ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo...

15
ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUM História narrada por Tome Ikpeng em novembro de 1996 Tradução e transcrição de Korotowï Ikpeng A pesquisa da história "Onon mïran" foi desenvolvida pelo professor Korotowï Ikpeng na formatura do Curso de Magistério Yryku/Itaenyfuk (Urucum/Pedra Brilhante). A pesquisa foi desenvolvida com o especialista e sábio Tome Ikpeng, anteriormente denominado Oporike Ikpeng e foi ilustrada pelo professor Maiua Ikpeng. A história conta a origem do urucum, do qual os antigos aprenderam a fazer fogo. A Escola Amure incorporou em sua metodologia de ensino pesquisas desenvolvidas por professores e alunos. As pesquisas são trabalhadas a partir da escolha de um tema relacionado aos conhecimentos e práticas do povo Ikpeng. Um roteiro de perguntas e o planejamento de ilustrações e fotos são elaborados por professores e alunos. Com este roteiro, alunos e professores buscam informações e conhecimentos junto aos homens e mulheres especialistas da comunidade, sistematizando através da escrita na língua Ikpeng e, às vezes também na língua portuguesa, os conteúdos pesquisados. Depois de uma revisão do professor, o aluno apresenta sua pesquisa para os outros alunos da Escola e para os sábios especialistas que contribuíram com seu trabalho. Estes podem dar sugestões para complementação, correção e revisão da pesquisa, depois reformulada pelos alunos de acordo com as sugestões. Este trabalho é realizado desde o primeiro ciclo do ensino fundamental e, a partir do desenvolvimento dos alunos nas séries posteriores, os professores solicitam maior aprofundamento e detalhamento no registro da pesquisa. Esta metodologia tem trazido resultados positivos, tanto na formação dos alunos como pesquisadores, quanto no seu interesse e aprofundamento em relação aos conhecimentos Ikpeng, assim como no aperfeiçoamento da elaboração de textos nas línguas Ikpeng e portuguesa. versão bilingüe em língua ikpeng ............... página 2 || em língua portuguesa ............... página 12

Transcript of ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo...

Page 1: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUM

História narrada por Tome Ikpeng em novembro de 1996 Tradução e transcrição de Korotowï Ikpeng

A pesquisa da história "Onon mïran" foi desenvolvida pelo professor Korotowï Ikpeng na formatura do Curso de Magistério Yryku/Itaenyfuk (Urucum/Pedra Brilhante). A pesquisa foi desenvolvida com o especialista e sábio Tome Ikpeng, anteriormente denominado Oporike Ikpeng e foi ilustrada pelo professor Maiua Ikpeng. A história conta a origem do urucum, do qual os antigos aprenderam a fazer fogo.

A Escola Amure incorporou em sua metodologia de ensino pesquisas desenvolvidas por professores e alunos. As pesquisas são trabalhadas a partir da escolha de um tema relacionado aos conhecimentos e práticas do povo Ikpeng. Um roteiro de perguntas e o planejamento de ilustrações e fotos são elaborados por professores e alunos. Com este roteiro, alunos e professores buscam informações e conhecimentos junto aos homens e mulheres especialistas da comunidade, sistematizando através da escrita na língua Ikpeng e, às vezes também na língua portuguesa, os conteúdos pesquisados. Depois de uma revisão do professor, o aluno apresenta sua pesquisa para os outros alunos da Escola e para os sábios especialistas que contribuíram com seu trabalho. Estes podem dar sugestões para complementação, correção e revisão da pesquisa, depois reformulada pelos alunos de acordo com as sugestões. Este trabalho é realizado desde o primeiro ciclo do ensino fundamental e, a partir do desenvolvimento dos alunos nas séries posteriores, os professores solicitam maior aprofundamento e detalhamento no registro da pesquisa. Esta metodologia tem trazido resultados positivos, tanto na formação dos alunos como pesquisadores, quanto no seu interesse e aprofundamento em relação aos conhecimentos Ikpeng, assim como no aperfeiçoamento da elaboração de textos nas línguas Ikpeng e portuguesa. versão bilingüe em língua ikpeng ............... página 2 || em língua portuguesa ............... página 12

Page 2: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

ONON MÏRAN

Tome Ikpeng neganoptu

Maiuá Meg Poampo Ikpeng

Atxiwïnpe kuramlï erangron, atxiwïnpe. Txitxi ge man kuraktatkelï

ugumi ungwo, ugumi wot, ugugrun tarïwe, tukgrï pïtxa, tarïwe egutpïn.

Atxiwïnpe kuramlï. Mantan etpamtatkelïngmo man Wonka, Parangka

keni ningkïng.

Wonka gankanpe ugun man ugulogon onon. Yeru? Parangka murenpe

ugun. Wonka ge tïmreyumke imo Parangka,

Paranka ge tïmuyeng imo man Wonka man imrongmo.

Ketpotke, ako wïmreretketpot, ako wïgankaretketpot kuroretem man

nole.

Pïrïngopnole imren pïrïngopnole imren. Pïrïngopnole imrerelïngmo

ugulogonke.

Onon, onon mïgangpa. Mïgangpa, mïgangpa.

Imrerelï ukpari kelïngmo man, imrerelï, imrerelï kelïngmo, txikap

txikap txikap txikap.

Otxilïngmo man. Otxilïngmo man, owro warap otxilïngmo man,

Page 3: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep

yuk man etpamtximon.

Imï nole na terulan eto, atxi pe imo man eto imï mumu eto, ara kelan

eto tïwok eto.

Aramnewonglan, getpapnang payng, kelan tïmreyum ïna.

Ïmuye wyo. Etpamnang ime ïmuye, kelan tïre ïna, Yampï ïna.

Ïyu ïroye wyo. Uktep mawït man awae, iyu ïmren no, omrenpe mawït

man awae.

Ïgï! Ïgï! Ïgï! Ïgï! Ïgï! Tolok etpamlan, atxi, atxi, atxi, atxi, atxi, onon, onon,

onon, onon, onon, Wokya, Wokya, Wokya, Wokya, Managu, Managu, Managu,

Managu, Managu, Ariwa, Ariwa, Ariwa, Ariwa, Ariwa, Takpuru, Takpuru, Takpuru,

Takpuru.

Etpamlï, Etpamlï, Etpamlï, Etpamlï, Ugwonpe? Ugwonpe, Ugwonpe,

Ugwonpe.

Rïk, enenglïngmo man, nento iganaptam tirik, pulok man imo.

Wa, arï na man nen? Yantawan nen, an kïtpikun otxïrïktomelï kïtpikun

otxïrïktomelï, ako petkomtowo, man nole wan man petkomtowo, tïmrongmo ara

ketkerït, man wam petkomtowo.

Yïrïktelï, kïtpip kun yïrïktenoplï kïri, tïmren, arïge na man oren eto,

kelïngmo man.

Page 4: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

Atxi wïnpe nole? Atxi wïnpe nole, arïge tïgune kun, txitxi engwako,

txitxi engwako, txitxi engwako.

Iwïmkaramatelan, otxikelan.

Otxikelï, otxikelï munto engkwamtowongne man munto, kelan inut,

kelan iramru Amuré.

Arïge tïptxigunung kun, aptxim ke.

Engkwanlï, engkwanlï, engkwanlï kelïngmo man, atxi wïnpe nole.

Imperan kuram?

Impe kuramlï, Impe, Impe, Impe, Impe kuramlï, atxi wïnpe kuramlï.

Arïge tïkampïtke ru kuramlï?

Arïge tïkampïtke na man kuramlï eto! Tïmïngre kuraktatkelï, txitxi

engwako kuraktatkelï, txitxi engwam kuramtatkelï, txitxi engwan wïgunenoptatkelï

ugume, ugure, man kuranlï atxi wïnpe.

Txok engkwamlan, engkwamlï, engkwamlï, engkwamlï.

Pulok man kun item, tirik man kun item nento, iganaptam, iganaptam,

iganaptam, iganaptam, nento iwaguanpe ïgepnï, nento emïtam ïgepnï, nento ewïmkuit

pïnpe ïgemnï.

Rïk!!! Enenglï nen iganaptam, ugume, ugume, nento man tirik man

imo.

Imo man, imo man, imo man, imo man, man imo, man okep.

Page 5: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

Aramarenang kelan, aramarenang kelan, aramarenang kelan

aramarelan engkwamlï, engkwamlï, engkwamlï, tïk, tïk, tïk, tïk, tïk, tïk, man imo,

iptanap ime kelï, ïwariningkïn ene uro ime, genmarumtatkerap ime kelï, man imo

man. Man, man, man!

Tawmte, tawmte, tawmte, tawmte, tawmte, txitam, ïgepnï, ïgepnï,

ïgepnï, ïgepnï, ïgepnï, txitam enempolï atxi, ïgepnï, ïgepnï, ïgepnï, ïgepnï, ïgepnï.

Page 6: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

Pa awmlïngmo man, wokpongna eto, txitotpe eto.

Otximtonglïngmo man, nento kuramtxi kelïngmo man,

aramengketkelïngmo man.

Ime, ime, ime, pupa, apariko, apariko, ikotïk. Araru tongpe? Kelan ye.

Okep imo, okep, okep, okep. Mantan, yanoretkewa imo, munparap

nole imo. Yanorelan ïgepnï, enkwamtowonpïn nole man imo, tïrïn kelan ïlon, ïgemnï,

mulogonke, mulogonke, mulogonke, atxi ge.

Engkwamlï manole akpïrelï tïk man imo, man man man man,

mulogonke atxi ge.

Apariko ikotko ime, kelan tïre ïna.

Awïlan imï, awïlan ye apariko ikotowoge, mempwy pron ikotowo ge,

man, man kelan.

Awïlan nento toretput pok, tïgït, tïgït, tïgït, kelan, tïgït, tïgït ekpigerem,

impe, impe, ime kelï atkanoplan eto tïgït, tïgït, tïgït, nane roytene kun, tïgït, tïgït, tïgït

tïrïk wïng, putïrïk angtelan.

Wa, angtelï payng, kelan, pyagomompi waraktxi, putïrïk angtelï.

Opu!!! Opu, opu, opu prwong, arayngkulan atxi nen, atxi, atxi, atxi, atxi kelan tïre

ïna.

Munto arayngkulan ye iwok.

Tawmte, tawmte, tawmte, tawmte, anmelï, tawmte anmelï, tawmte

anmelï, tawmte anmelï.

Imo man, tïrïk ayngkupolan.

Wa, arakeniro imo eto atxi, arakeniro imo eto atxi arakeni ro imo eto

atxi.

Man, man akampïrïngmo, ayngkutpot kaneptïk, akampïrïngmo,

etatkaneptïk.

Txet imo man wïkampïrïp.

Wene kurantatkelï? Wene kurantatkelï. Wene, mïna gwawmtup

kurantatkelï, mïna gwawmtup, owro warap, man imo, man man man man.

Yanoretkewa, ïwïging imo, ïwïging, ïwïging, ïwïging.

Nen parako ipnangon, nen parako toremiako, txut!!! Kenang.

Tongpe, amanongmo menentïk, kurengïlïporom, amanongmo menentït

kurengïlï porom ketkelï ye tïran, tïran, tïran.

Page 7: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

Onok engïlïpolï?

Mepra, Mepra, mïgeremkom.

Onok tu engïlïpolï? Mepra engïlïpolï, mepra engïlïpolï.

Onok kankanpe imo?

Wonka gankanpe imo,

Wonka gankanpe,

Wonka gankanpe.

Onok murenpe imo?

Parangka murenpe imo.

Parangka murenpe.

Parangka murenpe.

Imo man, epkewa imo, epkewa imo, epkewa imo, wïkampïrïp imo,

wïkampïrïp imo, wïkanpïrïp imo. Igene kuramlï, kutketpom, tïmïngre ugumi

aktatkeninpïnpene tentewa, kayawip ugugun toktatkeninpïnpene, tarïwe

toktatkeninpïnpene.

Pïktok kutxenglï ugugun, txuktereng kutxenglï ugugrï, putuk

kutxiwulï ugumi, karake kuramlï.

Gawmnang, ate, ate arantïk, ate, ate gwawmne, aranko.

Yengne kerup, ompan kun kerup, putxot.

Anmerïk eto wïkampïrïngmo, tïrïk ta, en.

Tawmte, txitotpe, kelï ong.

Tawmte engïlïpolïngmo?

Txitam engïlïpolïngmo, txitam, txitam, txitam.

Man imo, man imo, man imo, irangetkerïtpoto kun, enengetkerïtpoto

kun, wïkampïrï kurengïlïpoane ari, ungmano. Wïkampïrï oren ari wewa kun, iru

ningkïng eto, ewari ningkïng eto. Imo man ironpako.

Page 8: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

Pu!!! Totkon, imo man ugulogon engïlïponi, pu!!! Totkon. Munto patak,

patak, patak, man, man yay, enmarumtatketpot, txitkïn, txitkïn.

Angtelan, menentït amanangmo, iramru Amure, inut Yampï, menentït

amanongmo, kurengïlïporom.

Pupyong amnumelïngmo man eto, tïre ningkïng kom mïran, tum

ningking kom mïran.

Ate kutxipta!!! Putatxet engkakponglïngmo tïru ningkïng,

totkom angtelan txut!!! Iptatkek ïwïging omo, aroto omo miptatkewa, ipunpok

tektxot, munpenole kun, txing!!! Ingpomelïngmo man.

Engïlïpolïngmo, tïmo ingpotkerem owro waralï. Eye kut kerom ïgelï,

kurengïlïporom ïmren ïgelï, omrongmo motpitkerït, erangron nole.

Eye, kutkerom ïgelï, tonene imo wïkampïrïp, tonene imo ugumi ugup, an, ïmi

ugu, ïmi ugu ïwïkutkang nole gang munto ïmi, imetkanglïga munto ïwn ke.

Erolïngmo man, engïlïpolïngmo, kelïngmo man. Anumlan imï, anumlan

ye, inut, txu eret paraktxi.

Page 9: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

Puruk, puruk, tïng anmelïngmo man.

Man, man, imo man yuruganinpe imï, ye, inut, iramru.

Txot, txot, txot, taragat egaktelan, putereng, putereng, putereng,

ampon. Egaktelï man imo, ako menenang onon ewelï alï akeret man.

Page 10: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

Erolan otxitpo txina, ïmren, ïmren, ïmren, rïk enenglan, payng, arï na

man nen payng nen? Kelïngmo man ye ningkïng. Kurenenap, kurenengne, kelïngmo

man, kurenenap, kurenengne, kelïngmo man.

Pupyong, putïrïn, tïmro ewrokterem, ako menenang prut tïmro ewrokterem,

kelan. Arï na man nen payng, kelan, kurenenap kelan. Erolïngmo man nole imï, ye

keni.

Ime wetpotïk, wetpotïk, wetpotïk, txitxi engwaktxi, wïpitukerït man, emuye,

emreyum man myentït man. Kelan tïre ïna eptxin, eptxin, eptxin, eptxin, itpïn ïgepnï.

Ï!!! Kelan ye. Nen gewrokgru, korewroket. Ket man ïwïlï.

Wanonkompe etxan ïwilï, galï, yemï, yepkui man myentït.

Man nole kuramlan ugwo.

Kenang, kenang payng kelan, epitukelïngmo man, munto nole, inot

kelïngmo man, eptxin. Ikïntelan txitxi ge yumnelan txitxi ge.

Ate, ate kurukwa payng kelan, arïlïngmo man totxitkom txina. Txak,

txak, txak, txak, txak, enmaptonglïngmo man, ewotxilïlïngmo man yo!

Page 11: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

Awïlan imï, txagat, txagat, txagat, impe kun, aremne kun,

tanmeptxumne kun, txagat, txagat putïrïk ta, angtelan.

Angtelïnole payng angtelï, awïlan ayngkuporup ye, ïmren, ïmren,

ïmren, ïmren, man man. Man akampïrïngmo kelan.

Txet man nen man wïkampïrïp. Onon nen man wïkampïrïp, kelan

onon mïran.

* * *

Page 12: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

ORIGEM DO FOGO E DO URUCUM

ONON MÏRAN

História narrada por Tome Ikpeng em novembro de 1996

Tradução e transcrição de Korotowï Ikpeng

Antigamente nós não tínhamos fogo. Tudo o que nós comíamos, como os

peixes, a caça e alguns tipos de mingau, assávamos e esquentávamos com a quentura

do sol.

Nessa época Wonka e Parangka se casaram. Com o passar do tempo a esposa

de Wonka ficou grávida pela primeira vez de Onon. Onon era o primeiro filho do

casal. Todo mundo ficou sabendo que ela estava grávida. Depois de nove meses,

quando ela sentiu as dores do parto, as parteiras se juntaram. A criança nasceu, as

parteiras verificaram o sexo e viram que era um menino. Verificaram o corpo todo do

bebê para ver se ele estava bem e finalmente viram uma mancha, bem no meio da

cabeça dele. As parteiras falaram:

- Nossa, ele tem uma mancha vermelha bem no meio da cabeça. É um bebê

lindo, mas tem esse defeito!

Então a avó cortou o cordão umbilical, lavou a criança e entregou-a

para a mãe.

A criança foi crescendo, começou a engatinhar, com um ano a criança

andou e foi crescendo. Os avós paternos, Amore e Yampï, ficaram contentes ao ver o

menino dando os primeiros passos.

Os pais e os avós ainda não descobriram o que significava a mancha

vermelha na cabeça do menino nessa idade. Até esse tempo não tínhamos fogo,

comíamos todas as comidas preparadas no sol.

O menino foi crescendo. Quando ele ia tomar banho, só molhava o

corpo, não molhava a cabeça. Quando o menino completou dez anos, o pessoal teve a

idéia de fazer uma caçada na mata por algum tempo. Os pais do menino foram com o

pessoal. Quando chegaram no primeiro acampamento, o menino falou para os pais

dele:

- Mamãe, papai, quebrem as varetinhas.

Page 13: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

- Por que, filho?

- Eu quero tentar fazer uma coisa.

Os pais quebraram as varetinhas secas e trouxeram para ele.

- Aqui está o seu pedido, filho.

- Tudo bem.

Ele pegou umas varetinhas, esfregou na cabeça em cima da mancha

vermelha, esfregou, esfregou, esfregou e abaixou a cabeça. Caiu uma pequena brasa

da cabeça dele. Colocaram a brasa no “pyagomompi” e foram soprando, soprando, até

acender. Então os pais falaram:

- Nossa, ele conseguiu o fogo! Agora temos fogo, não comeremos mais

comidas cruas.

Outras pessoas perguntaram:

- De onde vocês pegaram fogo?

- Do meu filho.

- Que fantástico!

A mãe do menino disse:

- Podem pegar o fogo para acender para vocês.

Cada mulher pegou seu fogo e acendeu. Nessa caçada surgiu o

primeiro fogo para nós Ikpeng, os caçadores voltaram com o fogo para a aldeia.

O menino tinha dez anos de idade, mas ele não cresceu, ficou do

mesmo tamanho de quando ele começou a andar, por causa da mancha na cabeça.

Toda vez que o pessoal ia caçar convidava os pais do menino por causa do fogo na

cabeça dele.

O menino brincava com os amigos e depois ia tomar banho com eles.

Ele não molhava a cabeça para o fogo não apagar. A mãe do menino sempre falava

para os amigos dele:

- Não molhem a cabeça do meu filho, senão vai apagar o fogo. Se

apagar o fogo da cabeça dele, o fogo das casas também vai apagar, aí teremos que

comer novamente as comidas cruas e preparadas no sol.

A mãe dele sempre repetia essa frase para os amigos dele, daí ninguém

mais comia comidas preparadas no sol.

Passaram-se alguns anos. Havia um menino que era da mesma geração

de Onon chamado Mepra. O menino dono do fogo, Onon, era menor que ele, mas

Page 14: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

tinha a mesma idade, dezesseis anos. Um dia ele foi tomar banho com muitos rapazes.

Mepra, um dos rapazes de dezesseis anos, falou para o menino do fogo:

- Por que você não molha a sua cabeça? Ela está muito suja.

- Eu não posso.

- Por que?

- Assim meu fogo vai apagar e eu vou morrer.

- Mas você está sujo.

- Não faz mal.

Eles começaram a tomar banho. Onon, o menino do fogo, foi nadar um

pouco no meio do córrego e voltou sem molhar a cabeça. Quando ele voltou a nadar

no córrego, Mepra segurou-o pelos pés e puxou-o para o fundo. Ele afundou. Foi

assim que apagou o fogo dele e das casas também. Os pais dele falaram:

- Nossa, afogaram nosso filho, mataram nosso filho, por isso que

apagou o fogo das casas. Vamos ficar sem fogo novamente.

Os pais foram correndo para a porta da casa e quando chegaram no

porto viram o menino já morto na beira do córrego. Eles carregaram o menino e o

trouxeram para casa. Eles sepultaram o menino na aldeia velha e a vida voltou a ser

como era antes do menino existir. O pessoal voltou a comer a comida preparada no

sol.

Depois de seis dias os pais foram visitar o túmulo do menino e viram

uma árvore nascendo bem no meio do local onde o enterraram. A mãe perguntou:

- O que será essa árvore?

- Não sei.

Com o passar do tempo a árvore cresceu e floresceu. Os pais foram visitar o

local. Quando estavam lá, de repente a árvore falou:

- Mamãe, papai, cortem dois galhos bonitos meus, descasquem e

ponham no sol para secar. Façam um buraco em outro galho e depois esfreguem um

galho no outro até fazer fumaça. Depois ponham a brasa no “pyagomompi”, assim

vocês vão ter fogo de novo. A minha fruta é uma semente vermelha, que vocês podem

tirar. Essa fruta serve para vocês se pintarem e será chamada de “onon”, o urucum.

O pai dele cortou dois galhos bonitos, descascou, pôs no sol. Foram

embora para casa. Depois de três dias eles voltaram ao local onde Onon foi

enterrado. O pai pegou as duas varinhas, fez um buraco na outra vara e esfregou

uma na outra. Nem demorou para começar a sair fumaça. Até que caiu uma brasa.

Page 15: ONON MÏRAN | ORIGEM DO FOGO E DO URUCUMikpeng.org/pesquisa/onon-miran.pdf · yamnam otxilïngmo man, oekpigetketpotonole, totxiket, otupilïngmo, imo man okep yuk man etpamtximon.

Eles colocaram a brasa no “pyagomompi”, sopraram, sopraram até que acendeu.

Quando acendeu, os pais choraram. Quando eles pararam de chorar, voltaram com o

fogo para casa e distribuíram para as pessoas.

Foi assim que surgiu o fogo e o urucum no mundo do povo Ikpeng.