Projeto Final - Pomeranos Estácio

230
A saga de um povo em 4 movimentos Apoena Medeiros Ervin Herkenhoff Emílio Schultz Rogério Medeiros

description

Projeto Final do Curso de Superior de Desenho Industrial

Transcript of Projeto Final - Pomeranos Estácio

Page 1: Projeto Final - Pomeranos Estácio

A saga de um povo em 4 movimentosApoena MedeirosErvin Herkenhoff Emí l io Schu l tz Rogério Medeiros

Page 2: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 3: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Fotografia Ervin Herkenhoff Emílio Schultz

Rogério Medeiros Apoena Medeiros

Coordenação Fred Pacífico

Texto

Stenka do Amaral Calado Almerinda ?????

Rio de Janeiro 2011

Page 4: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 5: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Sumario

Duis vel acum san burna Emílio Schultz2 Movimento

Praesent non nulla justo

Praesent non nulla justo Ervin Herkenhoff1 Movimento

Pectus semper hendrerito

A arte de ver com os olhos da alma Apoena Medeiros

4 Movimento Tempo presente

O futuro visto da janela Rogério Medeiros3 Movimento

Virada do século e do milênio

Page 6: Projeto Final - Pomeranos Estácio

POMERANOS NO ESPIRITO SANTO

© 2011 – Todos os direitos reservados.

É proibido a reprodução por quaisquer meios sem autorização da editora.

Organização: ??????????????

Texto: ??????????????

Fotos: Entra o nome de todos??

Editor: Vladimir Calado

Projeto gráfico: Renan Pinto

Editoração: Renan Pinto

Tratamento de negativos:

Revisão: ??????????????

CIP-BRASIL. CATALOGAÇÃO-NA-FONTE

SINDICATO NACIONAL DOS EDITORES DE LIVRO, RJ

Ideiatrip Comunicação e Design . RJ . BrasilTel.: 55 . 21. 2287.6766

Av. Marechal Floriano, 35 / 806 - Centro - [email protected] - www.ideiatrip.com.br

Page 7: Projeto Final - Pomeranos Estácio

orem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Maecenas eleifend semper neque, vitae

bibendum ligula congue a. Morbi quis dolor dolor, ut auctor orci. Etiam congue varius massa, sit

amet commodo nisi commodo quis. In auctor, lectus nec euismod dignissim, nibh velit ullamcor-

per lectus, eu vestibulum nunc tortor et ipsum. Nunc sem nunc, dictum a dictum

ac, lobortis in metus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis

rhoncus, diam quis adipiscing scelerisque, metus velit accumsan sem, ut suscipit ip-

sum metus tincidunt metus. Sed vulputate dapibus velit, eget aliquam turpis mollis

lobortis. Vivamus at tempor elit. Quisque rhoncus sagittis elementum. Nulla iaculis hendrerit elit, sit amet inter-

dum lectus interdum a. Maecenas arcu odio, porta quis porttitor eu, gravida mattis leo. Quisque porttitor felis

in orci vestibulum semper. Mauris viverra lorem sit amet lacus aliquam ac venenatis felis tincidunt. Pellentesque

habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas.

Morbi quis dolor dolor, ut auctor orci. Etiam congue varius massa, sit amet commodo nisi commodo quis. In

auctor, lectus nec euismod dignissim, nibh velit ullamcorper lectus, eu vestibulum nunc tortor et ipsum. Nunc

sem nunc, dictum a dictum ac, lobortis in metus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis

rhoncus, diam quis adipiscing scelerisque, metus velit accumsan sem, ut suscipit ipsum metus tincidunt metus.

Sed vulputate dapibus velit, eget aliquam turpis mollis lobortis. Vivamus at tempor elit. Quisque rhoncus sagittis

elementum. Nulla iaculis hendrerit elit, sit amet interdum lectus interdum a. Maecenas arcu odio, porta quis

porttitor eu, gravida mattis leo. Quisque porttitor felis in orci vestibulum semper. Mauris viverra lorem sit amet

lacus aliquam ac venenatis felis tincidunt. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada

fames ac turpis egestas.

Patrocinador

h

Page 8: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 9: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Introducao

orem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Maecenas eleifend semper neque, vitae

bibendum ligula congue a. Morbi quis dolor dolor, ut auctor orci. Etiam congue varius massa, sit

amet commodo nisi commodo quis. In auctor, lectus nec euismod dignissim, nibh velit ullamcor-

per lectus, eu vestibulum nunc tortor et ipsum. Nunc sem nunc, dictum a dictum ac, lobortis in

metus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis rhoncus, diam quis adipiscing scelerisque,

metus velit accumsan sem, ut suscipit ipsum metus tincidunt metus. Sed vulputate dapibus velit, eget aliquam

turpis mollis lobortis. Vivamus at tempor elit. Quisque rhoncus sagittis elementum. Nulla iaculis hendrerit elit,

sit amet interdum lectus interdum a. Maecenas arcu odio, porta quis porttitor eu, gravida mattis leo. Quisque

porttitor felis in orci vestibulum semper. Mauris viverra lorem sit amet lacus aliquam ac venenatis felis tincidunt.

Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas.

Morbi quis dolor dolor, ut auctor orci. Etiam congue varius massa, sit amet commodo nisi commodo quis. In

auctor, lectus nec euismod dignissim, nibh velit ullamcorper lectus, eu vestibulum nunc tortor et ipsum. Nunc

sem nunc, dictum a dictum ac, lobortis in metus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis

rhoncus, diam quis adipiscing scelerisque, metus velit accumsan sem, ut suscipit ipsum metus tincidunt metus.

Sed vulputate dapibus velit, eget aliquam turpis mollis lobortis. Vivamus at tempor elit. Quisque rhoncus sagittis

elementum. Nulla iaculis hendrerit elit, sit amet interdum lectus interdum a. Maecenas arcu odio, porta quis

porttitor eu, gravida mattis leo. Quisque porttitor felis in orci vestibulum semper. Mauris viverra lorem sit amet

lacus aliquam ac venenatis felis tincidunt. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada

fames ac turpis egestas.

x

Page 10: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 11: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Praesent cursus sus-

cipit aliquet. Vestibulum vitae enim ut metus tristique posuere a ac odio. Curabitur

odio arcu. t. Vestibulum vitae enim ut metus tristique posuere a ac odio. Curabitur.

Fulano de tal tal

Page 12: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 13: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Praesent non nulla justo

Ervin Herkenhoff Texto Almerinda Lorem Ipsum

1 Movimento Pectus semper hendrerit

Page 14: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 15: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 16: Projeto Final - Pomeranos Estácio

suscipit dolor ut tincidunt. Morbi luctus vehicula

nisl ut lacinia. Proin scelerisque feugiat sollicitudin.

Aliquam nec posuere enim. Donec dapibus iaculis

bibendum. Donec vel lectus sit amet elit facilisis or-

nare ac quis metus. Nam vel tempus libero. Nam

fringilla, ante nec varius adipiscing, mauris lectus

dignissim nulla, non volutpat nulla velit eu lacus.

Maecenas nec magna eget lacus sollicitudin varius.

Nam in interdum orci. Cras pulvinar, nisl in

dignissim vehicula, ante leo consectetur eros, ut

sollicitudin neque velit laoreet nisl. Vivamus male-

suada eros in magna molestie molestie mattis lacus

porttitor. Phasellus id enim nunc. Morbi vitae urna

tincidunt neque tempor varius. Vivamus ultrices

purus ut mi

Cras tincidunt ullamcorper urna et dapibus.

Proin a sapien urna. Phasellus non tin-

cidunt massa. Etiam tortor nisl, ultricies

a congue nec, vehicula a nisl. Nulla ut

sodales lorem. Vestibulum pulvinar

luctus nisl, vel blandit lorem bibendum

sed. Pellentesque luctus odio eu purus faucibus ac

scelerisque tortor sodales. Sed in risus felis. Sed

porttitor gravida facilisis. Nunc eget nunc et justo

auctor commodo.

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur

adipiscing elit. In ut condimentum orci. Phasellus

a ipsum eu enim adipiscing fringilla sit amet at orci.

Nullam nibh nulla, tempor eget pharetra in, laci-

nia vitae nulla. In at accumsan sem. Mauris blandit

convallis turpis, ac aliquam enim varius id. Nam ali-

quam urna a magna auctor cursus. Donec gravida

g

Page 17: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Etiam non enim arcu. Mauris vehicula, dolor a feu-

giat varius, enim erat venenatis velit, et malesuada

nisi purus quis nisl. Nulla turpis erat, porttitor in

accumsan sed, adipiscing ut turpis. Cum sociis na-

toque penatibus et magnis dis parturient montes,

nascetur ridiculus mus. Etiam euismod rutrum dui

sed porttitor. Suspendisse potenti. Nam ut lectus

gravida tellus dignissim luctus a quis mauris. Mauris

non nulla lorem. Curabitur nec nulla purus, quis

egestas leo. Pellentesque egestas, mauris in condi-

mentum suscipit, risus ante fringilla risus, pharetra

feugiat magna sem et quam.

Sed ac nulla at lectus semper hendrerit.

Duis vel accumsan urna. Maecenas tempus facilisis

justo, at tincidunt sapien pretium vel. Praesent non

nulla justo, eu viverra ligula. Fusce consequat sa-

gittis sapien eu semper. Nullam nec justo vitae dui

bibendum tincidunt. Cras sodales nisl sit amet velit

vehicula vitae auctor risus lobortis. Donec nisl leo,

porta in condimentum eget, rutrum at urna.

Donec metus risus, posuere eu hendrerit

at, accumsan non magna. Donec velit arcu, vo-

lutpat vel vestibulum quis, consectetur in felis. In

eleifend, diam vel rutrum

eleifend, lorem metus con-

sectetur nisi, in aliquam

lacus erat sed nulla. Cras

euismod lorem eget mi fau-

cibus rutrum eleifend massa

fringilla. Sed rutrum velit sit

amet neque condimentum

at tempus ipsum vehicula.

Page 18: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Mauris pretium molestie diam ut euismod. Cura-

bitur facilisis turpis in ante gravida eu rhoncus nisi

tristique. Duis sit amet felis nibh. Donec vel tortor

vel odio vehicula aliquet. Nulla purus nunc, sagittis

in bibendum quis, porttitor sed felis. Pellentesque

justo sem, iaculis a rutrum eu, venenatis eu risus.

In hac habitasse platea dictumst.

Praesent sollicitudin pharetra malesuada.

Duis a leo eget mi luctus ornare sit amet quis mau-

ris. Nam sit amet eros magna. Suspendisse non

erat turpis. Mauris eget dignissim neque. Suspen-

disse in nisl metus, nec adipiscing purus. Aenean

at nibh a risus elementum rhoncus eu ac leo. In in

mi arcu. Pellentesque convallis neque auctor urna

faucibus sit amet viverra sem malesuada.

Sed sagittis vehicula purus, ac dapibus libero

suscipit a. Sed aliquet odio sed lacus sagittis pre-

tium. Maecenas pharetra est quis justo eleifend

lobortis. Morbi vulputate semper odio, ac pulvi-

nar magna varius ac. Ut semper purus id massa

Page 19: Projeto Final - Pomeranos Estácio

volutpat posuere. Sed vulputate, diam gravida vul-

putate placerat, augue tellus vulputate ipsum, vel

accumsan mi augue sit amet dui. Nam elit massa,

commodo sed sed.

tur facilisis turpis in ante gravida eu rhoncus

nisi tristique. Duis sit amet felis nibh. Donec vel

tortor vel odio vehicula aliquet. Nulla purus nunc,

sagittis in bibendum quis, porttitor sed felis. Pellen-

tesque justo sem, iaculis a rutrum eu, venenatis eu

risus. In hac habitasse platea dictumst.

Praesent sollicitudin pharetra malesuada.

Duis a leo eget mi luctus ornare sit amet quis mau-

ris. Nam sit amet eros magna. Suspendisse non

erat turpis. Mauris eget dignissim neque. Suspen-

disse in nisl metus, nec adipiscing purus. Aenean at

nibh a risus elementum rhoncus eu ac leo. In in mi

arcu. Pellentesque convallis neque.

Page 20: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus tincidunt vehi-cula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla

vitae ante odio, nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean nec

mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conu-bia nostra, per inceptos himenaeos. Phasellus

eget nibh nisi. Sed viverr

Page 21: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 22: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 23: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 24: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 25: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 26: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 27: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 28: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus tincidunt vehi-cula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla

vitae ante odio, nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean nec

mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conu-bia nostra, per inceptos himenaeos. Phasellus

eget nibh nisi. Sed viverr

Page 29: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 30: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 31: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 32: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 33: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 34: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 35: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 36: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 37: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 38: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 39: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 40: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 41: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 42: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 43: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 44: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 45: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 46: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 47: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 48: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 49: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 50: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 51: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 52: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 53: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 54: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus tincidunt vehi-cula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla

vitae ante odio, nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean nec

mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conu-bia nostra, per inceptos himenaeos. Phasellus

eget nibh nisi. Sed viverr

Page 55: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 56: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 57: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 58: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 59: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 60: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 61: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 62: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 63: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 64: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 65: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Duis vel acum san burna

Ervin Herkenhoff Texto Almerinda Lorem Ipsum

2 Movimento Praesent non nulla justo

Page 66: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 67: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 68: Projeto Final - Pomeranos Estácio

lacus. Phasellus odio sapien, luctus et ornare at, frin-

gilla eget turpis. In dictum nibh eu lectus rutrum id

egestas metus sollicitudin. Vestibulum cursus gravida

tincidunt. Cras neque lorem, pretium et accumsan

eget, ullamcorper sed diam. Nulla facilisi. Morbi nec

metus ipsum, nec ultrices nisl. Donec arcu ipsum,

rutrum a sodales eu, tincidunt vel nisi.

Cum sociis natoque penatibus et magnis dis

parturient montes, nascetur ridiculus mus. Mauris

vulputate, massa at varius tristique, sem tortor ru-

trum mauris, non tristique velit nunc et urna. Sed

sit amet risus semper dui aliquam luctus. Sed ante

mauris, tristique sit amet iaculis ac, fringilla a urna.

Donec dictum justo ut odio aliquet ut vestibulum

elit rutrum. Praesent ac sodales nulla. Proin et fer-

mentum enim. Integer ut urna quis magna molestie

sem ipsum dolor sit amet, con-

sectetur adipiscing elit. Morbi risus

magna, posuere sed aliquet quis,

vestibulum sit amet augue. Duis sit

amet magna neque, nec elementum eros. Duis in

urna enim. Phasellus non odio vitae neque porta

mollis in quis quam. Vivamus ornare elementum

sollicitudin. Aliquam risus metus, aliquam sit amet

dignissim ut, convallis vitae mi. Vivamus sit amet

tortor odio, in pellentesque lectus. Duis pellentes-

que bibendum tristique. Praesent imperdiet erat ac

orci euismod et auctor quam congue.

Sed aliquet orci sed quam dignissim dignissim.

Integer dolor libero, tincidunt at tristique eu, tempor

vitae mi. Nunc ut lorem id libero tincidunt facilisis.

Nulla facilisi. Nunc eget velit nisi, sit amet laoreet

a

Page 69: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 70: Projeto Final - Pomeranos Estácio

ullamcorper. Morbi ac sapien ut turpis sollicitudin

sollicitudin. Mauris consectetur pharetra nulla et

tempus. Pellentesque in arcu nec leo placerat mo-

lestie. In ac mauris et purus fringilla scelerisque quis

sit amet ligula. Vivamus massa erat, iaculis luctus

vehicula non, cursus vel mi. In ornare accumsan

tellus vitae imperdiet. Donec sollicitudin, nulla eu

porttitor dapibus, massa sapien scelerisque mauris,

quis tincidunt massa sem a massa. Etiam sceleris

Aliquam erat volutpat. Aenean convallis vi-

verra lorem in blandit. Nunc tempus, sapien ac

adipiscing vulputate, turpis augue auctor tellus, sit

amet scelerisque nulla dui nec dui. Praesent condi-

mentum faucibus mi, in dignissim nisl suscipit non.

Suspendisse at tempor velit. Suspendisse neque

ipsum, porttitor vel luctus et, tempus ullamcorper

leo. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent

per conubia nostra, per inceptos himenaeos. Sed

ultricies risus sed risus convallis ut posuere risus

pretium. Nulla purus velit, pulvinar et blandit ac,

sollicitudin sed dolor. Donec lobortis commodo

consectetur. Maecenas feugiat, felis a aliquam pre-

tium, quam lacus tincidunt odio, id gravida justo

purus sit amet risus. Praesent sit am egestas mag-

na, vitae vulputate elit ornare eu. Integer accumsan

dictum nulla at ultrices. Proin suscipit facilisis massa.

Aenean nibh quam, vehicula eget luctus eu, ves-

Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis

Page 71: Projeto Final - Pomeranos Estácio

tibulum ac sem. In hac habitasse platea dictumst.

Nullam condimentum vulputate libero, sit amet

elementum magna interdum in. Suspendisse po-

tenti. Mauris posuere semper fringilla. Nam mat-

tis lobortis risus, ut viverra felis ornare eget. Cum

sociis natoque penatibus et magnis dis parturient

montes, nascetur ridiculus mus.

Vestibulum ante ipsum primis in faucibus

orci luctus et ultrices posuere cubilia Curae; Nam

ac lorem nec velit luctus ultrices vitae id odio. Sed id

lorem magna. Vivamus sagittis mollis arcu, nec ele-

mentum ante varius eu. Aenean in porta velit. Sed

fermentum ullamcorper eros nec varius. Curabitur

ut libero a erat aliquam eleifend. Aliquam erat vo-

tempus condimentum dui. Nullam ultricies, tellus

dictum dapibus bibendum, erat mi pulvinar mauris,

sed rutrum diam mauris in tellus. Aliquam id ipsum

nec sapien feugiat ornare nec id orci.

Praesent fermentum ullamcorper eros nec

varius. Curabitur ut libero a erat aliquam eleifend.

Aliquaconsectetur tellus. Aliquam erat volutpat.

Sed vestibulum m magna. Vivamus bns mollis aerat

Page 72: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 73: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 74: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 75: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 76: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 77: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 78: Projeto Final - Pomeranos Estácio

O ele Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Maece-

nas eleifend semper neque, vitae bibendum ligula congue a. Morbi

quis dolor dolor, ut auctor orci. Etiam congue varius massa, sit amet

commodo nisi commodo quis. In auctor, lectus nec euismod dignissim, nibh velit ullamcorper

lectus, eu vestibulum nunc tortor et ipsum. Nunc sem nunc, dictum a dictum ac, lobortis in

metus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis rhoncus, diam quis adi-

piscing scelerisque, metus velit accumsan sem, ut suscipit ipsum metus tincidunt metus. Sed

vulputate dapibus velit, eget aliquam turpis mollis lobortis. Vivamus at tempor elit. Quisque

rhoncus sagittis elementum. Nulla iaculis hendrerit elit, sit amet interdum lectus interdum a.

Maecenas arcu odio, porta quis porttitor eu, gravida mattis leo. Quisque porttitor felis in orci

vestibulum semper. Mauris viverra lorem sit amet lacus aliquam ac venenatis felis tincidunt.

Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas.

Vestibulum nec placerat justo. Fusce sagittis commodo tellus dapibus accumsan. Morbi

nibh mi, aliquam id dictum ac, rutrum sit amet mi. Sed non dolor a tortor vestibulum tempor.

Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque

non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis vulputate sit amet, aliquet semper justo. Duis orna-

re nisl ut odio pharetra eu auctor nisl sollicitudin.

Suspendisse ac velit metus. Mauris ullamcorper tempus justo at eleifend. Nullam et

tellus felis, at aliquam leo. Suspendisse luctus luctus scelerisque. Donec nec tortor ac lorem ali-

quet tristique. Donec a odio ut neque fringilla varius at sed quam. Lorem ipsum dolor sit amet,

consectetur adipiscing elit. Pellentesque velit lorem, hendrerit in venenatis sed, ullamcorper in

elit. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.

Praesent in enim nunc. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conubia nostra,

per inceptos himenaeos. Mauris adipiscing mollis sapien at eleifend. Mauris egestas, sem id

sollicitudin venenatis, diam neque venenatis odio, nec aliquet eros velit at eros. Pellentesque

tincidunt faucibus lobortis. Vestibulum sodales imperdiet arcu, ut vestibulum lacus malesuada

quis. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conubia nostra, per inceptos himena-

Page 79: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta.

Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis vul-putate sit amet, aliquet

sempe

Page 80: Projeto Final - Pomeranos Estácio

eos. Praesent congue turpis ut sapien luctus vitae commodo diam commodo. Nunc semper

congue lorem, sed facilisis nunc dignissim facilisis. Quisque sit amet nisl et nibh iaculis eleifend.

Do

Vivamus tincidunt vehicula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla vitae ante odio,

nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean

nec mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conubia nostra, per in-

ceptos himenaeos. Phasellus eget nibh nisi. Sed viverra pellentesque blandit. Sed malesuada,

metus sed tristique bibendum, nulla ipsum sodales purus, eu tempor erat mi nec purus. Donec

lobortis purus nec odio suscipit ac ornare odio consequat. Sed venenatis nulla sed nisl aliquam

vitae dictum ante scelerisque. Aenean lacinia ipsum sed diam dapibus ullamcorper. Morbi blan-

dit convallis ante sed tincidunt. Sed luctus posuere condimentum. Curabitur malesuada imper-

diet purus, quis pharetra tellus tristique eget. Sed et purus eget erat eleifend placerat.

Nam nec dignissim augue. Proin nec risus eu ligula consectetur dictum id et orci. Donec

vel sapien id augue mattis sagittis. Suspendisse ipsum dolor, ultricies ut interdum id, cursus at

dui. Vestibulum dapibus mollis pretium. Integer pellentesque semper odio, vitae tincidunt eros

semper sit amet. Sed porttitor auctor lorem vitae porta. Vivamus egestas, magna quis laoreet

blandit, tellus enim semper felis, nec blandit dui ipsum ac magna. Ut in urna quam. In dictum

sagittis leo, vitae rutrum nisl molestie amet.

Page 81: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 82: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 83: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 84: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 85: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 86: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 87: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 88: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus tincidunt vehi-cula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla

vitae ante odio, nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean nec

mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conu-bia nostra, per inceptos himenaeos. Phasellus

eget nibh nisi. Sed viverr

Page 89: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 90: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 91: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 92: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 93: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 94: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 95: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 96: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis

Page 97: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 98: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 99: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 100: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 101: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 102: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 103: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 104: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 105: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 106: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 107: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 108: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 109: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 110: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 111: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 112: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 113: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 114: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 115: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 116: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 117: Projeto Final - Pomeranos Estácio

O futuro visto da janela

ROGÉRIO MEDEIROS Texto Stenka do Amaral Calado

3 Movimento Virada do século e do milênio

Page 118: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 119: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 120: Projeto Final - Pomeranos Estácio

A modernidade que chegou às comuni-

dades pomeranas também lhe chegou. Só que

por outras vias – as da indústria fotográfica. Nessa

modernidade ele se apoiou e vem se apoiando

ao longo de sua trajetória profissional.

Rogério não vivenciou os tempos do negativo

de vidro e de outras tralhas com as quais convive-

ram seus antecessores neste esforço de resgatar fatos

como a saga desses imigrantes em solo capixaba –

os pioneiros fotógrafos citados nos dois movimentos

anteriores. Mas vivenciou, sem dúvida, registrando,

nas quatro décadas que antecederam aquele final de

século e de milênio, muitas das grandes transforma-

ções ocorridas com este povo, tal como ocorre hoje

com a digitalização dos sistemas fotográficos. Foram

os anos da chegada de uma nova era.

echam-se as cortinas do passado.

E abre-se uma janela para o futu-

ro. Através dela o fotógrafo Rogério

Medeiros avista antenas de televisão pairando

sobre telhados. O ano é 1994. O que ele vê

é a chegada da modernidade às comunidades

pomeranas do Estado.

Olhando mais detidamente à sua vol-

ta, ele identifica, em meio à copa das árvo-

res, o que chamou de “um dos mais refinados

símbolos do avanço tecnológico na área das

comunicações, a antena parabólica, com seu

prato de alumínio reluzente voltado para o in-

finito”. Foi no ano desse testemunho que Ro-

gério escreveu sobre a saga dos pomeranos

em terras capixabas.

f

Page 121: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Outros esclarecimentos importantes sobre

sua documentação fotográfica fazem companhia às

antenas citadas. Um deles: a importância da uni-

dade cultural pomerana, que ele identificou como

meio de preservar os valores da etnia. Por ser a

cultura, no caso, de um povo dotado de “uma re-

sistência já testada em séculos de dominação”.

Costumes arraigados, passados de pai para

filho e sustentados pela base forte do Pomerisch,

o dialeto que eles próprios criaram e que foi uma

peça fundamental, em conjunto com a igreja lute-

rana, para consolidação e possibilidade de pros-

peridade socioeconômica de seus descendentes.

A língua traz não apenas as palavras, mas também

uma maneira de pensar, uma visão de mundo.

(Tornquist, 1999: 3) À medida que valores e sen-

timentos são expressos pelas palavras, a língua

preserva a cultura e, se a língua desaparecesse,

seria mais difícil preservá-los.

Além disso, a prática da agricultura familiar

como meio de subsistência e busca de bem-estar

foi ponto igualmente fundamental para garantir a

sobrevida dos valores de um povo tão persegui-

do quanto os pomeranos. É notável a manuten-

ção do sistema “família força” empregado desde

os primórdios pelos povos pomeranos em suas

orgens, no qual pequenas propriedades produ-

zem sem a presença de empregados, aumentan-

do a lucratividade da produção.

Não que eles tivessem vindo para cá em

busca de riqueza. Não. Vieram tão somente com o

objetivo de reconstruir suas vidas como proprietá-

Page 122: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Houve outras referências nas pesquisas

do repórter e fotógrafo, evidentemente. Histo-

riadores lhe abriram muitas portas de acesso ao

conhecimento mais profundo da aventura pome-

rana. O que se vê dessa aventura neste terceiro

movimento da saga é a persistência de homens

e mulheres trabalhando duro para sobreviver

em condições adversas. Na semeadura, no cul-

tivo e na colheita. Divertindo-se em festejos tra-

dicionais, cultuando suas crenças e sepultando

seus entes queridos. Cuidando da alimentação,

unindo-se em matrimônio e protegendo dos

rios rurais, condição que haviam perdido na Europa

ante o advento da industrialização. A unidade cultu-

ral, linguística e religiosa, e a disposição para o traba-

lho agrícola em família foram, portanto, as grandes

armas desse povo para vencer os novos desafios.

É fato histórico que jamais eles se entre-

garam a uma miscigenação com índios e negros,

formando uma autêntica comunidade européia

adaptada aos trópicos. Tal como os descreve

Darcy Ribeiro em “O povo brasileiro”, obra que

foi referência de Rogério Medeiros na formatação

de suas pesquisas e produções sobre o tema.

Page 123: Projeto Final - Pomeranos Estácio

raios solares peles claras curtidas pelo sol e suor.

E crianças, muitas crianças, no aprendizado coti-

diano das práticas comunitárias.

Velhas práticas que hoje se traduzem em bem-

estar, mas que, para se consolidar, tantos sacrifícios

custaram aos pioneiros. Como ocorreu, por exem-

plo, no período de implantação do regime militar no

Brasil, retratado pelo historiador Klaus Granzow.

O historiador viu, no Espírito Santo, a po-

breza dominando a atividade agrícola por falta de

uma política agrária e de incentivos reais aos tra-

balhadores do campo. O curioso nisso é que a

ditadura militar, com seu corte de cunho fascista,

de certa forma habitara sonhos e desejos de mui-

tos dos ancestrais desses imigrantes.

Simpáticos ao ideário do integralismo,

fundado no tripé “Deus, Pátria e Família”, eles

sempre foram, obviamente, contrários ao ideá-

rio situado no extremo oposto do pensamento

político-ideológico – o comunismo.

Mas, para as comunidades pomeranas ins-

taladas em solo capixaba, o que estava em causa,

naquele período, não eram os choques ideológi-

cos que os brasileiros enfrentavam, mas a nova e

Page 124: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Quando o historiador passou pelo interior

do Espírito Santo, pôde testemunhar o esforço dos

camponeses em sobreviver num contexto político

e econômico completamente desfavorável. Con-

texto no qual se via uma rede de infraestrutura do

Estado carente de rodovias asfaltadas, aliada à falta

de saneamento básico, de hospitais e de escolas.

É diante desse quadro que ele vê os po-

meranos aqui instalados em desvantagem com

relação a seus compatriotas de Santa Catarina e

Rio Grande do Sul. E por isso chama a atenção

para a necessidade de se examinar a situação da

etnia no Espírito Santo sob o enfoque social, po-

lítico e econômico do Brasil pós-1964. Em que

não apenas os pomeranos, mas os camponeses

de todas as origens igualmente sofriam em silên-

dura realidade vivida no campo em função de um

“milagre econômico” que não se fazia presente

efetivamente e abria o país ao capital estrangeiro.

Período em que dezenas de multinacionais aqui

se instalaram sob as benesses do Estado brasilei-

ro, que lhes concedera vantagens fiscais e incon-

táveis privilégios, conforme o relato de Granzow.

O historiador registra o deslocamento,

então, de milhares de pessoas do campo para

as grandes cidades, fenômeno que não atingiu a

comunidade pomerana. O que ele enfatizava era

que a política agrária da época se mostrava com-

pletamente desfavorável ao trabalhador rural. E

vaticinava: “Disfarçada pelo ‘milagre econômico’,

a recessão já dominava a economia e prenuncia-

va o fracasso da ditadura militar.”

Page 125: Projeto Final - Pomeranos Estácio

cio as perdas de seu modo de vida tradicional.

Muitos sobreviveram, mas Granzow não viveu

o suficiente para interpretar historicamente esse

fato: morreu na Alemanha, em 1986.

A verdade histórica é que o fim da dita-

dura militar brasileira, praticamente simultâneo à

queda do Muro de Berlim, pôs fim a sonhos dos

dois lados. E em todos os corações renasceu e

cresceu a esperança de liberdade. Que viceja a

cada momento. Ainda que limitada.

Sem abrir mão de um só dos seus valo-

res morais e culturais, esta Pomerânia Brasileira

se integrou à vida institucional do País, movimen-

to tardio se comparada a experiência capixaba

às outras colônias pomeranas que se instalaram

no sul do país. O fato é que lideranças políticas

da etnia passaram a ocupar ou disputar o poder

em algumas das cidades capixabas nas quais con-

quistaram peso eleitoral ponderável. No Espírito

Santo, enquanto prosperam pelo trabalho e pela

perseverança, avançam social e politicamente.

Um dos principais reflexos disso é a emancipa-

ção de municípios de grande presença pomerana

como Pancas, em 1963; Santa Maria do Jetibá,

em 1988, e Vila Pavão, em 1991.

O detalhe a destacar no quesito produtivi-

dade desses grandes negócios é que os melhores

Page 126: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 127: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus tincidunt vehi-cula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla

vitae ante odio, nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean nec

mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conu-bia nostra, per inceptos himenaeos. Phasellus

eget nibh nisi. Sed viverr

Page 128: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 129: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 130: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Fecham-se as cortinas do passado. E abre-se uma janela para o futuro. Através dela

o fotógrafo Rogério Medeiros avista antenas de televisão pairando sobre telhados. O ano é

1994. O que ele vê é a chegada da modernidade às comunidades pomeranas do Estado.

Olhando mais detidamente à sua volta, ele identifica, em meio à copa das árvores, o

que chamou de “um dos mais refinados símbolos do avanço tecnológico na área das comu-

nicações, a antena parabólica, com seu prato de alumínio reluzente voltado para o infinito”.

Foi no ano desse testemunho que Rogério escreveu sobre a saga dos pomeranos em terras

capixabas.

A modernidade que chegou às comunidades pomeranas também lhe chegou. Só que

por outras vias – as da indústria fotográfica. Nessa modernidade ele se apoiou e vem se

apoiando ao longo de sua trajetória profissional.

Rogério não vivenciou os tempos do negativo de vidro e de outras tralhas com as quais

conviveram seus antecessores neste esforço de resgatar fatos como a saga desses imigrantes

em solo capixaba – os pioneiros fotógrafos citados nos dois capítulos anteriores. Mas viven-

ciou, sem dúvida, nas décadas que antecederam aquele final de século e de milênio, muitas das

grandes transformações ocorridas com este povo, tal como ocorre hoje com a digitalização

dos sistemas fotográficos. Foram os anos da chegada de uma nova era.

Outros esclarecimentos importantes sobre sua documentação fotográfica fazem com-

panhia às antenas citadas. Um deles: a importância da unidade cultural pomerana, que ele

identificou como meio de preservar os valores da etnia. Por ser a cultura, no caso, de um povo

dotado de “uma resistência já testada em séculos de dominação”.

Costumes arraigados, passados de pai para filho e sustentados pela base forte do Po-

merod (POMMERISCH???), a língua (dialeto?) que eles próprios criaram e que foi uma peça

fundamental, em conjunto com a igreja luterana, para consolidação e possibilidade de pros-

Page 131: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus tincidunt vehi-cula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla

vitae ante odio, nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean nec

mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conu-bia nostra, per inceptos himenaeos. Phasellus

eget nibh nisi. Sed viverr

Page 132: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 133: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 134: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 135: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 136: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 137: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 138: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 139: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 140: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 141: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 142: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 143: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 144: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 145: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 146: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 147: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 148: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 149: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 150: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 151: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 152: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 153: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 154: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 155: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 156: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 157: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 158: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 159: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 160: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 161: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 162: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 163: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 164: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 165: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 166: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 167: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 168: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 169: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus tincidunt vehi-cula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla

vitae ante odio, nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean nec

mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conu-bia nostra, per inceptos himenaeos. Phasellus

eget nibh nisi. Sed viverr

Page 170: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 171: Projeto Final - Pomeranos Estácio

A arte de ver com os olhos

da alma

Apoena Medeiros Texto Stenka do Amaral Calado

4 Movimento Tempo presente

Page 172: Projeto Final - Pomeranos Estácio

quis. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conubia nostra, per inceptos himena-

eos. Praesent congue turpis ut sapien luctus vitae commodo diam commodo. Nunc semper

congue lorem, sed facilisis nunc dignissim facilisis. Quisque sit amet nisl et nibh iaculis eleifend.

Donec tempor, lorem ut viverras, nisl magna iaculis erat, vel ultricies elit libero sit amet nibh.

Vivamus tincidunt vehicula odio, eget molestie tellus semper vel. Nulla vitae ante odio,

nec venenatis felis. Quisque sagittis tortor ac lectus pharetra et rhoncus est hendrerit. Aenean

nec mattis mauris. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conubia nostra, per in-

ceptos himenaeos. Phasellus eget nibh nisi. Sed viverra pellentesque blandit. Sed malesuada,

metus sed tristique bibendum, nulla ipsum sodales purus, eu tempor erat mi nec purus. Donec

lobortis purus nec odio suscipit ac ornare odio consequat. Sed venenatis nulla sed nisl aliquam

vitae dictum ante scelerisque. Aenean lacinia ipsum sed diam dapibus ullamcorper. Morbi blan-

dit convallis ante sed tincidunt. Sed luctus posuere condimentum. Curabitur malesuada imper-

diet purus, quis pharetra tellus tristique eget. Sed et purus eget erat eleifend placerat.

Nam nec dignissim augue. Proin nec risus eu ligula consectetur dictum id et orci. Donec

vel sapien id augue mattis sagittis. Suspendisse ipsum dolor, ultricies ut interdum id, cursus at

dui. Vestibulum dapibus mollis pretium. Integer pellentesque semper odio, vitae tincidunt eros

semper sit amet. Sed porttitor auctor lorem vitae porta. Vivamus egestas, magna quis laoreet

Page 173: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 174: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Longe de tentar estabelecer paralelos ou

comparações entre as artes de Paul Gauguin e

de Apoena Medeiros, o que se pretende é de-

monstrar a importância do uso criterioso e har-

monioso das cores na produção de belas ima-

gens. Questão de afinidades, apenas.

Na sequência de fotos que ilustram este

último movimento da saga pomerana em ter-

ras capixabas, não é difícil perceber a presença

desse detalhe estético. Representante de uma

geração de jovens e talentosos profissionais

beneficiários dos avanços tecnológicos que cul-

minaram com a chegada da fotografia digital,

Apoena se esmera na composição de imagens

que, tal como na obra de Goughin, primam

pela singularidade. Uma forma, sem dúvida,

frase do pintor francês Paul Gau-

guin foi uma resposta a alguém

que lhe perguntara sobre os se-

gredos da arte que o havia consagrado e que

consistia na captação da simplicidade da vida no

campo. Algo que o artista conseguia mediante

a aplicação arbitrária das cores, em oposição a

qualquer naturalismo. A sua, na visão dos estu-

diosos, era uma obra na qual as cores se esten-

diam “planas e puras sobre a superfície, quase

decorativamente”.

Para os conhecedores do arsenal metafóri-

co do artistas na sua peculiar forma de se expressar,

ao dizer que fechava os olhos para ver, ele estava

querendo deixar claro que via as cenas reproduzi-

das em seus quadros com os olhos da alma.

a

Page 175: Projeto Final - Pomeranos Estácio

de pensar a arte (iconográfica ou fotográfica)

como filosofia de vida.

Francês de nascimento, Gauguin ensaiara a

produção de suas primeiras obras em Lima, Peru,

para onde seu pai havia se mudado com o objetivo

de se dedicar ao jornalismo na América do Sul, após

a chegada de Napoleão III ao poder em seu país.

Já a primeira experiência fotográfica de

Apoena junto aos pomeranos se deu quando, aos

13 anos de idade, então aluno de fotografia, ele

acompanhou seu pai, Rogério, numa reportagem

em Santa Maria de Jetibá.

De volta a Paris, aos 35 anos, Gouguin

tomou a decisão mais importante de sua vida:

dedicar-se totalmente à pintura. Partiu para o

Taiti em busca de novos temas e “para se liber-

Page 176: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Depois da primeira experiência com os

pomeranos, ele decidiu prolongar o convívio. Fo-

ram, inicialmente, 30 dias na comunidade pome-

rana de Santa Maria de Jetibá. Mais precisamente,

na comunidade de Alto São Sebastião, hospeda-

do na casa do casal Gisila e Valdemar Flegger.

Para conhecer e melhor interagir com

outras lideranças locais, ele participou de cultos

luteranos, enfrentando e superando as dificul-

dades iniciais de diálogo por desconhecimento

do dialeto pomerano.

Seus laços, então, se estreitaram. E Apoe-

na passou a ser presença constante nos festejos

comunitários. Alguns líderes locais chegaram a

questioná-lo sobre por que não se mudava de

vez para Santa Maria.

tar dos condicionamentos da Europa”. Então,

suas telas surgiram carregadas da iconografia

exótica do lugar, não faltando as que mos-

travam um erotismo natural. A cor adquirira

mais preponderância, representada pelos ver-

melhos intensos, amarelos, verdes e violetas.

“Mulheres de Taiti”, para os críticos, é um de

seus trabalhos mais representativos dessa sua

preocupação estética.

Apoena, já profissional, em 2002, come-

çou a fotografar, em diferentes oportunidades,

típicos casamentos pomeranos, percorrendo a

cidade de Santa Maria de Jetibá e a formação

do Parque dos Pontões de Pancas, à época com

seus habitantes ameaçados de expulsão das ter-

ras herdadas de seus antepassados.

Page 177: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Um novo olhar para uma nova realidade

Esta estreita relação com o objeto de sua

arte, neste caso o povo pomerano, sua cultura,

sua vida cotidiana, seus costumes, foi de extrema

importância para garantir um registro tão próximo

e verdadeiro de uma nova fase de transformações.

Impulsionados pelo crescimento do país na última

década, os pomeranos capixabas aproveitaram sua

já estruturada vida de produtores rurais para dar

novos saltos e expandir sua importância na econo-

mia agrícola do Espírito Santo e do Brasil.

São aproximadamente 120 mil os descen-

dentes de pomeranos, formando a segunda maior

concentração da etnia no Brasil (a primeira é a de

Santa Catarina, com pouco mais do dobro de habi-

tantes). Eles tornaram-se os principais produtores

de hortifrutigranjeiros do Estado e estão entre os

maiores produtores de café. Duas culturas em alta

no momento: a primeira crescendo a uma média

de 9,5% nos últimos cinco anos e a segunda com

a maior produtividade média nacional. (Dados da

terceira estimativa da safra 2011/2012).

Page 178: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 179: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 180: Projeto Final - Pomeranos Estácio

QLorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Maecenas eleifend semper

neque, vitae bibendum ligula congue a. Morbi quis dolor dolor, ut auctor orci. Etiam congue

varius massa, sit amet commodo nisi commodo quis. In auctor, lectus nec euismod dignissim,

nibh velit ullamcorper lectus, eu vestibulum nunc tortor et ipsum. Nunc sem nunc, dictum

a dictum ac, lobortis in metus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Duis

rhoncus, diam quis adipiscing scelerisque, metus velit accumsan sem, ut suscipit ipsum metus

tincidunt metus. Sed vulputate dapibus velit, eget aliquam turpis mollis lobortis. Vivamus at

tempor elit. Quisque rhoncus sagittis elementum. Nulla iaculis hendrerit elit, sit amet interdum

lectus interdum a. Maecenas arcu odio, porta quis porttitor eu, gravida mattis leo. Quisque

porttitor felis in orci vestibulum semper. Mauris viverra lorem sit amet lacus aliquam ac vene-

natis felis tincidunt. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames

ac turpis egestas.

Vestibulum nec placerat justo. Fusce sagittis commodo tellus dapibus accumsan. Morbi

nibh mi, aliquam id dictum ac, rutrum sit amet mi. Sed non dolor a tortor vestibulum tempor.

Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque

non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis vulputate sit amet, aliquet semper justo. Duis orna-

re nisl ut odio pharetra eu auctor nisl sollicitudin.

Suspendisse ac velit metus. Mauris ullamcorper tempus justo at eleifend. Nullam et

tellus felis, at aliquam leo. Suspendisse luctus luctus scelerisque. Donec nec tortor ac lorem ali-

quet tristique. Donec a odio ut neque fringilla varius at sed quam. Lorem ipsum dolor sit amet,

consectetur adipiscing elit. Pellentesque velit lorem, hendrerit in venenatis sed, ullamcorper in

elit. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.

Praesent in enim nunc. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conubia nostra,

per inceptos himenaeos. Mauris adipiscing mollis sapien at eleifend. Mauris egestas, sem id

sollicitudin venenatis, diam neque venenatis odio, nec aliquet eros velit at eros. Pellentesque

tincidunt faucibus lobortis. Vestibulum sodales imperdiet arcu, ut vestibulum lacus malesuada

Page 181: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque

non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis vulputate sit amet, aliquet sempe Vivamus aliquet nisl

eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros ac lorem interdum

pellentesque non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis vulputate

sit em interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis, vulputate

quis vulputate sit ameamet, aliquet sempe

Page 182: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 183: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 184: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 185: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 186: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 187: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 188: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 189: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 190: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 191: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 192: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 193: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 194: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 195: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 196: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 197: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta.

Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque

non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis

vulputate sit amet, aliquet sempe Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros

ac lorem interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis,

vulputate quis vulputate sit amet, aliquet sempe

Page 198: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 199: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros ac porta. Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque non

ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis vulputate sit em interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis

vulputatealiquet sempe

Page 200: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 201: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 202: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 203: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 204: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 205: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 206: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 207: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 208: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 209: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 210: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 211: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 212: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 213: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 214: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 215: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 216: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta.

Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque

non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis

vulputate sit amet, aliquet sempe

Page 217: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 218: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 219: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 220: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 221: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta.

Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque

non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis

vulputate sit amet, aliquet sempe Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros

ac lorem interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis,

vulputate quis vulputate sit amet, aliquet sempe

Page 222: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 223: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 224: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta.

Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque

non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis

vulputate sit amet, aliquet sempe Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros

ac lorem interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis,

vulputate quis vulputate sit amet, aliquet sempe

Page 225: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 226: Projeto Final - Pomeranos Estácio
Page 227: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta.

Fusce vitae eros ac lorem interdum pellentesque

non ut erat. Donec nisl felis, vulputate quis

vulputate sit amet, aliquet sempe Vivamus aliquet nisl eu mauris placerat porta. Fusce vitae eros

ac lorem interdum pellentesque non ut erat. Donec nisl felis,

vulputate quis vulputate sit amet, aliquet sempe

Page 228: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Referencias

Bibliografia

BLorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.

Donec dictum imperdiet lacus, ac dignissim ligula interdum vel.

Integer congue mi non lorem aliquet eleifend in id leo.

Vivamus feugiat mattis enim, eu dignissim justo convallis et.

Suspendisse vulputate tortor a ante sodales iaculis eu at mi.

Donec non mi sit amet eros porttitor scelerisque id vel dolor.

Mauris sit amet odio ut justo rutrum iaculis et quis ante.

Donec elementum rhoncus lectus, vel commodo purus ullamcorper quis.

Periódicos

BLorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.

Donec dictum imperdiet lacus, ac dignissim ligula interdum vel.

Integer congue mi non lorem aliquet eleifend in id leo.

Vivamus feugiat mattis enim, eu dignissim justo convallis et.

Suspendisse vulputate tortor a ante sodales iaculis eu at mi.

Donec non mi sit amet eros porttitor scelerisque id vel dolor.

Page 229: Projeto Final - Pomeranos Estácio

Sites

http://BLorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.

http://Donec dictum imperdiet lacus, ac dignissim ligula interdum vel.

http://Integer congue mi non lorem aliquet eleifend in id leo.

http://Vivamus feugiat mattis enim, eu dignissim justo convallis et.

http://Suspendisse vulputate tortor a ante sodales iaculis eu at mi.

http://Donec non mi sit amet eros porttitor scelerisque id vel dolor.

http://Mauris sit amet odio ut justo rutrum iaculis et quis ante.

Donec elementum rhoncus lectus, vel commodo purus ullamcorper quis.

http://www.casadovideo.com/fatosedatas/livro.htm

http://www.colegiosaofrancisco.com.br/alfa/governo-medici/governo-medici.php

http://www.cpdoc.fgv.br/.

http://www.circuitomusical.com/ecm_biografia.php?pessoa_id=1

http://www.dicionariompb.com.br/apresentacao.asp

http://www.espacoacademico.com.br/035/35priori.htm

http://www.jblog.com.br/hojenahistoria.php

http://www.historia.uff.br/stricto/teses/Dissert-2005_MACHADO_Catia_Conceicao_Faria-S.pdf

http://www.sambariocarnaval.com/1971.htm

Page 230: Projeto Final - Pomeranos Estácio