LISTA DOS MANTÓDEOS COLETADOS NA ILHA DE MARACÁ. (*)
Lauro José Jantsch (**)
INTRODUÇÃO
0 Instituto Nacional de Pesquisas da Amazônia, a Royal Geographical Society e a
Secretaria Especial do Meio Ambiente desenvolveram o Projeto Ilha de Maracá entre 1987
e 1988. Como parte do levantamento ecológico foram realizadas coletas. A mim coube
identificar e/ou determinar a fauna mantodeológica. Foram-me enviados 36 exemplares de
louva-a-deus pertencentes a 18 espécies cuja lista está abaixo. Para tornar este traba_
lho mais útil, achei conveniente, além da lista, fornecer os dados sinonímicos e a dis
tribuição geográfica das espécies. 0 material examinado foi devolvido ao Museu do INPA.
RESULTADOS
Família CHAETEESIDAE Handlirsch
Pequenos, com caracters primitivos, protõrax quase quadrado; tíbias anteriores em
garra terminal; cercos longos; somente um gênero neotropical.
Gênero Chaeteessa (Burmeister)
Corpo delgado; antenas mais longas que o corpo; espinhos tibiais longos e finos.
Chaeteessa caudata Saussure ( 1 <f)
Chaetessa caudata Saussure, l871:Brasil.
Chaeteessa caudata:Giglio-tos, 1 9 2 7 :Brasil.
Chaeteessa filata Burmeister ( 2 d v )
C. filata Burmeister, 1838 :Ceará.
C. filata: Saussure, 1 8 7 1 : B r a s l 1 ; Rehn, 1 9 1 9:Pará; G i g l i o - t o s , , 1 3 2 7 : B r a s í 1 .
Família HYMENOPODIDAE Chopard
Pequenos a médios; cores homocrômicas; pronoto geralmente com expansões; fêmeas
braqu ípteras.
Subfamíl ia ACROMANTI ΝΑΕ Gigl io-tos
Escudo frontal com tubérculos.
(*) Este trabalho foi realizado como parte do Projeto Maracá em 1987-88 (INPA, Royal Geographical Society, Secretaria Especial do Meio Ambiente.
(**) Instituto de Biociencias da PUC-RS, Porto Alegre, RS. ACTA AMAZONICA, 21(único) . 1 2 3 - 1 3 0 . 1991. 1 2 3
Tribo EPAPHRODITINI Beier
Médios; marrons; olhos arredondados.
Gênero Acanthops Servi lie
Corpo delgado nos machos e robustos nas fêmeas; cercos curtos e achatados.
A c a n t h o p s f a l c a t a r i a (Goeze) ( 5 <f<r)
( M a n t i s ) f a l c a t a r i a Goeze, 1778 e SEBA, 1 7 6 5 (sem localidade).
A c a n t h o p s f a l c a t a r i a : Saussure, 1 8 7 ! (sem l o c ) ; Chopard, 1 9 1 6 (Sta. Catarina, Brasil);
Giglio-tos, 1 9 2 7 (Brasil e Chile); Lima, 1 9 3 8 (Brasil); Travassos, 1 9 ^ 5 (Brasil); H e i t £
mann, 1 9 6 2 (Brasil).
Gênero M e t i l i a Stal
Fêmures anteriores com 7 espinhos externos.
M e t í l i a i n t e g r a Stal ( 2 <f<f)
M. I n t e g r a Stal, 1 8 7 7 : Brasil; W e s t w o o d , 1 8 8 9 : Santarém (Brasil); Giglio-tos, 1927 (Bra
sil).
Tribo ACONTISTINI Beier
Pequenos; olhos redondos; fêmeas braquípteras.
Gênero Acontiothespis Saussure
Esverdeados ou marrons; espinhos tibiais inclinados mais pronunciadamente na ex
tremidade.
A c o n t i o t h e s p i s f u s c a (Olivier) (4 <f<f)
M a n t i s f u s c a Olivier, 1 7 9 2 : sem localidade.
M. t r u n c a t a : Fabricius, 1 7 9 3 : Lichtenstein, 1 8 0 2 ; Stoll, 1 8 l 3 (sem localidade).
M. mui t i s t r i a t a : Serville, 1839 (sem l o c ) .
A c o n t i s t a m u i t i s t r i a t a : Saussure, 1 8 6 9 (sem l o c ) .
A . t r u n c a t a : Saussure, 1871 (sem l o c ) .
A . p e r s p i c u a : Chopard, 1912 (sem l o c ) .
A . f u s c a : Giglio-tos, 1 9 2 7 (Brasil, Bolívia, Guiana e Suriname).
Em I 9 I 6 , Rehn estabeleceu A c o n t i o t h e s p i s pró A c o n t i s t a (pré-ocupado)
A c o n t I o t h e s p i s c o r d i l l e r a e Saussure ( 2 d w )
A c o n t i s t a c o r d i l l e r a e Saussure, 1 8 6 9 ; Saus., 1 8 7 1 ; Saus., 1 8 7 2 ; Giglio-tos, 1 9 2 7 (Méxj_
co, Costa Rica e Guiana).
A . f r a t e r n a : Saus., 6 Zehntner, 189*1.
A . g r a c i l i s : Chopard, 1912 (sem l o c ) .
Família MANTIDAE Burmeister
Tamanho variável; antenas, nunca bissereadas; fêmures anteriores com uma fileira
de espinhos interno-ventrais, aiternadamente, um longo e um curto.
Subfamília LITURGUSINAE Giglio-tos
Olhos muito grandes; geralmente marrons ou cor de madeira seca.
Gênero Liturguda Saussure
Cabeça larga; pronoto tio longo como as coxas anteriores; placa supranal grande;
cercos longos, finos e pilosos.
Liturgusa maya (Saus., & Zehntner) (1 ?)
L i t u r g u s a c a y e n n e n s i s Saus., & Zehntner, 189* * (sem l o c ) .
L i t u r g u s a m a y a : Kirky, 1904; Giglio-tos, 1927 (Brasil e Guiana); Beier, 1937 (México,
Costa Rica, Guatemala e Pará).
Subfamília THESPINAE Beier
Marrons; fêmeas ápteras; metazona com granulações; fêmures anteriores com k espi
nhos discoidais.
Gênero M u s o n i e l l a Giglio-tos
Pardos; vértice mais elevado que os olhos; placa supranal mais curta que os cer
cos.
M u s o n i e l l a a r g e n t i n a (Saussure) (4 <f<f)
M i o p t e r y x a r g e n t i n a Saussure, 1870 (Argentina); 1871 (Argentina e Brasil).
T h e s p i s s u r i n a m a : Giglio-tos, 189^ (sem l o c ) .
M u s o n i e l l a a r g e n t i n a : Giglio-tos, 1 9 2 7 (Argentina, Paraguai, Brasil): Jantsch £ Cor-
seuil, 1 9 8 8 (RS).
M. c h o p a r d i Mello-Leitão, 1939 (Mato Grosso); Rehn, 1920 (Goiás); Beier, 1935 (Brasil,
Paragua i.
Gênero T h e s p i s Servi lie
Castanhos; tégminas mais curtas que o abdome.
T h e s p i s p a r v a (Drury) (l <f)
M a n t i s p a r v a Drury, 1 7 7 3 ; Olivier, 1792; Burmeister, 1838 (sem l o c ) .
T h e s p i s p a r v a : Rehn, 1902; Giglio-tos, 1927 (Colômbia; T e r r a , 1982 (ibid.).
Tribo PSEU0OMIOPTERYGINI Beier
Pequenos; marrons; olhos redondos; pronoto curto, mais curto que as coxas anterio
res.
Lista dos mantodeos. 125
Gênero Promiopteryx Giglio-tos
Vértice convexo, mais elevado que os olhos; tíbias anteriores com 7 espinhos ex
ternos, os dois primeiros pequenos e afastados dos demais.
P r o m i o p t e r y x f a l l a x Giglio-tos ( 1 <f)
P r o m i o p t e r y x f a l l a x Giglio-tos, 1915; 1 9 2 7 (Bogotá); Terra, l982 (Venezuela e Colôm
bia) .
P r o r a í o t e r y x s i m p l e x Giglio-tos ( 1 <f)
P r o m i o t e r y x s i m p l e x Giglio-tos, 1915; Terra, 1 9 8 2 (ibid.).
Subfamília ANGELINAE Beier
Esbeltos; pronoto muito longo e estreito; fêmeas braquíteras e machos com asas
mais curtas que o abdome.
Gênero A n g e l a Servi lie
Asas anteriores do macho transparentes e as da fêmea o p a c a s ; asas posteriores co
loridas; abdome esbelto, cervos foliáceos.
A n g e l a s u b h y a l i n a (Chopard) (1 <f)
A n g e l a s u b h y a l i n a : Giglio-tos, 1 9 2 7 : dá a sinonímia e cita a Bolívia na distribuiçio
geográf ica.
Subfamília VATINAE Saussure
Médios a grandes; pernas posteriores, às vezes, com expansões.
Tribo STAGMATIPTERINI Beier .
Pernas sem expansões; asas das fêmeas, seguidamente, com manchas amarelas ou ban
das amarelas.
Gênero S t a g m a t o p t e r a Burmeister
Vértice não tuberculado; pronoto bem mais longo que as coxas anteriores; asas bem
desenvolvidas.
S t a g m a t o p t e r a b i o o t a t a (Scudder) (1 tf)
M a n t i s ( S . ) r o g a t ó r i a (non M a n t i s r o g a t ó r i a Stoll, 1813) Burmeister, 1838 (América do
Sul).
S t a g m a t o p t e r a r o g a t ó r i a : Saussure, 1871 (Brasil); Rehn, 1904 (Pebas); Westwood, 1889 (Bra_
si 1, Peru).
S t a g m a t o p t e r a b i n o t a t a : Scudder, 1868 (Napo); Kirby, 1904 (Brasil); Gíglio-tos, 1914 (Pe
ru, Pará); Giglio-tos, 1 9 2 7 (América Meridional, Peru, Pará, Andes Peruanos); Beier,
1 9 3 1 (Manacapuru, Solimões, Canabouca) ; Jantsch S Corseuil, 1988 (Rio Grande do Sul
(RS)).
Gênero P a r a s t a g m a t o p t e r a Sassure
Perfeitamente alados; antenas filiformes nas fêmeas e serreadas nos machos.
P a r a s t a g m a t o p t e r a s e r r i c o r n i s (Haan) (1 ?)
M a n t i s h y a l i n a Haan, 18^2
M. u n i p u n c t a t a : Burmeister, 1 8 6 4
S t a g m a t o p t e r a f l a v o g u t t a t a : Saussure, 1 8 6 9 ; 1 8 7 1 ; 1 8 7 2
P a r a s t a g m a t o p t e r a u n i p u n c t a t a : Saus., S Zehntner, 1 8 9 ^
P . s e r r i c o r n i s : Kírby, 1904 (Santarém); Rehn, 1 9 1 1 (Santarém); Giçlio-tos, ? 9 ? 4 ; 1 9 2 7
(Brasil, Argentina); Piza, 1 9 6 8 (Piracicaba); Jantsch S Corseuil, 1 9 8 8 (RS).
P a r a s t a g m a t o p t e r a t e s s e l l a t a Saussure & Zehntner (1 °")
P . t e s s e l l a t a Saus., & Zehnt., 1 9 8 4 (Caiena); Kirby, 1 9 0 4 (Ibid.); Rehn, 1 9 0 6 ; 1911(Caie
n a ) ; Giglío-tos, 1914 (Buenos Aires, La Plata); \32J (Argentina, Guiana); Jantsch & Co£
seuil, 1988 (RS).
Tribo VATINI Beier
Cabeça com processos ocelígeros; asas das fêmeas nunca com manchas ou bandas.
Gênero P h y l l o v a t e s Kirby, 1 9 0 4
Processos ocelígeros laterais prolongados; antenas dos machos serreadas; tégminas
dos machos com manchas ou bandas.
P h y l l o v a t e s t r í p u n c t a t a (Burmeister) (1 <f)
M a n t i s c i n g u l a t a Burmeister, 1 8 3 8
T h e o c l y t e s c i n g u l a t a : Saussure, 1 8 7 1 , 1874
P h y l l o v a t e s s t o l l i : Rehn, 1 9 1 1 (Guiana, Brasil); Giglio-tos, 1 9 1 4 (Bahia)
P . t r i p u n c t a t a : Kirby, 1 9 0 4 (Brasil, Bahia, Guiana); Giglio-tos, 1 9 2 7 (Brasil, Surina -
m e , México e Antilhas); Jantsch & Corseuil, 1 9 8 8 (RS).
Subfamília PHOTININAE Giglio-tos
Médios a grandes; maioria verdes.
Tribo PHOT INI NI Beier
Fêmures anteriores com 4 espinhos d isco ida is.
Gênero P h o t i n a Burmeister
Olhos salientes; vértice liso, a ultrapassando os olhos, cercos cônicos.
P h o t i n a g r a c i l i s Giglio-tos
P h o t i n a g r a c i l i s Giglio-tos, 1915 (Sta. Catarina); 1 9 2 7 (Brasil); Beier, 1 9 3 7 (Brasil).
Lista dos xnantódeos. 127
Referências bibliográficas
Beier, M. - 1931. Neue und seltene Mantodeen aus der Zoologischen Staatsinstitut und Zoologischen Museum in Hamburg. Mitteilungen aus dem Zoologischen Staatinstitut und Zoologischen Museum in Hamburg, 45:1-21.
- 1937. Família Mantidae, subfamília Thespinae (Apêndice). Genera Insectorum,200: 1.
- 1964. Arthropoda. Insecta. Blattopteroidea. Ordnung Mantodea Burmeister, 1838 (Raptoria, Latreille, 1802; Mantoidea Handlirsch, 1903; Mantidea auct.). Brown'n Rias sen und Ordnungen des Tierreiches. 5. ed. Leipzig, 6(3):849-970, 40 figs.
Chopard, L. - 1911. Contributions ã la faune des Orthoptères de la Guiane Française. Annales de la Société entornologique de France, 80:315-338.
- 1916. Étude des Mantides Américains de la Collection I . Bolivar (Orthoptères). Annales de la Société entomologique de France, 85:161-187, 13 figs.
Drury, D. - 1773. Illustrations of Natural History. Wherein are exhibitet upwards of. ... Figures of exotic Insects, according to their different Genera; ... With a parti cular Description of each Insect: Interspersed with Rematks and Reflections on the Nature and Propperties of many of them. v. 1-3. London. (Mant. v. 2, t. 49, f. 2).
Fabricius, I. C. - 1793. Entomologia Systematica emendata et aucya. Secundum classes, ordines, genera, species adjectis synonimis, locis, observations.bus,descriptionibus. Hafniae, II, VIII.
Giglio-Tos, E. - 1914. Mantidi esotici (VII, Vatinae). Bolletino dei Musei di Zoologia ed Anatomia comparata della Reale Dniversita di Torino, Turim, 29(684):1-87.
- 1915. Mantidi edotici (Generi e specie nuove). Bulletino della Societal Entorno-logica Italiana, Firenze, 46:31-108.
- 1927. Orthoptera (Mantidae). Das Tierreich. Lief. 50. Berlin et Leipzig, Walter de Grimpler et Co. 707 p. *
Goeze, J. A. E. - 1778. Entorno log ische Beitrage zu des Ritter Linaé zwolften Ausgabe des Natursystems von Joh. Aug. Ephraim Goeze. Theil 1, 2, 3, I-IV. Leipzig.
Haan, W. - 1842. Bijdragen tot Kenntnis der Orthoptera. Verhandelingen over de na tuurlihe Geschiedenis der Nederlandsche overszeesche Bezittingen, door de Leden der natuurkundige Commissie in Oost-Indid en andere Schrijvers (Zoologie), Leiden, 45-248, pis. 11-23.
Heitzmann, T. J. - 1962. Estudo morfológico de Acanthops falcataria (Goeze, 1778) (Man todea, Acanthopidae). Papéis avulsos do Departamento de Zoologia, São Paulo,15:201-221.
Jantsch, L. J. & Corseuil, E. - 1988. Espécies de louva-a-deus (Insecta, Mantodea) do Rio Grande do Sul, Brasil. Rev. Bras, de Zoologia, 5(2):221-243.
Kirby, W. F. - 1904. A Synonimic Catalogue of Orthoptera. London. British Museum, 1: 207-316.
Lichtenstein, A. A. H. - 1802. A dissertation on two Natural genera hitherto confounded under the name of Mantis. The Trans, of the Lin. Soc. of London (Zoology), London, 6:1-39, 2 pis.
Lima, A. de C. - 1938. Insetos do Brasil, v. 1. Rio de Janeiro, Escola Nac. de Agrono mia. 470 p., 218 figs.
Mello-Leitão, C. F. de - 1939. Relatório sobre uma excursão ao noroeste do Brasil. Bo let ia Biológico (N. S.), 4(2):278.
Olivier, M. - 1792. Mantes in Histoire Naturelle des Insects. Encyclopedic méthodique, 7:6161-642.
Piza, S. de T. Jr. - 1968. Insetos de Piracicaba. Piracicaba, Imprensa ESALQ. 123 p., 44 figs.
Rehn, J. A. G. - 1904. Studies in American mantids or soothsayers. Proc.Ü.S.Nat. Mus., 27:561-574.
- 1911. Orthoptera (Mantidae, Vatinae). Genera Insectorum, Bruxelas, 119:1-28, 1 pl. col.
1916. Brazilian Orthoptera. Trans, of the Amer. Ent. Soe, Philadelphia, 42: 257-266.
1920. Orthoptera (Mantidae). Proc. of the Ac. of Nat. Sci. of Philadelphia, Philadelfia, 72:219-237.
Saussure, H. - 1869. Essai d'un Système des Mantides. Mitt, der Schw., ent. Ges., 3 (2):49-73.
1870. Additions au Système des Mantides. Mitt, der Schw., ent. Ges., 3(5):221-244.
- 1871. Melanges Orthoptérologiques, I. Mem. Soc. Phys. Geneve, Geneves, 21 (3): 1-214, pis. 4-6.
' 1872. Mission Scientifique au Mexique et dans l'Amerique Centrale. Recherches zoologiques, 6(2):202-295, 2 pis.
Saussure, H. & Zehntner, L. - 1894. Familia Mantidae. Biologia Centrali-Americana, 1: 123-196, 4 pis.
Scudder, S. H. - 1868. Cathalogue of Orthoptera of North America described previous to 1867. Smiths. Misc. Col., Washington, 189:1T89.
Seba, A. - 1765. Description exacte des principales Curiosités naturelles du magnifi que Cabinet d'Albert Seba (Locupletissimi rerum naturalium thesauri accurata des-criptio et iconibus . . . ) , Amsterdam, Fo., 4:42 + 226 p., 108 ils.
Serville, M. A. - 1839. Histoire Naturelle des Orthoptères. Paris, Librairie Encyclopé dique de Roret, p. 133-214.
Stal, C. - 1877. Systema Mantodeorum. Essai d'une systématization nouvelle des Manto-dêes. Bih, Svenska Ak., Stockolm, 4(10):1-91, 1 pis.
Stool, C. - 1787. Representation exactement colorée d'apres nature des Spectres, des Mantes, des Sauterelles, des Grillons, des Criquets et des Blattes qui se trouvent dans les quatre partie du Monde, 1'Europe, l'Asie, 1'Afrique et l'Amerique. Amster dam, IX + 79 p., 25 pis.
Terra, P. S. - 1982. Sistemática e Evolução dos Gêneros de Pseudomiopteryginae, Thes-pinae, Miopteryginae e Oligonicinae (Insecta, Mantodea, Mantidae). Dissertação de Mestrado (USP). 82 p.
Travassos, L. P. Filho - 1945. Sobre a família Acanthopidae Burmeister, 1838, emend (Mantodea). Arq. do Museu de Zoologia do Estado de São Paulo, São Paulo, 4(6): 157-232, 3 pis.
Westwood, J. 0. - 1889. Revisio Insectorum Familiae Mantidarum speciebus novis aut mi-
Lista dos mantódeos... 129
TOis cognitis descriptis et delineatis. London, Gurney and Jackson, 53 p., 14 pis.
(Aceito para publicação em 28.03.1990)
Top Related