Post on 25-Feb-2018
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 1/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 2/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 3/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 4/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 5/187
FLORENCIO VAAMONDE
R S U M
D A
H I S T O I f l
I
G H L I C I R
A C R U N A
E M P R E N T A E L I W I E I R I A D K C A R R E
Rim Real , n i ' imeio 30
» 89 g
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 6/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 7/187
R E S U M E DA H I S T O R I A D E G A L I C I A
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 8/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 9/187
FLORENCIO
V
^ 5 ^ _ _
R SUM
DA
T O I E
A C R U Ñ A
E M P R E N T A E L I B R E I R Í A D E G A R R Í ]
R u a Rea l , n ùm e r o 3 0 .
9
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 10/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 11/187
S u G E N I O J 3 A R K E y ^ L D A O
fôei l i i i ioi i io De aptecio
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 12/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 13/187
R S U M
H IS T O R I D E G L I C I
L I B R O P R I M E I R O
o es tud o da h i s to r ia u n dos m ais l i t i s
-1—1 p a ra a socieda de. A s lic iós do pa sa do
poden ser de prove i toso ins iño para o porv i r .
S en t ías e eu G al ic ia a nec es ida de de u n l ib ro ,
na nosa fa la , que puidese levar á todos o co-
ñec im ento , ind a qu e br ev e , dos sucesos qu e
hou bo no noso pa í s . D 'a h í es te mo des to e n -
sa io qu e ofrecemos ao pobo . N el a t o p ar an se
verdades , j a que non be l lezas d ' es t i lo ; para
es tas no n temos condiciós , ne n mo delos qu e
s e g u i r é .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 14/187
8 R E S U M E D A H I S T O B t A B E G A L I C I A
G rande é a ma te r i a , po l -o que qu ixe ramos
poder ino l -a t r a ta r con mais es tens ión , e co a
com pete ncia qu e fa i fa lla ; tem os en t ro q u e
bon celo e mo i to am or ás co usa s da té r r a ,
po l -o que con tam os co a in du lg en c ia do be -
n in o le i to r , ao darm os ao pre lo es tes l eve s
rasgos da nosa humi ld í s ima pru ína ' .
E t r ad ic ión qu e os ce l t as , d i r ig i do s por
B r i g o . e n t r a r o n n a G a l i c i a u n l i o s t r i n t a s á
cu los an t e s da nas cenc i a do N os o Señor J e
s u c r i s t o ^ p o i d a d a r q u e f o s e n 03 p r i m e i r o s
poboa dores d ' es ta re g ió n , onde fund aron a
c idade de Brigancia (Be tanz os ) . P roc ed ían ,
de un t e r r i t o r io s i t uad o en t r e o m ar Cas p io ,
••
o Po n to E us in o , o T i r a s , e o m ar do N or t e ,
t é r ra de moi tas á rbores , po i s o mesmo nome
d e celta (cei l t ) quor dic i r morador das sel
vas .
Es la gran fami l ia pobóu var ios pa í ses da
E u r o p a d os q u e foi a r r e m p u x a d a p o l- a o l e a
da de ou t r a s r azas bá rb a r as e f e i ta r e cu a r
h as t r a os boscos e m on tañ as do O u c id en te j
d e o n d e n i n g u e n a p u i d o b a r r e r p o r c o m p r e -
to . A s s ua s l em branz as des ap a rece ron cas e
tedas, e ó ta l a inc er te za da s cou sas d 'a qu e-
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 15/187
L I B R O P R I M E I R O 9
les ternpos qu e hoje no n co nse rva m os d 'e le s
m a i s qu e u n h a s l i ge i r a s i nd icao iós , á pe s a r
dos t r ab a l los dos sab ios m ode rnos , oo as l u
ces da l in gü is t i c a . Sabem os , po r eso , qu e os
c e l t a s , coma todo l-os bornes dos pobo s p r i m i«
t i v o s , non t iñan mais ocupac ión que o defen-
de ren s e da s f e ra s e m an te r s e dos p rod u toa
do campo . Rend ían cu l to á d iv indade no s eu
lubre ou bosco sagrado, no medio de es t ron-
dosos as i íos , facendo despo is u n b a fo gu ei r a
en s i f ia l de regocixo, para o que escol l ían as
a l t a s Loras da no i t e . T iñ an s ace rdo tes d iv i
d idos en t r e s e r a s es : dríadas,vates e barios.
O s d ru id as i n s iña ba n a r e l i g ión e a s l e i s ,
e s t aban enca r r egados dos s ac r i f i c ios e ad imi -
n i s t r a b a n j u s t i c i a . O s v a t e s e r a n o s e n c a r r e
gados do se rv ic io mater ia l do cu l to , e os bar
dos e ra n poe tas e can tores : ca n t ab an as fa -
z a ñ a s d o s h é r o e s , g u i a b a n os g u e r r e i r o s a o
c o m b a t e e a c o m p a ñ a b a n a s v í t i m a s a o s a c r i
fic io . F o ro n es ta s nos pr im ei ro s ternpos os
p r i s one i ros de gue r r a , pe ro des po i s , no . can
to dos pr i son e i ros dero n en im olar aos m a l -
fe i to res , e a f a l t a d ' es tes á ino ce nte s . M e-
t í an-os en pa ge s de y im bio e qu e i m ab an -os
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 16/187
10 R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
ao son do ca c to dos ba rdo s . O u t ra s vec es
sacr if i caban a v í t i in a sobre de u n a l t a r de
p e d r a d e r r a m a n d o o s a n g u e s o b o r do g e n t í o
e da s á r br es do bosco sa gr ad o . C re ía n na in -
n o r t a l i d a d e d a a l m a e m i r a b a n con d e s p r e
c io a m or t e . O s d ru id as ve s t í an t ú n i c a e
m an to de l i ño b r anco . O s dem ai s us ab an t r a
jes de l an negra á modo de sa ia e cubr ían a
cabeza c ' u nh a s o r t e de puch o . R es pe t ab an
moi to as mul le res e t iñan s inge los cos tumes .
O s eu id iom a ó dos m a i s an t ig os do m u n
do e a í nd a o noso g a rd a o se llo d ' esa l in g u a
p r i m i t i v a do pa í s como o p ro ba a co r r e s pon
de nc ia de m oi ta s da s su as voces co as do
a n t ig o pobo dos dr u id a s e os no m es de lu
g a re s qu e t e ñe n s í l aba s e ra ice s do ce l t a , co
m o
Pedrído, Carnoedo, Paderne , Fiobre,
Lam bre, Lubre, Sarandós, Aranga , Cren-
des, Meirás, e tc . e todol-os acab ado s en bre
d a p a l a b r a brío, ou brig. Pe ro onde ma ia v i
va s e cons e rva a l embranza da v ida cé l t i ca
é no g rande n i ímero de moimen tos que a ín
d a t e m o s ñ a s m o n t a ñ a s e m a r i n a s e c h á m a n -
se dolmes ( f u m a s d e g r a n d e s p e d r a s p o r t r a -
b a l l a r ) ;
menkires ( p e d r a s g i g a n t e s c a s e s p e -
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 17/187
L I B R O P R l M I f i l R O 1 1
t adas s ob re da cova de a lgún pe r s onage
i l u s t r e ) ¡-lunas
baladas
ou
pedras moventes;
medorras
ou
mámoas;
e sob re todo no s ta n
coñec idos castros de qu e es tá sem en tado o
nos o t e r r i t o r io .
M oi tos séculos desp ois da in va s ió n dos
ce l t a s v iñe ron po r ves p r ime i r a á G a l i c i a o s
f en i cios , famosos na ve ga do res e co m erc i an
tes da Asia . JTixeron amis tado c 'os cel tas das
nosas cos tas e espa l la ron en t re e les as luces
d a su a c iv i l i zac ión á t roq ue dos m eta s , en
es pec i a l do e s t año qu e t i r a ba n da s i l l a s S i -
s a r g a s . Ñ a s s u a s e s p i d i c i ó s m a r í t i m a s d e r o n
en facer l les com pañ a os ga l leg os qu e as í ad e -
p r e n d e r o n á g u i a l - o s b a r co s e a l e v a n t a r f a
ro s .
Despois dos fenic ios viñeron á Gal ic ia os
g r e g o s d os q u e d e s t r u i r á n á T r o i a , p o r q u e
ao to rn ar á p a t r i a non foron be n rec ib ido s
po l-os so us , e re co rre ro n os m a re s fijándose
onde mi l lo r aco l l i da l i e s daban . T ra t ados
a q u í c on b e n i n i d a d e os q u e c h e g a r o n , f u n
d a r o n r i l a s e c i d a d e s e n t r e e l a s
Hellenes
(Pon tevedra ) ; d ' e l e s p roceden moi tos nomes
de lugares e mi l l a res de voces no id ioma,
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 18/187
Í2 RE S UM E DA HIS TOR IA D Ü GALI CIA
Pasado tenipo, o ano 441 antes de Cristo,
o gobernó de Carbago, pódente re púbr ic ada
África, mandou á Galicia un ha grande es
cuadra
baixo o mando de Himilcon para es-
tabreceren faitorías que surtisen á metrópoli
de gado e sobre todo de estaño amarelo que
era moito
cubizado. Forou os estrangeiros
ben recibidos e tiveron as millores relaciós
c os naturas; pero logo imprincipiaron incó
modos que
trouxeron
a
guer ra para ver de
botal-os
fora, e despois de
V i t o r i a s
e reveses
os gallegos conseguiron dos invasores un
tratado de
pas que lies respetase
a
indepen
dencia e libertado. .TTeito esto ausiliaron aos
cartagineses con entusiasmo sobre todo ñas
campañas
que o gi'ande Aníbal sostuvo na
Hespaña e na Ital ia, porque aquel famoso
general soubo facerse querer d'eles e che-
gar á sel-o seu ídolo hastra o estremo de
que lie regalasen unha preciosa armadu
ra;
eles lie ajudaron á
d e 3 t r u i l -a
famosa
cidade de Sagunto, eles atravesaron os Al
pes e loitaron no Tesino, en Trebia, en Tra-
simeno e en Cannas, se cubrindo de gloria
Ss ordes de
seu geíe JBriatio
ou. Yiriato, que
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 19/187
L T Í 3 R 0 P R I M E I K O
m o r r e u c a l m o r r e n
03
h é r o es , m a t a n d o r o -
m aos ,
n a d e r r a d e i r a d ' e s t a s j o r n a d a s .
V e n c i d o A n i b a l e n Z a i n a , p e r d e r o n o s c a r
tag ineses a poses ión da Iber ia ; pero os ga l le
gos qu e od iab an aos romaos e t iñ a n f resca
n a m e m o r ia a s f a za ñ a s d ' a q u e l g r a n d e h o -
m e,
confederáronse c 'os lus i t ás e vaceos ,
P_ara defensa da independencia do pobo, d is -
t i n g u í n d o s e B r i d a n o u B r i g á n q u e r e c o r r e u
v i to r ios o , ao pa r de V i r i a to , a pen íns u l a i bé
r i ca vencend o aos i nv as o res . Con todo , Se r -
v i l i a n o , a t r e v e u s e á fa ce r u n h a e s p e d i c i ó n
a r r i s c a d a
e
fo i o p r im e i ro g en e ra l r om ao
q u e , co as sua s lég iós , pe ne t rou en G al ic ia
e
puxo cerco á Erizaría- ( B a i o n a ) , p e r o t i v o
qu e a l e va n ta l -o e ce l eb ra r con V i r i a to u n
t ra tado de pas ben pouco honroso .
A mor t e de V i r i a to , v i t i in a da t r a ic i ón ,
parece que a sor te das a rmas ga l legas sof reu
u n c a m b io v e n d ó s e m a l t r e i t a s p o r S e r v i l i o
Cepión . Os nosos abós de ixa ron da qu e la de
a p r e s e n t a r b a t a l l a s c a m p a s e e n c o m e n z a r o n
a g u e r r a de s o rp res as e peq ueñ os com ba tes
con qu e f ac í an ao ene m igo m oi t a s b a i x as ,
p o r q u e n o n p o d í a a r r e m a t a r d e u n tronce
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 20/187
14
c 'un a dv ers ar io que l ie am os t ra ba u u fato de
hornes qu e t a n pr es to l ie da ba n ca ra como
d e s a p a r e c í a n d o c a m p o . P a r a r e m a t a r c o e s te
es t ado de cous as foi de s t i na do á m an d a l - a
H e s p a ñ a U l t e r i o r D e c io J u n i o B r u t o . E s t e
dé t e rm ino u l eva l-os s eus s o ldados La s t r a
o
m ais a lon gad o confín de G al ic ia e ac ab ar d e
u n h a ve s c 'os reb eld es (ano 132 a de C . )
V en ceu aos l u s i t á s , a so lou B ra g a e i n v a -
d í u
o
no30 t e r r i t o r i o a u t u a l q u e j u s g a b a b e n
fáci l de co nq u is t ar . O pa ís fixo u a esforzó. A
p a r t e s e t e n t r io na l a t acou , pe ro en cond iciós
i so ladas , e fo i r epr imida nos comenzos pare-
c e n do a p a c i g u a r s e d e b id o á q u e B r u t o , c o n -
t e n t á b a s e c o n a b a s t e c e l - a l e g ió n , i m p ó r u n h a
pe qu eñ a pag a e p a i t a r pas e am is t ado c 'o s
pobos. B e tan zos ab r íu l l e a s po r t a s ; L a m b re
a g u a n t o u o ce r co e cap i tu lou á de r r ad e i r a -
L ibunca non opuxo r e s i s t enc i a e d ' a l í pas ou
Bru to á C inan ia que s e r e s i s t í u con he ro i ca
firmeza. O s l am br i cá s , a r r e pe n t id os , t r a t a
ba n de au s i l i a r aos c inac ens e s , pe ro B ru to
s abeo á t em po , vo lve s obre de L am b re , t ó -
m a
- a de novo e perdoa aos ven c idos , E s te
íe i to de
a r m a s
e
a
generos idad© do
romao
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 21/187
15
d e r o n p o r r e s u l t a d o q u e p u i d e r a p a s a r p o r
toda G a l i c i a s en s e r a t acado s e r i amen te . Fo i ,
pois, á F in i s te r re , f íxo sacr i f i c ios D O t e m p r o
de A ras o l i s , e d ' a l í pa r t í u á Roma á r ec ib i l -o
t r u n f o . P e r o G a l i c i a n o n q u e d a b a c o m p r e t a -
men te a s oba l l ada , a s í é que , aos poucos anos ,
n o v a s p a r t i d a s a p a r e c e n n o s m o n t e s , b a i x a n
á t é r r a cha , en t r a n no P o r t u g a l , onde j a s e
e r g u e r a n o u t r a s , e a g u e r r a s ig u e e n t r e v i -
t o ñ a s e d e s fe i ta s . E n v a n J u l o C e s a r d e s t r o -
z o u a o s h e r m i n i o s e e u t r o u n a C r u ñ a , a t r a
ve san do despois toda Gal ic ia : a lo i t a non se
aca bo u po r eso, e só despo is de m oi to te m -
po,
f avorecóndo l le s a fo r tuna , co ns eg u i ro s
os rom aos ce r ca r no M on te Me du l io aos d e -
r r a d e i r o s d e fe n s or es d a i n d e p e n d e n c i a q u e
se dero n á s i meamos a m or te an te s de v á
r e n s e e s cr a vo s l a ti n o s . E s t e h o m b r e d e s a s
t r e co nv er t í u á G a l i c i a en p ro v in c i a rom a
ba ixo o impe r io de A u gu s to .
Encom ezou a dom inac ión rom a en G a l i
c i a a topán dos e en pas t odo o m un do coñ ec i -
do e os n a tu ra s foronse acom odan do ás le is ,
cos tum es e id iom a dos ven ced ores . P o uc as
luces nos da a h i s to r ia do que pasou en Ga-
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 22/187
16 R E S U M E 1 U H I S T O R IA . D E G A L I C I A
l i c i a
na qu e l t em po . Sáb ese po r eso q ue os
ga l l ego s f avorece ron á F l a v io V es pa s i a no
en con t r a de V i t e l i o q ue l ie d i s p u ta ba a p ú r -
pura , e agradec ido aque l , despois de vence l -o
r iva l , mandou facer caminos , pontea , e ou t ras
ob ras p ú b r i c as e r ed i fi ca r Be tanzo s , dan do
á
var ias poboac iós a lgunbos pr iv i l eg ios po l -o
q u e , como honor ao Cesar , adi taron aos seus
nomes o de Flavio, com o B r i g a n c i a e L a m -
b r e q u e s e c h a m a r o n " d e n d e d a q u e l a
Flavia
Brigancia e Flavia Lum bre.
A o p rop io t empo es t end ías e po l-o m un do
a
l u s do E va ng e l i o . Sa n t i a go , filio do Z eb e -
deo , de ixou a J u d e a e a t r a v e s a n d o o s m a r e s
cheg ou na s ua p r ed i cac ión h a s t r a o moi to
famoso tempro de Arasol is o ano 36 da nosa
E r a , s e g u i d o d e i n u m e r a b r e s g a l l e g o s q u e
co nv er t i r á . Sa n N a ta n i e l , un dos s e t en t a e
dou s d i sc ípu los do Sa lva do r , p red icou des
p o i s e n B r i g a n c i a , a p a r t a n d o d o e r r o á m a -
ior ía do pobo e f i jou a sua res idencia na pe-
q u e n a c i d a d e d e Virgundo B erg on do ) e a l í
mor reu chorado e bend ic ido po l - a s s uas v i r
t u d e s , no século I . Encomezaron logo a s pe r -
seouc iós en cont ra dos c r i s t i anos , c 'os hor ro-
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 23/187
L I B R O P R I M E I R O 17
3
re s e m ar t i r ios , pero o c r i s t i a n i s m o non se
des va í a po r e so : s u rg í a n novos conv er t i dos ,
ed if icábans e t em pros , o rde náb ans e s ace rdo
t e s e cons agrábans e b i s pos , non habendo c i -
dade pr inc ipa l que non contase un d ' es tes ,
e
O u r e n s , T u i , I r i a ( P a d r ó n ) , C h a v e s , L u g o
Lambre e ou t r a s , goza ron d ' e s t e honor .
Eoron os p r im e i ros m ár t i r e s do noso pa í s
San Ep i f an io , b is po de T u i , Sa n C r í s p u lo ,
S a n E e s t i t u t o e o u t r o s m o i t o s q u e s u c u m b i -
ron de nd e o ano 85 ao 9 5, baix o o im pe r io de
D omic i ano ; e ma i s t a rde co r r e ron a mes ma
s or t e San M arce lo , S an ta Eu fem ia , S an ta
Mar ina e San Domic io . Por f in t runfou a fé
ca tó l ica co a conver s ión deC os t an t ino á q u e n
s e a t r i b u e a fundac ión da i r ex a pa r ro qu ia l
de San M ar t iñ o de T iob re , ao i g ua l qu e a
c r eac ión da p ro v inc i a ga l l eg a co a ca p i t a l i -
dade en Brigancia (B e tan zo s ) , no 330 ,
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 24/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 25/187
L I B R O S E G U N D O
imper io romao morría e ainda que T eo -
V - / dos io , nado no noso pa í s , o res taur ou
un pouco, o Oeo t i fia decr etado que os bá r
baros o arrem atasen . D ese en das re g ios
do ge lo , inundan Franza e I ta l ia , saquean a
c idade Eter na e o 4 de Outono de 4 1 1 , s u e
v o s ,
vá ndalos e a lanos sae n dos P ir ine os
6
desparrá manse po l -a Ibe r ia , chega ndo os
su ev os á G al ic ia , onde desp ois de combates
e de tratos fundan u n ta poderosa m onar quía
a prim eira do O ucidente , baixo o cetro de
Hermener ico I á quen foron sucedendo Her-
m engar io , Her mener i co I I e R equ i la que
ensanchou o seu terri torio conquistando Mé-
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 26/187
2 0 R E S U M E D A H I ST O R IA . D E G A L l d Í A
r i d a , L u s i t a n i a
e
Se vi l la (414) facendo cor
te d a p r im ei r a ; m or re ne la o 44 8 e sucó de l le
R i c i a r i o q u e , d es ejo so d e r e c o n q u i s t a l - a s
t é r r a s q u e c o n q u i s t a r a R e q u i l a e d e v o l v e r á
d e s p o i s a o s r o m a o s , t o m a S e v i l l a , d e r r o
t a n d o
e
m a t a n d o a o c o n d e C e n s o r io ; i n v a d e
a s V a s c o n i a s e a r e g i ó n c e s a r - a u g u s t a n a
e
t o rn a aos s eus e s t ados t r u n f an t e . V o lve á
c a m p a ñ a e n c o n t r a d o s h n n n o s e a j u d a á d e
r r o t a r A t r i a n r | £ campos ca t a l áun icos . D a
vol ta á Gal ic ia e a topa o seu re ino no maior
apog eo . P o n a co r t e en B r a g a , e en 456 in
v a d e
a
p r o v i n c i a C a r t a g i n e n s e q u e d e v o l v e
rá aos romaos; pero es tes es taban a l iados c 'os
godos de Teodor ico o que qu i s o d i s t r ae r a
R e q u i a r i o d a s su a s c o r r e rí a s n a C a r t a g i n e n
s e e m and ou aos hé ru los , a l i ados s eus t am en ,
qu e inv ad i s e n G a l i c i a , pe ro fo ron de s t ro za
dos con mor t e da m i t ad e dos que de s em ba r
ca ra n . De saf íao de novo e o suevo co nte s -
tá l l e que é l mismo i r í a l evar l l e a r e s pos t a á
To los a . T an s e gu ro e s t aba de o ve nc e r . N on
contaba con que Teodor ico acudise aos v ic i -
ños con quen e s t aba en ma las r e l ac iós ; pe ro
es te
í a i
as
pac es co
eles e
godos , romaos ,
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 27/187
L I B R O S E G U N D O
f rancos e bu rg on do s , f o rmand o pód en te
e
moi to numeros o exé rc i to , a topan en A s to rga
o d e R e q u i a r i o , d e s v e c e s m a i s p e q u e ñ o e n
n ú m e r o , d á n d o s e s a n g u e n t a b a t a l l a n a p r a -
n n r a d o P á r a m o , á b e i r a d o O r b i g o ( 4 5 6 ) .
R eq u ia r io foi venc ido e aban don ado dos s eu s .
V o lve á G a l i c i a e p a r t e p a r a Á f r i ca en p ro
c u r a d e s o c o rr o s , p e r o u n b a t e m p e s t a d o b o t a
a nave onde é l iba en Por to , e bornes t r a ido
r e s en t r e g an -o á Teodor ico que o condena á
m o r t e . R e i n a r a n o v e a n o s , c o r t ís i m a c a r r e i -
r a p a r a e s p í r i t u t a n a l t o , como d i un i l u s t r e
h i s t o r i a d o r . D a q u e l a s u r g e a g u e r r a c i v i l,
A iul fo fa ise re i e m or re ve nc ido pol-os go
dos . U s p r o c r a m a n r e i á F r a n t a e o u t r o s á
M a l d r a s . L u g o e B e t a n z o s d e c r a r a n s e p o l -o
de r r ade i ro e o rgan izan l eg iós que s e apode
r a n d a L u s i t a n i a . S u c u m b e M a l d r a s , a s e s i
nado po l -os seus mesmos so ldados , e sucéde-
l le F r u m a r a s í com o á F r a n t a , R e m i s m u n do ,
A s or t e p ro t exe á e s t e , e F rumar , bo t ado de
L u g o e a g a c h a d o ñ a s m o n t a ñ a s , s o r p r e n d e
Betanzoa e des t rue o pobo , pero á sua mor te
en 464 de ixa á R em is m un do dono ún ico de
G a l i c i a
e
cam bia t odo de a s p e i to ,
O
r e i
casa
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 28/187
2 ¿ . B E S Ü M l á D A M S T O B I A D E G A L IC I A
c'unha goda e penetra no re ino o arrianismo,
habendo persecución r e l ig ios a en contra dos
catól icos.
A qu í aparece na his tor ia un ha lagó a de
case cen an os (4 69 á 5 50 ) , ao cabo dos
ca les sona C am ar ico como re i de G al ic ia ;
con ver tese ao catol icism o e sucédelJe (55 9)
Teud imir que re ina en pas has tra 570 e de i -
x a o trono á s eu filio M irón , ou M iro , borne
de grandes prendas , bon pol í t ico e guerrei -
r o,
e fervente catól ico educado por San Mar-
t iño de D um e. E s te monarca conqu istou á
B ioja e anos des pois fo i en a us i l io de Sa n
Hermenegi ldo que estaba cercado en Sevi l la
por seu pa i L eov ig i ldo , pero sendo ven c ido
recol leuse aos s ea s estados e morr eu de pe
na en 583. Herdouno seu f i l io Eborico , neno
aind a, que se pu xo baixo o amparo de L e o
v ig i ldo , pero non ben pasado un ano , Ande-
ca ,
pódente m anate , r eve lous e , pren deuno e
fixolle tom al-as ordes s agr ada s; tomou logo
por m ul ler á v iu da de M iro e procram ase
re i de G al ic ia (584 ) . L eo vi gi l do c'o ag al lo
de v in ga r Eborico entrou na G al ic ia c 'un
exérci to: o usurpador fo i vencido e desterra-
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 29/187
L I B R O S E G U N D O
do 6 o godo quedo a dono do noso pa ís . E n
van os gal legos procramaron reí a Malárico;
en va n o re i franco Gontran m andou l les un ha
forte armada de socorro. E s ta nau fra gou
ña s costas e aquel foi ve nc ido , e así acabou
a mon arquía sue va de G al ic ia .
Os godos non dominaron Gal ic ia de unha
m aneira dire i ta non consideraron o noso r e i
no como par te inte gr an te do d'eles , sen on
como ajeito e gobernado apar te con certa in
dependen cia; pero ne n es to s opor taban os
ga l legos , tanto que houbo a lgunhas revo l tas
para sacudi l -o seujugo, e hastra Wat- iza fo i
nomeado pol-os godos re i de Gal ic ia , restau
rando un ha m onarquía que t iñan des fe i ta .
E s te puxo a corte en T ui , e re inou s ó , en
Gal ic ia , dende o 697 ao 701, ocupando des-
po is o trono que herdou de se u pai E g ic a •
mais o poder dos godos tocaba ao seu f in. Os
á ra bes cobizab an á H esp aña , entr an nela>
ganan a batal la de Jerés ou Guadalete onde
desaparece o re i Rodrigo e esténdense pol -a
penínsu la invadindo tamen á Gal ic ia ; pero
os ga l leg os erg uens e coma un só hom e, o
botan fora do pa is aq uela g en te , ajudando,
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 30/187
24 R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
t a m e n , e n C o v a d o n g a , á P a i o
o
p r i m e i r o
a d a í l d a r e c o n q u i s t a .
Afonso I pon a co r te en L u g o e ve nc e ao s
m o u r o s e n m o i t a s b a t a l l a s . S u c e d e l le F r u e -
l a que l i e s gana a de Pon tumio . V i rna ra s u -
b rebo us e en con t r a d ' é l pa r a r e s t a u ra r , t a l
v e s ,
a m ona rqu ía g a l l eg a pe ro fo i v en c i d o e
morto: Aurel io f ixo despois o mesmo con mais
s o r t e e , a s es inado o r e i , ocupa A ure l io o t r o
no (768 ) qu e de ixa á Si lo e es te á Afo nso I I
c h a m a d o o C a s t o . M a u r e g a t o , a u s i l i a d o p o l
os cordobe ses , u su rp a l le o re in o , qu e d in l i e
fo i dad o co a ob r ig a de u n t r ib u to de cen
d o n c e l a s , e A fonso r e fuxas e en Á l av a . A
M a u r e g a t o s u c ed e B e r m u d o I , o D i á c o n o ,
q ue ga no u aos mo uros a ba t a l l a de B u b ia
( B u r e b a . p r e t o d e V i l a f r a n e a ) ;
e
despois
(791) renunc ia a coroa de Gal ic ia en Afonso
o
Cas to .
No tempo d ' es te Afonso deuse a ba ta l l a do
C a m p o d a s P i g u e i r a s n a q u e os P i g u e i r o a s ,
ro m pid a l -a s a rm a s , lo i t a ron con po las de fi-
g ue i r a , ven cend o aos mafom etas e t om ando
ape l ido do f e i t o , po i s an t e s chamábans e Pe r -
n á n d e s d e T e m e s ,
e
l i be r t an do á G a l i c i a dp
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 31/187
L I B K O S E O T I N C O 25
t r ib u to da s cen donc e las qu e ho je t en se po r
fábu la . Ta inen pe rde ron os m ou ros , pouc o
d e sp o is , a b a t a l la d e L u t u s c o n t r a d os g a l l e
gos . N o 808 des cobres e no B u rg o dos T a
ñ í an n os o co rpo do A p os tó l e Sa n t i a go po r
Te odo m iro , b i spo de I r í a ., Os m ou ros in v a
den de novo Gal ic ia , comandados por Abdel -
K er in e po r Mel ik , e s on venc idos en N arón
e A neé i s e des t rozad os en F u re lo s . C re as e
a o rde dos caba l e i ros de S an t i a go , m or r e
A lonso e sucéd e l le R a m iro I , pero os . as tu - ,
r í a n o s e r g u e n p e u d ó s p o r N e p o c i a n o . R a m i
ro en t r a ñas A s tu r i a s , a t aca ao r ebe lde , ven
ce e apr i soa-o , e r e le ga -o á un m os te i ro . G a
na aos mouros a famosa ba ta l l a de Crav i jo ,
e des t roza en Coi rós aos normandos que in
va d i r án o noso t e r r i t o r io . M or re en 850 e
ten por h er d ei ro á O rdo ño I , qu e for ti fica
e r epoboa a lg u n h a s da s n os as c idad es , do
m in a 'a r evol t a dos vasc ong ado s e ven ce os
m ouros que m an da ba M uza , no in t r e qu e o
conde don P ed ro acaba con ou t r a t r op a de
no rm and os . O r e i de r ro t a de novo á M uza
en A lbe id a e L a tu rc e , pe ro é venc ido é l ñ a s
be i r a s do D ou ro , t oman do o des p ique ñ as
4
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 32/187
28
cam pañ as que s eg u i ro n . A s u a co roa pas ou
á Afonso o M an o á q u en se l ie re v e la n os
vas cos e s on venc idos : r ep i t en a r e v o l t a ,
g a n a n a b a t a l l a d e A r r i g o r r i a g a e í a n s e
i n d e p e n d e n
tes .
M ais a for tu na do o re i c 'os
m ouros , de r ro t a á e s t e s en Po lvo ra r i a e c he -
g a h a s t r a S e r r a M o r e n a . D o m i n a s u b r e v a -
c iós e por remate ad iea , e mor re pouco des -
pois suce dén do l le n a G al ic ia e coroándose
en Sa n t i ag o , O rdoño I I , qu e t omou B e ja r e
des t roza os m ouros en Sa n Es t eb o de G o r
m a s ;
pe ro ou t ros exé rc i t o s á r abes en t r an na
G a l i c i a , ven cen aos ga l l ego s ce r ca de M o n -
doñedo e s i t i an Lugo , o ca l ce r co a l evan tan
po l -o va lo r e a s tu c i a do s eñor de B o la ño . O s
g a l l e g o s i n v a d e n a E s t r e m a d u r a e , s e g u i n d o
a campaña , a l i ados c 'os navar ros , os Condes
de Cas t e l a né ga ns e á aus i l i a los , e aqu e l e s
pe rd en por es te m ot ivo a ba ta l l a da V al da
J u n q u e i r a c a en d o p r i s i o n e i r o s os b is p o s H e r -
m ogio de Tn i , e D ulc id io de Sa lam anc a : és te
l ibe r tou se por ca r ta s , e aque l de ixo n no sen
can to á seu so br ino P a io , qu e os mo uros
m ar t i r i z a r on en Córdoba t res ano s despois
( 9 2 5 ) .
O rdo ño reforza o son cxórci ' to , o nc a-
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 33/187
L U i R Ó S E G U N D O 27
m í l iase á M an ch a , t a la os c am po s , d e s t r ü e
os pobos , r eco l le un bon bo t ín e v ingase dos
Condes de Cas te la ckamando-os á cor te e
m a n d a n d o - o s m a t a r n e l a . P i n a e n 9 2 4 , s u -
c é d el le P r u e l a I I , e á é s t e S a n c h o O r d o ñ e s .
Se g íu no r e ino á Sa nc ho s eu i rm án A fonao
I V
d e L e ó n , e n 9 2 9 , a j u n t á n d o s e G a l i c i a á c o -
roa d e L eó n , pe ro e s t e r e i r e n un c i a á f avor
d e R a m i r o I I . A r r e p e n t i d o , p r e t e n d e r e c o -
bra l -o t rono e o sucesor fa i l l e a r r inca l -os
o l io s .
O s g a l l e g o s t o m a n a o s m o u r o s M a d r í
e T a l a v e i r á , v e n c e n ' e n O s m a , S i m a n c a s e
Z a m o r a e p e r d e n e n G o r m a s . M o r r e R a m i r o
e n 9 5 0 e s u c é d e l l e O r d o ñ o I I I , q u e r e p r i m e
s u b r e v a c i ó s i n t e s t i n a s e t a l a L u s i t a n i a h a s -
t ra L isboa , de ixando os seus es tados da Ga
l i c ia á Sa nc ho I I cha m ado o G ordo , qu e , ao
cabo d ' u n ano (956) , u n h a r ev o l t a bo t ao do
t r o n o ,
qu e ocupa O rdoño I V o M ao , s end o
es to caus a de que Cas t e l a s e t o rna s e i n d e
p e n d e n
te .
Sa nc ho reco bra o pod er en 960 ,
v e n c e n o v a r e v o l t a e m o r r e e n v e n e n a d o .
Q ue da n de r e ge n t es do r e ino a s Co ndes as
D o ñ a T e r e i x a e D o ñ a E l v i r a d u r a n t e a m i
n o r í a d e R a m i r o I I I o .a a n a r q u í a r e i n a e n
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 34/187
28 R E S U M E D A H I S T O R I A D É G A L I C I A
G al i c i a : os no rm and os inv ad en o nos o t e r r i -
t o r i o ,
v e n c e n e n P o m e l o s a o b i s p o S i s n a n d o
de Com pos te la , qu e m or re g lo r io s am en te na
lo i ta , e ch eg an h a s t ra o Cebre i ro , p ero o
conde G onza lo Sánc hez de r ro t aos c om pr e ,
t a m e n t e , m á t a l l e s á s eu r e i G u n d e m a r o o u
G u n d e r e d o , e q u e i m a l l e l -a s n a v e s . O s n o -
b r e s , cans ado s da r ege nc i a , e r g ue n pendós
p o r B e r m u d o I I , e b á t e n s e e n P ó r t e l a d e
Á r e a s c o n t r a d a s g e n t e s d e R a m i r o q u e d a n
do a ba ta l l a ind ic i sa . •
A m or t e de Rami i-o de ixa á B erm ud o I I ,
d i to o Gotoso , por dono único da monarquía ,
g a l l e g a ,
p6ro
a g u e r r a c iv i l , en t r e os dou s
p r í n c i p e s , i n s p i r a r a á A l m a n z o r , o m i l l o r g e
n e r a l q u e t u v e r o n o s á r a b e s h e s p a n ó s , o d e
sojo de facer mal aos cr is t ianos, e pon cerco
a León de fend ido po l -o Conde G u i l l en G on
zalos
qu e , n u n h a sa id a que fixo, houb o de o
de s b a ra t a r . A caus a do inv e rn ó v o lve us e á
Córdoba o mouro e to rnou
á
p r i m a v e r a s i -
g u en te co as m esm as in tenc iós ; despo is do
repe t idos a s a l t o s t oma a p r a za e m or r e h e
ro icamente na lo i t a o conde Gui l l en q u e e n
camado de
f reve
fixerase
l evar
n u n h a
s i l la ao
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 35/187
U B I V I s l i Q U N D O
s i t io de mais per igo onde deu mos t ras de un
va lo r as i i ì a la do . O m ouro en t ra despo is en
A s te rga , Es lonza e ou t ros pobos . Ñ amen t r e s
r e v e í a n s e v a r i o s C o n d e s c o n t r a d e B e r m u d o ,
e A lm anz or av an za ca r a á Sa n t i a go , s eg ún
din , c l i amado por o lea . O te r r ib re guer re i ro
a t r av es a o M iño , toma a forta leza de Sa n
P a i o , pre to de V igo , asa l t a as C ies , defe nd i
das po l -os ga l lego s ; che ga á P a d ró n onde
do s t ru ie o sa n tu ar io , o o 10 de A go s to de
007 ap res e n ta s e an t e os m uros de Com pos
te la , pero a c idade fora abandonada e o cau
d i llo cordobés e n t r a ne la e a r ro ub a e a r r a sa
o que pode . S ig ue a s m ar in a s de B e ta nz os
e ad ia n ta so L as t ra as p r a ia s de Sau Cosme
de M aiauca , e na qu e la s an ga s mé tes e d ' ac a
ba lo p ara dar á en ten de r aos seus so ldados
que c l i ega ran n a s t ra o m ais a r re da do confia
da G al ic ia , e s in if icar ao m esmo temp o a
g ra nd ez a de H ixcm I I , en nome de quen
g o b e r n a b a . R e c u a , p o r q u e a d i a r r e a e n t r a r a
na t rop a, e os ga l leg os am eaz ab an l ie cor ta l -a
re t i r ada , e sae de Gal ic ia l evándose os s inos
d a i r e x a d e S a n t i a g o , m o i ta s a l a x o s c - c a u
t ivos ,
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 36/187
3 0 R E S U M E ¿ A H I S T O R I A D E G A L I C I A
M o r r e B e r m u d o d e s p oi s d e u n r e i n a d o
dis gr ae iad o de ixa nd o o t rono á u n filio de
cinco ano s qu e se ch am ou Afonso V , en 9 99 ,
ba ixo da r egenc i a do conde Mendo G onza los
e da condes a D oñ a M aio r , s u a m ul l e r . A l -
m a n z o r p r e t e n d e d e n o v o i n v a d i l - o n o so t e
r r i t o r io , pe ro o r e g en te confede rado c 'o s v a s
c o - n a v a r r o s , a t a c a - o e n O a l a t a ñ a z o r e g a n a -
H e t an a s iña l ada v i to r i a que o i nouro , doen-
t e da pó rda , de ix ou s e m or re r de f ame . N ou -
t r a nov a cam pa ña sa i o re i á e la e r ec ibe
u n b a f e r ida m or t a l no s i ti o de V i s eo , de i
x a n d o o t r o n o á B e r m u d o I I I , q u e d o m ó u
a lg ú s r evo l tos os , g u e r r e a c 'o s cas t e l an s e
n a v a r r o s , e m o r r e n a b a t a l l a d e T a m a r o n
qu ed an do o seu re ino incorporad o ao de Cas -
t e la (1027) ba ix o o ce t ro de F e rn a n d o I , e
p e r d e G a l i c i a a s u a i n d e p e n d e n c i a p a r a r e -
cob ra l - a en 1071 á mor t e de F e r n a n d o que ,
re p a r t i n d o os seu s es tados en t re os seu s fi-
l los , de ixa Gal ic ia á Garc ía . Es te pon a cor
t e e n E i v a d a v i a , r e c o s t r u e á B r a g a e d o m i n a
a s u b r e v a c i ó n d o c o n de Ñ u ñ o M e n e n d e s o
v e n c e n d o e n P e r t a l i n ; p e r o os g a l l e g o s , i r r i
t ad os po l -as de m as ías do favor i to Yer j iu la ;
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 37/187
SI
ch am an ao re i de Gás te la , e G arc ía , sen
te
r
qnen li e vá l e s e , em ig ra á S ev i l l a , r e c r u t a
g e n t e , e n t r a n o P o r t u g a l o n d e , v e n c i d o e
pr i s io ne i ro , pe rde a coroa qu e se c in gu e S an -
cho , e a s es inado é s t e en Zamora po r V e l l i do
Dol fos , suc éd e l le seu i rm ao Afonso V I
na do en G a l i c i a , que con qu i s tou
á
T o l e d o
e p a r t e d o P o r t u g a l á r a b e , r e p r i m e a r e v o l -
t a de R od r ig o O veques en L u g o , e da á s eu
g e n r o R a m ó n d e B o r g o ñ a o g o b e r n ó d e G a -
l i c ia c'o t í tu lo de conde . A m or te de Re im u n -
do e n t r a no po de r seu filio Afonso R ei in u u -
d e s ,
e
á Afonso V I su ce de su a filia U rra ca ,
v i u d a d o d e B o r g o ñ a e n a i d e R e i m u n d e s :
pe ro o rd en a ra aqu e l m onarca q ue , cas o de
co n tra er se g u n d a s n u cí as a filia ,fose Afon so
Re imundes e l evado á r e i de G a l i c i a , e como
di t a s eño ra m ar id a r a con A fonso o B a t a l l a
do r de A rag ó n , G a l i c i a púxos e en a rm as pa -
ra com pr i l -o orden ado por Afonso V I , m ai s
o Ba ta l l ador en t r a en G a l i c i a e gana a Mon-
ter ro so se bmi ten que re t i ra rs e logo, e o •
b i s po de San t i ago , G e lmi res , co roa ao p r ín
c ipe Afonso en 25 de Setembre de 1110, en
O om pos te la , des po is de m oi t a s t u rb u le n c i a s
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 38/187
32 R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
q u e a i n d a s e g u i r o u a l g ú n t e m p o . D o ñ a
U r r a c a r o m p e u c ' o B a t a l l a d o r e p i d í u a u s i
l io aof i l lo . O re i e o bispo G elm ire s sa i ron
de L u g o en s on de g u e r r a pe ro fo ron v en c i
d o s e n V i l l a n d a n g o s e r e t i r á r o n s e á A s t o r g a
o bispo e á O rci l lo n o re i . G elm ires torn ou á
Com pos te l a qu e an da ba en d i s tu rb io s qu e
au m en ta ro n co a p i r a t e r í a dos m oúros ña s
no sas cos tas , co n t ra da qu e o b i spo m an do u
u n h a f ro ta que os d es t rozo u . A s tu rb ac ió s
seg ui ro n po l -a cnb iza dos no bre s , o ponco
t a i t o d o U r r a c a o 0 3 ar t i f ic ios d a i rm án
d '&a la , D oña Tcro ixa , condes a de Por tuga l .
S a n t i a g o fo rm o u n n b a c o m ú n ou i r m a n d a -
de e su br ev ou so co ntra do bispo , se ben se
a p a c i g u o u o t u m u l to . A re i n a U r r a c a d e c r a -
r o u a g u e r r a á D o ñ a T e r e i x a o o P o r t u g a l
fo i i nvad ido po l -o exé rc i t o ga l l ego mandado
por Gelmires , pero f ixosé logo a pas , r enas
cen do as tu rb u le n c i as no pa í s . P o r fin o re i
Afonso ebegou á maior idadee todo cambiou
d e ca r i s . A jun tou se á i s to o fa l lec imen to da
re in a U r ra ca . O r e i g ue r r e a c"o B a ta l l ad or
e p a i t a s e n n b a t r e g u a . A r i a s P e r e s s u b r á
ya se e o m ovim ento fracasa , Afonso de ura ra
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 39/187
L t B S O S E G U N D O 33
a g u e r r a a os p o r t u g u e s e s e s i t i a G u i m a -
r a e s , co r t e do conde A fonso H en r iq ue s , e ó s t e ,
p or m ed io d e E g a s M u ñ i s , d e c r a ra s e v as a ll o
do re i po l-o que o m on arca to rn a á G al ic ia ,
pero anos despois negou aque l a sua promesa
e fo i cau sa de no va g u er ra ; os po r tu gu es es
c o n A f o n s o H e n r i q u e s a v a n z a n h a s t r a a s i e
r r a s da L im ia e s on de s ba ra t ad os po l-os
c o nd e s F e r n á n P e r e s d e T r a b a o R o d r i g o
V e l a ; r e t i r a n ao s e u p a ís e p e r d e n o c a s t e -
lo de Celm e. E n 1136 es ta la en Co m poste la
ou t r a cos p i r ac ión con t r a de G e lmi res na que
é m a l t r a t a d o e f er id o . A fo nso H e n r i q u e s v o l -
ve á p ro ba r for tu na a judad o pol-os n a v a r r o s
e po l -os condes ga l lego s desc onten tos Gom es
N úñes e Pe res V e l los o , apodé ras e de Ta i e
cbega á Al la r í s onde é venc ido po l -o pr ínc i
p e F e r n a n d o S o a n e , g o b e r n a d o r d a L i m i a :
in t en t a ou t ro go lpe de man e gana a v i t o r i a
de Cernéela ; pero de sa s t re s por p a r te dos
mouros ñas suas gentes f ixeron-o volver aos
seus es tados perdendo todo o ganado na Ga -
l ic i a . A fonso V I I r e s ca t a T a i s en co m ba
te ,
e os b ispos a l í presentes amigan aos dous
pr im os , e e s t i pu l an a pa s que o po r tu gu és
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 40/187
31 R E S U M E D .V .niSTOBtA D E O A J . I f i t A
q u e b i
-
an tou , f achendoso co a v i to r i a de O u -
r iq u e onde se fixo re i ; pero se g u n d a ve s é
venc ido po r F e r n an d o Soane , e f r e n t e á f r en
t e o s dou s exé rc i t os na V e ig a de V a ld ev es ,
i n t e r v eñ en os b i s pos , pa i t a s e no va pas e a
i n d e p e n d e n c i a d e P o r t u g a l q u e d a r e c o n o
cida .
Sucedeu á A fons o V I I , en G a l i c i a e León ,
F e r n a n d o I I q u e t iv o g u e r r a c 'o s p o r t u g u e
ses e fixo pr i s io ne i ro á Afonso I de P o r t u
g a l . Pas ou a co roa de Fe rnando I I á A fons o
V I I I que foi am aga do de g u e r r a po l-os r e i s
d e C a s t e l a e P o r t u g a l . F a i a p a s c ' o p r i m e i -
ro :
pe rde T u i e o ut ro s po bos : despo is de
u n h a t r e g u a s i t i a B r a g a n z a , g a n a a b a t a l l a
da P ó r t e l a de V a ld ev es e t om a C hav es can •
do os po r tug ue s es acab aban de s e r de r ro t a
d o s j u n t o d e B r a g a e G u i m a r a e s p or M a r
t i n Sa nch os qu e , ao auo s igu en
te ,
g a n o u
igu a lm en te a ba t a l l a de Te j ad a co n t r a dos
m o u r o s .
A f o ns o V I I I d e i x a r a p o r h e r d e i r a s d a s
coro as de G al ic ia e L eó n as s u a s filias S a u -
cha e Dulce , en per judic io do outro seu f i l io
F e rn a n d o , r e i de G ás tela ; por m or d ' es to
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 41/187
L I B R O ¡ J K G U Í Í b O
:
y
35
houbo g u e r r a c iv i l que acabo u e ' un t r a t a do
pol-o que as pr i inei ras cederon os s e u 3 d i r e i -
t o s á t r o q u e d e u n h a p i n si ó n . D a q u e l a F e r
nando vo lveu a s a rmas con t r a dos á r abes , t o -
mou Córdoba e fixo t r ae r á S an t iag o no s
ho m bro s de m ouro s , os s inos que A lm an zo r
a r rouba ra . Conqu i s tou Sev i l l a , onde s e d i s -
t i n g u í u o no so g r a n d e a l m i r a n t e e t r o v a »
dor P a io G omes C ha r in o , p r im e i ro s eñor d e
ÍRianjo , e m orre en 1252 de ixa nd o fam a de
s an to e r em praz and o-o A fons o X , d i t o o Sa
bio, po l o s eu r a ro t a l e n t o . A lg ú s d in qu e
Afonao e ra nado en Ga ' i c ia fuudados , po ida
d a r , no qu er er que l i e t ivo , pos to que o
idiom a of ic ia l qu e h a s t ra da qu ela fora o la
t i no , t rocoun -o po l o ga l lego , e en ga l leg o
es c r ib íu e l mes mo as s u as i n s p i r ad í s im as
Cantigas. N o s e u r e i n a d o h o u b o a l g u n h a s
tu rb u len s i a s no noso pa í s po rque os
pobo3
qu er ía n bo ta r de s í o ju g o da t eocra c ia . -
Sucedóu l l e Sanc ho I V que veu v i s i t a l -o
sepulcro do Santo Apos tó le e sosegou
a l g a s
d i s t u r b i o s , d e i x a n d o o t ro n o á F e r n a n d o I V
o E m p r a z a d o , b a i x o do c a l r e i n a d o s e g u i r o n
con mais forza
as
r e v o l t a s p o p u l a r e s c o n t r a
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 42/187
$ 6 R E S U M E Í ) Á H I S T Ó R Í Á D É G A L I C I A
do señor ío dos bispos , sendo as mais impor
t a n t e s a s acaec idas na c idade de L u g o qu e
c l iegaron Las t ra despois da menor idade de
A f on so X I , a ñ a d í n d o s e á e la s o n e g a r e n s e
os
com pos te láns á recoñ eeere n . como arceb ispo
ao
f ra n c é s D o n B e r e n g u é l d e L a n d o i r a .
A m o t i n a s e M o n d o ñ e d o . t a m ó u c o n t r a d o s e u
b i s p o ,
e nes t e s t um ul to s que d u ra ro n ino ito
t e m p o c o r r e u s a n g u e d ' a b o n d o . N o i n t r e
d i s t i n g u e n s e ñ a s g u e r r a s o famoso a lm i ra n t e
J o f r e Tenor io con t r a dos a r agones es e inou?
ros ; V as co O zores de fendendo S a l v a t e r r a
cont ra dos por tugueses ; e Afonso , escude i ro
da v i l a de N eda , na t oma de A lgec i r a s .
Por mor t e de A fons o X I , Pedro I he rdou
o re in o no qu e es ta lou g u e r r a c iv i l po l -a
c u biz a do s e u i r m a n H e n r i q u e q u e , a i n d a q u e
b a s t a r d o , p r e t e n d í a
o
t ron o a judad o dos
d e s c o n t e n t o s d a s j u s t i c i a s d e D o n P e d r o .
E r a n d o p a r t i d o l e g i t i m i s t a , e n t r e o u t r o s
poderosos señ ores , o conde de Lem os , D on
F e r n a n d o R u i s d e C a s tr o ; e d o d e D o n H e n
r i q u e , A n d r a d e o B ó
e
o a rceb ispo de Sa n
t i ago D on Sue ro G omes de To ledo ,
e
foi por
j a t o o d e i r a d e i r o c o n d e n a d o
á
m o r t e
e
a s e s i -
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 43/187
L I B R O S E G U N D O ¡ S Í
nad o n u n h a p roces ión po l-o caba l e i ro F e r
n á n P e r e s d e D e z a C h u r r u c h a o .
M o r r e u D o n P e d r o v í t i m a d a t r a i c i ó n , e
G a l i c i a p r o c r a m a r e i ao d e P o r t u g a l r e c h a
z a n d o á D o n H e n r i q u e . E r a a a l m a d a g u e
r r a D o n F e r n a n d o R u i s d e C a s t r o , e d e s p o i s
d e m oi t a s pe rd as e s an gu e , venc ido o no bre
e n P o r t o d e B o i s , q u e d a H e n r i q u e r e c o ñ e -
cido pe r re i , m as logo se su le va T u i se be n
è reduc ido .
S u c e d e á H e n r i q u e . J o a n I , , e n 1 3 7 9 : os
h e rd e i ro s de D on Pe dro p r e t e nd en a co roa,
e o d u q u e d e L a n c a s t e r a p r e s e n t a s e ,
c
' u n h a
a r m a d a i n g l e s a , d i a n t e d a C r u ñ a d e f e n d id a
p o r A n d r a d e ; n o n a p o d e - to m a r , p e ro d e s
em barca ge n t e , en t r a en C ompos tel a e s ome-
t ea , e o s s eus s aqu ean R i b a d a v ia , e des po i s
os po r tug ue s es t oma n T u i qu e devo lven ao
se facel -a pas .
E n 139 0 m or re J o a n I , pas a ndo a co roa
á H e n r i q u e I I d e G a l i c i a ( I I I d e C a s t e l a )
q u e s e e n v o l v e e n g u e r r a c 'o P o r t u g a l e p e r
de T u i , no in t r e que P on te v ed ra se Ile s u -
b r ev a se ponend o á cabeza dos po n te ve dre -
s es o a r ceb i s po de San t i ago
D,
J o a n
García
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 44/187
88 H K S U M K D A H I S T O R I A Í> E G A L I C I A
M a n r i q u e . A m o t í n a n s e o s l u g u e s e s e m a t a n
o seu bispo, ten do igu a l sor te pouco desp ois
o de O urens D on F ranc i s co A fons o , que bo
t a ron á a foga r no Pozo Maimón , r e inando j a
J o a n I I .
Eu eom enz aron por da qu e la en G al ic ia os
tu m ul to s qu e de ron po r r e s u l t ado a famosa
c a n t o t e r r i b r e g u e r r a d a s i r m a n d a d e s . H e n -
r ique 1 ( I I de Cas te la ) concederá á casa de
A n d r a d e o s e ñ o rí o j u r is d i c i o n a l d o F e r r o l
co n t r a gu s to dos f e r ro lans que v í a n t r i p a -
d o s a r t i g u o s p r i v i l e g i o s . E n v a n p r o t e s to u
por e ies do acordó do re i o seu pr e c u ra d o r
P e d r o P a d r ó n e n Z a m o r a . D e s p r e c i a d a a s u a
pro t e s t a t om aron a s a rm as com andados po l-o
f ida lgo R u i X ord o . E s t e a jun tou r e s p e t a b re
exé rc i to ou m i l i c ia po pu lar do F e r r o l sob re
d a b a se d e i r m a n d a d e , p e r s e g u í u a os A n -
d ra d e s , desf ixo o cas te lo de M oech e on de
aqu eles non se a t r ev er on á l i e r e s i s t i r e
a s e u t o u o s e u c u a r t e l g e n e r a l e n P o n t e d e u -
m e. T a l movic ión po pu lar p uxo en sobresa l to
a Cor t e . J o a n I I o rde na aos p r e l a do s D . L o
pe deMendoza e D . A lva ro de I s o rna o s os e
garen o a lboro to sen rompemento nen escáu-
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 45/187
I .T liR O Í S E C t l N W 3 3
dalo :
es tes c i ta ron á R u i á Befcanzos p ar a v i
re n á u n acomo do pero como o fidalgo p id ise
a cabeza do f euda l non pu ido hab e r av en en
c ia re t i r á nd os e da c idad e do M and eo os pr e -
l ados .
U n mes pa s a ra cando os i rm an d i no s
t r a t a ro n de a t a ca r a com pos t e lana ca p i t a l .
Eo ron r echaza dos , r e t i r a ron pouco á pouco
e a top ánd ose á d er ru ba l -o cas te lo de M es ía
s o n s o r p r e n d i d o s p o l a s t r o p a s a r c e b i s p á s
qu e os de r ro ta com pre tam en te e fan fug.ir á
B e t a n z o s o n d e se r e fá u , a t a c a n á P o n t e d e u -
m e e t r a t a n d e d e s t r u i l - o c a s te l o. E s t a n d o
ne s to caen sob re d e les as forzas u n id a s de
Ñ u ñ o d e A n d r a d e e d o c o r r e g i d o r r e a l G a r
c í a de H oyos ,
e
t r a s s a D g u e n t a
e
porf iada
Ioi ta acabou por d a q n e l a c 'unha l ame i r a de
s a n g u e , a p r i m e i r a t e n t a t i v a d o c o m ú n d o
país co ntr a do pod er da nob reza en 14 37 ;
pe ro aque l s a ng ue de r r am ad o po l -o pobo
que combat ía po l -as suas l iber tades non fo i
e s té r e o . M e n t r a m e n t e s a a n a r q u í a s e g u í a
im pe rand o no pa í s A i rm an da de e os v i c iño?
de Com poste la b otan fora da sede ao arce bis -
p o R o d r i g o d e L u n a p o l - a s s u a s m a l d a d e s , e
co es te m ot ivo e c 'o es tad o de de sco nte nto
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 46/187
4 0
R E S U M Í : DA H I S T O R I A D E SAttCIA
que ha b ía , a r evo l t a soc ia l ado rm exa da , pe
ro non m or ta , vo lve á es ta la r con m ais for
za que d ' a u t e s . O s i rm an d in os en nu m ero
qu e a l g ú n e l e va á 90 . 000 ho m es , t om an
as
a rmas ba ixo da ge fa tu r a de Pedro O s òr io ,
A lons o de Lanzós
e
D ieg o d e Le m os , e da
encomezo u n h a de s as t ro s a g u e r r a c iv i l na
que G a l i c i a pa rec í a ac ab a r cons igo m es ma .
O c o n d e d e C a m i n a , D o n P e d r o A l v a r e s d e
Sou tom aio r , e r a o p r in c ip a l cau d i l l o da no -
b reza á quen s igu í an ou t ros pode ros os s eño
r e s , se ben todos é les . de u n e ou t ro ba nd o,
lo i t aban mais por medro persoa l que por ou
t ra cousa .
Camina apodéras e de Tu i ; Lopes da Pena ,
do cas t elo de L ug o ; Pe dro F e r n an d o s , de
B e tan zos ; o s condes de Lem os e de B e n a
v e n t e c o m b a te n e n O u r e n s
e
o m a r i s c a l
P a r d o d e C e la e n M o n d o ñ e d o . O s i r m a n d i
nos d es t ru en os cas te los qu e poden; son d e
r ro t ad os en Pe dr os a po r A lons o L o p e s d e
L e m o s ; e n P o n f e r r a d a p o r D o n P e d r o A l
vares Osor io , conde consor te de Lemos , e en
A l l a r í s po r Lu i s A breu ; pe ro en t roque bo
tan de Tui ao de Camina e ased ian o cas te lo
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 47/187
L T B B O S E G U N D O 4 1
d e P a r n b r e . P a r d o d e C e la , n a m e n t r e s , d o m i
na en Mondoñedo , V ive i ro e R ibadeu ,
A lons o de Lanzós de r ro t ado po r Pa rdo de
Ce la é de r ro t ad o de novo por D iego de A n -
d r a d e e n P o n t e d e u m e e G u n d i a n , e a p r i s o a -
d o p o r F e r n á n P e r e s P a r r a g u é s q u e o e n
t rega á Andrade e f ina despois de longo cau
t i v e r i o n a v i l a d o E u m e .
N o i n t r e m o r r e o r e i H e n r i q u 6 e a g u e r r a
tom a out ro aspe i to , Os seño res de G al ic ia
d iv íde ns e en novos b and os . U s s igu en os
pendós de Sábe la a Cató l ica e ou t ros procra-
m a n r e i n a á D o ñ a J o a n a d i t a a B e l t r a n e -
j a , m u l l e r de A fonso V de P o r t u g a l , e ou
t ros se desen tendendo da po l í t i ca , t an pres to
s igu en un pa r t i d o como de fenden o con t r a
r io , o u s e a m o s t r a n i n d e p e n d e n t e s . L o i t a b a n
por Sábe la o a rceb ispo de S an t ia g o , Aíon so
de Fo nsec a ; o b i spo de T u i , D on D ieg o de
M u r o s ; o c o n d e d e B e n a v e n t e , D o n R o d r i g o
P i m e n t e l ; o c on d e d e M o n t e r r e i , D o n S a n
cho de U l loa . P o r J o a n a e ra n o conde de
C a m i n a ; D o n J o a n P i m e n t e l , c o n d e d e A l l a -
r í s ,
i rmao do de B en av en te ; Lo pe Sá nch es
de Mosooso, conde de A l ta m ira ; Su ero de
R
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 48/187
il
R E S U M E D A . H I S T O R I A D E G A L I C I A
O ca ; os m ar i s ca s P a rd o de Ce la e Su e ro G o
mes de Soutomaior , e ou t ros var ios .
O s i rm an d in os de s t rue n o cas te lo de A i l a -
r í s e moi tos pasan á mi l i t a r ñas f i l as de Par
do de Cela . O conde de C am in a ap od era se
d e T u i , B a i o n a , R e d o n d e l a , P o n t e v e d r a e
P a d r ó n : o s i sa b e l in o s c e r c a n P o n t e v e d r a
qu e non poden tom ar . Ca m ina s i t i a o ca s te
lo de Te nor io e d er ro ta os i sabe l inos de F i -
gu e i r oa en Bora ; voi ve o a rceb ispo de S a n
t i ag o á ce r ca r P o n te ve d ra e non pode t am -
pouco tom al -a po l -a hero ica defensa que fi-
xo o de C am ina . O conde de B en av en te s i
t i a a C r u ñ a q u e d e f e n d e D i e g o d e A n d r a d e .
O d e B e n a v e n t e p r e n d e ao d e C a m i n a á
qu en l i be r t a o r e i de P o r t u g a l e , a s e gu ida ,
rec ob ra o de C am ina , T u i e ou t ros pobos»
s o rp rend e á G arc í a Sa rm en to : ce r ca S o-
b roso ; p r e nd e á F e rn á n de Cam ba , e pe rde
P o n t e v e d r a q u e l ie t o m a o a r c e b i sp o , p e
ro en t ro q u e cerc a e tom i . Cas t r ic an . O
P re l a do e o conde de M on te r r e i s i t i an Sa l
v a t e n e q u e s e r e n d e .
A que la gue r r a c rue l chegou á un e s t ado
imp os ibre de se de scr ib i r . Os com bate n tes
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 49/187
L I B R O S E G U N D O 4 3
perde n o rum bo , e nv i l ece ns e
8
l o i t au , non
po l - a i dea , s enon pa ra s e en gr an de ce r c 'o s
despoxosdos mais . Os re i s ca tó l i cos , impoten
t e s pa ra poñe l - a man ñas cous as de G a l i c i a ,
non se co idaban do que aquí pasaba porque
a d e m á i s t i ñ a n o u t r a s g u e r r a s á q u e a t e n d e r ;
pe ro a s í que v i ró n os ga l l ego s s ud iy id ido s
e q u e b r a n t a d o s , i n t e r v e ñ e n n o m e a n d o J u s
t i c ia m a i o r d o r e in o á F e r n a n d o d e A c u ñ a
e c r eando a A ud ienc i a , O s nobres des un idos
e sen forzas n en v ig o r , e co a en ga ñi fa de
m erce des foronse som etendo ao po de r re a l .
S ó P a r d o d e C e la q u e d o u b a t a l l a n d o c o n
t r a das t r opas de Cas t é l a e s os tuvo u n b a
g u e r r a de po tenc ia á po tenc ia por espac io
de t r e s ano s , b a s t ra q u e a t r a ic ión leyou a
s u a cabeza maos do v e r du go (14 83 ) .
A i n d a h o u b o d e s po i s a l g u n b a s r e v o l t a s
dos nob res , e o R e i e a R e in a aco rdaro n o
v i r p e r s o a l m e n t e á G a l i c i a , t o m a n P o n f e -
r r a d a , d a n p r o v i d e n c i a s c o n t r a d a o l i g a r
qu ía dos ñd a lgo s e e s t ab recen a Inq u i s i c ión .
A dem ocrac i a t r u n í a e o pode r a r i s toc r á t i
co case desaparece .
S á b e l a e F e r n a n d o f u n d a n o h o s p i t a l d e
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 50/187
4 ¡
R E S U M E Í )A H I S T O R I A Ú E G A L I C I A
S an t ia go e conceden o u t ro s beneficios p a ra
ga na l - a s s im pa t í a s do pobo que , cans ado de
ta n ta s tu rb ac iós e dese joso de aco ugo , no n
s e deca t a da t en de nc i a un i f icadora do cen
t ro que o p r i v a d a a u t o n o m í a , r e b a i x a a s u a
pe r s on a l ida de e de b i l i t a o s eu o rgan i s m o .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 51/187
L I B R O T E R C E 1 R O
A
s m e d i d a s o r d e n a d a s
por
Sábe l a e
por
F e r n a n d o t r o c a n t o t a l m e n t e a s c o u s a s
de Gal ic ia . Os nobres foron á cor te para se r -
v i r e n , de ix and o p a ra s em pre os í og a res en
que foran aca tados como re i s , e a gen te deu-
s e á s a i r do pa í s en p rocu rac ión de av en tu
r a s , ou de m i l lo ra r de es tado , po i s case
t o -
dol-os a l tos cargos se deron á foras te i ros .
A í o n s o F e r n á n d e s d e L u g o c o n q u i s ta a s
i l la s C an a r i a s . J a n de N o voa , ao s e rv i c io d e
P o r t u g a l , f a i a des cobe r t a da i l l a de S an ta
H e le na , e venc e na In d i a ao famoso Za m o-
r í n , e F e r n a n d o d e A n d r a d e g a n a , e n I t a l i a ,
a ba ta l l a de S em in ara c on t ra dos f ranceses ,
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 52/187
40 R E S U M E D A H I S T O R I A D E O A L I C I A
Ca rlos I ce leb ra cor tes en Co m poste la e
na Cruña , que non l i e dan o r e s u l t ado que
s e p ropon ía . O conde de A n d ra d e , o ve nc e
dor de Se m ina ra , pons e ao s e rv i c io do P a p a
A d r i a n o V I e r e c o b r a a c i d a d e d e A r i m i n o
q u e t i n a t o m a d o S e g i s m u n d o M a l a t e s t a , e o
Pont í f i ce da l le o t í tu lo de pr ínc ipe de Caser
í a . A í b n s o P i t a d a V e i g a p r e n d e á F r u n c í s - '
co I de F ra u z a na ba t a l l a de P a v ía . U n l ia
e s cuadra f r ances a f a i daños en F i s t e r r a ,
Lage , Corcub ión e ou t ros pun tos e des t roza
da po r D . A lv a ro de B az án va l - l i e á e s t e o
m a r q u e s a d o d e S a n t a C r u s .
. V en ao t rono en 1556 Fe l ipe I I e p r e t en
d e o d e P o r t u g a l á m o r t e d e D . B a s t í a n . O s
condes de Lem os e de M on te r r e i i nv ad en o
P o r t u g a l con 10 . 000 in f an t e s e 1 .500 cab a -
los; V6nc en a o s p o r t u g u e s e s , e D . G a r c í a
Sarmentó , señor de t íobroso , toma- l i es Mon
zón e Melgazo .
D r a k e b r o q u e a V i g o e defóndese es ta v i -
l a he ro i ca m en te , e des po is (15S9) a p re s e n ta -
se
n a C r u ñ a
e
c e r c a - a
e
pon en moi to apre
tó , pe ro s a lv a - a o va lo r de M aio r P i t a , e o s
ing leses , , venc ido s e con rno i tas po rda s , t e -
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 53/187
L I B R O T E R C E I R O 4 7
ñen que r e inba rca r e fug i r . V o lv en n i a is t a r
d e s o b r e d e V i g o e d e s t r a e n e q u e i m a n p a r
te da v i l a .
Os tu rcos acometen Vigo e fan daños
e n C a n g a s . P o r t u g a l p r o c r a m a a i n d e p e n
denc ia e F e l ip e I V p ide a juda á G al ic ia . Os
g a l l e g o s e n t r a n n o P o r t u g a l a o m a n d o d e
D .
V icenc io G onzaga que cos t rue o cas t e lo
de San Lo is G onz aga e ga na a b a ta l l a de
V i l l aza , e oa rce b isp o Ca r r i l lo tom a pol -a su á
con ta P ó r te la e C as te l L ind os o .
C he ga despois a g u e r r a de suces ión pa ra
po r no t rono á Fe l ipe V e u n b a f ro ta h i s -
pano- f r ances a é des t ru ida en Redonde la . O s
i n g l e s e s t o m a n R i b a d e u e V i g o e s a q u e i n
P o n t e v e d r a . E d i fi ca n s e o s a r c e n á s d o F e
r ro l ac r ecen tados des po i s po r Car los I I I .
T en es te por suceso r á- C ar lo s I V e no seu
t e m p o s u b r é v a s e a m a e s t r a n z a d e a q u e l a r
cén a l por fa l t a de p ag as . A jún tas e en P o n
te v ed ra un corpo de exórc i to ke spa ño l por
m o r d a g u e r r a c on I n g l a t e r r a e P o r t u g a l
co n t r a de H es pa ña e a l í s t an s e ba rcos p i r a
t a s mandados po l -os G agos . O s ing l e s es a t a
can F e r ro l , e son de r ro t ado s , e . s eg u ind o
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 54/187
48 B E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
a
g u e r r a l ioubo un comba te no m ar en t r e o
F e r r o l e F i s t e r r a da f ro t a i ng l e s a co n t r a
da f ranco-bespañola , no que venceu a . p r i -
m e i r a .
Os de sac er tos dos pol í t icos e a cub iza de
N a p o l e ó n I d e r o n m a r g e a o l e v a n t a m e n t o
de H es p añ a con t r a dos f rances es en 1 8 0 8
r
e
aque la gue r r a deu luga r á s ma i s a s ombi ' o s as
f azañas . G a l i c i a nomea a s ua J u n t a s up e r io r
e s o b e r a n a d o R e i n o . A r m a m a i s d e d o u s -
cen tos mi l pa i s anos e namen t r e s que a s t r o
p a s b a t a l l a n , e le s os a t a c a n e n A u g a s R u
b r a s ,
en B ra ñ a s da Se r r a e no V iad e i ro , e
s u r g e n g e n e r a l e s co mo C a c b a m u i ñ a , o
a b a
d e C o t o v a d e , H e r b ó n , V a l l a d a r e s e o u t r o s .
O s pa i s an os vencen o enem igo en B a ra l l a s ,
ce r can Tu i , r ecobran V igo , e a judan á t r opa
á
g a n a r e a g r an v i to r i a de San Pa io , que f a i
o sa i re n de G al ic ia os im p er iá s despo is de
te r 54 .000 ba ixas nun ano escaso de lo i t a .
L ib re G al ic ia de f ranceses (1809) os g a
l l egos pe lean fora da pa t r i a e ganan a famo
sa b a t a l l a de Sa n M arc ia l ba ixo o com ando
d o g e n e r a l F r e i r é , c r u ñ é s. F e r n a n d o V I I r e -
ponse no t rono e o ss e u s e r ros da n lu g a r á
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 55/187
L I B R O T E R C E I R O 49
incómodos e r ev o l t a s . P o r l i e r s u b ré va s e e
pe rece a fo rcado na Cruña . Q u i roga r ebe l a s e
e fai p ro cra m are a cos t i tuc ión de 1812 e o
co rone l A cev edo s ecúnd ao n a Cru ña : ven
d e s po i s u n h a i n t e r v e n c i ó n f ra n c e s a e i m
p r i n c i p i a u n h a g u e r r a c iv i l q u e d u r a a l g ú n
temp o e a r re m at a á favor dos re a l i s t a s . O
d e s a co u g o e r a g e n e r a l ; s e g u r i d a d e p e r s o a l
non se a topab a ; os cam inos es tab an cheos
de lacirós,e a lgÚ3, coma Sopi ñ a s , a l canza ron
un h a t r i s t e ce l eb r idade ; a g r ég as e á i s t o a
h e r e n c i a q u e d e i x a F e r n a n d o a o m o r r e r e n
1833 ,
a g u e r r a c iv i l dos se te ano s en q u e
t runfa por f in o par t ido de Sábe la . Desacer -
to s dos go be rn an tes ' m o t iv an a r evo lca de
G al ic ia en 1846 de qu e son v i t i m a s Sol ía e
ou t ro s ge fes . S u rg e a g u e r r a de Á f r i ca , o
bombeo do Ca l l ao po r M ón des -N úñe s , a r e
vo lca de 1868 , a nova guer ra car l i s t a e a de
Cu ba ñas qu e G al ic ia co nt r ibu íu con ho m es
e con di ñe i ro , sen qu e es to l ie vá les e p a ra
seré ruá i s a tendida , senon que , po l -o cont ra
r io , ha s t a s e He a r r e ba t a a s ua C ap i t an í a
ge ne ra l pol-o qu e s e í o rmo u na C ru ña a f a
mos a J u n t a de de fens a , e cham ou a a t e n -
7
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 56/187
KO R E S U M E D A H I S T O R I A D E G Á L I C A
c ión a un ión g ra n d e qu e hu bo n o pobo ,
Tem os acabado de r e s eñ a r o qu e pas ou n a
nos a t é r r a en cada t empo , pe ro pa rec e r í a
non com pre to o nos o hu m i lde t r ab a l lo , s e
no n m enc ioná ram os os nomes dos e s c l a r e c i
dos va ros qu e en l e t ras , a r t e s e cenoias , de-
ron g lor ia ao pa í s en que foron nados .
G a l i c i a que s e puxe ra no inzo da cu l tu r a
co a colonización gr e g a , ch eg ou baixo do do
m in io de B om a á se po ner ao pa r da me -
t róp ol i , e no m edio dos hom es i lu s t re s q u e
po r d aq u el a f loreceron m erecen un lu g a r
as iñ a la do o cé lebre poe ta Teófilo Luc io , n a
t u r a l de T u i , que fo i cham ado o H ora c io do
seu sáculo , e o pa pa Sa n D ám aso , teólogo ,
h i s to r i ad or e poa t a, V en en logo , nos p e r ío
dos suevo e gó t ico , Pr i ' s c i l i ano , San Pro i toso ,
p o e t a o fu nd ad or do m onac a to g a l leg o; os
e s c r it o r e s P a s c a s i ó , P a t e r n o , W i t i m i r , B o
n i f ac io , N i t i g i s , A ñ i l a e M ai loch ; o a r t i s t a
Ba lda r io ; o s poe t a s V as con io e H ermanf r ed ;
o poe ta e p rosad or Sa n V aler io ; a be a t í s im a
E t h e r i a , i l u s t r e v i a g e i r a e e s c ri to r a ; M á s i m o ,
escr i to r e mús ico ; Conanc io ,mús ico e can tor ;
P a u lo Oros io , h i s to r ia do r e t eó logo , am igo
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 57/187
L I B R O i ' E K C E l R O á l
d e S a n A g u s t í n ; I d a e i o , b is p o d e C h a v e s , a u
tor da Crónica e dos Fastos consulares; e
S an to T or ib io , b i s po de A s to rg a , t eó logo ,
n a t u r a l d e B e t a n z o s .
V e n e n m a i s t a r d e P e d r o M a r tía d e H e -
zonzo, b ispo de Co nipos te la . a u to r da Salve
Begina; D o n D i e g o G e l m i r e s , p r o t e i t o r d a s
a r t e s ,
le t ras , e cencías e que f ixo loci r para o
pa í s o s m a i s g lo r ios os d í a s da s u a h i s to r i a ;
os famosos t ro va do res do Gancioneiro da,
Vaticana e os do de Baena; os g ra n d e s poe«
tas Ma c las e . Rodr igues do P a d ró n ; o conde
d e C a m i n a D . P e d r o A l v a r e s d e S o u t o m a i o r ,
que ó o pr im ei r o qu e da a coñece l -a pó lvora
na nos a pa t r i a ; o conde de M on te r r e i , q ue
t rou xo a im pr en ta á G a l i c i a ; F on s ec a , f un«
d a d o r d os e s t u d o s e n S a n t i a g o ; o g e n e a l o g i s -
t a V a s c o d a P o n t e d o B u m e ; J o a n d e G r i -
x a l b a , d e s c u b r i d o r d e M é xic o; P e d r o S a r m e n
tó de G amboa , que de t e rmina a l ong i tude no
m ar s endo o p r im e i ro que c ruza o e s t r e i t o
de Magal laes co a proa vol ta ao noso hernis*
ferio;
o p o e ta c r u ñ é s F r . G e r ó n i m o B e r m ú -
d e s , a u t o r d a
Nise lastimosa
e d a
Nise lau
reada; o e s c u l to r G r e g o r i o H e r n á n d e s ; o i n «
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 58/187
S 2 R E S U M E D A H I S T O R I A D E O A Í . 1C I A
s ine teologo Fi: T om ás de L em os , o conde
d e L e m o s D . P e d r o P e r n á n d e s d e C a s t r o ,
i l u s t r e e s t ad i s t a e M ecenas dos e s c r i t o r e s ;
os N odás , f amos os navegadores que e s p ro ran
o cabo de S an V icencio ; os i sp i rad os po eta s
P e d r o V á s q u e s d e N e i r a e D o n F r a n c i s c o
de T r i l l o F igue i roa , au to r é s t e do poema
Napolisea; o cé l eb re gen ea log i s t a F r . F e l ip e
da G án da ra ; o e s cu l to r F r an c i s c o M oure ; o
cé l eb re p r e l ado e j u r i s t a D . D iego Sa rm en to
de V a l l ada res ; o s poe t a s Pabro Mendoza dos
RÍOS
e Car los B ar r e i ro ; o h i s to r i a do r M a r t i s
d e P a d in ; o cé l eb re po l ig r a fo P . Fe i joo ; o f a
moso escu l tor F e l ip e de C as t ro ; o e scr i to r
Pa s ca s io de Se gu in ; o cu ra de F r u i r ne ;
o P . S a r m e n t o ; p j u r i s c o n s u l t o D . J o s é F e -
bre i ro ; o a rqueólogo D. José Corn ide ; o eco
nomis t a Labrada ; o s e s cu l to r e s D . B ie i t o
S i lv e i r a e D . J o s é G am bino ; o a s t rónom o
D . J o s é R o d r i g u e s ; o m e c á n ic o D . A n d r é s
A n t e l o ; o f a c e n d i st a D . J o a n M i g u e l C a -
amaño; o economista La Sagra; o f i lósofo don
J oan F ranc i s co de Cas t ro ; o f acend i s t a don
M a n u e l L o p e s A r a u j o ; o p u b r í e i s t a D . J o
sé
Alon so Lo pes ; o econom is ta e fun da do r
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 59/187
L I B R O T E R C E I R O 83
da b ib r io t e ca do Cons u lado da Cr uñ a don
P e d r o S á n c h e s V a a m o n d e ; o g e ó g ra fo F o n -
tán ; o bo tán ico D. Migue l Colmei ro ; o h i s to
r i ad or V ere a A gu ia r ; os poe t a s P as to r D iaz ,
A u r e l i o A g u i r r e , P u e n t e B r a ñ a s , e D . J o a n
B a u t i s t a A l o n so ; o h i s t o r ia d o r S a l a s Q u i r o -
ga ; o h i s to r i ado r e nov e l i s t a
D .
B i e i t o V i -
ce t t o ;
a cé lebre poe t i sa doña Rosa l ía Cas t ro ;
a escr i to ra doña Conce ic ión Arena l ; a poe
t i s a d o ñ a N a r c i s a P e r e s R e o y o ; o s a r q u e ó
logos D . A n to n io de l a Ig l e s i a e D . R am ón
B a r r o s S i v e lo ; e e n t r e o u t ro s q u e , i n d a v i v e n
e poden ser ú t i s á pa t r i a , son d inos de men
c ió n , o g r a n d e h i s t o r i a d o r D . M a n u e l M u r -
gu ia ; o n a tu ra l i s t a D . V í to r Lo pes Soane ;
os c e l e b ra d o s p o e t a s I ) . E d u a r d o P o n d a l ,
D . M a n u e l C u r r o s H e n r i q u e s , D . E m i l i o
P .
V a a m o n d e , D . V a l e n t í n L a m a s C a r v a
j a l ,
D . A l b e r t e G a r c í a P e r r e i r o ; a s e i s i m i a s
e s c r i t o r a s d o ñ a E m i l i a P a r d o B a z á n e d o ñ a
Sof ía Casanova, e os sabios arqueólogos Don
A n t o n i o L o p e s F e r r e i r o , D . L e a n d r o d e S a -
r a l e g u i e D . F e d e r i c o M a c i ñ e i r a .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 60/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 61/187
L I R O
C U R T O
4 3 ESEÑADOS j a os sucesos p r i n c i p a s q u
e
t i v e r on
l u g a r
no
chan
ga l l e go ,
e
d ed i -
c ad a u n h a l en ib r anza , i n d a qu e h um i l d e ,
aos nosos héroes e g r a n d e s homes , e s t á b amos
ao cabo da t a r e f a que gus tosos поз i r a p u -
xé r amos , pero ¿haber í amos d e d e i x a r e s q u e n -
c idos
aos
qu e ,
n a
nosa
fa la ,
c an t a r on
nosa s
g lo r i a s
ou
cho r a ron
nosps
de s d i t a s ,
facendoa
r e v i v i r no mundo da s l e t r a s como d i nno s
con t i nu ado r e s d a obra do r e i sabio? P o r eso
cu idamos qu e o Resume da Historia de Ga
licia debe r í a i r s egu i do de un Eésume da
historia
da
literatura
gallega
ded i cando
á
es t e
oujeto
o
p r e s en t e
l ib ro
como
comp r e -
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 62/187
58 R E S U M E DA . H I S T O R I A D E G A L I C I A
mentó de aqué l t r aba l lo e seguindo o mesmo
sis tema de concis ión para
a
un id ad e do con -
j u n t o .
N o n se sab e de ce r to cal fose o pr im eir o
id ioma de G al ic ia . P o id a qu e fose o ce l
t a . O s romaos ao conqu i s ta l -o pa í s im p u x e-
ron, como of ic ia l , a sua l ingua, e os escr i to
re s ga l le go s como Ida c io , Oros io e ou t ro s ,
escr ibi ron os seus l ibros en la t in ; pero o po
bo
t i n a
u n id ioma d i fe ren te do qu e os d o
m in ab a , e aqu e l id iom a fo ise co r rom pe nd o,
l a t i n i zan do . Cheg ou u n d í a no que o l a t i n
so e ra comprendido dos sacerdotes e dos e ru
d i to s ; e os poe tas qu e, no n po día n facerse
en ten de r do pobo nu n l i n gu ax e que e s t e
descoñec ía , t iveron ncces idade de usa l -o
ga l lego ñas suas produc ios .
O pr im ei ro t r aba l lo qu e apa rece no noso
idioma ó o poema A perda de Hespaña, que
a lg ú n di qu e ó apócr i fo , e de spo is , o poe m a
Ouroana de Gonza lo H er m ig u es ; as poes ías
de Egas Muf i i s , o Canto do Figueiral d e
G u e s t o A n s u r e s , e u n h a c a n t i g a d o c o nd e
f r a n c é s R i m b a l d o d e V a q u e i r a s .
0 gal lego como idioma moi to propio para
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 63/187
L I B R Ó C t J A R T O 5 7
3
a l í r i ca , ponse de moda
e
a l canza o m a i s a l
t o g r a do de e s p re nd or nos s ácu los
X I I e
X I I I ,
cando a i n f ruenza l i t e r a r i a dos t r ova
d o r e s p r o v e n z á s c h e g a r a
á
G a l i c ia p o r m e
d io dos pe l eg r í s que v iñan á v i s i t a l -o s epu l
c ro de S an t ia go e po l -os caba le i ros qu e for
m ab an o luc ido cor te jo do conde R a m ó n de
B or go ña , pa i do de r r ad e i ro r e i de G a l i c i a .
A s í s e s a b e q u e t i v e m o s u n b a b r i l l a n t e p r é -
iade de poe tas , sendo seu cen t ro en Coinpos -
te la , can do c or r ía n p ar a o noso pa í s os d ía s
ma i s g lo r ios os da s ua h i s to r i a , e
03
nomes
d e P a y o G o m e s C h a iñ n o , A i r a s N u ñ e s ,
J o a n Z o r r o , B e r n a l d e B o n a v a l , M a r t i n C o
das , E s t eb o Coello , A b r i l Pe re s , P a i da C a
n a , P e r o A n n e s M a r i n o , P e r o M e o g o , J o a n
R om eu e ou t ros m oi tos , inorad os cen tos de
anos , son ho je ho norad os como m erec en
dende a des cube r t a do Cancioneiro da Vati
cana; po is ha i ca n t ig as de a l g ús d ' e s te s t r o
va do res ga l l ego s que s on de g r a n m ér i to .
Os versos dos poetas do Cancioneiro c i t a
do son doces , sen t idos e melancóa icos ,
e
n e
jes domina a no ta persoa l ,
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 64/187
5 8 - r e s u m e d a h i s t o r i a d e g a l i c i a
Pe lo s on to de Crecen te
U n h a p a s t o r a
T Í
a n d a r
M o i t o a l o n g a d a d a g e n t e
A lzando a voz á can t a r ,
A p e r t á n d o s e s u a s a i a
Cando sa ía l a r a ía
Do so l ñas r ibas do Sar .
E as aves que voaban
Cuando saía 1 ' a lvor ,
Todas d ' a rno res can t aban
. P e l o s r a m o s d a r r e d o r .
Mais non se i t a l que es tóvese
Que eu escoi tar poidese
Se non todo en amor .
A l í e s t i ve eu mui quedo ,
Quís fa lar a non ou se i ,
E m p e r o d i x e a g r a n m e d o
Mina señor , f a la r -vos e i
Un pouco se me asco i ta rdes
E i r - m e i c u a n d o m a n d a r d e s
Mai s aqu í non e s t a r e i .
Señor po r San ta Mar í a ,
N on es t edes ma i s aqu í ,
Mais ídevos vosa v ía
P a r e d e s m e s u r a i
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 65/187
LIBRO
сил кто
Оа
os
que
a q u í
e h e g a r e n ,
P i s q u e que vos a q u í a c h a r e n
B en d i r á n que ma i s ouve - h í .
A s í can t a J o a n A i r a s n u n h a be l l í s ima p a s -
to r e l a o cal a s un t o se desenvolvió ñ a s b e i r a s
do
S a r ,
composic ión
qu e
ponemos
a q u í
como
un h a amos t r a das da s u a e r a s e .
O
ga l l ego
fa i
a
e n t r a d a
n a
cor te
e
o
p r o -
p io r e i Sab io esc r ibe en ga l l e go os s eu s i n s -
p i r a d í s imos ver sos , nos de i x ando u n m o i -
inénto l i t e r a r i o ñ a s s u a s Cantigas á S a n t a
Mar í a ;
e
non
con ten to
con
t e r
dado
t a n
g a -
r r i d a amos t r a de s impa t í a po r e s t a doce l i n -
g u a — d i
Mar t í n e z
Sa l a z a r—deg r e d a ,
ou
pel-o
menos cons en t e , que os i s t r umen t o s p ú b r i -
cos ou to rgados en Gal i c i a se esc r ib i s en n a
H ng u a f a l a d a po l os seüs h a b i t a n t e s .
«Dende s daque l a—comezo s
de
s á c u l o X I I I
— h a s t r a as po s t r ime i r í a s do X V , foi v e r d a -
d e r a m e n t e cando ñoreceu o r omance g a -
l lego.»
A l i t e r a t u r a poét ica ga l i c i a n a t i r ou
á
d e -
ca i r po r mot i vo d a i n t r oducc i ón da poes ía
dan t e s c a
e
p e t r a r q u e s c a
n a
H e s p a ü a ,
pe r o
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 66/187
SO R E S U M E B A ¿ I á t O R I A D E S A L 1 C 1 A
un feito pol ít ico, a tendencia separatista,
su sci tou un fervon l iterar io como m anifes -
tamento do seu indiv idual i sm o, e su r ge n
no vo s poetas qu e, con Maclas á cabeza, rea -
gen contra da imitación do l ir i smo i ta l iano.
M oitas c ida des d e Ga l ic ia abrazan o part ido
d e F e r n a n d o d e P o r t u g a l c o n t r a d e H e n r i -
que II de Caste la , na esperanza de a lcanza
re n a su a indepen dencia; perdida a causa,
m oitos fidalgos ga l leg os t iver on que fug ir
ao Portugal , e entre e les iban notabres tro
vadores de quen descenderon outros non
m enos i lus tr es cuios nom es locen boje no
P arnaso por t ugués .
O nome de Maclas ebegou á se tornar co
mo s inónimo de apas ionado pol -a sua t rág i
ca morte e po l -a tenrura da s su as can t igas .
A par del br i llaron outros que ainda qua
non eran ga l leg os preferían o noso idiom a
ao propio deles para vers i f icar , e v iv ir on
nos s ácu lo s XI V e XV, coma Af onso Alva
res de V i l las and ino , Santa F e , o M arqués
de Vi l lena, e icétera; pero, como dixemos,
perdida a causa separat i s ta o decaimento l i
terar io era re su l tado inmediato; tanto m ais
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 67/187
L I B R O C U A R T O S í
canto que Fernando V ordenou que o gal le
go non se usas e nos documentos púbr icos e
de aq uí ve n o abandono do noso idioma por -
que o trunfo do poder real e a un idad e da
monar quía hespa ñola de ul le o golp e m ais
ru do, tendo que se redu cir á convers ación
famil iar e á algún que o outro papel de ca-
ra i ter pr ivado .
H oub o, con todo, al gú n poeta que no n se
conformou c'o uso corr ente e componía v e r
so s qu e non pubr icaba como os do soneto
que empeza
Alá
e n M o n t er r e i e n V a l d e L a s a
A
V i o l a n t e -vi b e i r a d e u n r i o
que se atr ibu íu á Camoes; e logo apar ece
Pe dr o V á sq ues de N eira i solado cu ltor do
decaído romance g al le go facendo com posi
c iones coma o son eto que s ig ue á morte de
M argar ida de A us tr ia , que pode compet ir
c'os m il lor es que baja na l in gu a de C astela:
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 68/187
RESUME DA HISTORIA DE ÜALÍüIA
J l E S P I C E
FlN
EM
M j r t e c r u e l , e s a t r a i d o r a s a ñ a
D o r o u b a r e d e a n c a t o a h u m a n a v i d a
¿ C o n q u e o l i o s a p o d e c h e v e r e o m p r i d a
N a S a n t a R e i n a q u e h o x o p e r d e H e s p a ñ a ?
D ' a q u e l r a n o o r q u e t e c a r c o m e o l a ñ a
C h e t i n a a m a n p a r a m a t a r e r g u i d a
¿ N o n do r a s no ut r a pa r t e e s a f e r i da
O n d e n o n fo r a a l á s t i m a t a m a ñ a ?
N o n s e t o r c e r a a q u e l f a t a l c o s t u m e ,
E a l e i que igu a la do mor ror n a sor te
O s a l t o s R e i s c ' o s b a i x o s l a b r a d o r e s
Terr ib le , en f in , o t eu poder , oh morte ,
P o i s d i a n t e d e t í R e i s e s e ñ o r e s ,
S o n n é b o a , s o m b r a , p o o , s o n v e n t o e f u m o .
P a s a n a n o s e r e a p a r e c e ú n i s t a n t e a m u
s a g a l l e g a d e s e n t e r r a d a p o r J o a n T o r r a d o ,
po l-o P . Sa rm en tó e po l-o cu ra de F r u í m e
D .
F ranc i s co Cernadas de Cas t ro . O s egún- . .
do, na sc id o en 16 95 . e finado en 17 72 , foi
t an sab io como amante de Gal ic ia , e t en for -
mosas e fác i l es p roduc ios . Cernadas de Cas
t r o nasc eu en Sa nt ia go en 1698 e m or re u en
F r u im e en 17 77 , fo i ver s if icador fecundo e
u n pa la d ín de G al ic ia á que defend ía dos
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 69/187
L I B R O C U A R T O G 3
a ta qu es dos que sen a coñoceren a in j ur ia
ban .
M or tos es tos t r es va tes a l i r a g a l l eg a en -
m ude ceu de todo . A c en t r a l i zac ión , os a s u n
tos da pa t r i a g r ande f ac í an o e s quencé rens o
da pequeña pat r ia e que os seus f i l los mais
i l u s t r e s a r r e ne ga s en do s eu id ioma e e s c r i -
b i r en nou t ro que non e r a o d ' e l e s . Pe ro cbe -
ga a g u e r r a de 1808 e o e s p í r i t u ga l l e go
r e a g e d e u n h a m a n e i r a e s t u p e n d a . O p ob o
t ru n f a do e s t r au ge i ro o a mov ic ión iu t e l e i -
tua l como impulsada da f rebe fa i o t r aba l la -
reu os pre lo s , e ap are cen l ib ro s , jó rn ás e
follas sol tas . j a en ga l leg o so , ou ben bi l in
g ü e s .
E s t a r e n a s c e n c i a c b e g a b a s t a a s r e v o l t a s
d o r e i n a d o d e F e r n a n d o V I I e n q u e v o l v e
á se de sv ai r , e só por acaso, e de ta rd e en
t a rde , da mos t r a s de v ida .
Pas to r D ías , g r an poe t a cas t e l án ens a i a o
vers i f ica r en ga l le go e ou t ro l -o s ig ue n no
camino que emprenderá como V icenc io Tur
n e s . D . A lbe r to C am ino , e s c r ibe s en p r e t e n -
s iós a lgunbas composic iós que se f ixeron fa
mosas como A nal chorosa e O desconaolo;
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 70/187
64 R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
D . L u i s C o r r a l e
D .
A n t o n i o C a s t r o c u l t i v a n
i g u a l m e n t e
o
pa t r i o i d ioma;
D .
F r a n c i s c o
A n ó n
fa ise popular c 'o A Pantasma e o Ma
gosto; D . J o a n M a n u e l P i n t o s e s c ri b e A
Gaita gallega; D . J os é G arc í a Mos quera f a i
unba t r aduc ión da oda» Louvores da vida do
campo (Beatus Ule, qui procul negotiis), d e
H orac io qu e igu a l a , s e non s upe ra , o o r ig i
n a l ;
D . F r a n c i s c o F e r n á n d e s A n c i l e s e D o n
A nton io San t i ago Somoza dan s o l t a á i n s p i
r a c ió n n a l i n g u a g e d o p a í s ; D . E d u a r d o
P o n d a l e s c r i b e a c e l e b r a d a
Cam pana d' An-
llons e os Queixiimes dos Pinos; D . R i c a r d o
P u e n t e B r a ñ a s e o d o c to r D . J o s é L o p e s d e
l a V eg a ve r s if ican en ga l l eg o ; Saco A rc e ,
p r o f u n d o h u m a n i s t a , fa i a p r e c i a b r e s t r a d u
c ios de cán t icos sag rad os ; M ira s reco l le Apó
logos;
P e r e s B a l l e s te r o s a d e q u i r e u n n o m e
o mesmo c 'os seus Versos Gallegos que co as
ve r s ió s pa ra f r á s t i ca s da B ib r i a ; po rque a
nos a l i t e r a tu r a r eag í a de novo e chega a t e r
u n h a c a n t o r a i n m o r t a l , D o ñ a R o s a l í a d e
Cas t ro , que , c 'os seus
Cantares
nos que t r a
du ce á m ara v i l l a a a lm a do pobo , e co as
Fo
llas Novas, mode lo de t e n ru ra e s en t im en to ,
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 71/187
L I B R O C U A R T O é'o
r e s u l t a o poe t a ga l l ego de ma i s pe r s ona l ida -
d e , e n c a r n a c i ó n g e n u i n a , c e r n a d a a l m a ,
e
v id a da poes ía ga l ic ia na , e que v a l e la so la
por t oda un l i a l i t e r a tu r a .
O u t ros va t e s i l u s t r e s , f ací an o v ib r a r e n
a s c o r d as d a l i r a g a l l e g a . V a l e n t í n L a m a s
C a r v a j a l c o a s s u a s Saudades, Espinas, follas
e frotes
e a
Musa das Aldeas,
q u e
ó
a su a
úl t i m a obra e t a l ves a m i l lo r ; B ie i to L o sa
da , poe t a na tu r i s t a c ' o s Soaces d" un vello) e
D . M a r c i a l V a l l a d a r e s , D . V i c t o r i a n o A b e n -
t e ,
D . J o s é M a r í a P o s a d a e D . J o s é B i e i t o
A m ado , con fác il es ve rsos , a lzán dose n o m e
d io d ' e le s o ce ' eb ra do C ur r os H en r iqu eS j
d ig n o he rd e i ro do ce t ro de R osa l ía , que c 'os
Aires da miña térra e o Divino Saínete c o n
q u i s t a u n n o m e i m p e r e c e d e i r o . D . A u r e l i a :
n o J . P e r e i r a e n Cousas da Aldea fai un
pa no ram a an im ado da v i da e cos tumes do
c a m p o ; A l b e r t e G a r c í a F e r r e i r o , v e r s i f i c a
dor fecundo , escr ibe YoIvoretas, Chorimas e
Follas de papel, e en sai a o es t i lo épico n a
Lenda de groria qu e pod e se ja a m i l lor d a s
su as compo s ic iós. M ar t íne z Gonzá lez , a i nd a
qu e non na do en G al ic ia , poe t iza n o noso
9
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 72/187
(56 R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
id iom a e am ós t r ase za ng a l e f ác il no s Poe
mas gallegos e n a Fiada. D . J o a n B a r c i a
Ca ba l l e ro o m e lancón ico au to r de Rimas
ten unha obra oifcima,
O Arco da Vello-,
que
ó unha jo i a e de inos t r a , ademái s da i n s p i r a
c ión do au to r , o per fe ito coñe c im ien to do
i d i o m a . D . A n d r é s M u r u a i s s o b r e s a e n o g é
n e r o p ic a re sc o ; D . H e n r i q u e L a b a r t a P o s e
n o f e st iv o ; D . J e s ú s R o d r i g u e s L ó p e z t e n
aprec i ab res t r aba l lo s , coma o poema
Coasas
das mulleres, A malla e Pasaxeiras; D o n
E l a d i o R o d r i g u e s G o n z á le z a m ó s t r a s e b o n
e leg i aco ñas Folerpas; D . G a lo Sa l inas e s
c r i b e ¡x Leuda de llorrore; D . E v a r i s t o M a r
t elo P a u m a n d om ina o gén e ro s a t í r i co e ña s
Líricas gallegas
prob ou se ré , á m ais de in s -
p i r a d o , e l e g a n t í s i m o ; D . F l o r e n c i o V a a m o n -
de fa i o p r im e iro insaio do poem a épico c 'os
Galaicos e t r a d u c e a s Odas d e A n a c r e o n t e .
O d i s c r e to D . M an ue l N úñ es G onzú les pu -
b r i c a
Salaios;
D . A m a d o r M o n t e n e g r o e s
c r i b e
Fábulas e epigramas
e o l ib ro
Muxc-
ñas; D . M a n u e l L u g r i s F r e i r é a s Soldadas;
D . H e r a c r i o P e r e s P r a c c r a Vcndima e ou-
t ros l i ndos t r aba l lo s ; D oña F i lomena D a to a
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 73/187
LIBRO
CUARTO
67
bel la p roduc ión Folíalos;
D.
E u g e n i o O a r r é
a s e l e g a n t í s i m a s Brétemas e Rayólas.
A d e m á i s dos poe t a s a n t e 3 c i t ad os , hou bo
ou t ros
que
pub r i ca ron t r aba l lo s d inos
de e s
t i m a
en
jo r n á s , r e v i s t a s
e
a i n d a
en
l i b r o s ;
e
os nomes
do
conde
de San
J o a n ,
D.
U r b a n o
G o n z á l e s V á r e l a ,
o
m a r q u é s
de
F i g u e i r o a ,
D . Sa lvador G o lpe , D. C a s to r E l i c e s , Don
L i s a r d o B a r r e í r o , G a r c í a de O l l o q u i , D. Ra
m ó n B a r r o s S i v e l o , L a g o G o n z á l e s ,
D. Ra
miro G ayos o ,
D.
A l fr ed o B r a ñ a s ,
D.
G u i
l l e rmo D iaz ,
D.
A n t o n io
e D.
F r a n c i s c o
de
l a I g l e s i a ,
D.
M a n u e l P a r d o
do
A n d r a d e ,
G a r c í a A c u ñ a , D. R. P e s q u e i r a C r e s p o , don
E m i l i o
A.
V i l l e l g a ,
D.
M a n u e l L e i r a s ,
don
R o g e l i o C i v e i r a ,
D.
Ces á reo Lo pes P iñ a l»
D .
A u r e l i o R i b a l t a ,
D.
L u i s G o n z á l e s
Lo
pes ,
D.
J u l i o R o d r i g u e s N e i r a ,
D.
Rafae l -
C a s t a ñ e d o ,
D.
V icenc io M .
a
F e i x o o ,
Noó Vi -
la (D. Avelino Barbeifco) , D. J u a n C u v e i ro
P i ñ o , D . A v e l in o
Chas, D.
R o g el io Lois ,£
D . M a n u e l L o i s V á z q u e z , N o r i e g a V á r e l a ,
D .
M a n u e l A m o r M e i l á n , M a r c o s S a n t o s
Nuiles
S a r m e n t ó , D. Á n g e l V á z q u e s T a b o a -
d a ,
Di
S a l v a d o r C a b ez a L e ó n ,
D,
M a n u e l
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 74/187
88 R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
Cornel ias ,
D .
J o s é
A lgu e r o ,
D .
L u i s
R .
Seoane ,
e
de
ou t r o s
m a i s ,
non
poden
q u e d a r
e squon -
cidos e n t r e os aman t e s das l e t r a s ga l l e g a s .
Os
esc r i t o r es
cas t e l l ana
dos
t empos
dos
Fe l i p e s qu ixe ron l eva l -o noso i d ioma ao t e a -
t r o non sabemos , se ben a d i v i n amo s , c onqu e
fin,
e
en
moi tas
comed ias
d a s
qu e
e s c r i b i r on
aque l e s i n g en i o s apa r ecen escenas en g a l l e -
go;
podendo
c i t a r ,
e n t r e
e l a s ,
os
da Lindona
de
Galicia de Mon t a l v a n .
D os i n t e n t o s dos d r am a t u r g o s de Cas t e l a
na s c eu q u i z a r e s no s poe tas do noso pa í s , se
b en
con
ou t r a
i dea ,
o
pone r en
de
moda
t a l
oos tume
e
d a l i í
sa íu
o
j u g u e t e
cómico
O
Preito
do
Gallego ( b i l i n güe ) ; e logo f anse
ensa ios de l eva l - a поза fala ao t e a t r o con
i n t e i r a sepa rac ión do c a s t e l l a n . D . F r a n c i s -
co M .
a
de la I g l e s i a esc r ibe o d r am a en
dou s
a i tós
A
Fonte
do
Xaramento
qu e
é
r e -
p r e s en t ado
con
eis i to
n a
soc i edade
«L i ceo
B r i g a n t i n o » da Gruñ a en 1872; D . R a m ó n
A r m a d a Te i x e i r o , esc r ibe Non mais enmi
gración que se r e p r e s en t a en 1886 no t e a t r o
Tacón da H a b a n a , e D . Roge l i o C i v e i r a A
Orfa
de
San
Lourenzo
que
so
r e p r e s e n t a
en
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 75/187
L I B R O C U A R T O , S 9
Bos Aires ; Veu logo a lus A Torre de Peito
Bárdelo de D . G a lo S a l in as , p r em iado no
cerbáme da C ru ñ a en 189 0 , e es t re na do en
B e t a n z o s ;
¡Filia
do mes tno au tor , p remiado
e n P o n t e v e d r a , r e p r e s e n t a d o e n B o s A i r e s ;
o s a íne t e Peruxo da Canéela do señ or Cao ,
pos to en escena na m esma c id ad e , e A Gos-
tureira d' Aldea, comed ia n u n a i t o de M a
n u e l L u g r i s , a r r e p r e s e n t a d a n a s o c ie d a d e
« A i r e s d a m i ñ a t é r r a » d a H a b a n a , e
Pedro
Madruga, d r a m a n u n a i to p o r D . J o a n C u -
v e i r o
P i n o l ,
pubr icado en 1897 .
O u t r o s t r a b a l l o s d e
6 3 t e
gén e ro foron t a -
món p rem iados en púb r i co concur s o , ( q u e
den de que s e ce l eb ra ron na C ru ñ a en 1861
p o r i n i c i a t i v a d e D . J o s é P a s c u a l L ó p e z
Cor tón os
pri ineíro3
J ó g o s d o r a o s, o u t r a s
pobrac iós segui ron o co j tu ine ou ben de
ab r i r en ce r t ám es l i t e r a r ios ) pe ro como no n
s e a r r e p r e s e n t a r o n n e n p u b r i c a r o n , n o n p o
dem os fa l ar d 'e le s .
A l i t e r a t u r a g a l l e g a e n p r o s a e m e n o s r i
ca qu e en ve r s o , e o m a i s an t ig u o t r a b a l lo
con que conta é tal ves a t radución, da Cró
nica Troijana de B ie i to de S a in t M a u r , f ei -
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 76/187
7 0 RESU ME DA HISTORIA DE GALICIA
t a no sácu lo X I V por un capolan da casa de
A n d r a d e . E s t a t r a d u c i ó n e s t a s e i m p r e n t a n -
d o n a G r u ñ a p o r D . A n d r é s M a r t í n e z S a l a -
za r , e l e v ar á como pró logo nn «E s tu d io do
or ige do rom ance ga l lego» por D . M an ue l
R o d r i g u e s e R o d r i g u e s . S i g u e n á e s ta a
Historia de Iría d e J o a n R o d r i g u e s d e
P a d r ó n e a Historia Iriense d e R u i V á s -
ques que e s c r ib iron no s ácu lo X V . V en de s -
pois a t r ad uc ión do Códice de
Ga l Í3to
I I na
m e s m a c e n t u r i a e, p r o b a b r e i n e n t e n o X V I ,
a
Historia gótica
ou cronicón apócrifo de
D .
S e rvan do ; e den des d ' aque l t en ipo so P a -
b r o M e n d o z a do s R í o s n o s ác u lo X V I I I c u l
t i va a p ros a ga l l aga .
N o p res en te apa recen á r a í s da gue r r a de
1808 as Proezas de Galicia d e F e r n a n d o s
N e i r a , a lgun l ios j o m a s e a r t i g os ou fol la s
sol tas como ja d ixem os oía is a t rá s ; e pa sad o
aquel f e rvon l i t e ra r io a p rosa en l ib ros que
da e s q uen c ida l i a s t r a o s t empes p r e s en te s ,
en que aparece Gallegada' de L a m a s C a r v a
j a l , As Romanas, d e P ó r t e l a P e r e s , Gontos,
leudas e tradidos d e P r a c e r e a l g ú n o u t r o
tr a b a l l o ; e d ar ía a in d a m eno s raostras do v. j-
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 77/187
LIBRO CUARTO 71
da se o in fa t ig a b 'e e i lus t rad o escr i to r don
A n d r é s M a r t í n e z S a l a z a r , á q u e n t a n t o d e
be Gal ic ia , non fundase a Biblioteca Galle
ga, N e s t a . v i ró n a l u s os p r im e i ro s Coritos
da terrina, d e l í e r a c i i o P e r e s P r a c e r : . á Te-
cedeira de Bonaval,
en t r e t i da nov e la do s a
b io h i s to r i ad or e a rqueó logo D . A n to n io
L o p e s F e r r e i r o , e Pe das Burgas de D on
F r a n c i s c o A l v a r e s d e N o v o a .
Por s epa rado pubr iuá rus e a l i nda nove la
Fcrruxc de D . A ure l io R iv a l ta e O Gástelo
de Pambre
do c i tado s eñor F e r r e i ro .
Vose pois qu e o nú m ero de l ib ros en p ro
s a ga l l e ga é beu pcquono ; pe ro h a i b as t a n
te s t raballo.?, se ben de m eno s m on ta , n a
r e v i s t a Galicia fun dad a por D . Au to i l io de
la Ig le s ia e na que c 'o mesmo nom e p u b r i -
cou m a i s t a rdo M ar t ín ez üa l aza r ; na
Uns-
tración Ga llega c Asturiana, e n o u t r a a r e
v i s t a s onde ap a re cen a s U r inas de D . M a r
c i a l V a l l a da res , D oñ a Ro s a l í a do C as t ro ,
D . A n ton io o D . F r an c i s c o -de la Ig l e s i a ,
D .
F r a n c i s c o R o m e r o B l a n c o , D . J e s ú s R o
d r í g u e z L ó p e z , D . F l o r e n c i o V a a m o n d e , D o n
J u l i o Bó te lo , D , M anu e l A m or M ei l án , D on
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 78/187
7 2
R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
G a l o S a l i n a s , D . E u g e n i o C a r r o , D . M a n u e l
L u g r i s , D . E v a r i s t o M a r t e l o , D . A l f r e d o
B r a ñ a s , D. M a n u e l B a n e t , D . F o r t u n a t o
Cruces , D . Marc i a l de l a I g l e s i a e de ou t ros "
va r ios .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 79/187
ITOT S
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 80/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 81/187
N O T A S
L I B R O P R I M E 1 R 0
P á g . 1 1 . L i ñ . i. Castros. U n s a u t o r e s a t r i -
bu en os ca s t ro s aos ce l tas e o ut ro s aos ro-
m aos .
B a r r o s S ive lo d i q u e «son mo i tas e
i r r e c u s a b r e l - a s p r o b a s q u e a t o p a m o s n e s t e s
m oim en tos pa ra non os confund i r na s ua
t raza c 'os san tuar ios cé l t i cos e que nos au to
r iza n p a ra os de cr ar a r con toda segu r idac le
coma l iñas de for t i f i cac ión debidas ao s i s te
m a de defensa rom a. E n tod a l -as com arcas
de G al ic ia pódese ve l -o m esmo pr an ; pe ro
onde es tá mais fác i l de e i saminar
ó
ña s M a -
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 82/187
7 6 R E S U M E D A HISTORIA D E G A L I C I A
r i ñ as de Be tanzos , cu i a s l i ñas s im ul t á ne as
a r r incan dende da cos t a á t é r r a aden t ro ,
av i s tándose en t re s i en l iñas esca loadas .
As í vemos naque la par te o de Oza e n ia i l -o
d ' A lve dr o , p re to da C ru ña , a com binac ión
c 'o s de Cambre , San F i s , O r to , C ines , Es pe -
nu ca e G u í s am o , que f ech an en l i ña concén
t r i c a sob or da reg ión do E u m e c 'os de S an
M a r t i ñ o do P or to , M ega lo fes e P e n e en r e "
lac ión c 'os qu e s im ul ta ne an os m on tes da
Cá pela e Ca pe lad a , L as t ra se enc ad ear c 'os
d a p r o v i n c i a d e L u g o p o l- a b a n d a d a s P o n -
t e s de G arc í a Rodr igues . »
«O ge i to é ig u a l en tod a l -as reg ios de G a
licia.»
« A
c i r cu ns t a nc i a de a top a ren s e m oi t a s
veces nos desm ontes qu e ne les se fan , m oe-
da s e ou jetos p er ten ece ntes ao m un do rom ao,
abondan para jus t i f i ca r unha época pos te r io r
á dos cel tas á qu6 qu ere n a jus ta los d i tos
escr i tores .»
O s e ñ o r B a r r o s ó u n h a a u t o r i d a d e n e s t e
as un to e os seu s t r ab a l lo s son de un m ér i to
tan jus to como recoñecido. Con todo, es tamos
conformes co é l som ente en p ar te , po i s c u r
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 83/187
N D t A S
11
dam os , e s cudados en h i s to r i ad ore s an t ig os
e ou t ras c i r cu s ta nc ias qu e , os C as t ros , fo -
ron , no s eu o r ige , v iv e n d as ou ab r ig os dos
cel tas que, despois , os romaos acomodaron ao
seu s i s tem a de defensa con ve r t indo os en
puntos for t i f i cados e d i s f igurándoos bas tan te
cando a s neces idades ou va r i ac iós da s ua a r
t e gue r r e i r a daban pa ra e lo r azoado mot ivo .
P á g . 1 4 . L i ñ . 1 7 . hambre. E s t a v i l a ou
cid ad e qu e ta n to figurou no tem po da co n
qu i s t a rom a , e s t ab a s i t u ad a á be i r a do r í o
L a m b r e . D ' e l a h a i r u i n a s n a p a r r o q u i a d '
A m b r o a , p a r t i d o d e B e t a n z o s .
P á g . 1 5 . L i ñ . 1 5 .
Monte Medulio.
«Cal
e r a a s i t uac ión do Monte Medu l io? (d i Mar
i is d e P a d i n n a ana Historia política, religio
sa, e descritiva de Galicia). M oi tos e s c r i t o
res españó s ocu páron se en desp e ja l -a e cor
ta m en te no n f ixeron m ais qu e con fund i l -a ,
po l -o que nos desen tenderemos de todos e les .
Cu idamos que o mon te Medu l io é o chamado
Medelo, coma u n h a l egoa d ' O ure ns . T e n
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 84/187
7 8 R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
P á g . 1 6 . L i ñ . 2 2 . Virgundo. A cida de de
V i r g u n d o c h a m a d a ta m ó n T r e u g a , T r e u -
g u e u sa e T r i g u n d o , f ijan-a mo i tos en Be r re o ;
p e r o G á n d a r a n a s u a
Historia ecresiástica
de Galicia r e d u c e a á B e r g o n d o e d i t e r m i
nan temen te que «es t á p r e to da c idade de Be-
tanzos nun lugar mui de le i toso e fé r t i l que
l a rg ue za d ' abondo pa ra que n e l pu idé ras e
refugia r , a rn u l t i tud e de ga l le go s q ue d i
Pau lo O ros io que ne l s e gua rece ron .
Conten
es t e d i l a t ado mon te moi t a s f eg res í a s , e cada
p a r t e d 'ó l l eva s eu ñam e p a r t i c u l a r , a i nd a
que á todo se l ie da o nome general de Me-
delo, con mui pouca a l t e rac ión do de Medu-
lio. A d i á r o n s e n e s te m o n t e a l g u n h a s e s t a
tu a s e asen tos d ' es teos con i se r ic iós ro m a s
que ade m os t r an o t e r s e a r r em a tad o a l í a
g u e r r a dos ga l leg os : ade m áis , os nom es de
Roma e ou t ros que se a topan ás inmediac iós
do monte , mani fes tán que es te fo i o ce lebra
do M edu l io , e qu e a lg ú s so ldados rom aos e i -
bados na campaña funda ron e s t a s poboac iós
e dé ron l l e s ó que l evan . »
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 85/187
N O T A S 7 9
ca i s obor d ' aque l a s r í a s do mar b r i t án i co ou
gá l ico ond e hou bo u n con ve nto da orde de
San B ie i to . s
B e r g o n d o a p a r e c e c 'o n o m e d e V r e g o n d o
en
p a p e s
d o s éc u lo X V I .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 86/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 87/187
L I B R O S E G U N D O
. P á g . 2 4 . L i ñ . 1 .
a
Govadonga. Se dam os
creto aos Crónicos e Nobiliarios, a jud aron á
Pa io á gana re e s t a f amos a ba t a l l a Lupo Ca l
vo,
señ or do va l le de Le ino s , c 'os seu s ho -
m e s d ' a r m a s ; o co n d e S o n a F e r n á n d e s d e
Tem es , seño r da s m ar in as de B etan zo s c 'os
seus bornes d ' a rm as ; o ca p i tán Su ni f re do
P e r n á n d e s , i r m a o d o d ito ; R o d e ri c o F e r n á n -
des d 'U l loa ; G onza lvo N úñes V a la r i co ; G us -
mán , s eñor de G ondomar , e cap i t án da gen
te de T u i , co es ta e os seu s bornes d 'ar m as ;
G a r c i L o p e s S a r m e n t ó , s e ñ o r d e B r e t o n a ;
G a r c i P e r n á n d e s d e T e m e s q u e m o r r e u n a
ba t a l l a ; So r r é s P e rn á n d e s de Sou tom or de
Sa av ed ra co a s t r op as de L ug o ; Sa nch o d e
Si lva , seño r d ' E n t r e D ou ro e M iño , con
n
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 88/187
8 2 R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I 6 I A .
ge n t e d ' aqu e l a t é r r a ; G o t i e r de S i lv a , s eu
- i rmao; Sancho de Sandoval c 'oa seus homes
d ' a r m a s ; S a n c h o d o V a l ; F e r n a n d o d e T e
m es ;
G o n z a lo M u ñ í s d e V a l l a d a r e s ; G a r c i
F e r n a n d e s d ' H e s p a ñ a , se n i rm a o E o d r i g o
A ne s do Cam ino e s eu pa i A ta u l ío d '' H e s
p a ñ a ; F r a v o F e r r a n d e s d e C a s t r o , s e ñ o r d e
Pro en za , cuñ ado de P a io e s eu i rm ao L op e
de Lem os ; San cho D ia s d e Caa m año , s eñor
de N oia; os b ispo s d ' O u re n s e d ' I r ia ; o
c o n d e J a n O s o rio , s e ñ o r d e B a b i a e B u i r o n ,
e o u t r o s p e r s o n a g e s g a l l e g o s .
P á g . 2 4 . L i ñ . 1 3 . Tributo de cen doncelas.
A m or te de D . S i lo en 7 8 3 , despois d 'u n
r e i n a d o d e n o v e a n o s , a s u a v i u d a A d o s i n -
da e os nobres ga l l egos e a s tu r i anos p roc ra -
m ar on re i á D . Afonso I I o Cas to; pero
M au re ga to , filio bas t a rdo de F ru e l a e de
u n h a e s c r a va m oura , aus i l i ado po l -o em i r
d e Có rdoba , ocupou o t ron o de G al ic ia o
mes mo ano , ob r igan do ao r e i l eg í t imo a ru
g i r á Á l a v a . E m p e r o A b d - e l - R a m a n n o n
pr es tab a o seu apoio sen t i r a r d ' é l o m i l lo r
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 89/187
N O T A S
par t ido que pu idese po l -o que in ipuxo á
M a u r e g a t o a o b r i g a d e li e e n t r e g a r c a d a
ano , en conce ito de t r i b u to , cen do nc e l a s c r i s
t i a n a s , c i n c u e n t a n o b r e s e c i n c u e n t a p r e -
beas ; f e u d o t a n i r r i t a n t e q u e a i n d a q u e p a
rece ío i to lerado pol-os re is , esc i tou o sent i -
nien to do pobo cad a ve s m ais e non ta rd ó n
en t raduci rese en fe i tos a sua opos ic ión á é l
has t r a s acod i r po r compre to e s t e ve rgoños o
v a s a l a g e .
Coupo es t a g lo r i a á cas a de F ig u e i ro a , un
d e c a l e s i n d i v i d u o s e s t a b a n a m o r a d o d e
u n h a dam a co l li da no od ioso t r i b u to , a qu e
fo i l ev ad a á u n h a to r r e ch am ad a de
Peito
Formóse- e t amén do Peito do Barde que
a i n d a e i s i s t í a en sácu los pasado s n a feg res ía
de Sa rand ós , ac tua l conce llo d ' A be go nd o .
Naquela - for ta leza rec ib i ron os mouros á mo
za a s í coma ás s uas compañe i r a s de cau t ive
r i o , no m ed io da s que s ' a top aba n du as i r -
m ás do seu nov io , pero es te , sabe do r do fe i -
t o , conv ocan do á ou t ros ca t ro i rm aos seus e
ou t ro s de ud os e am igo s , sa í u á t e r l l e l -o pe
aos sa r rac eos á un h a legoa d ' aqu e l s i t io
c a n d o e s t e s c a m i n a b a n p a r a B e t a n z o s
á
en i -
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 90/187
Si RESUME DA HISTORIA DE OA tlCIA
ba rca l -a su a pre sa e acom etendoos va le ro sa
m en te n u n campo cbeo de f igue i ras , f e i t as
añ icos as a rmas de t an to fe r i r , esgazaron po
las d ' a qu e la s a rbórea e co e las m ata ro n á
inoi tos e fixeron fu gi l -o res to re sc at an d o as
be l las cau t ivas e co l lendo aos mafometas r i
cos despojos . E n lem bra nz a d ' es ta fazaña ,
os c inco i rmaos tomaron por amias c inco fo
l l as verdes de f igue i ra sobre d ' ouro , e cha
m á r o n s e d e n d e d a q u e l a
Figueiroa,
do nom e
da árb or e con ca les polos • a l c a n z a r a n a V i
to r ia .
Su ced eu es te famoso fe ito o pr im ei ro de
M aio de 79 1 . C ha m áb an s e os c inco hé ro es
P e d r o , S a n c h o , F e r n a n d o , S u e r o e A f o n s o ,
E ra n filloa do ge ne ra l F e r n a n d o Pe re s e de
doña Mar í a Sánches d 'U l loa , e ne tos do con
d e S o n a F e r n á n d e s d e T e m e s , e d e d o ñ a J o a -
n a F e r n á n d e s j r m á n d o r e i A f o ns o. A s i r -
m ás dos hé ro es , r e s c a t ad as po l -os s eus i r
m a o s n o c am p o d a s F i g u e i r a s , c h a m á b a n s e
M e m o r a n a e S a n c h a .
I s t o nos re f iren os h i s to r iad ore s , que a ín
d a q u e a l g ú s v a r í a n ñ a s c i r c u s t a n c i a s , e s
tá n conformes n a su s ta nc ia resp e i to do fe i -
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 91/187
N O T A S 8 5
to .
P e r o r e f e r e n t e a o t r i b u t o n é g a n - o m o i
:
-
tos, fundad os no s i lenc io dos c ron i s t a s á r a
bes e no u t ro s a r gu m en to s s ó lidos d 'abondo-
N efec to , pa r ece non t e r apa reuc i a de ve rda -
de que c inc ue n ta f am i l ia s nob res con s en t i -
sen cada ano o a r r in c á re n l le s as su as filias
ou i rmá s s en p r e f e r i r an t e s a m or t e . A d e
m á is ¿para qué qu er í a o re i de Córdoba cen
m u l l e r e s c r i s t i a n a s t e n d o t a n t a s n o s s e u s e s
tad os? Os au tore s á ra b es , como acabam os de
dic i r , non fa lan d 'es te suceso, qu e, á ser ve r -
d a d e i r o , b o n c u i d a d o t e r í a n d e o p u b r i c a r
po i s l i e s r epor t aba pa ra a s ua nac ión g lo r i a ,
ho nra e p ro ve i to . O s c r i s t i ano s d e da qu e la
tampouco d in nada e só ca t ro sácu los despois
o a r ceb i s po D . Rodr igo f a l a d ' e s t a con t r ibu
c i ó n d e s a n g u e s e n a l e g a r p r o b a a l g u a h a n o
seu apoio . T am én se deb e t e r p res en te que
es te p re lad o e ra m u i dado á c reer toda e ras
de p a t r a ñ a s e é f ác il q ue t om as e po r ve rd ad e
a l g u n h a c o n s e ll a o u h i s t o r i a d ' a l g u n l ib r o
de cab a l l e r í a , ca índo n u n e r r o en que c a í -
ron moi tos h i s to r i adores . Tampouco f a l t a a l
g ú n q u e d i g a q u e M a u r e g a t o p e r m i t í u o
m a t r i m o n i o d a s m u l l e r e s c r i s t i a n a s o ' o s m o u -
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 92/187
S 6 R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
ro s e qu e d 'eso na sce u a fábu la . P o d e pol-o
t an to c r é r s e que , o t r i b u t o d as cen d onc e l a s
)
e i s i st í u ú n i c a m e n t e n a i m a g i n a c i ó n d e
D . R o d r i g o e n a do v u l g o i n o r a n t e d ' a q u e -
la idade de fe r ro .
P á g . 2 4 . L i ñ . 2 0 . Batalla do Cam po das
Figueiras. S 'ó fácil o ref uta l -o t r ib u to d a s
cen doneelas , non pasa o mesmo co a bata l la
d o C a m p o d a s P i g u e i r a s . O s h i s t o r i a d o r e s
es tán conformes no fe i to . Es te combate onde
u n pequeñ o f ato de c r i s t i anos ven ceu , de s -
po i s de u n h a lo i t a b r a v a e de s igu a l , un n i í -
m ero de m ou ros m oi to m aior , de be u ser é
u n h a s o rp res a . V as co da P o n te a s í o da á
- . en t ende r . «E ao t empo quechega ron os mou
ro s , d i , e rg uó ron se as ce lad as e co r tá ron l le - .
l as cabezas .» Pode c reer se que os mouros na
s u a íu g id a de ixas e n caba los , e l e f an t e s , a r
m a s e b a g a g e s e que r ecobras en a s ua l i be r -
t ad e os hom es , m u l l e r e s e nenos qu ee l e s ca u
t i v ab an po r onde pa s ab an , e qu e c 'o e s t a
g en te se a top ase n as du as filias d e E e rn a n
P e r e s ,
e as d 'ou t ros ca ba le i ro s ; de cal rosca-
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 93/187
8 7
t e ,
cer to ou non , po ida dar que vena a bouga
do t r i bu to .
R e s p e i t o d o l u g a r o n d e e s t a b a
o
campo
d a s F i g u e i r a s , t e a t r o d a b a t a l l a , v a r í a n o s
a u t o r e s . O d e u n b a Historia anónim a de
Betanzos d i : «C ontan qu e es ta b a ta l l a fo i
da da en C ach ina s ao pé da cas a de G on zá -
les e de D . Manoel de Cas t ro , s i t io chamado
a i n d a Valdoncel, po r ser á on de os mo uro s
v iñ an á bu s ca l - a s cen donce l a s , p a r a o qu e
t i ñ a n a l í a s s u a s n a v e s a p a r e l l a d a s o u g a l e
ras e a inda a l í ce rca o
j
un ga l chá m as e da s
ga l e r a s . »
Out ros a f i rman que o com bate foi á u n h a
l egoa da t o r r e Pe i to Burde lo e e s t e é o fun
da m en to de m oi tos p a ra fija l-o s i t io en S an
M i g u e l d e F i g u e i r o a . A c i ta d a Historia de
Betanzos, a d i t a : «Peito Bórdelo, d i n a l g ú s ,
e r a a t o r r e de F i gu e i r oa ; pe ro con m a i s r a
zón cu ido se ja u n h a to r re da qu e a in da se
co nse rva n ve s t ig ios da su a for ta leza na fe-
g re s í a de S a ra nd ón s , a qu e t i n a o m es mo
nom e e in da o lu g a r onde se a topa Peito
Bórdelo.»
N u n cu r ios o m anu s c r i t o , anón im o , qu e
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 94/187
S S R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
chegó u à s nos as maos r ep í t e s e v a r i a s veceà
q u e «o v e r d a d e i r o c a m p o d a s F i g u e i r a s e o
p r i m i t i v o s o l a r d o s P i g u e i r o a s n o n e s t á n a
a ldea d ' e s t e nom e , s enon na de A rm u ñ o
( f eg res i a de Lubre , conce l lo de Bergondo) . »
Sobre d ' es to pódese ve l -a nosa Historia de
Betanzos.
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 95/187
L I B R O C U A R T O
P á g . 5 7 . L i ñ . 1 3 .
Pato Gómez Charino,
señor de Ria n jo . E s t e i lu s t re t rov ad or fei
a lmi r an t e de Cas t e l a e s e rv í a moi to aos
r e i s Pe rnando I I I o San to e A fons o X o Sa
bio. «Gauou -Sevilla sendo de mouros» d i
a inscr ic ión do seu sep ulc ro n a i rex a de S an
Fra nc i s co de P on tev ed ra , na cal v i l a nace u
e m q r r e u . A s i g u e n t e barcarola qu e de l i n
ser tamos dará idea do seu es t i lo poét ico:
As f roles do meu amigo
B r ios as van no na v io
E van-se as f roles
D '
aquí ben con meus ameres
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 96/187
R E S U M E D A . H I S T O R I A D E G A L I C I A
A s i ro r es do m eü am ado
Br ios as van en o ba rco :
E v a n -s e as f rores
D ' aqu í ben con meus amores
B r i o s a s v a n n o n a v i o
P a r a c h e g a r a o f e r i d o ,
E van-se as f rores
D ' aqu i ben con meus amores
Br ios as van en o ba rco
Pera chega r ao fos s ado
E va n- se as f rores
D '
aqu í ben con meus amores
Pera chega r ao f e r ido
E
se rv i r mi corpo ve l ido ;
E v a n -s e as f rores
D '
aqu í ben con meus amores
Pera chega r ao fos s ado
E servi r mi corpo loado;
E van-se as f rores
D aqu í ben con meus amores
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 97/187
Ñ O Í A S
P á g . 5 7 . L i ñ . 1 3 . Airas Núñes. E s t e t r o
v a d o r , c l é r i g o , d o m i n a b a o g é n e r o n a r r a t i v o -
V é jas e como na s ig ue n t e c an t ig a de s c r ibe
u n h a a v e n t u r a n o c t u r n a :
O m eu seño r ob i spo na Re do nd ela un d ía
D eno i t e coa g r an medo da des honra fug í a ;
Eu indo-m' aguysando por i r con e l mha v ía
A ch e i u n h a compa ña a s as b r ava e c ru a ,
Q ue me deceron logo de c ima da m ha ru ib a
A zém ela , e cá a r a l ev a r o n- na po r s ua .
E des que eu nac í ' a nunca en t r a r a en l i de ,
Pero j a fora cabo Valedol ide
Escol ta r doas mui tas que fezaron en Mol íde
E alí me lanzaron a mí n ?. : , catrua
A m á i s e s c u d e i r o s , g a g e s o C h u r r u c h a o ,
E t aaes s e rgen tos , ca non gen te de rúa .
A l í mes des bu l l a ron do t aba rdo e dos panos
E no houbero vergoña dos mis cábelos canos»
N e n m e d e r o n
p o r
e n d e g r a s n e n a b a n o s .
Le ixa ron-me qua l f uy nado no meyo de l a v í a
E un dona to t inoso que a de par es taba
O h a m a b ' a m i ñ a n a n a v e l l a í u d u d a d í a .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 98/187
9 Í R E S U M E D A U t S T O Í U A D E G A L I C I A
P á g . 5 7 . L i ñ . 1 4 , Joan Zorro. P a r e c e q u e
es te t rovador fo i contemporáneo do re i Afon-
s o X I . T e n J i n d a s barcarolas. V e j a s e u n h a :
Pe la r ibe i ra do r ío sa l ido
. T r e b e l l e i , m a d r e , c on m e u a m i g o ;
A m o r
ey
migo
Que non ouvesse ;
F i z po r amigo
Que non iezese .
Pe l a r i be i r a do r í o l evado
Trebe l le i , madre , con meu amado;
A mor ey migo
Que non ouvesse ;
F i z po r amigo
Que non fezese.
P á g . 5 7 . L i ñ . 1 4 . Bemalde Bonaval. E s
t e t r o v a d o r e r a s a n t i a g u é s , d e B o n a v a l , d o
ca l lu g a r fa la ña s su as comp os ic iós. A con
t i n u a c i ó n i n s e r t a m o s u n h a :
Se vehes s ' o meu amigo a Bonava l e me v i s s e
V ede s como U 'eu d i r í a an t e qu e n r e u p a r t i s e :
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 99/187
t
O
í
S 08
Se vos fordes non ta rdedes
Tan muyto como soedes ;
D i r i a l l ' e u n o n t a r d e d e s
Amigo , como soedes .
D i r i a l l ' eu ; m ' am igo , s e vos a m i m u y t ' am ade s
F az ed e por m i a t an to q per boa v e n tu ra a jades
Se vos fordes non ta rdedes
Tan muy to como s oedes ;
D i r i a l l ' e u n o n t a r d e d e s
Amigo , como soedes .
Que leda que eu se r iase vehess ' e l f a la r migo ,
E ao p a r t i r da f a l a , d r í a - l l ' eu : m eu am igo
Se vos fordes non ta rdedes
Tan muy to como s oedes ,
D i r i a l l ' e u n o n t a r d e d e s
Amigo , como soedes . •
P á g . 5 9 . L i ñ . 8 . O gallego fai a entrada,
na corte. N on e r a n s o os caba l e i ros da p r i -
m e i r a nobreza os qu e t rova ban en ga l l eg o
senon os m esmos m on arc as . U n d ' es tes
A f o n s o I X d e L e ó n ( A f o n s o V I I I . p a d r e d e
S . F e rn an d o e abó de A fonso o Sab io ) t en
composic iós niui formosas sobresaíndo no
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 100/187
Ü i
BESUM E D A HISTORIA
Ü i
GALItí lA
g é n e ro s a t ír ic o . R e p r o d u c i m o s ' d ' é l u n b a
sá t i r a ou bur la cont ra da cobard ía .
O gene t e , po i s r eme te
Seu a l fa raz cor redor
E s t r e m e n t e s e e s m o r e c e
O coteyfe con pavor .
Vi eoteyfes orpelados
E s t a r m u y m a l e s p a n t a d o s ,
E g e n e t e s t r o s q u i a d o s ,
Cobr i an -uos a r edor ,
E granaos mal a f f i cados
P e r d í a n - n ' a c o l o r .
V i eo t ey fes de g r añón
En o meio do es t ío
Es t a r t r emendo s en f r í o
Ant ' os muros d ' Azamor ;
Ench ía - s e d ' e l e s o r í o
Q u e a u g u a d ' A l q u i v i r m a i o r.
Vi eu de eoteyfes azes
Caes s iquaces
Aves p iores cá rapazes ,
E ouve ran t a l pavor ,
Q u e os seu s pan os de race s
Torna ran d ' ou t r a co lo r .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 101/187
9 5
Vi co teyfes con a rmiños
Coñecedores de v inos
Q ue r apos os dos m ar t iñ os
Q ue non t r az i an s e non
Sa i r en aos mes qu iños
E fezeron todo o peor.
Vi co teyfes e cochens
C o n m u y l o n g o s g r a ñ o e s
Que as barbas dos cabroes .
E o son do a tambor
O s d e i t a b a d o s a r c o e s
Ant ' Os pees do seu señor .
P á g . 5 9 . L i ñ . 8 . propio rei Sabio escri
be en gallego. V é jas e un f r a imen to de u n h a
d a s s u a s c a n t i g a s .
E por es to l ie demando
qu e He non u en na em en te
do qu e d iz a m aa g e n te
po rqu e soon do seu ba nd o ,
e t que ando
a loando
et por e la uou t robar ,
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 102/187
R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
e t cu idando
e t bus cando
como a possa onrar .
Mas que l i es dé ga la rdoes
ben quaes e les merecen
porque me t an ma l g r adecen
meus can ta res e t meus soes ,
e t razoes
et tencoes
q u e po r el a vo u filiar;
ca feloes
. coracoes
m e u a n p o r e n d e m o s t r a r .
E a r a i a p i a da de
de como perd í meus d ias
ca r r e i r a s bus cand ' e u i a s
por da r aue r e t he rdade
i i u e r d a d ' e
l ea ldade
p e r r e n n u n c a p u d ' a c h a r
mais maldad ' e
fa l s idade
c o n q u e m e c u i d a n r n a t a r ,
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 103/187
N O T A S 97
Cuide i sob i r en a l t esa
Por cobra r ma io r e s t ado
E caín en ta l pobresa
Q ue moi ro des amparado ;
Con pe sa r e con dése jo
Que vos d i re i mal f adado
O que eu t eño ven o ve jo ,
P á g . 6 0 . L i ñ . é . Macias. F o i n a t u r a l d a
v i l a do P a d ró n e poe t a de m a i s m ér i t o que
o que l ie da n a l g u s c r í t i cos hespa ñó s qu e
din qu e ó ce leb rado m ais po l -o t r á g i co da
su a m or te qu e po l-o va lor da s su as po es ías .
R e p r o d u c i m o s u n h a d ' e s t a s .
C a t i v o d a m i ñ a t r i s t u r a
J a t odos p r enden e s pan to
E p r e g u n t a n : ¿ Q u é v e n t u r a
P o i q u e m e t o r m e n t a t a n t o ?
Mais non se i no mundo, amigo ,
Q u e m a i s d o m e u q u e b r a n t o
Diga des to que vos d igo :
Que eu ben se i nunca debia
Ao pensar que far sol ía .
1 3
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 104/187
9 8
" R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
Cando o loco quer mais a l to
Sob i r , p r ende ma io r s a l t o .
P e r o q u e p r o v e s a n d e c e
P o r q u e m e d e v a p e s a r
Miña locura as í c resce
Q ue moi ro po r en t o rva r ;
P e r o m a i s n o n b a b e r e i
S inon ver e deso ja r
E por en as í d i re i :
Quen en caree soe v iber
Deseja en caree inorrer .
M i ñ a v e n t u r a e n d e m a n d a
M e p u x o á t a n d u d a d a
Q u e m e u c o r a z ó n m e m a n d a
Q ue s e j a s empre negada ;
P e r o m a i s n o n s a b e r á n
D e m i ñ a c o i t a l a s d r a d a
E por en a s í d i r án :
Can rab ioso é cousa brava
D o sen seño r s ' ó q u e t r a v a .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 105/187
9 9
P á g . 6 0 . L i ñ . 2 2 . Vülasandino. D ' e s t e e
d 'ou t ros po e tas qu e non es tá p robad o fosea
ga l legos , ba i co inpos ic iós , be l l as
i'
ahondo ,
n o Cancioneiro de Baem e n o u t r a s c o le i-
c iós d e po es ía s .
I n s e r t a m o s a l g u n b a s :
D E V I L L A S A N D I N O
D es que de vos me pa r t í a ,
Lume des tes o l ios ineus ,
Po l - a f é que debo á D eus
J a m á i s p r a s e r n u n c a v i n .
T a n g r a v e s c u i t a s s u f r i n ,
Suf ro , a tendo s suf re r ,
Que pois non vos poso ver
Non sei que se ja de min.
Choran con g ran s oedade
Es tes meus o l ios ca t ivos ,
Mor tos s s on pe ro andan v ivos ,
E
m a n t e n d o l e a l d a d e ,
S e ñ o r a , g r a n c r u e l d a d e
P a r e d e s e n o l v i d a r
A quen non l i e p í a s mi r a r
S inon vos a g r an be ldado .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 106/187
1 0 Ó R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C Í A
Meus o l io s andan mi r ando
N oi te e d ía á tod as p ar te s ,
B u s c a n d o p o r m u i t a s a r t e s
Como non moi ra penando;
Mai s meu co raeón pens ando
N o n l ie s qu e re da r p l a s e r
Por vos s empre obedece r
E les non ces s an chorando .
*
»
D E P E R O G O N Q A L E S D E M E N D O Z A
F R A I H E N T O
Por D eus , s eñora , non me ma tedes
Q u e e n m i ñ a m o r t e n o n g a n a r e d e s
Mui s in in f in ta e mui s in desden
V os ame i s empre ma i s que a ou t r a r en
E s i me ma tades po r vos que re r ben ,
¿A quén vos desama, que l i e f a redes?
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 107/187
401
D E G A R C I F É R N Á N D E S D E I E R E N A
Por l ea l se rv i r ¡ cu i tado
E u s e m p r e s e r v i r é
Son conquis to á sa lva fé
E á nior te condenado;
D e cu idado
J a m e n o n c o n v e n p a r t i r
Pois que non poso eneobr i r
Miñas coi tas ¡mal pecado
Por ende non ous s a r i a
Miña co i ta en deser
Q ue e l a ha t an g r a n pode r
Que me lo defender ía .
r
' ;
G ra n fo li a \ " .
M e ser á ce r to s in p ar . \ - .
E n c u i d a r c o n t r a c u i d a r
Por g r an ma l de mi s e r i a .
D o c u i d e i e n r i q u i n t a r
Foi ca t ivo en ipobrescer ,
V ivo e dese jo m or rer
Inda non ouso fa la r ,
O p e n s a r
E n t r o c a r
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 108/187
Í 0 2
R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
Porque non poso por en
Miña g ran co i t a o lv ida r .
O mui a l to s in por que
M os t róum e por s i co n ten da ,
A t a l h e i m i ñ a v i v e n d a ,
Que non se i d ic i r ca l é ,
Ca pense i
En t rocar coma lea l
A n t e d e u d a p o r b e n m a l :
M i ñ a s c u i t a s n o n d i r e i .
•
D E D . P E D R O V E L E S D E G U E V A R A
F R A JUMENTO
Sancha Car r i l l o , s i vos o t a l an t e
E de casar , facede ora as í
Como me eu pague de vos e de mí ,
Sed vos s egura de s e r ben andan te ,
Q ue toda l - a s cous as de que me pague i
V os acha redes que eu a s cas e i
A n t e s q u e R e i n i n R e i n a n i I n f a n t e .
• i i i ¡
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 109/187
N 0 T A"S
D E P E D R O D E S A N T A F É
F R A I H E N T O
Pois por favor cer to se i
A todo home o mel lor ,
Por t an to , eu c r ida re i
¡Ay favor ¡Ay D eu s , f avo r
P á g . 6 1 . L i a . 1 3 . Alá en Monterei. R e
prod uc im os es te sone to , pa ra qu e se po ida
jus ga r do va lo r do mes mo.
A lá en Monte r e i , en V a l de Laca
A V io lan t e v i be i r a de un r í o ,
Tan fo rmos a en ve rdá , que 'quede i f r í o
D e ve r a lma inmor t a l en mor t a l maga :
D e u n al to e l in do copo a seda ' lac a
A Pas tora sacaba f ío á f ío ,
C ua nd o I la d is se :— m orr o, cor ta o f ío».—
— V ó l v e o , n o n c o r t a r e i , s e g u r o p a s s a . —
—¿"E como passarci , se eu acá quedo? —
Se pa s s a r , r e s po nd í , non vou s eg ur o ,
Que es te corpo sen a lma morra cedo .—
—Con a miña que l evas , t e a s eguro
Q u e n o n m o r r a s P a s t o r . — P a s t o r a e i m e d o ,
O q u e d a r m e p a r e c e m a i s s e g u r o . —
103
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 110/187
104 R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
P á g . 6 2 . L i ñ . 1 7. Joan Torrado. D ' e s t e
poe t a con s é rvas e un Ro m an ce con m ot ivo
d a s F e s t a s M i n e r v a s á m e m o r i a d o A r c e b i s -
po de Sa nt iag o D . A lonso de F on seca o
G rande , que encomenza a s í :
Fala o corvo, escoi ten todos ,
Eu veno con a s as neg ras
Cor tando os ven tos de longo
Para chega r á e s t a s f e s t a s .
H o ge A po lo me to rno u
E n b r a n c a s a s n e g r a s p e n n a s
P a r a c a n t a r c om a o c i s n n e
A s g r a n d e z a s d e F o n s e c a .
Can ta r e i como s ouper
Po i s ve jo da miña a ldea
Cisnes que parecen corvos ,
Corvos que l i es asomel lan .
P á g . 6 3 . L i ñ . 4 . A centralización. A s n i a -
iores épocas do es pr en do r dos pobos ó c a n
do es tes s ' a topan l ib re s . G al ic ia non po dia
íur ta r se d ' es ta l e i b io lóg ica . E para que non
se nos t a c h e de pa rc i ás ve ja se o qu e u n
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 111/187
" N O T A S 105
i l u s t r e e s c r i t o r e s t r a ng e i ro , Teófilo B ra g a
di sobor d 'es to.
« . .. a Gralliza é a pr ov in cia m ais d u ra m e n
te su bm et id a á un ida de po l í t ica e m ais sa
c ri ficada pelo cen t r a l i s mo ad m in i s t r a t i vo ;
e l l a r e s i s t e pe l a s ua t r ad i cao ly r i ca , em que
cons e rva a s ua f e i cao e thn i cae e s s e e s p í r i t u
loca l a que chama- s o idade . . . A G ralliza s e -
g u íu a sor te da un i fi cac ión as tu ro- le on esa ,
pe rde nd o cada vez m ais os seus e lem entos
de c u l t u ra e de v id a na cion al ; A Grall iza ,
na r econ s t i tucao da s oc iedade ne o-g ó th i ca ,
era o foco da c ivi l icao pe ni ns ul ar ; aq u í v i -
nham os re i s comple ta r a sua educacao , e a
l i n gu a ga l l ega e r a p r e f e r ida p a ra a s com-
pos icoes poé t icas das Cór te3 em que se imi -
t av a a poesí a t r o ba lo r es ca , t áo de l i cada na
sua caus is t ica sent imental . A Gral l iza perde
a su a ex is te nc ia po l í t ica , e por ta l ac to ap a-
ga - s e s ua cu l tu r a . »
P á g . 6 3 . L í ñ . 20 .
Pastor Días.
E s t e i l u s
t r e escr i to r e insp i ra d í s im o poe ta , na sceu
en V ive i ro en 1812 e m or re u en L isbo a en
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 112/187
1ÓG RESUME DA HISTORIA DE GALICIA
P à g , 6 3 . L i n . 2 3 . Alberte Camino. E s t e
p o e t a n a s c e u n o E e r r o l o p r im e i ro de San
M a r t i n o de 1821 e finou en M ad r i o dous d e
N a d a l de 18 61 . J?o i u n dos pr ec urs or es da
renas cenc i a da poes i a ga l l ega , pe ro nunca s e
1 8 6 3 .
Eo i m in i s t ro e em ba ixad or e ocupou
ou t ros a l tos carg os po l í t icos . T iv o am is tad o
co g ra n d e poe t a V íc to r H u g o . V er si fi cou en
cas te lá , f r ancés e ga l lego . Nes te id ioma ten
unha p rec ios a Alborada qu e comenza as í :
¡ A i m i ñ a p e q u e n i ñ a
¡Qué ol ios buni tos tés ¡Qué br i ladores
¡Case sa l t a a a lma miña
¡E vendo os teus colores
Ver me parece todol -os amores
A g o r a q u e a a l b o r a d a
O s du lces paxa r iños j a can t a ron .
E de f resca orva l lada
Ñ as pe r l a s o s r am iños s e p in t a ro n ,
A g o r a , q u e d i v i n o s
Br i l a r án os t eus o l i o s c r i s t a l i nos
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 113/187
N O T A S 1 0 7
cu idou da im po r t anc i a qu e po de r í an t e l -os
seus versos : que imou cas i toda l -as suas
obras pouco an t e s de m or re r . D o n A nd ré s
Mar t inez Sa lazar r eco l léu de l as compos ic iós
q u e p u i d o e p u b r i c o u n a C r u ñ a , e n 1 8 9 6 , u n
l indo vo lume c 'o t i tu lo de
Alberto Cam ino.
Poesías gallegas. D ' e s t e t omamos a qu e s i
g u e :
L E X O S D É L A
¡Tevra, terrina
¡Terra, a miña
Meus amigos , t r i s t e e s tou ,
Moi t a s s oedades t eño
1
D a t é r r a que me c r iou :
¡Mal aja a sor te do deño
Que déla che me sacou , . .
Os que amor iño l i e t eedes
A o chan donde vos ro l a ron
E que lexos del vos veedes ,
Polos que en vos so af incaron
O rneu door medi redes .
Q uen nono s in t a d i r á :
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 114/187
R E S U M Í S Ú A H I S T O R I A C E G A L I C I A
E gar r ida ; e como ta l ,
Tenme todo apas ionado ;
P a g ó ,
po i s , ca l namorado ,
— ¿ P o r q u é t a m a ñ a t r i s t e z a ? . . .
¿Ñeras pobre a l i ?—¡E verdá . . .
—¡Po i s s i non pe rdes r i queza .
A que teer tal soedá?. . .
¿N on me l lo r aehes ?—Concedo
— ¿ Q u e n p r o t e g e r t e ala q u e i r a
T e e s ?
— D e n i n g u n h a m a n e i ra ;
E s i a i , qu e lev a n te o ded o. . .
¡E fórache a vez pr imeira . .
— P o i s s i n a d a a a t u a t é r r a
Lie t ees que agradecer ; d i :
¿Por qué á recordas as í? . . .
¿ P o r q u é c h e d a t a n t a g u e r r a ?
Es ta r t an l exos da l í? . . .
— E u cho d i re i : son am ores
Por é la o que t a l me perde :
Fe i t í zanrne as suas f rores
O s e u c h a n c i ñ o t a n v e r d e
E ai r iños consoladores .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 115/187
1 0 9
Q ue ma i s que re , po r s eu ma l ,
Can to ma i s é des v i ado .
E n es t a am ar g a po r f í a
V i v i r e i s e m p r e p e n s a n d o :
¡Q ue i r a D ios que chegue o d í a
D e e n c a m i n a r m e , b u s c a n d o
Ter r a en que t an ma l me v í a
P o r q u e e u q u é r o v o l a b e n :
Cas i por e la suspi ro . . .
E qu e , s i aa ve rd á eu o m i ro :
Ela á culpa nona ten . . .
Ma i s dé ixome de quo ixa r
D a q u e s t a d e s v e n t u r i ñ a ,
Q ue afe l las m e fa i ch o ra r ;
E d i re i , por acabar ;
Q ue n a i te r r a como a miña ,
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 116/187
lio R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A .
P á g . 6 4 . L i a . 2 . D. Francisco Anón. E s t e
poe t a nas c eu en Boe l (O u te s ) , na p ro v in c i a
da Cruña o 10 de O á tono do an o 1812 e mo -
r r e u en M ad r í o 15 de A br i l de 1878 . E s t u -
d iou p ara abog ado e l icenc ióuse en d i r e i to
en 184 5 . Ao ano s ig ue nt e tomou p a r te nos
acon tec im en tos po l í ti cos de G a l i c i a . E m ig ro u
á Por tuga l de onde ío i bo t ado en 1850 po l - a
pubr i cac ión de s eu
Himno dos pobos:
r e -
c o r r e u g r a n p a r t e d o P r a n z a e I t a l i a v o l v e n -
do á H es paña o 53 , e o 66 tomou de novo á
e m i g r a c i ó n á P o r t u g a l , a b r í n d o l l e a s p o r t a s
da pa t r i a á r evoluc ión do 68 .
P o i u n g ra n am an te de G a l i c i a e nos s eu s
v e r s o s m a n e x a o l i n g u a x e co n m a e s t r í a d ' a -
bondo . V éja se como enco m eza o seu h im no
« O R e c o r d ó » :
A G A L I C I A
Como un n iño de v iche locrego
Q ue a r r andea en t r e fo l l a s a b r i s a ,
Eu con templo con maga s o r r i s a
O co r runcho onde l i b r e nac in ,
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 117/187
N O T A S
t i l
P á g . 6 4 . L i ñ . 4 .
D. Joan Manoel Pintos.
N a s ceu en 1811 en P o n te v e d ra e m or reu en
V igo o 29 de San Jo a n de 187 6 . TJnha d as
su as m ais in te nc ion ad as compos ic iós e o s i
g í l en te sone to :
A G A L I C I A
Ou Gal ic ia , Gal ic ia , boi de pal la
C an ta l ás t im a ten de t í o ga i t e i ro (1)
l)
Pcr soua ge protagonista da sua obra
A
Gaita
O a *
l lega.
V i n d e L i s i a a e n c a n t a d a r i v e i r a ,
A s r i q u í s i m a s v e i g a s d ' a G a l i a ,
O s j a rd ins d ' a mann i f i ca I t a l i a
Como o noso bó chan nada vin .
¿Onde es tán as dehesas f rondosas
E f lor idos hervales amenos ,
E n q u e a l e g r e s r e b u l d a n os n e n o s ,
Ou quizás namorado pas tor?
¿Onde os mágicos va l les sombr íos
Se rpen tados de f r e s cos r egue i ros ,
E n q u e e s t á n d e b r u z a d o s s a l g u e i r o s
Conv idando á fu r t i ños d ' amor?
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 118/187
112 R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
P á g . 6 4. L i ñ . 5 , Don José Garda Mos -
quera. P o i e s t e i n s p i r ad o poe t a ou res an ,
p ro fes o r de l a t i n na c idade das Burgas . E ra
profundo h u m an is ta e filó logo . A s su as co m -
pos ic iós teñ en u n cor te c lás ico . A su a ob ra
o i t ima ó a t r ad uc ión da oda de H ora c io ,
Beatus Ule, que eneomeza as í :
A V I D A D O C A M P O
Pel i z quen v ive , ca l ' o s d ' ou t ro t empo ,
L o n x e d e b a r a f a n d a s ,
O agui l lón que che meten ó de ace i ro
E
con e l m u i ta íorza te a sob al la .
No lombo teu zor rega , ba te e mal la
P a s t a o m a i s m o n i c r e q u e f e r r a n c h e i r o ,
E ca lesquer podenco foras te i ro
Te va fa , de ve rgonza s in migaüa
A g a r i m a a l l e e i r a e s e s i n g r a t o s
Ou v íboras 'que pos tas 6 t eu pe i to
Co f e r r e t e ch e rom pen m i l bu ra tos
Se o sangue teu re fugas do teu l e i to
M a l a s n o v a s , m a d r a s t a d e i n s e n s a t o s ,
Dos f i l loa teus ó amor non tes derei to .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 119/187
N O T A S 113
P á g . 6 4 . L i ñ . 1 0 . Don Antonio Santiago
Somoza. E s t e poe t a , nad o na C ru na e m or to
f a i p o u c o e n M a d r i , d i s t in g u i d o j o r n a l i s t a ,
e ra apre c iad o dos com pañe i ros no cu l t iv o
das m us as . Vé jase o sone to qu e com puxo A
memoria do inspirado autor do Desconsolo:
1 5
E lab ra os e idos qu e seu p a i l ab rab a ,
C o n x u g a d a d e s e u , l i b r e d ' u s u r a s
N i n g u e r r e i r o c l a r í n n i n m a r a i r a d o
O s e u s o n o c o n t u r b a n ,
N in a s po r t a s s ' encorva d ' o s magna tes ,
Nin pos tes l eva n-o pa t ín da cur ia .
P e ro a s r am as f ronden tes d ' a v id e i r a
C o v i d u e i r o x u n t a ,
Ou polas t ras ru i s c 'o podón t ronza ,
E p o l a s t r a s e n x e r t a m a i s r o b u s t a s .
Ou as vacas e bois desd 'o picouto
V e p a c e r n - a l l a n u r a
O u o me i qu e e s p rem eu g a rd a ñ as o l a s ,
Ou os rexelos d 'o vel lón desnuda.
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 120/187
114 RESUME DA HISTORIA DE GALICIA
O g i lg a ro calou ... J a non ced iño
A bróterna crarea oo o seu canto:
N in l edo j a o so l m a d ru g a t a n to
E láy ase o p i ña l ca l u n m en ino .
— O n i ñ o v a i c a c h e a r ,
t i ,
p i ca r iño ,
Q u e c h á n t a m e n o c h a n n o n s e i q u e e s p a n t o .
¡Era ó nacer do so l , do ceo encanto
¡Era a g ro r i a do p rado , o amor ino
N on l eves pau n in ped ra , va i va l e i ro
E ca l a p icafo l la p in ta rada
Sube agachado ben ó l imoei ro . . .
—¿Por qué choras r apas ? ¡A i s o r t e a i r ada
—
O g i l g a r o m o r re u — N o i t e ó r u e i r o ,
I n v e r n o s e m p r e , e b r é t e m a , e g i a d a .
P á g . 6 4 . L i ü . 1 1 .
Dtn
Eduardo Pondal.
E s t e i l u s t r e poe t a nas ce u en Pon teces o o 6
d e F e b r e i r o d e 1 8 3 5 . S e g u í u a c a r r e i r a d e
m e d i c i n a n a U n i v e r s i d a d e d e S a n t i a g o , n a
q u e e s t u d i o u t a m é n h u m a n i d a d e s t e n d o p o r
p ro fes o res de g r ego e l i t e r a tu r a l a t i na , r e s -
p e i t i v a m e n t e , a os q u e o e r a n m u i d i s t i n g u i
dos D . Sa n t i a go U s oz e o p r e s b í t e ro D . P e
d ro
Losada,
G radu ou s e de doc to r na gü e la
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 121/187
1 1 5
facu l tada e per teneceu aos corpos de san ida-
de da a rm ad a e do exórc i to , n os que e n t r a ra
por r igurosas opos ic iós despois de moi to br i -
l an tes exerc ic ios .
P o n d al fo i de nd e nen o ded icado á poes ía
facéndose po pu lar c 'o famoso b r in d is do
banquete democrát ico de Conjo en 185*5, po-
l -o que fo i per seguido e houbo de se r des te
r r ado á s Mar i anas . E un dos que fo rman na
pr ime i r a r i ng l e i r a da f a l anxe dos nos os p r e
cu r s o res . P u b r i c o u m oi t a s e i nu i be l l a s
composic iós en ca s te lan e en ga l le go , e de u
á e s t am pa en S an t i ag o , en 1879 , u n vo lum e
b i l i n g ü e t i t u l a d o Hum ores de los Pinos; p e
ro despo is , deu se á esc r ib i r t ín icam en te en
ga l l eg o e pu br i c ou en 1886 os Queixumes
dos Pinos qu e form an ^o tomo u ú m er o 7 da
«Bib l io t eca G a l l ega» , e en 1895
O Dolme de
Dombate e A Campana d
J
Anllóns c o r r e g i
da e au m en tad a (poi s a p r im i t i v a fo rma
p a r t e d o s Queixumes).. N a a u t u a l i d a d e o c ú
pas e en e s c r ib i r Gandreiras, Procela7"ia, e
en da l - a de r r a de i r a m an ao poema en o i t a -
v a r i m a
Os Eoas
q u e a s g e n t e s d e b o n g u s
to esperan con impacenc ia .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 122/187
±Í0 R E S U M E ¿ A . H I S T O R I A D E G A L I C I A
D a j a p a s a d a j u v e n t ú , q u e r i d o s
A m igo s , e t am ón da m iña in f anc i a ;
Pa ra de min vos s e rdes e s qúec idos ,
N ad a pode o pes a r , nad a a d i s t anc i a :
P o n d a l ó u n h o m e d e v a s t í s i m a i l u s t r a
c ión , p rofundo humanis ta , e , como poe ta , un
dos m ais insp i rad os , e le ga nte s e cor rec to s .
Moi tas das suas poes ías foron t raduc idas ] á
d iv erso s id iom as . A qu e ponemos á con t i
nuac ión , t en , ademáis da sua be l leza , a c i r -
cus t anc i a de s e r é i néd i t a .
*
* *
Os cam inos , os m atos m ontes íos ,
Os gar r idos ensoños , os l inde i ros .
Os cantos saüdosos , os res íos ,
Os cómaros , os p inos , os regue i ros :
A s p romes as , o s t r un fos , o s des v íos ,
As doces esperanzas , os sende i ros ;
Todo me da s u idades e t r i ganzas ,
T o d o m e t r a e p u n g e n t e s m e m o r a n z a s .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 123/187
N O T A S 1 1 7
N on pode o fe rro , no n os ternpos ido s
Meus r eco rdos bo r r a r , miña cons t anc i a ;
Pois n^es te mundo todo amor fa l l ece ,
Non esquezades quen vos non esquece .
P á g . 6 4 . L í ñ . 1 4 . O doctor D. José Lopes
de la Vega. N a s c e u n o r u e i r o d ' E s t e i r o n a
c i d a d e d e F e r r o l . S e g u í u a c a r r e i r a d a m e
dic ina e fijou a su a re s id en cia n a v i l a de
M a d r í ded ica do á sua profesión a ao cu l t ivo
das l e t r a s , dando s empre p robas do s eu moi -
to amor á Galicia á qu en dedicóu es te
S O N E T O
O u G a l i c i a , G a l i c i a , t é r r a amada ,
Fonte de bendición; f i l ia do ceo,
¿P or qu é o pe i t iñ o de dolor tes cbeo ,
E do mundo t e encon t r a s des p rec i ada?
¿ P o r q u é v i v e s t a n t r i s t e e c a l u n i a d a ,
E un puña l t es c ravado no teu seo ,
E como humi lde , enmudec ido r eo ,
O l v i d a s a t u a g l o r i a c e l e b r a d a ?
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 124/187
l i s
Alza , Gal ic ia , a f ren te de lor ida ,
E s p e r t a j a d ' es e do rm i r p ro fundo
Q u e e r e s t é r r a d ' am or ape t ec ida .
A s o m b r a o m u n d o , g r a n d e , e n n o b r e c i d a ,
Q ue e r e s f e rmos o r e ino , s i n s egundo ,
. E en che a tu a fé a ium en s id á do m un do .
P á g . 6 4 . L i ñ . 1 5 . Saco Arce. Es-te sa bi o
f i ló logo , ca tedrá t i co do Ins t i tu to d 'Ourens ,
a u t o r d e u n h a n o t a b r e Gram ática Gallega,
e
de ou t ros ap rec i ab res t r aba l lo s , t en fo rmo-
s as t r aduc ios poé t i cas do l a t i n , e t a m é n t e n
compos ic iós or ig inas de be l leza d ' abondo
como tes t if i can os f ra im ento s s i g u en te s d a
t i t u l a d a
O M I N I N O D ' O C E O
¡Ay l indo neno cal pecho cogol lo
D e ros a t emprá
¡ A y n e n o l i n d o c a l b r a n e a z u c e n a ,
Q u e m a i n o b a m b e a
O a i r i ño d ' o va l
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 125/187
1 1 9
N -a s m au s e rg u id o de N á i f e i ti ce i ra
C o n b r a n d o s u r r i r ;
¡Cal t e poupea , ca l doce t ' a r ru la ,
Con canto de ríala
Cos ol ios en Tí
¡A y N a i bend i t a , que á b i cos ch ' enxuga
A s vágoas de dó r
¡Dichosa v i rgen que aper ta n -o seo
Un neno d 'o ceo
U n neno qu ' é D ios
Ca lá i , r egu e i ros ; p i ade i ros pa xá ros ,
O bico pechai ;
V en tos d ' a t ouza , ca l á i , que du rmido
X a o n e n o g a r r i d o
Quedou sobre a Nái .
P á g . 6 4 . L i o . 2 2 .
Doña Rosalía de Cas
tro. E s t a i l u s t r e p o e ti sa n a s c e u e n S a n t i a
go o 21 de F eb re i ro d e 1837 e m or re u o 15
de J u l io de 1885 . E ra de an t iga e nobre f a
mi l i a e dendes de nena , deu amos t r a de s eu
ta l en to e de do tes non v u lg a re s p ar a a p oe
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 126/187
i ? 0 R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
A q ú e s q u e ten fama, d 'h on rad os n ' a v i l a
R o u b á r o n m e t a n t a b r a n c u r a q u ' e u t i n a ,
B o t á r o n m e e s t r u m e n ' a s g a l a s d ' u n d í a ,
A
roupa de co t e puñé ronma en t i r a s .
N in pedra de ixa ron , en dond ' eu v iv i r á ;
S i n l a r , n i n a b r i g o , m o r e y n ' a s c u r t i ñ a s ,
O raso c ' as l ebres dormín n ' as campias ;
Meusf i l los . . . ¡meusanxos . . . que t an t ' eu quer ía
-Morreron , mor reron , c ' a f ame que t iñan ^
s ía . D a ida de de v in te an os ma r ido u c 'o
g r a n d e h i s t o r ia d o r D . M a n o e l M u r g u í a e
por i nd i cac ión d ' e s t e pn br i co u os s eus t r a -
ba l los que , por esceso de modes t ia , no qu i -
x e r a d a r a o p r e l o . E s c r i b í u v a r i a s o b r a s
en pro sa e ve rso , en he sp añ ol e en ga l leg o .
Como poe ta cas te lán na obra En las orillas
del Sar pó des e po ne r ao p a r dos ma is a l tos
po e tas de C as t e la ne s te sácu lo . Como poe ta
g a l l e g o ó u n a s t r o d e p r i m e i r a m a n i t u d e -
Véjase a sua prec iosa compos ic ión
A X U S T I C I A P O - L - A M A N
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 127/187
N O T A S 1 2 1
Q u e d e y d e s h o n r a d a m u o h á r o n m ' a v i d a ,
F ixéronrn 'un l e i to de toxos e s i lvas ,
Y - e n t a n t o os r a p o so s d e s a n g r e m a l d i t a ,
T r a n q u i l o s n ' u n l e i t o d e r o s a s d o r m í a n .
— Salvademe; ¡ou, xuecesl berrey. . . ¡ to ler ía ' .
D e min s e mofa ron , vendeum'a xus t i c i a .
—Bon Dios, axudaime
t
berrúj,bort&j i n d a -
Tan a l t o . qu ' e s t aba , bon D ios non m 'o í r a .
Es tonces cal loba doente ou fer ida ,
D 'un sa l to con rab ia p i l l ey a fouc iña ,
R on de i pas en iüo . . . ¡N e-as e rbas s e n t í an
Y-a lúa escondíase , y -a fe ra dormía
Cos s eus compaüe i ros en cama mul l i da .
Mi re inos con ca lma y a s mans e s t end idas .
D 'u n go lpe , ¡d 'un soyo de ixe inos s in v i da
Y-Ô lado conten ta , sen te ime d ' as v í t imas ,
Tranqui la , esperando po- l ' a a lba d 'o d ía .
Y -ês tonce s . .. e s tonces , cum preu s e a xu s t i c i a .
Eu , n ' e les ; y as l e i ses , n ' a man qu 'os fe r i ra ,
P á g . 6 5 . L i ñ , 6 , D. Valentín Lamas Car-
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 128/187
122 RESUM E DA. HISTORIA DE GALICIA
vajal. E s t e d i s t i n g u i d o p o e ta é u n d i ñ o c a n
tor da v i da do campo, de scr ib id or dos co s -
tumes do a ldean e dos pa i sages da nosa t é
r r a . P r i v a d o d o s e n t id o d a v i s t a , d i s g r a c i a
qu e padece ron moi tos gen ios coma H om ero
e M i l tou , t em pra a s t r i s t u r a s do s eu co ra
zón c 'os ecos da su a l i ra ,p oe t iza as su as v i -
s iós e con duzo sa m elan co nía un h as v ec es ,
co fogo da i nd in ac ión ou t r a s m a i s , m an i f e s -
t ano s s em pre s eu g r a n d e am or á G a l i c i a .
O s i g u e n t e s o n e t o t i t u l a d o Dens fraíresque
Gallwcice,
é t a l ves u n h a da s m i l lo res c o m ,
pos i c iós nes t e de r r ade i ro s en t ido .
G a l i c i a , e s pe r t a y é rgue t e l i xe i r a
Cobra , l o i t ando , a l i be r t a pe rd ida
Que mel lor é mor rer , que confondida
V iv i r co -a qu ' é p r a t í como es t r a nx e i r a .
T í que fuche dos pobos a lumbre i ra
¿Pra qué e s t á s a ld r axada y e s quec ida?
Sea a gror ia o t eu so l , a pas tua v ida ,
Deus fratresque Gallcecice a t u a b a n d e i r a .
P a i un es forzó , p a t re a , m os t ra for te
I s e va lo r que s empre fo i t ua he renza :
F^res dina , Gal ic ia , d 'out ra sor te .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 129/187
N O T A S i
C
-3
Andruc l io fo i á cor t ina
A c a t a r h e r v a n o n t r o u t e ,
E lavándoos pes na fonte
A t o p o u á O a r m e l i ñ a .
V e n d o l l ' a p e r n a b r a n q u i ñ a
Non sei que quixo facer :
E l é l ióm e, e la m ul le r ;
O d ía da tua g ro r i a xa comeuza :
¡Lo i tade, po is , i r raa os ¿Qué v a l a m or te
S i l og ramos a nos a i ndependenza?
P á g . 6 5 . L i ñ . 9 . D. Bieito Losada . E s t e
d i s t i ng u id o poe t a í o i méd ico m i l i t a r n a ca l
c a r r e i r a c h e g o u á c a t e g o r í a e q u i v a l e n t e á
de corone l d ' exó rc i to . R e t i ra d o do se rv ic io
ña s s u as pos esiós da U l l a , onde m o r r e u
j
a in da a l í , no med io dos s eus pa de c im en tos
f ís icos , r e nd ía cu l to ás M usa s , sobre sa ind o
no gé ne ro fes t ivo , e í acen do formosas com -
posi ciós e i n t en c ion ad os , ep ig ram as com a
es t e :
.
P O L - 0 R A B O D A C U L L E R . . .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 130/187
Í2 -i R E S U M E D A I 1 I S T 0 B I A D E - G A L l t í r Á
Un tolo, fai unl ia tola. . .
En f in, vai o gato á ola
Pol -o rabo da cu l le r .
P á g . 6 5 . L i ñ . 1 4 . Curros Henríques. E s t e
g ra n poe t a m ane xa todo l-os gén e ros da poe
s í a con maes t r í a s in i gua l e ab r íu novos ds -
r ro t e i ros á poes ía ga l l eg a . Sobres ae con to
do no gén e ro s a t í r ico t r on an do con t r a t od a
cor ruc ió n e v i l an za da s oc i edade p re s en te .
T a l ve s a m e l lo r da s s ú as ob ras (dend e o
p u n t o d e v i s t a p u r a m e n t e l i te r a r i o ) ó
O Di
vino Saínele p r e c i o sa m e n t e e s c r i t a e n t r i a
d a s o n d e s e ' so s t e n a n a r r a c i ó n b r i l a n t e m e n t e
s en dec a i r . P o i da da r qu e ou t r a ob ra de t a n
to m ér i to coma es ta t a r d e moi to en ap are ce r
n a n o s a l i t e r a t u r a .
R e p r o d u c i m o s a l g u n b a s t r i a d a s d o e n c o -
mezo que é maníf ico:
Sinto n 'o pei to us afogos
Q ue pa rece que m 'o morden
Se te duc i a s de cans dogos .
D i n q u e s o n r e m o r d e m o n t o s
D 'os meus pecados á mi les
D 'a s miñas cu lpas á cen tos .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 131/187
N O T A S
Culpas d ' home ma l c r i s t i ano
P e c a d o s d ' h e r e x e , t a l e s
Q ue non l i e s va l zu ruxano .
P r a m e c u r a r b e b i n a g u a s ,
P i s e i he rvas , r ece i t r í o s ,
B i q u e i s a n t o s , v e r t i n b á g o a s .
N on b a i fes ta ou ro ina r ía
Onde empanado non fose :
¡Nunca topei mi l lor ía
X a miña na i m 'o d i c í a :
«¿Onde h as d ' i r , bo y que non a ra s
«Senon á cor tadur ía?»
«Tan to s abe r t r a i t e cegó
«Mai s , ou mor res condanado
«Ou tes que vo lver ó regó .»
T r i a d a s , m i ñ a s t r i a d a s ,
Que levades. os t res f íos
D a s f r e c h a s e n v e n e n a d a s ;
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 132/187
1 2 6 R E S U M E E A H I S T O R I A D E G A L I C I A
M i ñ a s t r i a d a s v a l e n
tes,
¡Rach ade os a i r e s fun ga nd o
Como fu ng an a s s e rpen tes
L a d r a d e , m o r d e d e , r i d e ,
O n d e h a x a v i r t ú , b i c a d e ,
O nde haxa v i c io , f e r ide .
P á g . 6 5 . L i ñ . 1 7 . Don Aureliano J. Pe-
reira. E s te d i s t in to jo rn a l i s ta e poe ta ,, ton ,
ad em áis de an im ad as desc r ic iós , compos iciós
de ou t ra e rase , como a qu e s ig ue , un l ia da s
mais formosas do l ibro Cotisas da Aldea.
X e m e s e s c r a v o ? ¿ D ' a t u a n e g r a s o r t e
qué ixas t e d ' o r i go r ,
e d i s t amén qu ' a mor t e non bus cache
por fa l ta de valor?
Tes ouro d ' un va l e r que na ide t a s a ,
d 'o home a l iber ta ,
l o i t a r po r conquer i l a , quen a e s t ima ,
s i n t r è g o a d e b e r á .
E qu en , cob arde , ou in íe l i s , n 'a te ña ,
no n ch ore sen door ;
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 133/187
N O T A
1 2 7
pelexe contra todos , y-ó f in sexa
ou mor to on vencedor .
C 'os niesmos es labós d 'a sua cadea
o serv o ha de fu nd ir
e s pada v iugadora que H e ab ra
as po r t a s d ' o po rv i r .
E s p a d a v i n g a d o r a q u ' o t i r a n o
non vexa s in t embra r ;
qu 'o cegué c 'os los t regos que desp ida
n 'os a i res ó br i l a r .
E s i o se rv o non vence n 'o c o m b at e ,
non chore cal mul ler ;
¡volva contr 'o seu pei to a espada fera ,
e l i b r e podrá s e r
P á g . 6 5 . L i ñ . 2 0 .
D. Alberte García Fe-
rreiro. P oe t a v i r i l e un dos p r im e i ros a n t r e
os l í ri cos ga l lego s . Su as ob ras Volvoretas,
GJiorimas, Leuda de groria ( p o e m a ) , Fo
llas de papel, e ou t ra s , son i sp i ra da s d '
ahondo , e ge ne ra lm en te m ane xa o id ioma
moi ben . V é jas e un ha am os t r a na s ig ue n t e
formosa compos ic ión :
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 134/187
2 8
RESUM E DA HISTORIA DE GALICIA
I N V E R N Ó
A JOSÉ TARRÍO
B r ú a o t re b ó n ; a g u r g u l l a n t ' o r i o
d 'a carba l le i r ' ós ine i ros espaxota ;
todo t reme c 'o f r ío
D ios no ceo , a ga rduña n -a caño ta .
B r ú a
o
t r e b ó n ; e n z a r r a p i c ' a p r u í n a
o
páxare n-o i l ló , y -a l ebre encama,
e s ín tes 'Ó reúma
p a t e x a r , d a n d o c h o u t o s , e n t r ' a l a m a
P á g . 6 6 . L i ñ . 9. D. Jesús Rodrigues Lo
pes nas ceu n a cas a nú m ero 22 da r ú a da
T iñe r í a da c idade de L u g o o 28 do m es de
Sa n t i a go de 18 61 , s endo s eus pa i s D . R a
m ó n R o d r i g u e s e d o ñ a M a r í a L o p e s . E s t u -
d iou con luc im en to a ca r re i ra de m ed ic ina
q u e a r rem ato u en 1882 e que exerce no pobo
do seu na sc im en to . Colaborou en d iv erso s
jo r ná s e r e v i s t a s . E s c r ib íu a s ob ras Ligeros
apuntes sobre las supersticiones de Galicia,
( L u g o , 1 8 9 5 ) ; Las preocupaciones
en-
Mecli-
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 135/187
N O T A .
J29
ciña, p r e m i a d a c o n m e d a l l a d e p r a t a n a E s -
pos ic ión re g io na l de L u g o de 1896; e como
poeta ga l leg o debóm os l le o poem a
Cousas
das Mulleres, A Malla (qu e l evou prem io d e
hon or no ce r t á m e l i t e r a r io de L u g o en 1894)
e Pasaxeiras (M ad r í 1898) : en p ros a a n o
ve la A Crus do Salgueiro, p u b r i c a d a n a r e
v i s t a
Galicia
d a C r u ñ a .
Rodr igues Lopes s obres ae ñas des c r i c iós
e r e tr a ta fielmente os co stum es e c ou sas do
campo.
A M A L L A
O día en qu e suee dero n
as cousas que vou contar
escomenzaban a mal la
os da casa do t ío Brá i s
qu 'ó o l abrador mais r i co
q u e h a y n - a a l d e a d e V i l a r ;
po i s n -a e i ra que pegada
por un lado á casa es tá ,
loce t r es pa l l e i ros d ' e rba
0 ca t ro medas de pan .
11
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 136/187
130 RESU ME DA HISTORIA DE GALICIA
I I I
E n t r ' a s m o za s q u e m a l l a n n - a e i r á
non hay de ma i s ga rbo
que.
C a r m e l a , r a p a z a g a r r i d a
E r a u n h a m a n á d ' A g o s t o
m u y e r a r a e l im p a m a n á ,
e n-a por ta do zole i ro
es t aba Mingos do Sa l
a m a ñ a n d o a l g u n h o s m a l í e s
q u e g a r d a r a n d o o u t r o b r a u .
T ina xunto d 'ó l un ces to
con t i r as de cor rea l ,
qu 'é de pe lexo de cabra .
T ina no ces to , ademái s ,
p ra casu las e iuzadoi ros
coirò de cocho e de can,
u n h a s ú b e l a , u n h a v i l l a ,
c r avos de t oda l - a s e r a s ,
u n m a r t i l l o , u n h a s t i x e i r a s ,
m u y e n f e r r u x a d a s x a ,
e , p r ' ab randa r ma i s o s co i ros ,
un pouco la rdo s in sa l .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 137/187
Ñ O T A S 1 3 í
de v in t edous anos ,
a morena d 'o l l iños mais negros ,
de den te s ma i s b r ancos ,
de beizos mais roxos ,
de pe lo ma i s l a rgo ,
e de corpo mais fei to e xei toso
que p i sa no campo,
po l -o qué n - as romaxes a chaman
a f ror de Seixalvo.
D es t acaba t amén en t r ' p s bo rnes
q u ' e s t a b a n m a l l a n d o
un bó mozo , mais b ranco qu 'os ou t ros
y - a s e ñ o r i t a d o .
E l é u n xa s t r e qu ' en t oda a r edo nd a
ten moi to t r aba l lo ,
e q u e d i n q u ' a s m e n i n a s e n g a ñ a
por a r t e do d i año .
N o n h a y o u t r o q u e t e ñ a m a i s g r a c i a
p ra t e r s empre con tos ,
que venan o cas o ,
n in que faga ves t idos e cue l los ,
xus t i l l o s e dengnes
m a i s r i b i r e t a d o s .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 138/187
Í 32 RESUME DA «ISTO RIA DE GALÍCÍA
P á g . 6 6 . L i ñ . 1 4 . D. Evaristo Martelo.
V
Xa se sabe que o pan que se mal la
vay , po r e s t e s pas os :
t enden , ma l l an , a e i r ada r eco l l en
e vol ta á mal la lo .
Eu des pouxas e s pa l l an y en f e ixes
a pa l l a qu 'ó l a rg a
v a n a m o n t o n a n d o ,
qu 'o pa l le i ro a lgús bornes a l evan
n a m e n t r e s q u ' e n t a n t o
o u t r o s x u u t a n a p a l l a m i u d a
con mal íes y angazos
y - o s c o a ñ o s a x u n t a n n - u n v e r b o
con secos ramal los .
Como o sol y-o mal lar todo 'o día
dan moi to cans anc io ,
e n t r e c a d a m a l l a d a d e s c a n s a n
á s ombra de i t ados ,
un p i to facendo ,
o u r i n d o , o u r u a n d o .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 139/187
N O T A S 1 3 3
N aaceu na C ru ña o 25 d 'A br i l de 1853 de
D . R a m ó n M a r t e lo N ú ñ e s d e L e i s e D o ñ a
D o o r e a P a u m á n d o Ñ e r o Z u a z o d e A n d r a d e .
D e s t i n a d o n u n p r i n c i p i o á c a r r e i r a d a s a r
m a s , e s endo j a gua rd i a mar ina , t r ocs u a e s
p a d a p o l -a s l e t r a s s e g u i n d o n a U n i v e r s i d a -
de de San t i ago , con no tab re ap rove i t amen toa
os e s tudos d e d i r e i t o , f acóndose a b o g ad o ;
profes ión que exerce na cap i ta l c ruüesa . En
1 8 8 5 p u b r i c o u a n o t a b r e s á t i r a l i t e r a r i a Os
Afiliados do Dem o, e en 189 4 as Líricas
gallegas, t r aba l lo s nos qu e am os t r a un g u s
to e s qu i s i t o e en t r e ou t r a s que a / a lo r a n o
l ib ro ha i o monólogo
Rentar de Castromil
qu e é u n h a xo ia . E un po e ta dos m ais c u l
t o s e e l e g a n t e s . A s i g u e n t e p r e c io s a c o m
pos ic ión A Galicia d ar á idea d ' es to .
D oce s on dos s a lgue i ros fungando
c'o soan po-l-a veira do r ío,
maina que ixa do vento ñas fo l l as ,
r eyseñor de l ayoso asubío :
c 'as vosas dozuraa no pei to , que ferve ,
c a e s
cal ñas ñores , o fresco rocío.
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 140/187
131 RESUME DA HIST OU IADE GALICIA
Pol las d 'ouro do l ib ro fechado ,
da s a l t as g r an de za s d 'un pobo dorm ido ,
v ivos los t ros , q ' as sombras fendedes
das b r é tomas negras dos an t ros d ' o lv ido :
¡cal vo s s in to do pe i to no fondo
p u h x e n t e s r e n x e n d o c a l r a y o e n c e n d i d o
Pode un home es quence r p rop ia s co i t a s
c ' a v ida s us pens a da t ua he rmos ura ;
m ais ¡ay can to he rm osa co i tada t e ve nd o ,
c ' o s u r c o n a t r e n t e d ' i n x u s t a a m a r g u r a ,
s i o f i l io dos cel tas do propio se esquence,
mor re r ca l V i r i a to po r t i H e to r tu r a .
P á g . 6 6 . L i ñ . 2 0 . D . Manuel Núues Gon-
záles. E s t e poe ta nas ceu o 3 de A go s to de
1 8 6 5 e n V i l a r d e b ó s . E s t u d i o u á c a r r e i r a d e
a b o g a d o , e v e n d e f ac e r r e n u n c i a d o R e g i s
t ro da propiedad© de V i l l a lv a qu e ga no u en
b r i l a n t e o p o s i c i ó n p a r a i n g r e s a r c o m o n o v i
c io n a C o m p a ñ í a d o J e s ú s , e n L o y o l a . P u -
p r i c o u u n h a Monografía sobre la poesía po •
pular gallega e o l ind o tom iño d e ve rso s
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 141/187
^ ^ ^ ^ N O T A S 1 3 5
ga l l egos t i t u l ado Salayos do que copiam os
a s iguente compos ic ión :
A R O S A L Í A
¿E p regun tas quen fo i ? Fo i o ve rbo
D ' a M u s a g a l l e g a :
A x u n t a n d o , c a l m e s t r e a b e l l i ñ a ,
D ' a h u m a n a p a l a b r a n - a s m ó v il es c e l d a s ,
Os a feu tos ma is pu ros d ' a y -a lm a.
Y -o neu ta r dev ino das f ro r es d ' a i dea ,
F ixo t r ebos de me l v i rx i l i ana
N -o m eigo eor ti zo d ' a f a la d ' a t é r r a .
Pág . GG. L iñ . 23 .
Don Manoel Lugris
Freiré.
E s t e d i s t i n g u i d o e s c r i t o r n a s c e u n a
vi la de Sada o 12 de Pdbre i ro de 1863 . Aoa
v i n t e anos de i dad e emigro u á i l l a de O u b a ,
r e s id in do na H ab an a ha s t a o ano de 18 93 .
N a g rande A n t i l l a ded icóus e á p ro fes ión de
t ened or de l i b ros s en d es cu ida l - a s l e t r a s ,
po is escr ib ía en ve rso e m ais en pro sa no s
jo rn ás d ' aque l pa í s e moi tos dos s eus t r a b a
r los mer 'eceron ser t ra du ci d o s ao hespa ño], •
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 142/187
136 RESUM E DA HISTORIA DE GALTCIA
F o i voca l de tod a l -as soc iedades ga l leg as da
H a b a n a e i n i c i adore da de «A i r es da m iñ a
t é r r a »
a
q u e l ie d e b e o n o m e q u e te n . F u n -
dou o pr im ei ro jo rn a l e scr i to en ga l lego qu e
s e pubr i cou n a A m ér i ca , den de do 5 de A go s
to de 1885 ha s ta o 30 do S e te m br e de 1889
o que levaba por t í tu lo A Gaita Gallega, e
t a m é n d i r i g í u d u r a n t e a l g ú n ' t e m p o a r e v i s .
t a
Galicia Moderna,
semanario da ca p i ta l c u
ba na funda do pol-o i lu s t r e doc tor D on Jo só
N o v o G a r c í a . E n t u s i a s t a p o l - o c h a n e n q u e
v íu .a lus fa la sem pre g a l leg o e fo i sem pre
un g ra n defensor de G al ic ia o que l i e t e n
va l ido f a r tu r a de i ncómodos . Es c r ib íu o l i n
do vo lume Soidades do qu e tomam os a be l la
composic ión qu e s igu e . N a ac tu a l ida d a tó -
pas e e s c r ib indo un poema t i t u l ado Agnus
Dei.
C O L O M B O
Para gaba r a s g ro r i a s no s eu nome
F o r a p e q u e ñ a a i n s p i r a c i ó n d ' H o m e r o ,
E n t e c a a r ima de Camoens , e deb les
As es t rofas va len tes de T i r teo .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 143/187
N O T A S 157
Con touno o m ar o 'as f e ras t em pe s tad es
Batendos de cot ío os hemisfer ios :
A cenc ía proc lamouno como sab io ,
Y -os s ab ios o l embra ron como xen io .
S e u n o m e v i v i r á m e n t r a s o m u n d o
Xire á ren te do so l sobre os seus e ixos ,
Te rá po r can to a un ive r s a l h i s to r i a
E dous mundos t e r á po r monumen to .
P á g . 6 7 . L i ñ . 6 .
D. Urbano Gom ales Vá
rela.
E s t e d i s t i ng u id o e s c r i t o r é un dos m a i s
cu l tos e e l eg an tes da nos a l i t e r a tu r a . D eb i
da á su a m oi ta m od es t ia non goza da fama
que m erece po l-o m ér i to da s su as com pos i -
ciós. A que s e t i t u l a ¡Ela é u n h a d a s m a i s
be l las e de l ica da s con qu e con ta a m od er n a
poes ía ga l lega . Véjase como encomeza:
¡Non foi, non foi a lúa,
non fo i a d iosa meiga ,
a lbo c i sne de nevé ,
v a g o c r a r o r d a s v i v i d a s e s t r e l a s
¡non foi, non foi a lúa
¡Foi ela, foi ela
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 144/187
3 3 RESU ME DA HISTORIA DE GALICIA
Non foron as a ladas
malencón icas l endas ,
se reas coma os l agos ,
c om a os l u m i a r e s d a v e r d a d ' e t e r n a s ;
non foron os del i r ios ,
¡Foi ela,foi ela
Zoar dos p iñe i r a l e s ,
a r r u l l o s d a a r b o r e d a ,
zongue-zongue dos ven tos
en t r ' o s b r azos t i t ans da ca rba l i e i r a ,
¡non fúchedes vosout ros
¡Foi ela, foi ela
F o i e l a E r a ú n h a o n d a
do r ío , mansa e l eda ,
l e v e c o m a o v o a r d a s a n d u r i ñ a s ,
fonda com 'os cu r runchos dá concenoa .
E u b e n a v i n : t i ñ ' o m i r a r d ' e s ñ n x e ,
t ina
a a l t ivez de re ina ,
e ra fe i t a de bágoas ,
e r a f e i t a de b r é t emas .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 145/187
N O T A S
1 3 9
P á g . 6 7 . L i ñ . 8 . Don Salvador Golpe.
N aceu en Sa n P ed ro de O za (Be tanz os ) , o
2 6 d e S a n t i a g o d e 1 8 5 0 . N a U n i v e r s i d a d e
Cornpos te lá es tud iou a car re i ra de abogado
a ca l p rofesión exerce bo je na C ru ñ a . P o i
sen ipre u n dec id ido reg ion a l i s ta o qu e l i e
va l eu pe r secuc iós e e s t a r e p r e s o no cu a r t e l
de San to D omingo c ' o s s eus compañe i ros da
J u n t a de D e fens a en 189 3 , des po i s d e u n
viage por Gal ic ia como comis ionado por
ag üe la pa t r i ó t i ca co rporac ión p a r a a l ev an -
ta l -o esp í r i tu do pobo . E l mesmo conta es tes
s ucesos ve r íd i c a e b r i l an t em en te no s eu
l ib ro
De la Corana á la cárcel pasando por
Galicia. E s c r ib íu va r i a s ob ras e foi d i r ec to r
e r edac to r de va r ios j o rnás . Como poe t a t en
m u i l i n d a s c om p o sic ió s. A q u e r e p r o d u c i
m o s a q u í t i t u l a d a Meus amores foi posta en
m ús ic a e m ereceu s e r t r a du c id a ao f r ancés .
D ous amores a v ida
g a r d a r m e f a n :
a P a t r i a , y - o q u e a d o r o
no m eu foga r ,
a f ami l ia y a t é r ra
donde nac in . . .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 146/187
i lO R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
Cando xa no meu peito
non sinta amor;
cando da miña térra
non vexa o sol . . .
ven, morte , ven axiña
cabo de min,
¡qué s in amor nin Patria
non se i v iv i r
P á g . 67 . L iñ . 10 . Lago Gom ales ( D . M a -
noel ) . Pe rte nec e ao estado ecres iás t ico que
ten nel un dos m ais ilustr ado s e v ir tuos os
sacerdotes . E un dos mais e leg an tes po etas ,
que temos e del insertamos esta l inda
Albo
rada
O S O L D A P R I M A V E I R A
Rompe o día feit iceiro,
y -o vent iño br incadeiro
¡sin eses dous ameres
non se i v iv i r
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 147/187
Я Т А й
f unga
x a
no
p i ñ e i r a l ;
os
can to r e s
r e i s eño r e s
c a n t a n todos pol-o v a l .
A s í o n t i ñ a s e r e g u e i r o s
m u r m u r a n d o
ma ino s
v an ;
non h a i néboa no s ou t e i r o s
n i n ñ a s co rga s n i n no c h a n .
X a o orba l lo cen t i l e a
ñ a s
fol l iñas
d a
h e r b a
mol :
hou r a p a c e s d e s t a a l dea
v i n d e
á
v e r
nace l - o
sol .
H ou r a p a c e s v i nde logo ,
qu e x a nace como fogo,
qu e
x a
b r i l a
y - a l ume a
con
moi
v i v a
c r a r i d á
H o u
r a p a c e s
d i s t a
a ldea
v i ndeo
v e r ,
que
naceu
xa .
Can t emos ,
can t emos
todos
c a n t i g a s d a nosa t é r r a :
o so l d a v e r d e Gal i c i a
moi t a f a r t u r a a l umea ,
X a dá o sol na frondenteladeira
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 148/187
142 RES UM E DA HISTORIA DE GALICIA
onde es tán os pomares en f rol .
A i o sol da fe l iz pr imaveira
qué prác ido so l
O sol da nosa a ldea
bendi to sea ;
que cobre os ceos d 'azul color ,
y - he nc he co rgas e va l e s e m on te s
e reguei ros e regos e fon tes
d e v e n t u r a , d e v i d a y - a m o r .
P á g . 6 7 . L i ñ . 1 2 . D. Antonio e D. Fran
cisco de la Iglesia.
C o m e t er ía m o s u n h a i n
j u s t i c i a s e n o n d e d i c á r a m o s u n b a l e m b r a n z a
a e s t e s dou s i rm ás e s c r i t o r e s . E l e s t r ab a l l a -
ron moi to po l -o nos o r enas c imen to l i t e r a r io .
Os seu s nu m eroso s t r ab a l lo s , en p rosa e
ina i s en verso , no jo rna l e ina i s no^ l ibro , fo -
ron s ó l idas ped ras l eva da s ao c imen to da n o
s a r egene rac ión .
P á g . 6 7 . L i ñ . 1 3 .
Don Manoel Pardo de
Andrade,
c h a m a d o t a m ó n P a r d o d e X a s ,
p r e s b í t e r o , n a t u r a l d e D o r n e d a ( S a d a ) ío i
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 149/187
N O T A S 1 4 3
autor de uu poemeto , en ga l lego , que se pu-
br ico u sen no ine por d u as veces , u n h a en
1813 . T i t ú l a s e : « R o g o s d e u n e s c o l a r g a l l e
go á V í r g e do bon ace r tó pa ra que l i b r e a
t é r r a d a I n q u i s i c i ó n » . T a m é n e s c r i b í u e n
b e s p a ñ o l o u t r o p o em a t i t u l a d o « L a H e r c u -
l ad» r e f e r e n t e ao comba te d e T ra f a lg a r .
P á g . 6 7 . L i ñ . 1 4 .
Don Fernando García
Acuña.
E s c r ib íu un l i b ro de poes ía s g a l l e
gas titulado Orballeiras.
P á g . 6 7 . L i ñ . 2 0 .
Don Juan Guveiro Pi
nol. E au to r de un D icc iona r io ga l l ego
e
d e
u n h a G r a m á t i c a t i t u l a d a : El
habla gallega,
d o d r a m a Pedro Madruga e de ou t ros
t r aba l lo s ap rec i ab res .
P á g . 6 9 . L i ñ . 2 .
Don Galo Salinas.
E s t e
es c r i t o r nas ceu na Cruña o 14 de Marzo de
1852 . Or fo de pa i aos 12 anos de idade mar -
chou pa ra M on tev id eu p a r a s e ded ica r e ao
comerc io e no n p in tán do l le ben , vo lveu á
G a l i c i a en 1876 . A q u í des em peñou va r ios
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 150/187
1 4 4 R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
P A T R I Z O p e quón me fala. . . de q u é n . . .
M A R Í A ¡D 'un ha in fi li s de door chea
P .
¿Q ué
se
cbam a. .. ?
Moi
intresado),
d e s t i n o s ,
e
des po i s e s t ab rec éus e
en
P o n t e
-
d e u m e d e d i c a d o
ao
i n s iño
e
m a i s t a r d e
veu
á C r u ñ a f o rm a n d o p a r t e da r edacc ión de
a l g ú s j o r n á s , foi d i r e c t o r de a l g ú n , e colabo
r a d o r de o u t r o s de H e s p a ñ a e A m é r ic a . Gra-
nou moi tos p r emios en p ú b r i c o s c e r t á t n e s .
P u n d o u
a
A s o c i a c i ó n R e g i o n a l i s t a
de P on -
t e d e u m e ,
e a
Revista Gallega
da
C r u ñ a
que
h o j e d i r i g e . S a l i n a s ó un escr i to r f ác i l e fe
c u n d o ; e s ob res ae ñas descr ic iós . As s uas
mi l lo r e s ob ras son as do t e a t r o .
Cop iamos do seu d r a m a
[ P I L L A . . .
SSGE YH
J I A B Í A E P A T R I Z Ó
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 151/187
N O T A S 145
M.
Con acento doorido.)
Miñ'amiga
que a conocin na miseria
e piedad'ispira e lástima.
P . ¡Pro, ten norae
M. Tal vez teña.
P . ¿Ecalé . . . ? '
M. ¡Da Nai de Dios
vosté ó pronuncia se reza...
P .
¡María..
¡ S i , a d i v í ñ e i n o l
^ j . ^ ^ o s c ;
¡S'ó un nome que me atromenta
Pr'os rodeios deixe á un lado
que xa moita parla emprea:
¿Esa María ó...? ¡N'ó digo,
que bastra os beizos se mequeiman
ao falar ó que non queiro,
ó que non queiro que sepan
nin do fírmameuto a lus •
nin as somas das cavernas...
E vosté ¿Ven da sua liarte?
M. ¡Eu veno da parte d'ela
P . E ¿qué quere?
M, Moi emocionada) ¡Unha esmoliña
de perdón... erguesc)
P .
Con
710x0
¡Buscal-a vena,
e lia darei tan comprida
•Ü
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 152/187
R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
que n -un l i a foxa non quepa ,
po l -o que a l za r e i un túmulo
d e d u r a , n e g r i d a p e d r a ,
e c 'o perdón que me pide
p r a s e m p r e s e m p u l t a r e i n a
¡E sua filia... (Moi aflixida)
N'a conozo.
• P o n n n I
(3fr
>ita enerxia e viveza no
i r e u u u . . . .
( U á l o g o j
¡O ga l l á mor re r a . . .
¡ S e c o n s u m e a r r e p i n t i d a
N on me f a i va r ea l - a i dea :
o a r r i p i n t i m e n t o ó b ón
pro que s in t e , p r a quen pena ,
mais o mal que f ixo un c r ime
n i n ó bo r r a , n in r emed ia
¡Teña corazón
(Supricante)
¡Xa ó vel lo
¡Vos té t en a lma
¡Xa seca. . .
qu e u n e ou t ro pa s m aro n
e a v ida quedou va l e i r a
¡Non sabe can desd i tada
s ' a t o p a a p o b r i ñ a nmn..\ chora forte)
Tuyo un f i l io. . . e l ie morreu. . .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 153/187
N O T A S UÍ
P .
jQu ér calar . . . j l n d a m ais esa . .. '
M . \'ìe a lcont ra so la no mundo. . .
P .
j X a n ' h a i m e d o . q u e se p e r d a
M . jTe n fame. . .
P .
(Sin se conm over) [Dare i d in e i ro
pra que co él se sostefia. . ,
M . [Fam e. . . d 'u n am or do espr i to . . .
P .
jL le ab on da o am or da m ater ia . . .
M . j N o n , q u ' e l a é h o n r a d a . . icondinidd)
P .
[Ment i rà
M . [ X u r o o p o l- a M a g d a l e n a
que t amén a pe rdoa ron
P .
[Mais an te s fora ram ei ra . . .
M . N'of oi M aria . . . eso n o n (con energia)
pecóu chea de inocencia
u n h a ves , e de nd ' en tó n •
inda que ocas iós t ivera
por non vo lver á pecar
pref i reu v ida en miser ias .
P . &Por .quo non to rnou?
M . (Por medo
P . dE ag o ra ó fai?
M . jPor t r i s t e za
que ma tandoa va i aos poucos
e quer des facerse d ' e ia
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 154/187
íi S
R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
P á g . 7 1 L i ñ . 7 . Don Antonio Lopes Fe-
rreiro. E s t e s a bi o h i s t o r i a d o r e a r q u e ó l o g o
honor de G a l i c i a ó unha das g lo r i a s da I r e -
xa comp os te l a e un r eg ion a l i s t a p r á i t i co .
Es c r ib iu moi tos e e s t imados l i b ros en t r e
eles a prec iosa Arqueología Sagrada quo
s i r v e de t e s to no Sem ina r io . A go ra t en en
p u b l i c a c i ó n a Historia da S. I. M . de San
tiago de Compostela
que é un moim en to .
Como l i t e r a to ga l leg o debém os l le as d u a s
nove la s que c i t amos no t e s to . D e unha d ' e i a
A Tecedeira de Bonaval s acamos o s ig ue n t e
d i sc urs o qu e pon en boca de Pr o i to so d '
U l loa , e que a in da qu e r e f e r en t e á u n t em
po j a pas a do , t en bo je a in da ma i s op or tu n i -
d a d e q u e d a q u e l a .
«H ono rab le s r ex id o res e c idadaos , a non
leve ca rga dos anos impom e ou t r a non m e
nos pesada , a de t ee r que mi rar , como rex i -
do r m a i s a n t íg o , po l - a s cous as do com ún .
ou des p rende r s e da v ida
que IPes torba, que He pesa . . .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 155/187
N O T A S
T r i s t e ó a cond icón de un ve l lo , qu e ap es a r
do e s t a r co n t in am en te v in do a s o m bra da
m o r t e q u e c a s u a g a d a ñ a v a i l l e t a l l a n d o
u n h a a u n h a a s r a i c es con qu e e s t á p r e s o
n a t é r r a , n o n p o d e e s c u s a r s e , s in e m b a r g o ,
e m e te r s e de ca p i tó n , no pé l ago dos ne go
c io s d e s t e m u n d o . P e r d o n á d e m e , p o r t a n t o ,
ho no rab le s c idada os , qu e eu vos ob r ígas e a
ab an do na r a s vos a s cas as e a s vos as ocupa -
c i ó s , aunque s eya po r pouco t empo , xa que é
a voz do co m ún e d a rep i íb l i ca a qu e vos
fala por es te vel lo .
N on ino rados que dende f ay moi tos anos ,
po r non d i c i r s i g ro s , o r ex im en to da nos a
c idá l i t i g a a lg ú n s p r e i t o s eos A rceb i s po s ,
como o pre i to sobre a xur id ic ión e ou t ro so
b r e o s e r v i c io q u e c h a m a n d a muía. F a y
a l g ú n tem po q u e , por razóos q u e aa vosa
pre s p i ca c i a non s e vos e s conden e s t e s p r e i
t o s e s t án pa rad os , pe ro a m in non me p a re
ce xu s to qu e a s í que den pe rd idos os t r a b a -
l íos , as fa t ig as e o d iñ e i ro dos nosos a n te
pa s a d os , can to m a i s que s i po r a lg ú n t em po
ho ub o cousas qu e nos aco nse l lasen qu e no s
cruzá sem os os brazos , ag or a eso non é a s í .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 156/187
150 RES UM E DA HISTO?.
A
DK GALICIA
E u non qu ero m ete rm e en s i fomos ou no n
ag rav iad os , po r m a i s que s obre e s to ben
pod ía í a l a r , po rqu e , como s ab ed es , a i nd a
non f ay t r e s anos qu e t i ven que s a i r d es t e
r rado da miña casa ; pero xa d igo , non quero
m ete rm e en s i fumos ou non ag ra v i ad os ,
m a i s ,
s i bo t amos unba o l l ada ao que nos ro -
de ya , verem os como se no s v a y esca pan do ,
t o d o c a n t o p o d í a m e t e r f a r t u r a , g r o r i a e e s -
prendor na nosa c idá . Todo nos ba de v i r de
fo ra ; xuece s , e s c r ibanos , r e x id o re s , b a s t r a
a r t i s t a s e m e n e s t r a l e s , c o m o s i a q u í n o n
ho ub era bornes , ha n de se r fo ra s te i ro s . O s
nos os a r t e s a no s t eñ en qu e co n te m pra r ca s
m a o s b a l d e i r a s d e n d e s u a s t o n d a s , c o m o t r a -
b a i l a n e t r u n f a n o s a d v e n e d i z o s . H a s t r a a
nos a f a la t en qu e r e t i r a r s e co r r ida como
u n b a l ea l e ve l l a s i rv en ta a quen des p ach an
o s a m o s , p a r a r e c i b i r a o u t r a d e s l e n g u a d a
e a d u a n e i r a . E u c on oc in a u n b a n o b r e d o
na , aa s eñora M ar í a A lva rez de So tom ayor ,
q u e , hab ónd ol le u n d ía no t if icado u n es cr i
bano u n h a d i l i xen c i a , non qu ixo f írma la ,
po rqu e d ixo que no n en t en d ía o cas t e lao .
M 'eu t ío o A rc eb i s p o D . A lv a r o I s o rn a (qu e
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 157/187
N O T A S 1 5 1
de D ios goce ) , p rocu rou r e s t a u ra r o nos o
l in gu ax e e , corno ben sab éd es , cas i to da l -a s
suas provis iós puxo en ga lego , pero , despois
qu e é l m or re u , os nosos ou vido s qu ed ar on
conden ados á ouz ar os ch i r r io s de u n b a fa la
e x t r a ñ a . S i q u i x e r a s e g u i r p o r e s t e c a m i n o ,
m oi to t i n a qu e fa la r , m oi to t in a qu e a rgo i r^
A g o ra ¿cómo se a t a l l a es te m al? ¿cómo se
cor t a e s t a s equ ía , qu e am enaza co nv er t i r o
a rb re , en ou t ro tem po f rondoso de noso co
m ú n , en un fe ixe de r a m a s s ecas e de s g us -
t i adas ? A as xu s t i c i a s e ao r exe m en to , é a
q u en l i e toca po ne r contó a es ta p ra g a qu e
nos acong oxa e facer qu e ren az a na nosa c i -
d á a a n t i g a a b u n d a n c i a e v e n t u r a , e q u e
florezan as l ib er ta d es e b on an za s d ' ou t ro s
p o b o s , co m o e u v i n e n F r a u d e s e A l e m a n i a .
P e r o ¿qué l ian de facer as xu s t i c ias e o r e
xem ento , r ed uc ido s como es tá n ao pa pe l de
tes tafe r ros? E le s por s í non poden facer n a
da ; p a r a t odo , a ín da pa ra a cous a m a i s p e -
quena , t eñen que ped i r po l -o menos a ven ia
dos A rceb ispo s , e s i no n , xa in cu r r e n en
cr im en de desac a to , co nt ra o señor ío . So lo ,
po i s ,
r ecob rando a nos a l i b e r t a , s o lo c h e -
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 158/187
Í52 R E S U M E D A H I S T O R I A D E G A L I C I A
g an d o a ser nos donos de no s m esnios , s in
reconocer a mais s iñor que a noso S iñor na
tu r a l , e l R e y , podremos vo lve r po l - a nos a
c idá e co nse gu i r qu e se l i e a f roxen s iq ue ra
as l azadas que a opr imen e acoran .»
P á g . 7 1 . L i i i . 9 . D. Francisco Alvarez de
Novoa,
nas ce u en G ra na da o 11 do m es de
S a n J o a n d e 1 8 7 3 . P u b r i c o u os s e u s p r i m e i -
ros t r aba l los l i t e ra r ios en prosa cas te lá no
Diario de Orense da cal re d ai ci ón forrnou
pa r t e en 1892 . N o m es de Sa n t i a go de 18 93 ,
e a cau sa dos sucesos pormo da su p re s ió n
da Cap i t an í a gene ra l de G a l i c i a , a f i l i óu -
s e á Junta de Defensa d e O u r e u s , f i g u r a n
do como co labo rado r , ba ixo a d i re ic ió n de
G a r c í a F e r r e i r o e n La Defensa de Gali
cia, onde en prosa cas te lá e ve r so ga l le go ,
p u b r i c o u m u y e s t i m a b r e s e s c r i t o s d e f e n d e n -
do as idea s re g i on a l i s tas . M ais t a rd e fo i r e
dac tor de El Derecho, e desp ois de El Noti
ciero d a mesm a loca l idad e . E n 1894 fo i u n
dos fundadores e d i r e i t o r l i t e r a r io do s ema
n a r i o r e g i o n a l i s t a e s c r i t o e n g a l l e g o As Bur
gas, que y i v íu pouco tem po . E n 1896 fun -
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 159/187
^ ^ ^ ^ ^ ^ N O T A S 15S
dou o s emanar io s a t í r i co i l u s t r ado La Bru
ja q u e d i r i g í u d u r a n t e a s t r e s e t a p a s q u e
v íu a lus . E n 1894 p ub r ico u como ío l l e t in
en El Derecho un l ia cole ic ión de de scr ic iós
do pa í s , en p ros a ga l l ega , ba ixo do t í t u lo de
Paisaxes. E n 1895 pu br i co u un monó logo
en ve r s o cas t e l án e no ano s iguen te , en p ro
s a ga l l ega , Pe das Burgas q u e f o rm a o v o
l u n te 4 4 d a « B i b l i o te c a g a l l e g a » . A d e m á i s
dos t r a ba l lo s c i t ado s , t en m oi tos de co la bo
rac ión na
Revista Gallega
d a C r u ñ a ,
El Re
gional d e L u g o , El Eco de Málaga, La
Nueva Época e n e u t r a s pub r i cac iós de d i
verso s pu nt os . O seu contó Turuleque foi
t r aduc ido ao id ioma sueco .
D e P e das Burgas, copiám ol-o final do e s
c r i t o t i t u l ado :
R E D I M I D O
B l < « i • i « o > i t • • *
I I I
« C a n d o s a l i n d e a l í , p a r p e x a b a n a l g u n h a s
es t re las no l impo ceo , a lúa c ra rexaba a cu-
m e d a m o n t a ñ a , e d e lo n x e c h e g a b a n r o n x i -
sO
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 160/187
1 5 1 RESUM E DA nl.STOR IA DE (lALICf A
dos de car ro s , que ixurnes dos p in os , ca n to s
da s r a s e ap ag ad os ecos do M iño l am be nd o
os comales .
F u m e g a b a n a s c h i m e n e a s , l o s t r e g a b a n r o -
x i z a c r a r i d a d e a l g u n h a s v i d r e i r a s , t o c a b a á
o rac iós a peq ueñ a cam pa , e ou zában s e m e-
l ancón icos m ux idos do ga nd o qu e vo l t ab a o
cor te l lo . N -a conca do r ío pe rd í an se v ib ra -
c iós de a l a l a l as , e a lú a , e rg u id a xa r ib a do
m o n t e , a h u m a b a o p a i s a x e c - u n h a l u s e r a r a ,
soav e , que a r x en ta b a u n ceo l impo, se re o ,
como de paz e te rna .»
P á g . 7 1 . L í ñ . 1 1 . D . Aurelio Riba lta.
N as ce u no P e r r o l en 1864 . D e d icóus e ao
jo rna l i s mo e t en ap rec i a b res t r a ba l lo s en
pro sa e v er so , ca s te lá n e ga l leg o , en m oi tas
r e v i s t a s e j
o r n a s .
G ano u va r ios p r em ios en
ce r t ám es . E u n p ros ador e l eg an t í s im o e u n
poe ta de l icado . A de m ái s de Ferruxe e s c r i -
b íu La Campaña de Ultramar q u e forma o
vo lume 13 da «B ib l io t eca ga l l ega» .
D o l i b ro Ferruxe t o m a m o s o s i g u e n t e
f ra imento :
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 161/187
Í 5 5
«Mirábaas s in saber qué cara l i es por . V e n
d o t a n t a x e n t i ñ a x u n t a , c o m p r e n d e u o s u s t o
de todos , e d iv iño u de seg uid a qu e a de ran
por rnor ta . A e ia , a mai le r mais dura do todo
M i r a m a r . N o n , e ia n o n m o r r í a t a n a x i ñ a .
E ia e r a P e t r a a d u ra , a fo r te , a in te i ra , c 'o
seu cu raz ón de seixo, c 'o seu co rpin o vel lo
fe ito de p au de cas taño , t an to m ais du ro
can to m ais ve l lo é , ¡Mal pocadas Se ique
a q u e l a s b r u x a s p e n s a r a n q u e m o r r i a , o u q u ó
e o l iando á sua M erc ed iña s ch ora r á f ío ,
pos ta sobre e ia , ñ lándoa c 'os seus ol l iños pe
que ños , roxos do pr an to , f acendo u n h a m oe-
ca de pe na coma s ' ind a fose u n h a n en iñ a
de poucos anos , s i n t éu ma i s mi l l o r a i nd ina -
c ión da su a ca ida , e s in téu que l ie ru b ía n
po l-a g o rx a a r r ib a , secas e firentes p a ro la s
d e n o x o . F e r r u x e s e m p r e . P i x o a t e n c i ó n p r a
sé ,
e s i n t íu se boa : non h ab ía po rqu e facer
puche i ros com'a sua a f i l i ada , n in
por
a q u e l a
c a r a d e e s g u e l l o q u e p u n a n a s m i x e r i q u e i -
r a s das v i c iñas . E i a , Pe t r a , e s t aba boa ; boa
d e v e r a s . — N o n fo ra n a d a , n a d a , g r a c i a s a
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 162/187
RESUME DA HISTORIA DE GALICIA
D i o s ,
o que l i e pas a r a . U n vagu ido , ca lque -
r a c ou sa : i ñ a e r g u é r e s e n n n i s t a n t i ñ o — ¡ S i
es t ab a boa — E vend o toda aq ue l a xe n te
p a s m a d a , ó r e d o r s e u , p e n s a n d o e q u e r e n d o
dic i r m oi tas cou sas n u n temp o e , s in sa be re
m e s m o p r ' o n d e e s c o m e n z a r e , P e t r a e r g u i u s e
á
m ed ea s , o llou p ra todos e t ivo u n h a fa la
uren te , d i t a en seco con todo o enxoi to a r roa-
11o da s c or tad oi ras do m ercad o:
— S e i q u e p e n s á c b e d e s q u e m o r r e r a ¡ I n d a
non vos vou d ' i s t a , s i D io lo que r »
P á g . 7 1 . L í ñ . 20 . D. Marcial Valladares
Núñes.
N a s ceu e s t e e s c r i t o r en V i l an co s t a
fegres ía de San Vicenc io de Ber res , conce l lo
da E s t r ad a , no mes de San J o a n do 18 21 .
E abogado den de do 18 44 , des empeñ ou v a
r i o s c a r g o s , o d e g o b e r n a d o r in c r u s o , b a s t a
qu e á fis do 1866 re t i ro u se á r i s oñ a a l d ea
do s eu nas c im en to ao cu idad o da s s u as f a -
cendas e ao cu l t i vo das mus as , e pode r l a d i
c i r con s u a i rm án a poe t i s a D oñ a A v e l in a
V a l l a d a r e s :
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 163/187
N O T A S
D 'es t e va l de l e i t o s o nun r ecuncho
Loucuras d ' ou t ro t enapo r eco rdando ,
A s ho ras doce rnen te vou pas ando
S i n s e n t i r q u e s e v a n p r a n o n y o l v e r .
E l i b r e das f a r ándu las das v i l a s
Q ue a -ma i s de unha cabeza enohe de ven to ,
D e ixo agora co r r e l -o pens amen to ,
V a g a r n o c a m p o q u e m e v í u n a c e r .
V a l l a d a r e s ó a u t o r d e u n a p r e c i a b r e Di-
cionario gallego, da nove la Majina ou a fi
lia espúrea p u b r i c a d a n a « I l u s t r a c i ó n G a
l l e g a e A s t u r i a n a » e d e o u t r o s a p r e c i a b r e s
t ra ba l lo s n o noso id iom a.
P á g . 7 1 . L í ñ . 2 3 . D . Francisco Romero
Blanco. E s t e s ab io p ro fes o r, i n s ine ana tóm i
co de f ama eu ro pea , ape s a r da s t a r e as da
su a profes ión non esq uen ceu do cu l t iv o d as
l e t r a s g a l l e g a s e t e n a p r e c i a b r e s t r a b a l l o s
qu e o ac r ed i t an de moi to e l eg an te p ros ad or ,
e un dos que mi l lo r manexan o noso id ioma.
Do seu l indo contó
Mariguiña y-eu,
t o
mamos e s t e t r echo :
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 164/187
158
R E S U M E D A H I S T O R I A D E . G A L I C I A
«O que m a i s que r í am os e r a an da r os n i
ños . ¡ In d a n o n m ' e s q u e u c e u u n h a v e z q u '
an dá ba m os á i l es , u n que v ín de pe ga n a
p o ' a d ' u n h a s u b r e i r a X a t i n a p a x a r i ñ o s s i n
t i n a , p a x a r i ñ o s g r a n d e s ; e u v í a l le s e s t i r a r o
pescozo , e r g u e r a su a cab ec i ll a y -a b r i r o
p e t e i r o . M a r i q u i ñ a g a t e a b a m e l lo r q u e e u ,
e íoi eia qu en su b eu á col ler o ni ñ o , e iso
q u ' a c u r t i z a d a s u b r e i r a e r a n o v a . P r o ¡ a y
e r a u n h a c ó b r e g a . o q u ' e s ta b a d e n t r o d o
n i ñ o .
»N o t empo das mazáns ve rdes s a l t ábamos
d ' u n h a n o u t r a m a c i ñ e i r a , b u s c a n d o a l g u n h a
m a z a n a v i n a d a , d a s p i c a d a s p o l- o v e r m e .
A l g u n h a s v e c e s h a c h á b a m o s a s í t o d a s a s
d ' u n h a p o la y - e r a q u ' e s t a b a o v e r m e n o p a u .
Co l li amos a s m azán s av in ad as e i bám onos
pra un cu r runcho ; a l i comiamolas e xogába -
'mos os pe louros .
»Cando m a i s r ebu ldába m os e r a no t em po
d as cere ixa s . Dem pois de ben fa r tos d ' e la s
co l l iam os as t ro y as e como s i q u ix éra m os
es t rus a l a s en t r ' o s dedos , f ac íamolas b r in ca r
d e M a r i q u i ñ a á m i n e d e m i n á e i a . U n h a
vez deum e c ' u nh a ca r a bu l l a n u n o lio, po r
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 165/187
o T A S S 159
f o r a . E u c h o r a b a e M a r i q u i ñ a t a n i é n . A c h e -
góu s ' e l a en tonces á m in : m ol lou . un dedo
seu en escu pe e levo un o o s i t io m ag oa do , e
com'aque lo non e r a nada , deume á ma i s , un
bico no s i t io y -e u á e la u n h a a p re ta boa» .
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 166/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 167/187
I N D E S
P a g t n a
D e d i c a t o r i a .
5
Libro I 7
Libro I I . . . • 19 ,
Libro I I I . 4 5
Libro
I V . 5 5
N O T A S .
Libro I . . 7 5
Libro I I . 8 1
L i b r o I V . . .
8 9
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 168/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 169/187
É R R Ó 8 - M A I 8 N O T A B R E S
P a g .
L i l i .
D í
L é a s e
2 3 1 3 W a t i z a W i t i z a
4 6 2 1 D r a k e
b r e q u e a V i g o
D r a k e b r o q u e a
e a t a c a V i g o
5 7 2 1 g a l l e g o s g a l l e g o - p o r t u
g u é s
5 9 2 P i s q u e - P o i s q u e
eu vi
9 3 o u v e - h í
P o i s q u e
eu vi
60 22
0 M a r q u é s
M e n d o z a ,
6 0 2 3 d e V i l l e n a J e r e n a
6 2
19
F r a n c i s c o D i e g o A n t o n i o
63 20
poe ta cas te lá n poe ta en cas te lán
6 5 1 1 V i c t o r i a n o V i t o r i n o
68 21 1872 188 2
8 4
11 polos po las
103 7
R e p r o d u c i m o s
es te soneto
P o n e m o s e n t e i r o
aquí es te sone to
105 23
L i s b o a M a d r i d
136 20
n o
d o
137 1
C o n t o u n o
C a n t o u n o
137
2 B a t e n d o s
B a t e n d o
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 170/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 171/187
D I C I O N A R I O D E A U T O R E S G A L L E G O S
P O R
E s t a o b r a d e g r a n d e u t i l i d a d e p a r a o s q u e
es tud ian o m ov i inen to l i t e r a r io de G a l i c i a ,
s a i r á p ro n to á l u s con ten do cu r ios os da tos
biográf icos e b ibl iográf icos de tódol-os escr i
to re s qu e esc r ib i ro n en g a l l eg o . N e la figu
r a r á n , e n t r e o u t r o s , o s q u e s i g u e n :
_A-
A b e n t e , D . E d u a r d o . — A b e n t e , D . V i t o r i
n o .— A f b n s o I X de L e ó n . — A f o n s o X o s a
b i o . — A i r a s , J o a n . — A l g u e r o P e n e d o , D . J o
s é . — A l v a r e z d e N o v o a F e r r e r , J J . F r a n c i s
c o d e . — A l v a r e z d e V i l l a s a n d i n o , A f o n s o . —
A m a d o , J o s é B i e i to . — A m b r o a , P e r o d e . —
A m i g o , P e r o . — A m o r M e i lá n , D . M a n o e l .
— A n n e s M a r i n o , P e r o , —
A n ó n ,
D . F r a n c i a -
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 172/187
é ó . — A r e a l , D . J u s t o E . — A r c e d i a g o d e T o
r o ( O ) . — A r m a d a L o s a d a , D . J o a n , M a r q u é s
d e E i g u e i r o a . — A r m a d a T e i x e i r o , D . l l a
món.
J B
B a c h a r é l d e S a l am a n c a ( O ) . — B a n e t P o n -
t e n l a , D . M a n u e l . — B a r b e i t o , D . A v e l i n o . —
B a r c i a C a b a ll er o , D o n J o a n . — B a r r e i r o , D .
A l e x a n d r e . — B a r r e i r o D . L i s a r d o . — B a r r o s
S i v e l o , D . R a m ó n . — B e l t r á n , D . J o a n . — •
B o a d o S á n c h e s , D . P e d r o . — B o n a v a l , B e r -
n a l d e . — B r a ñ a s M e n ó n d e s , D . A l f r e d o .
O
C a be za de L e ó n , D . S a l v a d o r . — C a l d a s ,
M a r t i n
de .
— Calderón , D . Vicen c io , Co nde
de S . Jo an . Cá l ve l o , Va sco R od r i g ue s ,
— C a m a n e s , J o a n N ú ñ e s . — C a m i n o , D . A l
b e r t e . — C a m i n o , D . A n t o n i o . — C a m i n o , D .
D o m i n g o .— C a m o e s , V a s co P e r e s d e . — C a n a ,
P a i o d a . — C a n d a , D . E m i l i o . — C a n g a s , J o a n
d e . -
C a o, D . J o s é . — C a r r o A l d a o , D . E u g e
n i o . — C a s a l , D . R o m u al do .— C a s t a ñ e d a J u
r a d o ,
D . Ra fae l .—Cas t ro , D . An t on i o .— Cas
t r o ,
D o ñ a R o s a l i a d e . — C a s t r o L ó p e z , D .
M a n u e l . — C a s tr o N o v o a , D . E n r i q u e . —
C a s t r o R o d r í g u e z , D o n V i t o r . — C e r n a d a s
de C as t ro . D . D i ego
Antonio—Chas,
D o a
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 173/187
A v e l i n o . — C i d R o z o . D . E l i o d o r o . — C i v e i r a ,
D . R o g e l i o . — C o d a s , M a r t i n . — C o e l l g , E s t e -
bo . — Co i radas D . R am ón . — Corne lia s, D .
M a n u e l . — C o n d e S a l g a d o , D . R i c a r d o . —
C o r r a l , D o ñ a C l a r a . — C o r r a l , D . L u i s . —
C o r r e a . — C o t ó n , A f o n s o E a n e s d o . — C r u c e s ,
D . F o r t u n a t o . — C u b e l , A f on so F e r n á n d e s .
— C u r r o s H e n r i q u e s , D , M a n o e l .— C u v e i r o
P i n o l ,
D . J o a n .
i : >
D a r m e á , P e r o . — D a t o M u r u a i s , D o ñ a
F i l o m e n a . — D i a z , D . G u i l l e r m o ; — D i a z
S p u c b , D . M a r t in . — D o m í n g u e z I z q u i e r
do, Doctor D . José .
J S
E l i c e s , D , C a s t o r. — E s q u i v o , F e r n á n d '.
- F a n d i ñ o , D . A n t o n io B i e i t o .— F a r i ñ a ,
D . D o m i n g o A n t o n i o . — F e i x ó , D . V i c e n c io
M a r í a . — F e r n á n d e s A l o ns o , D . B i e i to . —
F e r n á n d e s A n c i l es , D . F r a n c i s c o . — F e r n á n -
d e s ,
D . C o n s t a n t in o . — F e r n á n d e s , D . M a -
s im i n o . — F e r n á n d e s d o J e r e n a , G a r c i . —
F e r n á n d e s M a g a r i ñ o s , D . M a n u e l . — F e r
nandos M i r a n d a , D , É z o q u i e l ,— F e r n á u d e s
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 174/187
M o r a le s , D . A n t o n i o . — F e r n a n d o s N e i r a , D .
J o s é .— F e r n á n d e s d e P a r g a , V a s c o . — F e r -
n á n d e s , E . u i . — F e r r e r , D . J o s é M a r í a . —
F i d a l g o S a a v e d r a , D . F r a n c i s c o .
O -
G a y o s o , D . E a r n i r o . — G a r c í a A c u ñ a , D o n
F e r n a n d o . — G a r c í a A l v a r e z , D . C e s ár eo .—
G a r c í a C a l v o , D . Q u i n t í n . - - G a r c í a F e r r e i r o ,
D .
A l b e r t e . — G a r c í a M o s q u e i r a , D . J o s é . —
G a r c í a d e 0 1 1 o q u i , D . E m i l i o . — G i l , D . J o s é
M a r ia .— G i l T a b o a d a . — G i l , V a s c o . — G o l
p e V á r e l a , D . S a l v a d o r . — G o m e s , A l v a r o .
—
G o m e s, D . D o m i n g o .— G o m e s C h a r i n o ,
P a i o . — G o n z á l e s L o p e s , D o n L u i s . — G o n z a
los de M endoza , Pe ro . — G onz á les de S an a -
b r i a , F e r n á n . — G o n z á l e s A cárela, D . U r b a n o .
— G o n z ále s, F e r n á n . — G o n z á l e s , R e y m ó n .
I
I g l e s i a G o n z á le s , D . A n t o n i o d e l a . — I g l e
s i a G o nzá l e s , D . F r an c i s co M ar í a de l a. —
I g l e s i a V á s q u e s , D . M a r c i a l M i g u e l d e l a .
I ,
L a b a r t a P o s e , D . H e n r i q u e . — L a g e , D .
F r a n ci sc o .— L a g o , F e r n a n d o . — L a g o G o n
zá les ,
D , M a n o e l . — L a m a s C a r v a ja l , D o n
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 175/187
V a l e n t í n . — L e i r a s , D . M a n o el . — L o i s, D o n
R o g e l i o . — L o i s V á s q u e s , D . M a n o e L — L o n i -
b a r d í a , D . J . — L o p e s F e r r e i r o , D . A n t o n i o .
— L o p e s M u ñ í s , D . J o a n . — L o p e s P i ñ a l , D .
C e s á re o .— L o p e s P i ñ a l , D . R a m ó n . — L o p e s
d e l a V e g a , D . J o s é . — L o s a d a , D . B i e i t o . —
L o u r i d o S á n e b e s , D . F r a n c i s c o . — L u g r i s
F r e i r é , D . M a n o e L
M a c l a s . — M a l v i d o , D . R a m ó n . — M a r c o s
S a n t o s , M a n o e l d e . — M a r te l o P a u m á n , D .
E v a r i s t o . — M a r t i n e s G o n z á le s, D . M a n o e l .
— M a r t i n s d o C a s a l, R o y . — M e e n d i ñ o .—
M e n d o z a d o s R í o s , P a b r o . — M i r a s . — M o l i n a
C o u ce iro . D . R a m ó n . — M o n t e n e g r o S a a v e -
d r a . D . A m a d o r . — M o n t e n e g r o V i l l a i n a r ,
D . S a n t ia g o .— M o o g o , P e r o . — — M u i ñ o d o
L a n d r o v e , D o ñ a H i p ó l it a .— M u r g u í a , D .
M a n o e l .— M u r u a i s, D . A n d r é s . — M u r u a i s ,
D . J e s ú s .
I V
N o g u e r ó l C a m b a , D . J o s é . — N o r i e g a V á
r e l a , D . A n t o n i o . — N ú ñ e s C a m a n e s , J o a n . —
N ú ñ e s , A i r a s . — N ú n e s G o n z á l e s , D . M a n o e l
^ - N ú ñ e s S a r m e n t ó . D . E d u a r d o ,
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 176/187
o
O g e a, D . J o sé .— O s o ir o , A u n e s . — O t e r o
P i m e n t e l , D . L u i s .
1 ?
P a e z d e R i b e la , R o y . — P a d r ó n , F e r n á n .
— P a i v a , J o l i a n S o a re s d e . -P a r d o d e A n d r a -
d e ,
D . M a n o e l . — P a r d o , D i o n is io C . — P a r d o ,
F e r n á n . — P a r d o G o m e s , D . E d u a r d o . — P a s
t o r D í a z , D . N i c o m e d e s . — P e d r o c e l o s , M a r
t i n . — P e r e i r a , D . A u r e l i a n o J . — P é r e z , A b r i l .
— P é re z B a l l e s t e r o s , D . J o s é . - - P e r e s P l a c e r ,
D . H er'acrio .— P es qu e i r a C res po , D . R . —
P i c o d e C o añ a, D . J u s t o . — P i n t o s , D . J o a n
M a n o e l . — P r a c e r B o u z o , D , C a m i l o .— P o l ,
D . C a r l o s .— P o l C a a m a ñ o , D . F l o r e n c i o . —
P o n d a l A b e n t e , D . E d u a r d o . — P o n t e , P e r o
d a . — P ó r t e la P e r e s , D . F r a n c i s c o . - - P o r t o
R e i , D . F r a n c i s c o . — P o s a d a P e r e i r a , D . J o
sé M a r í a . — P a e n t e B r a ñ a s , D . R i c a r d o .
Q u i n h o n e s , F e r n á n S o a r e s d e .
R e g ó ,
J o a n d e . - r R e i , D . A d o lf o .— R í o
O t e ro . — R iv a lb a , D . A u r e l i o . — R o d r i g u e s
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 177/187
G o n z á l e s , D . E l a d i o . — R o d r i g u e s L o p e s , D .
J e s ú s . — R o d r i g u e s M e i r a , D . J u l i o . — R o .
d r í g u e s d e P a d r ó n , J o a n . — R o d r i g u e s
S o a n e , D . L u i s . — R o d r i g u e s d e T e n o r i o ,
M e n .— R o m e r o B r a n c o , D . F r a n c i s c o . —
R o m e u , J o a n . — R o v i r a , D . P r u d e n c i o .
S
S a c o A r c e , D . J u a n . — S a c o B r e i , D . E m i
l io.— S a l g a d o R o d r i g u e s , D . J o s é . — S a l i n a s
R o d r i g u e s , D . G a lo .— S a n t a P e , P e d r o d e .
— S a r m i e n t o , F r a i M a r t in . — S e g u i n o , D o n
P e d r o . — S o l a z , P e d r o A n e s . — S o m o za , D o n
A n t o n i o S a n t i a g o . — S e r v a n d o , J o a n . — S o r s
M a r t í n e z , D . M a r c e l i n o . — S o t e l o , P > . J u l i o .
T
T a t o ,
D . A n t o n i o . — T e t t a m a n c y G a s t ó n ,
D . F r a n c is c o .— T o r r a d o , J o a n . — T u r n e s ,
V i c e n c i o d e .
V
V a l l a d a r e s N ú ñ e s , D o ñ a A v e l i n a . — V a .
H a d a re s N ú ñ e s , D . M a r c i a l .— V a l l e . — V a l i
d e P o r r a s , F e r n a n d o . — V a q u e i r a , R i m b a l d o
d e . — V á s q u e s d e N e i r a , P e d r o . — V á s q u e s ,
R u y . — V á f q u e s T a b oa d a, D . Á n g e l . — V á s -
q u e s d e T a l a v e i x a , J o a n . — V e e r . P e d r o d e -
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 178/187
— V e l e s d e G u e v a r a , P e d r o . — V i l a m e l l e ,
L u i s d e . — V i l le l g a , D . E m i l io A .
Yaf lez Gonzà les , D . Manoel
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 179/187
¿4
йл S¡
O О
•
S à
Jit
T b a
« f a
a tuña
c a p i t a i e Ç a f i c î a
e uà e m p i e u t a xciúa í e g i o u a f
Зе
SugemiQ
Q siê
ЛМш^
tua S l e a f S o ameutóuàe í i i i p te tu i t
eíU fißttuo
ной etta ei toá
meieò
o
ano
i S g S Jeuieffe t o n i a t e no nteó
Зй
a taue i to Зе 99»
Ñ J — 5 » — У Ъ — — ¡ 5 » — 6
— 5 ^ —
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 180/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 181/187
OBR S
DO UTOR
H
I S T O R I A
DE BETANZOS
. - -Co ru ñ a ,
1 8 8 6 .
(esgotada).
Os CALÁICOS
,
poema eu catro cantos e eu
oitava rima, 2 .
A
edición.—Habana,
1 8 9 4 .
pesetas 1 .
O D A S D E A N A C R E O N T E
,
postas en verso
gallego.—Oruña, 1 8 9 7 , pesetas 1, 25 .
PRO S M S
S E
E M P R E N T R E N
N O I T E B B A S
,
(poesías).
E N P R E P R C I Ó N
CANCIONEIRO CLÁSICO
,
traducios de poe
sías cortas dos mais famosos poetas gre-
goa e latinos.
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 182/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 183/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 184/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 185/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 186/187
7/25/2019 Resume Da Historia de Galicia
http://slidepdf.com/reader/full/resume-da-historia-de-galicia 187/187