Kalyani Muniz Coutinho Pimentel - BDJur - Página inicial · 3.3 Conceitos documentários de...

8
Kalyani Muniz Coutinho Pimentel EMENTAS JURISPRUDENCIAIS Manual para Identificação de Teses e Redação de Enunciados TEORIA E PRÁTICA Curitiba Juruá Editora 2015 STJ00101478

Transcript of Kalyani Muniz Coutinho Pimentel - BDJur - Página inicial · 3.3 Conceitos documentários de...

Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

os sifes na Internet uruacombr e itorialjurua com rorajuruacombr

a Rocha 143 Juvevecirc - Fone (41) 4009-3900 311 CEP 80030-475 Curitiba - Paranaacute- Brasil

res 1220 Lojas 15 e 16 Fone (351) 223 710600 oOuro - 4400-096 - Vila Nova de GajaPortomiddot~ Portugal

heco

lnIacutez Coutinho ~nciais manual para identificaccedilatildeo de Llnciadosl Kalyani Muniz Coutinho uruaacute 2015

30 I Tiacutetulo

CDD 3402 (22ed) CDU 34013

EMENTAS JURISPRUDENCIAIS

Manual para Identificaccedilatildeo de Teses eRedaccedilatildeo de Enunciados

TEORIA EPRAacuteTICA

Curitiba Juruaacute Editora

2015

STJ00101478

Visite nossos sites na Internet HWlvjuruocol11br e

1IHH editoria(juriO com e-mail editorajuruocombr

ISBN 978-85-362-5087-8

urD n Brasil - Av Munhoz da Rocha 143 - Juvevecirc - Fone (41) 4009-3900 tIl nu Fax (41) 3252-1311 - CEP 80030-475 - Curitiba - Paranaacute - Brasil

EDITORA Europa -Rua General Tones 1220 - Lojas 15 e 16 - Fone (351) 223710600shy

Centro Comercial OOmo - 4400-096 - Vila Nova de GaiaPorto - POItugal

Editor Joseacute Ernani de Carvalho Pacheco

Pimentel Kalyani Muniz Coutinho P644 Ementas jurisprudenciais manual para identificaccedilatildeo de

teses e redaccedilatildeo de enunciados Kalyani Muniz Coutinho Pimentel Curitiba Juruaacute 2015

206p

1 Leis - elaboraccedilatildeo r Tiacutetulo

CDD 3402 (22ed) CDU 34013 0frOl 0deg

- -J

STJ00101478

z Coutinho Pimentel

1 elenca criteacuterios de redaccedilatildeo e registra 11 sua elaboraccedilatildeo Explora ainda uma tas com base em diversos enfoques e Izendo sempre exemplos praacuteticos para

~e de anaacutelise conceitual da ementa SUMAacuteRIOodoloacutegicas d((erentes para a elaborashy

I) Teoria dos elementos teoacutericoshyde ementas jurisprudenciais de Joseacute aciocfnio loacutegico-juriacutedico da Secretaria Primeira Parte bunal de Justiccedila para identificaccedilatildeo da de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico COMPREENDENDO A FUNCcedilAtildeO DOS RESUMOS JURISPRUDENCIAIS

d Communication) 4) Abordagem de A JURISPRUDEcircNCIA COMO IN FORl1ACcedilAtildeO SISTEMATIZADA NA wtro etapas de Wisconsin (ident(ficar ERA DA COMUNICACcedilAtildeO VIRTUAL 21

r temas e atualizar) e 5) Metodologia 11 Conceitos de Jurisprudecircncia 21ccedilatildeo do precedente judicial de KaZvani

de apresentar as referidas propostas 12 A Jurisprudecircncia como intormaccedilatildeo juriacutedica 24

e revelam o raciocfnio loacutegico-juriacutedico 121 Lei de Acesso agrave Informaccedilatildeo 24

acoacuterdatildeos em cada lima delas illlstranshy122 Princiacutepio da publicidade 25

123 Comunicaccedilatildeo digital 25os de anaacutelise

ro eminentemente praacutetico satildeo trazidos 13 Metodologias para a organizaccedilatildeo da jurisprudecircncia 26

1is de Cantas e dos Tribunais de Justishy131 Excesso de informaccedilotildees 26 11entas em cada um deles seguindo um 14 Papel das bases de jurisprudecircncia 26 ~e na Metodologia integradora do reshy 15 Metodologia de anaacutelise 27 ~ judicial de Pimentel

16 Os primeiros sistematizadores dajurisprudecircncia 27 iacutedas cinco planilhas consultivas com o 161 Origem histoacuterica 27 )mento de elaboraccedilatildeo da ementa jurisshy162 A Escola dos Glosadores 28 ient[ficaccedilatildeo dos elementos da teclte jushy163 As SUI111llae 29 t(ficaccedilatildeo dos elementos da tese jurisshy

17 Analistas de Jurisprudecircncia 29 1 aos principais termos descritores de

171 Glosadores versus Analistas de Jurisprudecircncia 29 que podem ser utilizados na redaccedilatildeo 18 Jurisprudecircncia Sistematizada e Pesquisa Juriacutedica 30 ipais elernentos de coesatildeo que podem

7fos relevantes da decisatildeo no momento 181 Importacircncia da Pesquisa Juriacutedica 30

a aos principais elementos de coesatildeo 182 Pesquisadores versus Analistas de Jurisprudecircncia

traduzir os motivos determinantes da 31

2 O ESTUDO DO ACOacuteRDAtildeO COMO FONTE DA TESE JURISPRUDENCIAL 33

) com as referecircncias de todas as emenshy21 Sistema Juriacutedico em transiccedilatildeo 33 rIO

22 O Precedente judicial 33

23 Institutos do COllllJlon Law aplicaacuteveis ao estudo da jurisprudecircncia 34

STJ00101478

14 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

24 A estrutura do acoacuterdatildeo no sistema juriacutedico brasileiro de Civil LOl 35

24 1 Relatoacuterio 36

242 Fundamentaccedilatildeo 37

243 Dispositivo 38

25 Tendecircncia de aproximaccedilatildeo entre os grandes sistemas de Direito 38

3 A REPRESENTACcedilAtildeO DE TESES JURIacuteDICAS EM RESUMOS JURISshyPRUDENCIAIS 39

31 Fatores de desconhecimento quanto ao tratamento sistematizado das teses jurisprudenciais 39

32 Noccedilotildees de tratamento da informaccedilatildeo juri sprudencial 41

33 Conceitos documentaacuterios de tratamento da infornlaccedilatildeo juriacutedica 4

331 Sistema de Informaccedilatildeo 41

332 Diferenccedila entre indexaccedilatildeo e redaccedilatildeo de resumos 42

333 Etapas de anaacutelise 42

334 Representaccedilatildeo de documentos em linguagem controlada 43

335 Diferenccedila entre Vocabulaacuterio Controlado e Tesauro 43

33 6 Representaccedilatildeo de documentos em I inguagem livre 44

337 Diferenccedila entre resumo e extrato 44

338 Relevacircncia do resumo na pesquisa juriacutedica 45

34 O Resumo Jurisprudencial 45

341 Noccedilotildees gerais 45

342 Conceito 46

343 Caracteriacutesticas 46

4 ESPEacuteCIES DE RESUMOS JURISPRUDENCIAIS OFERECIDAS EM BASES DE PESQUISA DE JURISPRUDEcircNCIA 49

41 Ementas 49

41 1 Construccedilatildeo do conceito 49

4 12 Caracteriacutesticas 50

413 Previsatildeo no ordenamento juriacutedico 51

4 14 Precedentes nos tribunais superiores 52

42 Notas de cabeccedilalho (headnofes) 53

421 Conceito 53

422 Caracteriacutesticas 53

4 3 Enunciados de Jurisprudecircncia 54

4 31 Conceito 54

432 Diferenccedila entre enunciado de jurisprudecircncia e ementa 54

44 Resumos contidos em relatoacuterios de jurisprudecircncia (LaH ReportsJ 55

STJ00101478

iz Coutinho Pimentel

na juriacutedico brasileiro de Civil Lml 35

36

37

38

os grandes sistemas de Direito 38

JURIacuteDICAS EM RESUMOS JURISshy39

39 lanto ao tratamento sistematizado das teses

laccedilatildeo jurisprudencial 41

tamento da infonnaccedilatildeo juriacutedica 41

41

atildeo e redaccedilatildeo de resumos 42

42

nentos em linguagem controlada 43

laacuterio Controlado e Tesauro 43

nentos em linguagem livre 44

e extrato 44

a pesquisajuriacutedica 45

45

45

46

46

gtRUDENCIAIS OFERECIDAS EM gtRUDEcircNCIA 49

49

49

50

o juriacutedico 5 J

is superiores 52

53

53

53

54

54

jo de jurisprudecircncia e ementa 54

de jurisprudecircncia (Lmr Reports) 55

15Ementas

441 Digestos 56

442 Anotaccedilotildees 56

45 Informativos de Jurisprudecircncia 57

451 Informativos do Tribunal de Contas da Uniatildeo 57

452 Informativos do Supremo Tribunal Federal 58

453 Informativos do Superior Tribunal de Justiccedila 58

46 Resenhas de Jurisprudecircncia 59

461 Resenhas do Tribunal de Contas da Uniatildeo 59

Segunda Parte

FASE DE TRADUCcedilAtildeO DA EMENTA

5 A ESTRUTURA DA EMENTA 63

51 Verbetaccedilatildeo 63

511 Conceito 63

512 Fonna 64

513 Criteacuterios para redaccedilatildeo 66

514 Problemas encontrados na redaccedilatildeo da verbetaccedilatildeo 67

52 Dispositivo 68

521 Conceito 68

522 Caracteriacutesticas 69

523 Criteacuterios para redaccedilatildeo 69

53 ()utros elenlentos 70

531 Conclusatildeo 70

532 Fonte 71

6 CLASSIFICACcedilAtildeO DAS EMENr AS 73

61 Quanto agrave variedade de temas 73

611 Simples 73

612 COlllposta 73

62 Quanto ao tipo telnaacutetico 74

621 Ementas de Direito material 74

622 Ementas de Direito processual 75

63 Quanto agrave esfera de abrangecircncia 75

631 Elnenta geneacuteriacuteca 75

632 Ementa especiacutetica 76

64 Quanto agrave torma de apresentaccedilatildeo 77

641 Ementa topicalizada 77

642 Ementa textualizada 77

STJ00101478

7

8

J6 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

CARACTERIacuteSTICAS DAS EMENTAS 79

71 Objetividade 80

711 Caraacuteter objetivo 80

712 Ementa dissociada das razotildees da decisatildeo 80

713 Informaccedilotildees geneacutericas 81

714 Norma que natildeo deriva diretamente do convencimento do julgador 81

715 Apreciaccedilatildeo objetiva 82

72 Concisatildeo 83

721 Utilidade das palavras 83

722 Expressotildees indefinidas 83

723 Registro de histoacuterico dos autos ou descriccedilatildeo narrativa dos fatos 84

73 Forma afinnativa 85

731 Conceito 85

732 Sugestotildees de redaccedilatildeo 85

74 Proposi tividade 87

741 Conceito 87

742 COlnando uacutenico 87

743 Forma das proposiccedilotildees 88

75 Precisatildeo 89

76 Univocidade 91

77 Coerecircncia 92

78 Correccedilatildeo 92

79 Independecircncia 94

710 Anaacutelise Preacutevia 94

711 Seletividade 95

7111 Conceito 95

7112 Falta de representatividade 95

7 113 Ementas em acoacuterdatildeos sucessivos 96

7114 Dificuldade de identificaccedilatildeo das questotildees fundamentais 97

Terceira Parte

FASE DE ANAacuteLISE CONCEITUAL DA EMENTA

METODOLOGIAS PARA A ELABORACcedilAtildeO DE EMENTAS I01

81 Etapas de elaboraccedilatildeo das ementas 101

82 Teacutecnicas para elaboraccedilatildeo das ementas 10 I

83 Teoria dos elementos teoacuterico-metodoloacutegicos para elaboraccedilatildeo de ementas jurisprudenciais de Joseacute Augusto Chaves Guimaratildees 102

STJ00101478

miz Coutinho Pimentel 17Ementas

NTAS 79

80

middot middot middot middotmiddot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot 80

razotildees da decisatildeo 80

middotmiddot middot middot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot middot 81

diretamente do convencimento do julgador 81

middot middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 82

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 83

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middot 83

middotmiddotmiddotmiddot middot middot middotmiddot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middot 83 os autos ou descriccedilatildeo narrativa dos fatos 84

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot middot 85

middot middotmiddot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 85

middotmiddotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middot middot 85

middotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middot middot middot middot 87

middotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 87

middot middotmiddot middot middot middot middot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot 87

middot middot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot 88

middotmiddot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot middot 89

middot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot middot middot middotmiddot 91

92

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 92

middot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middot middot middot middot middot 94

94

middot middotmiddotmiddot middotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middotmiddotmiddot 95

middotmiddot middotmiddotmiddot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot 95

Ide middotmiddot middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot 95

Icessivos 96

lccedilatildeo das questotildees fundamentais 97

a Parte

~CEITUAL DA EMENTA

IORACcedilAtildeO DE EMENTAS 10 J

s 101

entas middot middot middot middot IOl

etodoloacutegicos para elaboraccedilatildeo de ementas Chaves Guimaratildees 102

831 Categorias temaacuteticas de anaacutelise 103

8311 Fato 103

8312 Instituto Iuriacutedico 104

8313 Entendin1ento 105

83l4 Argumento 105

832 Esquema de anaacutelise 106

84 Raciociacutenio loacutegico-juriacutedico da Secretaria de Jurisprudecircncia do Superior Tribunal de Justiccedila para identiticaccedilatildeo da tese juriacutedica 108

841 Controle da base temaacutetica pela identificaccedilatildeo das teses conshytidas nos acoacuterdatildeos 109

842 Identificaccedilatildeo dos elementos da tese juriacutedica 110

843 Elementos da tese juriacutedica extraiacutedos do acoacuterdatildeo 110

8431 Questatildeo Juriacutedica 110

8432 Entendimento 111

8433 Contexto Faacutetico 111

8434 Fundamentaccedilatildeo 111

844 Estrutura do raciociacutenio de anaacutelise para elaboraccedilatildeo do resumo 111

845 Esquema de anaacutelise I 12

846 Dilerenccedila da metodologia do Superior Tribunal de Justiccedila em relaccedilatildeo agrave metodologia de Guimaratildees 113

85 Meacutetodo FILAC de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico (Facts Issues Lm AnO(lsis mui Commllnicotioll) 113

851 Elementos de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico 114

8511 Fatos 1 14

8512 Questotildees I 16

8513 [)ireito 117

8514 Anaacutelise 117

8515 Comunicaccedilatildeo 117

852 Esquema de anaacutelise 118

8521 Etapas do raciociacutenio de anaacutelise para elaboraccedilatildeo do resumo (Meacutetodo FILAC Fatos Questotildees Direito Anaacutelise e Comunicaccedilatildeo 118

8522 Meacutetodo PEC de anaacutelise dos fagravetos (sigla do inglecircs porties actioll events cfaims) 119

86 Abordagem de pesquisa de jurisprudecircncia em quatro etapas (identificar tagravetos ffJrmuar questotildees pesquisar temas e atualizar) 119

861 Etapas de anaacutelise 120

8611 Identificaccedilatildeo e anaacutelise dos tagravetos significativos 120

8612 Formulaccedilatildeo das questotildees juriacutedicas 122

86l3 Pesquisa dos temas apresentados 123

STJ00101478

18 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

861 4 Atuali zaccedilatildeo 123

862 Esquema de anaacutelise 124

862 1 Meacutetodo de Wisconsin para a pesqui sa de jurisshyprudecircncia 124

8622 Regra TARP de anaacutelise dos fato s (sigla do inglecircs thing action relief parfies) 125

8 7 Metodologia integradora do resumo com a funccedilatildeo do precedente judicial (PIMENTEL 2013) 125

871 Vinculaccedilatildeo dos elementos do resumo agrave extraccedilatildeo de uma tese paradigmaacutetica 126

8 72 Etapas de anaacuteli se 128

872 1 Identificaccedilatildeo do problemajuriacutedico 128

87 22 Seleccedilatildeo dos fatos relevantes 128

872 3 Motivos determinantes da decisatildeo 132

8724 Posicionamento do oacutergatildeo julgador 133

87 3 Esquema de anaacutelise 134

8731 Meacutetodo integrador do resumo com a funccedilatildeo do precedente jurisprudencial 134

8732 Anaacuteli se do Problema Juriacutedico 135

8733 Seleccedilatildeo dos fato s re levantes (Abordagem dos fatos materiais + Teacutecnica do discriacutemen do caso) 135

8734 Identificaccedilatildeo dos motivos determinantes da decisatildeo 136

8735 Identificaccedilatildeo do posicionamento do oacutergatildeo julgador 137

Quarta Parte

PRAacuteTICA

9 cAsuiacutesTICA 141

91 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Contas 141

92 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Justiccedila 162

10 FERRAMENTAS 175

REFEREcircNCIAS 185

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO 189

STJ00101478

Visite nossos sites na Internet HWlvjuruocol11br e

1IHH editoria(juriO com e-mail editorajuruocombr

ISBN 978-85-362-5087-8

urD n Brasil - Av Munhoz da Rocha 143 - Juvevecirc - Fone (41) 4009-3900 tIl nu Fax (41) 3252-1311 - CEP 80030-475 - Curitiba - Paranaacute - Brasil

EDITORA Europa -Rua General Tones 1220 - Lojas 15 e 16 - Fone (351) 223710600shy

Centro Comercial OOmo - 4400-096 - Vila Nova de GaiaPorto - POItugal

Editor Joseacute Ernani de Carvalho Pacheco

Pimentel Kalyani Muniz Coutinho P644 Ementas jurisprudenciais manual para identificaccedilatildeo de

teses e redaccedilatildeo de enunciados Kalyani Muniz Coutinho Pimentel Curitiba Juruaacute 2015

206p

1 Leis - elaboraccedilatildeo r Tiacutetulo

CDD 3402 (22ed) CDU 34013 0frOl 0deg

- -J

STJ00101478

z Coutinho Pimentel

1 elenca criteacuterios de redaccedilatildeo e registra 11 sua elaboraccedilatildeo Explora ainda uma tas com base em diversos enfoques e Izendo sempre exemplos praacuteticos para

~e de anaacutelise conceitual da ementa SUMAacuteRIOodoloacutegicas d((erentes para a elaborashy

I) Teoria dos elementos teoacutericoshyde ementas jurisprudenciais de Joseacute aciocfnio loacutegico-juriacutedico da Secretaria Primeira Parte bunal de Justiccedila para identificaccedilatildeo da de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico COMPREENDENDO A FUNCcedilAtildeO DOS RESUMOS JURISPRUDENCIAIS

d Communication) 4) Abordagem de A JURISPRUDEcircNCIA COMO IN FORl1ACcedilAtildeO SISTEMATIZADA NA wtro etapas de Wisconsin (ident(ficar ERA DA COMUNICACcedilAtildeO VIRTUAL 21

r temas e atualizar) e 5) Metodologia 11 Conceitos de Jurisprudecircncia 21ccedilatildeo do precedente judicial de KaZvani

de apresentar as referidas propostas 12 A Jurisprudecircncia como intormaccedilatildeo juriacutedica 24

e revelam o raciocfnio loacutegico-juriacutedico 121 Lei de Acesso agrave Informaccedilatildeo 24

acoacuterdatildeos em cada lima delas illlstranshy122 Princiacutepio da publicidade 25

123 Comunicaccedilatildeo digital 25os de anaacutelise

ro eminentemente praacutetico satildeo trazidos 13 Metodologias para a organizaccedilatildeo da jurisprudecircncia 26

1is de Cantas e dos Tribunais de Justishy131 Excesso de informaccedilotildees 26 11entas em cada um deles seguindo um 14 Papel das bases de jurisprudecircncia 26 ~e na Metodologia integradora do reshy 15 Metodologia de anaacutelise 27 ~ judicial de Pimentel

16 Os primeiros sistematizadores dajurisprudecircncia 27 iacutedas cinco planilhas consultivas com o 161 Origem histoacuterica 27 )mento de elaboraccedilatildeo da ementa jurisshy162 A Escola dos Glosadores 28 ient[ficaccedilatildeo dos elementos da teclte jushy163 As SUI111llae 29 t(ficaccedilatildeo dos elementos da tese jurisshy

17 Analistas de Jurisprudecircncia 29 1 aos principais termos descritores de

171 Glosadores versus Analistas de Jurisprudecircncia 29 que podem ser utilizados na redaccedilatildeo 18 Jurisprudecircncia Sistematizada e Pesquisa Juriacutedica 30 ipais elernentos de coesatildeo que podem

7fos relevantes da decisatildeo no momento 181 Importacircncia da Pesquisa Juriacutedica 30

a aos principais elementos de coesatildeo 182 Pesquisadores versus Analistas de Jurisprudecircncia

traduzir os motivos determinantes da 31

2 O ESTUDO DO ACOacuteRDAtildeO COMO FONTE DA TESE JURISPRUDENCIAL 33

) com as referecircncias de todas as emenshy21 Sistema Juriacutedico em transiccedilatildeo 33 rIO

22 O Precedente judicial 33

23 Institutos do COllllJlon Law aplicaacuteveis ao estudo da jurisprudecircncia 34

STJ00101478

14 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

24 A estrutura do acoacuterdatildeo no sistema juriacutedico brasileiro de Civil LOl 35

24 1 Relatoacuterio 36

242 Fundamentaccedilatildeo 37

243 Dispositivo 38

25 Tendecircncia de aproximaccedilatildeo entre os grandes sistemas de Direito 38

3 A REPRESENTACcedilAtildeO DE TESES JURIacuteDICAS EM RESUMOS JURISshyPRUDENCIAIS 39

31 Fatores de desconhecimento quanto ao tratamento sistematizado das teses jurisprudenciais 39

32 Noccedilotildees de tratamento da informaccedilatildeo juri sprudencial 41

33 Conceitos documentaacuterios de tratamento da infornlaccedilatildeo juriacutedica 4

331 Sistema de Informaccedilatildeo 41

332 Diferenccedila entre indexaccedilatildeo e redaccedilatildeo de resumos 42

333 Etapas de anaacutelise 42

334 Representaccedilatildeo de documentos em linguagem controlada 43

335 Diferenccedila entre Vocabulaacuterio Controlado e Tesauro 43

33 6 Representaccedilatildeo de documentos em I inguagem livre 44

337 Diferenccedila entre resumo e extrato 44

338 Relevacircncia do resumo na pesquisa juriacutedica 45

34 O Resumo Jurisprudencial 45

341 Noccedilotildees gerais 45

342 Conceito 46

343 Caracteriacutesticas 46

4 ESPEacuteCIES DE RESUMOS JURISPRUDENCIAIS OFERECIDAS EM BASES DE PESQUISA DE JURISPRUDEcircNCIA 49

41 Ementas 49

41 1 Construccedilatildeo do conceito 49

4 12 Caracteriacutesticas 50

413 Previsatildeo no ordenamento juriacutedico 51

4 14 Precedentes nos tribunais superiores 52

42 Notas de cabeccedilalho (headnofes) 53

421 Conceito 53

422 Caracteriacutesticas 53

4 3 Enunciados de Jurisprudecircncia 54

4 31 Conceito 54

432 Diferenccedila entre enunciado de jurisprudecircncia e ementa 54

44 Resumos contidos em relatoacuterios de jurisprudecircncia (LaH ReportsJ 55

STJ00101478

iz Coutinho Pimentel

na juriacutedico brasileiro de Civil Lml 35

36

37

38

os grandes sistemas de Direito 38

JURIacuteDICAS EM RESUMOS JURISshy39

39 lanto ao tratamento sistematizado das teses

laccedilatildeo jurisprudencial 41

tamento da infonnaccedilatildeo juriacutedica 41

41

atildeo e redaccedilatildeo de resumos 42

42

nentos em linguagem controlada 43

laacuterio Controlado e Tesauro 43

nentos em linguagem livre 44

e extrato 44

a pesquisajuriacutedica 45

45

45

46

46

gtRUDENCIAIS OFERECIDAS EM gtRUDEcircNCIA 49

49

49

50

o juriacutedico 5 J

is superiores 52

53

53

53

54

54

jo de jurisprudecircncia e ementa 54

de jurisprudecircncia (Lmr Reports) 55

15Ementas

441 Digestos 56

442 Anotaccedilotildees 56

45 Informativos de Jurisprudecircncia 57

451 Informativos do Tribunal de Contas da Uniatildeo 57

452 Informativos do Supremo Tribunal Federal 58

453 Informativos do Superior Tribunal de Justiccedila 58

46 Resenhas de Jurisprudecircncia 59

461 Resenhas do Tribunal de Contas da Uniatildeo 59

Segunda Parte

FASE DE TRADUCcedilAtildeO DA EMENTA

5 A ESTRUTURA DA EMENTA 63

51 Verbetaccedilatildeo 63

511 Conceito 63

512 Fonna 64

513 Criteacuterios para redaccedilatildeo 66

514 Problemas encontrados na redaccedilatildeo da verbetaccedilatildeo 67

52 Dispositivo 68

521 Conceito 68

522 Caracteriacutesticas 69

523 Criteacuterios para redaccedilatildeo 69

53 ()utros elenlentos 70

531 Conclusatildeo 70

532 Fonte 71

6 CLASSIFICACcedilAtildeO DAS EMENr AS 73

61 Quanto agrave variedade de temas 73

611 Simples 73

612 COlllposta 73

62 Quanto ao tipo telnaacutetico 74

621 Ementas de Direito material 74

622 Ementas de Direito processual 75

63 Quanto agrave esfera de abrangecircncia 75

631 Elnenta geneacuteriacuteca 75

632 Ementa especiacutetica 76

64 Quanto agrave torma de apresentaccedilatildeo 77

641 Ementa topicalizada 77

642 Ementa textualizada 77

STJ00101478

7

8

J6 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

CARACTERIacuteSTICAS DAS EMENTAS 79

71 Objetividade 80

711 Caraacuteter objetivo 80

712 Ementa dissociada das razotildees da decisatildeo 80

713 Informaccedilotildees geneacutericas 81

714 Norma que natildeo deriva diretamente do convencimento do julgador 81

715 Apreciaccedilatildeo objetiva 82

72 Concisatildeo 83

721 Utilidade das palavras 83

722 Expressotildees indefinidas 83

723 Registro de histoacuterico dos autos ou descriccedilatildeo narrativa dos fatos 84

73 Forma afinnativa 85

731 Conceito 85

732 Sugestotildees de redaccedilatildeo 85

74 Proposi tividade 87

741 Conceito 87

742 COlnando uacutenico 87

743 Forma das proposiccedilotildees 88

75 Precisatildeo 89

76 Univocidade 91

77 Coerecircncia 92

78 Correccedilatildeo 92

79 Independecircncia 94

710 Anaacutelise Preacutevia 94

711 Seletividade 95

7111 Conceito 95

7112 Falta de representatividade 95

7 113 Ementas em acoacuterdatildeos sucessivos 96

7114 Dificuldade de identificaccedilatildeo das questotildees fundamentais 97

Terceira Parte

FASE DE ANAacuteLISE CONCEITUAL DA EMENTA

METODOLOGIAS PARA A ELABORACcedilAtildeO DE EMENTAS I01

81 Etapas de elaboraccedilatildeo das ementas 101

82 Teacutecnicas para elaboraccedilatildeo das ementas 10 I

83 Teoria dos elementos teoacuterico-metodoloacutegicos para elaboraccedilatildeo de ementas jurisprudenciais de Joseacute Augusto Chaves Guimaratildees 102

STJ00101478

miz Coutinho Pimentel 17Ementas

NTAS 79

80

middot middot middot middotmiddot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot 80

razotildees da decisatildeo 80

middotmiddot middot middot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot middot 81

diretamente do convencimento do julgador 81

middot middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 82

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 83

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middot 83

middotmiddotmiddotmiddot middot middot middotmiddot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middot 83 os autos ou descriccedilatildeo narrativa dos fatos 84

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot middot 85

middot middotmiddot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 85

middotmiddotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middot middot 85

middotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middot middot middot middot 87

middotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 87

middot middotmiddot middot middot middot middot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot 87

middot middot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot 88

middotmiddot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot middot 89

middot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot middot middot middotmiddot 91

92

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 92

middot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middot middot middot middot middot 94

94

middot middotmiddotmiddot middotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middotmiddotmiddot 95

middotmiddot middotmiddotmiddot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot 95

Ide middotmiddot middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot 95

Icessivos 96

lccedilatildeo das questotildees fundamentais 97

a Parte

~CEITUAL DA EMENTA

IORACcedilAtildeO DE EMENTAS 10 J

s 101

entas middot middot middot middot IOl

etodoloacutegicos para elaboraccedilatildeo de ementas Chaves Guimaratildees 102

831 Categorias temaacuteticas de anaacutelise 103

8311 Fato 103

8312 Instituto Iuriacutedico 104

8313 Entendin1ento 105

83l4 Argumento 105

832 Esquema de anaacutelise 106

84 Raciociacutenio loacutegico-juriacutedico da Secretaria de Jurisprudecircncia do Superior Tribunal de Justiccedila para identiticaccedilatildeo da tese juriacutedica 108

841 Controle da base temaacutetica pela identificaccedilatildeo das teses conshytidas nos acoacuterdatildeos 109

842 Identificaccedilatildeo dos elementos da tese juriacutedica 110

843 Elementos da tese juriacutedica extraiacutedos do acoacuterdatildeo 110

8431 Questatildeo Juriacutedica 110

8432 Entendimento 111

8433 Contexto Faacutetico 111

8434 Fundamentaccedilatildeo 111

844 Estrutura do raciociacutenio de anaacutelise para elaboraccedilatildeo do resumo 111

845 Esquema de anaacutelise I 12

846 Dilerenccedila da metodologia do Superior Tribunal de Justiccedila em relaccedilatildeo agrave metodologia de Guimaratildees 113

85 Meacutetodo FILAC de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico (Facts Issues Lm AnO(lsis mui Commllnicotioll) 113

851 Elementos de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico 114

8511 Fatos 1 14

8512 Questotildees I 16

8513 [)ireito 117

8514 Anaacutelise 117

8515 Comunicaccedilatildeo 117

852 Esquema de anaacutelise 118

8521 Etapas do raciociacutenio de anaacutelise para elaboraccedilatildeo do resumo (Meacutetodo FILAC Fatos Questotildees Direito Anaacutelise e Comunicaccedilatildeo 118

8522 Meacutetodo PEC de anaacutelise dos fagravetos (sigla do inglecircs porties actioll events cfaims) 119

86 Abordagem de pesquisa de jurisprudecircncia em quatro etapas (identificar tagravetos ffJrmuar questotildees pesquisar temas e atualizar) 119

861 Etapas de anaacutelise 120

8611 Identificaccedilatildeo e anaacutelise dos tagravetos significativos 120

8612 Formulaccedilatildeo das questotildees juriacutedicas 122

86l3 Pesquisa dos temas apresentados 123

STJ00101478

18 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

861 4 Atuali zaccedilatildeo 123

862 Esquema de anaacutelise 124

862 1 Meacutetodo de Wisconsin para a pesqui sa de jurisshyprudecircncia 124

8622 Regra TARP de anaacutelise dos fato s (sigla do inglecircs thing action relief parfies) 125

8 7 Metodologia integradora do resumo com a funccedilatildeo do precedente judicial (PIMENTEL 2013) 125

871 Vinculaccedilatildeo dos elementos do resumo agrave extraccedilatildeo de uma tese paradigmaacutetica 126

8 72 Etapas de anaacuteli se 128

872 1 Identificaccedilatildeo do problemajuriacutedico 128

87 22 Seleccedilatildeo dos fatos relevantes 128

872 3 Motivos determinantes da decisatildeo 132

8724 Posicionamento do oacutergatildeo julgador 133

87 3 Esquema de anaacutelise 134

8731 Meacutetodo integrador do resumo com a funccedilatildeo do precedente jurisprudencial 134

8732 Anaacuteli se do Problema Juriacutedico 135

8733 Seleccedilatildeo dos fato s re levantes (Abordagem dos fatos materiais + Teacutecnica do discriacutemen do caso) 135

8734 Identificaccedilatildeo dos motivos determinantes da decisatildeo 136

8735 Identificaccedilatildeo do posicionamento do oacutergatildeo julgador 137

Quarta Parte

PRAacuteTICA

9 cAsuiacutesTICA 141

91 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Contas 141

92 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Justiccedila 162

10 FERRAMENTAS 175

REFEREcircNCIAS 185

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO 189

STJ00101478

z Coutinho Pimentel

1 elenca criteacuterios de redaccedilatildeo e registra 11 sua elaboraccedilatildeo Explora ainda uma tas com base em diversos enfoques e Izendo sempre exemplos praacuteticos para

~e de anaacutelise conceitual da ementa SUMAacuteRIOodoloacutegicas d((erentes para a elaborashy

I) Teoria dos elementos teoacutericoshyde ementas jurisprudenciais de Joseacute aciocfnio loacutegico-juriacutedico da Secretaria Primeira Parte bunal de Justiccedila para identificaccedilatildeo da de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico COMPREENDENDO A FUNCcedilAtildeO DOS RESUMOS JURISPRUDENCIAIS

d Communication) 4) Abordagem de A JURISPRUDEcircNCIA COMO IN FORl1ACcedilAtildeO SISTEMATIZADA NA wtro etapas de Wisconsin (ident(ficar ERA DA COMUNICACcedilAtildeO VIRTUAL 21

r temas e atualizar) e 5) Metodologia 11 Conceitos de Jurisprudecircncia 21ccedilatildeo do precedente judicial de KaZvani

de apresentar as referidas propostas 12 A Jurisprudecircncia como intormaccedilatildeo juriacutedica 24

e revelam o raciocfnio loacutegico-juriacutedico 121 Lei de Acesso agrave Informaccedilatildeo 24

acoacuterdatildeos em cada lima delas illlstranshy122 Princiacutepio da publicidade 25

123 Comunicaccedilatildeo digital 25os de anaacutelise

ro eminentemente praacutetico satildeo trazidos 13 Metodologias para a organizaccedilatildeo da jurisprudecircncia 26

1is de Cantas e dos Tribunais de Justishy131 Excesso de informaccedilotildees 26 11entas em cada um deles seguindo um 14 Papel das bases de jurisprudecircncia 26 ~e na Metodologia integradora do reshy 15 Metodologia de anaacutelise 27 ~ judicial de Pimentel

16 Os primeiros sistematizadores dajurisprudecircncia 27 iacutedas cinco planilhas consultivas com o 161 Origem histoacuterica 27 )mento de elaboraccedilatildeo da ementa jurisshy162 A Escola dos Glosadores 28 ient[ficaccedilatildeo dos elementos da teclte jushy163 As SUI111llae 29 t(ficaccedilatildeo dos elementos da tese jurisshy

17 Analistas de Jurisprudecircncia 29 1 aos principais termos descritores de

171 Glosadores versus Analistas de Jurisprudecircncia 29 que podem ser utilizados na redaccedilatildeo 18 Jurisprudecircncia Sistematizada e Pesquisa Juriacutedica 30 ipais elernentos de coesatildeo que podem

7fos relevantes da decisatildeo no momento 181 Importacircncia da Pesquisa Juriacutedica 30

a aos principais elementos de coesatildeo 182 Pesquisadores versus Analistas de Jurisprudecircncia

traduzir os motivos determinantes da 31

2 O ESTUDO DO ACOacuteRDAtildeO COMO FONTE DA TESE JURISPRUDENCIAL 33

) com as referecircncias de todas as emenshy21 Sistema Juriacutedico em transiccedilatildeo 33 rIO

22 O Precedente judicial 33

23 Institutos do COllllJlon Law aplicaacuteveis ao estudo da jurisprudecircncia 34

STJ00101478

14 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

24 A estrutura do acoacuterdatildeo no sistema juriacutedico brasileiro de Civil LOl 35

24 1 Relatoacuterio 36

242 Fundamentaccedilatildeo 37

243 Dispositivo 38

25 Tendecircncia de aproximaccedilatildeo entre os grandes sistemas de Direito 38

3 A REPRESENTACcedilAtildeO DE TESES JURIacuteDICAS EM RESUMOS JURISshyPRUDENCIAIS 39

31 Fatores de desconhecimento quanto ao tratamento sistematizado das teses jurisprudenciais 39

32 Noccedilotildees de tratamento da informaccedilatildeo juri sprudencial 41

33 Conceitos documentaacuterios de tratamento da infornlaccedilatildeo juriacutedica 4

331 Sistema de Informaccedilatildeo 41

332 Diferenccedila entre indexaccedilatildeo e redaccedilatildeo de resumos 42

333 Etapas de anaacutelise 42

334 Representaccedilatildeo de documentos em linguagem controlada 43

335 Diferenccedila entre Vocabulaacuterio Controlado e Tesauro 43

33 6 Representaccedilatildeo de documentos em I inguagem livre 44

337 Diferenccedila entre resumo e extrato 44

338 Relevacircncia do resumo na pesquisa juriacutedica 45

34 O Resumo Jurisprudencial 45

341 Noccedilotildees gerais 45

342 Conceito 46

343 Caracteriacutesticas 46

4 ESPEacuteCIES DE RESUMOS JURISPRUDENCIAIS OFERECIDAS EM BASES DE PESQUISA DE JURISPRUDEcircNCIA 49

41 Ementas 49

41 1 Construccedilatildeo do conceito 49

4 12 Caracteriacutesticas 50

413 Previsatildeo no ordenamento juriacutedico 51

4 14 Precedentes nos tribunais superiores 52

42 Notas de cabeccedilalho (headnofes) 53

421 Conceito 53

422 Caracteriacutesticas 53

4 3 Enunciados de Jurisprudecircncia 54

4 31 Conceito 54

432 Diferenccedila entre enunciado de jurisprudecircncia e ementa 54

44 Resumos contidos em relatoacuterios de jurisprudecircncia (LaH ReportsJ 55

STJ00101478

iz Coutinho Pimentel

na juriacutedico brasileiro de Civil Lml 35

36

37

38

os grandes sistemas de Direito 38

JURIacuteDICAS EM RESUMOS JURISshy39

39 lanto ao tratamento sistematizado das teses

laccedilatildeo jurisprudencial 41

tamento da infonnaccedilatildeo juriacutedica 41

41

atildeo e redaccedilatildeo de resumos 42

42

nentos em linguagem controlada 43

laacuterio Controlado e Tesauro 43

nentos em linguagem livre 44

e extrato 44

a pesquisajuriacutedica 45

45

45

46

46

gtRUDENCIAIS OFERECIDAS EM gtRUDEcircNCIA 49

49

49

50

o juriacutedico 5 J

is superiores 52

53

53

53

54

54

jo de jurisprudecircncia e ementa 54

de jurisprudecircncia (Lmr Reports) 55

15Ementas

441 Digestos 56

442 Anotaccedilotildees 56

45 Informativos de Jurisprudecircncia 57

451 Informativos do Tribunal de Contas da Uniatildeo 57

452 Informativos do Supremo Tribunal Federal 58

453 Informativos do Superior Tribunal de Justiccedila 58

46 Resenhas de Jurisprudecircncia 59

461 Resenhas do Tribunal de Contas da Uniatildeo 59

Segunda Parte

FASE DE TRADUCcedilAtildeO DA EMENTA

5 A ESTRUTURA DA EMENTA 63

51 Verbetaccedilatildeo 63

511 Conceito 63

512 Fonna 64

513 Criteacuterios para redaccedilatildeo 66

514 Problemas encontrados na redaccedilatildeo da verbetaccedilatildeo 67

52 Dispositivo 68

521 Conceito 68

522 Caracteriacutesticas 69

523 Criteacuterios para redaccedilatildeo 69

53 ()utros elenlentos 70

531 Conclusatildeo 70

532 Fonte 71

6 CLASSIFICACcedilAtildeO DAS EMENr AS 73

61 Quanto agrave variedade de temas 73

611 Simples 73

612 COlllposta 73

62 Quanto ao tipo telnaacutetico 74

621 Ementas de Direito material 74

622 Ementas de Direito processual 75

63 Quanto agrave esfera de abrangecircncia 75

631 Elnenta geneacuteriacuteca 75

632 Ementa especiacutetica 76

64 Quanto agrave torma de apresentaccedilatildeo 77

641 Ementa topicalizada 77

642 Ementa textualizada 77

STJ00101478

7

8

J6 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

CARACTERIacuteSTICAS DAS EMENTAS 79

71 Objetividade 80

711 Caraacuteter objetivo 80

712 Ementa dissociada das razotildees da decisatildeo 80

713 Informaccedilotildees geneacutericas 81

714 Norma que natildeo deriva diretamente do convencimento do julgador 81

715 Apreciaccedilatildeo objetiva 82

72 Concisatildeo 83

721 Utilidade das palavras 83

722 Expressotildees indefinidas 83

723 Registro de histoacuterico dos autos ou descriccedilatildeo narrativa dos fatos 84

73 Forma afinnativa 85

731 Conceito 85

732 Sugestotildees de redaccedilatildeo 85

74 Proposi tividade 87

741 Conceito 87

742 COlnando uacutenico 87

743 Forma das proposiccedilotildees 88

75 Precisatildeo 89

76 Univocidade 91

77 Coerecircncia 92

78 Correccedilatildeo 92

79 Independecircncia 94

710 Anaacutelise Preacutevia 94

711 Seletividade 95

7111 Conceito 95

7112 Falta de representatividade 95

7 113 Ementas em acoacuterdatildeos sucessivos 96

7114 Dificuldade de identificaccedilatildeo das questotildees fundamentais 97

Terceira Parte

FASE DE ANAacuteLISE CONCEITUAL DA EMENTA

METODOLOGIAS PARA A ELABORACcedilAtildeO DE EMENTAS I01

81 Etapas de elaboraccedilatildeo das ementas 101

82 Teacutecnicas para elaboraccedilatildeo das ementas 10 I

83 Teoria dos elementos teoacuterico-metodoloacutegicos para elaboraccedilatildeo de ementas jurisprudenciais de Joseacute Augusto Chaves Guimaratildees 102

STJ00101478

miz Coutinho Pimentel 17Ementas

NTAS 79

80

middot middot middot middotmiddot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot 80

razotildees da decisatildeo 80

middotmiddot middot middot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot middot 81

diretamente do convencimento do julgador 81

middot middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 82

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 83

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middot 83

middotmiddotmiddotmiddot middot middot middotmiddot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middot 83 os autos ou descriccedilatildeo narrativa dos fatos 84

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot middot 85

middot middotmiddot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 85

middotmiddotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middot middot 85

middotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middot middot middot middot 87

middotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 87

middot middotmiddot middot middot middot middot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot 87

middot middot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot 88

middotmiddot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot middot 89

middot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot middot middot middotmiddot 91

92

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 92

middot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middot middot middot middot middot 94

94

middot middotmiddotmiddot middotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middotmiddotmiddot 95

middotmiddot middotmiddotmiddot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot 95

Ide middotmiddot middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot 95

Icessivos 96

lccedilatildeo das questotildees fundamentais 97

a Parte

~CEITUAL DA EMENTA

IORACcedilAtildeO DE EMENTAS 10 J

s 101

entas middot middot middot middot IOl

etodoloacutegicos para elaboraccedilatildeo de ementas Chaves Guimaratildees 102

831 Categorias temaacuteticas de anaacutelise 103

8311 Fato 103

8312 Instituto Iuriacutedico 104

8313 Entendin1ento 105

83l4 Argumento 105

832 Esquema de anaacutelise 106

84 Raciociacutenio loacutegico-juriacutedico da Secretaria de Jurisprudecircncia do Superior Tribunal de Justiccedila para identiticaccedilatildeo da tese juriacutedica 108

841 Controle da base temaacutetica pela identificaccedilatildeo das teses conshytidas nos acoacuterdatildeos 109

842 Identificaccedilatildeo dos elementos da tese juriacutedica 110

843 Elementos da tese juriacutedica extraiacutedos do acoacuterdatildeo 110

8431 Questatildeo Juriacutedica 110

8432 Entendimento 111

8433 Contexto Faacutetico 111

8434 Fundamentaccedilatildeo 111

844 Estrutura do raciociacutenio de anaacutelise para elaboraccedilatildeo do resumo 111

845 Esquema de anaacutelise I 12

846 Dilerenccedila da metodologia do Superior Tribunal de Justiccedila em relaccedilatildeo agrave metodologia de Guimaratildees 113

85 Meacutetodo FILAC de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico (Facts Issues Lm AnO(lsis mui Commllnicotioll) 113

851 Elementos de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico 114

8511 Fatos 1 14

8512 Questotildees I 16

8513 [)ireito 117

8514 Anaacutelise 117

8515 Comunicaccedilatildeo 117

852 Esquema de anaacutelise 118

8521 Etapas do raciociacutenio de anaacutelise para elaboraccedilatildeo do resumo (Meacutetodo FILAC Fatos Questotildees Direito Anaacutelise e Comunicaccedilatildeo 118

8522 Meacutetodo PEC de anaacutelise dos fagravetos (sigla do inglecircs porties actioll events cfaims) 119

86 Abordagem de pesquisa de jurisprudecircncia em quatro etapas (identificar tagravetos ffJrmuar questotildees pesquisar temas e atualizar) 119

861 Etapas de anaacutelise 120

8611 Identificaccedilatildeo e anaacutelise dos tagravetos significativos 120

8612 Formulaccedilatildeo das questotildees juriacutedicas 122

86l3 Pesquisa dos temas apresentados 123

STJ00101478

18 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

861 4 Atuali zaccedilatildeo 123

862 Esquema de anaacutelise 124

862 1 Meacutetodo de Wisconsin para a pesqui sa de jurisshyprudecircncia 124

8622 Regra TARP de anaacutelise dos fato s (sigla do inglecircs thing action relief parfies) 125

8 7 Metodologia integradora do resumo com a funccedilatildeo do precedente judicial (PIMENTEL 2013) 125

871 Vinculaccedilatildeo dos elementos do resumo agrave extraccedilatildeo de uma tese paradigmaacutetica 126

8 72 Etapas de anaacuteli se 128

872 1 Identificaccedilatildeo do problemajuriacutedico 128

87 22 Seleccedilatildeo dos fatos relevantes 128

872 3 Motivos determinantes da decisatildeo 132

8724 Posicionamento do oacutergatildeo julgador 133

87 3 Esquema de anaacutelise 134

8731 Meacutetodo integrador do resumo com a funccedilatildeo do precedente jurisprudencial 134

8732 Anaacuteli se do Problema Juriacutedico 135

8733 Seleccedilatildeo dos fato s re levantes (Abordagem dos fatos materiais + Teacutecnica do discriacutemen do caso) 135

8734 Identificaccedilatildeo dos motivos determinantes da decisatildeo 136

8735 Identificaccedilatildeo do posicionamento do oacutergatildeo julgador 137

Quarta Parte

PRAacuteTICA

9 cAsuiacutesTICA 141

91 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Contas 141

92 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Justiccedila 162

10 FERRAMENTAS 175

REFEREcircNCIAS 185

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO 189

STJ00101478

14 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

24 A estrutura do acoacuterdatildeo no sistema juriacutedico brasileiro de Civil LOl 35

24 1 Relatoacuterio 36

242 Fundamentaccedilatildeo 37

243 Dispositivo 38

25 Tendecircncia de aproximaccedilatildeo entre os grandes sistemas de Direito 38

3 A REPRESENTACcedilAtildeO DE TESES JURIacuteDICAS EM RESUMOS JURISshyPRUDENCIAIS 39

31 Fatores de desconhecimento quanto ao tratamento sistematizado das teses jurisprudenciais 39

32 Noccedilotildees de tratamento da informaccedilatildeo juri sprudencial 41

33 Conceitos documentaacuterios de tratamento da infornlaccedilatildeo juriacutedica 4

331 Sistema de Informaccedilatildeo 41

332 Diferenccedila entre indexaccedilatildeo e redaccedilatildeo de resumos 42

333 Etapas de anaacutelise 42

334 Representaccedilatildeo de documentos em linguagem controlada 43

335 Diferenccedila entre Vocabulaacuterio Controlado e Tesauro 43

33 6 Representaccedilatildeo de documentos em I inguagem livre 44

337 Diferenccedila entre resumo e extrato 44

338 Relevacircncia do resumo na pesquisa juriacutedica 45

34 O Resumo Jurisprudencial 45

341 Noccedilotildees gerais 45

342 Conceito 46

343 Caracteriacutesticas 46

4 ESPEacuteCIES DE RESUMOS JURISPRUDENCIAIS OFERECIDAS EM BASES DE PESQUISA DE JURISPRUDEcircNCIA 49

41 Ementas 49

41 1 Construccedilatildeo do conceito 49

4 12 Caracteriacutesticas 50

413 Previsatildeo no ordenamento juriacutedico 51

4 14 Precedentes nos tribunais superiores 52

42 Notas de cabeccedilalho (headnofes) 53

421 Conceito 53

422 Caracteriacutesticas 53

4 3 Enunciados de Jurisprudecircncia 54

4 31 Conceito 54

432 Diferenccedila entre enunciado de jurisprudecircncia e ementa 54

44 Resumos contidos em relatoacuterios de jurisprudecircncia (LaH ReportsJ 55

STJ00101478

iz Coutinho Pimentel

na juriacutedico brasileiro de Civil Lml 35

36

37

38

os grandes sistemas de Direito 38

JURIacuteDICAS EM RESUMOS JURISshy39

39 lanto ao tratamento sistematizado das teses

laccedilatildeo jurisprudencial 41

tamento da infonnaccedilatildeo juriacutedica 41

41

atildeo e redaccedilatildeo de resumos 42

42

nentos em linguagem controlada 43

laacuterio Controlado e Tesauro 43

nentos em linguagem livre 44

e extrato 44

a pesquisajuriacutedica 45

45

45

46

46

gtRUDENCIAIS OFERECIDAS EM gtRUDEcircNCIA 49

49

49

50

o juriacutedico 5 J

is superiores 52

53

53

53

54

54

jo de jurisprudecircncia e ementa 54

de jurisprudecircncia (Lmr Reports) 55

15Ementas

441 Digestos 56

442 Anotaccedilotildees 56

45 Informativos de Jurisprudecircncia 57

451 Informativos do Tribunal de Contas da Uniatildeo 57

452 Informativos do Supremo Tribunal Federal 58

453 Informativos do Superior Tribunal de Justiccedila 58

46 Resenhas de Jurisprudecircncia 59

461 Resenhas do Tribunal de Contas da Uniatildeo 59

Segunda Parte

FASE DE TRADUCcedilAtildeO DA EMENTA

5 A ESTRUTURA DA EMENTA 63

51 Verbetaccedilatildeo 63

511 Conceito 63

512 Fonna 64

513 Criteacuterios para redaccedilatildeo 66

514 Problemas encontrados na redaccedilatildeo da verbetaccedilatildeo 67

52 Dispositivo 68

521 Conceito 68

522 Caracteriacutesticas 69

523 Criteacuterios para redaccedilatildeo 69

53 ()utros elenlentos 70

531 Conclusatildeo 70

532 Fonte 71

6 CLASSIFICACcedilAtildeO DAS EMENr AS 73

61 Quanto agrave variedade de temas 73

611 Simples 73

612 COlllposta 73

62 Quanto ao tipo telnaacutetico 74

621 Ementas de Direito material 74

622 Ementas de Direito processual 75

63 Quanto agrave esfera de abrangecircncia 75

631 Elnenta geneacuteriacuteca 75

632 Ementa especiacutetica 76

64 Quanto agrave torma de apresentaccedilatildeo 77

641 Ementa topicalizada 77

642 Ementa textualizada 77

STJ00101478

7

8

J6 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

CARACTERIacuteSTICAS DAS EMENTAS 79

71 Objetividade 80

711 Caraacuteter objetivo 80

712 Ementa dissociada das razotildees da decisatildeo 80

713 Informaccedilotildees geneacutericas 81

714 Norma que natildeo deriva diretamente do convencimento do julgador 81

715 Apreciaccedilatildeo objetiva 82

72 Concisatildeo 83

721 Utilidade das palavras 83

722 Expressotildees indefinidas 83

723 Registro de histoacuterico dos autos ou descriccedilatildeo narrativa dos fatos 84

73 Forma afinnativa 85

731 Conceito 85

732 Sugestotildees de redaccedilatildeo 85

74 Proposi tividade 87

741 Conceito 87

742 COlnando uacutenico 87

743 Forma das proposiccedilotildees 88

75 Precisatildeo 89

76 Univocidade 91

77 Coerecircncia 92

78 Correccedilatildeo 92

79 Independecircncia 94

710 Anaacutelise Preacutevia 94

711 Seletividade 95

7111 Conceito 95

7112 Falta de representatividade 95

7 113 Ementas em acoacuterdatildeos sucessivos 96

7114 Dificuldade de identificaccedilatildeo das questotildees fundamentais 97

Terceira Parte

FASE DE ANAacuteLISE CONCEITUAL DA EMENTA

METODOLOGIAS PARA A ELABORACcedilAtildeO DE EMENTAS I01

81 Etapas de elaboraccedilatildeo das ementas 101

82 Teacutecnicas para elaboraccedilatildeo das ementas 10 I

83 Teoria dos elementos teoacuterico-metodoloacutegicos para elaboraccedilatildeo de ementas jurisprudenciais de Joseacute Augusto Chaves Guimaratildees 102

STJ00101478

miz Coutinho Pimentel 17Ementas

NTAS 79

80

middot middot middot middotmiddot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot 80

razotildees da decisatildeo 80

middotmiddot middot middot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot middot 81

diretamente do convencimento do julgador 81

middot middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 82

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 83

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middot 83

middotmiddotmiddotmiddot middot middot middotmiddot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middot 83 os autos ou descriccedilatildeo narrativa dos fatos 84

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot middot 85

middot middotmiddot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 85

middotmiddotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middot middot 85

middotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middot middot middot middot 87

middotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 87

middot middotmiddot middot middot middot middot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot 87

middot middot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot 88

middotmiddot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot middot 89

middot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot middot middot middotmiddot 91

92

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 92

middot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middot middot middot middot middot 94

94

middot middotmiddotmiddot middotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middotmiddotmiddot 95

middotmiddot middotmiddotmiddot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot 95

Ide middotmiddot middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot 95

Icessivos 96

lccedilatildeo das questotildees fundamentais 97

a Parte

~CEITUAL DA EMENTA

IORACcedilAtildeO DE EMENTAS 10 J

s 101

entas middot middot middot middot IOl

etodoloacutegicos para elaboraccedilatildeo de ementas Chaves Guimaratildees 102

831 Categorias temaacuteticas de anaacutelise 103

8311 Fato 103

8312 Instituto Iuriacutedico 104

8313 Entendin1ento 105

83l4 Argumento 105

832 Esquema de anaacutelise 106

84 Raciociacutenio loacutegico-juriacutedico da Secretaria de Jurisprudecircncia do Superior Tribunal de Justiccedila para identiticaccedilatildeo da tese juriacutedica 108

841 Controle da base temaacutetica pela identificaccedilatildeo das teses conshytidas nos acoacuterdatildeos 109

842 Identificaccedilatildeo dos elementos da tese juriacutedica 110

843 Elementos da tese juriacutedica extraiacutedos do acoacuterdatildeo 110

8431 Questatildeo Juriacutedica 110

8432 Entendimento 111

8433 Contexto Faacutetico 111

8434 Fundamentaccedilatildeo 111

844 Estrutura do raciociacutenio de anaacutelise para elaboraccedilatildeo do resumo 111

845 Esquema de anaacutelise I 12

846 Dilerenccedila da metodologia do Superior Tribunal de Justiccedila em relaccedilatildeo agrave metodologia de Guimaratildees 113

85 Meacutetodo FILAC de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico (Facts Issues Lm AnO(lsis mui Commllnicotioll) 113

851 Elementos de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico 114

8511 Fatos 1 14

8512 Questotildees I 16

8513 [)ireito 117

8514 Anaacutelise 117

8515 Comunicaccedilatildeo 117

852 Esquema de anaacutelise 118

8521 Etapas do raciociacutenio de anaacutelise para elaboraccedilatildeo do resumo (Meacutetodo FILAC Fatos Questotildees Direito Anaacutelise e Comunicaccedilatildeo 118

8522 Meacutetodo PEC de anaacutelise dos fagravetos (sigla do inglecircs porties actioll events cfaims) 119

86 Abordagem de pesquisa de jurisprudecircncia em quatro etapas (identificar tagravetos ffJrmuar questotildees pesquisar temas e atualizar) 119

861 Etapas de anaacutelise 120

8611 Identificaccedilatildeo e anaacutelise dos tagravetos significativos 120

8612 Formulaccedilatildeo das questotildees juriacutedicas 122

86l3 Pesquisa dos temas apresentados 123

STJ00101478

18 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

861 4 Atuali zaccedilatildeo 123

862 Esquema de anaacutelise 124

862 1 Meacutetodo de Wisconsin para a pesqui sa de jurisshyprudecircncia 124

8622 Regra TARP de anaacutelise dos fato s (sigla do inglecircs thing action relief parfies) 125

8 7 Metodologia integradora do resumo com a funccedilatildeo do precedente judicial (PIMENTEL 2013) 125

871 Vinculaccedilatildeo dos elementos do resumo agrave extraccedilatildeo de uma tese paradigmaacutetica 126

8 72 Etapas de anaacuteli se 128

872 1 Identificaccedilatildeo do problemajuriacutedico 128

87 22 Seleccedilatildeo dos fatos relevantes 128

872 3 Motivos determinantes da decisatildeo 132

8724 Posicionamento do oacutergatildeo julgador 133

87 3 Esquema de anaacutelise 134

8731 Meacutetodo integrador do resumo com a funccedilatildeo do precedente jurisprudencial 134

8732 Anaacuteli se do Problema Juriacutedico 135

8733 Seleccedilatildeo dos fato s re levantes (Abordagem dos fatos materiais + Teacutecnica do discriacutemen do caso) 135

8734 Identificaccedilatildeo dos motivos determinantes da decisatildeo 136

8735 Identificaccedilatildeo do posicionamento do oacutergatildeo julgador 137

Quarta Parte

PRAacuteTICA

9 cAsuiacutesTICA 141

91 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Contas 141

92 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Justiccedila 162

10 FERRAMENTAS 175

REFEREcircNCIAS 185

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO 189

STJ00101478

iz Coutinho Pimentel

na juriacutedico brasileiro de Civil Lml 35

36

37

38

os grandes sistemas de Direito 38

JURIacuteDICAS EM RESUMOS JURISshy39

39 lanto ao tratamento sistematizado das teses

laccedilatildeo jurisprudencial 41

tamento da infonnaccedilatildeo juriacutedica 41

41

atildeo e redaccedilatildeo de resumos 42

42

nentos em linguagem controlada 43

laacuterio Controlado e Tesauro 43

nentos em linguagem livre 44

e extrato 44

a pesquisajuriacutedica 45

45

45

46

46

gtRUDENCIAIS OFERECIDAS EM gtRUDEcircNCIA 49

49

49

50

o juriacutedico 5 J

is superiores 52

53

53

53

54

54

jo de jurisprudecircncia e ementa 54

de jurisprudecircncia (Lmr Reports) 55

15Ementas

441 Digestos 56

442 Anotaccedilotildees 56

45 Informativos de Jurisprudecircncia 57

451 Informativos do Tribunal de Contas da Uniatildeo 57

452 Informativos do Supremo Tribunal Federal 58

453 Informativos do Superior Tribunal de Justiccedila 58

46 Resenhas de Jurisprudecircncia 59

461 Resenhas do Tribunal de Contas da Uniatildeo 59

Segunda Parte

FASE DE TRADUCcedilAtildeO DA EMENTA

5 A ESTRUTURA DA EMENTA 63

51 Verbetaccedilatildeo 63

511 Conceito 63

512 Fonna 64

513 Criteacuterios para redaccedilatildeo 66

514 Problemas encontrados na redaccedilatildeo da verbetaccedilatildeo 67

52 Dispositivo 68

521 Conceito 68

522 Caracteriacutesticas 69

523 Criteacuterios para redaccedilatildeo 69

53 ()utros elenlentos 70

531 Conclusatildeo 70

532 Fonte 71

6 CLASSIFICACcedilAtildeO DAS EMENr AS 73

61 Quanto agrave variedade de temas 73

611 Simples 73

612 COlllposta 73

62 Quanto ao tipo telnaacutetico 74

621 Ementas de Direito material 74

622 Ementas de Direito processual 75

63 Quanto agrave esfera de abrangecircncia 75

631 Elnenta geneacuteriacuteca 75

632 Ementa especiacutetica 76

64 Quanto agrave torma de apresentaccedilatildeo 77

641 Ementa topicalizada 77

642 Ementa textualizada 77

STJ00101478

7

8

J6 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

CARACTERIacuteSTICAS DAS EMENTAS 79

71 Objetividade 80

711 Caraacuteter objetivo 80

712 Ementa dissociada das razotildees da decisatildeo 80

713 Informaccedilotildees geneacutericas 81

714 Norma que natildeo deriva diretamente do convencimento do julgador 81

715 Apreciaccedilatildeo objetiva 82

72 Concisatildeo 83

721 Utilidade das palavras 83

722 Expressotildees indefinidas 83

723 Registro de histoacuterico dos autos ou descriccedilatildeo narrativa dos fatos 84

73 Forma afinnativa 85

731 Conceito 85

732 Sugestotildees de redaccedilatildeo 85

74 Proposi tividade 87

741 Conceito 87

742 COlnando uacutenico 87

743 Forma das proposiccedilotildees 88

75 Precisatildeo 89

76 Univocidade 91

77 Coerecircncia 92

78 Correccedilatildeo 92

79 Independecircncia 94

710 Anaacutelise Preacutevia 94

711 Seletividade 95

7111 Conceito 95

7112 Falta de representatividade 95

7 113 Ementas em acoacuterdatildeos sucessivos 96

7114 Dificuldade de identificaccedilatildeo das questotildees fundamentais 97

Terceira Parte

FASE DE ANAacuteLISE CONCEITUAL DA EMENTA

METODOLOGIAS PARA A ELABORACcedilAtildeO DE EMENTAS I01

81 Etapas de elaboraccedilatildeo das ementas 101

82 Teacutecnicas para elaboraccedilatildeo das ementas 10 I

83 Teoria dos elementos teoacuterico-metodoloacutegicos para elaboraccedilatildeo de ementas jurisprudenciais de Joseacute Augusto Chaves Guimaratildees 102

STJ00101478

miz Coutinho Pimentel 17Ementas

NTAS 79

80

middot middot middot middotmiddot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot 80

razotildees da decisatildeo 80

middotmiddot middot middot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot middot 81

diretamente do convencimento do julgador 81

middot middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 82

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 83

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middot 83

middotmiddotmiddotmiddot middot middot middotmiddot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middot 83 os autos ou descriccedilatildeo narrativa dos fatos 84

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot middot 85

middot middotmiddot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 85

middotmiddotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middot middot 85

middotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middot middot middot middot 87

middotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 87

middot middotmiddot middot middot middot middot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot 87

middot middot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot 88

middotmiddot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot middot 89

middot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot middot middot middotmiddot 91

92

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 92

middot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middot middot middot middot middot 94

94

middot middotmiddotmiddot middotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middotmiddotmiddot 95

middotmiddot middotmiddotmiddot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot 95

Ide middotmiddot middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot 95

Icessivos 96

lccedilatildeo das questotildees fundamentais 97

a Parte

~CEITUAL DA EMENTA

IORACcedilAtildeO DE EMENTAS 10 J

s 101

entas middot middot middot middot IOl

etodoloacutegicos para elaboraccedilatildeo de ementas Chaves Guimaratildees 102

831 Categorias temaacuteticas de anaacutelise 103

8311 Fato 103

8312 Instituto Iuriacutedico 104

8313 Entendin1ento 105

83l4 Argumento 105

832 Esquema de anaacutelise 106

84 Raciociacutenio loacutegico-juriacutedico da Secretaria de Jurisprudecircncia do Superior Tribunal de Justiccedila para identiticaccedilatildeo da tese juriacutedica 108

841 Controle da base temaacutetica pela identificaccedilatildeo das teses conshytidas nos acoacuterdatildeos 109

842 Identificaccedilatildeo dos elementos da tese juriacutedica 110

843 Elementos da tese juriacutedica extraiacutedos do acoacuterdatildeo 110

8431 Questatildeo Juriacutedica 110

8432 Entendimento 111

8433 Contexto Faacutetico 111

8434 Fundamentaccedilatildeo 111

844 Estrutura do raciociacutenio de anaacutelise para elaboraccedilatildeo do resumo 111

845 Esquema de anaacutelise I 12

846 Dilerenccedila da metodologia do Superior Tribunal de Justiccedila em relaccedilatildeo agrave metodologia de Guimaratildees 113

85 Meacutetodo FILAC de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico (Facts Issues Lm AnO(lsis mui Commllnicotioll) 113

851 Elementos de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico 114

8511 Fatos 1 14

8512 Questotildees I 16

8513 [)ireito 117

8514 Anaacutelise 117

8515 Comunicaccedilatildeo 117

852 Esquema de anaacutelise 118

8521 Etapas do raciociacutenio de anaacutelise para elaboraccedilatildeo do resumo (Meacutetodo FILAC Fatos Questotildees Direito Anaacutelise e Comunicaccedilatildeo 118

8522 Meacutetodo PEC de anaacutelise dos fagravetos (sigla do inglecircs porties actioll events cfaims) 119

86 Abordagem de pesquisa de jurisprudecircncia em quatro etapas (identificar tagravetos ffJrmuar questotildees pesquisar temas e atualizar) 119

861 Etapas de anaacutelise 120

8611 Identificaccedilatildeo e anaacutelise dos tagravetos significativos 120

8612 Formulaccedilatildeo das questotildees juriacutedicas 122

86l3 Pesquisa dos temas apresentados 123

STJ00101478

18 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

861 4 Atuali zaccedilatildeo 123

862 Esquema de anaacutelise 124

862 1 Meacutetodo de Wisconsin para a pesqui sa de jurisshyprudecircncia 124

8622 Regra TARP de anaacutelise dos fato s (sigla do inglecircs thing action relief parfies) 125

8 7 Metodologia integradora do resumo com a funccedilatildeo do precedente judicial (PIMENTEL 2013) 125

871 Vinculaccedilatildeo dos elementos do resumo agrave extraccedilatildeo de uma tese paradigmaacutetica 126

8 72 Etapas de anaacuteli se 128

872 1 Identificaccedilatildeo do problemajuriacutedico 128

87 22 Seleccedilatildeo dos fatos relevantes 128

872 3 Motivos determinantes da decisatildeo 132

8724 Posicionamento do oacutergatildeo julgador 133

87 3 Esquema de anaacutelise 134

8731 Meacutetodo integrador do resumo com a funccedilatildeo do precedente jurisprudencial 134

8732 Anaacuteli se do Problema Juriacutedico 135

8733 Seleccedilatildeo dos fato s re levantes (Abordagem dos fatos materiais + Teacutecnica do discriacutemen do caso) 135

8734 Identificaccedilatildeo dos motivos determinantes da decisatildeo 136

8735 Identificaccedilatildeo do posicionamento do oacutergatildeo julgador 137

Quarta Parte

PRAacuteTICA

9 cAsuiacutesTICA 141

91 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Contas 141

92 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Justiccedila 162

10 FERRAMENTAS 175

REFEREcircNCIAS 185

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO 189

STJ00101478

7

8

J6 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

CARACTERIacuteSTICAS DAS EMENTAS 79

71 Objetividade 80

711 Caraacuteter objetivo 80

712 Ementa dissociada das razotildees da decisatildeo 80

713 Informaccedilotildees geneacutericas 81

714 Norma que natildeo deriva diretamente do convencimento do julgador 81

715 Apreciaccedilatildeo objetiva 82

72 Concisatildeo 83

721 Utilidade das palavras 83

722 Expressotildees indefinidas 83

723 Registro de histoacuterico dos autos ou descriccedilatildeo narrativa dos fatos 84

73 Forma afinnativa 85

731 Conceito 85

732 Sugestotildees de redaccedilatildeo 85

74 Proposi tividade 87

741 Conceito 87

742 COlnando uacutenico 87

743 Forma das proposiccedilotildees 88

75 Precisatildeo 89

76 Univocidade 91

77 Coerecircncia 92

78 Correccedilatildeo 92

79 Independecircncia 94

710 Anaacutelise Preacutevia 94

711 Seletividade 95

7111 Conceito 95

7112 Falta de representatividade 95

7 113 Ementas em acoacuterdatildeos sucessivos 96

7114 Dificuldade de identificaccedilatildeo das questotildees fundamentais 97

Terceira Parte

FASE DE ANAacuteLISE CONCEITUAL DA EMENTA

METODOLOGIAS PARA A ELABORACcedilAtildeO DE EMENTAS I01

81 Etapas de elaboraccedilatildeo das ementas 101

82 Teacutecnicas para elaboraccedilatildeo das ementas 10 I

83 Teoria dos elementos teoacuterico-metodoloacutegicos para elaboraccedilatildeo de ementas jurisprudenciais de Joseacute Augusto Chaves Guimaratildees 102

STJ00101478

miz Coutinho Pimentel 17Ementas

NTAS 79

80

middot middot middot middotmiddot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot 80

razotildees da decisatildeo 80

middotmiddot middot middot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot middot 81

diretamente do convencimento do julgador 81

middot middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 82

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 83

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middot 83

middotmiddotmiddotmiddot middot middot middotmiddot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middot 83 os autos ou descriccedilatildeo narrativa dos fatos 84

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot middot 85

middot middotmiddot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 85

middotmiddotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middot middot 85

middotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middot middot middot middot 87

middotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 87

middot middotmiddot middot middot middot middot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot 87

middot middot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot 88

middotmiddot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot middot 89

middot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot middot middot middotmiddot 91

92

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 92

middot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middot middot middot middot middot 94

94

middot middotmiddotmiddot middotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middotmiddotmiddot 95

middotmiddot middotmiddotmiddot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot 95

Ide middotmiddot middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot 95

Icessivos 96

lccedilatildeo das questotildees fundamentais 97

a Parte

~CEITUAL DA EMENTA

IORACcedilAtildeO DE EMENTAS 10 J

s 101

entas middot middot middot middot IOl

etodoloacutegicos para elaboraccedilatildeo de ementas Chaves Guimaratildees 102

831 Categorias temaacuteticas de anaacutelise 103

8311 Fato 103

8312 Instituto Iuriacutedico 104

8313 Entendin1ento 105

83l4 Argumento 105

832 Esquema de anaacutelise 106

84 Raciociacutenio loacutegico-juriacutedico da Secretaria de Jurisprudecircncia do Superior Tribunal de Justiccedila para identiticaccedilatildeo da tese juriacutedica 108

841 Controle da base temaacutetica pela identificaccedilatildeo das teses conshytidas nos acoacuterdatildeos 109

842 Identificaccedilatildeo dos elementos da tese juriacutedica 110

843 Elementos da tese juriacutedica extraiacutedos do acoacuterdatildeo 110

8431 Questatildeo Juriacutedica 110

8432 Entendimento 111

8433 Contexto Faacutetico 111

8434 Fundamentaccedilatildeo 111

844 Estrutura do raciociacutenio de anaacutelise para elaboraccedilatildeo do resumo 111

845 Esquema de anaacutelise I 12

846 Dilerenccedila da metodologia do Superior Tribunal de Justiccedila em relaccedilatildeo agrave metodologia de Guimaratildees 113

85 Meacutetodo FILAC de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico (Facts Issues Lm AnO(lsis mui Commllnicotioll) 113

851 Elementos de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico 114

8511 Fatos 1 14

8512 Questotildees I 16

8513 [)ireito 117

8514 Anaacutelise 117

8515 Comunicaccedilatildeo 117

852 Esquema de anaacutelise 118

8521 Etapas do raciociacutenio de anaacutelise para elaboraccedilatildeo do resumo (Meacutetodo FILAC Fatos Questotildees Direito Anaacutelise e Comunicaccedilatildeo 118

8522 Meacutetodo PEC de anaacutelise dos fagravetos (sigla do inglecircs porties actioll events cfaims) 119

86 Abordagem de pesquisa de jurisprudecircncia em quatro etapas (identificar tagravetos ffJrmuar questotildees pesquisar temas e atualizar) 119

861 Etapas de anaacutelise 120

8611 Identificaccedilatildeo e anaacutelise dos tagravetos significativos 120

8612 Formulaccedilatildeo das questotildees juriacutedicas 122

86l3 Pesquisa dos temas apresentados 123

STJ00101478

18 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

861 4 Atuali zaccedilatildeo 123

862 Esquema de anaacutelise 124

862 1 Meacutetodo de Wisconsin para a pesqui sa de jurisshyprudecircncia 124

8622 Regra TARP de anaacutelise dos fato s (sigla do inglecircs thing action relief parfies) 125

8 7 Metodologia integradora do resumo com a funccedilatildeo do precedente judicial (PIMENTEL 2013) 125

871 Vinculaccedilatildeo dos elementos do resumo agrave extraccedilatildeo de uma tese paradigmaacutetica 126

8 72 Etapas de anaacuteli se 128

872 1 Identificaccedilatildeo do problemajuriacutedico 128

87 22 Seleccedilatildeo dos fatos relevantes 128

872 3 Motivos determinantes da decisatildeo 132

8724 Posicionamento do oacutergatildeo julgador 133

87 3 Esquema de anaacutelise 134

8731 Meacutetodo integrador do resumo com a funccedilatildeo do precedente jurisprudencial 134

8732 Anaacuteli se do Problema Juriacutedico 135

8733 Seleccedilatildeo dos fato s re levantes (Abordagem dos fatos materiais + Teacutecnica do discriacutemen do caso) 135

8734 Identificaccedilatildeo dos motivos determinantes da decisatildeo 136

8735 Identificaccedilatildeo do posicionamento do oacutergatildeo julgador 137

Quarta Parte

PRAacuteTICA

9 cAsuiacutesTICA 141

91 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Contas 141

92 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Justiccedila 162

10 FERRAMENTAS 175

REFEREcircNCIAS 185

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO 189

STJ00101478

miz Coutinho Pimentel 17Ementas

NTAS 79

80

middot middot middot middotmiddot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot 80

razotildees da decisatildeo 80

middotmiddot middot middot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot middot 81

diretamente do convencimento do julgador 81

middot middot middot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middot 82

middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot 83

middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middot 83

middotmiddotmiddotmiddot middot middot middotmiddot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middot 83 os autos ou descriccedilatildeo narrativa dos fatos 84

middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot middot 85

middot middotmiddot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddot middot 85

middotmiddotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middot middot 85

middotmiddotmiddot middotmiddot middot middot middot middot middot middot 87

middotmiddot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 87

middot middotmiddot middot middot middot middot middotmiddot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot 87

middot middot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middot middot 88

middotmiddot middot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot middot 89

middot middot middotmiddot middotmiddot middotmiddot middot middot middot middotmiddot 91

92

middot middotmiddot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middot 92

middot middotmiddotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddot middot middot middot middot middot 94

94

middot middotmiddotmiddot middotmiddot middot middotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddotmiddot middot middot middotmiddotmiddot 95

middotmiddot middotmiddotmiddot middot middot middot middot middotmiddotmiddot middot middot middot 95

Ide middotmiddot middotmiddotmiddot middotmiddot middotmiddot middotmiddot 95

Icessivos 96

lccedilatildeo das questotildees fundamentais 97

a Parte

~CEITUAL DA EMENTA

IORACcedilAtildeO DE EMENTAS 10 J

s 101

entas middot middot middot middot IOl

etodoloacutegicos para elaboraccedilatildeo de ementas Chaves Guimaratildees 102

831 Categorias temaacuteticas de anaacutelise 103

8311 Fato 103

8312 Instituto Iuriacutedico 104

8313 Entendin1ento 105

83l4 Argumento 105

832 Esquema de anaacutelise 106

84 Raciociacutenio loacutegico-juriacutedico da Secretaria de Jurisprudecircncia do Superior Tribunal de Justiccedila para identiticaccedilatildeo da tese juriacutedica 108

841 Controle da base temaacutetica pela identificaccedilatildeo das teses conshytidas nos acoacuterdatildeos 109

842 Identificaccedilatildeo dos elementos da tese juriacutedica 110

843 Elementos da tese juriacutedica extraiacutedos do acoacuterdatildeo 110

8431 Questatildeo Juriacutedica 110

8432 Entendimento 111

8433 Contexto Faacutetico 111

8434 Fundamentaccedilatildeo 111

844 Estrutura do raciociacutenio de anaacutelise para elaboraccedilatildeo do resumo 111

845 Esquema de anaacutelise I 12

846 Dilerenccedila da metodologia do Superior Tribunal de Justiccedila em relaccedilatildeo agrave metodologia de Guimaratildees 113

85 Meacutetodo FILAC de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico (Facts Issues Lm AnO(lsis mui Commllnicotioll) 113

851 Elementos de avaliaccedilatildeo do problema juriacutedico 114

8511 Fatos 1 14

8512 Questotildees I 16

8513 [)ireito 117

8514 Anaacutelise 117

8515 Comunicaccedilatildeo 117

852 Esquema de anaacutelise 118

8521 Etapas do raciociacutenio de anaacutelise para elaboraccedilatildeo do resumo (Meacutetodo FILAC Fatos Questotildees Direito Anaacutelise e Comunicaccedilatildeo 118

8522 Meacutetodo PEC de anaacutelise dos fagravetos (sigla do inglecircs porties actioll events cfaims) 119

86 Abordagem de pesquisa de jurisprudecircncia em quatro etapas (identificar tagravetos ffJrmuar questotildees pesquisar temas e atualizar) 119

861 Etapas de anaacutelise 120

8611 Identificaccedilatildeo e anaacutelise dos tagravetos significativos 120

8612 Formulaccedilatildeo das questotildees juriacutedicas 122

86l3 Pesquisa dos temas apresentados 123

STJ00101478

18 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

861 4 Atuali zaccedilatildeo 123

862 Esquema de anaacutelise 124

862 1 Meacutetodo de Wisconsin para a pesqui sa de jurisshyprudecircncia 124

8622 Regra TARP de anaacutelise dos fato s (sigla do inglecircs thing action relief parfies) 125

8 7 Metodologia integradora do resumo com a funccedilatildeo do precedente judicial (PIMENTEL 2013) 125

871 Vinculaccedilatildeo dos elementos do resumo agrave extraccedilatildeo de uma tese paradigmaacutetica 126

8 72 Etapas de anaacuteli se 128

872 1 Identificaccedilatildeo do problemajuriacutedico 128

87 22 Seleccedilatildeo dos fatos relevantes 128

872 3 Motivos determinantes da decisatildeo 132

8724 Posicionamento do oacutergatildeo julgador 133

87 3 Esquema de anaacutelise 134

8731 Meacutetodo integrador do resumo com a funccedilatildeo do precedente jurisprudencial 134

8732 Anaacuteli se do Problema Juriacutedico 135

8733 Seleccedilatildeo dos fato s re levantes (Abordagem dos fatos materiais + Teacutecnica do discriacutemen do caso) 135

8734 Identificaccedilatildeo dos motivos determinantes da decisatildeo 136

8735 Identificaccedilatildeo do posicionamento do oacutergatildeo julgador 137

Quarta Parte

PRAacuteTICA

9 cAsuiacutesTICA 141

91 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Contas 141

92 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Justiccedila 162

10 FERRAMENTAS 175

REFEREcircNCIAS 185

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO 189

STJ00101478

18 Kalyani Muniz Coutinho Pimentel

861 4 Atuali zaccedilatildeo 123

862 Esquema de anaacutelise 124

862 1 Meacutetodo de Wisconsin para a pesqui sa de jurisshyprudecircncia 124

8622 Regra TARP de anaacutelise dos fato s (sigla do inglecircs thing action relief parfies) 125

8 7 Metodologia integradora do resumo com a funccedilatildeo do precedente judicial (PIMENTEL 2013) 125

871 Vinculaccedilatildeo dos elementos do resumo agrave extraccedilatildeo de uma tese paradigmaacutetica 126

8 72 Etapas de anaacuteli se 128

872 1 Identificaccedilatildeo do problemajuriacutedico 128

87 22 Seleccedilatildeo dos fatos relevantes 128

872 3 Motivos determinantes da decisatildeo 132

8724 Posicionamento do oacutergatildeo julgador 133

87 3 Esquema de anaacutelise 134

8731 Meacutetodo integrador do resumo com a funccedilatildeo do precedente jurisprudencial 134

8732 Anaacuteli se do Problema Juriacutedico 135

8733 Seleccedilatildeo dos fato s re levantes (Abordagem dos fatos materiais + Teacutecnica do discriacutemen do caso) 135

8734 Identificaccedilatildeo dos motivos determinantes da decisatildeo 136

8735 Identificaccedilatildeo do posicionamento do oacutergatildeo julgador 137

Quarta Parte

PRAacuteTICA

9 cAsuiacutesTICA 141

91 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Contas 141

92 Acoacuterdatildeos dos Tribunais de Justiccedila 162

10 FERRAMENTAS 175

REFEREcircNCIAS 185

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO 189

STJ00101478