EpistulaeadAtticumMarcusTulliusCicero

LiberI

I.1(10)CiceroAtticoSal.[Rome,shortlybefore17July65B.C.]

Petitionisnostrae,quamtibisummaecuraeessescio,huiusmodiratioest,quodadhucconiecturaprovideripossit.PrensatunusP.Galba.Sinefucoacfallaciismoremaiorumnegatur.Utopinioesthominum,nonalienarationinostraefuitilliushaecpraeproperaprensatio.Namilliitanegantvulgo,utmihisedeberedicant.Itaquiddamsperonobisprofici,cumhocpercrebrescit,plurimosnostrosamicos inveniri. Nos autem initium prensandi facere cogitaramus eo ipso tempore, quo tuumpuerumcumhislitterisproficisciCinciusdicebat,incampocomitiistribuniciisa.d.XVIKalend.Sextiles.Competitores,quicertiessevideantur,GalbaetAntoniusetQ.Cornificius.Putoteinhocaut risisse aut ingemuisse. Ut frontemferias, sunt, qui etiamCaesoniumputent. Aquiliumnonarbitrabamur,quidenegavitetiuravitmorbumetilludsuumregnumiudicialeopposuit.Catilina,siiudicatumerit meridie non lucere, certus erit competitor. De Aufidio et Palicano non puto teexspectare dum scribam. De iis, qui nunc petunt, Caesar certus putatur. Thermus cumSilanocontendereexistimatur;quisicinopesetabamicisetexistimationesunt,utmihivideaturnonesseadunaton Curium obducere. Sed hoc praeter me nemini videtur. Nostris rationibus maximeconducerevideturThermumfiericumCaesare.Nemoestenimexiis,quinunepetunt,qui,siinnostrum annum reciderit, firmior eandidatus fore videatur, propterea quod curator est viaeFlaminiae, quae tum erit absoluta sane facile. Eum libenter nune Caesari consuli aecuderim.Petitorumhaecestadhucinformatacogitatio.Nosinomnimunerecandidatoriofungendosummamadhibebimus diligentiam, et fortasse, quoniam videtur in suffragiis multum posse Gallia, cumRomaea iudiciis forumrefrixerit, excurremusmense Septembri legati adPisonem,ut Ianuariorevertamur. Cumperspexero voluntates nobilium, scribamad te. Cetera spero prolixa esse hisdumtaxaturbaniscompetitoribus.Illammanumtumihicurautpraestes, quoniampropiusabes,Pompei,nostriamici.Negameeiiratumfore,siadmeacomitianonvenerit.Atquehaechuiusmodisunt.

Sed est, quodabs te mihi ignosci pervelim. Caecilius, avunculus tuus, a P. Vario cummagnapecuniafraudaretur,agerecoepitcumeiusfratreA.CaninioSatyrodeiisrebus,quaseumdolomalomancipioaccepissedeVariodiceret.Unaagebantcetericreditores,inquibuseratL.LucullusetP.Scipioet,isquemputabantmagistrumfore,sibonavenirent,L.Pontius.Verumhocridiculumestdemagistro.Nunccognoscerem.RogavitmeCaecilius,utadessemcontraSatyrum.Diesferenullus est, quin hic Sattrus domummeamventitet; observat L. Domitiummaxime, me habetproximum;fuitetmihietQuintofratrimagnousuiinnostripetitionibus.SanesumperturbatuscumipsiusSatyrifamiliaritatetumDomiti,inquounomaximeambitionostranititur.DemonstravihaecCaeciliosimuletilludostendi,siipseunuscumillounocontenderet,meeisatisfacturumfuisse;nuncincausauniversorumcreditorum,hominumpraesertimamplissimorum,quisineeo, quemCaeciliussuonomineperhiberet,facilecausamcommunemsustinerent,aequumesseeumetofficiomeoconsulereettempori.Duriusacciperehocmihivisusest,quamvellem,etquamhominesbellisolent,etposteaprorsusabinstitutanostrapaucorumdierumconsuetudinelongerefugit.Abstepeto,utmihihocignoscasetmeexistimeshumanitateesseprohibitum,necontraamicisummamexistimationem miserrimo eius tempore venirem, cum is omnia sua studia et officia in mecontulisset.Quodsivolesinmeessedurior,ambitionemputabismihiobstitisse.Egoautemarbitror,

etiamsiidsit,mihiignoscendumesse,hepeiouchhiereionoudeboeien.Videsenim,inquocursusimusetquamomnesgratiasnonmodoretinendas,verumetiamacquirendasputemus.Sperotibimecausamprobasse,cupioquidemcerte.

Hermathenatuavaldemedelectatetpositaitabelleest,uttotumgymnasiumeiusanathemaessevideatur.Multumteamamus.

I.II(11)CiceroAtticoSal.[Rome,shortlyafterI.I]

L.IulioCaesare,C.MarcioFiguloconsulibusfiliolomeauctumscitosalvaTerentia.Abstetamdiunihil litterarum! Ego de meis ad te rationibus scripsi antea diligenter. hoc tempore Catilinam,competitoremnostrum,defenderecogitamus.Iudiceshabemus,quosvolumus,summaaccusatorisvoluntate.Spero,siabsolutuserit,coniunctioremillumnobisforeinrationepetitionis;sinaliteracciderit,humaniterferemus.Tuoadventunobisopusestmaturo;namprorussummahominumestopiniotuosfamiliaresnobileshominesadversarioshonorinostrofore.Adeorumvoluntatemmihiconciliandammaximotemihiusuiforevideo.QuareIanuariomense,utconstituisti,curautRomaesis.

I.III(8)CiceroAtticoSal.[Rome,endof67]

Aviamtuamscitodesideriotuimortuamesse,etsimulquodveritasit,neLatinaeinofficiononmanerentetinmontemAlbanumhostiasnonadducercnt.EiusreiconsolationemadteL.Saufeiummissurumessearbitror.NoshicteadmensemIanuariumexspectamusexquodamrumoreanexlitteristuisadaliosmissis;namadmedeeonihilscripsisti.Signaquaenobiscurasti,easuntadCaietameita.Noseanonvidimus;nequeenimexeundiRomapotestasnobisfuit.Misimus,quiprovecturasolveret.Temultumamamus,quodeaabstediligenterparvoquecuratasunt.

Quodadmesaepescripsistidenostroamicoplacando,fecietexpertussumomnia,sedmiranduminmodumestanimoabalienato.Quibusdesuspicionibusetsiaudissetearbitror,tamenexme,cumveneris,cognosces.Sallustiumpraesentemrestituereineiusveteremgratiamnonpotui.Hocadtescripsi,quodismeaccusaredetesolebat.Inseexpertusestillumesseminusexorabilem,meumstudiumnecsibinectibidefuisse.TulliolamC.PisoniL.f.Frugidespondimus.

I.IV(9)CiceroAtticoSal.[Rome,beginningof66]

Crebrasexspectationesnobistui commoves.Nuperquidem,cumiamteadventarearbitraremur,repenteabsteinmensemQuintilemreiectisumus.Nuncverosentio,quodcommodotuofacerepoteris,veniasadidtempus,quodscribis;obierisQuintifratriscomitia,noslongointervalloviseris,Acutilianamcontroversiam transegeris. Hoc me etiamPeducaeus ut ad te scriberemadmonuit.Putamusenimutileessetealiquandoeamremtransigere.Meaintercessioparataetestetfuit.NoshicincredibiliacsingularipopulivoluntatedeC.Macrotransegimus.Cuicumaequifuissemus,tamenmultomaioremfructumexpopuliexistimationeillodamnatocepimusquamexipsius, siabsolutusesset,gratiacepissemus.

QuodadmedeHermathenascribis,permihigratumest. EstornamentumAcademiaepropriummeae,quodetHermescommuneomniumetMinervasingulareestinsigneeiusgymnasii.Quarevelim,ut scribis, ceterisquoquerebusquamplurimiseumlocumornes. Quaemihi anteasignamisisti, ea nondumvidi; in Formiano sunt, quoegonuncproficisci cogitabam. Illa omnia inTusculanumdeportabo.Caietam,siquandoabundarecoepero,ornabo.Librostuosconservaetnolidesperareeosmemeosfacereposse. Quodsi adsequor, superoCrassumdivitiis atqueomniumvicosetpratacontemno.

I.V(1)CiceroAtticoSal.[Rome,shortlybeforeNovember27,68]

QuantumdoloremacceperimetquantofructusimprivatusetforensietdomesticoLucifratrisnostrimorte,inprimispronostraconsuetudinetuexistimarepotes.Nammihiomnia,quaeiucundaexhumanitatealteriusetmoribushominiacciderepossunt,exilloaccidebant.Quarenondubito,quintibi quoque id molestum sit, cum et meo dolore moveare et ipse omni virtute officioqueornatissimumtuiqueetsuasponteetmeosermoneamantemadfinemamicumqueamiseris.

Quodadmescribisdesororetua,testiserittibiipsa,quantaemihicuraefuerit,utQuintifratrisanimusineamessetis,quiessedeberet.Quemcumesseoffensioremarbitrarer,easlitterasadeummisiquibusetplacaremutfratremetmoneremutminoremetobiurgaremuterrantem.Itaqueexiis,quaeposteasaepeabeoadmescriptasunt,confidoitaesseomnia,utetoporteatetvelimus.

Delitterarummissionesinecausaabsteaccusor.NumquamenimaPomponianostracertiorsumfactusesse,cuidarelitteraspossem,porroautemnequemihiaccidit,uthaberem,quiinEpirumproficisceretur, nequedumteAthenis esseaudiebamus. DeAcutilianoautemnegotioquodmihimandaras,utprimumatuodigressuRomamveni,confeceram;sedaccidit,utetcontentionenihilopusesset,etutego,quiintesatisconsiliistatuerimesse,mallemPeducaeumtibiconsiliumperlitterasquammedare. Etenim, cummultosdies aures measAcutilio dedissem,cuiussermonisgenustibiDotumessearbitror,nonmihigraveduxiscribereadtedeilliusquerimonus,cumeasaudire,quoderatsubodiosum,leveputassem.Sedabste ipso, qui meaccusas, unasmihi scitolitterasredditasesse,cumetotiiadscribendumplusetfacultatemdandimaioremhabueris.

Quodscribis,etiamsicuiusanimusinteessetoffensior,amerecolligioportere,teneo,quiddicas,

nequeidneglexi,sedestmiroquodammodoadfectus.Egoautem,quaedicendafueruntdetc,nonpraeterii;quidautemcontendendumesset,extuaputabamvoluntatemestatuereoportere.Quamsiad me perscripseris, intelleges me neque diligentiorem esse voluisse, quam tu esses, nequeneglegentioremfore,quamtuvelis.DeTadianaremecumTadiuslocutusestteitascripsisse,nihilesseiam,quodlaboraretur,quoniamhereditasusucaptaesset.Idmirabamurteignorare,detutelalegitima,inquadicituressepuella,nihilusucapiposse.Epiroticamemptionemgaudeotibiplacere.Quaetibimandavi,etquaetuintellegesconvenirenostroTusculano,velim,utscribis,cures,quodsine molestia tua facere poteris. Namnos ex omnibus molestiis et laboribus uno illo in lococonquiescimus.Quintumfratremcotidieexspectamus.Terentiamagnosarticulorumdoloreshabet.Et te et sororemtuamet matremmaximediligit salutemque tibi plurimamascribit et Tulliola,deliciaenostrae.Cura,utvaleasetnosamesettibipersuadeasteamefraterneamari.

I.VI(2)CiceroAtticoSal.[Rome,shortlyafterNovember27,68]

Noncommittamposthac,utmeaccusaredeepistularumneglegentiapossis;tumodovideto,intantootioutparinhocmihisis.DomumRabilianamNeapoli,quamtuiamdimensametexaedificatamanimohabebas,M.FontiusemitHS[130,000].Idtescirevolui,siquidforteearesadcogitationestuaspertineret.Quintusfrater,utmihividetur,quovolumusanimo,estinPomponiam,etcumeanuncinArpinatibuspraediiserat,etsecumhabebathominemchrestomathe,D.Turranium.Paternobisdecessita.d.IVKal.Dec.

Haechabebamfere,quaetescirevellem.Tuvelim,siquaornamentagymnasiodereperirepoteris,quae loci sint eius, quem tu non ignoras, ne praetermittas. Nos Tusculano ita delectamur, utnobismetipsistumdenique,cumillovenimus,placeamus.Quidagasomnibusderebus,etquidacturussis,facnosquamdiligentissimecertiores.

I.VII(3)CiceroAtticoSal.[Rome,beforeFebruary13,67]

Apudmatremrecteest,eaquenobiscuraeest.L.CincioHS[20,400]constituimecuraturumIdibusFebr.Tuvelimea,quaenobisemisseetparassescribis,desoperamutquamprimumhabeamus,etvelimcogites,idquodmihipollicituses,quemadmodumbibliothecamnobisconficerepossis.Omnem spem delectationis nostrae, quam, cum in otium venerimus, habere volumus, in tuahumanitatepositamhabemus.

I.VIII(4)CiceroAtticoSal.[Rome,afterFebruary13,67]

Apudteest,utvolumus.Mater tuaetsororameQuintoquefratrediligitur.CumAcutiliosumlocutus.Issibinegat asuoprocuratorequicquamscriptumesseet miratur istamcontroversiamfuisse,quodillerecusaritsatisdareampliusabstenonpeti.QuodtedeTadianonegotiodecidissescribis, idegoTadioet gratumesseintellexi et magnoopereiucundum.Illenosteramicus, virmeherculeoptimusetmihiamicissimus,sanetibiiratusest.Hocsiquantituaestimessciam,tum,quidmihielaborandumsit,scirepossim.

L.CincioHS[20,400]prosignisMegaricis,uttuadmescripseras,curavi.HermaetuiPentelicicumcapitibusaeneis,dequibusadmescripsisti,iamnuncmeadmodumdelectant.Quarevelimeteosetsignaetcetera,quaetibieiuslocietnostristudiiettuaeelegantiaeessevidebuntur,quamplurimaquamprimumquemittas,etmaximequaetibigymnasiixystiquevidebunturesse.Namineogeneresicstudioefferimur,utabsteadiuvandi,abaLuspropereprehendendisimus.SiLentulinavisnonerit,quotibiplacebit,imponito.Tullioladeliciolaenostrae,tuummunusculumflagitatetmeutsponsoremappellat;miautemabiurarecertiusestquamdependere.

I.IX(5)CiceroAtticoSal.[Rome,MarchorApril67]

Nimium raro nobis abs te litterae adferuntur, cum et multo tu facilius reperias, qui Romamproficiscantur,quamego,quiAthenas,etcertiustibi sit meesseRomaequammihiteAthenis.Itaquepropterhancdubitationemmeambreviorhaecipsaepistulaest,quod,cumincertusessem,ubiesses,nolebamillumnostrumfamiliaremsermoneminalienasmanusdevenire.

SignaMegaricaetHermas, dequibusadmescripsisti, vehementerexspecto. Quicquideiusdemgeneris habebis, dignum Academia tibi quod videbitur, ne dubitaris mittere et arcae nostraeconfidito.Genushocestvoluptatismeae;quaegymnasiodemaximesunt,eaquaero.Lentulusnavessuaspollicetur.Petoabste,uthaecdiligentercures.ThyillusterogatetegoeiusrogatuEymolpidonpatria.

I.X(6)CiceroAtticoSal.[Rome,beforeJuly67]

CumesseminTusculano(erithoctibiproillotuo:"CumesseminCeramico")verumtamencumibiessem,Romapuerasororetuamissusepistulammihiabsteadlatamdeditnuntiavitqueeoipsodiepostmeridiemiturumeum,quiadteproficisceretur.Eofactumest,utepistulaetuaerescriberemaliquid,brevitatetemporistampaucacogererscribere.

Primumtibidenostroamicoplacandoautetiamplanerestituendopolliceor.Quodegoetsimeasponteantefaciebam,eonunctamenetagamstudiosiusetcontendamabillovehementius,quodtantumexepistulavoluntatemeiusreituamperspicerevideor.Hocteintellegerevolo,pergraviter

illumesseoftensum;sed,quianullamvideogravemsubessecausam,magnoopereconfidoillumforeinofficioetinnostrapotestate.

SignanostraetHermeraclas,utscribis,cumcommodissimepoteris,velimimponas,etsiquodaliudoikeion eius loci, quem non ignoras, reperies, et maxime quae tibi palaestrae gymnasiiquevidebunturesse.Etenimibisedenshaecadtescribebam,utmelocusipseadmoneret.Praetereattibimando,quosintectorioatriolipossimincludere,etputealiasigillataduo.Bibliothecamtuamcavecuiquamdespondeas,quamvisacremamatoreminveneris;namegoomnesmeasvindemiolaseoreservo,utilludsubsidiumsenectutiparem.

Defratreconfidoitaesse,utsempervoluietelaboravi.Multasignasunteiusrei,nonminimum,quodsororpraegnansest.Decomitiismeisettibimepermisissememini,etegoiampridemhoccommunibusamicis,quiteexspectant,praedico,tenonmodononarcessiame,sedprohiberi,quodintellegammultomagisinteressetuateagere,quodagendumesthoctempore,quammeateadessecomitiis. Proindeeoanimotevelimesse,quasimeinegotiicausainistalocamissusesses;meautemeumetoffendesergateetaudies,quasimihi,siquaepartaerunt,nonmodotepraesente,sedpertepartasint.Tulliolatibidicmdat,sponsoremmeappellat.

I.XI(7)CiceroAtticoSal.[Rome,JulyorAugust67]

Etmeaspontefaciebamanteaetpostduabusepistulistuisperdiligenterineandemrationemscriptismagno opere sum commotus. Eo accedebat hortator adsiduus Sallustius, ut agerem quamdiligentissimecumLucceiodevestraveteregratiareconcilianda.Sedcumomniafecissem,nonmodoeamvoluntatemeiusquaefueratergate,recuperarenonpotui,verumnecausamquidemelicereimmutataevoluntatis.Tametsiiactatillequidemilludsuumarbitrium,etea.quaeiamtum,cumaderas,offendereeiusanimumintellegebam,tamenhabetquiddamprofecto,quodmagisinanimoeiusinsederit, quodnequeepistulaetuaenequenostraadlegatiotampotest faciledelere,quamtupraesensnonmodooratione,sedtuovultuillofamiliaritolles,simodotantiputaris,idquod,simeaudiesetsihumanitatituaeconstarevoles,certeputabis.Ac,neilludmirere,cur,cumegoanteasignificarimtibiperlitterasmesperareilluminnostrapotestatefore,nuncidemvideardiffidere, incredibile est, quanto mihi videatur illius voluntas obstinatior et in hac iracundiaoffirmatior.Sedhaecautsanabuntur,cumveneris,auteimolestaerunt,inutroculpaerit.

Quodinepistulatuascriptumeratmeiamarbitraridesignatumesse,scitonihiltamexercitumessenuncRomaequamcandidatosomnibusiniquitatibus,nec,quandofuturasintcomitia,sciri.VerumhaecaudiesdePhiladelpho.

Tuvelim,quaeAcademiaenostraeparasti,quamprimummittas.Mirequamilliuslocinonmodousus,sedetiamcogitatiodelectat.Librosverotuoscavecuiquamtradas;nobiseos,quemadmodumscribis, conserva.Summummeeorumstudiumtenetsicutodiumiamceterarumrerum;quastuincredibileestquambrevitemporequantodeterioresoffensurussis,quamreliquisti.

I.XII(12)CiceroAtticoSal.[Rome,January1,61]

Teucris illa lentum sane negotium, neque Cornelius ad Terentiam postea rediit. Opinor, adConsidium, Axium, Selicium confugiendum est; nam a Caecilio propinqui minore centesimisnummummoverenonpossunt.Sedutadprimaillaredeam,nihilegoillaimpudentius,astutius,lentius vidi. " Libertummitto, Titomandavi."Skepseis atque anabolai sed nescio an tautomatonhemon. Nam mihi Pompeiani prodromi nuntiant aperte Pompeium acturum Antonio succedioportere,eodemquetemporeagetpraetoradpopulum.Reseiusmodiest,utegonecperbonorumnecperpopularemexistimationemhonestepossimhominemdefendere,necmihilibeat,quodvelmaximumest.Etenimaccidithoc,quodtotumcuiusmodisit,mandotibi,utperspicias.Libertumegohabeosane nequamhominem, Hilarumdico, ratiocinatoremet clientemtuum.DeeomihiValerius interpres nuntiat, Thyillusque se audisse scribit haec, esse hominem cum Antonio;Antoniumporroincogendis pecuniisdictitare partemmihiquaeri et amecustodemcommunisquaestus libertumessemissum.Nonsummediocritercommotusnequetamencredidi, sedcertealiquidsermonisfuit.Totuminvestiga,cognosce,perspiceetnebulonemillum,siquopactopotes,existislocisamove.HuiussermonisValeriusauctoremCn.Planciumnominabat.Mandotibiplanetotum,utvideascuiusmodisit.

Pompeiumnobisamicissimumconstatesse.DivortiumMuciaevehementerprobatur.P.Clodium,Appif.,credoteaudissecumvestemuliebrideprehensumdomiC.Caesaris,cumpropopulofieret,eumquepermanusservulaeservatumeteductum;remesseinsigniinfamia.Quodtemolesteferrecertoscio.

Quodpraetereaadtescribam,nonhabeo,etmeherculeeraminscribendoconturbatior.Nampuerfestivusanagnostesnoster Sositheus decesserat, mequeplus quamservi mors deberevidebatur,commoverat. Tu velimsaepe ad nos scribas. Si remnullamhabebis, quod in buccamvenerit,scribito.Kal.IanuariisM.Messalla,M.Pisonecoss.

I.XIII(13)CiceroAtticoSal.[Rome,January25,61]

Accepituastresiamepistulas,unamaM.Cornelio,quamTribusTabernis,utopinor,eidedisti,alteram, quammihi Canusinus tuushospes reddidit, tertiam, quam, ut scribis, ancorasoluta dephaselodedisti;quaefueruntomnes,utrhetorumpueriloquuntur,cumhumanitatissparsaesaletuminsignesamorisnotis.Quibusepistulissumequidemabstelacessitusadrescribendum;sedidcircosumtardior,quodnoninveniofidelemtabellarium.Quotusenimquisqueest,quiepistulampaulogravioremferrepossit, nisi eampellectionerelevarit?Accediteo, quodmihinonestnotumutquisqueinEpirumproficiscitur.EgoenimtearbitrorcaesisapudAmaltheamtuamvictimis,statimesse ad Sicyonem oppugnandum profectum, neque tamen id ipsum certum habeo, quando ad

Antoniumproficiscare, aut quid in Epiro temporis ponas. Ita nequeAchaicis hominibus nequeEpiroticispauloliberioreslitterascommittereaudeo.

Suntautempostdiscessumametuumresdignaelitterisnostris,sednoncommittendaeeiusmodipericulo,utautinterireautapeririautintercipipossint.Primumigiturscitoprimummenonesserogatumsententiampraepositumqueesse nobis pacificatoremAllobrogum, idqueadmurmurantesenatu nequeme invito esse factum. Sumenimet ab observandohomineperverso liber et addignitateminrepublicaretinendamcontrailliusvoluntatemsolutus,etillesecundusindicendolocushabet auctoritatempaeneprincipis et voluntatemnonnimisdevinctambeneficioconsulis.TertiusestCatulus,quartus,sietiamhocquaeris,Hortensius.Consulautemipseparvoanimoetpravotamencavillatorgenereillomoroso,quodetiamsinedicacitateridetur,faciemagisquamfacetiisridiculus,nihilagenscumrepublica,seiunctusaboptimatibus,aquonihilsperesbonireipublicae, quia non vult, nihil speres mali, quia non audet. Eius autem collega et in meperhonorificusetpartiumstudiosusacdefensorbonarum.Quinuncleviterintersedissident.Sedvereor,nehoc,quodinfectumest,serpatlongius.Credoenimteaudisse,cumapudCaesarempropopulo fieret, venisse eo muliebri vestitu virum, idquesacrificiumcumvirgines instaurrassent,mentionemaQ.Cornificioinsenatutactam(isfuitprinceps,netufortealiquemnostrumputes);postearemexsenatus consulto advirginesatqueadpontifices relatamidqueab iis nefas essedecretum;diendeexsenatusconsultoconsulesrogationempromulgasse;uxoriCaesaremnuntiumremisisse.InhaccausaPisoamicitiaP.Clodiductusoperamdat,utearogatio,quamipsefertetfertexsenatusconsultoetdereligione,antiquetur.Messallavehementeradhucagitsevere.Boniviriprecibus Clodi removentur a causa, operae comparantur, nosmet ipsi, qui Lycurgei a principiofuissemus,cotidiedemitigamur,instateturgetCato.Quidmulta?Vereor,nehaecneglectaabonis,defensaabimprobismagnorumreipublicaemalorumcausasit.Tuusautemilleamicus(scin,quemdicam?),dequotuadmescripsisti,posteaquamnonauderetreprehendere,laudarecoepisse,nos,utostendit, admodumdiligit, amplectitur, amat, aperte laudat, occulte, sed ita, ut perspicuumsit,invidet.Nihilcome,nihilsimplex,nihilentoispolitikoisillustre,nihilhonestum,nihilforte,nihilliberum.Sedhaecadtescribamaliassubtilius;namnequeadhucmihisatisnotasunt,ethuicterraefilionesciocuicommittereepistulamtantisderebusnonaudeo.

Provinciaspraetoresnondumsortiti sunt. Reseodemest loci, quoreliquisti. Topothesian,quampostulas,MisenietPuteolorum,includamorationimeae."A.d.IIINon.Decembr."mendosefuisseanimadverteram.Quaelaudasexorationibus,mihicrede,valdemihiplacebant,sednonaudebamanteadicere;nuncvero,quodateprobatasunt,multomiattikoteravidentur.InillamorationemMetellinamaddidiquaedam.Libertibimittetur,quoniamteamornostriphilretorareddidit.

Novi tibi quidnam scribam? quid? etiam. Messalla consul Autronianam domum emit HS[+134,000+]."Quididadme?"inquies.Tantum,quodeaemptioneetnosbeneemisseiudicatisumus, et homines intellegere coeperunt licere amicorumfacultatibus in emendoaddignitatemaliquampervenire.Teucrisillalentumnegotiumest,sedtamenestinspe.Tuistaconfice.Anobisliberioremepistulamexspecta.VIKal.Febr.M.Messalla,M.Pisonecoss.

I.XIV(14)CiceroAtticoSal.

[Rome,February13,61]

Vereor,neputidumsitscribereadte,quamsimoccupatus,sedtamenitadistinebar,uthuicvixtantulae epistulae tempus habuerim atque id ereptum e summis occupationibus. Prima contioPompeiqualisfuisset,scripsiadteantea,noniucundamiseris,inanisimprobis,beatisnongrata,bonisnongravis;itaquefrigebat.TumPisonisconsulisimpulsulevissimustribunuspl.Fufiusincontionemproducit Pompeium. Resagebatur incircoFlaminio, et erat in eo ipso locoillo dienundinarumpanegyris. Quaesivit exeo, placeretneei iudicesapraetore legi, quoconsilioidempraetoruteretur.IdautemeratdeClodianareligioneabsenatuconstitutum.TumPompeiusmalaristokratikoslocutusestsenatusqueauctoritatemsibiomnibusinrebusmaximamviderisemperquevisamesseresponditetidmultisverbis.PosteaMessallaconsulinsenatudePompeioquaesivit,quiddereligioneet depromulgatarogationesentiret. Locutus itaest in senatu, ut omniailliusordinisconsultagenikoslaudaret,mihique,ut adsedit, dixitseputaresatisabseetiam"deistisrebus"esseresponsum.Crassusposteaquamviditillumexcepisselaudemexeo,quodsuspicarenturhomineseiconsulatummeumplacere,surrexitornatissimequedemeoconsulatulocutusest,cumitadiceret, "se, quod esset senator, quod civis, quod liber, quod viveret, mihi acceptum referre;quotiensconiugem,quotiensdomum,quotienspatriamvideret,totienssebeneficiummeumvidere."Quidmulta?totumhunclocum,quemegovariemeisorationibus,quarumtuAristarchuses,soleopingere,deflamma,deferro(nosti illas lekythous) valdegraviterpertexuit. ProximusPompeiosedebam.Intellexihominemmoveri,utrumCrassuminireeamgratiam,quamipsepraetermisisset,anessetantasresnostras,quaetamlibentisenatulaudarentur,abeopraesertim,quimihilaudemillameominusdeberet,quodmeisomnibuslitterisinPompeianalaudeperstrictusesset.HicdiesmevaldeCrassoadiunxit, ettamenabilloapertetectequicquidestdatum,libenteraccepi.Egoautem ipse, di boni! quo modo eneperpereusamen novo auditori Pompeio! Si umquam mihiperiodoi, si kampai, si enthymemata, si kataskeuai suppeditaverunt, illo tempore. Quid multa?clamores.Etenimhaecerathypothesis,degravitateordinis,deequestriconcordia,deconsensioneItaliae,deintermortuisreliquiisconiurationis,devilitate,deotio.Nostiiaminhacmateriasonitusnostros.Tantifuerunt,utegoeobreviorsim,quodeosusqueistincexauditosputem.

Romanaeautemseres sic habent. SenatusAreios pagos, nihil constantius, nihil severius, nihilfortius. Nam, cumdies venisset rogationi ex senatus consulto ferendae, concursabant barbatuliiuvenes,totusillegrexCatilinae,ducefiliolaCurionisetpopulum,utantiquaret,rogabant.Pisoautemconsullatorrogationisidemeratdissuasor.OperaeClodianaepontesoccuparant,tabellaeministrabanturita,utnulladaretur"VTIROGAS."HictibiinrostraCatoadvolat,commulciumPisoniconsulimirificumfacit,siidestcommulcium,voxplenagravitatis,plenaauctoritatis,plenadeniquesalutis.AccediteodemetiamnosterHortensius,multipraetereaboni;insignisverooperaFavoni fuit. Hoc concursu optimatium comitia dimittuntur, senatus vocatur. CumdecernereturfrequentisenatucontrapugnantePisone,adpedesomniumsingillatimaccidenteClodio,utconsulespopulumcohortarenturadrogationemaccipiendam,hominesadquindecimCurioninullumsenatusconsultumfacientiadsenserunt,exalterapartefacileCCCCfuerunt.Actaresest.Fufiustribunustumconcessit.Clodiuscontionesmiserashabebat,inquibusLucullum,Hortensium,C.Pisonem,Messallamconsulemcontumelioselaedebat;metantum"comperisse"omniacriminabatur.Senatusetdeprovinciispraetorumetdelegationibusetdeceterisrebusdecernebat,ut,antequamrogatiolataesset,nequidageretur.

HabesresRomanas.Sedtamenetiamillud,quodnonsperaram,audi.Messallaconsulestegregius,fortis,constans,diligens,nostrilaudator,amator,imitator.Illealterunovitiominusvitiosus,quod

iners, quod somni plenus, quod imperitus, quod apraktotatos sed voluntate ita kachektes, utPompeiumpostillamcontionem,inquaabeosenatuslaudatusest,odissecoeperit.Itaquemiruminmodumomnesasebonosalienavit. NequeidmagisamicitiaClodi adductusfecit quamstudioperditarumrerumatquepartium.SedhabetsuisimileminmagistratibuspraeterFufiumneminem.Bonisutimurtribunispl.,CornutoveroPseudocatone.Quidquaeris?

Nuncutadprivataredeam,Teukrispromissapatravit.Tumandataeffice,quaerccepisti.Quintusfrater,quiArgiletaniaedificiireliquumdodrantememitHS[725,000],Tusculanumvenditat,ut,sipossit,ematPacilianamdomum.CumLucceioingratiamredii.Videohominemvaldepetiturire.Navabo operam. Tu quid agas, ubi sis, cuius modi istae res sint, fac mequamdiligentissimecertiorem.IdibusFebr.

I.XV(15)CiceroAtticoSal.[Rome,March15,61]

AsiamQuinto,suavissimofratri,obtigisseaudisti.Nonenimdubito,quinceleriustibihocrumorquamullius nostrum litterae nuntiarint. Nunc, quoniam et laudis avidissimi semper fuimus etpraeterceterosphilelleneset sumusethabemuret multorumodiaatqueinimicitiasrei publicaecausa suscepimus, pantoies aretes mimneskeo curaque, effice, ut ab omnibus et laudemur etamemur.Hisderebuspluraadteineaepistulascribam,quamipsiQuintodabo.Tumevelimcertioremfacias,quiddemeismandatisegerisatqueetiamquiddetuonegotio;nam,utBrundisioprofectuses,nullaemihiabstesuntredditaelitterae.Valdeaveoscire,quidagas.IdibusMartiis.

I.XVI(16)CiceroAtticoSal.[Rome,June/July,61]

Quaerisexme,quidaccideritdeiudicio,quodtampraeteropinionemomniumfactumsit,etsimulvisscire,quomodoegominus,quamsoleam,proeliatussim.RespondebotibihysteronproteronHomerikos.Egoenim,quamdiusenatusauctoritasmihidefendendafuit,sicacriteretvehementerproeliatussum,utclamorconcursusquemaximacummealaudefierent.Quodsitibiumquamsumvisus in re publica fortis, certe me in illa causa admiratus esses. Cumenim ille ad contionesconfugissetiniisquemeonomineadinvidiamuteretur,diimmortales!quasegopugnasetquantasstragesedidi!quosimpetusinPisonem,inCurionem,intotamillammanumfeci!quomodosuminsectatuslevitatemsenum,libidinemiuventutis!Saepe,itamediiuvent!tenonsolumauctoremconsiliorum meorum, verum etiam spectatorem pugnarum mirificarum desideravi. Postea veroquamHortensiusexcogitavit,utlegemdereligioneFufiustribunuspl.ferret,inquanihilaliudaconsularirogationedifferebatnisi iudicumgenus(ineoautemerantomnia),pugnavitque,utitafieret,quodetsibietaliispersuaseratnullisillumiudicibuseffugereposse,contraxivelaperspiciensinopiamiudicum,nequedixiquicquamprotestimonio,nisiquoderatitanotumatquetestatum,utnonpossempraeterire. Itaque,si causamquaeris absolutionis, ut iampros to proteronrevertar,egestasiudicumfuitetturpitudo.Idautemutaccideret,commissumestHortensiconsilio,quidumveritusest,neFufiuseilegiintercederet,quaeexsenatusconsultoferebatur,nonviditillud,satius

esse illum in infamia relinqui ac sordibus quam infirmo iudicio committi, sed ductus odioproperavitremdeducereiniudicium,cumillumplumbeogladioiugulatumiritamendiceret.

Sediudiciumsiquaerisqualefuerit,incredibiliexitu,sicutinuncexeventuabaliis,ametamenexipsoinitioconsiliumHortensireprehendatur.Nam,utreiectiofactaestclamoribusmaximis,cumaccusator tamquamcensor bonus homines nequissimos reiceret, reus tamquamclemens lanistafrugalissimumquemquesecerneret,utprimumiudicesconsederunt,valdediffiderebonicoeperunt.Nonenimumquamturpiorinludotalarioconsessusfuit,maculosisenatores,nudiequites,tribuninontamaeratiquam,utappellantur,aerarii.Paucitamenboniinerant,quosreiectionefugareillenon potuerat, qui maesti inter sui dissimiles et maerentes sedebant et contagione turpitudinisvellementerpermovebantur.Hic,utquaequeresadconsiliumprimispostulationibusreferebatur,incredibilis erat severitas nulla varietate sententiarum. Nihil impetrabnt reus, plus accusatoridebatur,quampostulabat;triumphabat(quidquaeris?)Hortensiussevidissetantum;nemoerat,quiillum reum ac non miliens condemnatum arbitraretur. Me vero teste producto credo te exacclamationeClodiadvocatorumaudissequaeconsurrectioiudicumfactasit,utmecircumsteterint,utaperteiugulasuapromeocapiteP.Clodioostentarint.Quaemihiresmultohonorificentiorvisaestquamautilla,cumiuraretuicivesXenocratemtestimoniumdicentemprohibuerunt,autcumtabulasMetelliNumidici,cumeae,utmosest,circumferrentur,nostriiudicesaspicerenoluerunt.Multohaec,inquam,nostraresmaior.Itaqueiudicumvocibus,cumegosicabiisutsaluspatriaedefenderer,fractusreusetunapatroniomnesconciderunt;admeautemeademfrequentiapostridieconvenit, quacumabiensconsulatusumdomumreductus.ClamarepraeclariAreopagitaesenonesseventurosnisipraesidioconstituto.Referturadconsilium.Unasolasententiapraesidiumnondesideravit.Deferturresadsenatum.Gravissimeornatissimequedecernitur;laudanturiudices;daturnegotium magistratibus. Responsurum hominem nemo arbitrabatur. Espete nun moi, Moysaihopposdeprotonpurempese.

NostiCalvumexNanncianisillum,illumlaudatoremmeum,decuiusorationeergamehonorificaadtescripseram.Biduoperunumservumeteumexludogladiatorioconfecit totumnegotium;arcessivit ad se, promisit, intercessit, dedit. Iamvero (o di boni, remperditam!) etiamnoctescertarum mulierum atque adulescentulorum nobilium introductiones non nullis iudicibus promercediscumulofuerunt.Itasummodiscessubonorum,plenoforoservorumXXViudicesitafortestamen fuerunt, ut summo proposito periculo vel perire maluerint quamperdere omnia. XXXIfuerunt,quosfamesmagisquamfamacommoverit.QuorumCatuluscumvidissetquendam,"Quidvos,"inquit,"praesidiumanobispostulabatis?an,nenummivobiseriperentur,timebatis?"Habes,ut brevissimepotui, genus iudicii et causamabsolutionis. Quaeris deinceps, qui nuncsit statusrerumet qui meus. Rei publicae statumillum, quemtu meoconsilio, egodivino confirmatumputabam, qui bonorum omnium coniunctione et auctoritate consulatus mei fixus et fundatusvidebatur,nisiquisnosdeusrespexerit,elapsumscitoessedemanibusunohociudicio,siiudiciumesttrigintahominespopuliRomanilevissimosacnequissimosnummulisacceptisiusacfasomnedelereet,quodomnesnonmodohomines,verumetiampecudesfactumessesciant,idTalnametPlautumetSpongiametceterashuiusmodiquisquiliasstatuerenumquamessefactum.Sedtamen,uttederepublicaconsoler,nonita,utsperaruntmali,tantoimpositoreipublicaevulnere,alacrisexsultat improbitas in victoria. Nam plane ita putaverunt, cum religio, cum pudicitia, cumiudiciorumfides,cumsenatusauctoritasconcidisset,foreutapertevictrixnequitiaaclibidopoenasaboptimoquoquepeteretsuidoloris,quemimprobissimocuiqueinusseratseveritasconsulatusmei.Idemegoille(nonenimmihivideorinsolentergloriari,cumdemeapudteloquor,ineapraesertimepistula,quamnoloaliislegi)idem,inquam,egorecreaviadflictosanimosbonorumunumquemque

confirmans, excitans; insectandis vero exagitandisque nummariis iudicibus omnem omnibusstudiosisacfautoribusilliusvictoriacparresianeripui, Pisonemconsulemnulla inreconsistereumquamsumpassus,desponsamhominiiamSyriamademi,senatumadpristinamsuamseveritatemrevocavi atque abiectum excitavi, Clodium praesentem fregi in senatu cum oratione perpetuaplenissimagravitatis tumaltercationehuiusmodi; exqua licet paucadegustes; namceteranonpossunthabereeandemnequevimnequevenustatemremotoillostudiocontentionis,quemagonavosappellatis.Nam,utIdibusMaiisinsenatumconvenimus,rogatusegosententiammultadixidesumma re publica, atque ille locus inductus a me est divinitus, ne una plaga accepta patresconscripti conciderent, nedeficerent; vulnusesseeiusmodi, quodmihinecdissimulandumnecpertimescendumvideretur,neautignorandostultissimiautmetuendoignavissimiiudicaremur:bisabsolutum esse Lentulum, bis Catilinam, hunc tertium iam esse a iudicibus in rem publicamimmissum."Erras,Clodi;nonteiudicesurbi,sedcarcerireservarunt,nequeteretinereincivitate,sed exsilio privare voluerunt. Quamob rem, patres conscripti, erigite animos, retinete vestramdignitatem.Manetillainrepublicabonorumconsensio;doloraccessitbonisviris,virtusnonestimminuta; nihil est damni factumnovi, sed, quoderat, inventumest. In unius hominis perditiiudiciopluressimilesrepertisunt."Sedquidago?paeneorationeminepistulaminclusi.Redeoadaltercationem.Surgitpulchelluspuer,obicitmihimeadBaiasfuisse.Falsum,sedtamenquidhoc?"Simileest,"inquam,"quasiinopertodicasfuisse.""Quid,"inquit,"hominiArpinaticumaquiscalidis?" "Narra," inquam, "patrono tuo, qui Arpinatis aquas concupivit"; nosti enimMarinas."Quousque,"inquit,"huncregemferemus?""Regemappellas,"inquam,"cumRextuimentionemnullamfecerit?";illeautemRegishereditatemspedevorarat."Domum,"inquit,"emisti.""Putes,"inquam,"dicere:Iudicesemisti.""Iuranti,"inquit,"tibi noncrediderunt.""Mihivero," inquam,"XXV iudices crediderunt, XXXI, quoniam nummos ante acceperunt, tibi nihil crediderunt."Magnisclamoribusadflictusconticuitetconcidit.

Nosterautemstatusesthic.Apudbonosiidemsumus,quosreliquisti,apudsordemurbisetfaecemmultomeliusnunc,quamreliquisti.Nametilludnobisnonobest,viderinostrumtestimoniumnonvaluisse;missusestsanguisinvidiaesinedoloreatqueetiamhocmagis,quodomnesillifautoresilliusflagitiiremmanifestamillamredemptamesseaiudicibusconfitentur.Acceditillud,quodillacontionalis hirudoaerarii, misera ac ieiuna plebecula, meab hoc Magno unice diligi putat, ethercule multa et iucunda consuetudine coniuncti inter nos sumus usque eo, ut nostri isticomissatoresconiurationisbarbatuliiuvenesilluminsermonibus"Cn.Ciceronem"appellent.Itaqueetludisetgladiatoribusmirandasepisemasiassineullapastoriciafistulaauferebamus.

Nuncestexspectatiocomitiorum;inquaeomnibusinvitistruditnosterMagnusAulifiliumatqueineonequeauctoritate nequegratia pugnat, sed quibus Philippus omnia castella expugnari possedicebat,inquaemodoasellusonustusauropossetascendere.Consulautemilledeteriorishistrioniisimilis suscepissenegotiumdicitur et domidivisores habere; quodegononcredo.Sedsenatusconsultaduoiamfactasuntodiosa,quodinconsulemfactaputantur,CatoneetDomitiopostulante,unum,utapudmagistratusinquiriliceret,alterum,cuiusdomidivisoreshabitarent,adversusrempublicam.Lurcoautemtribunuspl.,quimagistratuminsimulcumlegealiainiit,solutusestetAeliaetFufia,utlegemdeambituferret,quamillebonoauspicioclaudushomopromulgavit.Itacomitiaina.d.VIKal.Sext.dilatasunt.Noviestinlegehoc,ut,quinummosintribupronuntiarit,sinondederit, impunesit, sindederit, ut, quoadvivat, singulis tribubusHS[3,000]debeat. DixihanclegemP.Clodiumiamanteservasse; pronuntiareenimsolitumesseetnondare.Sedheustu!videsneconsulatumillumnostrum,quemCurioanteaapotheosinvocabat,sihicfactuserit,fabammimumfuturum?Quare,utopinor,philosopheteon,idquodtufacis,etistosconsulatusnonflocci

facteon.

QuodadmescribisteinAsiamstatuisscnonire,equidemmallem,utires,acvereor,nequidinistare minus commode fiat; sed tamennonpossum reprehendere consilium tuum, praesertimcumegometinprovinciamnonsimprofectus.Epigrammatistuis,quaeinAmaltheoposuisti,contentierimus,praesertimcumetThyillusnosreliquerit,etArchiasnihildemescripserit.Acvereor,ne,Lucullis quoniamGraecumpoemacondidit, nuncadCaecilianamfabulamspectet. Antonio tuonomine gratias egi eamque epistulam Mallio dedi. Ad te ideo antea rarius scripsi, quod nonhabebamidoneum,cuidarem,necsatissciebam,quodarem.Valdetevenditavi.Cinciussiquidadmetuinegotiidetulerit,suscipiam;sednuncmagisinsuoestoccupatus;inquoegoeinondesum.Tu,siunoinlocoesfuturus,crebrasanobislitterasexspecta;astpluresetiamipsemittito.Velimadmescribas,cuiusmodisitAmaltheiontuum,quoornatu,quatopothesiai,et,quaepoemataquasquehistoriasdeAmaltheioihabes,admemittas.LubetmihifacereinArpinati.Egotibialiquiddemeisscriptismittam.Nihileratabsoluti.

I.XVII(17)CiceroAtticoSal.[Rome,December5,61]

MagnamihivarietasvoluntatisetdissimilitudoopinionisaciudiciiQuintifratismeidemonstrataestexlitteristuis,inquibusadmeepistularumilliusexemplamisisti.Quaexreetmolestiasumtantaadfectus,quantammihimeusamorsummusergautrumquevestrumadferredebuit,etadmiratione,quidnam accidisset, quod adferret Quinto fratri meo aut offensionem tam gravem autcommutationemtantamvoluntatis.Atqueilludameiamanteintellegebatur,quodtequoqueipsumdiscedentemanobis suspicari videbam,subessenescioquidopinionis incommodaesauciumqueesseeiusanimumetinsedissequasdamodiosassuspiciones.Quibusegomedericumcuperemanteasaepe et vehementius etiam post sortitionem provinciae, nec tantum intellegebam ei esseoffensionis, quantum litterae tuae declararant, nec tantumproficiebam, quantum volebam. Sedtamenhocmeipseconsolabar, quodnondubitabam,quinte illeaut Dyrrachiaut in istis locisuspiam visurus esset; quod cum accidisset, confidebam ac mihi persuaseram fore ut omniaplacarenturintervosnonmodosermoneacdisputatione,sedconspectuipsocongressuquevestro.Nam quanta sit in Quinto fratre meo comitas, quanta iucunditas, quam mollis animus et adaccipiendamet addeponendamoffensionem, nihil attinet mead te, qui eanosti, scribere. Sedacciditperincommode,quodeumnusquamvidisti.Valuitenimplus,quoderatillinonnullorumartificiisinculcatum,quamautofficiumautnecessitudoautamorvesterillepristinus,quiplurimumvaleredebuit.Atquehuiusincommodiculpaubiresideat,faciliuspossumexistimarequamscribere;vereorenim,ne,dumdefendammeos,nonparcamtuis.Namsicintellego,utnihiladomesticisvulnerisfactumsit,illudquidem,quoderat,eoscertesanarepotuisse.Sedhuiuscereitotiusvitium,quodaliquantoetiamlatiuspatet,quamvidetur,praesentitibicommodiusexponam.Deiislitteris,quasadteThessalonicamisit, etdesermonibus,quosabilloet Romaeapudamicostuosetinitinerehabitosputas,ecquidtantumcausaesit,ignoro,sedomnisintuapositaesthumanitatemihispeshuiuslevandaemolestiae.Nam,si itastatueris, et irritabilesanimosesseoptimorumsaepehominum et eosdem placabiles et esse hanc agilitatem, ut ita dicam, mollitiamque naturaeplerumquebonitatiset,idquodcaputest, nobisinternosnostrasiveincommodasivevitiasiveiniuriasessetolerandas,facilehaec,quemadmodumspero,mitigabulltur;quodegoutfaciasteoro.Namadme,quiteunicediligo,maximepertinetneminemessemeorum,quiauttenonametautabs

tenonametur.

Illaparsepistulaetuaeminimefuitnecessaria,inquaexponis,quasfacultatesautprovincialiumauturbanorumcommodorumetaliistemporibusetmeipsoconsulepraetermiseris.Mihienimperspectaestetingenuitasetmagnitudoanimitui;nequeegointermeatquetequicquaminteresseumquamduxipraetervoluntateminstitutaevitae,quodmeambitioquaedamadhonorumstudium,teautemalia minime reprehendenda ratio ad honestum otium duxit. Vera quidem laude probitatis,diligentiae, religionis neque me tibi neque quemquamantcpono, amoris vero erga me. cumafraternoamoredomesticoquediscessi,tibiprimasdefero.Vidienim,vidipenitusqueperspexiinmeisvariistemporibusetsollicitudinesetlaetitiastuas.Fuitmihisaepeetlaudisnostraegratulatiotuaiucundaettimorisconsolatiograta.Quinmihinuncteabsentenonsolumconsilium,quotuexcellis,sedetiamsermoniscommunicatio,quaemihisuavissimatecumsoletesse,maximedeestquiddicam?inpublicanare,quoingeneremihineglegentiessenonlicet,aninforensilabore,quemanteapropterambitionemsustinebam,nunc,utdignitatemtuerigratiapossim,aninipsisdomesticisnegotiis,inquibusegocumanteatumveropostdiscessumfratristesermonesquenostrosdesidero?Postremononlabormeus,nonrequies,nonnegotium,nonotium,nonforensesres,nondomesticae,nonpublicae,nonprivataecarerediutiustuosuavissimoatqueamantissimoconsilioacsermonepossunt.

Atqueharumrerumcommemorationemverecundiasaepeimpedivitutriusquenostrum;nuncautemeafuitnecessariaproptereampartemepistulaetuae,perquamteacmorestuosmihipurgatosacprobatosessevoluisti.Atqueinistaincommoditatealienatiilliusanimietoffensiilludinesttamencommodi,quodetmihietceterisamicistuisnotafuitetabstealiquantoantetestificatatuavoluntasomittendaeprovinciae,ut,quodunanonestis,nondissensioneacdiscidiovestro,sedvoluntateaciudiciotuofactumessevideatur.Quareetilla,quaeviolata,expiabuntur,ethaecnostra,quaesuntsanctissimeconservata,suarmreligionemobtinebunt.

Noshicinrepublicainfirma,miseracommutabiliqueversamur.Credoenimteaudissenostrosequitespaeneasenatuessediiunctos;quiprimumilludvaldegravitertulerunt,promulgatumexsenatusconsultofuisse,utdeeis,quiobiudicandumaccepissent,quaereretur.Quainredecernendacumegocasunonadfuissem,sensissemqueidequestremordinemferremolestenequeapertedicere,obiurgavisenatum,utmihivisussum,summacumauctoritate,etincausanonverecundaadmodumgravisetcopiosusfui.Eccealiaedeliciaeequitumvixferendae!quasegononsolumtuli,sedetiamornavi.Asiamquidecensoribusconduxerunt,questisuntinsenatusecupiditateprolapsosnimiummagnoconduxisse,utinducereturlocatio,postulaverunt. Egoprincepsinadiutoribusatqueadeosecundus;nam,utilliauderenthospostulare,Crassuseosimpulit.Invidiosares,turpispostulatioetconfessiotemeritatis.Summumeratpericulum,ne,sinihilimpetrassent,planealienarenturasenatu.Huic quoque rei subventum est maxime a nobis perfectumque, ut frequentissimo senatu etlibentissimouterenturmultaqueamedeordinumdignitateetconcordiadictasuntKal.Decembr.etpostridie.Nequeadhucresconfectaest,sedvoluntassenatusperspecta;unusenimcontradixeratMetellusconsuldesignatus.Atquieratdicturus,adquempropterdieibrevitatemperventumnonest,heros illenosterCato. Sicegoconservansrationeminstitutionemquenostramtueor, ut possum,illamameconglutinatamconcordiam.Sedtamen,quoniamistasunttaminfirma,muniturquaedamnobisadretinendasopesnostrastuta,utspero,via;quamtibilitterissatisexplicarenonpossum,significationeparvaostendam tamen. Utor Pompeio familiarissime. Video, quiddicas. Cavebo,quaesuntcavenda,acscribamaliasadtedemeisconsiliiscapessendaereipublicaeplura.

Lucceiumscitoconsulatumhabereinanimostatimpetere.Duoenimsolidicunturpetituri,Caesar(cumeocoireperArriumcogitat)etBibulus(cumhocseputatperC.Pisonemposseconiungi).Rides?Nonsunthaecridicula,mihicrede.Quidaliudscribamadte,quid?Multasunt,sedinaliudtempus.+exspectarevelis,curesutsciam.Iamilludmodesterogo,quodmaximecupio,utquamprimumvenias.NonisDecembribus.

I.XVIII(18)CiceroAtticoSal.[Rome,January20,60]

Nihilmihinuncscitotamdeesseuamhominemeum,quocumomnia,quemecuraaliquaadficiunt,unocommunicem,quimeamet,quisapiat,quicumegocumloquar,nihilfingam,nihildissimulem,nihilobtegam.Abestenimfrateraphelestatosetamantissimus.Metellusnonhomo,sed"litusatqueaeretsolitudomera."Tuautem,quisaepissimecurametangoremanimimeisermoneetconsiliolevastituo,quimihietinpublicaresociusetinprivatisomnibusconsciusetomniummeorumsermonumetconsiliorumparticepsessesoles,ubinames?Itasumabomnibusdestitutus.uttantumrequietis habeam, quantum cum uxore et filiola et mellito Cicerone consumitur. Nam illaeambitiosaenostraefucosaequeamicitiaesuntinquodamsplendoreforensi, fructumdomesticumnonhabent.Itaque,cumbenecompletadomusesttemporematutino,cumadforumstipatigregibusamicorumdescendimus,reperireexmagnaturbaneminempossumus,quocumautiocarilibereautsuspirarefamiliariterpossimus. Quareteexspectamus, tedesideramus,te iametiamarcessimus.Multa sunt enim, quae me sollicitant anguntque; quae mihi videor aures nactus tuas uniusambulationissermoneexhaurireposse.

Acdomesticarumquidemsollicitudinumaculeosomneset scrupulosoccultabo, nequeegohuicepistulae atque ignoto tabellario committam. Atque hi (nolo enim te permoveri) non suntpermolesti,sedtameninsidenteturgentetnulliusamantisconsilioautsermonerequiescunt;inrepublica vero, quamquamanimus est praesens, tamenvulnus etiamatque etiam ipsa medicinaefficit.Nam,uteabreviter,quaeposttuumdiscessumactasunt,colligam,iamexclamesnecesseestresRomanasdiutiusstarenonposse.Etenimpostprofectionemtuamprimus,utopinor,introitusfuitincausamfabulaeClodianae,inquaegonactus,utmihividebar,locumresecandaelibidinisetcoercendae iuventutis; vehemens fui et omnes profudi vires animi atque ingenii mei non odioadductus alicuius, sed spe corrigendae et sanandae civitatis. Adflicta res publica est emptoconstupratoqueiudicio.Vide,quaesintposteaconsecuta.Consulestimpositusisnobis,quemnemopraeternosphilosophosaspiceresinesuspirituposset.Quantumhocvulnus!factosenatusconsultodeambitu,deiudiciisnullalexperlata,exagitatussenatus,alienatiequitesRomani.Sicilleannusduofirmamentareipublicaepermeunumconstitutaevertit;nametsenatusauctoritatemabiecitetordinumconcordiamdiiunxit.Instathicnuncilleannusegregius.Eiusinitiumeiusmodifuit,utanniversaria sacraIuventatis noncommitterentur; namM.Luculli uxoremMemmiussuis sacrisinitiavit;Menelausaegreidpassusdivortiumfecit.QuamquamillepastorIdaeusMenelaumsolumcontempserat,hicnosterParistamMenelaumquamAgamemnonemliberumnonputavit.EstautemC.Herenniusquidamtribunuspl.,quemtufortassenenostiquidem;tametsipotesnosse,tribulisenimtuus est, et Sextus, pater eius, nummosvobis divideresolebat. Is adplebemP. Clodiumtraducit,idemquefert,utuniversuspopulusinCampoMartiosuffragiumdereClodiferat.Hunc

egoaccepiinsenatu,utsoleo,sednihilestillohominelentius.Metellusestconsulegregiusetnosamat,sedimminuitauctoritatemsuam,quodhabetdiciscausapromulgatumilludidemdeClodio.Auliautemfilius,odiimmortales!quamignavusacsineanimomiles!quamdignus,quiPalicano,sicutfacit,osadmaleaudiendumcotidiepraebeat!AgrariaautempromulgataestaFlaviosaneleviseademfere, quaefuit Plotia. Sed intereapolitikos aner oudonar quisquaminveniri potest; quipoterat,familiarisnoster(sicestenim;volotehocscire)Pompeiustogulamillampictamsilentiotuetursuam.Crassusverbumnullumcontragratiam.Ceterosiamnosti;quiitasuntstulti,utamissare publica piscinas suas fore salvas sperare videantur. Unus est, qui curet constantia magis etintegritatequam,utmihividetur,consilioautingenio,Cato;quimiserospublicanos,quoshabuitamantissimossui, tertiumiammensemvexat nequeiisasenaturesponsumdari patitur. Itanoscogimur reliquis de rebus nihil decernere, ante quam publicanis responsum sit. Quare etiamlegationesreiectumiriputo.

Nuncvidesquibusfluctibusiactemur,et,siexiis,quaescripsimustanta,etiamamenonscriptaperspicis,revisenosaliquandoet,quamquamsunthaecfugienda,quotevoco,tamenfacutamoremnostrumtantiaestimes,uteovelcumhismolestiisperfruivelis.Nam,neabsenscenseare,curaboedicendumetproponendumlocis omnibus; sub lustrumautemcenseri germaninegotiatoris est.Quarecura,uttequamprimumvideamus.Vale.Kal.Febr.Q.Metello,L.Afraniocoss.

I.XIX(19)CiceroAtticoSal.[Rome,March15,60]

Nonmodosimihitantumessetotii,quantumesttibi,verumetiamsitambrevesepistulasvellemmittere,quamtusoles,faciletesuperaremetinscribendomultoessemcrebriorquamtu.Sedadsummasatqueincredibilesoccupationesmeasaccedit,quodnullamamevoloepistulamadtesineargumentoacsententiapervenire.Etprimumtibi,utaequumestciviamantipatriam,quaesintinrepublica,exponam;deinde,quoniamtibiamorenosproximisumus,scribemusetiamdenobisea,quaesciretenonnollearbitramur.

AtqueinrepublicanuncquidemmaximeGallicibelliversaturmetus.NamHaeduifratresnostripugnamnupermalampugnarunt,etHelvetiisinedubiosuntinarmisexcursionesqueinprovinciamfaciunt. Senatus decrevit, ut consulesduasGallias sortirentur, delectus haberetur, vacationesnevalerent,legaticumauctoritatemitterentur,quiadirentGalliaecivitatesdarentqueoperam,neeaesecumHelvetiisconiungerent.LegatisuntQ.MetellusCreticusetL.Faccuset,toepiteipakeimyron,LentulusClodianifilius.Atquehoclocoilludnonqueopraeterire,quod,cumdeconsularibusmeaprimasorsexisset,unavocesenatusfrequensretinendummeinurbecensuit.HocidempostmePompeioaccidit,utnosduoquasipignorareipublicaeretinerivideremur.Quidenimegoalioruminmeepiphonemataexspectem,cumhaecdominascantur?

Urbanaeautemressicsehabent.AgrarialexaFlaviotribunopl.vehementeragitabaturauctorePompeio; quae nihil populare habebat praeter auctorem. Ex hac ego lege secunda contionisvoluntateomniaillatollebam,quaeadprivatorumincommodumpertinebant,liberabamagrumeum,qui P. Mucio, L. Calpurnio consulibus publicus fuisset, Sullanorum hominum possessiones

confirmabam,Volaterranoset Arretinos, quorumagrumSullapublicarat nequediviserat, in suapossessioneretinebam;unamrationemnonreiciebam, ut ager hacadventiciapecuniaemeretur,quae ex novis vectigalibus per quinquennium reciperetur. Huic toti rationi agrariae senatusadversabatursuspicansPompeionovamquandampotentiamquaeri;Pompeiusveroadvoluntatemperferendae legis incubuerat. Ego autem magna cum agrariorum gratia confirmabam omniumprivatorumpossessiones;isenimestnosterexercitus,hominum,uttutescis,locupletium;populoautemetPompeio(namidquoquevolebam)satisfaciebamemptione,quaconstitutadiligenteretsentinam urbis exhauriri et Italiae solitudinem frequentari posse arbitrabar. Sed haec tota resinterpellatabellorefrixerat.Metellusestconsulsanebonusetnosadmodumdiligit;illealternihilitaest,utplane,quidemerit,nesciat.Haecsuntinrepublica,nisietiamilludadrempublicamputaspertinere,Herenniumquendam,tribunumpl.,tribulemtuumsanehominemnequamatqueegentem,saepeiamdeP.Clodioadplebemtraducendoagerecoepisse.Huicfrequenterinterceditur.Haecsunt,utopinor,inrepublica.

Ego autem, ut semel Nonarum illarum Decembrium iunctam invidia ac multorum inimicitiiseximiam quandam atque immortalem gloriam consecutus sum, non destiti eadem animimagnitudineinrepublicaversarietillaminstitutamacsusceptamdignitatemtueri,sed,posteaquamprimum Clodi absolutione levitatem infirmitatemque iudiciorum perspexi, deinde vidi nostrospublicanos facile a senatu diiungi, quamquamame ipso nondivellerentur, tumautembeatoshomines, hos piscinarios dico amicos tuos, non obscure nobis invidere, putavi mihi maioresquasdamopesetfirmiorapraesidiaessequaerenda.Itaqueprimum,eumquinimiumdiuderebusnostristacuerat,Pompeiumadduxiineamvoluntatem,utinsenatunonsemel,sedsaepemultisqueverbis huius mihi salutemimperii atqueorbis terrarumadiudicarit; quodnontaminterfuit mea(neque enim illae res aut ita sunt obscurae, ut testimonium, aut ita dubiae, ut laudationemdesiderent)quamreipublicae,quoderantquidamimprobi,quicontentionemforealiquammihicumPompeioexrerumillarumdissensionearbitrarentur.Cumhocegometantafamiliaritateconiunxi,ututerquenostruminsuarationemunitioretinrepublicafirmiorhacconiunctioneessepossitOdiaautemillalibidinosaeetdelicataeiuventutis,quaeerantinmeincitata,sicmitigatasuntcomitatequadammea,meunumutomnesillicolant;nihiliamdeniqueameasperuminquemquamfitnectamenquicquampopulareacdissolutum,seditatemperatatotaratioest,utreipublicaeconstantiampraestem,privatismeisrebuspropterinfirmitatembonorum,iniquitatemmalevolorum,odiuminmeimproborumadhibeamquandamcautionemet diligentiamatque ita, tametsi his novis amicitiisimplicatisumus,utcrebromihivaferilleSiculusinsusurretEpicharmuscantilenamillamsuam:Naphekaimemnasapistein;arthratautatanphrenon.Acnostraequidemrationisacvitaequasiquandamformam,utopinor,vides.

Detuoautemnegotiosaepeadmescribis.Cuimederinuncnonpossmus;estenimilludsenatusconsultumsummapedariorumvoluntatenulliusnostrumauctioritatefactum.Nam,quodmeesseadscribendumvides,exipsosenatusconsultointellegerepotesaliamremtumrelatam,hocautemdepopulisliberissinecausaadditum.EtitafactumestaP..Serviliofilio,quiinpostremissententiamdixit,sedimmutarihoctemporenonpotest.Itaqueconventus,quiinitiocelebrabantur,iamdiufieridesierunt.TusituisblanditiistamenaSicyoniisnummulorumaliquidexpresseris,velimmefaciascertiorem.

CommentariumconsulatusmeiGraececompositummisiadte.Inquosiquiderit,quodhominiAtticominusGraecumeruditumquevideatur,nondicam,quodtibi,utopinor,PanhormiLucullus

de suis historiis dixerat, se, quo facilius illas probaret Romani hominis esse, idcirco barbaraquaedamet soloika dispersisse; apudme si quid erit eius modi, me imprudente erit et invito.Latinumsiperfecero,adtemittam.Tertiumpoemaexspectato,nequodgenusameipsolaudismeaepraetermittatur.Hictucavedicas:Tispaterainesei;siestenimapudhominesquicquamquodpotiussit,laudetur,nosvituperemur,quinonpotiusalialaudemus;quamquamnonegkomiastikasunthaec,sedistorika,quaescribimus.

Quintusfraterpurgatsemihiperlitterasetadfirmatnihilasecuiquamdetesecusessedictum.Verumhaecnobiscoramsummacuraet diligentiasuntagenda; tumodonosrevisealiquando.Cossiniushic,cuidedilitteras,valdemihibonushomoetnonlevisetamanstuivisusestettalis,qualemesseeumtuaemihilitternenuntiarant.IdibusMartiis.

I.XX(20)CiceroAtticoSal.[Rome,May60]

CumePompeianomeRomamrecepissema.d.IVIdusMaias,Cinciusnostereammihiabsteepistulamreddidit, quam tu Idibus Febr. dederas. Ei nuncepistulae litteris his respondebo. Acprimumtibiperspectumesseiudiciumdetemeumlaetor,deindeteiniisrebus,quaemihiasperiusa nobis atque nostris et iniucundius actae videbantur, moderatissimum fuisse vehementissimegaudeoidquenequeamorismediocrisetingeniisummiacsapientiaeiudico.Quaderecumadmeitasuaviter,diligenter,officiose,humaniterscripseris,utnonmodotehortariampliusnondebeam,sedneexspectarequidemabsteautabullohominetantumfacilitatisacmansuetudinispotuerim,nihilducoessecommodiusquamdehisrebusnihiliamampliusscribere.Cumerimuscongressi,tum,siquidresferet,coraminternosconferemus.

Quodadmederepublicascribis,disputastuquidemetamanteretprudenter,etameisconsiliisratio tua nonabhorret; namnequede statu nobis nostraedignitatis est recedendumnequesinenostriscopiisintraalteriuspraesidiaveniendum,etis, dequoscribis,nihil habetamplum,nihilexcelsum, nihil non summissum atque populare. Verum tamen fuit ratio mihi fortasse adtranquillitatemmeorumtemporumnoninutilis,sedmeherculereipublicaemultoetiamutiliorquammihi civium improborumimpetus in me reprimi, cumhominis amplissima fortuna, auctoritate,gratia fluctuantem sententiam confirmassem et a spe malorum ad mearum rerum laudemconvertissem.Quodsicumaliqualevitatemihifaciendumfuisset,nullamremtantiaestimassem;sedtamenameitasuntactaomnia,nonutegoilliadsentienslevior,sedutillemeprobansgraviorvideretur.Reliquasicameagunturetagentur,utnoncommittamus,utea,quaegessimus,fortuitogessisse videamur. Meosbonosviros, illos quos significas, et, eamquammihi dicis obtigisse,Spartannonmodonumquamdeseram, sedetiam, si egoab illa deserar, tamen inmeapristinasententiapermanebo.Illudtamenvelimexistimes,mehancviamoptimatempostCatulimortemnecpraesidioulloneccomitatutenere.Nam,utaitRhinton,utopinor,Hoimenparoydeneisi,toisdoudenmelei.Mihiveroutinvideantpiscinariinostri, autscribamadtealiasautincongressumnostrumreservabo.Acuriaautemnullameresdivellet,velquoditarectumest,velquodrebusmeismaximeconsentaneum,velquod,asenatuquantifiam,minimemepaenitet.

DeSicyoniis, ut ad te scripsi antea, nonmultumspei est in senatu; nemoest enim, idemquiqueratur.Quare,siidexspectas,longumest;aliavia,siquapotes,pugna.Cumestactum,nequeanimadversumest,adquospertineret,etraptimineamsententiampedariicucurrerunt.Inducendisenatus consulti maturitas nondum est, quod neque sunt, qui querantur, et multi partimmalevolentia,partimopinioneaequitatisdelectantur.

Metellustuusestegregiusconsul;unumreprehendo,quodotiumnuntiarieGallianonmagnooperegaudet.Cupit,credo,triumphare.Hocvellemmediocrius;ceteraegregia.Aulifiliusveroitasegerit,uteiusconsulatusnonconsulatussit,sedMagninostrihypopion.

DemeisscriptismisiadteGraeceperfectumconsulatummeum.EumlibrumL.Cossiniodedi.PutoteLatinismeisdelectari,huicautemGraecoGraecuminvidere.Aliisiscripserint,mittemusadte;sed,mihicrede,simulatquehocnostrumlegerunt,nescioquopactoretardantur.

Nunc,utadremmeamredeam,L.PapiriusPaetus,virbonusamatorquenoster,mihilibroseos,quosSer.Claudiusreliquit,donavit.CummihiperlegemCinciamlicerecapereCincius,amicustuus,diceret,libenterdiximeaccepturum,siattulisset.Nunc,simeamas,siteameamariscis,enitereperamicos,clientes,hospites,libertosdeniqueacservostuos,utscidanequadepereat;nametGraecisiislibris,quossuspicor,etLatinis,quosscioillumreliquisse,mihivehementeropusest.Egoautemcotidiemagis,quodmihideforensilaboretemporisdatur,iniisstudiisconquiesco.Permihi,per,inquam,gratumfeceris,siinhoctamdiligensfueris,quamsolesiniisrebus,quasmevalde velle arbitraris, ipsiusque Paeti tibi negotia commendo, de quibus tibi ille agit maximasgratias,et,utiaminvisasnos,nonsolumrogo,sedetiamsuadeo.

LiberII

[I]Scr.Romaem.Iun.a.694(60).CICEROATTICOSAL.

Kal.IuniiseuntimihiAntiumetgladiatoresM.Metellicupiderelinquentivenitobviamtuuspuer.ismihilitterasabsteetcommentariumconsulatusmeiGraecescriptumreddidit.inquolaetatussummealiquantoantedeisdemrebusGraeceitemscriptumlibrumL.Cossinioadteperferendumdedisse;namsiegotuumantelegissem,furatummeabsteessediceres.quamquamtuailla(legienim libenter) horridula mihi atque incompta visa sunt, sed tamenerant ornata hoc ipso quodornamentaneglexerantet,utmulieres,ideobeneolerequianihilolebantvidebantur.meusautemliber totum Isocrati myrothecium atque omnis eius discipulorum arculas ac non nihil etiamAristoteliapigmentaconsumpsit.quemtuCorcyrae,utmihialiislitterissignificas,strictimattigisti,postautem,utarbitror,aCossinioaccepisti.quemtibiegononessemaususmitterenisieumlenteacfastidioseprobavissem.

[2] quamquam ad me rescripsit iam Rhodo Posidonius se, nostrum illud hupomnema legeret,quodegoadeumutornatiusdeisdemrebusscriberetmiseram,nonmodononexcitatumesseadscribendumsedetiamplanedeterritum.quidquaeris?conturbaviGraecamnationem.itavulgoquiinstabantutdaremsibiquodornarentiamexhiberemihimolestiamdestiterunt.tu,sitibiplacueritliber,curabisutetAthenissitetinceterisoppidisGraeciae;videturenimpossealiquidnostrisrebuslucisadferre.

[3] oratiunculas autem et quas postulas et pluris etiam mittam, quoniam quidemea quae nosscribimusadulescentulorumstudiisexcitatiteetiamdelectant.fuitenimmihicommodum,quodineisorationibusquaePhilippicaenominanturenitueratcivisilletuusDemosthenes,etquodseabhocrefractarioloiudicialidicendigenereabiunxeratutsemnoterostisetpolitikoterosvideretur,curareut meaequoqueessent orationes quae consulares nominarentur. quarumunaest in senatuKal.Ianuariis, altera ad populum de lege agraria, tertia de Othone, quarta pro Rabirio, quinta deproscriptorumfiliis, sextacumprovinciamincontionedeposui, septimaquomCatilinamemisi,octava quam habui ad populum postridie quam Catilina profugit, nona in contione quo dieAllobroges indicarunt, decima in senatu Nonis Decembribus. sunt praeterea duae breves, quasiapospasmatialegisagrariae.hoctotumsomacurabouthabeas;etquoniamtecumscriptatumresmeaedelectant,isdemexlibrisperspiciesetquaegesserimetquaedixerim;autnepoposcisses;egoenimtibimenonofferebam.

[4]quodquaerisquidsitquotearcessam,acsimulimpeditumtenegotiisessesignificasnequerecusasquin,nonmodosiopussitsedetiamsivelim,accurras,nihilsaneestnecesse,verumtamenvidebaremihitemporaperegrinationiscommodiuspossediscribere.nimisabesdiu,praesertimcumsisinpropinquislocis,nequenostefruimurettunobiscares.acnuncquidemotiumest,sed,sipauloplusfurorpulchelliprogrediposset,valdeegoteistimexcitarem.verumpraeclareMetellusimpeditetimpediet.quidquaeris?estconsulphilopatriset,utsemperiudicavi,naturabonus.illeautemnonsimulatsedplanetribunuspl.fiericupit.quarequominsenatuageretur,fregihominem et inconstantiam eius reprehendi qui Romae tribunatum pl. peteret cum in Sicilia

hereditatemsepeteredictitasset,nequemagnooperedixiessenobislaborandum,quodnihilomagisei liciturumesset plebeiorempublicamperderequamsimilibus eius meconsulepatriciis essetlicitum.iamcumseilleseptimodievenisseafretonequesibiobviamquemquamprodirepotuisseetnoctuseintroissedixissetineoqueseincontioneiactasset,nihileinovidixiaccidisse.'exSiciliaseptimodieRomam;antetribushorisRomaInteramnam.Noctuintroisti;idemante.nonestitumobviam;netumquidemquomirimaximedebuit.'quidquaeris?hominempetulantemmodestumreddononsolumperpetuagravitateorationissedetiamhocgeneredictorum.itaqueiamfamiliaritercum ipso cavillor ac iocor; quin etiam cum candidatum deduceremus, quaerit ex me numconsuessemSiculislocumgladiatoribusdare.negavi.'atego'inquit'novuspatronusinstituam;sedsoror,quaetantumhabeatconsularisloci,unummihisolumpedemdat''noli,'inquam'deunopedesororisqueri;licetetiamalterumtollas.'nonconsulareinquiesdictum.fateor;sedegoillamodimaleconsularem.'eaestenimseditiosa,eacumvirobellumgerit'nequesolumcumMetellosedetiamcumFabio,quodeos+esseinhocesse+molestefert.

[6]quoddeagrarialegequaeris,saneiamvideturrefrixisse.quodmequodammodomollibracchiodePompeifamiliaritateobiurgas,nolimitaexistimes,memeipraesidicausacumilloconiunctumesse,seditareseratinstitutaut,siinternosessetaliquafortedissensio,maximasinrepublicadiscordiasversariessetnecesse.quodameitapraecautumatqueprovisumestnonutegodeoptimaillamearationedecederemsedutilleessetmelioretaliquiddepopularilevitatedeponeret.quemdemeisrebus,inquaseummultiincitarant,multoscitogloriosiusquamdesuispraedicare;sibienimbenegestae, mihi conservataerei publicaedat testimonium. hocfacere illummihi quamprositnescio;reipublicaecerteprodest. quid?sietiamCaesaremcuiusnuncventi valdesuntsecundireddomeliorem,numtantumobsumreipublicae?

[7]quinetiamsimihinemoinvideret,siomnes,uterataequum,faverent,tamennonminusessetprobandamedicinaquaesanaretvitiosaspartisreipublicaequamquaeexsecaret.nuncvero,quomequitatusillequemegoinclivoCapitolinotesigniferoacprincipeconlocaramsenatumdeseruerit,nostri autemprincipes digito secaelumputent attingeresi mulli barbati in piscinis sint qui admanumaccedant,aliaautemneglegant,nonnetibisatisprodessevideorsiperficioutnolintobessequipossunt?

[8]namCatonemnostrumnontuamasplusquamego;sedtamenilleoptimoanimoutensetsummafidenocetinterdumreipublicae;dicitenimtamquaminPlatonispoliteiai,nontamquaminRomulifaecesententiam.quidveriusquaminiudiciumvenirequiobremiudicandampecuniamacceperit?censuit hoc Cato, adsensit senatus; equites curiae bellum, non mihi; nam ego dissensi. quidimpudentiuspublicanisrenuntiantibus?fuittamenretinendiordiniscausafaciendaiactura.restititetpervicitCato.itaquenuncconsuleincarcereincluso,saepeitemseditionecommota,aspiravitnemoeorumquorumegoconcursu itemque ii consules qui post me fuerunt rempublicamdefenderesolebant. 'quidergo?istos'inquies'mercedeconductoshabebimus?'quidfaciemus,si aliter nonpossumus?anlibertinisatqueetiamservisserviamus?sed,uttuais,halisspoudes.

[9]Favoniusmeamtribumtulithonestiusquamsuam,Lucceiperdidit.accusavitNasicaminhonesteacmodestetamen;dixit itautRhodividereturmolispotiusquamMolonioperamdedisse.mihiquoddefendissemlevitersuscensuit.nunctamenpetititerumreipublicaecausa.LucceiusquidagatscribamadtecumCaesaremvidero,quiaderitbiduo.

[10]quodSicyoniitelaedunt,CatonieteiusaemulatoriattribuisServilio.quid?eaplaganonneadmultosbonosvirospertinet?sedsiitaplacuit,laudemus,deindeindissensionibussolirelinquamur?

[11]Amaltheameateexspectatetindigettui.TusculanumetPompeianumvaldemedelectant,nisiquodme,illumipsumvindicemaerisalieni,aerenonCorinthiosedhoccircumforaneoobruerunt.inGalliasperamusesseotium.prognosticameacumoratiunculispropediemexspectaettamenquidcogitesdeadventutuoscribeadnos.nammihiPomponianuntiariiussittemenseQuintiliRomaefore.idatuislitterisquasadmedecensutuomiserasdiscrepabat.

[12]Paetus,utanteaadtescripsi,omnislibrosquosfratersuusreliquissetmihidonavit.hocilliusmunusintuadiligentiapositumest.simeamas,curautconserventuretadmeperferantur;hocmihinihilpotestessegratius.etcumGraecostumverodiligenterLatinosutconservesvelim.tuumessehocmunusculumputabo.adOctaviumdedilitteras;cumipsonihileramlocutus;nequeenimistatuanegotia provincialiaesseputabamneque te in tocullionibushabebam.sedscripsi, ut debui,diligenter.

[II]Scr.advillamm.Dec.,a.694(60).CICEROATTICOSAL.

cura, amabo te, Ciceronemnostrum.ei nos theioi videmur. Pellenaion inmanibus tenebametherculemagnumacervumDicaearchimihiantepedesexstruxeram.Omagnumhominemetundemultopluradidiceris quamdeProcilio! Korinthionet Athenaionputo meRomaehabere. mihi+credeslegehecdoceo+mirabilisvirest.Herodes,sihomoesset,eumpotiuslegeretquamunamlitteramscriberet.quimeepistulapetivit,adte,utvideo,comminusaccessit.coniurassemallemquamrestitisseconiurationi,siillummihiaudiendumputassem.

[3]deloliosanusnones;devinolaudo.sedheustu,ecquidvidesKalendasvenire,Antoniumnonvenire? iudices cogi? namita admemittunt, Nigidiumminari in contionese iudicemqui nonadfueritcompellaturum.velimtamensiquidestdeAntoniadventuquodaudierisscribasadmeet,quoniamhucnonvenis,cenesapudnosutiquepridieKal.Cavealiterfacias.curautvaleas.

[III]Scr.advillamm.Dec.a.694(60).CICEROATTICOSAL.

primum,utopinor,euangelia.ValeriusabsolutusestHortensiodefendente.idiudiciumAulifiliocondonatumputabatur;etEpicratemsuspicor,utscribis,lascivumfuisse.etenimmihicaligaeeiusetfasciaecretataenonplacebant.quidsitsciemuscumveneris.

[2]fenestrarumangustiasquodreprehendis,scitoteKuroupaideianreprehendere.namcumego

idem istuc dicerem, Cyrus aiebat viridariorumdiaphaseis latis luminibus non tamesse suavis;etenimestoopsismenhea,todehoromenonb,g,aktinesdedkaie.videsenimcetera.namsikat'eidolonemptoseis videremus, valde laborarent eidola in angustiis. nunc fit lepide illa ekchusisradiorum.ceterasireprehenderis,nonferestacitum,nisisiquideriteiusmodiquodsineisumptucorrigipossit.

[3]venionuncadmensemIanuariumetadhupostasinnostramacpoliteian,inquaSokratikoseishekateronsedtamenadextremum,utillisolebant,tenareskousan.estressanemagniconsili;namaut fortiter resistendum est legi agrariae, in quo est quaedam dimicatio sed plena laudis, autquiescendum,quodestnondissimileatqueireinSoloniumautAntium,autetiamadiuvandum,quodameaiuntCaesaremsicexspectareutnondubitet.namfuitapudmeCornelius,huncdicoBalbum,Caesarisfamiliarem.isadfirmabatillumomnibusinrebusmeoetPompeiconsiliousurumdaturumqueoperamutcumPompeioCrassumconiungeret.

[4]hicsunthaec,coniunctiomihisummacumPompeio,siplacet,etiamcumCaesare,reditusingratiamcuminimicis,paxcummultitudine,senectutisotium.sedmekatakleismeaillacommovetquaeestinlibrotertio:intereacursus,quosprimaaparteiuventaequosqueadeoconsulvirtuteanimoquepetisti,hosretineatqueaugefamamlaudesquebonorum.haecmihicumineolibroinquomultasuntscriptaaristokratikosCalliopeipsapraescripserit,nonopinoressedubitandumquinsempernobisvideaturheisoionosaristosamunesthaiperipatres.sedhaec ambulationibus compitaliciis reservemus. tu pridie compitalia memento. Balineumcalfieriiubebo. etPomponiamTerentia rogat; matremadiungemus.Theophrastouperi philotimiasadfermihidelibrisQuintifratris.

[IV]Scr.Antimediocirc.m.Aprilia.695(59).CICEROATTICOSAL.

fecistimihipergratumquodSerapionislibrumadmemisisti;exquoquidemego,quodinternosliceatdicere,millesimampartemvixintellego.proeotibipraesentempecuniamsolviimperavi,netuexpensummuneribusferres.at quoniamnummorummentiofactaest, amabote,curautcumTitinioquoquomodopoteristransigas.siineoquodostenderatnonstat,mihimaximeplaceteaquaemaleemptasuntreddi,sivoluntatePomponiaefieripoterit;sineidquidem,nummipotiusreddantur quamullus sit scrupulus. valde hoc velim ante quamproficiscare amanter, ut soles,diligenterqueconficias.Clodiusergo,utais,adTigranem!

[2] velim +Sirpiae+ condicione; sed facile patior. accommodatius enim nobis est ad liberamlegationemtempusillud,cumetQuintusnosteriam,utsperamus,inotioconsederitetistesacerdosbonaedeaecuiusmodifuturussitscierimus.intereaquidemcumMusisnosdelectabimusanimoaequo,immoveroetiamgaudentiaclibenti,nequemihiumquamvenietinmentemCrassoinviderenequepaeniterequodameipsenondesciverim.

[3]degeographiadabooperamuttibisatisfaciam;sednihilcertipolliceor.Magnumopusest,sedtamen,utiubes,curabouthuiusperegrinationisaliquodtibiopusexstet.

[4] tu quicquidindagaris derepublicaet maximequosconsules futurosputes facitout sciam.tametsi nimis sum curiosus; statui enim nihil iam de re publica cogitare. Terentiae saltumperspeximus. quid quaeris? praeter quercumDodonaeamnihil desideramus quo minus Epirumipsampossiderevideamur.

[6]noscirciterKal.autinFormianoerimusautinPompeiano.tu,siinFormianononerimus,sinosamas,inPompeianumvenito.idetnobiseritperiucundumettibinonsanedevium.

[7]demuroimperaviPhilotimoneimpediretquominusidfieret quodtibi videretur.tucenseotamen adhibeas Vettium. his temporibus tamdubia vita optimi cuiusque magni aestimo uniusaestatis fructumpalaestrae Palatinae, sed ita tamenut nihil minus velim quamPomponiametpuerumversariintimoreruinae.

[V]Scr.Antimediom.Apr.a.695(59).CICEROATTICOSAL.

cupioequidemetiampridemcupioAlexandreamreliquamqueAegyptumvisereetsimulabhachominum satietate nostri discedere et cum aliquo desiderio reverti; sed hoc tempore et hismittentibusaideomaiTroaskaiTroiadashelkesipeplousquidenimnostrioptimates,siquireliquisunt, loquentur? an me aliquo praemio de sententia esse deductum? Pouludamas moi protoselencheienanathesei,Catoillenosterquimihiunusestprocentummilibus.quidverohistoriaedenobisadannosDcpraedicabunt?quasquidemegomultomagisvereorquameorumhominumquihodievivuntrumusculos.sed,opinor,excipiamusetexspectemus.sienimdeferetur,eritquaedamnostrapotestasettumdeliberabimus.etiamherculeestinnonaccipiendononnullagloria.quaresiquidTheophanestecumfortecontuleritneomninorepudiaris.

[2]deistisrebusexspectotuaslitteras,quidArriusnarret,quoanimosedestitutumferat,etquiconsulesparentur,utrum,utpopulisermo,PompeiusetCrassusan,utmihiscribitur,cumGabinioServius Sulpicius, et num quae novae leges et num quid novi omnino, et quoniam Neposproficiscitur,cuinamauguratusdeferatur;quoquidemunoegoabistiscapipossum.videlevitatemmeam.sedquidegohaecquaecupiodeponereettotoanimoatqueomnicuraphilosophein?sicinquaminanimoest;vellemabinitio,nuncvero,quoniamquaeputaviessepraeclaraexpertussumquamessentinania,cumomnibusMusisrationemhaberecogito.

[3]tutamendeCurtioadmerescribecertius,etnuncquisineiuslocumparetur,etquiddeP.Clodiofiat,etomnia,quemadmodumpolliceris,epischolesscribe,etquodieRomateexiturumputesvelimadmescribas,utcertioremtefaciamquibusinlocisfuturussim,epistulamquestatimdesdeiisrebusdequibusadtescripsi.valdeenimexspectotuaslitteras.

[VI]Scr.Antimediom.Apr.a.695(59).CICEROATTICOSAL.

quodtibisuperioribuslitterispromiseram,foreutopusexstarethuiusperegrinationis,nihiliammagnoopereconfirmo;sicenimsumcomplexusotiumutabeodivellinonqueam.itaqueautlibrismedelecto,quorumhabeoAntifestivamcopiam,autfluctusnumero(namadlacertascaptandastempestates non sunt idoneae); a scribendo prorsus abhorret animus. etenim geographika quaeconstituerammagnumopusest.itavaldeEratosthenes,quemmihiproposueram,aSerapioneetabHipparcho reprehenditur. quid censes si Tyrannio accesserit? et hercule sunt res difficiles adexplicandumethomoeideisnectampossuntantherographeisthaiquamvidebanturet,quodcaputest, mihi quaevis satis iusta causacessandi est qui etiamdubitemanhicAnti considamethoctempusomneconsumam,ubiquidemegomallemduumvirumquamRomaefuisse.

[2]tuverosapientiorButhroti domumparasti. sed,mihicrede,proximaest illi municipiohaecAntiatiumcivitas.esselocumtampropeRomamubimultisintquiVatiniumnumquamviderint,ubinemositpraetermequiquemquamexvigintivirisvivumetsalvumvelit,ubimeinterpelletnemo,diligantomnes!hic,hicnimirumpoliteuteon;namisticnonsolumnonlicetsedetiamtaedet.itaqueanekdotaquaetibiunilegamusTheopompiogenereautetiamasperioremultopangentur.nequealiudiamquicquampoliteuomainisiodisseimprobosetidipsumnullocumstomachosedpotiuscumaliqua scribendi voluptate. sed ut ad rem, scripsi ad quaestores urbanos de Quinti fratrisnegotio.videquidnarrent,ecquaespessitdenariancistophoroPompeianoiaceamus.praetereademurostatuequidfaciendumsit.aliudquid?etiam.quandoteproficisciistincputesfacutsciam.

[VII]Scr.Antimediom.Apr.a.695(59).CICEROATTICOSAL.

de geographia etiamatque etiamdeliberabimus. orationes autema me duas postulas; quarumalteramnonlibebatmihiscribere+quiabsciram+,alteram,nelaudaremeumquemnonamabam.sedidquoquevidebimus.deniquealiquidexstabit,netibiplanecessassevideamur.

[2]dePublio quaeadmescribis sanemihi iucundasunt, eaqueetiamvelimomnibusvestigiisindagataadmeadferascumvenies,etintereascribassiquidintellegesautsuspicabere,etmaximedelegationequidsitacturus.equidemantequamtuaslegilitteras,+in+hominemirecupiebam,nonmeherculeutdifferremcumeovadimonium(nammirasumalacritateadlitigandum),sedvidebaturmihi,siquidessetineopopularequodplebeiusfactusesset,idamissurus.'quidenim?adplebemtransistiutTigranemiressalutatum?narramihi,regesArmeniipatriciosresalutarenonsolent?'quidquaeris?acueramadexagitandamhanceius legationem.quamsi illecontemnit, et si, utscribis,bilemidcommovetetlatoribusetauspicibuslegiscuriatae,spectaculumegregium.herculeverumut loquamur, subcontumeliose tractatur noster Publius, primumqui, cumdomi Caesarisquondamunusvirfuerit,nuncneinvigintiquidemessepotuerit;deindealialegatiodictaerat,aliadata est. illa opima ad exigendas pecunias Druso, ut opinor, Pisaurensi an epuloni Vatinioreservatur; haecieiuna tabellari legatiodaturei cuius tribunatus adistorumtemporareservatur.incendehominem,amabote,quodpotes.Vnaspesestsalutisistoruminteristosdissensio;cuiusego

quaedaminitiasensiexCurione.iamveroArriusconsulatumsibiereptumfremit;Megabocchusethaecsanguinariaiuventusinimicissimaest.accedatvero,accedatetiamistarixaauguratus.speromepraeclarasdeistisrebusepistulasadtesaepemissurum.

[4]sedilludquidsitscirecupio,quodiacisobscureiametiamexipsisquinquevirisloquiquosdam.quidnamidest?siestenimaliquid,plusestboniquamputaram.atquehaecsicvelimexistimesnonmeabstekatatopraktikonquaerere,quodgestiatanimusaliquidagereinrepublica.iampridemgubernaremetaedebat, etiamcumlicebat; nuncverocumcogarexiredenavinonabiectis sedereptisgubernaculis,cupioistorumnaufragiaexterraintueri,cupio,utaittuusamicusSophocles,kanhupostegeipuknesakoueinpsakadosheudouseiphreni.[5]demuroquidopussitvidebis.Castricianummendumnoscorrigemus,ettamenadmeQuintusHScci&;[c]I[c][c]scripserat,+nonadsororemtuamHSxxx.a.+Terentiatibisalutemdicit.CicerotibimandatutAristodemoidemdeserespondeasquoddefratresuo,sororistuaefilio,respondisti.deAmaltheiaiquodmeadmonesnonneglegemus.curautvaleas.

[VIII]Scr.Antimediom.Apr.a.695(59).CICEROATTICOSAL.

epistulamcumate avideexspectaremadvesperum,utsoleo, eccetibi nuntiuspuerosvenisseRoma!voco,quaeroecquidlitterarum.negant.'quidais?'inquam'nihilneaPomponio?'perterritivoceetvultuconfessisuntseaccepissesedexcidisseinvia.quidquaeris?permolestetuli;nullaenimabsteperhosdiesepistulainanisaliquareutilietsuavivenerat.nuncsiquidineaepistulaquamantediemxviKal.Maiasdedistifuithistoriadignum,scribequamprimum,neignoremus;sinnihilpraeteriocationem,reddeidipsum.etscitoCurionemadulescentemvenisseadmesalutatum.valdeeiussermodePubliocumtuislitteriscongruebat;ipseveromiranduminmodum'regesodissesuperbos.'peraequenarrabatincensamesseiuventutemnequeferrehaecposse.benehabemusnos,siinhisspesest;opinor,aliudagamus.egomedohistoriae;quamquamlicetmeSaufeiumputesesse.nihilmeestinertius.

[2] sed cognosce itinera nostra, ut statuas ubi nos visurus sis. in Formianumvolumus venireparilibus;inde,quoniamputaspraetermittendumnobisessehoctemporecrateraillumdelicatum,Kal.MaiasdeFormianoproficiscemur,utAntisimusa.d.vNonasMaias.ludienimAntifuturisunt a iiii ad pr. Nonas Maias. Eos Tullia spectare vult. Inde cogito in Tusculanum, deindeArpinum,RomamadKal.Iunias.teautinFormianoautAntiautinTusculanocurautvideamus.epistulamsuperioremrestituenobisetappingealiquidnovi.

[IX]Scr.Antimediom.Apr.a.695(59).CICEROATTICOSAL.

subitocummihidixissetCaeciliusquaestorpuerumseRomammittere,haecscripsiraptim,uttuosmirificoscumPubliodialogos,cumeosdequibusscribis,tumillumquemabdisetaislongumessequaeadearesponderis perscribere; illumveroqui nondumhabitus est, quemilla

boopis, cume Solonio redierit, ad te est relatura, sic velim putes, nihil hoc posse mihi esseiucundius. si vero quae de me pacta sunt ea non servantur, in caelo sum, ut sciat hic nosterHierosolymariustraductoradplebemquambonammeisputissimisorationibusgratiamrettulerit.quarumexspectadivinampalinoidian.etenimquantumconiecturaauguramur,si erit nebuloistecumhis dynastis in gratia, non modo de cynico consulari sed ne de istis quidempiscinarumTritonibuspoteritseiactare.nonenimpoterimusullaesseinvidiaspoliatiopibusetillasenatoriapotentia.sinautemabiisdissentiet,eritabsurduminnosinvehi.verumtameninvehatur.Festive,mihicrede,etminoresonituquamputaram,orbishicinrepublicaestconversuscitiusomninoquampotuit;+idculpaCatonis,sedrursusimprobitateistorumquiauspicia,quiAeliamlegem,quiIuniam et Liciniam, qui Caeciliam et Didiam neglexerunt, qui omnia remedia rei publicaeeffuderunt,quiregnaquipraediatetrarchis,quiimmanispecuniaspaucisdederunt.

[2]videoiamquoinvidiatranseatet ubisit habitatura. nihil meexistimarisnequeusunequeaTheophrasto didicisse, nisi brevi tempore desiderari nostra illa tempora videris. etenim si fuitinvidiosasenatuspotentia,cumeanonadpopulumsedadtrishominesimmoderatosredactasit,quidiamcensesfore?proindeistilicetfaciantquosvolentconsules,tribunospl.,deniqueetiamVatinistrumamsacerdotidibaphoivestiant,videbisbrevitemporemagnosnonmodoeosquinihiltitubaruntsedetiamillumipsumquipeccavitCatonem.

[3]namnosquidem,siperistumtuumasodalemPubliumlicebit,sophisteueincogitamus,siille+cogitattantum+,dumtaxatnosdefendere,et,quodestpropriumartishuius,epangellomaiandr'apamunesthaihotetisproteroschalepeneipatriapropitiasit.habetanobis,etiamsinonplusquamdebitumest,pluscertequampostulatumest.malevehimaloaliogubernantequamtamingratisvectoribusbenegubernare.

[4]sedhaeccoramcommodius.nuncaudiquodquaeris.AntiummeexFormianoreciperecogitoa.d.vNonasMaias;AntiovoloNonisMausproficisciinTusculanum.sedcumeFormianorediero(ibiesseusqueadpr.K.Maiasvolo),faciamstatimtecertiorem.Terentiatibisalutem,kaiKikeronhomikrosaspazetaiTitontonAthenaion.

[X]Scr.abAppiForoxiiK.Apr.a.695(59).CICEROATTICOSAL.

voloamesmeamconstantiam.ludosAntispectarenonplacet;estenimhuposoloikon,quomvelimvitareomniumdeliciarumsuspicionem,repenteanaphainesthainonsolumdelicatesedetiaminepteperegrinantem.quareusqueadNonasMaiasteinFormianoexspectabo.nuncfacutsciamquodietevisurisimus.abAppiforohoraquarta.dederamaliampauloanteatribustabernis.

[XI]Scr.inFormianocirc.viK.Mai.a.695(59).CICEROATTICOSAL.

narrotibi,planerelegatusmihivideorposteaquaminFormianosum.diesenimnulluserat,Anti

cumessem,quodienonmelius sciremRomaequidagereturquamii quierantRomae.etenimlitteraetuaenonsolumquidRomaesedetiamquidinrepublica,nequesolumquidfieretverumetiamquidfuturumessetindicabant.nuncnisisiquidexpraetereunteviatoreexceptumest,scirenihilpossumus.quarequamquamiamteipsumexspecto,tamenistipueroquemadmestatimiussirecurrere da ponderosam aliquam epistulam plenam omnium non modo actorum sed etiamopinionumtuarum,acdiemquoRomasisexituruscurautsciam.nosinFormianoessevolumususqueadprid. NonasMaias. eosi anteeamdiemnonveneris, Romaetefortassevidebo; namArpinumquidegoteinvitem?trechei',all'agathekourotrophos,out'ar'egogehesgaiesdunamaiglukeroteronalloidesthai.haecigitur.curautvaleas.

[XII]Scr.aTribusTabernisxiiiK.Mai.a.695(59).CICEROATTICOSAL.

negentilliPubliumplebeiumfactumesse?hocveroregnumestetferrinullopactopotest.emittatadmePubliusquiobsignent;iuraboGnaeumnostrum,conlegamBalbi,Antimihinarrasseseinauspiciofuisse.Osuavisepistulastuasunotemporemihidatasduas!quibuseuangeliaquaereddamnescio;deberiquidemplanefateor.sedvidesunkurema.

[2] emerseramcommodumex Antiati in Appiamad tris tabernas ipsis Cerialibus, cum in meincurrit Romaveniens Curio meus. ibidem ilico puer abs te cumepistulis. ille exme, nihilneaudissemnovi.egonegare.'Publius'inquit'tribunatumpl.petit.''quidais?''etinimicissimusquidemCaesaris, et ut omnia'inquit'istarescindat.''quidCaesar?'inquam'negat sequicquamdeilliusadoptionetulisse.'deindesuum,Memmi,MetelliNepotisexprompsitodium.complexusiuvenemdimisiproperansadepistulas.Vbisuntquiaiuntzosesphones?quantomagisvidiextuislitterisquamex illius sermonequidageretur, de ruminatione cotidiana, decogitatione Publi, de lituisboopidos, de signifero Athenione, de litteris missis ad Gnaeum, de Theophanis Memmiquesermone;quantamporromihi exspectationemdedisti convivi istius aselgous! sumincuriositateoxupeinos,sedtamenfacilepatiorteidadmesumposionnonscribere;praesentemaudiremalo.

[3]quodmeutscribamaliquidhortaris,crescitmihiquidemmateries,utdicis,sedtotaresetiamnuncfluctuat,kat'oporentrux.quaesidesederit,magiseruntliquataquaescribam.quaesistatimameferrenonpotueris,primushabebistamenetaliquamdiusolus.

[4] Dicaearchum recte amas; luculentus homoest et civis haud paulo melior quam isti nostriadikaiarchoi.LitterasscripsihoradecimaCerialibusstatimuttuaslegeram,sedeaseramdaturus,utputaram,postridieeiquimihiprimusobviamvenisset.Terentiadelectataesttuislitteris;impertittibimultamsalutem,kaiKikeronhophilosophostonpolitikonTitonaspazetai.

[XIII]Scr.inFormianom.Apr.circ.vK.Mai.a.695(59).CICEROATTICOSAL.

facinusindignum!epistulamauthoreitibiatribustabernisrescriptamadtuassuavissimasepistulasneminemreddidisse!atscitoeumfasciculum,quoillamconieceram,domumeoipsodielatumessequoegodederametadmeinFormianumrelatumesse.itaquetibituamepistulamiussireferri,exquaintellegeresquammihitumillaegrataefuissent.

[2]Romaequodscribissileri,itaputabam;atherculeinagrisnonsiletur,neciamipsiagriregnumvestrumferrepossunt.siveroinhancTelepulonvenerisLaistrugonien,Formiasdico,quifremitushominum!quamiratianimi!quantoinodionosteramicusMagnus!cuiuscognomenunacumCrassidivitiscognomineconsenescit.credasmihivelim,neminemadhucoffendiquihaectamlentequamegoferoferret.quare,mihicrede,philosophomen.iuratustibipossumdicerenihilessetanti.tusilitterasadSicyonioshabes,advolainFormianum,undenospridieNonasMaiascogitamus.

[XIV]Scr.inFormianocirc.ivK.Mai.a.695(59).CICEROATTICOSAL.

quantam tu mihi moves exspectationem de sermone Bibuli, quantam de colloquio boopidos,quantametiamdeillodelicatoconvivio!proindeitafacveniasutadsitientisauris.quamquamnihilestiamquodmagistimendumnobisputemquamneillenosterSampsiceramus,quomseomniumsermonibussentietvapulareetquomhasactioneseuanatreptousvidebit,ruereincipiat.egoautemusqueeosumenervatusuthocotioquonunctabescimusmalimenturanneisthaiquamcumoptimaspedimicare.

[2]depangendoquodmecrebroadhortaris,fierinihilpotest.basilicamhabeononvillamfrequentiaFormianorum +ad quam partem basilicae tribum Aemiliam+. sed omitto vulgus; post horamquartam molesti ceteri non sunt. C. Arrius proximus est vicinus, immo ille quidem iamcontubernalis,quietiamseidcircoRomamirenegatuthicmecumtotosdiesphilosophetur.ecceexalteraparteSebosus,illeCatulifamiliaris.quomevertam?statimmeherculeArpinumirem,niteinFormianocommodissimeexspectari videremdumtaxat ad pr. Nonas Maias; vides enimquibushominibusauressintdeditaemeae.occasionemmirificam,siquinuncdumhiapudmesuntemere de me fundumFormianumvelit! et tamen illud probem: 'Magnumquid adgrediamuretmultaecogitationisatqueoti'?sedtamensatisfietanobisnequeparceturlabori.

[XV]Scr.inFormianocirc.iiiK.Mai.a.695(59).CICEROATTICOSAL.

Vtscribisitavideononminusincertainrepublicaquaminepistulatua,sedtamenistaipsamevarietassermonumopinionumquedelectat.Romaeenimvideoressecumtuaslitteraslegoet,utfitintantisrebus,modohocmodoilludaudire.illudtamenexplicarenonpossumquidnaminveniripossitnullorecusanteadfacultatemagrariam.

[2]Bibuliautemistamagnitudoanimiincomitiorumdilationequidhabetnisiipsiusiudiciumsine

ullacorrectionereipublicae?nimiruminPubliospesest.fiat,fiattribunuspl.,sinihilaliuduteocitiustuexEpirorevertare;namutillotucareasnonvideopossefieri,praesertimsimecumaliquidvoletdisputare.sedidquidemnondubiumestquinsiquideriteiusmodisisadvolaturus.verumuthocnonsit,tamen,siveruetgeretrempublicam,praeclarumspectaculummihipropono,modoteconsessorespectareliceat.

[3] Cumhaec maxime scriberem, ecce tibi Sebosus! nondumplane ingemueram, 'salve' inquitArrius.hocestRomadecedere!quosegohomineseffugicuminhosincidi!egoveroinmontispatriosetadincunabulanostrapergam.deniquesisolusnonpotuero,cumrusticispotiusquamcumhisperurbanis,itatamenut,quoniamtucertinihilscribis,inFormianotibipraestolerusqueadiiiNonasMaias.

[4]TerentiaepergrataestadsiduitastuaetdiligentiaincontroversiaMulviana.nescitomninotecommunemcausamdefendereeorumquiagrospublicospossideant;sedtamentualiquidpublicanispendis,haecetiamidrecusat.eatibiigituretKikeron,aristokratikotatospais,salutemdicunt.

[XVI]Scr.inFormianoinm.Maioa.695(59).CICEROATTICOSAL.

cenatomihietiamdormitantipridieK;MaiasepistulaestillaredditainquadeagroCampanoscribis. quidquaeris?primoitamepupugitutsomnummihiademerit, sedidcogitationemagisquammolestia;cogitanti autemhaecferesuccurrebant. primumexeoquodsuperioribuslitterisscripseras,exfamiliariteilliusaudisseprolatumirialiquidquodnemoimprobaret,maiusaliquidtimueram.hocmihieiusmodinonvidebatur. deindeutmeegometconsoler,omnisexspectatiolargitionisagrariaeinagrumCampanumvideturessederivata,quiager;utdenaiugerasint,nonampliushominesquinquemiliapotestsustinere;reliquaomnismultitudoabillisabalieneturnecesseest. praetereasi ullaresest quaebonorumanimosquosiamvideoessecommotosvehementiuspossitincendere,haeccerteesteteomagisquodportoriisItaliaesublatis,agroCampanodiviso,quodvectigalsuperestdomesticumpraetervicensimam?quaemihivideturunacontiunculaclamorepedisequorumnostrorumesseperitura.

[2]Gnaeusquidemnosteriamplanequidcogitetnescio.phusaigarousmikroisinauliskoiseti,all'agriaisphusaisiphorbeiasater quiquidemetiamistucadducipotuerit. namadhuchaecesophizeto,selegesCaesarisprobare,actionesipsumpraestaredebere;agrariamlegemsibiplacuisse,potueritintercedinecnenihiladsepertinere; deregeAlexandrinoplacuissesibi aliquandoconfici; Bibulusdecaelo tumservassetnecnesibiquaerendumnonfuisse;depublicanisvoluisseilliordinicommodare;quidfuturumfueritsi Bibulus tuminforumdescendisset se divinarenonpotuisse. nuncvero, Sampsicerame, quiddices?vectigaltenobisinmonteAntilibanoconstituisse,agriCampaniabstulisse?quid?hocquemadmodumobtinebis?'oppressosvos'inquit'teneboexercituCaesaris.'nonmeherculemetuquidemtamistoexercituquamingratisanimiseorumhominumquiappellanturboni,quimihinonmodopraemiorumsednesermonumquidemumquamfructumullumautgratiamrettulerunt.

[3]quodsi ineammepartemincitarem,profectoiamaliquamreperiremresistendiviam.nuncprorsushocstatui,ut,quoniamtantacontroversiaestDicaearchofamiliarituocumTheophrastoamicomeout ille tuustonpraktikonbionlongeomnibusanteponat, hic autemton theoretikonutriqueamemosgestusessevideatur.putoenimmeDicaearchoadfatimsatisfecisse;respicionuncadhancfamiliamquaemihinonmodoutrequiescampermittit,sedreprehenditquianonsemperquierim.quareincumbamus,onosterTite,adillapraeclarastudiaeteoundediscederenonoportuitaliquandorevertamur.

[4]quoddeQuintifratrisepistulascribis,admequoquefuitprostheleon,opithende.quiddicamnescio; namita deploratprimis versibusmansionemsuamutquemvis moverepossit, itarursusremittitutmerogetutannalissuosemendemetedam.illudtamenquodscribisanimadvertasvelimdeportoriocircumvectionis;aitsedeconsilisententiaremadsenatumreiecisse.nondumvidelicetmeaslitteraslegeratquibusadeumreconsultaetexplorataperscripseramnondeberi.velimsiquiGraeciiamRomamexAsiadeeacausaveneruntvideaset,sitibividebitur,iisdemonstresquidegodeearesentiam.sipossumdiscedere,necausaoptimainsenatupereat,egosatisfaciampublicanis;eideme(veretecumloquar),inhacremalouniversaeAsiaeetnegotiatoribus;nameorumquoquevehementerinterest. hocegosentiovaldenobisopusesse.sedtuidvidebis. quaestoresautem,quaeso,numetiamdecistophorodubitant?namsialiudnihilerit,cumerimusomniaexperti,egoneillud quidem contemnam quod extremum est; te in Arpinati videbimus et hospitio agrestiaccipiemus,quoniammaritimumhoccontempsisti.

[XVII]Scr.inFormianoin.m.Mai.a.695(59).CICEROATTICOSAL.

prorsus ut scribis ita sentio, turbatur Sampsiceramus. nihil est quod non timendum sit;homologoumenosturannidasuskeuazetai.quidenimistarepentinaadfinitatisconiunctio,quidagerCampanus,quideffusiopecuniaesignificant?quaesiessentextrematamenessetnimiummali,sedeanatura rei est ut haec extremaesse nonpossint. quid enim?eos haec ipsa per se delectarepossunt?numquamhucvenissent nisi adalias respestiferasaditussibi compararent. verum,utscribis,haecinArpinatia.d.vicirciterIdusMaiasnondeflebimus,neetoperaetoleumphilologiaenostraeperierit;sedconferemustranquilloanimo.

[2]diimmortalesnequetammeeuelpistiaconsolaturutanteaquamadiaphoria,quanullainretamutorquaminhaccivilietpublica.quinetiamquodestsubinaneinnobisetnonaphilodoxon(bellumest enim sua vitia nosse), id adficitur quadam delectatione. solebat enim me pungere neSampsiceramimeritainpatriamadannossescentosmaioraviderenturquamnostra.hacquidemcuracerteiamvacuussum;iacetenimillesicut+phocis+Curianastarevideatur.sedhaeccoram.

[3]tutamenviderismihiRomaeforeadnostrumadventum,quodsanefacil