DOPRINOS POLJOPRIVREDE ČISTOM OKRUŽENJU I ZDRAVOJ HRANI

Agricultural Contributiontowards Clean Environmentand Healthy Food

3

Sadržaj

Razlog za pokretanje projekta

Razlog za pokretanje projekta ........................................................................ 3Rezime .............................................................................................................. 5Cilj projekta ...................................................................................................... 7Posebni cilj ...................................................................................................... 7Ciljani korisnici ................................................................................................. 8Programsko područje ....................................................................................... 8Partneri na projektu ......................................................................................... 9Srednja poljoprivredno prehrambena škola „Stevan petrović Brile“, Ruma, Srbija ............................................................. 11Poljoprivredni fakultet u Osijeku (PFOS), Osijek, Hrvatska ............................. 13Poljoprivredni fakultet u Novom Sadu (PFNS), Novi Sad, Srbija ..................... 15Regionalna razvojna agencija Srem (RRAS), Ruma, Srbija .............................. 17 Hrvatska agencija za hranu (HAH), Osijek, Hrvatska ..................................... 18Pridruženi partneri ......................................................................................... 21Agencija za ruralni razvoj opštine Inđija, Inđija, Srbija .................................. 21Poljoprivredna stručna služba Ruma (PSS), Ruma, Srbija .............................. 23Zadaci projekta ............................................................................................... 25Kalendar aktivnosti na IPA projektu AGRI- CONTO- CLEEN ............................ 27

Osnovni problem u vezi poljoprivredne proizvodnje u pograničnoj regiji je potreba usklađivanja nacionalne privrede i povećanja proizvodnje hrane s regionalnim ciljem održive poljoprivrede i opštim ciljevima zaštite životne sredine i proizvodnje zdrave hrane. Aktivnosti koje su usmerene na potrebe nacionalne privrede za povećanjem poljoprivredne i prehrambene proizvodnje, direktno su povezane sa glavnim specifičnim problemom jačanja poljoprivredne proizvodnje i kontrole uticaja na životnu sredinu. Značajan atribut jačanja poljoprivredne proizvodnje je nadzor upotrebe đubriva i pesticida s ciljem optimizacije proizvodnje zdrave hrane i očuvanja životne sredine. Pored navedenog, problem je i nedovoljna edukacija i osposobljavanje proizvođača za pravilnu primenu đubriva i pesticida, kao i nepovoljna struktura biljne i stočarske proizvodnje. Nedovoljna informisanost poljoprivrednih proizvođača o proizvodnom potencijalu, kao i tehnologiji đubriva i zaštite bilja, dovodi do neupućenosti o uticaju poljoprivrede na opterećenje životne sredine i kvalitet hrane.

4 5

U pograničnoj regiji nisu dovoljno koordinirane aktivnosti povećanja proizvodnje na održiv i ekološki prihvatljiv način, iako su naučne institucije i lokalne vlasti prisutne kao neophodan preduslov regionalnog razvoja. Takođe, pažnja potro-šača nije dovoljno usmerena ka uticaju poljoprivrede na životnu sredinu i kvalitet hrane, što je rezultat nedovoljno razvijene svesti o neraskidivoj vezi čiste životne sredine, proizvođača i potrošača kao i kvalitetne i sigurne hrane.

Konvencionalnu poljoprivrednu proizvodnju, a posebno radarsku proizvodnju u prekograničnom području karakteriše visok nivo intenzifikacije, odnosno visok unos đubriva i pesticida. Do sada nije ustanovljena sistemska kontrola učinka konvencionalne poljoprivredne proizvodnje obzirom na unos hemijskih materija u zemljište. Nivo kontaminacije zemljišta poljoprivrednom proizvodnjom u prekograničnom području nije utvrđena, pa stoga ne postoji baza podataka o uticaju poljoprivrede na ekološko opterećenje životne sredine. Stoga je specifičan cilj projekta uspostaviti održivi sistem kontrole kontaminacije zemljišta poljoprivrednom proizvodnjom, zatim povećati nivo svesti o uticaju poljoprivrede na životnu sredinu, kao i na proizvodnju zdrave hrane. U žiži projekta su proizvođači hrane, naročito ratari (farmeri) organizovani u male ili srednje privredne subjekte. U Srbiji projekat će voditi Srednja poljoprivredno prehrambena škola „Stevan Petrović Brile“ iz Rume sa partnerima Poljoprivrednim fakultetom iz Novog Sada i Regionalna Razvojna Agencija Srem iz Rume.

Rezime

6 7

Pridruženi saradnici na projektu u Srbiji su Agencija za ruralni razvoj opštine Inđija i Poljoprivredna stručna služba Ruma. U Hrvatskoj projekat će voditi Poljoprivredni fakultet u Osjeku sa partnerskom organizacijom Hrvatskom agencijom za hranu. Prikupljanje podataka sa ciljem kreiranja baza podataka o trenutnom stanju obuhvatiće šest pilot farmi u prekograničnom području. Zajednički plan upravljanja za optimalno đubrenje i zaštitu životne sredine kao i plan za organski otpad će biti razvijen i upotrebljivan za edukaciju i trening farmera u prekograničnom području. Trajanje projekta je 24 meseca. Za to vreme će se povećati kapacitet ciljnih grupa i lokalnih partnera sledećim rezultatima:

• kreirana baza podataka o trenutnom stanju proizvodnje,

• Decission Support System software za izračunavanje preporuka kalcizacije, za preporuke đubrenja najvažnijih useva i povrća te za zaštitu bilja,

• web stranica sa sadržajem na tri jezika (hrvatski, srpski, engleski),

• priručnici za ciljne skupine o mogućnostima i prilikama povećanja regionalnog kapaciteta poljoprivredne proizvodnje,

• brošure i letci o aktivnostima realizacije projekta,

• povećane stručne veštine ciljnih grupa, a posebno poljoprivrednih proizvođača (farmera) i proizvođača hrane,

• opremljene laboratorije za analizu zemljišta i biljaka,

• uspostavljen održiv sistem razmene informacija između proizvođača, potrošača, univerziteta i lokalnih vlasti,

• objavljena knjiga projekta,

• poboljšana zdravstvena ispravnost i sigurnost hrane,

• veća tržišna ponuda kvalitetne i zdrave hrane,

• osnovana udruženja proizvođača i potrošača u području doprinosa poljoprivrede čistom okruženju i zdravoj hrani.

Glavni cilj projekta je povećanje doprinosa poljoprivrede očuvanju životne sredine i izgradnja sistema poljoprivredne proizvodnje u pravcu proizvodnje kvalitetnije hrane i poljoprivrednih proizvoda.

Posebni ciljeviPosebni ciljevi projekta su izgradnja održivog sistema kontrole zagađenja životne sredine iz poljoprivrede i poboljšanje stručnih veština i sposobnosti poljoprivrednih proizvođača, kao i povećanje svest javnosti o uticaju poljoprivrede na očuvanje životne sredine i proizvodnju zdrave hrane.

Cilj projekta

8 9

Ciljani korisnciCiljani korisnici projekta su poljoprivredni proizvođači, proizvođači hrane, obrazovne institucije, savetodavne i stručne službe, lokalne i regionalne jedinice samouprave, stručnjaci, mala i srednja preduzeća, kao i studenti i učenici.

Programskopodručje Srbija: Sremski okrug, Južnobački okrug

Hrvatska: Osječko-baranjska županija, Vukovarsko- srijemska županija

Srbija• Srednja poljoprivredno prehramben aškola „Stevan Petrović Brile“ Ruma• Poljoprivredni fakultet Novi Sad• Regionalna razvojna agencija Srem, Ruma

Pridruženi partneri• Agencija za ruralni razvoj opštine Inđija• Poljoprivredno stručna služba Ruma

Hrvatska• Poljoprivredni fakultet u Osijeku (Functional Lead Partner)• Hrvatska agencija za hranu

Partneri na projektu

10 11

Srednja poljoprivredno prehrambena škola „Stevan Petrović Brile“ je osnovana 1948. godine kao poljoprivredna škola i radila je do 1952. godine, kada je Dekretom Ministarstva prosvete Srbije, preseljena u Šabac. Zbog potreba poljoprivrednog kadra u sremskoj regiji, SO Ruma je na sednici od 29. januara 1965. godine donela Rešenje o osnivanju poljoprivredne škole sa ratarskim, stočarskim i voćarsko-vinogradarskim smerom. Godinu dana kasnije, prvi put u Vojvodini, pri školi se formira i veterinarski smer. Od 1977. godine, formiran je i prehrambeni smer. Škola od tada radi sa strukama i smerovima u okviru poljoprivredne, veterinarske i prehrambene struke.

Srednja poljoprivredno prehrambena škola ima 15 odeljenja četvrtog stepena srednjeg obrazovanja i 2 odeljenja trećeg stepena.

Srednja poljoprivredno prehrambena škola„Stevan Petrović Brile“ (SPPŠR), Ruma, Srbija

12 13

Osnovna delatnost škole je stručno obrazovanje i vaspitanje za rad i dalje školovanje od prvog do petog stepena stručne spreme za područje rada poljoprivreda, proizvodnja i prerada hrane.

Škola je verifikovana za obrazovanje sledećih obrazovnih profila:

• Na četvrtom stepenu stručne spreme, u trajanju od 4 godine poljoprivredni tehničar, veterinarski tehničar, tehničar za biotehnologiju, tehničar hortikulture, tehničar za zaštitu životne sredine.

• Na trećem stepenu u trajanju od 3 godine-mesar i pekar.

SPPŠR je prva škola u Srbiji koja će postati centar za obuku farmera za organsku proizvodnju.

Poljoprivredni fakultet deluje u sastavu Univerziteta Josipa Jurja Strossmayera u Osijeku i jedan je od njegovih najstarijih članova. Dana 18.oktobra 2010. navršilo se tačno pola veka njegovog postojanja.

Osim izvođenja nastave na preddiplomskim, diplomskim, stručnom i na postdiplomskim studijama, osnovnu delatnost Fakulteta predstavlja i naučno-istraživački rad, prvenstveno u biotehničkom naučnom području i naučnom polju agronomije.

Naučno-nastavni kadar fakulteta ima zadatak da obrazuje studente kroz postupno uvođenje u svet osnovnih spoznaja o biljkama i životinjama, kao i tehnologijama uzgoja, kako bi samostalno mogli rukovoditi procesom poljoprivredne proizvodnje, čiji je krajnji cilj proizvesti hranu za ljudsku zajednicu.

Poljoprivredni fakultet u Osijeku(PFOS), Osijek, Hrvatska

14 15

Pored nastavnog rada, asistenti, profesori i stručni saradnici obavljaju naučna istraživanja iz biologije, hemije, ishrane i zaštite, kao i genetike biljaka i životinja, mehanizacije i ekonomike u ratarskoj i stočnoj proizvodnji, a sve to u cilju kvalitativnog i kvanititativnog unapređenja proizvodnje hrane, uz što je moguće manje troškove, kao i očuvanja prirode i ljudskog zdravlja.

Poljoprivredni fakultet u Novom Sadu osnovan je 1954. godine. U okviru svoje delatnosti u obrazovanju i nauci, Fakultet obavlja nastavu na osnovnim, specijalističkim, magistarskim i doktorskim studijama, kao i stručno obrazovanje i usavršavanje iz područja ratarstva i povrtarstva, stočarstva, voćarstva i vinogradarstva, zaštite biljaka, uređenja, korišćenja i zaštite voda, poljoprivredne tehnike i agroekonomika. Fakultet takodje, samostalno ili u saradnji sa drugim institucijama obavlja, osnovna, primenjena i razvojna istraživanja, kao i istraživanja koja su u funkciji razvoja obrazovne institucuje.

Poljoprivrednifakultetu Novom Sadu(PFNS), Novi Sad, Srbija

16 17

PFNS čini 8 departmana i to:

• Departman za ratarstvo i povrtarstvo;

• Departman za voćarstvo, vinogradarstvo, hortikulturu i pejzažnu arhitekturu;

• Departman za fitomedicinu i zaštitu životne sredine;

• Departman za stočarstvo;

• Departman za poljoprivrednu tehniku;

• Departman za uređenje voda;

• Departman za ekonomiku poljoprivrede i sociologiju sela;

• Departman za veterinarsku medicinu.

Regionalna razvojna agencija Srem je akreditovana razvojana agencija za obavljanje poslova od značaja za ravnomerni regionalni razvoj.

Vizija RRAS je da bude spona javnog, privatnog i civilnog sektora u izgradnji strategijskih partnerstava kroz pripremu i sprovođenje projekata koji doprinose podizanju životnog standarda na području regiona Srem i ujednačeniji regionalni razvoj kako u Sremu, tako i na teritoriji APV i RS u celini.

Misija je podsticanje regionalnog razvoja korišćenjem lokalnih i nacionalnih izvora sredstava i dostupnih fondova EU i ostalih fondova međunarodne zajednice, kao i privlačenje stranih investitora na područje regiona Srem.

Regionalna razvojna agencija Srem (RRAS), Ruma, Srbija

18 19

Hrvatska agencija za hranu obavlja naučne i stručne poslove iz područja sigurnosti hrane i hrane za životinje, pa je zato nacionalna referentna tačka za procenu rizika u oblasti sigurnosti hrane i hrane za životinje. U obavljanju svoje delatnosti HAH primenjuje načela nezavisnosti, transparentnosti i poverljivosti.

Delatnost HAH-a čine sledeći poslovi i zadaci:

• naučna procena rizika u oblasti sigurnosti hrane i hrane za životinje

• izrada naučnih studija u oblasti sigurnosti hrane i hrane za životinje

• davanje naučnih mišljenja na zahtev nadležnih tela, po službenoj dužnosti ili na zahtev trećih zainteresovanih strana za njihove potrebe

• davanje stručnih mišljenja i pružanje naučne i tehničke pomoći nadležnim telima u oblasti sigurnosti hrane i hrane za životinje, u pitanjima prehrane ljudi, u pitanjima koja se odnose na stavljanje na stavljanje na tržište nove

hrane, hrane obogaćene nutrijentima, hrane za posebne prehrambene potrebe, hrane za životinje za posebne namene i GM hrane i hrane za životinje, pitanjima vezanim za zdravlje i zaštitu životinja kao i zdravlje biljaka

• izrada inicijalne procene rizika

• prikupljanje analize rezultata službenih kontrola i ostalih podataka u svrhu karakterisanja i praćenja rizika koji imaju direktan ili indirektan uticaj na sigurnost hrane i hrane za životinje

• identifikacija i karakterizacija rizika i rizika u nastajanju

• uspostavljanje i koordiniranje nacionalne mreže i institucija uključenih u sistem sigurnosti hrane i hrane za životinje u Republici Hrvatskoj

• razvoj i primena jedinstvene metodologije procene rizika u području sigurnosti hrane i hrane za životinje

Hrvatska agencija za hranu (HAH), Osijek, Hrvatska

20 21

• edukacija zainteresovanih strana i izdavanje edukativnih materijala vezano za opasnost i rizike koji potiču od hrane i hrane za životinje

• obaveštavanje javnosti o pitanjima u okviru svoje delatnosti

• izvođenje nezavisnih zaključaka i istraživanje stavova u pitanjima iz svoje delatnosti i pružanje brzih, pouzdanih, objektivnih i razumljivih informacija javnosti i zainteresovanim stranama

• saradnja u promovisanju učinkovite povezanosti funkcija upravljanja rizikom, procene rizika i komunikacija o riziku.

HAH sarađuje sa institutima, zavodima, akademskom zajednicom, laboratorijama i drugim pravnim subjektima uključenim u sastav sigurnosti hrane i hrane za životinje u Republici Hrvatskoj.

Agencija za ruralni razvoj opštine Inđija (ARRI), Inđija, SrbijaAgencija za ruralni razvoj opštine Inđija je osnovana u cilju poboljšanja kvaliteta života i rada u ruralnim područjima Opštine Inđija i obavlja sledeće poslove:

• Izradu Strategije ruralnog razvoja Opštine

• Predstavlja poljoprivredu Opštine pred donatorima i centralnim nivom vlasti

• Daje podršku opštinskoj administraciji u domenu nadležnosti Opštine vezane za poljoprivredu

• Organizuje pripremu i/ili priprema projekete i tehničku dokumentaciju za potrebe Opštine u domenu izrade ruralne i poljoprivredne infrastrukture

• Priprema projekte za potrebe Opštine institucija i donatora iz domena poljoprivrede i ruralng razvoja

Pridruženi partneri

22 23

• Zajedno sa Turističkom organizacijom Opštine Inđija izrađuje program razvoja ruralnog turizma

• Promovisanje poljoprivrede, ruralne turističke ponude i ruralnih područja Inđije

Agencija za ruralni razvoj Opštine Inđija pruža podršku poljoprivrednicima i ostalima zainteresovanim za ruralni razvoj kroz:

• Sprovođenje Programa podrške ruralnom razvoju kojim će se obezbeđivati direktna podrška poljoprivrednicima

• Pripremanje i sprovodnjenju dugoročnog programa edukacije poljoprivrednika

• Pružanju tržišnih i drugih potrebnih informacija poljoprivrednicima

• Pružanju podrške poljoprivrednicima prilikom popunjavanja dokumentacije

• Obezbeđivanje podrške u pripremi projekata korisnicima sa teritorije Opštine Inđija u domenu poljoprivrede i ruralnog razvoja

Ciljevi rada PSS Ruma:

• podizanje opšteg nivoa znanja proizvođača,

• povećanje konkurentnosti i modernizacija poljoprivredne proizvodnje,

• povećanje profitabilnost proizvodnje i kvaliteta proizvoda,

• proizvodnja zdravstveno bezbedne hrane,

• podsticanje interesnog udruživanja proizvođača,

• očuvanje prirodnih resursa,

• zaštita životne sredine,

• poboljšanje uslova života i kulture življenja na selu,

Poljoprivredna stručna služba Ruma (PSS), Ruma, Srbija

24 25

1. Izbor pilot farmi i utvrđivanje trenutnog proizvodnog sistema (analiza kvaliteta i plodnosti zemljišta, analiza sistema fertilizacije i zaštite bilja, analiza količine i kvaliteta proizvoda);

2. Kreiranje zajedničkog plana poljoprivredne proizvodnje u pravcu optimalne fertilizacije, zbrinjavanja organskog otpada i optimalne zaštite bilja na pilot farmama;

3. Analiza opterećenja životne sredine poljoprivrednom proizvodnjom na pilot farmama;

4. Kreiranje i održavanje kompjuterskog sistema s bazom podataka za sve proizvodne površine pilot farmi;

5. Kreiranje pojednostavljenog kompjuterskog sistema odlučivanja (Decision Support System) u području fertilizacije, kompostiranja i zaštite bilja;

6. Objavljivanje edukacionih materijala (priručnici, web stranica, projektna knjiga);

Zadaciprojekta

26 27

7. Organizacija radionica namenjenih poljoprivrednim proizvođačima sa pilot farmi;

8. Anketa (analiza rada) i treninzi šireg kruga farmera u pograničnom području;

9. Priključivanje novih farmera zajedničkom planu poljoprivredne proizvodnje i njihova edukacija kroz radionice i treninge, a na temelju rezultata na pilot farmama;

10. Izbor pilot farmi i utvrđivanje trenutnog proizvodnog sistema (analiza kvaliteta i plodnosti tla, analiza sistema fertilizacije i zaštite bilja, analiza količine i kvaliteta proizvoda);

11. Kreiranje zajedničkog plana poljoprivredne proizvodnje u pravcu optimalne fertilizacije, zbrinjavanja organskog otpada i optimalne zaštite bilja na pilot farmama;

12. Analiza opterećenja životne sredine poljoprivrednom proizvodnjom na pilot farmama.

Kalendar aktivnosti na IPA projektu AGRI- CONTO- CLEEN

AKTIVNOSTI VREMEODRŽAVANJA

MESTOODRŽAVANJA

Kick off meeting 29. maj 2013. OsijekInfo dan 29. novembar 2013. OsijekRadionica sa farmerima februar 2014. RumaTrening sa farmerima februar 2014. VukovarPredstavljanje projekta nameđunarodnom skupu agronoma februar 2014. Dubrovnik

Info dan april 2014. Novi SadRadionica sa farmerima novembar 2014. OsijekTrening sa farmerima novembar 2014. RumaPredstavljanje projekta nameđunarodnom skupu agronoma februar 2015. Opatija

Radionica sa farmerima mart 2015. InđijaTrening sa farmerima maj 2015. VinkovciZavršna konferencija april 2015. Ruma

28 29

Ciljani korisnici

• Poljoprivredni proizvođači (farmeri)

• Proizvođači hrane

• Obrazovne institucije, savetodavne i stručne službe

• Lokalne i regionalne jedinice samouprave

• Stručnjaci

• Mala i srednja preduzeća(SME)

• Studenti i učenici

Analizom trenutnog nepovoljnog stanja, aktivnosti projekta su usmerene na poljoprivredne proizvođače i proizvođače hrane, organizovane u mala i srednja preduzeća. Radi kreiranja baze podataka o sadašnjem stanju, planiano je prikupljanje podataka na 6 pilot farmi u prekograničnom području. Isto tako, biće razvijen zajednički plan upravljanja za optimalno đubrenje, zaštitu bilja i za upravljanje organskim otpadom sa ciljem edukacije i osposobljavanja poljoprivrednih proizvođača u prekograničnom području. Rezultat pravilnog upravljanja pesticidima i đubrivima će biti veća tržišna konkurentnost malih i srednjih preduzeća u području proizvodnje prehrambenih proizvoda boljeg kvaliteta. Sledeća velika ciljna grupa su potrošači koji će aktivnostima projekta imati koristi od veće ponude hrane povećan ezdravstvene ispravnosti, kao i od prenosa akademskog znanja i iskustva poljoprivrednika sa ciljem podizanja opšte svesti o sigurnosti hrane. Zaposleni u lokalnim samoupravama su vrlo važna ciljna grupa koja će biti u mogućnosti da koristi bazu podataka u svrhu donošenja odluka značajnih za poljoprivrednu proizvodnju.

30 31

Sledeća ciljna grupa su stručnjaci koji će biti u mogućnosti da koriste rezultate projekta kao što je povećanaja svest o ekološkom opterećenju životne sredine poljoprivrednom proizvodnjom u prekograničnom području, kao i razvijenim merama upravljanja i kontrole đubrenja i primene pesticida. Smanjenje ekološkog oprerećenja životne sredine kroz ekološki prihvatljivu proizvodnju će rezultirati značajnom koristi za društvo u celini.

KontaktSrednja poljoprivredno-prehrambena škola„Stevan Petrović Brile“ RumaVuka Karadžića 70, 22400 Ruma, Republika SrbijaTel: 381 22 474 784, Fax: 381 22 430 944 e-mail: jovana.dimov@poljskolaruma.edu.rs www.poljskolaruma.edu.rswww.agroekologija.eu

Poljoprivredni fakultet u OsijekuKralja Petra Svačića 1d, 31 000 Osijek, Republika HrvatskaTel: 385 31 554 827, Fax: 385 31 554 853 e-mail: zdenko.loncaric@pfos.hrwww.pfos.hrwww.agroekologija.eu

Evropsku uniju čine 28 zemalja članica koje su odlučili da postupno povežu svoja znanja, resurse i sudbine. Zajednički su,tokom razdoblja proširenja u trajanju više od 50 godina, izgradile zonu stabilnosti, demokratije i održivog razvoja, zadržavajući pritom kulturnu raznolikost, toleranciju i lične slobode. Evropska unija posvećana je deljenju svojih postignuća i svojih vrednosti sa zemljama i narodima izvan svojih granica.

Ova publikacija izrađena je uz pomoć EU. Sadržaj ove publikacije je isključiva odgovornost nosioca ovog projekta i ni na koji način se ne može smatrati d aodražava gledište Evropske unije.

Projekat finasira EU This project is funded by the European Union