nordesia-1-nov-2015
2
E n ocasións anteriores temos dito que cultu- ralmente o século XIX ten como icono defini- torio a fábrica; e que unha das imaxes do XX será o campo de con- centración. Non nos referimos só ao Lager , ao campo nazi de extermi- nio, senón tamén ao Gulag soviéti- co. Por suposto, o primeiro é moito máis coñecido na cultura popular. Sabemos moito menos do que su- puxo o Gulag debido á tradución tardía de moitos autores víctimas da represión, do peche soviético ata 1989, ou á destrución e derribo deses campos, dos que é imposible atopar case restos, como describiu en páxinas estremecedoras de Im- perio (Anagrama, 1994) o xornalis- ta polaco Richard Kapucinski, quen comprobou de primeira man que o bosque tiña devorado Kolima, un dos gulag máis coñecidos dentro e fóra de Siberia. O Holocausto, a Shoáh, segue a ser a referencia literaria máis clava- da na nosa memoria colectiva. Con todo e respect o deste acontecemen- to, estamos literariamente ante un punto crucial. O exterminio é un elemento literario definido pola li- teratura das testemuñas que o sufri- ron en primeira persoa. Eles están a piques de desaparecer e iso vai mu- dar a narración e a transmis ión des- te suceso. Tamén a ética respecto do mesmo, definida, tal vez de xeito excesivo, nas palabras de Theodor Adorno cando afirmou que non se podía escribir literatura despois de Auschwit z. Non só se puido e se pode facer literatura, senón que os supervivin - tes, desde o primeiro ao último, te- ñen concebido a literatura como unha necesidade interior e mesmo coma unha responsabilidade histó- rica. Un destes últimos escritos que se nos lega é a carta ao pai asasina- do que a directora de cine Marceline Loridan-Ivens deu ao prelo con 85 anos e que ten sido traducida e pu- blicada en España por Salamandra. Y tú no regresaste (2015), escrito coa imprescindible colaboración da xornalista Judith Perrignon –da que botamos de menos que non teña máis recoñecemento no libro–, é outro puntal máis na narración do que foi suceso colectivo, industriali- zado e estandarizado, desde a unión de todos os relatos individuais sobre a barbarie. Cada vivencia, única, quebra e desfai o que quixo ser Aus- chwitz: o igualatorio do exterminio, a deshumanización absoluta das víctimas. Cunha soa voz sería sufi- ciente para que Auschwitz fracasa- se, e por iso cada voz faise única e necesaria, porque é a pegada, ta- mén único, dunha vida humana arrancada da maquinaria do exter- minio. As reflexións que xenera a viven- cia son, obviamente únicas: daí a súa forza. Percíbese ben no libro de Loridan-Ivens en certas pasaxes onde amosa, con naturalidade, o que se tiña convertido a vida para os que non ían directamente ás cá- maras de gas. Por exemplo, os vivos non posuían nada no lager , a non ser algo similar a unha culler de ma- deira. Ata as roupas eran fantasmas do real: pantalóns desfiachados que non eran tales, gorros descoloridos que simulaban ser raiados coma esixía o uniforme... pero os obxec- tos reais e completos pertencían unicamente aos mortos. Toneladas de alfaias, roupa, zapatos son a face da realidade do lager . Os mortos posúen. Os vivos quedan privados de todo, agás da morte. A histo riogra fía te n que se guir afondando no que supuxo a destru- ción dos xudeus europeos, para nematográfico Aarón Rodríguez Serrano amósao en Espejos en Aus- chwitz. Apuntes sobr e cine y Holo- causto (Shangri-La, 2015), que debe lerse de xeito imprescindible complementada por unha obra pe- quena en formato, pero grande no abano de suxerencias que aporta, como é El Holocausto y la cultura de masas , (Melusina, 2010) de Ál- varo Lozano, na liña dos ensaios da profesora española María Fátima del Olmo, ou d os imprescindibles análises de Norman Filkestein que advirten sobre a trivialización do discurso sobre o Holocausto ao en- trar nos parámetros da industria do ocio, ao tempo que estas trivializa- cións non son inocentes, como con- textualiza desde a ciencia política Peter Novick. Sen estos ensaios, ca- recemos de bases fortes para anali- zar cómo chega a nós a visión cultu- ral do exterminio dos xudeus. Co fin da literatura testemuñal acerca do Holocausto, o panorama literario quedará dominado pola ficción ou pola reflexión. En moitos casos, por ambas cousas á vez. Se- tenta anos despois, a Shoáh enfron- tarase de cheo á liberdade consubs- tancial á creación literaria. A narrativa so bre o Holocaust o pasará a estar nas mans dos escrito- res de ficción. As claves da achega literaria serán, desde logo, máis li- bres tanto en forma coma en fondo, e os debates éticos actuais acerca da idoneidade de determinados escri- tos de ficción rematará por desapa- recer. Para un crítico literario, estas cir- cunstancias amosan un interese es- pecial e obrigan tamén a ser moi consciente da nosa labor. Queda claro, en particular, cando analiza- mos a última novela de Martin Amis, La zona de interés , (Anagra- ma, 2015), e toda a polémica que ten suscitado. Amis atrévese a na- rrar o Holocausto desde voces na- rrativas que colocan ao mesmo ni- vel a víctimas, a verdugos , e a presos que acaban asumindo inconsciente- mente parte do discurso de xustifi- cación dos seus asasinos, e todo elo incardinado co humor e a sátira para amosar o absurdo existente na traxedia. A est as a lturas , un pregúnt ase qué pode haber detrás dunha lexíti- ma novela para que se negue a súa publicación en Alemaña e Francia e se alimente a imaxe polemista dun relato onde é fundamental o ritmo lingüístico, que se elabora desde a poesía para confluir na sátira incó- moda, como debe ser a sátira. Pode- rá gustar máis ou menos, pero ese é o novo camiño, separarse das voces das testemuñas para imaxinar estas e outras voces: a liberdade da crea- ción para asumir posibilidades no- vas de reflexión so bre un discurso lamentablemente banalizado en moitos casos, igual que está banali- zado o discurso romántico. Que Amis fag a co nflui r am bos tamé n abre interesantes vías para medita r. usar as palabras que titularon o li- bro de Raul Hilberg (trad. esp. Akal, 2005). O acceso aos documentos desclasificados dos países do antigo T elón de Acei ro ou os novos méto- dos analíticos obrigan aos historia- dores a afondar máis nun tema que dista de estar pechado. Isto vese claro na recente tradución da mo- numental obra de Nikolaus Wachs- mann, KL: historia de los campos de concentración nazis (Crítica, 2015). Desde libros de referencia coma este constrúese a labor divulgativa do historiador e o aporte d unha visión de conxunto necesaria que a litera- tura non pode proporcionar. A obra de Waschmann é máis importante porque todos somos conscientes do peso da Shoáh na nosa cultura po- pular; tanto que se presta a menudo a instrumentalizacións variadas. O último caso, teñen sido as palabras de Netaniahu acusando ao líder re- lixioso palestino, o Mufti, de inspi- rar a Shoáh ao propio Hitle r. Por iso tamén coma cidadáns críticos debe- mos aprender a ollar e analizar o discurso construído sobre a Shoáh, en particular polos medios cinema- tográficos e televisivos.O crítico ci- X. A. LÓPEZ S ILVA V ías literarias do Holocausto v i a x e I n c o n s t a n t e 33 Diario de Ferro l DOMINGO, 1NOVIEMBRE DE 2015 N o r d e s í a
Transcript of nordesia-1-nov-2015
7/24/2019 nordesia-1-nov-2015
http://slidepdf.com/reader/full/nordesia-1-nov-2015 1/1
En ocasións anteriorestemos dito que cultu-ralmente o século XIXten como icono defini-
torio a fábrica; e que unha dasimaxes do XX será o campo de con-centración. Non nos referimos só aoLager , ao campo nazi de extermi-nio, senón tamén ao Gulag soviéti-co. Por suposto, o primeiro é moitomáis coñecido na cultura popular.
Sabemos moito menos do que su-puxo o Gulag debido á traducióntardía de moitos autores víctimas darepresión, do peche soviético ata1989, ou á destrución e derribodeses campos, dos que é imposibleatopar case restos, como describiuen páxinas estremecedoras de Im-
perio (Anagrama, 1994) o xornalis-ta polaco Richard Kapucinski, quencomprobou de primeira man que obosque tiña devorado Kolima, undos gulag máis coñecidos dentro efóra de Siberia.
O Holocausto, a Shoáh, segue aser a referencia literaria máis clava-da na nosa memoria colectiva. Con
todo e respecto deste acontecemen-to, estamos literariamente ante unpunto crucial. O exterminio é unelemento literario definido pola li-teratura das testemuñas que o sufri-ron en primeira persoa. Eles están apiques de desaparecer e iso vai mu-dar a narración e a transmisión des-te suceso. Tamén a ética respecto domesmo, definida, tal vez de xeitoexcesivo, nas palabras de Theodor Adorno cando afirmou que non sepodía escribir literatura despois de Auschwitz.
Non só se puido e se pode facerliteratura, senón que os supervivin-tes, desde o primeiro ao último, te-ñen concebido a literatura como
unha necesidade interior e mesmocoma unha responsabilidade histó-rica. Un destes últimos escritos quese nos lega é a carta ao pai asasina-do que a directora de cine MarcelineLoridan-Ivens deu ao prelo con 85anos e que ten sido traducida e pu-blicada en España por Salamandra.Y tú no regresaste (2015), escritocoa imprescindible colaboración daxornalista Judith Perrignon –da quebotamos de menos que non teñamáis recoñecemento no libro–, éoutro puntal máis na narración doque foi suceso colectivo, industriali-zado e estandarizado, desde a uniónde todos os relatos individuais sobre
a barbarie. Cada vivencia, única,quebra e desfai o que quixo ser Aus-chwitz: o igualatorio do exterminio,a deshumanización absoluta das
víctimas. Cunha soa voz sería sufi-ciente para que Auschwitz fracasa-se, e por iso cada voz faise única enecesaria, porque é a pegada, ta-mén único, dunha vida humanaarrancada da maquinaria do exter-minio.
As reflexións que xenera a viven-cia son, obviamente únicas: daí asúa forza. Percíbese ben no libro de
Loridan-Ivens en certas pasaxesonde amosa, con naturalidade, oque se tiña convertido a vida paraos que non ían directamente ás cá-maras de gas. Por exemplo, os vivosnon posuían nada no lager , a nonser algo similar a unha culler de ma-deira. Ata as roupas eran fantasmasdo real: pantalóns desfiachados quenon eran tales, gorros descoloridosque simulaban ser raiados comaesixía o uniforme... pero os obxec-tos reais e completos pertencíanunicamente aos mortos. Toneladasde alfaias, roupa, zapatos son a faceda realidade do lager . Os mortosposúen. Os vivos quedan privados
de todo, agás da morte. A historiografía ten que seguirafondando no que supuxo a destru-ción dos xudeus europeos, para
nematográfico Aarón RodríguezSerrano amósao en Espejos en Aus-chwitz. Apuntes sobre cine y Holo-causto (Shangri-La, 2015), quedebe lerse de xeito imprescindible
complementada por unha obra pe-quena en formato, pero grande noabano de suxerencias que aporta,como é El Holocausto y la culturade masas , (Melusina, 2010) de Ál-
varo Lozano, na liña dos ensaios daprofesora española María Fátimadel Olmo, ou dos imprescindiblesanálises de Norman Filkestein queadvirten sobre a trivialización dodiscurso sobre o Holocausto ao en-trar nos parámetros da industria doocio, ao tempo que estas trivializa-cións non son inocentes, como con-textualiza desde a ciencia políticaPeter Novick. Sen estos ensaios, ca-recemos de bases fortes para anali-zar cómo chega a nós a visión cultu-
ral do exterminio dos xudeus.Co fin da literatura testemuñal
acerca do Holocausto, o panoramaliterario quedará dominado polaficción ou pola reflexión. En moitoscasos, por ambas cousas á vez. Se-tenta anos despois, a Shoáh enfron-tarase de cheo á liberdade consubs-tancial á creación literaria.
A narrativa sobre o Holocaustopasará a estar nas mans dos escrito-res de ficción. As claves da achegaliteraria serán, desde logo, máis li-bres tanto en forma coma en fondo,e os debates éticos actuais acerca daidoneidade de determinados escri-tos de ficción rematará por desapa-
recer.Para un crítico literario, estas cir-cunstancias amosan un interese es-pecial e obrigan tamén a ser moiconsciente da nosa labor. Quedaclaro, en particular, cando analiza-mos a última novela de Martin
Amis, La zona de interés , (Anagra-ma, 2015), e toda a polémica queten suscitado. Amis atrévese a na-rrar o Holocausto desde voces na-rrativas que colocan ao mesmo ni-
vel a víctimas, a verdugos, e a presosque acaban asumindo inconsciente-mente parte do discurso de xustifi-cación dos seus asasinos, e todo eloincardinado co humor e a sátirapara amosar o absurdo existente na
traxedia. A estas alturas , un pregúntase
qué pode haber detrás dunha lexíti-ma novela para que se negue a súapublicación en Alemaña e Francia ese alimente a imaxe polemista dunrelato onde é fundamental o ritmolingüístico, que se elabora desde apoesía para confluir na sátira incó-moda, como debe ser a sátira. Pode-rá gustar máis ou menos, pero ese éo novo camiño, separarse das vocesdas testemuñas para imaxinar estase outras voces: a liberdade da crea-ción para asumir posibilidades no-
vas de reflexión sobre un discursolamentablemente banalizado en
moitos casos, igual que está banali-zado o discurso romántico. Que Amis faga conflui r ambos taménabre interesantes vías para meditar.
usar as palabras que titularon o li-bro de Raul Hilberg (trad. esp. Akal,2005). O acceso aos documentosdesclasificados dos países do antigoTelón de Aceiro ou os novos méto-dos analíticos obrigan aos historia-dores a afondar máis nun tema quedista de estar pechado. Isto veseclaro na recente tradución da mo-numental obra de Nikolaus Wachs-
mann,KL: historia de los campos deconcentración nazis (Crítica, 2015).Desde libros de referencia coma esteconstrúese a labor divulgativa dohistoriador e o aporte dunha visiónde conxunto necesaria que a litera-tura non pode proporcionar. A obrade Waschmann é máis importanteporque todos somos conscientes dopeso da Shoáh na nosa cultura po-pular; tanto que se presta a menudoa instrumentalizacións variadas. Oúltimo caso, teñen sido as palabrasde Netaniahu acusando ao líder re-lixioso palestino, o Mufti, de inspi-rar a Shoáh ao propio Hitler. Por isotamén coma cidadáns críticos debe-
mos aprender a ollar e analizar odiscurso construído sobre a Shoáh,en particular polos medios cinema-tográficos e televisivos.O crítico ci-
X. A. LÓPEZ SILVA
Vías literarias do Holocausto
v i a x e I n
c o n s t a n t e
33
Diario de FerrolDOMINGO,
1NOVIEMBRE DE 2015 N o r d e s í a
