanas entre as

comunidades indxenas, que contin'an a organizarse e gobernarse

maneira prerromana conservando boa parte da s'a independencia 6odo

elo responde propia tctica romanizadora seguida pola administracin

imperial, quen en xeral desatende o proceso de asimilacin ora dos lmites

das cidades e deixa practicamente marxe maiora da poboacin

indxena Consecuencia desta poltica vai ser o mantemento das ormas

tradicionais en case tdalas ordes da vida destas comunidades, quen

seguirn conservando as s'as divindades e cultos, e os seus vellos

sistemas de organizacin poltica e social sen embargo o poder imperial

estaba a preto, nas vilas de undacin aug'stea, supervisando a

recadacin de tributos e a leva de soldados auxiliares, o que de seguro oi o

instrumento mis poderoso dos empregados por 7oma para desestabilizar

e debilitar s pobos conquistados

9 ausencia de verdadeiras civitatesorganizadas modo romano na

$allaecia impuxo ata os 0lavios a necesidade de administrala por

procedementos distintos s habituais no sistema municipal #o seguinte

apartado veremos como se desenvolveu este goberno ter que actuar

dende as cidades de undacin aug'stea, ata que, coa promocin xurdica

de tdalas cidades, estas se convirtan en comunidades romanas

propiamente ditas

1296

1297

1298

1299

1300

1301

1302

1303

1304

1305

1306

1307

1308

1309

1310

1311

1312

1313

1314

1315

1316

1317

1318

1319

1320

1321

1322

1323

1324

1325


43/89

PACTOSDE,OSPITALIDADEDONOROESTE

1.Te%%era $a ci)i(a% L!#-ei!r#" 1 $.C./*

#(#aesare avg( @( $(Aemilio Pavllo

cos(C

4x "ente Astvrvm conventvs

AraeC Avgvst>a?eC #ivitas$ovgeiorvm 6ospitivm !ecit cvmC

#>aio? Asinio "allo libereis

postereisqve eivsC evmqve liberos

posterosqve eivs sibi libereisC

postereisqve svis patronvm

cooptarvntC isqve eos in dem

clientelamqve svam svoC rvmqverecepitC 4gervnt legatiC :ilvanvs

#lovtiC .oppivs Andami(

+9 Civitas Aougeiorum, do

convento 9ra 9ugusta dos stures,

frmou un pacto de hospitalidade

con Caio 9sinio $allo para os seusfllos e descendentes, s que Caio,

fllos e descendentes aceptan en

padroado e aqueles reciben en

fdelidade e clientela/

.Te%%era $e Car0e$! ! Ca#rel 2 $.C./*

Apio Ivnio :ilano P(:ilioC .erva cosC

0illegvs Ambati !( :vsarrvsC

Aiobaigiaeco *ospitivmC !ecit cvm

$ovgeis #astellanisC 0oletensibvs

sibi vxori libeCris posterisqve svis

evmqCve vxorem liberosqve eivsC

in dem clientelamqve svaCm

svorvmqve in perpetvo

#asCtellanei 0oletensis recepervntC

egit 0illegvs Ambati ipseC

mag($atino Ari et Aio 0emari

1326

1327

1328

1329

1330

1331

1332

1333

1334

1335

1336

1337

1338

1339

1340

1341

1342

1343

1344

1345

1346

1347

1348

1349

1350

1351

1352

1353

1354

1355

1356

1357

1358

1359

1360

1361

1362

1363

1364

1365

1366

1367

1


44/89

+6illego fllo de 9mbato, Jusarro,

do9iobaigiaeco, fxo un pacto

de hospitalidade cos Aougei doCastellum 6oletum, para si, a s'a

muller, fllos e descendentes

aqueles recibrono a el e s seus

para sempre na s'a fdelidade e

clientela/

1368

1369

1370

1371

1372

1373

1374

1375

2


45/89

3.Te%%era $e Ca%(r!"a! 13 $.C./*

"(Ivlio :erio Avgvrino "(0rebioC

:ergiano cos(C #oelerni ex

*ispania #iterioreC #onventvs

7racari cvm "(AnCtonio Aqvilo

novavgvstanoC prae!( co6( I

#eltiberorvmC liberis posterisqve

eivs 6osCpitivm !ecervntC

"(Antonivs Aqvilvs cvm #oelerCnis

liberis posterisqve eorvmC6ospitivm !ecitC legatvs egitC

P(#ampanivs "eminvs(

+%s Coelernos da 2ispania Citerior,

do Convento Dracaro, fxeron un

pacto de hospitalidade con

$9ntonio 9quilo, novaugustano,

preecto da I cohorte

Celtiberorum, cos seus fllos e

descendentes $9ntonio 9quilo

fxo o mesmo pacto cos Coelernos,

fllos e descendentes/

.Te%%era $e ,!%&i(ali$a$e $!% 4!ela% !# $e A%(!r-a 5 $.C./6

B($icini #rassoC $(#alpvrnio

PisoneC cos(C IIII L( maiasC

*ospitivm gentilitas %esoncorvm

ex "ente KoelarvmC et "entilitas

0ridiavorvm ex "ente idemC

Koelarvm 6ospitivm vetvstvm

antiqvomC renovavervnt eiqve

omnes alis alivm in Cdem

clientelam svam svorvmqve

liberorvm posterorvmqve

recepervnt egervntC Aravsa

7lecaeni et 0vraivs #lovti %ocivs

4laesiC Bagilo #lovti 7odecivs

7vrrali 4laesvs #lvtamiC per

Abienvm Pentili magistratvm

KoelarvmC actvm #vrvnda(

+9 gentilitas "esoncorum, da gens

Moelarum e a gentilitas

6ridiavorum da mesma gens dos

Moelas, renovaron un pacto de

hospitalidade moi antigo e todos

eles recibronse en mutua

proteccin e clientela, e s seus

fllos e descendentes 0eito en

Curunda/

Se-#n$a &ar(e 17 $.C./6

"labrione et *omvllo cos 5 idvs IvliasC idem "entilitas %esoncorvm

1376

1377

1378

1379

1380

1381

1382

1383

1384

1385

1386

1387

1388

1389

1390

1391

1392

1393

1394

1395

1396

1397

1398

1399

1400

1401

1402

1403

1404

1405

1406

1407

1408

1409

1410

1411

1412

1413

1414

1415

1416

1417

1418

1419

1420

1421

1422

1423

1424

1425

1426

1427

1428

1429 1430


46/89

et "entilitasC 0ridiavorvm in

eandem clientelam eademC

!oedera recepervnt ex "ente

AvolgigorvmC :empronivm

Perpetvvm 3rniacvm et ex "enteC

5isaligorvm Antonivm Arqvivm et

ex "enteC#abrvagenigorvm

@lavivm @rontonem KoelasC

egervnt $(%omitivs :ilo etC

$(@lavivs :evervsC Astvricae( +9

mesma gentilitas "esoncorum e a

gentilitas 6ridiavorum recibiron na

mesma clientela e baixo o mesmo

pacto, da gens 9volgigorum a

Jempronio &erpetuo, orniaco, da

gens ?isaligorum a 9ntonio 9rquio

e da gens Cabruagenigorum a

0lavio 0rontn, zoelas 0eito en

9st'rica/

1431

1432

1433

1434

1435

1436

1437

1438

1439

1440

1441

1442

1443

1444

1445

1446

1447

1448

1449


47/89

EPIGRA8ADOSSANTUARIOSGALAICO9LUSITANOS

1Tari:a %acri;cial $e Marec!% Pena;el9P!r(! ptima? 5>irgini? #>HonservatriciCHorni!erae? et .im>p6ae? %anigoCm

.aviae #oronae vaCca>m? bovem .abiae agnv>m? Iovi agnvm bove>m?

lact>entem? 4@vrgo agnv>m? C $idae #or>HnigeramCHnvtam?C ann>o? et

dom>o? actvm v>qvintvm? id>vs? apri>les? $aCrgo et Besallino cos(

#vrator>ibvs?C $vcretio 5itvlino $vcretio :abCino Postvmo Peregrino

#AI#$59I#"LE#9*

La"a% $e M!le$! Vi%e!6


48/89

-- $%D7#%9"8I#IJ679CIT#I8&7I9A#$9AA9CI9

5n dos primeiros testemuos da implantacin romana en $allaecia

tralas guerras cntabras corresponde chegada a Augo dun sobrio

poltico do c!sar, &aulo 0abio 8ximo, que por ese tempo +entre := e :-

aC/ desempeara o cargo de gobernador dalgunha das d'as provincias

imperiais, ben da 5lterior Ausitana, ben da Citerior 6arraconense +nesta de

certo entre -1H aC, cJK8, :;.;* .B/ "a s'a estancia aqu temos

noticia a trav!s de varias inscricins, unha delas sobre un grande monolito

que parece reproducir o mesmo texto doutros dous documentos coecidos

dende hai tempo, testemuando o acto undacional de Aucus 9ugusti %

texto epigrfco, lido e reconstrudo por 8UC%?9"%#$9 C977O%, ! o que

segue* 5+urbis/ #+conditori/ A+ugusto/ B+onumentum/ #aesari Pavllvs

@abivs Baxvmvs $eg+atus/ #aesaris +monumento dedicado a 9ugusto,

undador da cidade T C!sar, &aulo 0abio 8ximo, Aegado do C!sar/

6am!n proba da estancia deste gobernador entre os galaicos a d

outra ara erixida polos Dracaraugustanos en honor de 9ugusto

aproveitando o aniversario deste legado, que agora recibe o ttulo de

legatus propraetor444?III H


49/89

para, a partir das cidades aug'steas, continuar o proceso de integracin

destes territorios

9 partir daquelas undacins todo avance cara implantacin

romana no #% depender directamente dunha poltica militar e fnanceira

que, irradiando dende eses centros, destinarase a controlar e organizar

estes espacios conquistados &ara acometer este empresa o emperador

serviuse undamentalmente dos cadros militares herdados do tempo das

guerras, dos que se extrae o propio &aulo 0abio

9 situacin nestes primeiros momentos vira sendo aquela que

espuxemos en pxinas anteriores citando a strabn +9&9769"%-:/, da que

conv!n agora lembrar a asignacin de cargos #% dentro da 6arraconense

8entres o gobernador establece a s'a s! de inverno en levante e percorre

durante o vern o pas para inspeccionalo e exercer labores xudiciais 1o que

explicara a estancia en Draga de &0abio entre -1H aC1, un legado

subalterno mando de d'as lexins establ!cese #orte do "ouro para

controlar galaicos, stures e cntabros, en tanto dous procuradores s

ordes directas do emperador atenden os asuntos relacionados coas

fnanzas e o aprovisionamento de tropas

T longo de practicamente todo o sI dC non parece que houbese

para o #% outra administracin independente destes mandos militares, que

deberon sucederse no goberno da rexin ata o sII, momento en que se

documentan autoridades imperiais especialmente vinculadas goberno

dos conventos

9ntes do reinado de ?espasiano s coecemos, relacionados con

$allaecia, un legado provincial, #(#aetronius Biccioque ostenta o ttulo de

PAegado de 9ugusto na 2ispania CiteriorP +#I$ II HH-/ e ! honrado en

Draga por un grupo de comerciantes durante o reinado de 6iberio +entre H=

e -- dC/ 8is tarde, xa nos comenzos da dinasta Navia sera destinado

aqu un gobernador co ttulo de prae!ectus "allaecia +#I$ II -H.:/,

coincidindo cun outro preecto en 9sturia, o que se relaciona cos inicios da

reorganizacin destes distritos a comenzos do reinado de ?espasiano

4D7%5$26%#, :;G=* :-


50/89

9sturia como simple preecto dun corpo auxiliar do ex!rcito, :;


51/89

a partir do reagrupamento de comunidades indxenas peri!ricas neste

centro urbano 4679#%K, :;


52/89

anda superior por simular o sometemento indxena Imperio, posto que,

con obxecto de honrar a un dos fllos de 9ugusto, a administracin ai

constar como oerente a "allaecia4#I$II HHH@

9 parte das mencionadas, a penas coecemos outras maniestacins

do culto imperial ata !poca Navia, momento a partir do cal obtemos xa

mostras de dedicacins colectivas, como a columna da ponte de Chaves

orecida en honor de 6raxano por dez civitatesbracarenses +#I$ II H../,

d'as mis eitas pola Civitas Aimicorum a 9driano e 9ntonino +#I$II H=:G>

H=:./, e outra, insegura, da cidade de 9quae 0laviae dedicada tam!n a

9ntonino 4A 7%5E e 679#%K, :;.-* HBH@

#o que atinxe s divindades relacionadas co emperador, "enii

Augusti, $ares Augusti, ou .umina Augusti, ! de salientar a s'a prctica

ausencia no #% peninsular, o que ! interpretado por 6ranoX como

consecuencia da vitalidade que anda tian as divindades indxenas neste

sector 4679#%K, :;


53/89

pola administracin, sendo mis recuentes os de carcter privado e en

medios indxenas, onde se dan con certa recorrencia nomes e sobrenomes

Navios entre os dedicantes +@lavius, @lavia, @lavinus, etc/ o que

normalmente se interpreta como roito da poltica de promocin desta

dinasta na 2ispania 498%#6#$7%, :;.=* GB s@

n verdade, entre os indxenas non urbanos do convento bracarense,

especialmente, os exemplos multiplcanse &ero bastara con que o mundo

indxena conservara a lembranza dunha antiga divindade soberana e

suprema asimilable a E'piter, para que a devocin cara este deus obtivese

tanta diusin entre as poboacins indxenas da $allaecia n fn, dentro

deste enmeno de asimilacin que tratamos no anterior apartado,

incluiranse as dedicacins de colectivos como Aviliobris ou

=uelediania E'piter Tptimo 8ximo 4Inscricins nos= e :


54/89

no sistema poltico provincial % eito de que se lles dera xa a acilidade de

acceder a este cargo sen teren que superar postos ineriores do cursus

6onorum+estipulacin de rangos na carreira poltica/, ala do alto grao de

romanizacin adquirido longo do sII dC polas elites dirixentes da

$allaecia romana 4ver 679#%K, :; 98%#6#$7%, :;.=* :, H-@

&or outra parte, as consecuencias polticas da s'a concesin para as

comunidades tam!n son moi discutidas &arece admitirse que toda

comunidade benefciada polo Ius $atiiadquira de inmediato o rango de

(municipio de dereito latino) e pasaba a gobernarse a trav!s de duumviri

+rgano colexiado de dous maxistrados con poderes executivos/ e do ordo

decurionum +senados propios constitudos por decuriones ou senadores/,

adquirindo as cidades a trav!s destes organismos a responsabilidade sobre

1670

1671

1672

1673

1674

1675

1676

1677

1678

1679

1680

1681

1682

1683

1684

1685

1686

1687

1688

1689

1690

1691

1692

1693

1694

1695

1696

1697

1698

1699

1700

1701

1702


55/89

tdolos asuntos internos 4acerca da confguracin dos gobernos municipais

ver D7%5$26%#, :;G=* :-B s@

&ero s aqueles notables, como dixemos, chegaban a adquirir a

cidadana romana +e non inmediatamente tralo seu nomeamento senn

soamente despois do cumprimento do cargo* civitas romana per 6onorem/,

e na medida en que esta non se estenda comunidade no seu conxunto

mis que cabo de certo tempo, normalmente se considera que o Ius $atii

representa unha etapa transitoria na condicin xurdica das cidades ata a

s'a conversin en Bunicipia #ivium


56/89

indxenas necesitaran undar n'cleos urbanizados nos que centralizar

tdolos labores gobernamentais e administrativos sen embargo, disto

non se derivou un cambio radical nas pautas de poboamento, posto que se

ben se rexistra un incremento notable de pequenas aglomeracins urbanas

+como vimos a trav!s de &tolomeo/, tam!n se constata a continuidade do

poboamento castrexo ata ben entrado o sII Con respecto a este tema, a

maiora dos arquelogos coinciden en deender o perodo xulio1claudio

como o momento de maior vigor do tipicamente castrexo 4durante o

denominado perodo clsico, ver 097IO9, 97I9J e 7%87%, :;


57/89

uncins, omnibus 6onoribus, na s'a respublica4A 7%5E1679#%K, :;


58/89

xurisdiccin sobre unidades de organizacin superiores convento %s

delegados imperiais act'an como gobernadores dende as capitais de

convento e utilizan estas circunscricins como base para a organizar o culto

imperial e administrar xustiza, pero o marco para o resto das s'as

actividades polticas e fnanceiras !, nun primeiro momento, a provincia

para os legados, e o distrito de 9sturia1$allaecia para os procuradores a

partir da dinasta Navia

%s comenzos desta nova etapa ven marcada pola aparicin en

$allaecia de $arcius $icinius, un legatus iuridici que visita o #% nos

comenzos da d!cada dos .B 4A%89J, :;.=* H--@, cando tam!n aparece

desempeando o cargo de procurador #(Plinius :ecundus, que reside de

modo permanente na capital asturicense como responsable mximo dos

asuntos fnanceiros dos tres conventos do #% +trtase do mesmo &linio (o

?ello) de quen extraemos boa parte da inormacin sobre os populi

indxenas, as ciras do censo para os tres conventos do #% e a noticia da

concesin do Ius $atiipor ?espasiano/

&ouco mis tarde, en torno s anos .-W. o legado da Citerior 5ibius

#rispus, acompaado do subalterno Attius :uburanus +adiutor/, veen a

2ispania co propsito de elaborar un censo, o que normalmente a maiora

dos autores poen en relacin directa cos datos transmitidos por &linio 4ver

9&9769"% -HH@ sobre o n'mero de populie de habitantes dos conventos

galaicos e asturicense 4JK8, :;.;a* .=G@ 6odo isto suxire que a partir do

momento en que aqueles legados imperiais chegan a 2ispania comenzan

os preparativos para a concesin do Ius $atii, posto que non sera viable

estipular un cambio de estatuto para as comunidades sen eectuar alg'ns

labores previos, como censar conxunto da poboacin ou establecer as

novas cargas fscais de acordo a ese censo

Jen embargo non parece que por agora os legados aparezan

exclusivamente destinados goberno desta rexin, posto que a maiora

son Plegados xurdicos da 2ispania CiteriorP % caso de %(#ornelius

Baecianus, o legado do c!sar que aparece mencionado na inscricin da

&onte de Chaves +#I$II H..> datada na primeira metade do ano .;/, xunto

a un procurator Augusti +$(Arruntius Baximus/ ! considerado por alg'ns

1802

1803

1804

1805

1806

1807

1808

1809

1810

1811

1812

1813

1814

1815

1816

1817

1818

1819

1820

1821

1822

1823

1824

1825

1826

1827

1828

1829

1830

1831

1832

1833

1834


59/89

autores como proba de que neste momento o mbito das s'as xestins se

reduca a 9sturia e $allaecia 48%#6#$7%, :;.=* :;1HB> 7%"7L$5M

C%A8#7% considera a Baecianus como o legado militar da $egio 5II

"emina que tam!n se menciona na ponte, :;..*


60/89

posiblemente dende o reinado de ?espasiano, a creacin dunha procuratela

fnanceira especfca para 9sturia e $allaecia, e da mesma categora que a

da provincia Citerior +ambas d'as ducenarias, ! dicir, retribudas con

HBBBBB sestercios/ 9s principais competencias destes procuradores seran

a xerencia e explotacin dos recursos de titularidade imperial e a

recadacin de tributos

% primeiro titular deste posto puido ter sido o mesmo procurador que

antes mencionamos A9rruntius 8aximus +en torno ano .;, ver A%89J,

:;.=* :;


61/89

@lavia, temos tam!n noticia en ?illals +Aen/, na vecianza das minas do

6eleno 4"%87$5, pH-= s@ % mis destacable desta epigraa !, sen

embargo, a aparicin dunha categora de uncionarios especializada para o

sector mineiro, destinada a este distrito con exclusividade e dos que deban

depender os destacamentos militares a eles asociados nas inscricins

stes eran os procuratores metallorum, normalmente libertos do

emperador +antigos escravos liberados/ e subalternos daqueles outros

procuratores de rango ecuestre, que deban encargarse de organizar e

supervisar directamente todo o relacionado coa produccin mineira, pero

non a escala rexional, senn nos seus respectivos destinos +por exemplo,

B(+lpius 4utic6es, liberto de 6raxano ou 9driano, era procurador do

metallum albocelense, da mina do lugar de 9lbocelo en $allaecia, #I$ II

H=;


62/89

burocrtico semellante o que se coece para Aucus e o seu convento 9

concentracin de maior cantidade de uncionarios imperiais nesta vila

explcase pola necesidade de dirixir mis de preto uns territorios moitos

mis marxinais, peor comunicados pola rede viaria e en xeral

desconectados dos circuitos econmicos de intercambio comercial mis

activos do sector sur galaico

S durante o perodo xulio1claudio cando se trazan as principais vas

galaicas* a va E?II que una Draga con 9storga pasando por Chaves> a va

EIE que conectaba Draga con Augo ata 9storga, e a va EE, que comparta

trazado coa anterior ata un punto indeterminado da ruta, onde se biurcaba

para continuar como via per loca maritima+as chamada porque segua a

lia da costa occidental/ ata DrigantiumW9 Corua, e a partir de aqu

continuaba ata Augo polo interior

8is tarde, en tempos de 6ito e "omiciano, constr'ese a va E?III ou

5ia .ova entre Draga e 9storga, que atravesaba toda a provincia de

%urense pasando por &ortela do 2omem, onde un miliario menciona a

autoridade responsable e a data da s'a construccin +#alpetanus


63/89

"enius BacelliPEenio do mercado +de abastos/P +#I$II H:-/ n fn, o caso

dos oros dos $igurros e dos Amicos, atravesados ou prximos 5ia .ova,

e da propia 9quae 0laviae, onde aquela se atopaba coa E?II, encaixaran

neste esquema de desenvolvemento privilexiado, urbanstico e econmico,

das vilas que controlaban os principais circuitos comerciais da $allaecia

antiga 4A 7%5E1679#%K, :;


64/89

dotar de maior efcacia s mecanismos de apropiacin dos recursos fscais

neste distrito &ero o eito de que Augo re'na maior cantidade de datos que

Draga a este respecto, non debe interpretarse como que a cidade

bracarense non dispuxese das mesmas atribucins e servicios, posto que,

como capitais dos seus respectivos conventos, ambas d'as teran as

mesmas competencias no plano poltico e administrativo % que en

calquera caso parece certo ! que mentres a $allaecia ormou con 9sturia

un 'nico distrito, oi a capital desta, 9sturica, o centro de tdolos rganos

representativos do poder imperial, dos que Aucus e Dracara dependeran

directamente, uncionando como as s'as delegacins burocrticas sta

situacin non debeu variar substancialmente trala creacin dunha nova

provincia en torno s tres conventos do #% en tempos de Caracalla

+comenzos do s!culo III, entre H: e H:G/

9s parece ser, anda que a dicir verdade tampouco saibamos moito

desta nova provincia, a parte de que recibira o nome de *ispania .ova

#iterior Antoniniana+#I$II HGG: e =G


65/89

provincia non sera senn a mesma Citerior que permaneceu

practicamente inalterada longo de todo o alto1Imperio, cos matices

introducidos pola divisio interna, ! dicir, o recoecemento dun goberno

especial para o sector noroeste

%utros autores, pola contra, conveen en interpretar aqueles datos

como proba dunha aut!ntica escisin de 9sturia e $allaecia da Citerior e a

undacin dunha provincia nova e independente &ara &A 7%5E, por

exemplo 4:; en segundo lugar, destaca tam!n o eito de que non se

mencione 9sturia Jen embargo as d'as xurisdiccins aparecen baixo un s

gobernador &ero esta situacin ser igualmente e!mera porque, s portas

do baixo1Imperio, asstese undacin da, agora si, Provincia "allaeciae

3. A &r!)incia Gallaecia

Coa chegada de "iocleciano &rincipado +H


66/89

momento entre os anos H


67/89

autoridades das que dependan os gobernadores e que chegaran a acadar

grande inNuencia poltica por controlaren os ex!rcitos e toda a vida

fnanceira do Imperio Jen embargo, en tempos de Constantino +a partir do

-:H/, os vicariosven debilitada a s'a posicin polo ampliacin do n'mero e

acultades dos preectos do pretorio, dominio dos cales, as preecturas,

pasan a subordinarse un conxunto de diceses 4&6I6, :;.* =H s@

9 &ennsula Ib!rica non oi unha excepcin no marco das reormas

territoriais emprendidas por "iocleciano % $aterculo 5eroniensis,

documento do s?II con onte nun anterior da !poca da tetrarqua,

menciona a diocesis *ispaniarum+Pdicese das 2ispaniasP/ e as provincias

a ela adscritas, entre as que, ademais das antigas Ausitana, D!tica e

6arraconense, aparecen tres novas* a Cartaxinense, a 8auretania 6inxitana

+norte1aricana/ e a $allaecia n fn, xunta dicese de Dritania e s d'as

$alias, a das 2ispanias pasa a incorporarse &reectura das $alias a partir

do reinado de Constantino

9 delimitacin da nova provincia $allaecia presenta alg'ns

problemas, posto que a penas posumos ontes que traten especifcamente

deste tema "e partida, sbese que abrangua a totalidade dos territorios

pertencentes s tres conventos do noroeste e practicamente todo o

convento cluniense, pero as ronteiras comenzan a desdebuxar neste

sector oriental

9s poucas noticias que posumos para establecer estes lmites

proveen principalmente de %rosio e 2idacio, dous escritores cristins do

s!culo ? orixinarios do convento bracaraugustano %rosio, na *istoria

contra os pagns, afrma que tanto os stures coma os cntabros

pertencen a $allaecia +?I H:,H/, e di que #umancia, a ltima cidade dos

celtberos, estaba situada no seus lmites +? .,H/ 9 'nica alusin de

2idacio a esta provincia ven a propsito da mencin da cidade oriunda do

emperador 6eodosio, natione spanus de provincia "allaecia civitate cauca,

Phispano da provincia $allaecia da cidade de CaucaP +cidade prxima a

Jegovia/ &ouco mis se pode dicir acerca da s'a extensin xeogrfca, e

anda resulta dicil, dada a escaseza de datos, acer unha historia poltica

da provincia dende a s'a creacin nalg'n momento, como dixemos, entre

2099

2100

2101

2102

2103

2104

2105

2106

2107

2108

2109

2110

2111

2112

2113

2114

2115

2116

2117

2118

2119

2120

2121

2122

2123

2124

2125

2126

2127

2128

2129

2130

2131


68/89

os anos H


69/89

seran os custodios desta medida de capacidade +! dicir, os responsables

de manter a medida nas cantidades estipulados, :B litros neste caso/, pero

non s isto* seran tam!n os encargados de repartir os impostos entre os

habitantes das cidades e as obrigas fnanceiras que correspondan s

membros das curias ou senados municipais 497C, :;;-* :.;@ Isto

confrmara a idea de que as cidades seguan xestionando os seus asuntos

internos a trav!s dos seus propios mecanismos gobernamentais e que

conservaran a s'a independencia administrativa en cuestins municipais

9 idea dunha progresiva decadencia do modo de vida clsico dende a

chamada (crise) do sIII undouse durante longo tempo nas noticias

dalg'ns historiadores antigos, pagns e cristins, que contriburon a dar

unha imaxe terriblemente pesimista da evolucin do Imperio, que se

consideraban abatido por toda sorte de males derivados da corrupcin dos

costumes e do deterioro xeral da vida poltica, situacin que se prolongara

longo do sI? ata a fn do Imperio 9lg'ns datos arqueolxicos illados

extrados dalgunhas cidades hispano1romanas daquela !poca apuntaban

tam!n a ese declive da vida cidad anunciado nas ontes literarias, o que

via a confrmarse por un moi considerable incremento paralelo de

asentamentos rurais ou villae en todo o territorio peninsular 6odo isto

considerbase consecuencia da accin combinada das invasins brbaras e

da incapacidade para se sobrepoer crise econmica que aectara a todo

o Imperio no sIII

&ero dende hai alg'ns anos consid!ranse enganosos os vestixios

desa suposta decadencia n primeiro lugar, parece non poderse constatar

eectivamente os eectos devastadores que se lle atrib'en a aquela (crise)

na vida econmica da 2ispania 4"&AYCI"%, :;;-@, nin que as invasins

brbaras acadaran semellante grao de destruccin nas cidades

hispano1romanos con anterioridade s comenzos do s?, cando os pobos

xermnicos penetran en masa a trav!s da ronteira setentrional n 'ltimo

lugar, dse en interpretar a crecente colonizacin do campo como producto

tanto dun natural crecemento demogrfco, como da capacidade dos

riqusimos possessores, ou grandes propietarios, para desrutar da

posesin de mis de unha villae, incluso de varias 497C, :;;-@

2165

2166

2167

2168

2169

2170

2171

2172

2173

2174

2175

2176

2177

2178

2179

2180

2181

2182

2183

2184

2185

2186

2187

2188

2189

2190

2191

2192

2193

2194

2195

2196

2197


70/89

8ais, sen extremar as conclusins a este respecto, ! certo que a vida

urbana decaeu considerablemente longo do sIII e I?, debido sen d'bida a

diversas causas, pero entre as que destacan aquelas de orde

undamentalmente fscal 9 perda de boa parte da capacidade contributiva

das cidades pola usurpacin privada das terras comunais e a a dureza da

presin do fsco imperial, aca recaer sobre os curiais, como perceptores de

impostos, o deber de cobrir o d!fcit das recadacins nas s'as cidades,

derivndose dilo o seu progresivo empobrecemento e a devaliacin dos

cargos p'blicos municipais 6odo isto provocara a desercin dos curiais dos

seus postos de responsabilidade e o abandono das cidades, co consecuente

debilitamento do sistema municipal 497C, :;;-* :


71/89

tardorromano un rexurdimento do indxena na rea galaica, 6abera que

mati-ar que tal renacemento non podera ser tal no .3 por canto aquel

mundo castrexo, en realidade, nunca deixara de estar presente na poca

romana, nunca c6egara a desaparecer, anda que si a evolucionar su!rindo

un6a mutua asimilacin co romano4097I9J, :;;H* :;@

9 idea do rexurdimento das tradicins indxenas, especialmente entre

aqueles a quen strabn haba s!culos cualifcara de montaeses, ora

relacionado hai tempo coa disposicin estrat!xica da lexin ?II $emina e

outras tropas no #% e en torno baca do "ouro no baixo1Imperio 5n

documento datado nos derradeiros anos do sI? ou comenzos do ?, a

.otitia %ignitatum, transmite con todo detalle a distribucin xeogrfca dos

corpos militares na &ennsula*

na provincia $allaecia*

comandada por un preecto de lexin*

1 $egio 5II "emina, en Aen

s ordes de tribunos de cohorte*

1 #o6ors II @lavia Pacatiana, en Petavonium+preto de 7osino de ?idriales,

provincia de Mamora/

1 #o6ors II "allica, nun lugar indeterminado de $allaecia/

1 #o6ors $ucensis, en Augo

1 #o6ors #eltibera, primeiro en 7rigantium+9 Corua/ e despois trasladada

a Iuliobriga+provincia de Jantander/

na provincia 6arraconense*

1 #o6ors I "allica, en 5eleia+Irua/ 4.ot(%ign(3ccxlii@

6odas estas tropas estaran mando dun Bagister peditum, un

comandante de inanteria a carn destas haba na &ennsula outras

unidades do ex!rcito mbiles, os chamados comitatenses, por estaren

mando dun comes, anda que alg'ns autores non os consideran destinados

na 2ispania antes das invasins xermnicas do B; 4A 7%5E, :;


72/89

existencia dun limesou ronteira militarizada neste sector semellante que

o Imperio mantia nos extremos dos seus dominios ronte s pobos

brbaros do #orte 4D97D7% e ?I$IA, :;.* :- s> DAYMZ5M e 6%?97,

:;


73/89

sobre a s'a implantacin no #% aparecen nunha carta enviada polo bispo

de Cartago Cipriano presbtero 0!lix e s comunidades de 9storga e Aen,

na que se ai reerencia a Daslides como bispo da s! de 9storga Ea a

comenzos do sI?, aparece representando a s'a comunidade no concilio de

lvira +provincia de $ranada, entre -B=1-:B/ un bispo de Aen, "ecenio

episcopus $egionensis4"L9M K "L9M, :;..* H-


74/89

primeiras desviacins doutrinais e movementos disidentes* o donatismo

nortearicano, cismtico en materia sacramental> o arrianismo, de

tendencia PcesaropapistaP enrontado s PtrinitariosP, quen s recoecen a

autoridade espiritual dos concilios episcopais> o pelaxianismo, que

propugnaba a independencia das accins humanas da vontade divina> e,

entre outras, a secta que maior repercusin acadou na $allaecia dende

fnais do sI?, o priscilianismo

9 primeira alusin documental priscilianismo aparece nunha carta

do ano -.< escrita por 2ixinio, bispo de Crdoba, e dirixida bispo de

8!rida 2idacio para notifcarlle a perigosa propagacin de membros desta

secta por territorio hispano 9 reaccin antipriscilianista destes dous bispos

tam!n a menciona o cronista Julpicio Jevero, de quen obtemos un retrato

literario de &risciliano e do seu movemento bastante cumprido*

8Por eles+8arco, 9gape e 2elpidio/ !oi iniciado Prisciliano, de

!amilia nobre, rico, de carcter rexo, inquedo, elocuente, erudito pola

sa moita lectura, moi exercitado na disertacin e o debate( *ome,

realmente, de xito, de non corromper os seus bos dotes intelectuais

con a!eccins errneas( 4n n, moitas cualidades !sicas e espirituais

podan contemplarse na sa persoaR era quen de estar en vela moito

tempo e de aturar a !am

Libro VÍA LÁCTEA.doc

Documents

Transcript of Libro VÍA LÁCTEA.doc