TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu...

389

Transcript of TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu...

Page 1: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …
Page 2: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

iiTUWA YESU KRISTORA BOWI IWAING

The New Testament in the Zia language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Zia long Niugini

Copyright © 1982 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: ZiaTranslation by: PNG Bible Translation AssociationThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-NoDerivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the

Scriptures.Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2016-09-21PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 12 Feb 2021 from source files dated 2 Dec 20205002a6bd-6e6c-5a91-9a70-756653b93329

Page 3: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

Contents

MATIU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1MAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50LUK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80YOHANE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132APOSOLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167ROMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2131 KORINTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2362 KORINTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258GALATA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273EFESO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281FILIPAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288KOLOSAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2931 TESALONIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2982 TESALONIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3021 TIMOTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3052 TIMOTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311TITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316FILIMON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319HIBRU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321YAKOBO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3381 PETORO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3442 PETORO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3501 YOHANE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3542 YOHANE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3603 YOHANE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361YUDA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362KEREGAINA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364

iii

Page 4: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 1:1 1 MATIU 1:21

BOWI IWAING MATIUMENE GAENAMatiu, nung Yesura buro-mani 12 auna zo.

Yazo nuna zo Lewi. Nung Yesura ungwe Yudaemo otao mani nuna eno gaena, arare nungporofetera ge gayao witao awiya ge nuna-una susuuno gaena. Awiya Yesu nung Yudaemora Mesia me awiya gipai gaese sero ayeroyena ara. Ungwe-maungwe witao Yesu meneyero nasani nauna awiya Matiu mene gaenaarauwa.

Yesu Kristora aya-ewowo auna yazo.Lu 3:23-38

1 Emo kasa yero butunawe duwa YesuKristo nung Abrahamto Dawidira saisi-buna nunato zo mene kasa yena, aunaungwe.

2Abraham nung Isakara mfaung.Isaka nung Yakobora maung. Yakobo

nung Yuda meta maingne aunamaung.

3 Yuda nung Pereseto Zerara maung.Ai nunato awiya Tema. Perese nungHesronna maung. Hesron nung Ra-muna maung.

4 Ramu nung Aminadapra maung. Am-inadap nung Nasonna maung. Nasonnung Salamonna maung.

5 Salamon nung Boasira maung. Boasiraai awiya Rehap. Boasi nung Obederamaung. Obedera ai awiya Ruti. Obedenung Zesira maung.

6 Zesi nung emo tuwa Dawidi aunamaung. Dawidi nung

Solomonna maung. Solomonna aiawiya Yurayara bauno noi.

7 Solomon nung Riaboamna maung. Ri-aboam nung Abaisara maung. Abaisanung Asara maung.

8 Asa nung Yeosofatra maung. Yeoso-fat nung Yoramuna maung. Yoramunung Usayara maung.

9 Usaya nung Yotamuna maung.Yotamu nung Ahasira maung. Ahasinung Hesekayara maung.

10 Hesekaya nung Manasara maung.Manasa nung Amosiramaung. Amosinung Yosayara maung.

11 Yosaya nung Yekonaya metamaninuna aune auna maung. Be auneYuda emora iwo mene awong buneropuro baung tawing Babilon aunayewa. 12 Awong puro baung Babilon

yewa aune Yekonaya nung Siatieliramaung.

Siatieli nung Zerababora maung.13 Zerababo nung Abiudura maung.

Abiudu nung Elayakimna maung.Elayakim nung Azora maung.

14 Azo nung Zedokra maung. Zedoknung Akimuna maung. Akimu nungEliudura maung.

15 Eliudu nung Eleasara maung. Eleasanung Matanna maung. Matan nungYakobora maung.

16Yakobo nung Yosefera maung. YosefenungMariara yu ara. OraMariamenezomani Yesu Sorao emonanameyazonuna Kristo awiya puna.

17Kasa yao awena awiya eyero kasa yerobumuwa era. Abrahamna una atu kasayero butunawe duwa Dawidira una atukasa yena, awiya kasa yao dubu awong 14yewa. Ora Dawidira una atu kasa yerobutunawe duwa iwo mene Yuda emo purobaung Babilon tawingna yewa awiya kasayao dubu dekaongka deka aine 14 yewa.Ora be auna atu kasa yero butunawe duwaKristo kasa yena awiya dekaongka dekaaine kasa yero dubu 14 yewa arauwa.

Yesu kasa yao nuna-una ungwe.Lu 2:1-7

18 Yesu Kristo kasa yena auna susuwaawiya eyero mitiya era. Ai nuna Marianung Yosefe eno sero gerewa nasaninauwato ara. Arata awongto oko tayaosero gerao gege gerewa newato Owenomene tani putoungne yenu Maria mesayena ara. 19 Ayero yenu yu gerao nunaYosefe nung etutero nasani nauna, araredubo nuna mene eyero kotuna, “Na nungsaingtiro yangduwari nena. Nung ugaingyetiya auna na nung gera pugana menggoiye sero, saingtiro kora yero yang-duwarinena.” Ayero sena ara. 20 Ayeroyari kotupunasani nenu Tuwara angelozo mene nung eno atiyora atu kasa yeroeyero sena, “O Yosefe, ning Dawidira sai,bauno gerao nina Maria pumari nasanikotung-katung oko yase. Bauno mesayetiya awiya mani Owenona ara. 21 Maniemodi pumariniya nung amimene dubununa pasena nunae-una abena auna atusorero pumariniya, aeno yazo nuna Yesuyause.” Angelo mene ayero sena ara. Yazoauna susuwa awiya TuwaBayau Sorao Emoara.

Page 5: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 1:22 2 MATIU 2:1822Nona apakana kasa yena awiya poro-

fete zo mene Tuwara bera ge eyero senaawiya me yaise kasa yena ara.

23 Sana nigipu. Mani baunodi zo gitauemo zore oko tayao amimene mesayero mani emodi pumariniya aunayazo nuna Emanuel ayero sarineya.(Ge naname una “Tuwa Bayau menename aune dema noiya.”)

24 Yosefe atiyo nenu Tuwara angelomene ge nung eno sena, awiya nigiro giroseka yero iropuro ge diungno Maria purowiti garo nuna-una yena ara. 25 Arata yuaro oko yao neteto aunemani emodi puna.Punu giro Yosefe mene mani yazo nunaYesu yausena arauwa.

2Diga emora-una atu emo nigao bainane

mene Yesura-una kasa yewa.1 Herode mene emo tuwa yero nasani

nauna be aune Yesu nung Betelehem napeYudaya tawingna atu kasa yena. Kasa yenuaune wari wiwitinoiya auna ina tawingzora emo nigao bainane mene Yerusalemnape kasa yero atata yero sewa, 2 “Yudaemo, emo tuwa ninae mani wuire zo kasayetiya awiya napo natu mitiye? Naewari wiwitinoiya auna ina atu arasa nunagiro nuna-una koing gairo nung bowi yarisero butunenane.” 3 Ayero sewa emotuwaHerode arita Yerusalemnapo susuwaawong teng nigiro awang yero sopineyewa ara. 4Ayero yero Herode mene Yudaemora pirisa babuze aune sao tauyao gegipinao emo yausenu augaiwa atata yerosena, “Sorao emo naname awiya naponauna atu kasa yaise sao ing?” 5 Ayerosenu awong eyero sewa, “Betelehem napeYudaya tawingna atu kasa yaise saomitiyaara. Auna porofete zomene Tuwa Bayaurabera ge eyero gaena era,

6Betelehemnapo, Yudaya tawingnami-tiya. Napo awiya Yudaya tawingnanapo gitau yao auna wosao zo okowa.Napo auna atu gitau yao bainakamazo kasa yero Isreli emo dubu nanadiya yero baingtariniya.”

7 Ge awiya sewa nigiro Herode meneemo nigao bainane amaze nuna-unaopene baese yau senu nuna-una bumuwaara. Nuna-una bumuwa arasa awiya benoune kasa yeni auna susuwa gari seronung awong atata yenu sero baingtiwagigina ara. 8 Sewa giro awong Betelehem

nape babaese sero eyero sena, “Niyebaungno kaunete taungno giro buro nasaya na deka ayero baungno koing gaironung bowi yane.” 9 Emo tuwa mene ayerosenu nigiro bamuwa ara. Bautunewaarasa nunae-una tawingna atu gigiwadekaongka amimene nagibo gitau yerobautunete garo mani mitina atu dopenaara. 10 Arasa atu dopenu awong arasagiro yawa yawa bainakama yewa ara.11 Ayero yero awong gare atu toiro maniai nuna Maria aune awiya giro bomagaero nung bowi nasani maguro nunaewaure awiya be apero gol aune nonaboingsa sereyao aune nona sere iwaingnea dema puro nung eno pugaiwa ara.12 Arare Tuwa Bayau mene atiyore awongHerodera una kapetegairo babao awangsenu nigiro nagibo zora bautunete tawingnuka nunae-una kasa yewa arauwa.

Yosefe aro maine puro baung Izip taw-ingna yena.

13Awongkapetegairo bautunewaYosefeatiyo nenu Tuwara angelo zo mene nuna-una kasa yero tugata yero eyero sena,“Ning iropuro mani aire puro Izip taw-ingna baungno atu ge nana diya neupu.Noeno oko, Herode mene mani kaunetetaungno dari siniya.” 14Ayero senu Yosefemene iropuro mani aire puro pingne tarayero Izip tawingna bamuwa ara. 15Awongbaungno atu nawe duwa Herode maga-yena ara. Tani ayao kasa yenu aune ge po-rofete zo mene Tuwa Bayaura bera eyerosena awiya me yena,Mani nana Izip tawingna atu nenuyau sewang doro kapetegaina.

Herode mene senu mani mamanikakawitao dewa mamagayewa.

16 Emo nigao bainane awong Herodeetegairo nagibo ewe bamuwa, awiyaHerode mene nigiro tini kapao bainapuna. Ayero yero gorobo emo nuna senubaung Betelehem nape yero napo aunenapo mamanikaka ziuno mitiwa aunamani emodidi dawang tani etobera atuwosiro bautuniya ayao amaze apakanadero aungkamore yewa. Awiya emo nigaobainane mene arasa kasa yaora be sewanigina auna teng senu dewamamagayewa.17 Ayero yewa porofete Yeremia mene gezo gitau eyero sena awiya me yena ara,

18Rema nape atu bewing kasa yariniya.Zi saore dubominaore baina kasa yariniya.

Page 6: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 2:19 3 MATIU 3:15Bauno Reso mene mani mamani nuna eno

zi saionggo saya teng oko yariniya.Noeno oko, mani apakana aung yarineya.

Yosefe aro maine aune kapetegairo bu-muwa.

19 Herode magayenu Yosefe Izip taw-ingna atu nasani atiyo nenu Tuwara an-gelo zo mene nuna-una kasa yero eyerosena, 20“Mani dayamagayaise sewa awongawiya magateya, arare ning iropuro maniaire puro kapete Isreli tawingna gaipu.”21 Ayero senu giro Yosefe mene iropuromani aire puro kapete Isreli tawingnagaiwa ara. 22 Kapetegairo Yosefe menege zo eyero nigina, “Akeleas nung maungnuna Herodera buro puro Yudaya taw-ingna emo tuwa yero niya ara.” Ge ayeronigiro baungno atu nao awang yena ara.Ayero yero atiyore ge zo nigiro giro Yu-daya tawing yangdoro Galilaya tawingnabaungna ara. 23 Ayero yero napo zo yazonuna Nasarete atu baungno nasani naunaara. Arare porofete mene ge Sorao Emoeno sewa awiya me yena ara. Ge awiyaeyero mitiya era,Nung Nasarete emo ayero sarineya.

3Yohane ge ou zayero suwao emo amimene

buro nuna zayena.Mk 1:1-8; Lu 3:1-18; Yo 1:19-28

1 Yohane ge ou zayero suwao emoamimene Yudaya tawingna kasa yero euyanawira atu nasani ge eyero tugatanasani nauna, 2 “Uritira mitoiya amimenenata Tuwayero nariniya auna be butuniya,arare niye dubo darawa yepu.” 3 Ge po-rofete Yesaya mene sena awiya emo auna-una atu me yena. Ge awiya eyao era,Zo nung eu yanawira soma mani

aungna atu wawa sero eyerosiniya, “Tuwara nagibo kora yepukorosae.”

4 Yohane mene taung wori nuna wokamel tumiza mene gayao amaze purowosogairo nasani nauna ara. Ayero yerowora aingso mene ipura geing yero dironasani nauna ara. Ora nona minao nunaawiya pika ou koware amaze mininasaninauna ara.

5 Yerusalem napora emo bauno enataYudaya tawingna emo bauno enata ouYodan enabarata enabara emo baunoapakana nuna-una dowinasani nauwaara. 6 Ayero yero pasena nunae keregairoyangdoti nauwa aune nung awong ouYodan auna atu ge ou susunasani naunaara. 7 Arare Farisayo ta Sadukayo awongge ou eno nuna-una kasa yewa gironung awong eno eyero sena, “Yira maniawiso, niye pasenana abena kasa yariniyaawiya awang yero daigaese awe meneniye eno sesiye? 8 Niye dubo darawayarineya auna teng me ninae-ina kasayaise. 9 Ora taung puro wiwitinasanidubo ninae mene eyero oko sepu, ‘NaeAbrahamna saisibuna, arare Tuwa Bayaumene nae gera oko pugariniya.’ Na sananigipu. Tuwa Bayau mene sari yero girosai daba emimene Abrahamna saisibunakasa yarineya ara. 10 Tuwa Bayau meneoto sosero i susuwara pugainu mitoiya.Arare i zo me iwaing oko iyao yai giroyetero au iyaora gariniya. 11 Niye dubodarawa neya giro na ou gege mene niyege ou susunena. Na emo wosao gege. Oraemo zo ago bariniya nung amimene zoemo putoung bainane ara. Putoung nunamene putoung nana daigatiniya. Nunena daigatiniya, arare na emo wosao eyaomene te soga nuna dimao* teng oko niya.Nunemene zoOwenoniye eno pugariniya.Nupema niye iyaora pugariniya. 12 Nungtapono wawong nuna mene initiniya.Puro buro wuit mozaora masira kasa yeroiwe babaise sero wuit au bisira gariniya.Iwe babai wuit me awiya kora yero puropu gare gariniya. Ora iwe zo iyao awaogege awinoiya auna augariniya.” Ayerosena arauwa.

Yohane mene Yesu ge ou suwena.Mk 1:9-11; Lu 3:21-22

13 Be auna atu Yesu nung Galilaya taw-ing doro baung Yodan oura yero Yohanemene nung ge ou suwaise sena. 14 ArareYohane mene giginu teng oko yenu giroabena eyero sena, “Na eyao mene nonoyanese buro sinesi? Nine na ge ou suwasateng yariniya.” 15 Ayero senu Yesu menege abena eyero sena, “Ning yeme kotung-katung oko yase. Nao ge dimao buroapakana yanano teng iwaing yariniya.”

* 3:11: Te soga dimao. Soumai mene emo tuwa nunae-una te soga dipunauwa. Arata Yohane nuka nutope giginunung Yesura soumani yaine yao teng oko. Noeno oko, Yesu nung witao nibamu, ora Yohane mene zo nung wosaonibamu.

Page 7: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 3:16 4 MATIU 4:20Ayero senu Yohane mene ge nuna diuna.16 Ayero ge ou suwenu Yesu mene Yodanou doro wiwitinasani eyero gigina: Uritibe gausenu Tuwa Bayaura Oweno meneni audubo ine yero wosiro nuna-una tamedaungka yenu gigina ara. 17 Ayero yenuuritira atu ge zo eyero wosina, “Ning Maninana. Ning yo diyang nana. Na ning enoyawa yawa nena.” Ge ayao wosina arauwa.

4Sanda mene Yesu etegari yena.Mk 1:12-13; Lu 4:1-13

1Sanda Yesu etegaise Owenomene Yesuyuno puro eu yanawira baungna. 2 AyenuYesu nung iya mume 40 ayao nona semininasani nete meri magayena ara. 3 Be auneetegaora maung kasa yero eyero sena,“Ning Tuwa Bayaura Mani me yai giro sedaba amimene ma yai minase.” 4 Ayerosenu giro Yesu mene abena eyero sena,“Aung ara. Noeno oko, ge gayao zo eyeromitiya,Minao taungna a gege mene emo bauno

oko soremaise sao mitiya.Tuwa Bayaura una bera atu ge wowosi-

noiya amaze teng nigiti nasaniiwaing narineya.”

5 Ayero senu Sanda mene Yesu yunopuro Tuwa Bayaura dang napo Yerusalemauna baungno ibu bainana enora pugainuwitina ara. 6 Ayero yero nung eno eyerosena, “Ning Tuwa Bayaura Mani me yaigiro etu sasero wosi. Ning eza oko yari-nesa. Noeno oko, ge gayao zo eyeromitiya,Tuwa Bayau mene sai angelo dubu nuna

mene ning diya yarineya. Ayeronasani te nina daba mene gayoiyesero, awong ning wawong menesoga nasani puro wosarineya.”

7 Ayero senu Yesu mene awang seroabena eyero sena, “Ora ge gayao zo demaeyero mitiya,Ning Tuwa Bayau nina amaze gaero gari

oko yase.”8 Ayero senu Sanda mene nung nu-

pema yuno puro diri witiro baungnododopinasani tawing sero-sero zamena-simena yao nunae amaze gipena. 9 Anasani eyero sena, “Boma gitira dirona bowi yarinesa, awiya na nona awiyaapakana ning eno pugarinena.” 10 Ayerosenu Yesu mene ge abena eyero sena,“Sanda, ning na yangdoro baung. Gegayao zo eyero mitiya,

Ning Tuwa nina Tuwa Bayau awiya bowiyase.

Nung dekaongka gege sou yarinesa.”11 Ayero senu Sanda mene nung yang-

doro baungna ara. Sanda baungnu an-gelo dubu ena kasa yero Yesu kora yewaarauwa.

Yesu mene Galilaya tawingna baungnoburo nuna zayena.

Mk 1:14-15; Lu 4:14-1512 Yohane bunao gare pugaiwa mitinu

Yesu mene auna bowi nigiro giro taw-ing awiya yangdoro Galilaya tawingnabaungna. 13 Ayero yero Nasarete napoyangdoro Kapaneam napo maze zo mi-tao masi nuna yena ara. Napo awiya ounazi nugu mitiya. Napo awiya SebulonitoNaftalira tawingna atu mitoiya. 14 Ayerobaungno mitao masi yenu aune porofeteYesayara ge zo eyero mitiya awiya meyena,

15 Tawing zo ou nazira ina mitoiya aunaatu Sebulonito

Naftalira saisibuna yero nowa.Tawing awiya ou Yodan deung enaba atu

mitiya.Tawing auna yazo zo Galilaya.Emo Yuda oko mene atu kasa yero neya

ara.16 Tawing auna emo dubu mumena atu

neya amimenewaegao baina garineya.Magayao awang nasani mumena atu

mitima nowa awena una atuwaegao kasa yariniya.

Yesaya mene ge ayero gaena arauwa.17 Be auna atu Yesu mene zayero uritira

ge sinasani emo bauno eno eyero tugatanasani nauna, “Uritira mitoiya amimenenata Tuwa yero nariniya auna be nuguniya, arare niye dubo darawa yepu.” Ayerosinauna arauwa.

Yesu mene buro-mani siwongpatigeamimene nung ago yaese sena.

Mk 1:16-20; Lu 5:1-1118 Arare wari zore Yesu mene Galilaya

ou nazira bage atu nete emo etobemetare tatore tauna ara. Zo Simonyazo nuna zo Petoro, aune meta nunaAnderea. Awongto wo pumao emo, arareawongto ou auna atu moga papati nasaninewato tauna ara. 19 Taungno awongtoeno eyero sena, “Nito bungputo na agoyaeto. Na nito gipana emo pumaora emoyaeto.” 20 Ayero senu giro awongto moga

Page 8: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 4:21 5 MATIU 5:16nunato mena yangdoro buro nung agoyewato. 21 Atu iropuro bautunete emoetobe awongto metare deka ayao inenupema tauna ara. Yakobo meta nunaYohane awongto Zebedira mani etobeara. Awongto maung nunato Zebedi aunedema wangna atu mitasani moga nunaekora newato giro Yesu mene buro nungago yaetose sena ara. 22 Nung awongtoyau senu giro awongto maung wangna atuyangdoro nung ago yewato ara.

Yesu mene kora yao buro yero nasaninauna.

Lu 6:17-1923YesumeneGalilaya tawing zipunasani

Yuda emora yere ibu sero witiro ge tu-gata nasani uritira mitoiya amimene nataTuwa yero nariniya auna Bowi Iwaing tu-gata nasani emo bauno yaya benaung gitipuro nasani nauwa awiya kora yero nasaninauna ara. 24 Ayero naunu bowi nunamene Siria tawingna teng yenu nigirogiro emo yaya-biyayare, emo iwae sorowenunae-una mokora mitao, emo ena angziapunao, arita ena asama yao amimenekara iropuro nuna-una bamuwa kora yeroaung yena ara. 25 Ayero yenu Galilayatawingna, Dekapolis tawingna, Yerusalemnapora, Yudaya tawingna, Yodan de-ung enabara emo bauno dubu bainakamaamimene nuna-una au dekaongna gaironung ago nasani nauwa arauwa.

5Yesu mene diri atu uriti ge tugata yena.Lu 6:20-23

1 Yesu mene emo bauno dubu bainaawiya giro diri witiro adungno mitinuburo-mani nuna mene nuna-una nugu ba-muwa aune 2 nung ge eyero sinasani emobauno tugata yena ara.

3 “Emo dubo nunae gosinowa wowosi-noiya awong amimene yawa yawa yaese.Noeno oko, awong uriti napo auna gerao.

4 Emo dubo mininasani mitowa awongamimene yawa yawa yaese. Noeno oko,Tuwa Bayau mene dubo nunae kora yaiawong iwaing yarineya.

5 Emo yazo nunae puro wowosinowaawong amimene yawa yawa yaese. Noenooko, awong Maung nunae-una tawingapakana pumarineya.

6 Emo pewayero nari sero merire maga-nonane ayao ine yero nowa amimene yawa

yawa yaese. Noeno oko, awong pumayateng yariniya.

7 Emo ao-diyaore yero nowa amimeneyawa yawa yaese. Noeno oko, Tuwa Bayaumene awong ao-diyariniya.

8 Emo dubo etore oko, dubo dekaongkayero nowa amimene yawa yawa yaese.Noeno oko, awong Tuwa Bayau garineya.

9 Emo mono kasa yaise buro yero nowaamimene yawa yawa yaese. Noeno oko,awong awiya Tuwa Bayau mene ‘emodibaunodi nana’ ayero sariniya.

10 Emo ena nao pewayaore yero nowagiro ena mene awong dedunasani buni-nasani ayero nowa amimene yawa yawayaese. Noeno oko, awong uriti naporagerao.

11 Niye dubu nana yero naya giro emoena mene ge iwinasani yazo ninae purowowosi nasani niye dero tuninasani gememeko-mameko niye eno sarineya,awiya niye yawa yawa yepu. 12Ayero yayaniye dubo iwaing nasani yawa yawa yepu.Noeno oko, niye uritira atu zuma bainapumarineya. Porofete gitau nasani nauwaawong awiya deka ayero dero tuninasaninauwa. Porofetera te weso nunae mazeago nasani nowa, aeno yawa yawa yepu.

Ge nigao dubu mene biyoung waegaoreine yero nanene.

Mk 9:50; Lu 14:34-3513Wo seka mitete gung yoiye sero, emo

wo puro biyoung mene susunowa nimoi-namoi iwaing mitoiya, deka ayero niyetawingna emo bauno apakana awena unatowang atu biyoung ine yero nowa ara.Ora biyoung perusa yariniya, awiya namenono yanane aune mapu nuna nupemakasa yariniye? Aung ara. Biyoung perusayao awiya meko ayero sero augatinowaemo mene papatinowa.

14 Niye emo bauno apakana auna wae-gao ine. Napo zo diri tame daung mokeramitai nona zomene oko worariniya. 15Oraname damana gaero au apero mokora pu-gairo oko wopunonane. Awiya mitao masinuna-una atu pugati nonane emo baunogaro mokora mitowa awiya teng waegatinoiya. 16 Arare waegao ninae mene dekaayero emo baunona una towang atu wae-gaise. Ayero yai awong nao ninae gayaiwaing yai Maung ninae uritira mitoiyaawiya bowi yarineya arauwa.

Yesu nung sao tauyao ge Mose menegaena awiya sisigari oko buna.

Page 9: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 5:17 6 MATIU 5:3517 Niye na eno eyero saneya, ‘Nung sao

tauyao ge Mose mene gaena aune po-rofetera ge awiya disari buna.’ Na enoayero zo oko sae. Ge awiya aung yaiseoko, me yaise kasa yewang ara. 18 Namemokoba sane. Uritire tawingne mi-tarineyato teng Mosera sao tauyao gedeka ayero mitariniya ara. Ayero nasaniMosera sao tauyao ge agegewa dekaong-dekaong awiya dema mitete oko aungyariniya. Awiya me gege yero auneaung yariniya ara. 19 Arare emo zomene Mosera sao tauyao ge maingkokanibamu zo daigati nasani ena mene dekaayero yaese sariniya, awiya uritira mi-toiya amimene nata Tuwa yero nariniyabe aune emo amimene emowosao nibamuyariniya. Ora zo mene dipunasani enadeka ayero yaese sariniya, nung awiya uri-tiramitoiya amimene nata Tuwa yero nar-iniya be aune emo baina yariniya. 20Araresana nigipu. Niye sao tauyao ge gipao emoaune Farisayo auna etutero nao nunae okodaigao yarineya, awiya niye uriti mokoraoko towarineya.

Sao tauyao ge namba 5 auna susuwa sena.Lu 12:57-59

21 Aya ewowo naname eno ge zo eyerosao ara, ‘Ning emo oko dasa magayae.Zo nung mani dai magayariniya, nungawiya ge burora gerao yariniya.’ 22 Aratanane mene zo niye eno eyero tugata nenaara: Zo nung otao nuna eno tini ka-pao pumariniya, nung amimene ge buroragerao yariniya. Zo nung otao nuna eno‘Ning mani meko nibamu’ ayero sariniya,nung emo gitau yao dubura augao aunagerao yariniya. Zo nung otao nuna eno,‘Ning dau dubo siwingyao’ ayero sariniya,nung awiya soma mekora baungno iyaoragerao yariniya. 23Arare ning aitara doperonona zo Tuwa Bayau eno pugari seronasani aune eyero kotumarinesa, ‘Otaonana aune dubo meko nanato mitiya.’24 Ayero sero nona nina demese pugasamitai ning baungno otao nina aune ge korayero aune kapetegairo nona nina aitarapugase. 25Ning zazra una baungno ge buroyasese saya giro oko kasa yaore nagibeatu nasani aune emo ning gera pugatiniyaaune ge mena kora ye. Ayero oko yaoyasa iwo nina mene ning mena zazra unapugairo susuwa nina sai zaz mene goroboemo nuna eno sai, ning bunao gare pu-gariniya. 26 Na meba sane. Ning ayero

mitete tebeba oko kasa daung yarinesa.Otao nina-una abena pugasa aung yerobaingtai aune ning kasa daung yarinesaarauwa.

Sao tauyao ge namba 6 auna susuwa sena.27 Aya ewowo naname eno ge zo eyero

sao ara: ‘Ning kuma oko yase.’ 28 Aratanane mene zo niye eno eyero tugata nenaara. Emo zo mene bauno zo giro dubo-dubo yariniya, awiya nung bauno aenodubo mene kuma yetiya ayero yariniya.29 Arare diti moko nina zo mene pasenayasese yai giro diti moko awiya zokero au-garinesa. Taung nina zere-tutupore puronasa soma meko iyaore auna atu augayababosi sero saineba diti moko nina zogera ye. 30 Ora wawong me nina menening pasena yasese yai giro wawong awiyakapero yangdo. Taung nina zere-tutuporepuro nete soma meko iyaore auna atubabosi sero, saineba wawong nina zo geraye.

Mt 19:9; Mk 10:11-12; Lu 16:1831 Aya ewowo naname eno ge zo eyero

sao ara: ‘Zo nung bauno nuna yangduwariyero giro bauno yangduwaora igi nungeno pugairo aune bauno iyengtai babaise.’32 Arata nane mene zo niye eno eyero tu-gata nena ara. Zo nung bauno nuna kumaoko yao amaze tebeba yangduwariniya,awiya nung bauno nuna kuma bauno yaiseyariniya. Ora bauno mene kuma yariniya,awiya emo nung dotinasani pasena okodimariniya. Zo nung bauno emo zo meneyangduna awiya atariniya amimene kumayariniya.

Sao tauyao ge namba 2 auna susuwa sena.33 Aya ewowo naname eno ge zo eyero

sao ara, ‘Ning Tuwa Bayaura benaungnasao tauyao ge nina awiya ge oko iwase.Sao tauyao ge sero giro Tuwara benaungnadiung me yae.’ 34 Arata nane mene zoniye eno eyero tugata nena ara. Ge zosasa emo bauno gaya me yaise sero nonazora yazo yausero oko sase. Uritira yazoyausero sao tauyao awiya eyao eno yang-duwaese sinena. Uriti napo awiya TuwaBayaura mitao-masi. Arare ning uritirayazo yausarinesa, awiya Tuwa Bayaurayazo dema yau sarinesa ayero yariniyaara. 35 Tawingna yazo awiya yauserosao tauyao awiya dema eyao eno yang-duwaese sinena. Tawing awiya TuwaBayaura te guto yao ara. Arare tawingnayazo yausarinesa, awiya Tuwa Bayaura

Page 10: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 5:36 7 MATIU 6:8yazo dema yausarinesa ayero yariniyaara. Yerusalem napora yazo yauserosao tauyao awiya eyao eno yangduwaesesinena. Yerusalem awiya Tuwa bainananapo, arare napo Yerusalem yazo yausari-nesa, awiya Tuwa Bayaura yazo demayausarinesa ayero yariniya ara. 36Ora ziyoato ninae yausero sao tauyao awiya demayangduwaese sinena. Noeno oko, niye gitiai ninae zo neyangyao awiya saya siwingyarinita? Ora giti ai siwing yao zo sayaneyang yariniye? Awiya aung ara. 37Arareniye ge me sari yero giro “Yore” gege, o“Aung” gege ayero sepu. Ge ena susuunosao awiya mekora maung auna una atubutunoiya.

Yao abena yao awiya aung ara.Lu 6:29-30

38 Aya ewowo naname eno ge zo eyerosao ara, ‘Zo mene diti moko nina gayaizokai giro abena gayasa zokae. Ora zomene di nina dai bezai giro abena debezae.’ 39 Arata nane mene zo niye enoeyero tugata nena ara. Emo meko meneniye puro gera gaira yari saya taung aingsoninae oko sorepu. Nupema zo mene ningsowena dai giro enaba deka ayero gipe dae.40 Ora zo mene ning gera pugairo taungwori nina zuma wosao awiya pumari saigiro mo uno awinao nina zuma bainaneawiya dema nung eno pugai pumae. 41Oragorobo emo zo mene ning nona nuna di-ungno puro nagibo apungkaka babasesesai giro ning nona nuna diungno nag-ibo imoko kara baungputo. 42 Deka ainezo mene nona zo eno isa sai giro pugaipumae. Ora nona nina zo tebeba puro narisai giro awang oko sase.

Iwo eno dubo bayao yao.Lu 6:27-28; Lu 6:32-36

43 Aya ewowo naname eno ge zo eyerosao ara, ‘Ning otao nina kora ye, ora iwonina zo iwo ye.’ 44 Arata nane mene zoniye eno eyero tugata nena ara. Iwo ni-nae eno otao yepu. Niye dero tuninowaawiya awong eno Tuwa Bayau eno isasepu. 45Ayero yarineya, awiya niyeMaungninae uritira atu mitoiya auna mani meyero narineya. Nung amimene sinoiwari nuna mene emo iwaingne mekoreapakana awiya waegairo aung yero noiya.Nupemawaawiya sinoi emo iwaingne emonao mekore auna-una teng wowosinoiyaara. 46 Emo bauno niye dubo bayao yeronowa awong aeno gege bayao yaya Tuwa

Bayau mene nono yero niye gai iwaingyarinei? Nao awiya emo bauno uritirage dotinowa amimene dema yero nowaara. 47 Niye otao mani ninae gege taironaya aune nao ninae mene nono yero emobauno enana nao awiya daigariniye? Digaawong deka ayero yero nowa. 48 Arataniye mene zo uritira Maung ninae etuteronoiya auna teng yero neupu.

6Mono pumaora ge.

1Niye Tuwara buro yanenese sao awiyateba emo bauno mene niye bowi yaesesero oko puro nae. Ayero yaya Maungninae uritira atu mitoiya amimene nonaiwaing niye eno abena oko pugariniya.

2Ning emomono pupunasani ena menegaese to oko pisarinesa. Ge iwao emoawong me sao yero nowa amimene yereibu enana atuta napo kakame atu emomono pupunowa awiya ena mene giroawong emo yazore saese ayero yero nowaara. Na ge me niye eno sinena era. Emoena mene awong eno yawa yawa yeronowa amimene abenanunaenoi aung yeronoiya. Nete ago abena iwaing zo okopumarineya. 3 Ayao ine oko yarinesa.Ning mono pupunasani bayao nina awiyapungyero nebu eno oko sase. 4 Ayero yasamono iwaing nina pungyero mitariniya.Ayero yai Maung nina nona pungyao gosi-noiya amimene abena iwaing ning enopugariniya.

Isara ge.Lu 11:2-4

5 Niye isa sari yero giro ge iwao emoawong me sao yero nowa aine oko yae.Awong yere ibu enana atuta kakame atudopero isa saora tauyero nowa, awiyaemo bauno mene awong giro bowi yaesenowa. Arare amimene abena nunae yeronoi aung yero noiya ara. Nete ago abenaiwaing zo oko pumarineya. 6 Arata ninemene zo isa sari yero giro garo nina aunawitiro garo be gazero aune Maung ninapungyero mitoiya aeno isa se. Ayeroyasa Maung nina nona pungyao gosi-noiya amimene abena iwaing ning enopugariniya ara.

7Niye isa tebeba bemene gege oko sepu.Awiya diga mene yero nowa auna tani.Awong amimene ge gayang-gayangne isasinanane Tuwa Bayau nigariniya ayerosero nowa ara. 8Arare niye tani nunae ine

Page 11: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 6:9 8 MATIU 6:28oko yepu. Maung ninae mene niye nungeno isa oko saore nona kau yero nowaawiya gosinoiya. 9 Arare niye isa eyerosepu.O Mama nanae ning uritira atu mitosa,

yazo nina dang mitaise.10 Bung, dubo sero tawing sero auna

Tuwa nanae yase.Uritira atu ge nina dipunowa, aine taw-

ingna etu nanae una atu kasa yaise.11 Ma nae eno wari be sero pugatinosa

awiya yeme pugai.12 Pasena emo ena mene nae eno yero

nowa awiya yangdotinonane, ainening pasena nanae yangdo.

13Nae etegaora atu oko pugase.Nae mekora atu sorero pung. Awiya me

yaise.14 Niye emora pasena yangduwaya giro

uritira Maung ninae mene pasena ninaedeka ayero abena yangduwariniya ara.15 Ora niye emora pasena puro naya giroMaung ninae mene pasena ninae dekaayero puro nariniya arauwa.

Semini nasani naora ge.16 Niye Tuwa Bayau eno nona semini

nasani benaung ninae yayare mene yaineoko nasani nae. Ge iwao emo awongme sao yero nowa amimene ayero yerobenaung nunae awetu suwero yero nowa.Awiya emo bauno ena mene awong sem-iniro neya auna susuwa gaese ayero yeronowa. Na meba sinena. Emo baunomene awong eno yawa yawa yero nowaamimene abena nunae yero noi aung yeronoiya. Nete ago abena iwaing zo okopumarineya. 17 Arata nine mene zo nonasemini nasani benaung nina saero gitiai nina kisagairo neu. 18 Ayero yasaemo bauno mene semininesa awiya okogarineya. Maung nina pungyero noiyaamimene nata gariniya. Ayero yero nungnona pungyao gosinoiya amimene abenaiwaing ning eno pugariniya arauwa.

Uritira wau me.Lu 12:33-34

19 Wau moni ninae awiya tawingna etuoko wori mene dowaya mitae. Tawingnawau moni awiya ziri mene dedunoiya, okayai yero meko yero noiya, arita emomene goma yauseuno ugaing pupunowa.Arare wau ninae tawingna etu oko worimene dowae. 20 Wau ninae awiya uritiraatu wori mene dowepu mitae. Uritirawau moni awiya ziri mene dao ine teng

oko, nupema kayai yao ine teng oko, nu-pema emo mene goma yauseuno ugaingpumao ine teng oko. Arare wau monininae awiya uritira atu wori mene dowepumitae. 21Noeno oko, masi wau moni ninaemitoiya masi dekaongka auna atu duboninae mitariniya arauwa.

Taungna waegao.Lu 11:34-36

22Diti moko nina awiya taung nina aunawaegao ara. Arare diti moko nina iwaingmitai aune taung aingso nina deka iwaingwaegaoremitariniya. 23Ora ditimokoninameko yai aune taung aingso nina dekaayeromume yariniya ara. Arare dubo ninadeka ayao ara. Dubo nina menemume yai,mume bainakama nina ina mitariniya.

Name emo tuwa etobe sou yao ine tengoko.

Lu 16:1324 Mani dekaongka mene emo tuwa

etobera una atu sou buro yai teng okoyariniya. Awiya nung zo otao nasani zoeno iwo yariniya. Arata nupema zo tumodidinasani zo eno bereya yariniya. Niyedeka ayero Tuwa Bayau eno sou buro yaoarita wau monina sou buro yao awiyaetobe deka ayero yao ine teng oko arauwa.

Nona piti aeno sero kotung-katung okoyanene.

Lu 12:22-3125 Arare na niye eno sana nigipu. Niye

nao ninae eno kotung-katung nasanieyero oko sae, ‘Nona minao natu tamarinenine? Ou minao natu tamari nenine?’Nupema niye taung aingso ninae enokotung-katung nasani eyero oko sae,‘Taung wori natu tamari nenine?’ Niyesepu. Nao ninae mene me ta nona meneme niye? Taung aingso ninae mene me tataungwori ninaemeneme niye? 26Niye nimamani kotungno gipu. Awong buro unoyetero yero urinasanita wo dedunasanigainasani ayero oko mininowa. Awongnona minao oko gurutu yero nowa. Aratauritira Maung ninae mene saineba nonaminao nunae tapunoiya ara. Awiya nononiye? Niye wosao nunae ing? Awiyaaung ara. Arare nung nona iwaing niyeeno pugariniya. 27 Ninae-una zo menenao nuna eno kotung-katung nasani netewari be ena nao nuna-una susuuno pakatame yai teng yarinita? Aung ara. 28 Niyenoeno taung wori more eno yanakanakotungkatung yero nowi? Niye i ware atu

Page 12: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 6:29 9 MATIU 7:16agiti bairo wuzi ditinowa auna susuwaawiya kotungno gipu. Awong asinoaimaora buro oko yero nowa. Nupemaawong mo gayaora buro oko yero nowa.29 Arata na niye eno sinena era. Gitauemo tuwa Solomon mene taung nunasipunasani yero baingtiti nasani nauna,arata simao nuna yero nauna amimenei wuzira simao awiya oko daigaina. 30 Iwuzi yeme ware atu iwaing ditiniya,arata gora emo mene wezero igiyarineyaara. Arata saineba, Tuwa Bayau menesinoi simao iwaing kasa yero Solomonnasimao iwaing awiya daigati noiya. TuwaBayau mene ayero yero noiya, arare nungnoeno niye eno mo taung wori oko tamaoyariniye? O tumodiyaobesaoreniye, nungniye eno mo taung wori iwaing-kawaingtamariniya. 31 Arare niye kotung-katungnasani eyero yanakana oko sae. ‘No yerominari nenine? No puro minari nenine?’32 Awiya diga mene kotumao nunae aunapugatinowa mitoiya ara. Niye nona awiyaaung iwaing oko narineya, awiya uritiraMaung ninaemene nigitinoiya ara. 33Niyedubo ninae puro pu uritira ge nuna aritanao pewayao nuna auna gaipu mitae.Ayero yaya nung auna tame nona apakanaawiya pugai pumarineya. 34 Arare yayaago kasa yariniya auna kotung-katungoko yae. Gorara kotung-katung yao awiyagorara gerao gege. Wari be sero auna yayatamao nuna mene gerao nuna mitai tengyariniya arauwa.

7Name zaz mene yaine oko yanene.Lu 6:37-38; Lu 6:41-42

1 Tuwa Bayau mene niye gera pugoiyesero, niye zaz mene yaine yero emo enagera oko pugae. 2 No eno oko, emogera pugati nasani ge sarineya, teng TuwaBayau mene niye eno abena sariniya. Oraniye nona emo eno pugarineya, teng TuwaBayau mene niye eno pugariniya. 3 Ningnoeno otao nina-una diti mokora uzo-zorumitiya awiya gosinasani nina-una ditimokora i zizaing mitiya awiya oko girobaingtao nesi? 4 I zizaing nina-una ditimokora mitai aune ning otao nina enoeyero sasa teng yarinita? ‘Nina ina ditimokora uzozoru mitiya awiya pumane.’5Ge iwao emo me sao ine yero nowa, ninaina ditimokora i zizaingmitiya awiya gitaupuro aune giro baingtiti nasani otao ninaauna diti mokora uzozoru pumasa teng

yariniya ara. 6 Niye uritira ge auna nonaawiya sino eno oko pugae. Nupema simaowau onone ninae me awiya pu eno okoaugairo yangduwae. Ayero yaya awongnona ayao ine awiya te mene patiro aunemena kapete gairo niye gamaneya.

Isa sinete aune nona pumao.Lu 11:9-13

7 Niye Tuwa Bayau eno isa sinete aunepumarineya. Niye tamaora buro yeronete aune me tamarineya. Niye isa ni-nae mene garo be daine yero nasani nayaTuwaBayaumenenigariniya. 8Emobaunoisa sinowa amimene pupunowa. Emobauno tamaora buro yero nowa amimeneme tapunowa. Emo bauno isa menegaro be daine yero nowa auna isa awiyaTuwa Bayau mene nigitinoiya. 9 Ora ni-nae una awe mene mani nuna ma enosai daba pugariniye? 10 Arita wo enosai yi pugariniye? 11 Aung ara. Niyeemo memeko-mameko mene mani aw-iso ninae aeno nona iwaing pugatinowaara. Arare eyero gosinonane ara: Maungninae uritira mitoiya auna bayao menetawing emora bayao awiya daigatinoiya,aeno nung emo bauno isa sinowa awongeno nona iwawaing-kakawaing witao pu-gariniya. 12 Niye nao emo mene niye enoyaese arataungno yero nowa teng ayaoine awong eno yepu. Ayero yaya aunesao tauyao ge apakana arita porofetera geapakana gaewa awiya teng dipunowa ayaoine yariniya.

Towao-bera ge.Lu 13:24

13 Niye nao mera towao-be maingkokaauna toipu. Gera yao napo auna towao-be awiya bainakama. Nupema nagibonuna dema bainakama. Auna emo baunodaigairo mene bautu nasani nowa ara.14 Nao mera napo auna towao-be awiyamaingkoka. Nupema nagibo nuna demataung dao bainane. Arare emo bauno agiokoka mene gege tapunowa arauwa.

Ge iwao emo awong me sao yero nowaauna ge.

Lu 6:43-44, 13:25-2715 Ge gipao emo ge iwao awong sao

nunae awiya lamana ine, dubo wosaogege. Arata moko nunae mene zo sinonamoko ine, gorobo moko. Arare awongumo yero baingtiti nasani neupu. 16 Genunae-una me awiya giro aune susuwanunae garineya. Pura mene biye zuwero

Page 13: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 7:17 10 MATIU 8:12iyarinita? Arita masao mene ona zuweroiyariniye? 17 Aung ara. I iwaing awiya meiwaing itinoiya. I meko awiya me mekoitinoiya. 18 I iwaingna atu me meko kasayao ine teng oko ara. Nupema imekora atume iwaing kasa yao ine a deka tengoko ara.19 Arare i zo me iwaing oko iyao yai girokapero au iyaora garineya ara. 20 Susuwaayero mitiya, arare niye ge nunae-una meawiya giro aune susuwa nunae garineya.

21 Emo mene na eno “Tuwa nana,Tuwa nana,” ayero sero nowa awongteng apakana uritira mokora okotowarineya. Mama nana uritira mitoiyaauna ge dipunowa awong amimenegege towarineya ara. 22 Emo daigairomene be bainana atu na eno eyerosarineya, “O Tuwa nanae, nae be nina-una Tuwa Bayaura ge porofete menesaine yewangne. Ora be nina-una iwaetunewangne. Ora be nina auna buro bainayewangne.” 23 Ayero saya na awong enoeyero sarinena, “Na niye zo za nibamu okogosinona. Doro zanepu aung yae, pasenaemo niye.”

Emo etobe garo gamuwato auna ge eniya.Lu 6:47-49

24Emo zomene ge nana ewiya nigiro di-mariniya, nung awiya emo nigao bainane.Nung emo zo garo nuna-una ziwong koteme wauno pugainu dopena ayao ine ara.25 Ayero yenu mitinu wabamu baina denugaro tau yero mitina ara. Garora ziwongmutero baingtinare, aeno tau yero mitinaara. 26 Ora emo zo mene ge nana ewiyanigiro yangduwariniya, nung awiya emodarabi mene yaine garo ziwong tame pakayena, ayao ine yariniya. 27 Ayero yenumitinu wabamu baina denu garo gisenaara.” 28 Yesu mene ge awiya sinete seroaung yenu emo bauno awong ge nunadina awiya nigiro wawong di gamuwa.29 Awiya noeno oko, nung gera susuwamene ge diro baingtina. Awiya sao tauyaoge gipao emo awong ge gipinasani nauwa,awiya yangdoro daigairo putoungne senaarauwa.

8Yesu mene emo bozo tauyaore zo kora

yena.Mk 1:40-45; Lu 5:12-16

1 Yesu mene diri atu wowosinenu emobauno dubu baina amimene nung agoyero 2wowosinewa emo zo bozo tauyaore

mene Yesura benaungna baungno nuguatu boma gaero koing gairo eyero sena,“Tuwa, ning putoung nina mitiya, ararening na kora yari yero giro kora yasaiwaing yarinena.” 3Ayero senu Yesu menewawong pugairo taung nuna dingyeroeyero sena, “Na ayero yari kotupunena,arare bozo nina soyaise.” Ayero sinenubozo nuna mena soyewa taung nunaiwaing yena ara. 4 Yesu mene ayeroyero nung eno eyero sena, “Tani ningeno yetena auna bowi awiya emo zo enooko sase. Ning baung, taung nina awiyapirisa eno gipasa gae. Ayero nasani nonaMose mene Tuwa Bayau eno pugasesesena awiya pugasa yaya nina aung yetiyaauna susuwa giro baingtarineya.” Ayerosena arauwa.

Yesu mene gorobo emora gitau yao zoauna soumani kora yena.

Lu 7:1-105 Yesu mene Kapaneam nape baungno

atu nenu Romana gorobo emora gitauyao zo mene nuna-una kasa yero nungyausero eyero sena, 6 “Tuwa, soumaninana yaya mou-mesa yao puro gare atuapegairo mitiya.” 7 Ayero senu Yesumene abena eyero sena, “Na buro korayarinena.” 8 Ayero senu gorobo emoragitau yao mene ge abena eyero sena,“Tuwa, na emo iwaing oko. Arare ninggaro nana-una towasa teng oko yariniya.Aeno ning etu mitasani aune ge gege sasasoumani nana iwaing yariniya. 9 Awiyagosinena, noeno okowata, na emo babuzeago yero nona. Nupema na gorobo emoenana gitau yao. Arare nunae-una zobabaise sana babariniya, arita zo baisesana bariniya. Aine soumani nana buroyaise sana yariniya. Arare ning etu mi-tasani ge gege sasa soumani nana iwaingyariniya, awiya gosinena.” 10 Ayero senuYesu mene ge awiya nigiro wawong digauno emo dubu nung ago nasani newaaeno eyero sena, “Na ge me niye enosinena. Isreli emo ninae-una atu emo zotumo diyao eyao ine zo oko tamuwang.11 Arare eyero tugata yana nigipu. Wariwosaorata witaora atu emo Yuda okodaigairo mene kasa yero Abraham IsakaYakobo awong aune demauritimokora atuaugairo ana-bonene yero adungno min-inasani yawa yawa yarineya. 12 Arataemo uriti mokora gerao nunae mene zomumena baungno zi irare barare sinasani

Page 14: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 8:13 11 MATIU 8:34mitarineya.” 13 Ayero sero gorobo emoragitau yao eno eyero sena, “Ning baung,tumo diyao nina-una me kasa yariniya.”Ayero senu soumani nuna be dekaongkaaune iwaing yena arauwa.

Yesu mene Petorora imeti auna yaya korayena.

Mk 1:29-34; Lu 4:38-4114 Yesu mene Petorora una gare witiro

imeti nuna yaya taung kokoni yao puromitinu gigina ara. 15 Giro wawong nunaininu yaya bisi sena. Ayero yenu baunoawiya iropuro Yesura nona sainu miniwaara. 16 Ture inu emo bauno iwae sorowemokora mitao daigairo puro bumuwa ara.Ayero yewa Yesumene iwae sorowe nunaebe nuna mene tunena ara. Ayero nasaniemo bauno yayare apakana kora yena ara.17Ayero yenu porofete Yesaya mene ge zoeyero gaena awiya me yena.Nung yaya naname kora yai iwaing yarine-

nane.Nupema, nung mouyao naname di-

mariniya.Yesu ago yanenese sao auna ge.Lu 9:57-62

18Emo bauno daigairo mene Yesura unakasa yero nung zimuwa giro buro-manimene nung puro dawero ou nazi deungenaba atu pugaese sena. 19 Arare babarisero nenu sao tauyao ge gipao emo zomene nuna-una nugu buro eyero sena,“Gipao emo, ning natu natu babarinesaawiya na teng ning ago yarinena.” 20Ayerosenu Yesu mene abena nung eno eyerosena, “Wo niniyang awong awao masire.Nupema ni mamani deka ayero awongpaungne. Arata na Emora Mani menezo niya-koma apegairo oregao aungwarekeusumanasani nona. Arare ningmenanaago yari oko sase.” 21 Ayero senu nunae-una dubura zo mene nung eno eyero sena,“Tuwa, ning nigasa na gitau mama nanamagayai mutero aune na ning ago yane.”22Ayero senuYesumene abena eyero sena,“Ning na ago ye. Emo ititi aung meneyaine yero nowa amimene magayao emomutaese.” Ayero sena arauwa.

Bisi mene Yesura ge diuna.Mk 4:35-41; Lu 8:22-25

23 Ayero sero wangna witinu buro-mani nuna witiwa aune bamuwa ara.24 Bautunewa bisi mena buro wito gaenukakawa iropuro bainakama yenu witowang mokora toina. Be awiya Yesu nung

auriti awinena ara. 25 Arare buro-maninuna mene baungno uwero eyero sewa,“Tuwa, nae soreung. Name kara noserotura babari sero nenane.” 26 Ayero sewagiro eyero sena, “Tumo diyao ninae bainaoko. Niye noeno awang nei?” Ayero seroiropuro kakaware bisire gona yenu somabisi binono dena ara. 27 Ayero yenu emomene giro wawong di gauno eyero sewa,“Emo ewiya noiye? Nona apakana aunebisire kakaware dema ge nuna nigitinei?”Ayero sewa arauwa.

Yesu mene emo etobera una atu iwaetunena.

Mk 5:1-20; Lu 8:26-3928Yesu mene ou nazi buwagairo Gadara

emora tawing auna kasa yena ara. Kasayenu emo etobe biritira atu buro nungtamuwato ara. Iwae sorowe nunatouna mitauwa awongto gorobo baina yeronasani nauwato emoenamene awangyeronagibo auna buro baungno oko yao yeronasani nauwa ara. 29Arare awongto wawasero eyero sewato, “Ning Tuwa BayauraMani mene nato eno no yari butunesi?Ning be baina oko kasa yaore yaya buronae eno pugari butunesita?” 30 Be aunepu witao amimene ake ina atu nona min-inasani mitiwa. 31 Arare iwae sorowemene isa sinasani Yesu eno eyero sewa,“Ning nae tunari yero giro sasa pu dubuouna-una mokora towanene.” 32 Ayerosewa giro nung awong eno eyero sena,“Niye baungpu!” Ayero senu awong emoetobe yangdoro baungno pu dubu newaauna-una mokora toiwa ara. Ayero yewapu apakana yanakana sungno kowarabaungno ou nazira gutero ou miniromamagayero aung yewa ara. 33 Ayeroyewa pu diya newa awong dema zanewaara. Zanero baung napo bainana yeroge ungwe awiya apakana keregairo seroaung yewa ara. Awong tani emo etoberauna kasa yena auna ge ungwe awiya yewaara. 34 Ayero sewa giro napo bainanaemo bauno awong apakana iropuro Yesutamari bamuwa. Awong buro nung gironung eno ge tau tataware yao sinasaninung tawing nunae yangdoro babaisesewa arauwa.

9Yesu mene emo zo te-wawong gimao

awiya kora yena.Mk 2:1-12; Lu 5:17-26

Page 15: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 9:1 12 MATIU 9:181 Yesu mene wangna witiro ou nazi nu-

pema buwagairo napo nuna-una baungna.2Baungnokasa yenuemozo te-wawonggi-mao awiya gogara pugaiwa apegairo mit-inu diungno puro bumuwa ara. Ayeroyewa Yesu mene tumo diyao nunae-unasusuwa giro emo asama yao eno eyerosena, “Mani nana, ning awang oko yase.Tau ye. Pasena nina disero aungnena era.”3 Ayero senu Yudara sao tauyao ge gipaoemo ena awong dubo nunae mene eyerokotumuwa, “Emo emimene Tuwa Bayaumene yaine niya.” 4 Ayero kotupunewaYesu mene kotumao nunae giro aung yeroeyero sena, “Niye noeno ge meko ko-tupunei? 5 Name emo yayare aeno ‘Irop-ung, ang yase’ tebeba ayero sanane nungoko ang yao yariniya, awiya name menggarinenane. No eno oko, emo baunomenege naname gaya ge iwao yariniya. Arataname ‘Na pasena nina disinena’ tebebaayero sarinenane, awiya name meng okogarinenane. No eno oko, emo baunomenege naname auna me awiya gao ine tengoko. 6 Arare na pasena disaora putoungpuro tawingna etu nona awiya gaese serona ge ewiya dema nung eno sarinena:Na ning eno eyero sinena, Iropuro awaomasi gogare nina puro baung nina gareyase.” 7 Ayero senu emo awiya iropuronunanape baungna ara. 8Ayenu emodububaina amimene tani awiya giro awang yeroTuwa Bayau nung putoung ayao zo emorawaweng pugaina, awiya giro nung bowiyewa arauwa.

Yesu mene Matiu yau sena.Mk 2:13-17; Lu 5:27-32

9Yesumene atu iropuro bautunete takispumao emo zo yazo nuna Matiu nungtakis pumaora gare atu mitinu giro nungeno eyero sena, “Ning bung na ago yase.”Ayero senu giro iropuro nung ago yenaara.

10 Ayero yero nung Yesu garo nuna-una atu nona minaise senu witinu aunetakis pumao emo aune Yudara sao tauyaoge dao emo daigairo amimene kasa yeroYesu buro-maine aune dema tairo nonaminiwa ara. 11 Ayero newa Farisayo meneawong giro buro-mani nuna eno eyerosewa, “Gipao emo ninae mene noenotakis pumao emo aune Yudara sao tauyaoge dao emo aune dema mitasani nonamininei?” 12 Ayero sewa ge awiya Yesumene nigiro abena eyero sena, “Emo yaya

aung mene doktara una oko bautunowa.Arata emo yayare gege mene doktara unabautunowa. 13 Niye baungno ge gayaoeyero mitiya auna susuwa kotungno gipu.Na Tuwa Bayaumene niye zawing pugaese

oko ara tapunona. Niye monopumaese aratapunona.

Na emo nao nunae pewayao sinowaawiya yausari sero oko bumuwang. Aratana emo pasena nao awiya yausari bu-muwang.” Ayero sena arauwa.

Seminiro naora ge sewa.Mk 2:18-22; Lu 5:33-39

14 Be auna atu Yohanena buro-manimene Yesura una kasa yero nung atatayero sewa, “Nae aune Farisayo aune naenona minao semini nasani yero nonane,arata buro-mani nina mene zo awongnoeno nona oko seminao yero nowi?”15Ayero sewa Yesumene awong eno abenaeyero sena, “Emo bauno ataora sao zuwaonasani mitaya emo nung bauno atariniyaamimene awong aune dema nariniya beaune awong dubo mininasani nona sem-inaese saya nigarineita? Aung ara. Oraago emo awiya iwo mene puro babayaaung yariniya be aune awong nona sem-inarineya. Deka ayao ine na eno yayaaune buro-mani nana mene nona semi-narineya. 16 Name mo toto worero ga-yari sero mo be sekawa puro mo asoraoko gainonane. Ayero yari nenane, awiyamo sekawa mene watimai mo aso nupemakerai toto bainakama yariniya. 17 Nameouwain sekawa puromeme aingsomaturaoko sukupunonane. Ayero yarinenane,awiya ou wain mene daing yero memeaingso inai kerai ou wain meme aingsoreawiya gera gaira yarinenane. Name ouwain sekawa puro meme aingso sekawarasukupunonane. Ayero nonane ou wainsekaware meme aingso sekaware awongtokara iwaing mitowato ara.” Ayero sena.Ge eniya awiya tebeba oko sena. Awongsusuwa ewiya gaese sero sena: Nung naosekawa auna ge sinauna, arare buro-maninuna mene Yudara tani matu awiya yang-doro tani sekawa gege puro narinenaneayero sena arauwa.

Yesu mene bauno zo kora yero aune manibaunodi zo magayaora atu uwenu seka yeroiropuna.

Mk 5:21-43; Lu 8:40-5618 Yesu nung ge awiya sinasani mitinu

yere ibu diya emo zo mene nuna-una buro

Page 16: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 9:19 13 MATIU 10:5benaungna atu koing gairo eyero sena,“Mani nana baunodi yeme magayetiya,arata ning puro babana wawong nuna-unatame pugasa iropariniya.” 19 Ayero serobaungnu Yesu mene iropuro buro-maninuna aune emo awiya ago yero bamuwaara. 20Bautunewabauno zo yupupunasaninawe dunu dawang 12 ayao yena amimeneYesura una ame baungno Yesura taungwori tera atu ding yena ara. 21 Ayeronasani nuka nutope eyero kotuna, “Taungwori nuna gege ding yero iwaing yari-nena.” 22 Ayero kotungno ding yenu Yesumene kapetegairo bauno giro eyero sena,“Aya nana, ning oko awang yase. Ningtumo diyao nina mene iwaing yetesa.”Ayero sinenu bauno awiya mena iwaingyena ara. 23 Ayero yenu Yesu mene bau-tunete diyara gare witiro bui pisao emoaune emo bauno dubu bainane amimenezire buware nasanimitiwa giro eyero sena,24 “Niye kasa yero bungpu! Mani baunodiawiya nung oko magayao. Nung auritiawiniya.” Ayero senu awong nung izewaara. 25 Ayero yewa nung senu wosiroaung yewa mani magayao mitina auna-una baungnomani baunodi awiyawawongininu iropuna ara. 26 Ayero yena auna gebowi mene tawing auna atu daure gairoteng yero baungna arauwa.

Yesu mene emo diti guma yao etobe auneiwae sorowe mokora mitao zo awiya kora yena.

27 Yesu mene atu iropuro bautunenuemo diti guma yao etobe mene nungago yero yausinasani eyero sewato, “ODawidira sai, ning nato eno yo-amase.”28 Yesu bautunete gare witinu awongtonuna nugu baungno kasa yewato ara.Nuna-una kasa yewato giro Yesu meneawongto atata yero sena, “Diti moko korayaora putoung nana-unamitiya ayero serogigeyato me yeti bumeitota?” Ayero senuawongto sewato, “Yore, Tuwa. Gigenatome niya.” 29 Ayero sewato giro nung ditimoko nunato dingti nasani eyero sena,“Tumo diyao ninato auna me mene ni-nato ina kasa yaise.” 30 Ayero senu ditimoko nunato pagaina ara. Ayero yenuYesu mene awongto eno sao tauyao geeyero pugaina, “Nito tani auna ge bowiemo ena eno oko saeto.” 31 Ayero sena,arata awongto doro baungno ge bowi nunasero sero yewato tawing auna teng yenaarauwa.

32 Yesu buro-mani nuna aune atu irop-uro bautunewa emo zo puro Yesura unabumuwa ara. Iwae sorowe zo nuna-unamitaunu ge aung nasani nauna. 33 ArareYesu mene iwae sorowe tunenu baungnuemo awiya ge sena ara. Ge senu emo dububaina amimene wawong di gauno eyerosewa, “Isreli tawingna etu gitau nona ayaoine zo oko kasa yenu gigiwangne.” 34Ayerosewa, arata Farisayo mene Yesu eno eyerosewa, “Iwae sorowera gitau yao menenung sorepunoi iwae sorowe tunero noiyaara.” Ayero sewa arauwa.

Yesumene emobauno eno yo amao tauna.35 Arare Yesu nung atu nasani napo

bainata maingkoka awiya nung tengnasani nauna ara. Atu nasani yere ibununae sero toiro ge gipinasani TuwaBayaunata Tuwa yero nariniya auna Bowi Iwaingtugata nasani nauna ara. A nasani emobauno yayare apakana kora yero naunuyaya nunae bisi sero aung yero naunaara. 36 Arare nung emo bauno dubu bainaawiya giro awong eno yo amao tauna. Noeno oko, awong lama dubu diya aungine. Arare awong putoung aung dubomininasani nauwa. 37 Arare nung buro-mani nuna eno eyero sena, “Nona bureetu zauno mitiya, arata pumaora emoetoka gege. 38 Arare niye pumao buroramaung eno isa saya nungnonapumao emotamai buro nuna-una babaese.” Ayerosena arauwa.

10Yesura buro-mani auna yazo.Mk 3:13-19; Lu 6:12-16

1 Yesu mene buro-mani nuna 12 yausenu bumuwa iwae sorowe tunaoraputoung aune yaya benaung giti ko-rayaora putoung aune awiya awong enopugaina ara. 2 Aposolo 12 auna yazonunae awiya eyao era: Gitau yao Simonyazo nuna zo Petoro, meta nuna Anderea,Yakobo Zebedira mani, aune meta nunaYohane, 3 Filip aune Batolomiu, Tomasaune Matiu takis pumao emo, YakoboAlifayora mani, aune Tadias, 4 SimonZelote aune Yudas Iskeriot nung naweYesu keregaina arauwa.

Yesu mene buro-mani nuna eno buro gesena.

Mk 6:7-13; Lu 9:1-65 Yesu mene buro-mani nuna 12 awong

awiya burora iyengtiti nasani eyero sena,

Page 17: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 10:6 14 MATIU 10:28“Niye emo Yuda okora una tawingna okobabae, arita Samaria napo auna demaoko babae. 6 Isreli emo bauno dubuawong lama tara yetugao ine auna-unagege baungpu. 7 Bautunasani ge eyerotugata yepu: Tuwa Bayau nata Tuwayero nariniya auna be nugu niya. 8 Atunasani emo bauno yayare awiya korayepu. Nupema mamagayao awiya demauwepu. Ayero nasani bozore awiya korayepu bozo soyae. A nasani iwae sorowetunepu. Niye putoung awiya zuma aungtebeba pumeya, arare niye deka ayeroburo awiya zuma aung yepu. 9 Monibainata moni mamanikaka awiya oko gu-guno puro babarineya. 10 Niye nagibe atuzao oko desanegae. Taung wori etobeaung, o te soga sekawa zo aung, o tungzo aung, ayero neupu. No eno oko, buroemo awong nona zuma aung tebeba pugaominao gege ara. 11 Arare napo zoratazora kasa yero giro gitau emo iwaing zokau yepu. Ayero yero zo gaya iwaing yaigiro garo nuna-una witiro deka atu gegeawiro-dutiro nasani nema aune baungnoyepu. 12 Garo nunae-una wiwiti nasanigiro eyero sepu, ‘Tuwara gao ninae-inamitaise.’ 13 Ayero saya garo maung menenigai teng yai giro ge ninae mene nunae-una atu me yaise. Arata garo maung menenigai teng oko yao yai giro Tuwara gaoninae-ina atu gege me yaise. 14 Napozorata garo zora babaya niye eno masioko pugao, o ge ninae auna bereya yaisaya giro garo awiya yangdoro baungpu.Ayero yero popo nunae te ninae-ina mi-tiya awiya durere gaipu wosae. 15 Namemokoba sinena. TuwaBayaumene emoawega-ziwega nasani abena pugariniya beaune napo etobe yazo nunato SodomtoGomora auna emo awong abena mou-mesayao tamarineya. Arata ge ninaeawang sarineya napo auna emo mene zoabena mou-mesa yao nibamu tamarineya.

Mouyao benaung giti noyao kasayariniya.

Mk 13:9-13; Lu 21:12-1716 Sana nigipu. Niye lama ine, gorobo

aung, amaze emo ena eu sino ine aunatowang iyengtitinena. Arare niye umonasani neupu. Ayero nasani goroboaung dero yawero neupu. 17 Niye emoitere-temare yero baingtiti nasani neupu.Awong niye puro gera pugarineya. Awongyere ibu nunae-una atu niye waung mene

darineya. 18 Awiya gege okowata, niyeburo-mani nana yero nowa aeno awongniye puro emo gitau yaora unata emotuwara una babaya ge buro yarineya.Arare niye nunae benaungnata nupemadigara benaungna tauyero Bowi Iwaingsero keregaipu. 19 Awong niye puro emogitau yaora una pugaya ge nono yero sari-nenine ayero sinasani kotung-katung okoyae. Ge abena saora be kasa yai aunege sari yaya Oweno mene niye eno ko-tumao pugai sarineya ara. 20 Ge saya geninae oko yariniya. Maung ninae aunaOweno mene dubo ninae-una nariniyaauna ge yariniya ara. 21 Tatomani enamene metamani nunae magayaese iworawaweng pugarineya. Mamono ena menemani awiso nunae magayaese sero iworawaweng pugarineya. Mani awiso enamene ai amono mamono iwo nasani ma-gayaese sero iwora waweng pugarineya.22 Niye yazo nana puro nowa aeno emoapakana niye eno tini kapaore narineyaara. Arare zo nung tau yero dopero netemagayariniya, nung awiya Tuwa Bayaumene sorero pumariniya. 23 Arare napozora atu naya dero tunaya giro napo awiyayangdoro nupema zora baungpu. Namebasane. Niye buro yero bautu nete Isrelinapo sero sero auna atu buro oko yero be-sugao naya na Emora Mani mene nupemakasa yarinena arauwa.

Tuwa eno yewa ayao ine teng name enoyarineya.

Lu 12:2-924 Mani zota zo mene gipao emo nuna

daigairo witaine yao oko mitiya. Nupemasoumani mene emo tuwa nuna daigairobaina yao adeka dema oko mitiya. 25Aratamani mene gipao emo nuna mene noiyaaine yai teng yariniya. Nupema soumanimene emo tuwa nuna mene noiya aineyai teng yariniya ara. Awong na enoIwaera Maung ayero sewa, arare buro-mani nana eno deka ayero ge memeko-mameko sarineya ara. 26 Arata saineba,susuwa ninae pungyero mitiya awiya agokasa daung yai garineya. Arare niyeawong giro awang oko yae. 27 Ge enanane pungyero tugata yero nona awiyadubu bainana atu keregaipu nigae. Oramaingkoka dawong mene nigaine yaoawiya dema daung mokera atu keregairosepu. 28Taung aingso ninae gege dero ititininae dari nasani putoung kau yarineya,

Page 18: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 10:29 15 MATIU 11:9awong awiya oko awang yepu. Taungneititire etobe ayero musugai kowa iyaoreauna babarineya auna putoung awiyanuna-una mitiya, nung awiya giro awangyepu. 29 Ni sisisi awiya nona me aung,arare maketra atu ni sisisi etobe aunazuma awiya toya dekaongka gege. ArataMaung ninae mene gai teng oko yati siya,awiya zo oko zuwero magayatiya. 30 Arataemo bauno niyemene zoMamamene niyediya yero baingtiti nasani giti ai ninaezazagairo aung yero noiya ara. 31 Ni si-sisi daigairo auna zuma awiya baina oko,arata ninae mene zo zuma bainane. Arareniye awang oko yae. Mama mene gaiteng oko yao yai, nona meko zo ninae-ina tebeba oko kasa yariniya. 32 Zo nungemora benaungna atu ‘Na Yesura maniyero nona’ ayero sariniya, awiya nane emoaeno uritira Mama nana auna benaungnaatu ‘Nung awiya mani nana’ ayero sari-nena. 33 Arata zo nung emora benaungnaatu na bewae yariniya, nung awiya naneuritira Mama nana-una benaungna atuabena bewae yarinena arauwa.

Yesu mene ge puro bunu emo baunogagausewa.

Lu 12:51-53; Lu 14:26-2734 Na mono pumari oko, emo bauno

gagausari sero bumuwang ara. Arare genana eno gagausero narineya. 35 Maniemodidi mamonone gagausarineya. Aiamono mani baunodidire gausarineya.Bemani imeti maingne deka ayerogausarineya ara. 36 Dubu dekaongkaamimene gausero iwo wina-ye yarineya.37 Zo nung aita maung nuna ara tamaobaina ara tapunasani na maingkoka aratamariniya amimene gerao nana yaoine teng oko ara. Zo nung deka ayeromani nuna emodita baunodi ara tamaobaina ara tapunasani na maingkoka aratamariniya a deka gerao nana yao ineteng oko ara. 38 Ora zo nung i pasao nunadiungno na ago oko yao yariniya, nunga deka gerao nana yao ine teng oko ara.39 Zo nung nao nuna sorariniya amimenenao nuna taragariniya. Arata zo nungna eno nasani nao nuna yangduwariniyaamimene nao me tamariniya arauwa.

Yesu eno nasani otao mani mono pumao.Mk 9:41

40 Zo nung niye kora yariniya, awiyana eno yetiya ayero yariniya. Ora naeno yariniya, awiya nung Mama nana

na iyengtina aeno yetiya ayero yariniya.41 Zo nung porofete zo nai giro kora-makora yariniya nung amimene poro-fetera abena auna teng pumariniya. Zonung emo etutero nai giro kora yariniyaamimene emo etutero naora abena aunateng pumariniya. 42 Na memoko sane. Zonung emo na ago yero nowa awong aunazo nai giro ou iyangyao dungno pugai mi-nariniya, awiya ou pugariniya aeno nungabena nuna me pumariniya.” Ayero senaarauwa.

11Yohane Yesura bowi sao emo mene buro-

mani nuna ena Yesura una iyengtinu bamuwa.Lu 7:18-35

1 Yesu mene buro-mani nuna 12 aenoburo ge sero aung yero atu iropuro napoenana atu uritira ge sero gipero ayari serobaungna ara.

2 Anenu Yohane nung bunao gare atumitasani Kristo mene buro yero nasaninauna auna bowi awiya nigiro giro buro-mani nuna ena iyengtinu 3 baungno Yesuatata yero sewa, “Kristo bumaise sao awiyaning arita zo ago bumai gari diya yarine-nine?” 4 Ayero sewa Yesu mene awongeno abena eyero sena, “Niye kapetegairobaungno nona gigeya, o ge nigeya aunabowi sinasani Yohane tugata yepu nigae.5 Diti guma yao awiya diti pagatineya; temeko yao awiya nupema angneya; emobozo tauyaore awiya taung iwaing yeroneya; dawong itigao awiya ge nigitineya;mamagayao awiya seka yero iropupuneya;ora bogamasa awiya Bowi Iwaing nig-itineya. 6 Zo nung na eno gai mou oko yaoyariniya amimene yawa yawa yariniya.”7 Ayero senu Yohanena buro-mani awongkapetegairo bautunewa Yesu mene emodubu baina mitiwa aeno Yohanena geeyero sero tugata yena, “Niye Yohane garieu yanawira bamuwa, awiya emo nonoyao maze gari sero bamuwi? Niye emoiyangyao zo bisi mene teboza augati noiburo baungno noiya ayao ine maze garibamuwita? Aung ara. 8 Niye emo nonoyao maze gari sero eu yanawira bamuwi?Emo zo taung wori nuna iwaingne amazegari sero bamuwita? Aung ara. Emo taungwori iwaingne awong awiya emo tuwaragare gege atu mitowa. 9 Arare emo nonoyao maze gari sero bamuwi? Porofete zogari sero bamuwita? Na sana nigipu. Emogari sero bamuwa nung amimene porofete

Page 19: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 11:10 16 MATIU 11:27yero nasani porofete ena nauwa awiyadaigatiniya. 10Nung aeno sero ge zo eyerogaewa mitoiya,Ewiya gipu! Na bowi sao emo nana iyeng-

tarinena.Nung gitau yero nagibo nina kora yariniya.

11 Na memoko sana nigipu. Yohanege ou zayero suwao emo amimenetawingna emo apakana daigatiniya. ArataTuwa Bayaura napora gerao zo wosaonibamu amimene Yohane daigatiniyaara. 12 Yohane ge ou zayero suwao emoamimene buro zayena be auna atu emobauno mene uritira mokora towari serowina-zakita yero neyata emo putoungnemene toitineya ara. 13Mose arita porofeteemo ena awong Tuwa Bayau nata Tuwayero nariniya auna ge sinasani gainasaniayero butunawe duwa Yohane kasa yenabe aune porofetera ge atu tana yerodopena ara. 14 Arare niye ge nunae gaome yao ine teng yai giro ge ewiya gipu meyae: Eliya mene Sorao Emora nagibo gitauyero bumaise sao, awiya Yohane ara. 15 Zonung dawongne mene ge ewiya nigaise.

16 Arare na emo bauno yeme taw-ingna etu neya amaze nona nora pugairosana teng yariniye? Niye tani mani ma-manikakara ine yero nowa. Mani ma-manikaka napo kakame atu adungno mi-tasani mani mamanikaka ena yau seroeyero sinowa, 17 ‘Nae ge tuwari niyeyuno gogoing detenane, arata niye naoko wuyao yeteya. Nupema nae yo-amaora zi be yetenane, arata niye zi beoko yao yeteya. Arare nae nono yananegaya iwaing yariniye?’ ayero sinowa ara.18 Yohane mene buro nuna zayero nonaminao ena semini nasani noi giro nungeno eyero sinowa, ‘Iwae nuna-una mokoramitoiya.’ Ayero sinowa. 19 Nupema naEmora Mani mene kasa yero nona mini-nasani ou mininasani ayero nona giro naeno eyero sinowa, ‘Gipu! Nung nona yanamininao emo. Nung ou wain yanakanamininoiya. Nung takis pumao emo auneYudara sao tauyao ge dao emo awong aunaotao.’ Ayero sinowa. Arata nato buroyero nonato awiya Tuwa Bayaura kotu-maora yero nonato auna susuwa awiyaburo nanato una me mene keregatinoiemo bauno gosinowa me yero noiya.”Ayero sena arauwa.

Yesu mene Galilaya emo bauno gona

yena.Lu 10:13-15

20 Yesu mene napo enana atu buroputoungne daigairo nasani putoung nuna-una susuwa keregainu gigiwa, arata dubooko darawa yao yewa. Arare ge zayeroeyero sinasani awong gona yena, 21 “OiyeKorasin emo bauno! Oiye Besaida emobauno! Mouyao bainakama ninae-unakasa yariniya. Na tani putoungne enaninae-una atu yero nona awiya na napoTayato Saidon auna atu yateni siya, awiyaawong yemaoko dubo darawa yero pasenanunae kotungno dubo mininasani motaung yiurire awiya awiro awetu suweromitateya. 22 Arare sana nigipu. TuwaBayau mene emo awega-ziwega nasaniabena awong eno pugariniya be aune Tay-ato Saidon napora emo baunomene abenawosao tamarineya. Arata ninae mene zoabenaninae bainakama tamarineya. 23Oraniye Kapaneam emo bauno, emo baunoena mene yazo ninae de ika yarineita?Aung ara. Awong yazo ninae purowosarineya. Ninae una tani baina kasayena ayao ine Sodom nape atu kasa yatisiya, awiya napo awiya oko disatiya. Yemeewiya mitatiya. 24 Aeno sana nigipu.Ago Tuwa Bayau mene emo bauno awega-ziwega nasani abena pugariniya be auneSodom napora emo bauno mene abenamou yao tamarineya. Arata ninaemene zoabenamou-mesayaonibamu tamarineya.”Ayero sena arauwa.

Yesumene name nuna-una buro oregane-nese sena.

Lu 10:21-2225 Be aune Yesu mene ge eyero sena,

“O Mama, ning uritire tawingne aunaTuwa. Awong nuka nuyetope gosinowaemo baina yero noiya emo ayao amimenesusuwa nina gowi sero ning putoung nina-una susuwa puingtinosa. Ora awong nukanuyetope gosinowa mani wuire ine yeronoiya awong aeno zo keregatinosa. Ararena aeno ning bowi nena. 26 O Mama, ningayero gege yari aratapunosa.”

27 Nung ge awiya sero aung yero auneeyero sena, “Mama nana mene susuwanuna keregaora putoung awiya wawongnana-una pugaina. Emo zo mene naMaungna Mani auna susuwa oko gosi-noiya; Mama mene nata gosinoiya. Dekaayero emo zo mene Mamana susuwa okogosinoiya; na Mani mene nata gosinona.

Page 20: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 11:28 17 MATIU 12:20Ora na Mani mene Mamana susuwa emoena eno gipinona, awong amimene Ma-mana susuwa gosinowa. 28Niye sao tauyaoge dimari kaputinasani mouyao dipunowaamimene nana-una bungpu. Buro oregaome tamae. 29Na dubo wosaore ao-diyaorenona, arare nana-una buro amoka nana-una agewa puro dipunasani susuwa nanagiro baingtae. Ayero yaya ititi ninae ore-gairo baingtae. 30 Amoka nana niye enopugari nena awiya iwaing. Deka aine nonaninae dimaese pugarinena awiya eo-meoyao.” Ayero sena arauwa.

12Sabat bere buro yowi sero awang sewa

auna ge.Mk 2:23-28; Lu 6:1-5

1 Sabat iya be zo aune Yesu gitau yenuwuit bure towang bamuwa ara. Bautu-nasani buro-mani nunamenemerire aunowuit me kowero miniwa ara. 2Ayero yewaFarisayo emo awong awiya giro Yesu tu-gata yero eyero sewa, “A gi! Buro-maninina buro neya awiya sao tauyao ge meneSabat bere tani ayao yowi sero awang saomitiya.” 3 Ayero sewa giro Yesu meneeyero sena, “Dawidi aune emo ena nungaune dema nasani nauwa awong merireapunasani tani zo yewa auna ungwe awiyaniye oko zazagairo gao mene saine neya!4Awong Tuwa Bayaura ibu auna toiro ameTuwa Bayaura benaungna pugatinasaninauwa awiya puro miniwa ara. Ame awiyaawong emo wosao mene minao sao oko.Pirisa emo gege mene mininaese sao ara.Arata awong miniwa Tuwa Bayau menegiginu meko oko yena. 5Ora sao tauyao gezo bukura gayao mitiya awiya niye zaza-gairo susuwa nuna gosinowita? Ge awiyaeyao era. Pirisa emo awong Sabat bereibu bainana atu buro nasani iya be dangawiya sisigatinowa pasena oko yero noiya.6Ora nane sana nigipu. Sao nanamene ibubainanaburo awiya daigatiniya. 7Gegayaozo eyero mitiya era,Na Tuwa Bayaumene niye zawing pugaese

oko aratapunona. Niye monopumaese aratapunona.

Niye ge auna susuwa nigatei siya, awiyaniye buro-mani nana pasena aung eeno geoko sateya. 8 Na Emora Mani mene Sabatbe auna Tuwa yero nona ara.” Ayero senaarauwa.

Yesu mene Sabat iya zore emo wawongamao zo kora yena.

Mk 3:1-6; Lu 6:6-119Ayero sero atu baungno yere ibu nunae

zo auna witina ara. 10 Witinu emo zowawong nuna amao amimene atu mitinaara. Arare emo enamene Yesu gera pugarisero, iko nora gairo gera pugari nenineayero sero giro nung atata yero sewa,“Emo Sabat iya zore kora yao awiya tengnita?” 11Ayero sewa Yesu mene be nunae-una puro eyero sena, “Ninae-ina aunazo mene lama nuna dekaongka Sabat iyazo aune zuwero kotera wosai nung Sabatiya kotungno yangduwarinita? Aung ara.Saineba kara watimariniya. 12 Lama awiyanona me aung ara. Arata emo mene zonona me ara. Arare Sabat bere soremaoiwaing yaora buro yao awiya teng ara.”13 Ayero sero emo aeno eyero sena, “Wa-wong nina iteti.” Ayero senu wawongnuna itetinu iwaing yero zo aune demateng yena ara. 14 Ayero yenu Farisayoawong tani awiya giro apakana baungnoYesu daya magayaise sero ge gatewa ara.

Ge Yesu eno sao awiya me yena.15 Yesu mene ge awiya nigiro napo

awiya yangdoro baungna ara. Napo awiyayangdoro bautunenu emo bauno daigairomene nung ago yewa giro emo bauno ya-yare awiya kora yenu iwaing yewa ara.16 Iwaing yewa giro Yesu mene awongsusuwa nuna keregowi sero ge tauyao ni-bamu sena ara. 17 Ayero yenu ge gitauTuwa Bayau mene senu porofete Yesayamene gaena, ge awiya me yena ara. Geawiya eyero mitiya,

18 Ewiya mani sou nana. Na nung girobaingtiro

aune pumuwang ara. Nung yo diyangnana.

Na nung aratapunona. Na Oweno nuna-una tame pugana nung soremaidiga emo bauno eno etutero naorage sero

gipero yariniya ara.19 Nung ge matu yaota ge betao awiya

oko yariniya. Ge nuna-una bewingkakame etu oko kasa yai nigarineya.

20Nung emo bauno opowang botu zoro-gao ine awiya gera yari okowata, korayai tauyarineya.

Nung emo bauno damanana wuik kayaiyao ine awiya sisigari okowata,kora yai iwaing yarineya ara.

Page 21: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 12:21 18 MATIU 12:40Ayero nasani buro etutero korayero

naora ge mene nao apakanadaigatinasani iwaing kasa yariniya.

21 Ayero yai diga emo naiye-naiyeamimene nung

tumo diyarineya ara.

Yesu mene iwae zo emo zora una atutunenu giro tori dewa.

Mk 3:20-30; Lu 11:14-23, 12:1022 Emo zo iwae mene mokora toinu

diti guma yenu ge sao teng oko yeronasani nauna emo awiya ena mene purobaung Yesura una yewa ara. Ayewa Yesumene kora yenu diti moko nuna pagainuge wina-se yewato ara. 23 Ayero yenuemo bauno dubu baina mitiwa amimenegiro wawong di gauno bowi pasore nasanieyero sewa, “Dawidira sai bumaise saoarita?” 24 Ayero sewa Farisayo mene ni-giro eyero sewa, “Iwae sorowera gitau yaoyazo nuna Bielsebul amimene nung sore-punoi iwae tuninoiya ara.” 25 Ayero sewaYesu mene kotumao nunae-una susuwagiro ge nunae abena sari sero tawingnapugairo eyero sena, “Tawing zo aunaemo awong gagausero wina-de yarineya,awiya tawing awiya mena zatu yero ibairo suwariniya. Deka aine napo zotadubu zo auna emo awong gagausero wina-de yarineya, awiya napo awiya tauyaooko mitarineya. 26 Arare Sandara dubumene awigairo nasani wina-de yatei siya,awiya putoung nuna sisigairo aung yatiya.27 Ayero na Bielsebulra putoungna iwaetuninoni siya ayero sinowa, ge awiyameba siya, awiya mani awiso ninae iwaetuninowa awong awiya ana putoungnaiwae tunarinei? Awong Tuwa Bayauraputoungna iwae tuninowa, arare awongamimene ge iwao ninae auna susuwa kere-garineya. 28 Naka awiya Tuwa BayauraOweno mene sorepunoi iwae tuninona,arare Tuwa Bayau nata Tuwa yero nar-iniya auna putoung ninae-una yemaokokasa yero mitoiya. 29 Arata zo meneemo putoung bainane zo mitai aune garonuna-una witiro wau nuna sorero pumaoawiya teng nita? Awiya aung ara. Nungemo putoung bainane awiya gitau buneroaune wau nuna sorero pumariniya ara.30 Zo nung na eno otao oko yao yariniyaamimene na eno iwo yariniya. Nu-pema zo nung dubu nana oko dumadao yariniya nung amimene sisigao buroyariniya. 31 Arare sana nigipu. Emora

pasena susuwa giti arita Tuwa Bayau iza-ora ge susuwa giti awiya disao ine tengara. Arata zo nung Oweno izariniya, emoauna pasena awiya disao teng oko ara.32 Zo nung na Emora Mani eno ge mekosariniya, awiya Tuwa Bayau mene pasenaawiya disariniya. Arata zo mene Owenosero pusugairo iyariniya awiya pasenanuna tawingna etuta ago uritira atu disaoaung yao ine teng oko ara.

I me mene ira susuwa keregatinoiya.Lu 6:43-45

33 Niye i zo eno ‘iwaing’ ayero serogiro me nuna eno deka ayero ‘iwaing’sepu. Ora i zo eno ‘meko’ ayero serogiro me nuna eno deka ayero ‘meko’ sepu.Noeno oko, i me mene ira susuwa kere-gatinoiya ara. 34 Niye yira saisibuna, niyemeko mene nono yero ge iwaing sarinei?Dubo mene denenu mitoiya auna teng bemene keregairo sinoiya. 35 Emo iwaingawiya kotumao iwaing nuna-una mokoramitoiya, arare nung tani iwaing yeronoiya. Emo meko awiya nung kotumaomemeko-mameko nuna-una mokora mi-toiya, arare nung tani memeko-mamekoyero noiya. 36 Arata nane sana nigipu. Gediti giro oko sinowa awiya Tuwa Bayaumene emo bauno awega-ziwega nasaniabena pugariniya be aune niye ge aunage buro yarineya ara. 37 Awiya noenooko, ge sinosa amimene susuwa nina kere-gai iwaing yai Tuwa Bayaura una kotoraatu iwaing yarinesa. Arata ge sinosaamimene susuwa nina keregai meko yaiTuwa Bayaura una kotora atu zuwari-nesa.” Ayero sena arauwa.

Yesumene tani putoungne yaise ato sewa.Mk 8:11-12; Lu 11:29-32

38Yesumene ayero sero tugata yenu saotauyao ge gipao emo ena aune Farisayoena awong amimene ge eyero kapetegairosewa, “Gipao emo, ning tani putoungne zoye kasa yai ganene.” 39 Ayero sewa abenaeyero sena, “Niye emo memeko-mameko.Emomene bauno daigati noiya deka ayeroniye Tuwa Bayau daigatinowa. Niye taniputoungne zo yana gari sineya. Arata niyetani putoungne zo oko garineya. Tanigitau porofete Yonana una atu kasa yena,deka ayao ine kasa yai garineya. 40 Yonanung iya mume etama ayero wo bainaauna obera atu mitina, deka ayero naEmora Mani mene iya mume be etamaayero tawing mokora atu mitarinena.

Page 22: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 12:41 19 MATIU 13:1341 Tuwa Bayau mene emo awega-ziweganasani abena pugariniya be aune Niniweemo mene iropuro emo bauno be yemetawingna etu neya euna susuwa keregayamouyao dimarineya. Awiya noeno oko,Niniwe emo Yona mene Tuwara ge tugatayenu nigiro dubo darawa yewa. Aratana etu dopero mitena amimene Yonadaigatinena. 42 Ora Siba tawingna baunotuwa nung dema iropuro emo bauno yemetawingna etu neya euna susuwa kere-gai mouyao dimarineya. Awiya noenooko, bauno amimene Solomonna kotu-mao bainakama awiya sai nigari taungdero tawing ake nibamu auna atu bunaara. Arata na etu dopero mitena amimeneSolomon daigatinena.

Iwae mene nupema tera kapetegairobariniya.

Lu 11:24-2643 Iwae mene emora mokora atu

kasa yero oregaora masi eu atu tamaribabariniya. 44 Baungno oko tamaonete giro eyero sariniya, “Garo nanadoro bumuwang deka auna nupemakapetegairo babarinena.” Ayero serobaungno garo awiya sauno kora yeteyabesuma sungno mitiya awiya gariniya.45 Awiya giro nupema baungno iwae otaomani 7 awiya nung ine oko, meko nibamuawiya puro garo deka auna toiro mitaomasi yarineya ara. Ayero yaya emo awiyagitau meko nasani nauna amimene beaune meko yore nibamu yariniya. Arareemo dubu meko yeme tawingna etu neyaauna-una atu deka ayero kasa yariniyaara.” Ayero sena arauwa.

Yesura ai metamaine.Mk 3:31-35; Lu 8:19-21

46 Yesu nung ge awiya tugata nasaninenununae-unabautara atu aimetamainenuna mene ge nung eno sari sero nungdiya mitiwa ara. 47 Ayero mitiwa emozo mene Yesu eno eyero sena, “Ai ninametamaine awong ge ning eno sari seroburo bautara atu dopero miteya.” 48AyerosenuYesumene ge abena eyero sena, “Aweai nana yero niye? Awe mene metamaninana yero nowi?” 49Ayero sero buro-maninuna atu mitiwa aeno wawong yunu yeroeyero sena, “Gipu. Aya mani metamaninana era. 50 Zo nung Mama nana uritiramitoiya auna ge nigiro dipunoiya nungamimene metata, numonota, aya nananiya ara.” Ayero sena arauwa.

13Emo zo mene nona we bure sesena auna

ge ungwe.Mk 4:1-9; Lu 8:4-8

1 Iya be aune Yesumene gare atu wosiroou nazi deung bera bage atu adungnomitina ara. 2 Atu mitinu emo baunodubu bainakama mene nuna-una kasayewa ara. Kasa yewa giro nung wangzora witiro adungno mitinu emo baunodubu bainamene zo awong ika atu dopewaara. 3 Ayero yewa Yesu mene ge eniyaena sinasani kotumao daigairo awong enotugata nena. Tugata nasani ge eyero sena,“Sana nigipu. Emo zo mene nona we bureatu sesari sero baungna ara. 4 Baungnonona we bure atu sesinenu we ena nagibeatu wosiwa. Atu wosiro daung mokeramitiwa ni mamani mene taungno miniroaung yewa ara. 5 We ena awiya tawingdaba tame soyao auna wosiwa ara. Tawingawiya sori oko, arare we amimene menapusasa yewa ara. 6Ayero yewa tatai nunaemene imokore oko wosiro baunare warimene witiro awenu irara yero auno aungyewa ara. 7 We ena awiya tawing i nawetatai mitiwa auna wosiwa ara. We awiyai nawere dema apakana tetemo pusasayewa i nawe mene nona awiya denu meoko iyao yena ara. 8We ena awiya tawingme gawire auna wosiro me daigairo iwaara. Nona wosiro pusasa yero iropumuwaauna zora me nuna 100, zora me 60, orazora me mene zo 30, ayero kasa yewa ara.9 Arare zo nung dawongne mene ge awiyanigaise.” Ayero sena ara.

Yesu mene ge eniya sinasani nauna aunasusuwa.

Mk 4:10-12; Lu 8:9-1010 Ge ayero senu buro-mani nuna mene

nuna-una nugu baungno atata yero sewa,“Ning noeno ge eniya ena awiya awongeno sinosi?” 11 Ayero sewa Yesu meneabena eyero sena, “Tuwa Bayau nata Tuwayero nariniya auna ge pungyero mitoiya,auna susuwa awiya niye ena mene nigaesesao mitiya ara. Arata emo bauno enaawiya aung ara. 12Zo nung nona nung enopugao awiya puro nai giro nupema me-mani pugana nung zamena simena bainatamariniya. Arata zo nung nona nung enopugao awiya doro aung nai giro na nonanuna sorero pumana nung teba aung nar-iniya ara. 13Awong diti moko nunae menegosinowa, arata oko giro baingtitinowa.

Page 23: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 13:14 20 MATIU 13:32Awong dawong mene ungwe nigitinowa,arata ungwena susuwa awiya oko girobaingtitinowa. Aeno na ge eniya awiyaawong eno sinona. 14Arare ge zo porofeteYesaya mene gaena ge awiya nunae-unaatu me niya. Ge awiya eyero mitiya,Niye dawong mene zo nigarineya,arata susuwa nuna oko nigiro baing-

tarineya.Niye diti moko ninae mene garineya,arata susuwa nuna oko giro baingtarineya.

15 Emo dubu ewiya awong kotumaoaung.

Awong dawong itigao ine,arare ge oko nigao yero nowa.Awong diti moko nunae sikimuwa.Ayero oko yao yateya, awiya diti moko

mene nonana susuwa gateya;arita dawong mene gera susuwanigateya; nupema dubo menenonana susuwa nigiro baingtateya.

Ayero oko yao yateya, awiya awong dubodarawa yaya na awong kora yatena.

16Ninae mene zo diti moko pagairo girobaingtitinowa. Nupema dawong yaweronigitinowa. Arare niye yawa yawa yeronowa. 17 Na ge me sane. Gitau porofetedaigairo aune etutero nao emo daigairoawong amimene nona gosineya awiya gariaratapu nasani nauwa, arata awong okogao yero nawe mamagayewa. Awong genigitinowa awiya nigari aratapu nasaninauwa, arata oko nigao yero nawe mam-agayewa.

Nona we bure atu sesaora ge eniya aunasusuwa sena.

Mk 4:13-20; Lu 8:11-1518 Arare nona me bure sesaora ge eniya

sesena auna susuwa nuna awiya keregairosana nigipu. 19 Nona we ena nagibe atuwosina auna susuwa eyao era: Emo zouritira ge nigitinoi susuwa oko kasa yaonoi pasenana maung mene nuna-una kasayero uritira ge dubo nuna-una toitinoiyaawiya puro tara yero noiya ara. 20Oranonawe ena awiya tawing daba tame soyaoauna wosina, auna susuwa eyao era: Zonung uritira ge nigiro mena puro yawayawa yero noiya. 21Arata nung tatai aung,arare nung be apungkaka gege Tuwaranagibora nariniya. Ayero nai uritira geraiwo kasa yai nung mena yangduwariniyaara. 22 Ora nona we ena i nawe towangwosina auna susuwa eyao era: Zo nunguritira genigitinoiya, arata nung tawingna

nona eno kotung-katung noi wau monimene nung etegatinoiya, arare tani ayaoamimene uritira gewori nowameoko kasayero noiya. 23 Ora nona we ena tawinggawire aunawosina auna susuwa eyao era:Zo nung uritira ge nigitinoi susuwa kasayero noiya. Nung amimene me itinoiya.We zora me 100, zora me 60, zora me 30,ayao ine kasa yero noiya ara.” Ge ayerosena arauwa.

Wuit towang atu i nawe dema pusasa yaoauna ge eniya.

24 Ayero sero ge eniya zo dema eyerosena, “Uritiramitoiya amimenenata Tuwayero nariniya auna susuwa awiya eyeropugairo sana teng yae. Emo zo mene wuitme iwaing bure atu sesena. 25 Me sesenaaune ping tuno tano iwo nuna mene kasayero wuit auna towang atu i-we zo gorununa wuitra ine auna me awiya purobaungno sesero doro tara yena. 26 Ayeroyenu wuit aune i-we aune teng pusasayewa. Pusasa yero me iwa aune i-we aunabenaung kasa daung yena ara. 27 Ayeroyenu mani sou mene giro buro maungtugata yero eyero sewa, “Emo tuwa, ningburo nina auna nona me iwaing gegesesasa, arata i-we meko ewiya natu buropusasa niye?” Ayero atata yewa sena,28 “Awiya iwo zo mene sesena amimenepusasa niya.” Ayero senu nupema atatayero sewa, “Ayero nae baungno i-we awiyasumanenese kotupunesita?” 29 Ge ayerosewa abena eyero sena, “Aungwa. Niyei-we supunasani wuit dema sumowi seroyangdopu. 30 Wuit awiya i-we aunedema teng mitete iropaeto. Ago wuit mepumaora be kasa yai aune me pumaoraemo mene gitau i-we meko awiya sunotairo tiro iyaora igiyaese sarinena. Aratawuitmegege etutero garonana-una zuwa-gaese sarinena.” Yesu mene ayero senaarauwa.

I mastet aune yis aune auna ge eniya.Mk 4:30-32; Lu 13:18-21

31 Yesu mene ge eniya zo eyero sena,“Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya,awiya i mastet ayero sero nonane auname ine ara. Emo awong i me awiya purobure nunae-una atu urinowa. 32 Urinowapusasa yero bairo nona we ena bureatu urinonane awiya apakana daigairobaina noiya. Ayero noi bowang nunababuze kasa nowa ni mamani mene utung

Page 24: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 13:33 21 MATIU 13:52nuna-una buro bowangna atu uwang ga-punowa.” 33 Yesu mene ayero sero geeniya zo eyero dema sena, “Tuwa Bayaunata Tuwa yero nariniya auna susuwaawiya yis ine. Bauno zo mene tao bainazora atu plaware yisre pugairo dawenu yistoiro plawa punu titisero daing yena ara.”Ayero sena arauwa.

Yesu mene ge eniya gege sinauna.Mk 4:33-34

34Yesu mene emo bauno ge tugata yeronasani nauna, awiya ge eniya gege sinaunaara. Ge keregairo oko sao yena. 35 Ayeroyenu porofete zomene gitau ge eyero senaawiya me yena,Na ge eniya sinasani kotumao pungyao

tawing kasayena aune kasa yero butunoiya awiya kere-

garinena.Wuit towang atu i-we pusasa yaora ge

eniya auna susuwa keregaina.36 Yesu mene emo bauno senu

bautunewa nung garo nuna-una witinaara. Witiro mitinu buro-mani nuna menenuna-una baungno eyero sewa, “Ningwuitbure atu i-we enana ge sesesa auna susuwase nae niganene.” Ayero keregaise sewagiro sena, 37 “Emo we iwaing sesena nungawiya Emora Mani.

38Buro awiya tawing apakana auna tengara. We iwaing awiya uritira gerao dubuara. Ora i-we awiya pasenana maung aunamani awiso. 39 Iwo mene i-we sesenaawiya Sanda. Wuit me pumaora be awiyabe baina. Me pumaora emo awiya an-gelo dubu. 40 I-we suno iyaora igitinowasusuwa ayao awiya be bainana atu kasayariniya. 41 Be bainana atu na EmoraMani mene angelo dubu nana iyengtanawosiro pasena yumaora nona arita emopasena yero nowa awiya apakana yangta-gairo emo tuwa yaoramasi nana yangdoro42 iyao tauyao awao gege awinoiya aunaaugarineya ara. Ayero yaya atu zi irarebarare sinasani engweze-pangweze nasanimitarineya. 43 Be aune emo etutero naoawong Maung nunae-una atu nasani wariposinoiya ayao ine posero waegarineya.Zo nung dawongne mene ge ewiya nigirobaingtaise.

Emo zomene waumoni baina tauna aunage eniya.

44 Tuwa Bayau nata Tuwa yero nar-iniya auna susuwa eyao era. Maguro zowau moni bainane tawing agewa zora atu

pungyao mitauna, awiya emo zo menetaungno nupema pungyenu kayero mit-inu nung yawa yawa nasani nona-owinuna awiya apakana emo eno pugairoaung yenu nung eno zuma pugaiwa purobaungno tawing agewa awiya zuma gaeropungna arauwa.

Zewe zaima auna ge eniya.45Nupema Tuwa Bayau nata Tuwa yero

nariniya auna susuwa awiya eyao era.Emo zo nung zewe zaima tamaora buroyero nauna. 46 Ayero kaunawe iwaing zotaungno giro nona-owi nuna apakana emoeno pugainu aung yenu nung eno zumapugaiwa puro baungno zewe zaima awiyazuma gaero pungna ara.” Ayero sena ara.Name tawingna nona me aung awiya dorokotumao naname puro pu uritira gaironanenese auna sena.

Mogara ge eniya.47 Yesu mene eyero sena, “Tuwa Bayau

nata Tuwa yero nari niya auna susuwaawiya moga ine. Emo mene moga witoraaugairo wo ewego-papego benaung gitiwatimuwa. 48 Ayero yewa wo be bunuwatimuwa witi ika yenu emo adungno woyangtagati nasaniwominao awiya puro putaora gaiwa. Ora okominao ami zo augairoyangduwa ara. 49 Tawingna be aung naiaune susuwa ayao ine kasa yariniya. Beauna atu angelo awong tawing sero seroauna atu baungno emo bauno iwawaingauna towang atu emo bauno memeko-mameko yangta gatigairo 50 iyao tauyaonibamuawaogege awinasanimitoiya aunaaugaya babarineya. Ayero yaya atu ziirare barare sinasani engweze-pangwezenasani mitarineya.” 51 Yesu mene ayerosero atata yero sena, “Niye ge apakanaauna susuwa nigiro baingtitineita?” Ayerosenu awong eyero sewa, “Nigiro baingtiti-nonane.” 52 Ayero sewa giro eyero sena,“Buro-mani nana zo mene Tuwa Bayaunata Tuwa yero nariniya auna susuwaawiya nigitinoiya amimene garomaung zoine ara. Garo maung mene nona maturesekare garo nuna-una pugairo diya noiemo ena mene nona kau nowa giro garomokora atu puro emo nona kau nowa aenopugatinoiya. Deka ayero buro-mani nanamene kotumao mature sekare amaze puronasani emo bauno gipari yero giro purogipariniya.” Ayero sena arauwa.

Page 25: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 13:53 22 MATIU 14:21Nasarete napora emo mene Yesu bauta

potewa.Mk 6:1-6; Lu 4:16-30

53 Yesu mene ge eniya benaung gitiawiya sinete sero aung yero tawing awiyadoro baungna ara. 54Ayero baungno naponuna-una kasa yero yere ibu nunae-unatoiro uritira ge tugata yenu emomene wa-wong di gauno eyero sewa, “Emo ewiya ni-gao baina aune tani putoungne yao awiyanatu taungni? 55Name susuwa nuna gosi-nenane. Nung kapendara mani ara. Ainuna yazo Maria. Aune metamani nunayazo nunae Yakoboto Yosefe, aune Si-monto Yuda. Nupema numonomani nunaapakana awiya nae aune dema yero nowa.56Arare emo ewiya nigao baina awiya natutaungni?” 57Ayero seronung enokotumaomeko pumuwa ara. Ayero yewa Yesumeneawong eno eyero sena, “Porofete awongemo yazore. Arata napo nunae-una atu, omamono nunae-una atu awong emo yazoaung.” Ayero sena ara. 58Napo auna emoawong nung tumo oko diyao yewa, ararenung tani putoungne ena daigairo nunae-una atu oko yero nauna.

14Yohane ge ou zayero suwao emo awiya

dewa magayena.Mk 6:14-29; Lu 3:19-20; Lu 9:7-9

1 Be auna atu emo tuwa Herode meneYesura ge bowi nigina ara. 2 Nigiro buro-mani nuna eno eyero sena, “Yohane ge ouzayero suwao emo nung ka amimenemag-ayaora atu iropuro noiya, arare nung taniputoungne yero noiya.” 3Ge awiya tebebaoko sena. Herode nung gitau yemaokometa nuna Filip auna bauno sorero puna,yazo nuna Herodia, bauno aeno yero senugorobo emo baungno Yohane tere wa-wongne bunero puro pu bunao gare gaiwa.4 Awiya Yohane mene ge eyero sena aenoyena, “Ning bauno pumasa awiya tengoko niya.” 5 Ayero senu Herode meneYohane dari kotupunauna ara. Arata emobauno mene Yohane nung porofete ayerosinasani nauwa, arareHerodemene awongawang yero yangdunu mitauna ara. 6 Atumitaunu aune Herode kasa yao be nunabunu giro emo babuze senu nuna-una kasayero augairomitiwaHerodiaramani baun-odi amimene nunae-una benaungna atunawuinuHerodemenegiginu iwaing yenugiro 7 nung eno eyero sena, “Na TuwaBayaura benaungna ge me sana tau yae.

Ning nona zota zo ara taungno giro sasapugarinena.” 8 Ayero senu mani baunodiawiya nung ai nuna mene kotumao zopugainu giro eyero sena, “Ning Yohane geou zayero suwao emo auna gitau ato awiyapuro pu taora gairo yeme puro bung naeno pugase.” 9Ayero senu emo tuwa nungdubo nuna mou yena ara. Arata TuwaBayaura benaungna ge senu tauyena, nu-pema emo demamitiwa amimene ge nunagaya wosao yoiye sero awang yero giro,10 saineba sero senu gorobo emo awongbaungno Yohane bunao gare atu dubonuna kapero 11 gitau taora pugairo puroburo mani baunodi eno pugaiwa puna ara.Pugaiwa mani mene puro ai nuna enopugainu puna ara. 12 Yohane dewa maga-yenu giro buro-mani nunamene kasa yerotaung aingso nuna puro mutewa. Muteroaune baungno Yesu eno ge ungwe yewaarauwa.

Yesu mene emo 5,000 aeno ma taungna.Mk 6:30-44; Lu 9:10-17; Yo 6:1-14

13YesumeneYohanenabowi nigiro taw-ing awiya doro wang zora witiro tawing zoemo aung auna atu nata nari sero baungnaara. Bautunenu emo bauno mene bowinuna nigiro napo sero sero auna emobauno dubu baina amimene ika bautunetetawing deka auna kasa yewa ara. 14 Ayeroyewa Yesu mene wangna atu wosiro emobauno dubu baina awiya giro yo bainayenu giro emo bauno yayare nunae awiyakora yena ara. 15 Ayero nasani nenuture itinenu giro buro-mani nuna menenung eno eyero sewa, “Eu etu nenaneture itiniya, arare emo pugasa napo serosero baungno nona minao tamarineya.”16 Ayero sewa abena eyero sena, “Niyeawong babaese oko sae. Ninae awongeno nona pugaipu minae.” 17 Ayero senuabena sewa, “Nae ma wawong zo aune woetobe gege maze puro nenane.” 18 Ayerosewa giro Yesu mene sena, “Nona awiyapuro nana-una bungpu.” 19 Ayero seroemo bauno senu yowangze patiro isiyeroadungno mitiwa ara. Ayero yero mitiwanung ma wawong zore wo etore awiyapuro diti ika uritira yero Tuwa Bayau enodange sero eegairo buro-mani nuna enopugainu puro emo bauno eno bono yewaara. 20Ayero yewa awong apakana miniwateng yena ara. Ayenu giro nona itoto enaawiya puro pu dekaongna gaiwa saka 12teng yena ara. 21 Ora emo nona miniwa

Page 26: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 14:22 23 MATIU 15:8awiya 5,000 mene nona miniwa ara. Arataai amonone mani mamanikakare ami zooko zazagao yangduwa arauwa.

Yesu mene ou patinu tauyenu ang yerobaungna.

Mk 6:45-52; Yo 6:15-2122Yesu mene buro-mani nuna eno senu

awong nata wangna witiro gitau ou nazideung enaba bamuwa ara. 23 BautunewaYesu mene senu emo bauno zanero bau-tunewa nung isa buro yari nata witi ikadiri yena ara. Atu isa buro nasani nenuping atu ina. 24 A nenu wang mene bau-tunete ou nazi towang daung singsanggaina ara. Mume aune bisi benaungna atubutunenu kakawa baina dema dero burowang puro witiro wosiro nena. 25 Ayeronenu newa iya gari sero nenu Yesu meneou nazi tame atu ang yero bautuneteawong tamari nugu daung nenu 26 buro-mani mene nung ou tame atu ang nenaamaze giro yangka sero ipinasani ‘iwaemene butuniya’ ayero sero awang nasaniaiyamama sewa ara. 27 Aiyamama sinewaYesu mene eyero sena, “Niye tau yepu.Nane ara. Awang oko yae.” 28 Ayerosenu Petoromene be nuna-una puro eyerosena, “Tuwa, nine meba butunesita se girona dema ou tame atu ang yero nina inabumane.” 29 Ayero senu Yesu mene eyerosena, “Bung.” Ayero senu giro Petoromene wangna atu wosiro ou tame atu angyero Yesura una baungna ara. 30Nuna-unabautunasani bisi baina nena awiya giroawang yero oura kuru-kuru sinasani Yesuyau sero eyero sena, “Tuwa, na pung!”31 Ayero senu Yesu mene mena wawongnuna initinasani eyero sena, “Ning tumodiyao bainane oko, arare ou tura babarisero nesa. Ning noeno dubo eto nesi?”32 Ayero sero wangna witiwato bisi aungyena ara. 33 Ayero yenu emo wangna mi-tiwa amimene Yesura una atu koing gairoeyero sewa, “Ning Tuwa Bayaura Manime.” Ayero sewa arauwa.

Yesu mene emo bauno yayare Genesaretatu kora yena.

Mk 6:53-56

34 Awong ou nazi buwagairo Genesarettawingna atu kasayerowitiwa ara. 35Ayeroyewa emobaunomeneYesu gigiwa ziwenuge sero sero yewa napo sero baungnu emobauno yayare nunae mitauwa awiya puroYesura una bamuwa. 36 Ayero yewa emobauno yayare mene Yesu isa sero taungwori nuna tera atu gege ding yari sewa.Arare awong nung ding yewa awong aunayaya mene zo aung yena ara.

15Tuwa Bayaura ge mene aya-ewowora ge

daigatinoiya.Mk 7:1-13

1 Be auna atu Yerusalem naporaFarisayo aune sao tauyao ge gipao emoena awong amimene Yesura una kasayero atata yero sewa, 2 “Buro-mani ninaawong noeno ewowo naname una tanidaigatinowi? Ayero nasani wawong okosayao* nona tebeba mininowa, amazesinenane!” 3 Ayero atata yewa giro Yesumene abena eyero sena, “Ora niye demanoeno tani ninae matu ago nasani TuwaBayaura sao tauyao ge awiya dedunowi?4 Tuwa Bayaura ge zo eyero mitiya, ‘Ningtani iwaing aimaung nina eno nasani neu.’Nupema ge nuna zo eyao era, ‘Zo nung aimaung nuna eno ge meko sari niya nungawiya depu magayae.’ 5 Tuwa Bayaura geayero mitiya, arata ninae mene zo eyerosinowa, ‘Zo nung aita maung nuna enoeyero tugata yariniya, nung amimene aimaung nuna sou yaise sao oko mitiya,“Nona nito eno pugatena, arata nonaawiya yemaoko Tuwa Bayau eno pugarisewang tau yena.’ ” 6 Niye ayero sinowaamimene ewowora tani puro nasani TuwaBayau mene ai maung sou yaese ge senaawiya dotinowa aung yero noiya. 7Niye geiwao emo me sao yero nowa! PorofeteYesaya mene ge gaena amimene niyegapuniya. Ge gaena awiya eyero mitiya,

8 Tuwa mene eyero siniya,Emo emimene na begiti mene bowi yero

nowa,arata moko nunae mene zo nana-una oko

mitiya.* 15:2: Wawong sayao. Waweng atu tawingta nona siwingyao zo mene mitao amaze sayari oko sewa. Awong saotauyao ge nunae zo kotungno aeno sewa. Awong eyero sero nauwa: Yuda emo zo maketira-ta nagibe atu nasani nonazo emo Yuda oko zo mene ding yena amaze ding yariniya, awiya emo Yuda okora beingti suwaye Yuda emora-una gaiaune nung wawong oko sayao tebeba nona ino minai moko nuna beingtire yariniya. Arare diga emora beingti meneawong yai pasenane yowi sero awong wawong sainauwa ara.

Page 27: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 15:9 24 MATIU 15:31

9 Awong emo ge amaze Tuwa Bayaurasao tauyao

ge ine ayero sinasani sero gipero yeronowa.

Arare awong na bowi yero tetere yeronowa.”

Nona nomimene noi name dubo beingtireyero nonine auna ge.

Mk 7:14-2310 Yesu nung ayero sero emo bauno

dubu baina yunu kasa yewa eyero tu-gata yena, “Na ge sana nigiro baingtipu.11 Nona be ninae-una toitinoiya amimeneoko niye yero noi beingtire yero nowaara. Ge be ninae-una atu kasa yero noiyaamimene niye yero noi beingtire yeronowa ara.” Ayero sena ara.

12 Ayero senu giro buro-mani nunamene nimoi aung nuna-una benaungnabaungno nung atata yero sewa, “Ning gesesesa aeno Farisayo awong ge awiya ni-giro dubo mou pupuneya, awiya gosine-sita?” 13Ayero sewa giro abena eyero sena,“I dubu baina uritira Mama nana meneoko urao agiti pusasa yero baiwa awiyaapakana suno aung yarinena ara. 14Awongdubo mou pupuneya auna kotung-katungoko yepu. Awong diti guma yao amimenenagibo gitau yari yaine neya. Ora emoditi guma yao zo mene otao nuna ditiguma yao auna nagibo gitau yariniya,awiya awongto etobe deka ayero kowarababarineyato.” 15Ayero senu Petoro meneYesu eno eyero sena, “Ning ge eniyasesesa auna susuwa keregai niganene.”16 Ayero senu Yesu mene eyero sena,“Ayero niye deka dema kotumao aungtanowa. 17 Susuwa eyao oko nigao yeronowita? Nona be mene mininonane tininaname una baungno nagibo nuna-unawowosinoiya. 18 Ora ge be ninae-una atukasa yero noiya awiya dubora atu kasayero noiya, arare ge amimene niye yeronoi beingtire yero nowa ara. 19 Emoradubora atu nona eyao awiya kasa yeronoiya: kotumao meko, emo dao magayao,kuma yao, nona ugaing yao, kotora atu geiwao, ge iwero emora yazo puro wosao.20Nona ayao amimene niye yero noi TuwaBayaura benaungna atu beingtire yeronowa ara. Ora wawong oko saero nonaminao amimene noi niye beingtire okoyero nowa.” Ayero sena arauwa.

Yesu mene bauno Yuda oko zora manibaunodi kora yena.

Mk 7:24-3021 Yesu buro-mani nuna aune tawing

awiya doro napo etobe mitauwato aunatawingna bamuwa ara. Napo etobe awiyaTayato Saidon. 22 Atu baungno newa Ke-nan tawingna bauno zo Yuda oko meneburo Yesu yausero sena, “O Tuwa, ningDawidira sai mene naka eno yo aung.Mani baunodi nana iwae mene daraunumeko yero mitoiya.” 23 Ayero senu Yesumene nigiro ge zo oko sena. Ayero yenuburo-mani nunamene nuna-una kasa yeroeyero sewa, “Ning bauno se babae. Nungnaname una ago butunasani wawa siniya.”24 Ayero sewa giro Yesu mene eyero sena,“Na Isreli emo dubu lama tara yao ineawong auna gerao gege.” 25 Ayero sinenubauno awiya nuna-una benaungna kasayero koing gairo isa sinasani eyero sena,“O Tuwa, ning na soreung!” 26 Ayero senuabena eyero sena, “Mani mamanina nonaminao sorero sino† unao ine awiya tengoko niya.” 27 Ayero senu ge abena eyerokapetegaina, “Tuwa, awiya meba sinesa.Arata nupema sino awong diya nunae-unaopesa wese atu nona susuna wowosi noimininowa.” 28 Ayero senu giro Yesu meneeyero sena, “O bauno, tumo diyao ninabainakama. Arare sinesa ayero yaise.”Ayero sinenu mani baunodi nuna awiyaiwaing yena arauwa.

Yesumene emo bauno daigairo kora yena.29 Yesu nung tawing awiya doro nu-

pema kapete gairo butunete Galilaya ounazira kasa yero bage-bage nete diri zorawitiro baungno adungnomitina ara. 30Atumitinu emo bauno dubu baina amimeneemo bauno yayare witao nibamu puroburo nuna-una kasa yewa ara. Awongena te gimao, o ena diti guma yao, o tewawong amao, o ena ge aung dau emo,o dubu bainane mene zo yaya benaunggiti noyao, ayao amaze puro kasa yeroYesura benaungna pugaiwa apakana korayero aung yena ara. 31 Ayero yenu daumene ge ungwe-maungwe yewa, ora tewawong amao mene iwaing yewa, ora tegimao mene iwaing yero ang yewa, oraditi guma yao mene zo diti pagaiwa ara.Arare emo bauno dubu baina mene taniamaze giro yawa yawa bainakama nasani

† 15:26: Yesu mene sinona ge sena, awiya nung sino eno oko senata Yuda emo mene emo Yuda oko awiya sino ineayero sero nauwa, aeno Yesu mene eniya ge pu sinona gairo sena ara.

Page 28: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 15:32 25 MATIU 16:16Isreli emora Tuwa Bayau auna yazo de ikagatinasani bowi pasore yewa ara.

Yesumene emo 4,000ma pugainuminiwa.Mk 8:1-10

32 Yesu mene buro-mani nuna yau senubumuwa eyero sena, “Na emo dubu ewiyaeno yo baina niya. Noeno oko, awongnana-unawari be etama ayero nete doteyanona minao aung yeti nona kau neya.Arare nona aung ayero sana awong etuiropuro bautunete nagibe atu meri mag-ayowi sero awang nena.” 33 Ayero senuburo-mani nunamene eyero sewa, “Ewiya:Eu nezera etu nenane, arare ma witaonatu taungno emo dubu baina ewiya enopugananeminaya teng yariniye?” 34Ayerosewa giro nung awong atata yero sena,“Ma ninae una nazigo mitiye?” Ayerosenu awong eyero sewa, “Ma 7 aune womamanikaka etoka gege ara.”

35Asewa giro Yesu mene emo bauno ad-umaese senu adungnomitiwa ara. 36Ayeroyewa nung ma 7 aune wo eto amazepuro Tuwa Bayau eno dange sero eegairoburo-mani nuna eno pugainu awong bonoyero emo bauno eno pugairo bamuwa ara.37 Pugairo bamuwa emo bauno miniwateng yena ara. Ayero yewa nona itotoawiya puro pu dekaongna gaiwa saka 7teng yena ara. 38 Nona miniwa auna emonamba nunae 4,000. Arata bauno maniawisore ami zo oko zazagao.

39Yesumene emo bauno iyengtinu bau-tunewa nung wangna witiro bautuneteMagadan tawingna kasa yena arauwa.

16Tani putoungne zo yaise sewa Yesu mene

awang sena.Mk 8:11-13; Lu 12:54-56

1 Farisayo emo aune Sadukayo emoawong amimene Yesura una kasa yeroYesu gaero gari sero etegao ge eyero sewa,“Ning kara sasa uritira tani putoungne zokasa yai ganene.” 2Ayero sewa giro awongeno abena eyero sena, “Niye ture iyari yeronoi giro eyero sinowa, ‘Ture gori iwaing zi-wero sawiya, arere awiro wari witariniya.’3Ora iya gari noi giro eyero sinowa, ‘Berezesiwingniya, arare yeme wa diyariniya.’Niye berezera susuwa gosinowa, arata beeuna susuwa emi zo niye oko gao yeroneya ara. 4 Niye emo memeko-mameko.Emo mene bauno daigatinowa, deka ayaoine niye Tuwa Bayau daigatinowa. Niye

tani putoungne zo yana gari sinowa. Arataniye tani putoungne zo oko yana garineya.Tani gitau Yonana una atu kasa yena dekaayao ine kasa yai garineya.” Yesu meneayero sero awong yangdoro buro-maninuna aune dema bamuwa arauwa.

Farisayo aune Sadukayo emora tani aunage eniya sena.

Mk 8:14-215 Yesura buro-mani awong ma nuwe-

gairo doro Yesu aune dema ou nazibuwagaiwa ara. 6 Buwagairo suwa yerowiti ika yewa Yesu mene eyero sena,“Farisayo aune Sadukayo auna yis awiyaseung ninae-una goiye sero, niye umoyero baingtiti nasani neupu.” 7 Ayerosenu awong eyero sinasani wina-se yewa,“Ma oko pao doro bumenane aeno sinitanowa.” 8 Ge auna sinewa nung yetineyero giro abena awong eno eyero sena,“Oiye, tumodiyao besaore niye! Noenomadoteya auna ungwe-maungwe nei? 9Niyenoeno susuwa nana oko gao yero nei? Nama wawong zo amimene emo 5,000 aenopugenamineya teng yeti itoto awiya yang-tagairo saka nazigo yeteya be bumiye?10 Ora ma 7 mene emo 4,000 aeno pugenamineya teng yeti itoto nunae yangtagairosaka nazigo yeteya be bumiye? 11 Nama minao eno oko sesena. Niye noenooko kotungno baingtao yetei? Farisayoaune Sadukayora yis awiya seung ninae-una goiye sero umo yero baingtiro naesesinena.” 12Ge awiya tugata yenu awongni-giro eyero sewa, “O, nung ma minaora yisaeno oko sesiya. Farisayo aune Sadukay-ora gipao ge nunae aeno sesiya.” Ayerosewa ara.

Petoro mene Yesura susuwa sero kere-gaina.

Mk 8:27-30; Lu 9:18-2113 Yesu nung napo Sisaria-Filipai auna

tawingna kasa yero buro-mani nuna atatayero sena, “Emo awong na Emora Maniaeno awe sero nei?” 14 Ayero senu awongnung eno eyero sewa, “Ena mene ningmaze Yohane ge ou zayero suwao emoayero sero nowa, asinowa ena mene Eliyaayero sero nowa, ena mene zo Yeremi-ata porofete gitau nasani nauwa auna zo,ayero ning eno sinowa ara.” 15Ayero sewagiro nung nupema awong atata yero sena,“Ora nika niyetope na awe sero nowi?”16 Ayero senu giro Simon Petoro meneabena eyero sena, “Ning Sorao Emo nanae

Page 29: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 16:17 26 MATIU 17:9Kristo. Ning Tuwa Bayau putoungne aunaMani ara.” 17 Ayero senu Yesu meneabena eyero sena, “Simon Yonana mani,ning yawa yawa yase. Noeno okowata,ge me sesesa awiya emora mokora atuoko kasa yero noiya. Uritira Mama nanamene sero keregai sinesa ara. 18 Ararena yazo nina sekawa zo sinena: NingPetoro. (Ge naname-una Daba.) Ararenane daba tame atu dubu nana pugatinanagaro ine kasa yero babariniya. Ayero yanamekora putoungmene awong puro wosariyai teng oko yariniya. 19 Ayero yero nauritira napo auna ki awiya ning eno pu-garinena. Arare ning nona zo tawingnaetu awang sasa giro nona awiya TuwaBayau mene uritira atu deka ayero awangsariniya. Arata ning nona zo tawingnaetu gasa teng yai giro nona awiya TuwaBayaumeneuritira atu deka ayero gai tengyariniya.” 20 Ayero sero buro-mani nunaeno ge tauyao sinasani eyero sena, “NaSorao Emo ninae Kristo nena awiya emoeno oko sae.”

Yesu magayero aune seka yeroiropariniya auna ge bowi bere-bere sena.

Mk 8:31–9:1; Lu 9:22-2721 Be auna atu Yesu mene zayero nona

nuna-una ago kasa yarinena auna ge buro-mani nuna eno sero keregairo eyero sena,“Na Yerusalem nape witana emo gitau yaoaune pirisa babuze aune sao tauyao gegipao emo awong amimene yaya-biyayana eno pugatinete na iwora waweng pu-gaya daya magayariena. Magayero waribe etama aung yai aune nupema seka yeroiroparinena.” Ayero sero aune tani nuna-una ago kasayariniya auna ge apakanatugata yero sero aung yena ara. 22 Ayerosenu giro Petoro mene nung yuno ewebaungno aune awang sinasani eyero sena,“Tuwa, Tuwa Bayau mene nigai nona ayaooko kasa ye nina-una gaise.” 23 Ayerosenu Yesu mene kapetegairo Petoro enoabena eyero sena, “Sanda, ning awiyaTuwaBayaura ge okowata, emora ge niya.”Ayero sena arauwa.

Yesu ago yaora ge.24 Be deka aune Yesu mene buro-

mani nuna eno eyero sena, “Zo nungna ago yari yero giro aratamao nunaapakana doro dubo minaore yaya tamaoreauna i pasao nuna diungno na ago yaise.25 Noeno okowata, zo nung nao nuna

tawingna awiya sorero puro nari kotu-mariniya auna teng nao nuna awiya aungyariniya. Arata zo nung na eno yerogiro nao nuna duwariniya amimene naoiwaing tamariniya. 26 Zo nung tawingnanona iwaing apakana awiya pupunariniya,arata nao nuna aung yariniya, awiya nonanomi nuna-una mitariniye? Ora nao nunakapetegaise kotungno zumanopugai aunenao nuna awiya abena kapete nuna-unagariniye? Aung ara. 27 Na Emora Manimene Mama nana-una waegaore angelodubu nuna aune dema wosiro emo baunoapakana auna nao nunae-una teng abenapugarinena ara. 28Nameba sane: Emo enaetu dopero miteya amimene oko magayaomitaya na Emora Mani mene tawing serosero auna Tuwa yero nete daung-mokerakasayana gariney.

17Yesu nung diri atu uritira waegao

pungna.Mk 9:2-13; Lu 9:28-36

1 Yesu mene wari be 6 nete PetorotoYakobo aune meta nuna Yohane awongpungnu awong nata diri baina zora witirobamuwa ara. 2 Ayero yero atu benaungnunae-una dodopinasani benaung nunazo ewe yena ara. Ayero nasani be-naung nuna warira waegao ayao ine wae-gaina ara. Nupema taung wori nunaawiya neyangyero zayang zayang yenaara. 3 Ayero nenu Moseto Eliya menewosiro nuna-una nugu kasa yero nungaune dema ge ungwe-maungwe nasanimitiwa Petoro otao etore mene gigiwaara. 4 Ayero gigiwa Petoro mene Yesueno eyero sena, “Tuwa, nae etu mitenaneawiya iwaing. Arare nigasa na koubogaetama sinane — zo nina, zo Mosera, zoEliyara.” 5 Ayero sinenu bereze waegaobainane zo wosiro awong worena. Ayeroyenu aune ge zo bereze mokora atu eyerokasa yenu nigiwa, “Awiya Mani bouwanana. Na nung eno yawa yawa nena. Niyege nuna nigipu.” 6 Buro-mani mene geawiya nigiro diti benaung nunae woreropuro pu tawingna gairo awang yero ip-inasani mitiwa ara. 7 Ayero newa Yesumene nunae-una nugu baungno awonginitinasani eyero sena, “Niye iropungpu,awang oko yepu.” 8Ayero senu awong ditipagairo Yesu gege gigiwa ara. 9 Arare diriatu wowosinewa aune Yesu mene eyerosena, “Nona benaung sekawa zo gigeya

Page 30: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 17:10 27 MATIU 18:1auna ge bowi emo zo eno oko sarineya.Mama mene na Emora Mani awiya uwaimagayaora atu seka yero iropana aunege bowi awiya sarineya.” 10 Ayero senugiro buro-mani nuna mene nung atatayero sewa, “ ‘Eliya gitau bumai aune Kristobumariniya,’ awiya sao tauyao ge gipaoemo mene noeno ayero sinowi?” 11 Ayeroatata yewa giro abena eyero sena, “Eliyanung meba gitau kapetegairo tawingnanao meko awiya apakana korayai auneKristo bumariniya, awiya ge meba ara.12 Arata sana nigipu. Eliya nung yemaokokasa yero naunu emo bauno mene susuwanuna gigiwa oko kasa yao yenu nung enotani tebe-tabe yewa ara. Arare awongna Emora Mani deka ayero puro de-dunasani gainasani ayero yarineya ara.”13 Ayero senu awong nung Yohane ge ouzayero suwao emo aeno sena awiya gigiwaarauwa.

Yesu mene mani emodi zora una atu iwaetunena.

Mk 9:14-29; Lu 9:37-4214 Awong diri atu wowosinete emo

bauno dubu baina auna una kasa yewaaune emo zo mene buro Yesura nugu atukoing gairo eyero sena, 15 “Tuwa, ningmani nana eno yo aung. Nung be ozaungangzi apunasani yaya baina tapunoiya.Nung iyaora zuwero nasani oura guteronasani ayero noiya ara. 16 Arare na buro-mani nina eno puro bumena kora yari teyateng oko tiya.” 17 Ayero senu Yesu meneabena eyero sena, “O niye emo baunomeko, tumo diyao aung. Na be nazigoniye aune dema narineni? Mani puronana-una bungpu.” 18 Ayero senu awongmani puro bumuwa nung iwae gona yeroge senu mani doro baungnu mani menaiwaing yena ara. 19Arare buro-mani nunamene awong gege nata mitasani aunenung atata yero sewa, “Nae nono yeroiwae tunaora buro yetenane teng oko yaoyetiye?” 20 Ayero sewa abena eyero sena,“Tumo diyao ninae besao aeno teng okoyao yetiya. Na meba niye eno sana nigipu.Tumo diyao ninae awiya i me maingkokazo ine iropuro baina yariniya, amimenezo niye diri eeno, ‘Ning etu zokero otubaung!’ ayero saya, zokero babariniya.

Tumo diyao ayao awiya ninae-una mitainiye buro baina yao teng ara. 21 [Iwae ayaotunao awiya nona zota zo mene oko niyaara. Isa saore nona seminaore mene gegetunao teng ara.]” Ayero sena arauwa.

Magayero iropariniya auna ge bowi nu-pema sena.

Mk 9:30-32; Lu 9:43-4522 Buro-mani nuna nawe apakana

Galilaya tawingna atu nuna-una audekaongna gaiwa aune Yesu mene eyerosena, “Nanane aune na Emora Mani awiyaemora waweng pugaya 23 daya magayanawari be etama aung yai aune Mama menena uwai iropari nena ara.” Ayero senuburo-mani awong nigiwa dubo nunaemouyena arauwa.

Petoro mene wora bera atu moni pungna.24Yesu buro-mani nuna auneKapaneam

nape kasa yewa emo ena Tuwa Bayauraibu baina aeno takis buro nasani nauwaamimene Petoro atata yero sewa, “Gipaoemo ninae mene ibu bainana takis 5O toyaawiya pugatinoita?” 25 Ayero sewa Petoromene eyero sena, “Yore, pugatinoiya ara.”Ayero sero nung nupema tera Yesura unagare witiro ge awiya oko keregao nenuYesu nung nuka nutope Petoro atata yerosena, “Simon, susuwa ewiya gasa nonoyai giro abena se gane: Tawingna emotuwa awong ana-una atu takista kastam*pupunowi, dubu nunae unata dubu zorauna ing?” 26 Ayero senu Petoro meneeyero sena, “Dubu zora una.” Ayero senuYesu mene eyero sena, “Iwaing sinesa,arare emo tuwara dubu awong takis pu-gaese sao oko mitiya. 27 Arata saineba,awong name eno kotumayameko yao eno,ning ou nazira baungno angsi augairo wozo gitau dumarinesa awiya watimasa witaibe nuna inasa zanai kina zo tamarinesa.Awiya ibura takis moni nanao ayero seropuro baungno awong eno pugasa tengyae.” Ayero sena arauwa.

18Emo baina yero nao auna ge.Mk 9:33-37; Lu 9:46-48

1 Wari be aune buro-mani nuna awongnuna-una baungno atata yero sewa, “Uri-tira mitoiya amimene nata Tuwa yero

* 17:25: Kastam. Kastam awiya takis zo. Nona ake-akemo atu puro buro nape towari yero giro bere gitau nona aunatakis moni pugairo aune puro nape toitinauwa. Tani deka ayao ine Papua Nu Gini taun auna maketira atu yero nowa.Nona minao puro towari yero giro bere gitau goma be zuma gaero aune nona puro toiro maket yero nowa.

Page 31: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 18:2 28 MATIU 18:23nai aune awe mene gitau yao baina yeronariniye?” 2 Ayero sewa Yesu menemani maingkoka zo senu bunu nunaeunatowang atu pugairo 3 eyero sena, “Nameba niye eno sane. Niye dubo kapete-gairo mani mamanikakara nao ine okoyero narineya, awiya uritira mokora okotowarineya. 4 Zo nung dubo nuna purowosiro mani eyao ine yero nariniya, nungamimene Tuwa Bayau nata Tuwa yero naiaune emo gitau yao baina yariniya. 5Ararezo nung na eno nasani mani eyao inezo kora yariniya, nung amimene na korayetiya ayao ine yariniya arauwa.

Mani pasenana oko yumanene.Mk 9:42-48; Lu 17:1-2

6 Zo nung mani mamanikaka na tumodidinowa auna zo yumai pasena tamoiyesero, niye bere-bere daba bainakama zoemoaunadube kimegairowito kurura teu-gaipu gutero babai teng yariniya. Noenooko, emo amimene pasena oko yaoreoura gutero magayariniya, awiya nonaeo yao gege. Arata nung pasena yaiaune Tuwa Bayau mene abena pugariniya,awiya nona mou-mesa yao. 7 Pasenanayumao benaung giti amimene kasa yeroemo bauno yumai pasenana zuwarineya.Arata zo nung emo bauno pasenana yu-mariniya amimene meko yaise. 8 Ararewawong nina zo meneta te nina zo menepasena yasese yai giro kapero yangdo.Nao me iwaing pumari kotungno giro wa-wong dekaongkare gege o te dekaongkaregege nete nao me iwaing topetasa tengyariniya. Arata tere wawongne zere tu-tupore deka ayero puro nasa ago ningiyao tauyao awao gege awinoiya auna au-gaya babasa teng oko yariniya. 9 Ora ditimoko nina zo mene pasena yasese yai girozokero yangdo. Nao me iwaing pumarikotungno giro diti moko dekaongkaregege nete nao me iwaing topetasa tengyariniya. Arata etobe deka ayero puronasa ago ning kowa iyaore auna augayababasa teng oko yariniya.

Lama zo tara yao auna ge.Lu 15:3-7

10Niye mani-mamani nana zo gaya okowosao yaise. Awiya susuwa eeno sinena.Angelo nunae uritira atu nowa awonguritira Mama nana auna benaungna kasanasani mani nunae-una ge ungwe yero

nowa. 11 [Na Emora Mani mene emo tiri-tara yao awiya kau yero tamari sero wosi-wang.]

12 Ora ge zo sana kotungno abena sepugane. Emo zo lama nuna 100 nunae-unazo mene tara yai giro yangduwarinita?Aung ara. Nung lama 99 nona mininasanimiteya awiya doro baung eu ware yerotara yao amaze kau yariniya. 13 Na mebasana. Nung baungno kau nete taungnoaune 99 oko tara yao awong aeno okowata,tara yeti tamiya awiya eno dubo iwaingyariniya ara. 14 Arare deka aine uritiraMaung ninae mene mani-mamani nananunae-una zo meneMaungna una gomaraatu tara yoiye sero sinoiya arauwa.

Otao pasena yai aune kora yaora nagibo.15 Otao nina zo mene pasena nina yai

giro ning baungno nito nata adungnomeko nuna gipe gae. Ayero yasa nungge nina nigiro kotumao nuna iwaingtamai nupema otao wina-ye yarineyato.16 Ora ge nina dai giro doro baungnoemo dekaongkata etobe ayao awiya puronupema tera nuna-una babaya awongtodema susuwa nuna gosinasani ge nitosarineyato awiya nigaeto. 17 Ora ge ninaeteng deka ayero dai giro dubu nana-unabenaungna atu keregai gae. Dubura gedeka ayero dai giro niye gaya nung emomeko, diga emota takis pumao emo ineyaise. 18Na memoko sane. Niye tawingnaetu tairo diyaya giro Tuwa Bayau menedeka ayero uritira atu tairo diyariniya.Ora tawingna etu besaya giro Tuwa Bayaumene deka ayero uritira atu besariniya.

19 O zo susuuno sana nigipu. Ninae-una etobe mene nona zo eno dubo nunatodekaongka tiyayato dekaongka yai isasayato giro uritira Mama nana meneisa nunato nigiro auna teng pugariniya.20 Noeno oko, emo etobeta etama awongyazo nana-una augaya giro na nunae-unatowang atu narinena.” Ayero sena arauwa.

Soumani meko zomene otao nuna oko ao-diyao yena auna ge.

21Yesumene ge ayero senuPetoromeneatata yero sena, “Tuwa, otao nana zomene na eno pasena nai na be nazigo ayaoawiya pasena nuna yangduwari neni? Be7 ayao awiya yangduwana teng yarinita?”22Atata yenu Yesumene abena eyero sena,“Na be 7 ayao yangduwasese oko sinena.Ning be daigairo nibamu 70 taims 7 ayaoine yangdotinasese sinena. 23 Tuwa Bayau

Page 32: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 18:24 29 MATIU 19:12nata Tuwa yero nariniya auna susuwaamaze na emo tuwa zora pugairo sananigipu. Emo tuwa zo mene mani soudubu nuna abena nuna abena pugaese geburo awiya zayena. 24 Arare ge buro za-yero soumani bunaese senu nunae-una zoabena nuna 10 milion kina amimene emotuwara una kasa yena. 25Nung abena nunabaina awiya pugaine yao teng oko yenugiro emo tuwa mene eyero sena, ‘Emoerita bauno maingne nuna arita wo nunanona wau nuna awiya apakana emo menezuma gaero pumaya na moni tamane.’26 Ayero senu soumani mene emo tuwarauna koing gairo isa sinasani eyero sena,‘Emo tuwa nana, ning na ao-diyasa abenanina pugarinena.’ 27 Isa senu emo tuwanung yo-auno giro ao-diro abena nunabaina awiya yangduna. 28 Ayero yenunung gare atu wosiro baungno soumaniotao nuna zo tauna, nung awiya nuna-unaabena nuna 100 kina mitina. Nung amazetaungno dubo iniro dedunasani eyerosena, ‘Abena nana yemeneka keeunemenapugai!’ 29 Ayero yenu otao nuna nuna-una koing gairo nung eno isa sinasanieyero sena, ‘Ning na ao-diyasa abena ninapugarinena.’ 30Nung eno isa senu ge nunaoko nigao yero baungno senu otao nunaeno eyero sinasani bunao gare pugaiwa,‘Abena nuna pugairo aung yero aune kasayarinesa.’ 31 Ayenu otao mani nuna menegiromoko nunaemeko yenu baungno emotuwa eno ge ungwe yewa ara. 32Ge ungweyewa emo tuwa mene nigiro soumaniawiya nupema yau senu bunu eyero tugatayena, ‘Ning emomeko nibamu amaze sina.Ning na eno isa sesesa na ning yo-aungnogiro abena nana baina awiya ning enodotena. 33 Arare na ning ao-diyena ayaoine ning deka otao nina eno yo-aungnoao-diyatesa, awiya teng yatiya.’ 34 Ayerosero dung yero tini kapenu gorobo emorawaweng pugairo eyero sena, ‘Niye bunaomeko nibamu nung eno pugaipu, nasaniaune nung abena nana baina awiya pitiroaung yai aune yangduwarineya.’ ” 35 Yesumene ayero sero ge ewiya susuuno sena,“Arare niye dubo eo-yaore pasena wina-yangduwao oko yao yaya uritira Mamanana mene nona mou-mesa yao deka ayaoniye eno yariniya arauwa.”

19Bauno yangduwaora ge.Mk 10:1-12; Lu 16:18

1 Yesu nung ge noyao benaung gitiawiya sero aung yero Galilaya tawing doroYudaya tawing agewa ou Yodan deungenabara mitina atu baungna ara. 2 Bautunenu emo bauno dubu baina mene nungago yewa ara. Tawing auna atu newa nungemo yayare kora yena ara. 3 Atu nenuFarisayo nung gaero gari sero kasa yeronung atata yero sewa, “Zo nung baunonuna susuwa zota zo eno yero yangduwaiteng yarinita?” 4 Ayero sewa nung abenaeyero sena, “Niye Tuwara ge eyero mitiyaawiya oko zazagairo gao mene saine neya,awiya!Yaora Maung mene nung tawing zayaora

atu emo yari nasani emorebaunone teng yena. 5 Yeroaune eyero sena, ‘Arare emomene ai maung nuna yangdorobauno nuna aune dema gaunobaingtiro awongto dubore taungnedekaongka yero narineyato.’

6 Arare awongto etobe okowata,dekaongka yero narineyato. Tuwa Bayaumene awongto pu dekaongna gainuatiwato, arare emo mene oko kapaese.”7 Ayero senu awong abena eyero sewa,“Ayao siya, awiya Mose mene noenoeyero seni, ‘Emo zo mene bauno nunayangduwari yero giro igi pugairo saibabaise.’ Mose mene noeno ayero seni?”8Ayero sewa Yesu mene abena eyero sena,“Mose nung niye Tuwa Bayaura ge nigaoawang gaung yero nauwa susuwa aenowina-yangduwaora ge sewa nigina ara.Arata zayaora atu nagibo ayao ine zo okomitauna. 9 Arare nane sana nigipu. Zonung bauno nuna yangdoro zo atariniyanung amimene susumao nunato awiyakapero nung kuma yetiya aine yariniya.Arata bauno nung emo zore nete mekoyero nai aune emo zo mene atiro auneawang sariniya, awiya wina-yangduwaorapasena awiya bauno mene dimariniya.Emora oko yariniya.” 10 Ayero senu buro-mani nuna mene eyero sewa, “Arare saoauna susuwa ayero mitai giro name baunoaung nao amimene zo iwaing mitaoranagibo ara.” 11 Ayero sewa Yesu meneabena eyero sena, “Emo dubu baina menege amaze nigiro pu dube gao ine aung.Emo putoung mena pugao pumao gegemene puro pu dube garineya. 12 Emo enaaira tiyangna atu kasa yero bauno ataineyao teng oko somono nowa; ora ena awiyaemo mene taung aingso nunae gera nowa

Page 33: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 19:13 30 MATIU 20:1bauno oko atao yero nowa; ora ena menezo uritira ge eno bauno oko atao somononowa. Arare zo auna putoung mitai giroge ewiya puro pu dube gaise.” Ayero senaarauwa.

Yesu mene mani mamanikaka gao yena.Mk 10:13-16; Lu 18:15-17

13 Emo bauno awong mani mamanikakanunae puro baung Yesura una yero wa-wong paka ziye yero isa saise sewa. Ayeroyewa buro-mani nuna mene emo baunoawang sewa ara. 14 Awang sewa giro Yesumene eyero sena, “Niyemanimamanikakayangdopunana-unabumae. Nagibonunaeoko gazae. Ayao amimene uriti naporagerao.” 15 Ayero sero wawong nunapaka ziyo nunae-una yero awong gaoyena. Ayero yero aune tawing awiya dorobaungna ara.

Emo zowau bainane amimene Yesu bautapotena.

Mk 10:17-31; Lu 18:18-3016 Emo zo mene Yesura una kasa yero

atata yero sena, “Gipao emo, na buroiwaing zo nomaze yero aune nao meiwaing tamarineni?” 17 Ayero senu Yesumene eyero sena, “Nona iwaingna susuwagari sero noeno na atata nesi? Iwaingnasusuwa auna Maung awiya dekaongkagege niya. Arare ning nao me iwaingauna gerao yari yero giro sao tauyao genuna diung.” 18 Ayero senu giro nungsao tauyao ge awiya noiye ayero sinasaniatata yenu Yesu mene eyero sena, “Na saotauyao ge eyao eno sinena: ‘Ning emooko dasa magayae. Ning kuma oko yase.Ning ugaing oko yase. Ning emo zo gerapugatinasani ge oko iwase. 19 Ning aimaung nina-una ge diung. Ora ning nikanitope aratapunosa, deka aine emo enaeno ye.’ Amaze sinena ara.” 20Ayero senuemo taung seka amimene abena eyerosena, “Awiya yemaoko otu mena diungnobutunona. Arare zo nono yero yanateng yariniye?” 21 Ayero senu Yesu meneeyero sena, “Ning etutero nari kotungnogiro baungno nona nina apakana pugasaemo mene zuma gaero pumaya wau moninina awiya emo bogamasa eno bono yasapumae. Ayero yasa wau nina uritira atu

mitariniya. Ayero yero aune ning burona ago yase.” 22 Ayero senu emo taungseka amimene ge awiya nigiro kotung-katung nasani doro baungna. No eno oko,wau moni nuna witao. 23 Baungnu Yesumene buro-mani nuna eno eyero sena, “Namemoko sane. Emo wau moni bainanemene uritira towari nete buro bainakamayariniya. 24 Na nupema sane. Wo kamelmene zai mo gayao auna enora towaoawiya teng oko. Deka ayero emowaumonibainane mene Tuwa Bayaura napo aunababao awiya deka teng oko.” 25 Ayerosenu buro-mani awong ge awiya nigiroyangka sero eyero sewa, “Arare awemene*uritira baungnonaome iwaing tamao tengniye?” 26 Ayero sewa Yesu mene awonganuwing nasani eyero sena, “Awiya emomene yao ine teng oko. Arata Tuwa Bayaumene ayero yai teng yariniya.” 27 Ayerosenu Petoro mene bera puro eyero sena,“Ayero nae nona nanae apakana nuwegatigairo ning ago nonane. Arare neteauna abena no nanae-una kasa yariniye?”28Ayero atata yenu Yesu mene eyero sena,“Na memoko sane. Nete nona apakanaseka yero iwaing kasa yariniya be aune naEmora Mani mene adumao masi simaorenana-una atu adungno mitana na agoyewa niye deka ayero emo tuwara ad-umao masi 12 auna atu mitasani auneIsreli emo dubu 12 amaze awega-ziwegayarineya. 29 Arare zo nung na eno nasanimetamani o nu ai amono, o meto mani,ai maungne mani awiso, o napo, o tawingyangduwariniya — nung amimene abenanona daigairo ipu ewa-gaewa yao puroauna tame nao me iwaing dema maungyariniya ara. 30 Arare emo gitau neyaawena-una ena mene ago yarineya. Oraago neya awong auna ena mene gitauyarineya.

20Wain buro yero nowa auna ge eniya.

1 Tuwa Bayau nata Tuwa yero nari niyaauna susuwa awiya wain burora maungzora pugairo sane. Wain burora maungzo mene wain buro nuna eno kotungnogiro buro emo pumari gora-gara baungna.

* 19:25: Yesura buro-mani ge ayero sewa, noeno okowata, Yuda emora gitau yao mene eyero sinauwa, “Emo waubainane mene uritira babari sero nete waura oko yero babarineya. Arata emo bogamasa mene uritira babari seronete waura bainakama yarineya.” Arata Yesu mene zo ayero oko sena. Arare buro-mani nuna mene iwawa yeroeyero kotumuwa. “Emo waure mene uritira babao ine teng oko siya, awiya name bogamasa mene nono yero uritirababarinenine?” Ayero kotumuwa ara.

Page 34: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 20:2 31 MATIU 20:252 Ayero yero ena puro buro be dekaongkaauna zuma nuna K1.00 ayero keregainugigiwa teng yenu giro buro nuna-unaiyengtinu bamuwa. 3 Wari witiro 9 kiloknenu nung nupema baungno emo enanapo kakame atu tebeba newa giro eyerosena, 4 ‘Wain buro nana mitiyare niyebaungno buro yaya zuma teng pugari-nena.’ 5 Ayero senu giro wain buro nuna-una bamuwa ara. Ayero yero 12 kilokaune mani ena puro 3 kilok nupema enapuna. 6 Ayero 5 kilok nupema baungnoemo ena buro aung newa taungno giroeyero sena, ‘Niye noeno wari eune burooko yao timara neya ture itiniye?’ 7 Ayerosenu awong abena eyero sewa, ‘Awongburo ge zo nae eno oko sao.’ Ayero sewagiro nung awong iyengtiti nasani eyerosena, ‘Wain buro nana-una buro mitiyaarare baungpu yae.’ 8Burora maungmeneayero nenu ture inu buro diya yao emonuna yau senu bunu eyero sena, ‘Ningburo emo au dekaongna gairo zuma pu-gai pumae. Ago kasa yeteya atu zayeropugairo bautunete gitau kasa yeteya atubesugai.’ 9 Ayero senu giro ago bumuwaawiya senu bumuwa K1.00 pugairo aungyena. 10 Pugainu gitau bumuwa awonggiro eyero kotupunewa, ‘Zuma puro witiropugariniya.’ Ayero sinasani mitiwa, aratadiya mene K1.00 dekaongka amaze awongeno pugaina. 11 Pugainu puro gugumamasinasani burora maung eno kotumuwameko yena. Ayero nasani eyero sewa,12 ‘Ago bumeya awong buro wan aua gegeyeteya. Arata nanae mene zo wari bainaauna atu yaya kokoni yao tapunenane tureiya, awiya ning noeno ago bumeya aenozuma teng ayero pugatinesi?’ 13 Ayerosewa burora maung mene nunae-una zoeno eyero sena, ‘Otao, na niye eno okomeko nena. Na K1.00 sesena nigesa tengyetiya. 14Arare moni nina puro baung. Naago beya awiya ning eno teng ayero pugarikotumena teng yetiya. 15Nona nana ware,eyerota ayero yana teng yariniya. Ningbayao nana-una awong eno dubo moutapunesita?’ ”

16 Yesu mene ungwe awiya diro besug-airo ge susuuno eyero sena, “Arare agoneya amimene gitau yarineya. Ora gitauneya amimene ago yarineya.” Ayero sena

arauwa.Yesu magayero iropariniya auna ge bowi

senu be etama yena.Mk 10:32-34; Lu 18:31-34

17 Yesu nung Yerusalem nape babarisero wiwitinete aune buro-mani nuna 12awiya gege puro baung ewe yero auneawong nuka nuye gege nagibe atu bautu-nasani eyero tugata yena, 18 “Sana nigipu.Name Yerusalem babari wiwitinenane.Atu kasa yanane aune awong na EmoraMani awiya pirisa babuze aune sao tauyaoge gipao emora waweng pugaya na mag-ayanese sarineya. 19 Magayanese sero napuro emo Yuda okora waweng pugaya naizinasani waung mene dedunasani anetei pasaora daya magayarinena. Magayanawari be etama aung yai aune nupemairoparinena ara.” Ayero sena arauwa.

Yakoboto Yohanena ai mene awongtobaina yaetose sena.

Mk 10:35-4520 Be auna atu Zebedira aro mene

mani nuna etobe puro Yesura una nugubaungno koing gairo nona zo eno isa senaara. 21 Ayero yenu nung atata yero sena,“Ning no eno sinesi?” Ayero senu gironukara eyero sena, “Ning sasa mani nanaetobe ning Tuwa baina kasa daung yari-nesa be auna atu awongto nina una nuguzo wawong mera zo wawong mepora*mitaetose.” 22 Ayero senu Yesu meneabena eyero sena, “Ning ge sinesa aunasusuwa oko gosinesa. Na ou dokowangyao zo minarinena, awiya nito teng mi-narineyato?” Ayero senu awongto sewato,“Yore, teng minarinenato.” 23 Ayero se-wato nung awongto eno abena eyero sena,“Ou dokowang yao zo minarinena, awiyaminarineyato. Arata nito nana-una zo wa-wong mera zo wawong mepora adungnomitarineyato auna ge awiya nane saineyao oko. Mama nana nung dubo nunamene mani ena kotupunasani masi awiyasosenu mitoiya, arare awong amimenemasi auna adungno mitarineya.” Ayerosena arauwa.

24 Asewa buro-mani 10 awong ge awiyanigiro otao nunae etobe eno gigiwa mekoyena ara. 25Anewa giro Yesu mene awongyau senu bumuwa eyero sena, “Tawingna

* 20:21: Gitau otu emo tuwara wati mugo namba wan mene emo tuwara wawong mera adungno mitauna. Ora emotuwara wati mugo namba tu mene emo tuwara wawong mepora adungno mitauna. Arare Yakoboto Yohane awongtosusuwa awiya kotupu nasani Yesura wati mugo yero nari sewato.

Page 35: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 20:26 32 MATIU 21:15emo tuwa mene emo bauno awong souyaese sinowa. Nupema, emo babuze meneemo bauno puro wosiro awong witaonunae ine yero nowa, awiya gosineya.26Ora ninaemene zo ayero oko yae. Ninae-ina zo mene baina yari yero giro enanasoremao yero naise. 27 Ora gitau yao yariyero giro enana soumani yero naise. 28NaEmora Mani mene deka ayero emo baunona sou yaese okowata, naka natope souburo nasani nete magayero emo baunodaigairo mekora atu sorero pumari bu-muwang.” Ayero sena arauwa.

Yesu nung Yeriko napora emo etobe korayenu diti pagaiwato.

Mk 10:46-52; Lu 18:35-4329 Yesu buro-mani nuna aune awong

Yeriko napo buwagairo doro bautunewaemo bauno dubu baina amimene awongago yero bamuwa. 30 Bautunewa emoditi guma yao etobe nagibo deungbera atuadungno mitasani Yesu buro bautuniyaayero sewa nigiro yanakanawawa sinasanieyero sewato, “Tuwa, ning Dawidira saimene nato eno yo aung!” 31 Yanakanawawa sewato emo bauno mene awongtogiro sinasani awang sewa ara. Awangsewa awongto nigiro oko nigao ine yerogewera yero wawa sinasani eyero sewato,“Tuwa, ning Dawidira sai mene nato enoyo-aung!” 32 Ayero sewato giro Yesumene nagibe atu dopero senu bumuwatoawongto atata yero sena, “Na no mazenito eno yanese sineito?” 33 Ayero senuabena eyero sewato, “Tuwa, diti nanatosasa pagaise sinenato.” 34 Ayero sewatoYesu mene awongto ka eno yo-auno ditinunato ding yenu mena pagaiwato ara.Ayero yero Yesu ago yewato arauwa.

21Yesu nung emo tuwa mene yaine yero

Yerusalem nape witina.Mk 11:1-11; Lu 19:28-40; Yo 12:12-19

1 Yesu buro-mani nuna aune bautuneteYerusalem nape kasa yari sero nasaniaune Betefasi napo Oliwa diri susuwaramitina atu kasa yero Yesu mene buro-mani nuna etobe iyengtiti nasani eyerosena, 2“Nito baungno napomaingkoka atumitiya gosineyato auna toiro baungno wodongki maingne geta yao miteyato awiyatamarineyato. Taungno geta besero purobumaeto. 3 Nito atu nayato zo mene nitoatata yai giro abena eyero seputo, ‘Tuwara

buro euna mitiya.’ Ayero sayato menapugariniya.” Ayero sena arauwa.

4 Nona awiya tebeba oko kasa yena. Geporofete zo mene gitau sena awiya meyaise ayero yena ara. Porofete mene geeyero gaena,

5Niye napo Zaiyon auna emo bauno enoeyero tugata yepu nigae:

Ewiya gipu! Emo tuwa ninae mene ninae-una butuniya.

Nung dubo wosaore nasani wo dongkitame adungno butuniya.

Nung wo nona-owi dimao auna mani aunatame adungno butuniya.

6 Arare mani etobe baungno Yesura gedipunasani 7 dongki aire maingne purobumuwato taung wori nunae mene tameero zuwewa Yesu witina ara. 8 Ayenuemo bauno daigairo mene taung worinunae dutugairo birigairo nagibe atu erozuwewa. Ora ena mene zo i gomi kap-ero nagibe atu ero zuwewa ara. 9 Ayeroyero emo bauno witao mene gitaure agoregazero bautu nasani wawa sero eyerosewa, “Oro, oro, Dawidira sai. Tuwarabera butunesa, ning awiya bowi yanene.Uritira atu nowa amimene Tuwa Bayaubowi yaese.” 10 Asinewa Yesu Yerusalemnape witinu napo susuwa awong zabu-butu nasani eyero sewa, “Awe mene bu-tuni nei?” 11 Ayero sewa emo dububaina amimene abena eyero sewa, “Awiyaporofete Yesu. Nung Galilaya tawingnaNasarete nape atu kasa yena amimene bu-tuniya.”

Yesu mene wina-piti yao emo ena TuwaBayaura ibu bainana atu tunena.

Mk 11:15-19; Lu 19:45-48; Yo 2:13-2212Yesumene Tuwa Bayaura ibu bainana

witiro nona wina-piti nasani mitiwaawong awiya tunena ara. Ayero nasanimoni darawa yao emora tewo arita emoni gumo ibu atu zawing pugao auna buronasani nauwa auna apa adumao awiyaininu kapetegaina. 13 Ayero nasani eyerosena, “Ge gayao zo eyero mitiya era,Ibu nana awiya isa saora ibu mitaise.

Arata ninae yeteya ibu ewiya ugaing yaoemora pungyaomasi ine niya.” Ayero senaarauwa.

14 Ibu bainana atu nenu emo diti gumayaore asama yaore nuna-una bamuwakora yena ara. 15Ayero yenu pirisa babuzeaune sao tauyao ge gipao emo awong taniputoungne nuna gigiwa ara. Nupema,

Page 36: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 21:16 33 MATIU 21:33mani mamani mene Tuwa Bayaura iburaatu yawa yawa nasani, “Oro, oro, Daw-idira sai,” ayero sewa nigiwa ara. Araretani putoungne giro mani mamanina genigiro awong tini kapena. 16 Tini kapenuYesu eno eyero sewa, “Awong emimenege ewiya sineya nigitinesita?” Ayero sewaabena eyero sena, “Nigitinena. Arata niyege gayao zo eyao mitiya awiya oko zaza-gairo gao mene saine neya, awiya!Mani mamanikaka arita mani wuire auna

dubo nunaepumasa eo yai nunae-una bera atu bowi

yao ninaiwaing kasa yariniya.”

17 Ayero sero awong doro Yerusalemnape atu wosiro Betani nape yero atu aw-ina arauwa.

I fik zo mene Yesura bera soyena.Mk 11:12-14; Mk 11:20-24

18 Yesu mene gora-gara napo Betanidoro nupema tera Yerusalem witari serobautunenu meri yena ara. 19 Ayero yenunagibo deungbera atu i fik zo dopero mit-inu giro i susuwara baungno me kau yerogi gege mitinu giro i aeno eyero sena,“Ning sobe yero me nupema oko iyari-nesa.” Ayero sinenu nuna bera i awiya ginuna irara yenu soyena ara. 20Ayenuburo-mani nuna awiya giro wawong di gaunoeyero sewa, “I awiya nung nono yeromenasoyetiye?” 21Ayero sewa Yesu mene eyerosena, “Na memoko sane. Niye dubo etooko yao tumo diyao mere dema narineyaamimene tani ira atu kasa yetiya ayaoawiya ninae yarineya. Awiya gege oko,niye diri oeno eyero sarineya, ‘Diri, ningzokero witora gute.’ Ge sarineya, aunateng kasa yariniya. 22 Ayero yero tumodiyaomere demanasani aune nona zota zono eno isa saya kasa yariniya.” Ayero senaarauwa.

Yesura putoung auna susuwa gari atatayewa.

Mk 11:27-33; Lu 20:1-823 Yesu mene bautunete Tuwa Bayaura

ibu bainana witiro emo bauno uritira gegipinasanimitinu pirisa babuze auneYudaemora simai amimene nuna-una baungnonung atata yero sewa, “Ning tani ena yeronosa awiya ana bera yero nosi? Awe menening eno senu yero nosi?” 24 Ayero sewaYesu mene ge abena eyero sena, “Na niyeeno atata zo yarinena. Niye abena naeno sarineya, awiya na deka ayero ana

bera tani ayero yero noni auna susuwasarinena. 25 Yohane ge ou suwao buronuna awiya ana bera nauni, emora berataTuwa Bayaura bera ing?” Ayero sinasaniatata yenu awong ge no sarinenine ayerosinasani dubo gagausewa ara. Ayero yeronuka nuyetope ge wina-se nasani eyerosewa, “Name ‘Tuwa Bayaura bera’ ayerosarinenane, awiya nung eyero sariniya,‘Arare niye noeno ge nuna oko nigaoyewi?’ 26 Name ‘Emora bera’ ayero sate-nane, arata emo bauno mene name enoiwo yowi sero awang nenane. Noeno oko,awong Yohane gosinauwa porofete meyero nauna.” 27Ayero sero Yesu eno eyerosewa, “Nae oko gosinenane.” Ayero sewaYesu mene ge abena eyero sena, “Arare nadeka ayero ana bera tani ewiya yero noniauna susuwa oko sarinena.”

Emo zora mani emodi etobe auna geeniya.

28 Yesu mene eyero sena, “Ungwediyana nigiro sepu. Emo dekaongkaramani etobe nasani nauwato ara. Araremaung mene mani zo eno eyero sena,‘Mani, ning yeme baung wain buro yase.’29 Ayero senu abena sena, ‘Aungwa.Na bure oko babarinena.’ Ayero seronete dubo darawa yero bure baungna.30 Bautunenu maung mene nupema manizo eno ge dekaongka kamaze tugata yerosena ara. Senu giro mani zo amimeneabena eyero sena, ‘Yore, nakara yarinena.’Ayero sero oko babao kara mitina. 31Arareniye mani awe mene maung nuna-unage diungna ayero sarinei?” Atata ayeroyenu awong eyero sewa, “Mani ge gitausena.” Ayero sewa Yesu mene eyero sena,“Na memoko sane. Takis pumao emoretowangna baunone awong Tuwa Bayaunata Tuwa nunae yaise sero gitau nasaninuna-unamokora toitinaya ninaemene zoago yari neya. 32 Noeno oko, Yohane kasayero etutero naora nagibo niye eno gipenuniye ge nuna awang yero yangduwa takispumao emore ugaing baunone mene genuna nigiwa ara. Ayero yewa niye gigiwa,arata niye dubo oko darawa yao, o ge nunaoko nigao yewa.” Ayero sena arauwa.

Wain buro diya yao emo memeko-mameko auna ge eniya.

Mk 12:1-12; Lu 20:9-1933 Yesu mene eyero sena, “Na ge eniya

zo sana nigipu. Emo baina zo mene

Page 37: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 21:34 34 MATIU 22:10tawing zora wain urero goma gaero zi-una. Ayero yero wain me mozaora kotebaina zo wauno wain buro diya yao emoragaro dema yero ayena ara. Ayero aungyero emo ena mene wain buro nuna diyanaese sero nung tawing zo ake nibamuauna baungna ara. 34 Baungno nenu wainpaora be bunu giro nung me ena pumarikotungno soumani nuna ena iyengtinubaungno diyara una kasa yero sewa giro35diyamene iropuro soumani zo puro deromusuna-masuna yewa, ora zo maze zodewa magayena, ora zo awiya daba menedewa ara. 36 Ayero yewa burora maungmene nigiro nupema soumani daigairopugatinaunu bautunauwa nao deka ayaoawong eno yero nauwa ara. 37 Ayeronawe duwa giro nung mani yo diyangnuna nibamu amaze eyero kotupu nasaniiyengtina ara. ‘Mani nana baungno kasayai awong giro ge nuna dimarineya,’ ayerosero iyengtinu baungno kasa yenu 38 diyamene mani nuna yo diyang nibamu awiyagiro eyero sinasani wina-se yewa ara,‘Nung amimene nete tawing euna maungyariniya. Arare bungpu, name mani ewiyadanane magayai tawing ewiya nanameyae.’ 39Ayero sero nung bure atu musuna-masuna nete puro baungno goma bautaraatu dewa magayena ara.”

40 Yesu mene ayero sero susuuno eyerosena, “Arare buroramaung nung kasa yeroburo diya yao emo eno nono yariniye?”41 Ayero senu awong eyero sewa, “Nungemo memeko-mameko awiya dai oena-paena nete magayarineya ara. Ayeroyero diya iwaing ena buro nuna-una pu-gai awong me kasa nai giro me puroburo maung eno pugati nasani narineya.”42Ayero sewa Yesumene ge eyero susuunosena, “Uritira ge gayao zo eyero mitiya,awiya niye zazagati nowita?Garo yao emo mene daba zo gigiwa meko

yenuyangduwa ara.Arata daba amimene garo autura ziwong

yero mitoiya.Nona awiya Tuwara bera kasa yena, arare

emo mene gigenane iwaing niyaarauwa.

43 Auna sana nigipu. Tuwa Bayau nataTuwa yero nao auna nagibo awiya ninae-una atu sorero puro dubu zo eno pugari-nena. Ayero yana awong buro yero mepuro maung eno pugarineya. 44 [Zo nungdaba auna tame atu zuwariniya amimene

bezariniya. Ora daba amimene emo zorauna tame zuwariniya, awiya emo awiyadai bezero pusupasu yero mamanikakayariniya.]” 45 Ge eniya ayero senu pirisababuze aune Farisayo emo awong nigiroeyero sewa, “Oiye, nung name eno siniya.”46 Ayero sero puro bunari kotungno auneemo bauno mene Yesu nung porofeteayero sero nauwa giro awong emo baunoawang yero yangduwa arauwa.

22Emo bauno ataora ana-bonene auna ge

eniya.Lu 14:15-24

1 Yesu nung ge eniya zo nupema susu-uno sena, 2 “Uritira mitoiya amimene nataTuwa yero nariniya auna susuwa awiyaemo tuwa zo mene mani nuna baunopumaise sero ana-bonene yena auna pu-gairo sane. 3 Nung nona sosero buro-mani iyengtinu awong baungno emo bowimena tugata yena awong awiya yuno purobari bamuwa ara. Baungno sewa arataawong yangduwa. 4 Yangduwa giro emotuwa mene buro-mani ena nupema teraiyengtiti nasani eyero sena, ‘Niye baungnoemo bowi sao awiya eyero tugata yepu: Nakara nona sosetena mitiya. Wo bulimakaobabuzere mamanikaka gawire awiya demasesena dero aero yeteya ara. Ayero yeronona ewezo nibamu kora-makora yeroaung yeteya ara. Arare niye bumaya nameemo eno bauno pugati nasani nona min-inasani yawa yawa yanene.’ 5 Emo tuwamene ayero senu buro-mani baungnosewa awong nigiro oko nigao ine yerozanero tere taira yero bamuwa ara. Zonung buro nuna-una baungnu, zo nungstowa nuna-una baungnu, 6 ora ena menezo emo tuwara buro-mani sero pusugairoitinasani saniro puro dewa mamagayewaara. 7 Ayero yewa emo tuwa mene ni-giro tini kapenu giro senu gorobo emonuna mene baungno emo mani dewa ma-gayewa awiya dero aung yero napo nunaekouyewa awena ara. 8 Ayewa emo tuwanung buro-mani nuna eno eyero sena,‘Nona sairo sosao mitiya, arata emo bowisao awiya awong awang yero yangdoteya,arare na awong abena dotinena. 9 Arareniye napo kakamo sero baungno emotamarineya awiya teng sero puro bumaesesinena.’ 10 Ayero senu buro-mani nunasoma sero baungno emomekore iwaingne

Page 38: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 22:11 35 MATIU 22:37tebe-tabe puro bumuwa augao ibu awiyabe buro mitiwa ara.

11 Mitiwa emo tuwa mene awong garisero witiro emo zo ana-bonene yaorataung wori aung mitinu giro nung enoeyero sena, 12 ‘Otao, ning nono yero ana-bonenena taung wori oko wosogao buromitesi?’ Ayero senu nung ge titi yerodoro mitina ara. 13Ayenu emo tuwa meneburo-mani nuna eno eyero sena, ‘Niye tewawong nuna bunero au daung mumenagaipu. Atu zi aiyamama sero be kerinasanimitae.’ ”

14 Yesu mene ungwe awiya diro aungyero ge susuuno eyero sena, “Yau sao ni-gao awiya daigairo ara, arata kora yeroyangta gairo pumao awiya zo etoka gege.”Ayero sena arauwa.

Awong Yesu takis buro yaora atata yewa.Mk 12:13-17; Lu 20:20-26

15Yesumene ayero senu Farisayo awongewe baungno ge mene wao zo itaineyanane dariniya ayero sero ge diro kora-makora yewa. 16 Ayero nete buro-maninunae arita Herodera Pati auna membasao amaze ena tugata yero iyengtiwaYesura una baungno eyero sewa, “Gipaoemo, nae susuwa nina gosinonane. Ningge iwao ge zo oko sinosa. Me gege sinosaara. Tuwa Bayaura nagibo awiya naewitaota wosao teng tugata yero nosa nig-iti nonane. Ning emo witaore wosaoreawiya giro awang oko yero nosa. 17 Ararenae ning atata nenane, ning se. NameYuda emo mene takis moni Roma emoraemo tuwa Sisa eno pugati nonane, awiyaning gosinosa teng yero noita aung ing?”18 Ayero sewa nung dubo nunae-una geiwao awiya giginu kasa yenu giro eyerosena, “Niye ge iwao emo mene me saoyero nowa. Noeno ge mene na wao itainenei? 19Niye takis moni pugati nowa awiyazo gipepu gane.” Ayero senu moni zotaungno gipewa giro 20 nung awong atatayero sena, “Ititire yazore monina mitiyaewiya ana ing?” 21Ayero senu awong sewa,“Awiya Sisara.” Ayero sewa giro awongeno eyero sena, “Nona Sisara ayero serogiro Sisa eno pugaipu. Ora nona TuwaBayaura ayero sero giro Tuwa Bayau enopugaipu.” 22Ayero senu awong wawong digauno doro bamuwa ara.

Magayaora atu iropao auna Yesu atatayewa.

Mk 12:18-27; Lu 20:27-40

23 Wari be dekaongka auna atuSadukayo emo awong Yesura una kasayewa ara. Emo amimene magayao awongnupema oko iroparineya ayero sinauwaara. 24 Awong amimene kasa yero atatayero sewa, “Gipao emo, Mose nung geeyero gaena. ‘Emo zo mene mani aungmagayai giro meta nuna mene baunonoi nuna ataise. Ayero yero aune tatonuna eno mani zo pumaise.’ 25 Ararenanae-una towang tatomani metamani7 nasani nauwa. Arare tato kiyongnenunae mene bauno puro mani oko pumaonawe magayenu, meta nuna wese menebauno noi nuna awiya atina. 26Nung dekaayero nete magayenu meta maingkoka zomene bauno dekaongka amaze nupemaatina. Ayero yerota yero ayero butunawemetamani 7 apakana magayero aungyewa ara. 27 Ayero yewa aune bauno noinunae awiya ago magayena ara. 28 Arareawong apakana bauno dekaongka amazeatiwa, arare be magayao mene nupemairoparineya be aune bauno awiya anayariniye?” 29 Ayero sewa Yesu meneawong eno eyero sena, “Niye TuwaBayaura ge gayao aune Tuwa Bayauraputoung awiya oko gosinowa, aeno gemeba wosopapatineya. 30 Magayao meneiropuro nupema oko wina-ati yarineya.Awong uritira angelo ine yero tebebanarineya. 31 Arare iropaora sineya aenosane. Tuwa Bayau nung ge eyao niye enosena amaze niye oko zazagairo gao menesaine neya, awiya! 32Nung eyero sena,Na Abrahamto Isaka arita Yakobo auna

Tuwa yero nona.Tuwa Bayau nung emo magayao ayero

sero nonane awiya gosinoi seka gege yeronowa. Arare nung emo magayaora Tuwaokowata, nung emo seka mitowa aunaTuwayeromitoiya.” 33Yesumenege ayerosenu emo bauno dubu baina amimene genuna awiya nigiro wawong di gauno yawayawa yewa arauwa.

Sao tauyao ge nomi mene gitau yao bainaniye, auna Yesu atata yewa.

Mk 12:28-34; Lu 10:25-2834 Yesura ge mene Sadukayo emo puro

wosina. Ayero yenu Farisayo awong nigiroau dekaongna gairo 35 otao nunae zo Yu-dara sao tauyao ge susuwa nigiro baingtaoaeno sewa nung Yesu etegari sero eyerosena, 36 “Gipao emo, sao tauyao ge nomimene gitau yao baina niye?” 37 Ayero

Page 39: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 22:38 36 MATIU 23:13senu Yesu mene eyero sena, “ ‘Ara tamaonina bainakama awiya Tuwa Bayau ninanuna-una mitaise. Ayero nasani duboreititire kotumaore nina mene nung sou ye.’38 Sao tauyao ge amimene sao tauyao geapakana awiya daigati nasani bainakamaniya. 39 Nupema zo eyero mitiya awiyaawongto dekaongka neyato ara. ‘Ningnika nitope aratapunosa, deka aine emoena eno ye.’ 40 Sao tauyao ge etobeamimene Mose aune porofete ge nunaeapakana auna gera poza nibamu neyato.”Ayero sena arauwa.

Yesu nung nuka nutope susuwa nuna-una awong atata yena.

Mk 12:35-37; Lu 20:41-4441 Farisayo emo au dekaongna gairo

newa Yesu mene awong atata yero sena,42 “Niye Yuda emora Sorao Emo yazoKristo aeno no sinowi? Nung sai anaing?” Ayero senu awong abena eyerosewa, 43 “Nung Dawidira sai.” Ayero sewaYesu mene abena eyero sena, “Niye Kristonung Dawidira sai sineya, aune DawidinoenoOwenomene gaenu auneKristo eno‘Tuwa nana’ ayero seni? Ayero sinena,noeno oko, Dawidi mene eyero sena,

44 Tuwa mene tuwa nana eno eyerosena,

‘Ning burowawongme nana-una adungnomitasa na iwo dubu nina awiya be-naung nina ina pugana izarinesa.’

45 Arare aune Dawidi mene Kristo enoTuwa nana ayero sena ara. Arare Kristonung nono yero Dawidira sai yariniye?”46 Ayero sinasani atata yenu awong geabena kapete gari yero ge kau yewa ara.Ayero yero nung nupema atata yari okokotumuwa.

23Awong sao tauyao ge gipao emo aune

Farisayo auna ge iwao awiya umo yaese sena.Mk 12:38-39; Lu 11:43, 46; Lu 20:45-46

1 Be auna atu Yesu mene emo baunodubu baina aune buro-mani nuna aenoeyero tugata yena, 2 “Sao tauyao ge gi-pao emo aune Farisayo awong Mosera

sao tauyao ge gipao emo yero nowa.3 Aeno ge sero gipero ayaya teng nigirodiungpu. Ora nao nunae ami zo ago okonae. Noeno oko, awong be gege menesao awiya zo sinowa, arata dimao menezo oko dipunowa. 4 Awong sao tauyao gewitao nona mouyao ine awiya kora yerogausero diro ninae una tame pugairo di-maese sinowa. Arata nuka nuyetope di-mao zo awang sero nowa ara. 5Nona yeronowa amaze emo mene giro ara tamaeseaeno gege yero nowa ara. Awong Tuwarage ena gaero puro paus mamanikakarapugairomegeteta waweng diro puro naesesao*, awiya daigairo paus babuze diro puronowa, awiya gosineya. Nupema, taungwori bera angsi imokakaung sipunowakirikoro yero mitoiya, awiya gosinowa.6 Ayero nasani ana-bonene yero minaorabera atu awong emo baina siya asero nonabainapugayaminari sinowa. Nupemayereibura atu emo baunona benaungna atuadumari aratapunowa. 7 Emo bauno menekakame atu awong arugati nasani yazobowire nunae de ika gaese aratapunowa.Ayero yero yazo nunae gipao emo asayanigari yawa yero nowa. 8Arata ninaemenezo emo bauno ena mene niye gipao emoasaese oko sae. Noeno oko, gipao emoninae dekaongka gege niya. Arare niyeapakana otao gamao gege. 9 Ayero yerotawingna emo zo eno ‘gera maung nanae’oko sae. Maung ninae dekaongka uritiramitiya a gege ara. 10 Awong niye gitauyao asaese adeka dema oko sae. Gitau yaoninae dekaongka awiya Sorao Emo ninaeKristo ara. 11 Zo nung sou ninae yariniyaamimene baina ninae yariniya. 12 Zo nungnuka nutope puro wiwitinasani nai giroTuwa Bayau mene nung puro wosariniya.Ora zo nung wosiro nariniya, awiya TuwaBayau mene yazo nuna de ika gariniya.

Yesu mene Farisayo emo gera pugaina.Mk 12:40; Lu 11:39-42, 44, 52; Lu 20:47

13 Oiye, sao tauyao ge gipao emo aritaFarisayo. Niye ge iwao emo me sao yeronowa. Emo bauno awong uritira mokora

* 23:5: Paus megete diyao. Gitau Tuwa Bayau mene ge pungyao zo eyero sena: Ge nana dubo ninae-ina o beninae-ina mitaise. Niye ge nana wawong ninae-ina o megoto ninae-ina sikigairo diro puro neupu. Awiya awongge nuna yangduwao eno awang sena. Arata awong ge pungyao auna susuwa oko giro baitao yero nasani ge amazepapiyara gaero singgairo paus mamanikakara pugairo zo wawongmepora zo megete ayero sikigairo diro puro nauwa.Yuda emo witao mene paus amaze isa saora bera gege diro puro nauwa. Arata Farisayo mene zo awong taung nunaepuro witari sero paus mamanikaka okowata, paus babuze-babuze amaze be ozaung sikigairo diro puro nasani yeronauwa.

Page 40: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 23:14 37 MATIU 23:33towari sero nowa ninae awong musug-airo nasani uritira garo be gazero nowaara. Niye nika niyetope oko towao nasaniaune awong towari sinowa awang sinowaara. 14 [Oiye, sao tauyao ge gipao emoarita Farisayo. Niye ge iwao emo mesao yero nowa. Niye bauno yu magayaoauna wau amaze sorero puro nowa. Ayeronasani pasena ninae worero me sao yeronasani isa imoko-kaungkaung sinowa. Isaimoko-kaungkaung mene pasena ninaeoko worao yatei siya, awiya ago abenaninae meko maingkoka gege pumateya.Arata niye isa imoko-kaungkaung menepasena ninae worero yero me sao yeronowa, arare auna ago abena ninae mou-mesayao nibamu tamarineya.] 15 Oiye,sao tauyao ge gipao emo arita Farisayo.Niye ge iwao emo me sao yero nowa.Niye emo dekaongka amimene tani ninaeago yaise sero tawingne witore buwagairobautunowa ara. Arare ayao amimene niyeaunedema tairo noi auneniye nung tugatayero nowa nung kowa iyaore auna geraoyero witiro niye daigatinoiya ara. 16 Oiye,gitau yao emo diti guma yetugao. Niyeeyero sinowa, ‘Tuwa Bayaura ibu bainaauna ikogati nasani sao tauyao awiya piti.Ora Tuwa Bayaura ibu bainana simao nonamitiya auna ikogati nasani sao tauyaoamimene zo me.’ Ayero sinowa. 17 Oiye,dau emo diti guma yetugao. Tuwa Bayauraibu baina awiya dang mitoiya aeno iburasimao nona awiya dang mitoiya ara. Ararenona nomi mene memoko nibamu niye,ibura simao meneta ibu mene niye? 18 Ozo eyero sinowa, ‘Aitara ikogati nasanisao tauyao awiya me aung. Ora zawingaita tame mitiya auna ikogati nasani saotauyao amimene me ara.’ 19 Oiye, emoditi guma yao ine. Aita awiya dang mi-toiya aeno nuna-una tame zawing pugaoamimene dang yero noiya ara. Arare nonanomi me noiye, zawing meneta aita meneniye? 20 Arare zo nung aitara ikogairosai tauyai aita arita aita tame nona mi-tiya awiya dema gamariniya ara. 21 Orazo nung kara Tuwa Bayaura ibu bainanaikogairo sai tauyai giro ibu baina aritaTuwa Bayau ibu bainana atu noiya awiyadema gamariniya ara. 22 Ora zo nung uri-tira ikogati nasani sai tauyariniya, awiyaTuwa Bayaura adumao masi aune adu-

maora maung aune dema gamariniya.23 Oiye, sao tauyao ge gipao emo arita

Farisayo. Niye ge iwao emo me saoyero nowa. Niye i bure ninae-ina nonapiti amaze dubu wawong etobe auna atudekaongka teng auna Tuwara gerao ayerosero pugatinowa. Ayero nasani sao tauyaogera agewa nona me — emo eno yanenesesaota mono pumaota sero dimao — awiyayangdoro nowa wowosinoiya ara. Niyedubu wawong etobe auna atu dekaongkaTuwa Bayau eno pugati nasani nona meawiya dema yatei siya, awiya teng yatiya.24Niye gitau yao emo diti guma yao. Niyeou minao ninae auna atu kumisa gutinoigiro awang nasani u pasi pugairo yasagatinowa. Arata wo kamel nona baina awiyaniye mena nukinowa arauwa.†

25 Oiye, sao tauyao ge gipao emo aritaFarisayo. Niye ge iwao emo me sao yeronowa. Au-tao ninae taung tame gege saiti-nowa pewayero noiya. Arata auna mokoradubo-dubo yero ugaing yero nowa aunanonameko amimene be bumaomitiya ara.26 Farisayo emo diti guma yao. Ning gitauau-tao moko sayasa pewa yai aune taungnuna deka ayero pewa yari niya arauwa.

27 Oiye, Farisayo, ge iwao emo me saoyero nowa. Niye biriti simao ayao ine.Biriti nung buyong asiyang mene simao,arata tura mokora awiya emo weture ma-gayao gungyaore amimene mitiya ara.28 Niye awiya deka ayao ine taung aingsoninaemene emora benaungnawosewa saoyero nowa. Arata dubo ninae mene zoge iwaore uritira ge gera gaira yao menebebumao arauwa.

Lu 11:47-5129 Oiye, sao tauyao ge gipao emo arita

Farisayo. Niye ge iwao emo me sao yeronowa. Porofetera biriti yero nowa wosewayero noiya, a nasani ge emo matura biritisipunowa. 30 Ayero nasani eyero sinowa,‘Aya ewowo naname nasani nauwa aunenatenane, awiya awong aune dema tairoporofete oko dero sisigatenane.’ 31 Ewowoninae gitau porofete dedunauwa awiyaniye ge ayero sinasani aune saisibunanunae yero nowa auna susuwa ninaeawiya keregatineya ara. 32 Arare poro-fete daora buro aya ewowo ninae menezayewa, awiya yero besugaipu! 33 Niye yi

† 23:24: Kamel nukao. Farisayo awong Tuwa Bayaura sao tauyao ge babuze awiya yangdoro sao tauyao ge nunaemamanikaka awiya ago yero baingtiti nasani nauwa. Aeno Yesu mene sao tauyao ge babuze amaze puro wo kamelauna pugairo sena.

Page 41: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 23:34 38 MATIU 24:14mani. Niye yira mani awiso. Pasenanaabena kowa iyaore auna babao awiya nuguyai niye nono yero daigarinei? 34 Ararena eyero sinena ara. Na naka natopeporofete aune kotumao emo arita gi-pao emo ena ninae-ina iyengtana bayaniye ena daya mamaga yarineya, ora enaawiya i pasaora darineya, ora ena zo yereibu ninae-ina atu waung mene darineya,awong ena ago iniro tunaya napo serobabaya baungno pupunasani dedunasaniayero yarineya. 35 Ayero naya tawingnaatu emo pewa yetugao awiya dedunauwamamaga nauwa auna abena ninae-ina kasayariniya ara. Gitau yemaoko otu emopewayao zo yazo Abel awiya dewa mag-ayena auna atu gorobo zayena awiya bu-mao gege butu nawe dunu ninae Bereka-yara mani Zekaraya nung aita tumana atudewa magayena auna abena awiya ninae-ina kasa yariniya. 36 Na memokoba niyeeno sane. Gorobo apakana auna pasenanaabena awiya emo bauno yeme tawingnaetu neya auna-una kasa yariniya.

Yesu mene Yerusalem napo susuwa enosero zi sero yena.

Lu 13:34-3537 O Yerusalem emo bauno, Yerusalem

emo bauno. Niye porofete dedunowa ma-gayero nowa. Nupema Tuwa Bayau menege emo ninae-ina iyengtitinoi butunowaawong awiya daba mene dedunowa ma-gayero nowa. Kokora ai mene mani aw-iso nuna wati wese pugairo sanitinoiyadeka ayao ine nane emo bauno niye puropu dekaongna gari yero nona niye awangsinowa. 38 Arare Tuwa Bayau mene naponinae yangduwai yaneromitariniya, awiyagipu. 39 Sana nigipu. Niye na oko gaonasani nete eyero sinasani aune na nu-pema garineya, ‘Tuwara bera butuniyanung awiya bowi yanene.’ ” Yesu meneayero sena arauwa.

24Yesu mene Tuwa Bayaura ibu baina dis-

aya aung yariniya auna ge sena.Mk 13:1-2; Lu 21:5-6

1 Yesu nung Tuwa Bayaura ibu bainanaatu kasa yero bautunenu buro-mani nunamene nuna-una baungno ibu bainana garogipari sewa. 2 Ayero yewa nung ge abenaeyero sena, “Nona apakana miti gosineyaauna na memoko sana nigipu. Iwo meneibu kasero disaya aung yariniya. Ibura

daba zo oko duwaya zora una tame mi-tariniya.”

Ago yaya-biyaya tawingna etu kasayariniya auna ge sena.

Mk 13:3-13; Lu 21:7-193 Yesu nung Oliwa diri witiro adungno

mitinu buro-mani nuna mene nata nuna-una baungno atata yero sewa, “Nonasesesa awiya be nazi kasa yariniye? Orakasa yao be nina, o tawing aung yaorabe awiya nugu nai tani nomi kasa yaiganane kasa yariniye?” 4 Ayero sewaYesu mene eyero tugata yena, “Emo enamene dubo ninae sisiganeya, umo yerobaingtiti nasani neupu. 5 Noeno oko,emo witao amimene kasa yero esega nanauna yero eyero sarineya, ‘Na Kristo So-rao Emo ninae era.’ Ayero sinasani emobauno daigairora dubo sisigarineya. 6Niyewinade nugu etu narineya awiya gosi-nasani aune nupema winade-wanade ake-akemo otu narineya auna bowi dema ni-garineya. Nigiro awang oko yae. Nonaawiya gitau kasa yaise sao mitiya. Nonaayao ine kasa yariniya, arata tawingna bemena oko aung yariniya. 7 Dubu zo meneiropuro emo tuwa enana dubu aune demawinade-wanade yarineya. Dora botiyobabuze kasa yerota kasa yero yariniya. Nu-pema, dumi babuze iperota ipero yariniya.8Baunomani pumari yero nowa yaya gitaumena maingkoka zayero noiya. Arata agoyaya bainakama kasa yero noiya. Ayaoine yaya sesena awiya kasa yai auneyaya bainakama ago kasa yariniya, awiyagarineya.

9 Be auna atu emo ena mene niye puroiwora waweng pugaya puro dedunasanigainasani ayero daya mamaga yarineya.Tawing sero sero auna emo bauno menena eno tini kapao pupunasani niye buro-mani nana aeno iwo yarineya ara. 10 Beaune emo daigairo amimene uritira geyangduwarineya. Doro ge wina-se nasaniotao nunae awiya puro pu iwora wawenggairo iwo wina-ye yarineya ara. 11 Oraporofete ge iwao daigairo mene kasa yeroemo daigairo auna dubo sisigarineya ara.12Uritira ge daomene bainakama yariniyasusuwa aeno emo bauno daigairo aunamono pumao buro awiya aung yariniyaara. 13 Arare zo nung uritira ge puroiniro takasero nasani tauyero dopero netemagayariniya nung awiya Tuwa Bayaumene sorero pumariniya. 14 Tuwa Bayau

Page 42: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 24:15 39 MATIU 24:38nata Tuwa yero nariniya auna ge bowiamimene tawing sero sero teng babaiemo dubu giti mene nigaya aune be aungyariniya arauwa.

Nona meko nibamu zo kasa yariniya.Mk 13:14-23; Lu 21:20-24

15 Arare nona meko nibamu gera yao,porofete Daniel mene nona auna ge gaena,amimene ibu bainana masi dang aunadopai garineya ara. (Ge zazagatinesaamimene nigiro baingti.) 16 Ayao inekasa yai giro Yudaya tawingna mitarineyaamimene awang yero sungno baungnodirinaese. 17Ayero nasani zo nung garo nuna-una opesara atu mitariniya amimenenona-owi nuna gare mitiya awiya pumarioko towaise. 18 Ora zo nung bure atunariniya amimene taung wori nuna dotimitiya awiya pumari oko kapetegairo napebabaise. 19Oiye, baunomesare arita baunomani wuire, awong yanakana sumao ineteng oko, arare na awong eno yo apunena.20 Awang yero sungno babao ninae awiyawara be aune ta Sabat iya auna atu kasayai wa meneta Sabat iyara sao tauyao gemene niye gazao eno, Tuwa isa sepu. 21Noeno oko, be auna atu mou bainakama kasayariniya ara. Tawing kasa yena atu zayerobutunawe duwa mou zo ayao ine oko kasayena. Arata ago zo ayao ine nupema okokasa yariniya. 22 Arare Tuwa mene beawiya oko kapao yatiya, awiya emo baunoapakana sisigairo aung yateya. Ora nungdubu gerao nuna eno yero aune be awiyakapena, arare apungkaka yariniya ara.

23 Arare be aune emo zo mene niyeeno eyero sai oko nigae, ‘Era Sorao Emonaname ara.’ Ora, ‘Sorao Emo nanameora.’ Ge ayao ine sero buro baungno ayayaoko nigae. 24 Be auna atu Sorao Emoge iwao enane porofete ge iwao enaneamimene kasa yarineya. Kasa yero emoradubo sisigari sero tani putoungne enaarita tani benaung seka ena witao awiyayarineya. Ayero nasani Tuwa Bayauradubu gerao awiya dema dubo sisigari seroburo yarineya ara. Arata awong TuwaBayaura dubu gerao auna dubo sisigao ineteng oko, arare yero tetere yarineya ara.25Na nona ago kasa yariniya auna ge niyeeno bere-bere sinena.

26 Arare aune ‘Kristo soma emo aungauna atu kasa yeti gigenane,’ ayero sayaoko gari babae. Ora ‘Garo mokora atupungyero miti gigenane,’ awiya dema

ayero saya oko nigae. 27Noeno oko, bibiyamene papari-papari yero noi wari witaoraatu baung deung enaba wari wosaora yeroaung yero noiya, deka ayao ine na EmoraMani mene kasa yarinena.

28Buro awinoi ni owamene iyao boingsagiro dowinowa.

Ago Emora Mani bumari niya.Mk 13:24-27; Lu 21:25-28

29 Yaya kokoni yao iwore dema aungyai aune wari mume yariniya. Ayero yaiinona waegao awiya dema aung yariniya.Arasa uritira atu zokero wosariniya. Ayeronai aune putoung uritiramitowa amimeneiparineya. 30 Ayero yai aune Emora Maniauna owe uritira atu kasa yai tawing serosero auna emo bauno amimene zi sinasanimitaya aune na Emora Mani mene uri-tira bereze tame atu putoungne waegaobainane aune dema kasa yana garineyaara. 31 Arare to baina pisaya ge sai na an-gelo dubu nana iyengtana tawing agewareageware ikata enaka auna baungno dubugerao nana pumarineya ara.

Mk 13:28-31; Lu 21:29-3332 Niye i fik auna tani awiya kotungno

aune susuwa zo gipu. Bowang nuna botukasa yero dang iwaing ditinowa be auneniye giro, ‘O warira be nugu niya,’ ayerosero nowa ara. 33 Arare nona awiyaapakana kasa yero aung yai giro eyerosepu, ‘Nung nugu yetiya. Be towaora bau-tara dodopiniya.’ 34 Na meba sane. Emobauno yeme tawingna etu neya amimeneoko magayero aung yao naya aune taniawiya apakana kasa yero aung yariniyaara. 35 Ago uritire tawingne awongto dis-ero aung yarineyato ara, arata ge nanamene zo oko disero aung yariniya.

Yesu kasa yaora be nuna awiya oko gosi-nenane.

Mk 13:32-37; Lu 17:26-30; Lu 17:34-3636 Ora tani kasa yariniya auna wari

beta aua be awiya emo zo mene okogosiniya. Uritira angelo awong dekaayero oko gosineya. Na Mani nuna dekaayero oko gosinena. Mama nung natagosiniya. 37 Tani gitau Noa wangna okowitao aune yero nasani nauwa deka ayaoine naya aune na EmoraMani kapete gairobumarinena. 38 Awong wabamu bainaoko dao aune nona pupu nasani mininasani ayero nasani bauno wina-darawayero atiti nasani nauwa. Ayero nasanikara nauwita ayero sero newaNoawangna

Page 43: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 24:39 40 MATIU 25:13witina ara. 39 Witinu awong wabamubaina dero butunena awiya oko gaomitiwaou baina buro awong nukero aung yenaara. Emora Mani auna kasa yao beraatu deka ayero yarineya. 40 Be auna atuemo etobe bure atu nayato na zo puro zoyangduwarinena. 41 Bauno etobe ma yetinasani mitayato na zo puro zo yangduwarinena. 42 Tuwa ninae mene be nazi kasayariniye, awiya niye oko gosineya, araredubo ninae diya yero baingtiti nasani ne-upu. 43 Niye susuwa eyero gipu. Garozora maung mene ugaing emo pingne bu-mariniya awiya gatiya, awiya nung sekaayero mitasani garo nuna diya yero baing-tai ugaing emo oko towatiya. 44 ArareEmora Mani auna kasa yao be oko gaonasani na oko bumarinena ayero sinayabe aune bumarinena. Ayao eno niye koramakora nasani neupu.

Kasa yao be nuna awiya diya yanenesesero soumani zora pugairo sena.

Lu 12:41-4845 Niye soumani iwaing yero neupu.

Soumani iwaing nung kotumao iwaingpuro nai giro emo tuwa nuna mene nungsoumani nuna apakana diya yaise sariniya.Nung awong diya nasaniwoma awong enopugatinaise sariniya ara. Emo tuwa nunamene buro ge awiya nung eno pugairodoro baungno nariniya. 46 Arare soumaniamimene buro nung eno sao awiya tengdipunasani nai, emo tuwa nuna menekapete gairo buro nuna-una me giro taniiwaing nung eno yai yawa yawa yariniya.47 Na memokoba sane. Emo tuwa nunamene diya buro baina soumani eno pu-gati nasani nona nuna apakana diya yaisesariniya. 48 Ora soumani awiya nungdiya buro nuna pore nasani dubo nunamene eyero sariniya, ‘Emo tuwa nanamene mena oko kapete gariniya. Neteago kapete gariniya.’ 49 Ayero sinasaniemo bauno sou buro yero nowa awiyadero gera gaira nasani otao nuna enaou tauyao miniro dau yero nowa awongaune dema ana-bonene nasani ou tauyaomini nasani ayero nasani dau yarineyaara. 50 Ayero nasani nete emo tuwanuna kapete gaora be awiya oko gaonasani nung mena oko kapete gariniyaayero sinasani nai, emo tuwa nuna kapetegairo bumariniya. 51 Buro soumani awiyayanakana wezero dero ge iwao emo awong

abena tamarineya masi deka auna pu-gariniya. Atu zi aiyamama be kererosinasani engweze-pangweze nasani mi-tariniya arauwa.

25Baunodidi wawong etobe auna ungwe.

1 Be baina awiya kasa yai aune uri-tira mitoiya amimene nata Tuwa yeronariniya auna susuwa awiya eyero kasayariniya. Na sou baunodidi 10 auna pu-gairo sana nigipu. Emo zo mene baunogerao nuna atari sero bauno gerao aunamaungna una bauna. Bautunenu soubaunodidi 10 amimene emo awiya nagibeatu taungno puro bumari sero damananunae puro bamuwa ara. 2 Baunodidi 5awong awiya dau, ora 5 awong mene zokotumaore. 3 Arare dau mene damananunae gege pumuwa ara. Garewa nunaeou oko sukuno pumao. 4 Arata kotu-maore mene damana nunae puro ou gare-wara dema sukunopuro aune bamuwa ara.5Arare emo awiyamena oko bumao, nimoinenu awong diya mitete magayero giroauriti awinewa ara. 6 Auriti awinewa pingtowang daung singsang gainu aune wawazo eyero kasayena, ‘Emo butuniya. Irop-ungpu, baungno tamanene!’ 7Arare baun-odidi 10 awongnigiro giro iropuro damananunae kora-makora yewa ara. 8 Ayeronewa baunodidi dau awong iropuro baun-odidi kotumaore aeno eyero sewa, ‘Naedamana nanae sikipuniya, arare niye naeeno ou sukungpu!’ 9 Ayero sewa baun-odidi kotumaore mene abena awong enoge eyero kapetegaiwa, ‘Aung ara. Ouname apakana auna teng oko yarinitanowa. Arare niye stowara baungno ouninae zuma gaero pungpu!’ 10 Ayero sewagiro awong ou zuma gayari bautunewaemo awiya kasa yena. Arare sou bauno-didi 5 nona kora yero damana nunae aunedopero mitiwa awiya yuno ataora ana-bonene yari maungna gare toiwa. Garetoiro garo be gazero ana-bonene nasanimitiwa ara. 11 Atu mitiwa baunodididau awong ago buro wawa sinasani eyerosinewa, ‘O Tuwa nanae, be towao iwe!’12 Wawa sinewa abena eyero sena, ‘Namemoko niye eno sane. Na niye oko gosi-nona!’ Ayero sena ara.” 13 Yesu meneayero sero ge susuuno eyero sena, “Niyebe awiya oko gao, arare diya yero baingtitinasani neupu.” Ayero sena arauwa.

Page 44: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 25:14 41 MATIU 25:35Yesu nung soumani etama mene moni

pumuwa auna pugairo sena.Lu 19:11-27

14 Yesu mene eyero sena, “Uritira atumitoiya amimene nata Tuwa yero nar-iniya auna susuwa gaese sero na soumanietama auna pugairo sane. Emo tuwa zomene ake-akemo babari sero diya dubununa gurutu dekaongna gairo moni nunadiya yaese bono yena. 15 Ayero nasanisoumani zo eno K5,000 pugairo zo enoK2,000 pugairo zo eno K1,000 pugaina ara.Awiya moni tamaora putoung nunae tenggosinasani pugaina. Moni pugairo aungyero nung doro baungna ara. 16 Nungbautunenu soumani moni K5,000 pungnaamimenemoni awiya puro buro yero susu-unota susuuno ayero nenu K5,000 ayaoteng kasa yenu moni nuna K10,000 yena.17Ora otao nuna K2,000 pungna nung dekaayao buro yenuK2,000 susuunumoni nunaK4,000 yena. 18 Arata soumani K1,000pungna amimene emo tuwa nuna-unamoni puro baungno mutenu mitina ara.

19 Arare emo tuwa nunae be imoko-kaungkaung nawe kapetegairo buro kasayena ara. Kasa yero soumani monidiya nauwa awiya au dekaongna gairomoni puro buro yewa nono yao kasayeni, awiya saese sena ara. 20 Asenugiro K5,000 pungna amimene kasa yeroK5,000 pugairo K5,000 zo susuuno eyerosena, ‘Tuwa nana, ning K5,000 na enopugasa awiya na puro buro nawe dotenaK5,000 ayao teng nupema kasa yetiya era!’21 Ayero senu emo tuwa nuna mene eyerosena, ‘Soumani iwaing ge dimaore. Ningnonamaingkokaka awiya iwaing diya yasa,arare nane ning nona bainakamana diyapugarinena ara. Arare ning bung, naemo tuwa nina aune dema yawa yawayaneno!’ 22 Ayero senu soumani K2,000pungna awiya kasa yero eyero sena, ‘Emotuwa nana, ning moni K2,000 na eno pu-gasa, awiya nane puro buro nawe dotenaK2,000 ayao nupema kasa yetiya era!’23 Ayero senu emo tuwa nuna mene eyerosena, ‘Soumani iwaing ge dimaore. Ningnonamaingkokaka awiya iwaing diya yasa,arare nane ning nona bainakamana diyapugarinena ara. Arare ning bung, naemo tuwa nina aune dema yawa yawayaneno!’ 24 Ayero senu ago moni K1,000pungna amimene kasa yero eyero sena,‘Emo tuwa nana, na susuwa nina eyerogosinona. Ning emo kokoniyao. Emo

zo mene nona bure urinoiya awiya ningme nuna pupunosa. Ora tawing agewazo auna emo zo mene wuit me augati-noi kosoyero zapunoi ning wuit me nunapupunosa. 25 Arare na aeno awang yeromoni nina mutewang mitoiya. Arareyeme na moni nina ning eno pugatinenaera!’ 26 Ayero senu emo tuwa nuna meneabena eyero sena, ‘Ning soumani mekotimara. Emo zo mene nona bure urinoime nuna pupunona, o emo zo mene wuitme augatinoi kosoyero zapunoi pupunona,awiya gigesa me yetiya ayero sinesa, arare27 ning na eno ayero kotupunasani moninana awiyamoni diya yao emo eno pugasaburo yaya zapunai kasa yero pumatena,awiya teng yatiya.’ Ayero sero soumaniena eno eyero sena, 28 ‘Arare niye moninuna sorero K5,000 puro noiya aeno pu-gaipu pumae. 29 Zo nung nona nung enopugao awiya puro nasani amimene buroyai giro ena susuuno nung eno pugari-nena. Ayero yana aune zamena-simenanuna-una kasa yariniya ara. Arata zonung nona nung eno pugao awiya puronasani amimene buro oko yao yai giro nanonamaingkokaka nuna-unamitiya awiyasorero pumarinena. Ayero yana nungaung nariniya. 30 Ora soumani timaranung awiya puro ake mumena augaya atuzi aiyamama sinasani engweze-pangwezenasani mitaise.’

Yesu mene ago name awega-ziwegayariniya.

31Nete ago na Emora Mani mene uritirawaegao nana aune angelo dubure demakasa yero Tuwara adumao masi simaozineka yao auna atu adungno mitarinena.32 Ayero nasani tawing sero sero aunaemo bauno pu dekaongna gana nana-unaaugarineya. Ayero yaya wo diya menelamane memene awega-ziwega yero noiyadeka ayero na emo bauno awega-ziwegayero 33 lama awiya benaung nana-una atudubu zo gurutu yarinena ara. Arata memezo nana-una bautara atu dubu zo gurutuyarinena. 34 Ayero yero na Tuwa menebenaung nana-una atu mitarineya awongaeno eyero sarinena, ‘Mama nana menegao yena niye bungpu, uriti napo ninaetopetae. Napo awiya gitau yemaoko taw-ing kasa yena be auna atu niye eno ger-ena. 35Noeno okowata, niye na eno eyeroyewa: Na meri magayewang giro niye naeno ma pugaiwa; na oure magayewang

Page 45: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 25:36 42 MATIU 26:15giro niye na eno ou pugaiwa; na esewanasani mitao masi kau newang giro niyena kora-makora yewa; 36na taungwori kauyewang giro niye na eno taung wori zopugaiwa; na yaya pumuwang giro niye naeno yo-amuwa; na bunao gare mitiwangniye na soremuwa.’ 37 Ayero sana etuteronaomene ge eyero kapetegarineya, ‘Tuwa,ning natu meri magayasa ning eno nonapugaingwine? Ora ning natu oure mag-ayasa ning eno ou pugaingwine? 38 Ningnatu esewa nasani mitao masi kau nasaning kora yewingne? Ora ning naina atutaung wori kau nasa nae ning eno taungwori pugaingwine? 39 Nupema ning natubunao gare atu yayare mitasa ning korayewingne?’ 40 Ayero saya na Tuwa meneeyero sarinena, ‘Na memokoba niye enosane. Niye otao mani nana wowosigaoauna zo kora-makora yewa, awiya niye naeno yewa ayero niya ara.

41 Na awong eno ayero sero aune nanabautara mitarineya awong aeno eyerosarinena, ‘Kowa iyaore auna gerao niye.Niye na doro baungpu, iyao tauyao Mamanana mene Sanda angelo dubu nuna auneeno kou yenu awao gege awinoiya aunaatu nae. 42 Noeno okowata, niye na enoeyero yewa: Na meri magayewang gironiye na eno ma oko pugao yewa; na ouremagayewang niye ou na eno oko pugaoyewa; 43 na esewa nasani mitao masi kaunewang niye na oko kora yao yewa; nataung wori kau newang niye na eno taungwori oko pugao yewa; na bunao gareta ya-yare mitiwang niye na oko kora yao yewa.’44 Ayero sana nana bautara mitarineyaamimene eyero sarineya, ‘Tuwa, ning natuma kau nasani, ou kau nasani, mitaomasi kau nasani, mo kau nasani, yayaretabunao gare mitasa nae ning oko soremaoyewingne?’ 45 Ayero saya na eyero sari-nena, ‘Na memoko sane. Niye otao maninana wowosigao auna zo awiya oko korayao yewa, awiya na eno oko yao yewaayero niya ara.’ 46 Ayero sana awong gerayao masi auna nape babarineya. Orataetutero nao mene nao me iwaing aunanape babarineya.” Yesu mene ayero senaarauwa.

26Awong Yesu dari opene ge diwa.Mk 14:1-2; Lu 22:1-2; Yo 11:45-53

1 Yesu nung ge awiya apakana sinetesero aung yero buro-mani nuna eno eyerosena, 2“Wari be etobe aung yai auneMaga-yaomene awong Daigaina auna iya be kasayariniya, awiya gosineya ara. Arare beauna atu awong na Emora Mani i pasaoramagayanese sero puro emora waweng pu-garineya.” Ayero sena ara.

3 Arare be auna atu pirisa babuze auneYuda emora simai awong pirisa baina yazoKayafa nuna-una augao gare witiro 4 Yesuopene puro dari ge diwa ara. 5 Ayeronasani eyero sewa, “Emo bauno yo-dubouwanane tini kapai gorobo yowi sero, ore-gao be baina aune oko yanene.” Ayerosewa ara.

Bauno zo mene Yesu ou sereyao suwenupungna.

Mk 14:3-9; Yo 12:1-86 Yesu mene Betani nape baungno Si-

mon bozo tauyaore nenu kora yena aunagare atu nona mininasani mitinu 7 baunozo mene nuna-una baungno ou sereyaozuma bainakamane garewa dabamene yaoauna sukumao, awiya puro nuna-una ziyeyasagainu suwena ara. 8Ayero yenu buro-mani nuna mene giro dung yero eyerosewa, “Nona zuma bainane awiya noenogera niye? 9 Amimene moni witao tamaiemo bogamasa eno pugaoware.”

10 Ayero sewa Yesu mene nigiro awongeno eyero sena, “Niye noeno bauno eno gebautara sinei? Bauno nung na eno monopupuni iwaing niya. 11 Emo bogamasaawong niye aune dema be giti yero nowanarineya. Arata nane mene zo niye aunedema oko nao gege narinena. 12 Na bemaingkokaka nete magayana mutarineya.Arare nung bere-bere taung nana siunososiniya. 13 Na memokoba sana nigipu.Bowi Iwaing tawing sero sero bautunaiaune tani iwaing na eno yetiya auna bowiawiya dema sero sero ayaya babariniya.”Ayero sena arauwa.

Yudas mene Yesu keregairo iworawaweng pugari moni pungna.

Mk 14:10-11; Lu 22:3-614 Arare buro-mani nuna 12 nunae-

una zo yazo nuna Yudas Iskeriot, nungamimene pirisa babuzera-una baungno15 eyero sena, “Na Yesu keregairo pu wa-wong ninae-una gana niye na eno moninazigo pugarinei?” Ayero atata yenu

* 26:15: Silva moni 30. Awiya moni baina oko. Moni awiya K60 ayao ine gege ara.

Page 46: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 26:16 43 MATIU 26:38awong silva moni 30* zazagaiwa pungnaara. 16 Puro Yesu gera pugaora nagibotamari buro yena arauwa.

Yesu nung buro-mani nuna aune demaMagayao mene awong Daigaina auna boneneminiwa.

Mk 14:12-21; Lu 22:7-14; Lu 22:21-23; Yo13:21-30

17Magayao mene awong Daigaina aunaiya be kasa yenu Yuda emo bauno meneyis semini nasani newa aune Yesura buro-mani mene nung atata yero sewa, “Naeyeme garo natu Magayao mene awongDaigaina auna bonene nina sairo kora-makora yanenese kotupunesi?” 18 Ayerosewa nung abena eyero sena, “NiyeYerusalem nape baungno emo zo gitausewang gigiwa aeno eyero sepu nigae:‘Gipao emo nanae nung ning eno eyerosiniya: Be nana nugu niya, arare nina-una buro buro-mani aune dema Magayaomene awong Daigaina auna boneneminarinenane sinena,’ ayero sepu gae.”Yesu mene ayero sena ara.

19 Yesu mene ge awiya senu buro-mani nuna mene diungno Magayao meneawong Daigaina auna bonene sairo kora-makora yewa ara.

20 Ture inu Yesu nung buro-mani nuna12 puro Yerusalem baungno garo aunawitiro Magayao mene awong Daigainaauna bonene miniwa ara. 21 MininasaniYesu mene eyero sena, “Na memokobasane. Ninae-una zo mene na keregairoiwora waweng pugariniya.” 22 Ayerosenu buro-mani nuna dubo mininasanidekaong dekaong nung atata yero sewa,“Tuwa, na eno sinesita?” 23 Ayero sewanune eyero sena, “Na aune dema amesura dusarinenato nung amimene na kere-gariniya. 24 Na Emora Mani mene nag-ibo na eno sero gaewa auna babari seronena ara. Arata emo na keregariniyanung awiya, oiye! abena nuna nono yaopumariniye? Ai nung oko pumao yatiya,awiya nung meko oko yatiya.” 25 Ayerosenu Yudas keregao emo amimene dekaayero nung atata yero sena, “Gipao emo,na eno sinesita?” Ayero senu abena eyerosena, “Sinesa ara.” Ayero sena arauwa.

Yesu mene bonene pugaina.Mk 14:22-26; Lu 22:14-20; 1Ko 11:23-25

26 Awong nona mininasani mitiwa Yesumene poro puro Tuwa Bayau eno dange

sero eegairo buro-mani nuna eno pugati-nasani eyero sena, “Puro minipu. Ewiyagoi nana.” 27Ayero sero awang ou wainnezo puro Tuwa Bayau eno dange seroawong eno pugatinasani eyero sena, “Niyeapakana amimene minipu. 28 Ewiya yunana. Yu amimene Tuwa Bayau aune taironao auna ge inai tau yariniya. Emo baunodaigairo auna pasena disaise yasagari-nena. 29 Sana nigipu. Na ou wain yememininenane ewiya doro oko minao neteMama nana nata Tuwa yai aune niye aunedema ou wain seka zo minarinenane ara.”Ayero sena ara. 30 Awong yere zo gaunoaune iropuroYerusalemdorobaungnodiriyazo Oliwa auna witiro mitiwa ara.

Petoro mene nung bewae yariniya aunage sena.

Mk 14:27-31; Lu 22:31-34; Yo 13:36-3831 Nagibe atu bautunasani aune Yesu

mene eyero sena, “Ping eune niye apakanaawang yero na doro zanarineya. Noenookowata, ge gayao zo eyero mitiya awiyame yariniya,Na Tuwa Bayau mene wo sipsip diya emo

dana magayai wo sipsip sisi-bura-bura yarineya.

32 Arata na magayaora atu iropuroGalilaya tawingna babana niye ago bu-marineya.” 33 Ayero senu Petoro meneeyero sena, “Awong apakana ewiya iwoawang yero ning yangduwaya nane zoning oko yangduwarinena.” 34Ayero senuYesu mene eyero sena, “Na memoko sananigi. Nine ping eune kokora ge okosaore na bewae yasa be etama yariniya.”35 Ayero senu Petoro mene eyero sena,“Awong na ning aune dema daya maga-yanese sarineya, arata saineba, na ningoko bewae yarinena.” Ayero senu buro-mani otaomani enamenedeka ayeronungsoreuno sewa ara.

Gesemani i burora bamuwa isa sena.Mk 14:32-42; Lu 22:39-46

36Yesu buro-mani nuna aune bautunetei buro zo yazo Gesemani auna kasa yeroYesu mene buro-mani nuna eno eyerosena, “Niye etu adungno mitaya nane zootu baungno isa sarinena.” 37 Ayero seroPetoro aune Zebedira mani etobe puro ba-muwa ara. Bamuwa Yesu nung dubomini-nasani dubo mou yenu 38 awong eno eyerosena, “Na dubo minao bainane tapunenadubo minao mene na puro wosi maga-yanese niya. Arare niye na aune dema

Page 47: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 26:39 44 MATIU 26:63etu seka mitasani umo neupu.” 39 Ayerosero awong doro baungno ake yero ditibenaungne nuna pu tawingna gairo eyerosinasani isa sena, “Mama nana, ning ni-gasa yaine yao yai giro yaya baina ewiyana daigae. Arata ge nana okowata, genina mene me yaise.” 40 Isa ayero seromani etamara-una kapetegairo awong au-riti awinewa giro Petoro eno eyero sena,“Niye na aune dema aua dekaongka gegeseka yero mitao teng oko, awiya! 41 Niyeetegaora atu iyangyao eno, seka yero mi-tasani isa sepu. Dubo ninae mene buroiwaing yaora eo niya, arata taung mene zomou niya.” Ayero sena ara.

42 Arare nung nupema baungno geeyero sinasani isa sena, “Mama nana, yayabaina ewiya na daigaise nigasa teng okoyao yai giro saineba diungno aung yanage nina mene me yae.” 43 Isa ayerosero kapetegairo buro-mani awong ditimorenu auriti awinasani mitiwa giginaara. 44 Giro doro nupema baungno isasenu be etama yena. Ge gitau sena dekaawiya sinasani isa sena ara. 45 Isa seroaung yero buro maingna-una kapetegairoeyero sena, “Niye auriti gege awinasanimiteya. Be kasa yetiya. Emora Manikeregeya pasena emora waweng wiwiti-nena. 46 Keregao emo butuniya. Irop-ungpu, nunae-una babanene.”

Iwo mene Yesu pumuwa.Mk 14:43-50; Lu 22:47-53; Yo 18:3-12

47Ayero sinenu buro-mani 12 auna otaonunae Yudas mene iwo dubu baina gitauyenu kasa yewa ara. Iwo dubu awiyapirisa babuze aune Yuda emora simaiamimene iyengtiwa gorobo yari sero iwireami dawangne puro buro kasa yewa ara.48Gitau keregao emomene iwo dubu bainaeno ge zo gipero eyero sena, “Emo nanesaniro toko yarinena, nuka ara. Nungawiya saniro pumarineya.” 49 Arare kasayero mena Yesura-una baungno, “O gi-pao emo nana,” ayero sero toko yena.50 Ayero yenu Yesu mene eyero sena,“Otao, buro nina yari sero bumesa awiyaye aung yae.” Ayero senu awong buronung puro wawong bunewa ara. 51AnewaYesu aune dema newa auna-una zo meneiwi nuna geingna atu ininu gururu senupirisa bainana soumani awiya dari yerodawong nuna kesena ara. 52 Ayero yenuYesu mene eyero sena, “Iwi nina geingnapugai towae. Zo nung gorobo yariniya

amimene abena nuna deka awiya gorobotamariniya. 53 Ning susuwa nana mitiyaawiya oko gao nasani aeno ayero nesita?Mama nana eno isa sana yemeneka keuneangelo 70,000 pugaiwosiro na soremateya,arata dotinena. 54 Ayero wosiro na sore-maya ge gayao mene nagibo nana eyerokasa yaise sinoiya amimene nono yero meyariniye?” 55 Ayero sero emo dubu bainanung pumari bumuwa aeno eyero sena,“Niye iwire ami dawangne puro butuneya,awiya gorobo emo zopuro bunari bumaineneya. Be giti awiya na niye aune dema ibubainana atu yero nona niye atu noeno naoko pumao yero nowi? 56Arata tani ewiyaporofete mene ge gaewa awiya me yeroaung yaise kasa niya.” Ayero senu buro-mani nuna awong apakana nung dorozanero aung yewa ara.

Awong Yesu puro pirisa baina auna garewitiro ge buro yewa.

Mk 14:53-65; Lu 22:54-55; Lu 22:63-71; Yo18:13-14, 19-24

57EmoYesu iniro saniwa amimene nungpuro baungno pirisa baina yazo nunaKayafa auna gare puro witiwa. Garo aunaatu sao tauyao ge gipao emore simaireamimene augairo mitiwa ara. 58 Yesupuro bautunewa Petoro nung ake atu agonasani pungyero-pungyero baungna ara.Bautunete kasa yero pirisa baina auna-una goma mokora toina ara. Toiro pirisabainana soumani auna-una towang atueyero sero adungno mitina, “Yesura genono saya tau yariniye, etu mitasani ni-gane.”

59 Arare pirisa babuze arita gitau yaodubu awong teng mitasani emo zo meneYesu eno ge iwai Yesu gera pugairo dayamagayaise sero ge iwao ge yangtaka-betaka yewa ara. 60 Ayero nasani ge iwaodaigairo sewa kasa yenu nigiwa mou okoyao yenu giro ge iwao ge iwaing zo tamarisero buro nasani mitiwa. Ayero nasanimitiwa emo etobe iropuro eyero sewato,61 “Yesu nung eyero senu nigiwangto,‘Nane Tuwa Bayaura ibu baina kasero waribe etama gege aung yai nupema yanadopariniya. Na ayero yao ine teng.’ Ayerosenu nigiwangto ara.” 62 Ayero sewatopirisa baina amimene iropuro Yesu enoeyero sena, “Ning noeno ge nina siney-ato auna abena oko sao bora bora yeromitesi?” 63 Ayero senu Yesu mene geabena oko sao bora bora yero dopero

Page 48: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 26:64 45 MATIU 27:9mitina ara. Ayero yenu pirisa baina menenupema atata yero sena, “Tuwa Bayauputoungne auna benaungna ning atatayana se tau yae. Ning Yuda emora So-rao Emo yazo Kristo, Tuwa Bayaura Manimeta aung ing?” 64Atata yenu Yesu meneeyero sena, “Sinesa ara. Arata zo sananigipu. Nete na Emora Mani mene TuwaBayau Putoungne auna wawong mera atuadungno mitana garineya. Na uritirabereze tame adungno mitana wosiro burokasa yai garineya.” 65 Ayero senu pirisabaina amimene ge awiya niginu mekoyenu nung taung wori nuka nuna ininukerenu emo dubu nuna eno eyero sena,“Nung Tuwa Bayau daigari nasani siniya,arare name noeno emo ena buro nunggera pugaese sarinenine? 66 Ge mekoawiya nika niyetope nigiro no sarinei?”Ayero senu awong eyero sewa, 67 “Nungmagayaora gerao niya ara.” Ayero seroYesura benaungna begura pisero nungdero musuna-masuna yewa ara. Anewaena mene zo wawong petata yero nungsowena dero 68 nung eno eyero sewa,“Oiye, Sorao EmoKristo. Ning porofetemeyai giro se, emo ning deduniya auna yazoaweni?”

Petoro mene Yesu bewae yena.Mk 14:66-72; Lu 22:56-62; Yo 18:15-18, 25-27

69 Ayero nasani newa Petoro nunggoma mokora napo kakame atu mitinaara. Mitinu soumani baunodi zo menenuna-una baungno eyero sena, “Ningamimene Yesu Galilaya emo oune demanosa ara.” 70 Ayero senu nung emomitiwa auna benaungna atu bewae nasanieyero sena, “Ning ge sinesa awiya nakau nena.” 71 Ayero sero iropuro gomatowao bera ina baungno mitinu nupemasoumani baunodi zo mene giro emo atumitiwa aeno eyero sena, “Emo ewiya nungYesu Nasarete napora aune dema noiya.”72 Ayero senu Petoro mene Tuwa Bayaurabenaungna senu tau yenu nupema bewaenasani eyero sena, “Na emo owiya okogosinona.” 73 Ayero sero dodopinenube apungkaka aung yenu emo mitiwaamimene Petorora-una baungno eyerosewa, “Nae ge mapu nina nigitinenaneGalilaya emora ge ine niya. Ning mebadubu nuna-una zo ara.” 74 Ayero sewanung nupema Tuwa Bayaura benaungnage eyero senu tau yena, “Na ge iwarinena,

awiya Tuwa Bayau na dai magayarinena.Na emo awiya oko gosinona.” Ayerosinenu kokora mene ge sena ara. 75 Petorokokora ge nigiro Yesu mene gitau nungeno ge eyero sena awiya kotungna.“Kokora ge oko saore nine na bewaeyasa be etama yariniya.” Nung ge awiyakotungno kasa daung yero zi bainakamasena ara.

27Yudas keregao emo mene awong Yesu

puro baung Pilatora-una yewa giro nung murizuwena.

Mk 15:1; Lu 23:1-2; Yo 18:28-321 Iya gainu pirisa babuzere simaire

awong au dekaongna gairo Yesu daya ma-gayaise sewa tau yena ara. 2 Ayero yerosewa Yesura wawong etobe bunero puroRomana emo tuwa Pilato auna-una ba-muwa ara.

Apo 1:18-193Magayaise sewa tau yena awiya Yudas

keregao emo mene nigiro giro, “noenoayero yeteni?” ayero sero dubo nunameko yenu moni pugaiwa awiya purobaungno pirisa babuzere simaire aeno pu-gaina ara. 4 Ayero nasani eyero sena, “Nawere-were yero emo pasena aung awiyakeregena pumeya.” Ayero senu awongeyero sewa, “Nae no yanenese buro sinesi?Awiya nona nina gege.” 5 Ayero sinasanimoni awang sewa puro baungno TuwaBayaura ibu bainana atu augainu witinunung doro baungno muri zuwero maga-yena ara.

6 Ayero yenu pirisa babuze mene monisilva awiya yangtagairo pu dekaongnagairo eyero sewa, “Moni ewiya daomagayaora zuma, aeno ibu bainanaawangna puganane oko teng yariniya.”7 Asero awong moni amimene noyarinenine ayero sero wina-se nete sewateng yenu moni awiya puro baungnoau yao emora tawing agewa zo zumagaewa ara. Emo esewa buro magayayaatu mutaya biriti esewara yaise sero zumagaewa ara. 8 Arare tawing auna yazo“Yu Zuma Gayaora” ayero sewa tau yenumitoiya ara. 9Arare porofete Yeremiara geme yena ara. Ge awiya eyao era,Isreli emo awong zuma nunasilva moni 30* ayero sewa ara.

* 27:9: Soremao Ge zo Matiu 26:15 auna atu mitiya awiya gi.

Page 49: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 27:10 46 MATIU 27:3210 Emo moni silva 30 amimene au yao

emoratawing zuma gaewa ara.Tuwa mene na eno sena deka ayero yewa.

Pilato mene Yesu i pasaora magayaisesewa niginu tau yena.

Mk 15:2-15; Lu 23:3-5, 13-25; Yo 18:33–19:1611 Awong Yesu puro bamuwa emo

tuwara benaungna dopenu emo tuwamene atata yero sena, “Ning Yuda emoraemo tuwa ing?” Ayero senu Yesu meneeyero sena, “Yore, sinesa ara.” 12 Ayerosena ara. Arata be pirisa babuzere simairemene nung gera pugari sero ge sewabe aune nung ge abena oko sao yena.13Ayero yenu Pilato mene atata yero sena,“Ning eno ge mou-mesa yao sineya awiyanigitinesita?” 14Ayero senu Yesu mene geabena oko sao bora bora yero mitinu emotuwa mene giro wawong di gauna ara.

15Magayao mene awong Daigaina aunaiya sero emo tuwa nung Yuda emo zo yazoyau sinauwa emo awiya bunao gare atu be-sero ayero nasani nauna. 16Arare be aunaatu gorobo emo meko nibamu zo bunaogare mitina yazo nuna Barabas. 17 Arareemo apakana augairo dodopinewa Pilatomene atata yero sena, “Emo zota zo be-sanese sinei? Na Barabas besanese sineitaYesu nung emo tuwa Kristo asineya, nungawiya besanese sinei?” 18 Pilato meneayero sena, noeno okowata, Yesu meneburo nasani naunu emo bauno Yudaragitau yao emo yangdoro nuna-una bautu-nauwa aeno gitau yao emomene nung enotini kapao puro nung puro buro nuna-unanewa, ayero gigina.

19 Be aune emo tuwa nung ge sao tauyaomasi nuna-una adungnomitinu baunonuna mene ge eyero pugainu baungna,“Ning emo dang auna ge osina zo oko sase.Noeno okowata, na yeme atiyo yero nungaeno yaya baina tapunete gigena.”

20 Arare pirisa babuzere simaire awongemo bauno dawong gaero eyero sewa,“Barabas ao-diro Yesu daese sepu.” Ayerosewa. 21 Arare emo tuwa mene nupemaatata yero sena, “Zota zo besanese sinei?”Ayero senu awong eyero sewa, “Barabas.”22Ayero sewa nung atata yero sena, “AyeroYesu Sorao Emo Kristo ayero sinowa nungeno nono yarineni?” Ayero atata yenube kerero zayero wawa sero eyero sewa,

“Nung i pasaora magayaise.” 23 Ayerosewa Pilato mene nupema atata yero sena,“Noeno ayero sinei? Nung pasena noyeni?” Ayero senu awong atata aunasusuwa oko sao yangdoro wawa sero eyerosewa, “I pasaora magayaise.”

24 Ayero sewa Pilato ge sero tetere yerogiro winade bainakama kasa yoiye seroawang nasani senu soumani ou puro bu-muwa nung Yuda emora benaungna atuwawong nuna sainasani eyero sena, “Emopewayao ewiya dao magayao auna pasenaawiya nana-una oko mitaise. Awiya nonaninae gege.” 25 Ayero senu awong bekerero wawa sero eyero sewa, “Dao ma-gayao nuna auna pasena awiya nae aunesaisibuna nanae auna-una mitaise.” Ayerosewa ara.

26Ayero sewa Pilato mene senu Barabasbesewa kasa yenu awong Yesu angsi wotata mene yao† amimene wezewa ara.Wezinete duwa aune Pilato mene Yesui pasaora daya magayaise sero goroboemora waweng pugaina ara.

Gorobo emo mene Yesu izewa.Mk 15:16-20; Yo 19:2-3

27 Pilatora gorobo emo ena mene Yesupuro Roma emo tuwara gare witiro sewagorobo emo apakana nuna-una augaiwaara. 28 Augatinasani Yesura taung woridutugairo taung wori yuyao wosogaiwapungna. Awiya emo tuwara taung woriwosogaine yewa pungna. 29 Ayero yeroangsi dungne puro ewero aune ziyo nuna-una atu wosogaiwa ara. Ayero yeroitu zo pugaiwa wawong me mene purodopena ara. Ayero dopero mitinu nuna-una nugu baungno boma gaero nung iz-inasani eyero sewa, “Iya iwaing, Yudaemora emo tuwa.” 30 Ayero sero be-gura pisinasani itu sorero puro nung ziyedewa ara. 31 Ayero nasani nung izinasaninete gorobo emora taung wori dutugairoyangdoro taung wori nuna awiya nupemawosogaiwa pungnu i pasaora dari seropuro bamuwa ara.

Yesu i pasaora dewa magayena.Mk 15:21-32; Lu 23:26-43; Yo 19:17-27

32 Puro bautunete nagibe atu emo zotamuwa yazo nuna Simon, nung Sairininapora. Awong nung taungno ato sewaYesura i pasao soreuno diunu bamuwa

† 27:26: Angsi wo tata mene yao, awiya wo tata gege okowata, seni tauyao ta nona ena diyao amimene wo tataredema buro yao ara. Nona ayao mene mani dedunauwa yaya baina tapunauwa.

Page 50: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 27:33 47 MATIU 27:60ara. 33 Bautunete tawing zo yazo Goligata,ge naname-una “Gitau Atora Wetu,” atukasa yewa. 34 Kasa yero ou wain puro oudokowang yao yaya nuwegaora ou aunedema dawero pugaya minaise pugaiwaminiro giro yangduna ara.

35 Ayero yero nung i pasaora dewa ara.Dero aune taung wori nuna itagi yeropumari sero ge tuwao zo yazo nuna lakiawiya yewa ara. Ayero aune taung worinuna bono yero pumuwa ara. 36 Ayeronung diya nasani adungno mitiwa ara.37 Ika i pasao tame atu susuwa nounanung dewi auna ge eyero gaero pugaiwamitina, “Ewiya Yesu, Yuda emora emotuwa.” 38 Emo ugaing mani etobe nungaune dema i pasaora dero zo enaba zoenaba ayero pugaiwa dopewato ara.

39 Masi auna atu emo puma-saumanasani Yesu izero nung eno eyero sewa,40“Ae, ibu baina kaserowari be etama auneibu seka yari sasa amimene taung aingsonina gera yaora atu sore. Ning TuwaBayaura mani me nosi siya, arare ningnika nitope i pasaora atu wosi dopase.”41 Pirisa babuze aune sao tauyao ge gipaoemore simaire awong deka ayero nungizinasani sewa, 42 “Nung gitau emo enasoreuno kora yero nasani nauna, aratanung nuka nutope soremao ine teng okoara. Nung Isreli emora emo tuwa nanamenoita, aeno i pasaora atu yeme wosai nungSorao Emo naname me ayero sarinenane.43Nune ‘Na Tuwa Bayaura Mani’ asinasaniTuwa Bayau tumo didinoiya, arare TuwaBayau mene nung aratapu nasani gironung sorero pumaise ganene.” 44 Ayerosewa pasena emo etobe dema awongtoYesu deka ayero izewato ara.

Yesu magayena.Mk 15:33-41; Lu 23:44-49; Yo 19:28-30

45 Ayero nung eno newa wari diti 12kilok yenu mume baina kasa yero tawingteng yero mitinu 3 kilok yena ara. 46Arare3 kilok yenu aune Yesu mene wawa seroeyero sena, “Eli, Eli, lema sabaktani.” Genaname-una, “Tuwa Bayau nana, TuwaBayau nana, ning nono yero na dotinesi?”47 Ayero senu dopero mitiwa auna enamene nigiro eyero sewa, “Nung Eliya yau

siniya.” 48 Aune zo mene nigiro menasungno baungno witora yabutata zo purowain dokowang yao dusero itura diro Yesumene minaise sero pugainu witina ara.49 Ayero yenu ena mene giro eyero sewa,“Ning yangdo. Eliyamene buro nung bata-gairo pugai wosarinita, awiya ganene.”

50 Ayero sinewa Yesu nung nupemawawa bainakama senu oweno aung yenumagayena ara.

51 Magayenu ibu bainana mobainakama‡ kimegao awiya ika atuzayero kerero dao etobe yena ara.Dumi bainakama ipenu daba babuzebebezegaiwa. 52 Ayero yenu biriti begausenu ge emo gitau magayao ena meneseka yewa ara. 53 Ayero yewa ago Yesunung nuka nutope gitau yero iropunuaune awong biriti nunae-una atu iropuroYerusalem napo dang auna baungno emobaunodaigairo auna-una kasa yewa gigiwaara.

54 Gorobo emora gitau yao aune goroboemo nuna ena awong Yesu diya nasanidopero mitiwa amimene dumine nonaenane dema kasa yena awiya giro awangyero sewa, “Emo ewiya kara meba TuwaBayaura Mani ara.”

55 Mani bauno daigairo Yesu Galilayatawingna atu ago yero nasani sou buronauwa amimene ake ina atu dopero taniawiya gosinasani mitiwa ara. 56 Nunae-una ena awiya Maria Madala napora, auneMaria yazo nung Yakoboto Yosefera ai, nu-pema Zebedira mani etobe auna ai dema.

Yesu mutewa.Mk 15:42-47; Lu 23:50-56; Yo 19:38-42

57 Ture inu aune Arimatia napora emowaure zo yazo nuna Yosefe, nung Yesurage nigitinasani nauna, amimene baungnokasa ye 58 Pilatora-una gairo Yesura taungaingso pumari senu nigina ara. Nigirotaung aingso pumaise gorobo emo enosenu yangduwa. 59YangduwaYosefemenetaung aingso puro mo neyangyao sekawazo imoko-kaungkaungmene ewero 60purobaungno daba uma sekawa wamao biritigerao nuka nuna auna atu Yesu pugairodaba bainakama zo dereme yenu baungno

‡ 27:51: Mo bainakama. Tuwa Bayaura ibu baina auna mokora atu masi etobe mitauna. Zo awiya yazo nuna MasiDang. Pirisa emo dubu mene wari be sero masi auna toitinasani buro nunae yero nasani nauwa. Ora masi zo bautaraatu mitauna yazo nuna Masi Dang Nibamu pewayao auna towao be amaze mo bainakama mene gazinasani nauna.(Hibru 9:1-7 awiya zazagairo gi.) Yesu magayenu aune mo bainakama awiya kerena, awiya name pirisa aung TuwaBayaura benaungna atu kasa yao ine teng susuwa awiya ganenese kerena ara.

Page 51: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 27:61 48 MATIU 28:18be gazenuyangdoro baungna ara. 61Ayenubiriti auna bera atu Maria Madala naporanung yazoreto adungno mitiwato ara.

Gorobo emo ena mene Yesura biriti umoyewa.

62 Fraide ture weno dung mume yenuSarerera be zayewa be aune pirisa babuzeFarisayore awong au dekaongna gairoPilatora-una bamuwa ara. 63 Baungnoeyero sewa, “Emo tuwa nanae, nae ge zokotupunenane, awiya sanane. Ge iwaoemo omimene nung seka nasani eyerosero nasani nauna, ‘Na magayero wari beetama aung yai aune seka yero iropari-nena.’ 64 Gitau nung seka nasani aunenuka nutope Sorao Emo Kristo ayero seronaunu meko yero nauna. Arata yemeawiya buro-mani nuna mene baungnotaung aingso nuna ugaing puro tara yeroaune, ‘Nung magayaora atu iropuro sekayetiya,’ ge asero name eno ge iwaya mekoyore yariniya. Arare awong ayero yowisero, ning ge sasa gorobo emo menebaungno diya yero baingtitinaya wari beetama aung yaise.” 65 Ayero sewa Pilatomene awong eno eyero sena, “Gorobo emopugatinena. Arare niye puro baungnopugaipu umo yero baingtiti nasani mitae.”66 Ayero senu awong gorobo emo aunedema baungno daba be gazao awiya angsimene diwa. Ayero yero angsi osina besayamitai gari sero angsi osina etobe awiyai saora mung mene dewa saneneungnaara. Ayero yero gorobo emo ena biriti diyayaese pugairo ayero yewa ara.

28Yesu iropuna.Mk 16:1-10; Lu 24:1-12; Yo 20:1-10

1 Sabat iya aung yenu Sande gora iyagatinenu Maria Madala napora nung yazonuna auneto biriti gari sero bamuwatoara. 2Bautunewato dumi bainakama ipenuTuwara angelo zo mene uritira atu wosirodaba dereme enaba yenu baungnu nungtame adungnomitina ara. 3Benaung nunaawiya zayang-zayang nasani waegatinena.Taung wori nuna imoko-kaungkaungawiya neyangyao, bereze ine ara. 4 Ararediya emo awong giro awang yero wetuipenu zuweromamagayao ine yeromitiwaara.

5 Ayero mitiwa bauno etobe baungnokasa yewato angelo mene eyero sena,“Nito awang oko yaeto. Na gosinena.

Nito Yesu i pasaora dao awiya gari serobutuneyato. 6 Arata nung etu oko mi-tiya. Nung gitau niye eno sena dekaayero iropumiya. Nito bungputo, masinuna gaeto. 7 Diti moko ninato menegiro aune mena baungno buro-mani nunaeno eyero seputo: Yesu nung magayaoraatu iropuro Galilaya tawingna gitau bau-tuniya. Arare niye baungno nung atugarineya. Ge kara sinena ara.” 8 Angelomene ayero senu giro awongto awangyero biriti doro mena kapetegairo sungnobamuwato. Arata awongto yawa yawabainakama dema yero buro-mani nunaeno bowi sari sero sumao gege sungnobamuwato ara. 9 Bautunewato Yesu menenagibe atu awongto taungno eyero sena,“Gora iwaing.” Ayero senu awongto nuna-una nugu koing gairo te nuna iniwatoara. 10 Ayero yewato Yesu mene eyerosena, “Nito awang oko yaeto. Baungnootao mani nana sayato Galilaya tawingnabaungno na garineya.” Ayero sena ara.

Gorobo emo mene baungno ge ungweyewa.

11 Bauno etobe bautunewato biritidiya nunae-una ena mene mena sungnobaungno nape atu pirisa babuze enoungwe didinasani tani kasa yena aunaungwe diro aung yewa. 12 Ayero sewanigiro awong simaire demaaugairo ge seronigiro ayero aune gorobo emo eno moniwitao pugatinasani eyero sewa, 13 “Niyeeyero sepu, ‘Pingne auriti awinenaneburo-mani nuna mene kasa yero aingsonuna ugaing puro babeya.’ 14 Ge awiyaemo tuwa mene nigiro niye eno nonazo yao eno awang oko yae. Nae nungzawagairo sanane nigariniya.” 15 Ayerosewa gorobo emo mene moni awiya puroge sewa awiya dimuwa ara. Arare ge iwaoge awiya Yuda emora-una teng yena. Tengyero mitoiya mitiya.

Yesu mene diri atu kasa yero buro nunaawiya buro-mani nuna eno sero pugaina.

Mk 16:14-18; Lu 24:36-49; Yo 20:19-23; Apo1:6-8

16 Buro-mani 11 awong Galilaya taw-ingna diri zo gitau Yesu mene awongeno sena auna witiwa ara. 17 Witironung maze giro nuna-una baungno koko-ing gaiwa ara. Dekaong dekaong menedubo gagausewa ara. 18 Arare Yesu menenunae-una nugu baungno eyero sinasanitugata yena, “Putoung baina uritira aune

Page 52: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MATIU 28:19 49 MATIU 28:20tawingna aune apakana na eno pugairoaung yao. 19 Arare niye tawing sero serobautunasani emo bauno dubu sero ge tu-gata yaya nigiro awiso nana yae. Ayeronasani Mama, Mani aune Oweno auna ya-zora susupunasani ge ou suwepu pumae.20 Wini ge sero gipero ayero nona amazegipepu diungno aung yae. Sana nigipu. Nawari be giti niye aune demanana tawingnabe aung yariniya arauwa.”

Page 53: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 1:1 50 MAK 1:20

BOWI IWAING MAK MENEGAENAMak, yazo nuna zo Yohane Mak, nung

Yerusalem nape atu baina. Nung PaulotoPetorora soumani yero nasani nauna. NungYesura ungwe ewiya Roma emo dubu menezazagairo aratamaese aeno gaena. Romaemo awong putoungne sero putoung paso did-inasani nauwa. Arare Mak mene Yesuraungwe gainasani buro putoungne aune taniputoungne Yesu mene nasani nauna aunaungwe-maungwe yena.

Yohane ge ou zayero suwao emo amimenege tugata nasani nauna.

Mt 3:1-12; Lu 3:1-9, 15-17; Yo 1:19-281 Yesu Kristo Tuwa Bayaura Mani

auna Bowi Iwaing eyero kasa yena era.2 Porofete zo yazo nuna Yesaya menebukura ge ewiya gaenu mitoiya era,Ewiya gipu! Na bowi sao emo nana iyeng-

tarinena. Nung gitau yero nag-ibo nina kora yariniya. 3 Nungeu yanawira atu wawa sero eyerosiniya, “Tuwara nagibo awiya korayepu korosae.”

4 Yesaya mene ge ayero gaena dekaayero Yohane ge ou zayero suwao emoamimene eu atu mitasani ge putoungnesinaunu nigiti nasani nauwa. Eyerosinauna, “Niye dubo darawa yero naomemeko ninae duwaya giro aune naniye ge ou suwarinena. Ayero yayaaune Tuwa Bayau mene pasena ninaedisai aung yariniya.” Ayero sero naunaara. 5 Yudaya tawingna emo bauno aritanapo baina Yerusalem auna emo baunoapakana amimene nuna-una baungnopasena nunae keregati nauwa aune nungawong ou Yodan auna atu ge ou susunauna arauwa.

6Yohanena mo awiya wo kameli tumizapuro gaewa ara. Ipura geing nuna awiyawo aingso ara. Nung koware aune pikaou amaze mininauna. 7 Yohane meneTuwa Bayaura ge eyero sinauna, “Na gitaunena, arata na putoung aung. Ora emozo ago bariniya auna putoung bainakama.Nune na daigatiniya ara. Na utero tesoga nuna-una angsi awiya besao ine tengoko ara.* 8 Nane ge ou gege niye enopugena pumeya, arata nune mene zo ge

ou Owenone niye eno pugai pumarineya.”Ayero sinauna arauwa.

Yohane mene Yesu ge ou suwena.Mt 3:13-17; Lu 3:21-22

9 Ayero newa aune Yesu napo NasareteGalilaya tawingna mitiya auna atu bunuYohane mene nung ou Yodan auna atuge ou suwena ara. 10 Ayero yenu Yesuoura atu wiwiti nenu uriti gausenu Owenomene nuna-una towari sero ni auduboine yero wowosinenu gigina. 11 Diti yerogosinenu ge zo eyero uritira atu wosina,“Ningmani nana. Ning yo dingyanana. Naning giro yawa yawa nena.”

Sanda mene Yesu etegari yena.Mt 4:1-11; Lu 4:1-13

12 Ge wosinu Oweno mene nung puroeu baungna. 13 Eu baungno wari be 40mitaunu Sanda mene nung etegari yena.Yesu eu wo somara atu nenu angelo menenung kora yewa.

Yesu nung Galilaya atu buro nuna za-yena.

Mt 4:12-17; Lu 4:14-1514 Emo ena mene Yohane puro bunao

gare pugaiwa aune Yesu mene TuwaraBowi Iwaing awiya sero sero yero baungGalilaya yena. 15 Galilaya baungno eyerosena, “Be kasa yetiya. Tuwa Bayau natatuwa yero nariniya auna be kasa yetiya.Niye dubo darawa yero Bowi Iwaing nigipume yae.” Ayero sena arauwa.

Yesu mene emo siwongpatige nung agoyaese sero yausena.

Mt 4:18-22; Lu 5:1-1116 Yesu mene ou nazi Galilaya auna

bage atu nete Simon meta nuna An-derea awongto wo buro nasani nauwatoamimene moga oura papatinewato gig-ina ara. 17 Giro awongto eno eyerosena, “Nito bungputo, na ago yaeto.Na nito gipana emo bauno pumao emoyaeto.” 18 Ayero senu giro awongtomoga nunato atu doro Yesura ame ba-muwato ara. 19 Yesu mene nupemamaingkoka bage-bage baungno meneta-tore etobe yazo nunato Yakoboto Yohane,awongto Zebediramani, amimenewangnaatu mitasani moga kora newato awiyagigina. 20 Giro yausenu awongto maungnunato Zebedi awisore wangna atu doroYesu aune dema bamuwato arauwa.

* 1:7: Soremao Ge zo Matiu 3:11 auna atu mitiya awiya gi.

Page 54: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 1:21 51 MAK 1:45Yesu mene iwae emo zora-una atu

tunena.Lu 4:31-37

21 Awong baung napo Kapaneam yewa.Atu newa oregaora be yazo nuna Sabatawiya kasa yenu giro nung Yuda emorayere ibu auna toiro awong eno ge tugatayena ara. 22 Nung ge tugata nenu awongge nuna nigiro wawong di gapunewa ara.Awiya noeno okowata, nung gera susuwamene ge diro baingtina, awiya sao tauyaoge gipao emo nunae gipinauwa awiya dorodaigairo putoungne sena ara. 23 Ayerogipinenu emo zo iwae mene nuna unatoiro mitina amimene yere ibu nunae-unaatu kasa yena. 24Kasa yero ge betero eyerosena, “Yesu Nasarete napora emo, ning noyari sero nanae-una butunesi? Ning naesisigari sero butunesita nowa. Na susuwanina gosinena. Ning Tuwa Bayaura maniwosewa zebao.” 25 Ayero sena ara, arataYesu mene iwae tunero eyero sena, “Ningge doro nung doro baung.” 26 Ayero senugiro iwae mene emo awiya denu angziapunenu iwae be kerero aiyamama seronung doro baungna ara. 27 Ayero yenuemo bauno mene giro wawong di gaunoge wina-se nasani atata yero sewa, “Ewiyanoiye? Nung gipao ge seka zo gipiniya.Nung emo putoungne ine yero ge sinoinona apakana ge nuna dipunowa. Iwaedema ge nuna dipunowa.” 28 Ayero sewabowi nuna amimene baungno Galilayatawingna teng yena ara.

Yesu mene Petorora imeti kora yena.Mt 8:14-15; Lu 4:38-39

29 Yesu buro-mani nuna aune demaayero yero yere ibu doro SimontoAndereara-una gare toiwa YakobotoYohane awongto aune dema toiwato.30 Simonna imeti mene yaya taung kokoniyao puro apegairomitinu giro awong bowinuna Yesu eno sewa ara. 31 Sewa giro Yesumene nuna-una baungno wawong nunaininu iropunu taung kokoni yao awiyaaung yenunungnona nunae sairo pugainuminiwa arauwa.

Yesu mene emo bauno dubu baina awiyakora yena.

Mt 8:16-17; Lu 4:40-4132 Ture itinenu awong emo bauno ya-

yare aune emo bauno iwae puro nasaninauwa awong awiya puro nuna-una kasayewa. 33 Ayero yewa napora emo bauno

apakana amimene be towaora atu wina-mise yero towari sero yewa. 34 Yesu menesenu emo bauno daigairo yaya ewe-papepuro nasani nauwa amimene iwaing yewa.Iwae daigairo tunenu bamuwa. Iwaemenenung gosinauwa, arare nung awong ge saoawang senu awong ge sao ine teng okoyewa.

Yesu nung Galilaya tawing ziuno buroyena.

Lu 4:42-4435 Pingne iya oko gaore nung iropuro

garo doro soma zo emo bauno aung aunabaungno isa sinenu 36Simon aune emo enanung aune dema nauwa amimene nungkau yero baungno, 37 taungno eyero sewa,“Emo bauno apakana ning kauneya.”

38 Ayero sewa nung eyero sena, “Napobabuze nugu miteya auna dema babari-nenane. Atu baungno na Tuwa Bayaurage awong eno sane. Noeno okowata, naburo awiya eno bumuwang.” 39Ayero seronung yere ibu nunae Galilaya tawingnamitauwa auna baungno Tuwa Bayaura getugata nasani iwae ena tuni nasani naunaarauwa.

Yesu mene emo zo bozo tauyaore awiyakora yena.

Mt 8:1-4; Lu 5:12-1640 Yesu tani ayero nenu emo zo bozo

tauyaore mene Yesura-una buro bomagaero koing gairo eyero sena, “Ningputoung nina mitiya, arare ning na korayari yero giro kora yasa iwaing yarinena.”41 Ayero senu Yesu mene nung yo yenugiro nung kora yari sero wawong pugaironung dingyero eyero sena, “Yore, na ayeroyari kotupunena. Taung nina iwaing kasayaise.” 42 Ayero sinenu bozo tauyao nunamena soyewa taung nuna iwaing yena.43 Ayero yenu Yesu mene nung menababaise sero ge tauyao nung eno eyerosena, 44 “Tani ning eno yetena auna bowiawiya emo zo eno oko sase. Arata ningbaung, taung nina awiya pirisa eno gipasagae. Ayero nasani nona Mose mene TuwaBayau eno pugaese sena, awiya pugasayaya nina aung yetiya auna susuwa girobaingtarineya.” 45 Ayero senu emo awiyagaro doro baungna ara. Arata nung emobauno daigairo aeno ge sinasani auna bowiawiya sero sero yena. Arare Yesu menenapo zota zora emo bauno auna ditirababao ine teng oko yenu giro nung somaemo bauno aung auna baungno mitaunu

Page 55: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 2:1 52 MAK 2:20emo bauno euna aune ouna aune ayeronuna-una kasa yero nauwa arauwa.

2Yesumene emo zo te wawong amao awiya

kora yena.Mt 9:1-8; Lu 5:17-26

1 Wari be ena aung yenu Yesu menenupema tera baung Kapaneam yenu emobauno mene Yesu kapete nuna gare gairomitina awiya nigiwa. 2 Nigiro emo baunodaigairo mene nuna-una buro augaiwagaro mokore bautare apakana beburoaung yena ara. Ayero yewa nung TuwaBayaura ge awong eno sinasani mitinu3 emo ena mene emo zo te wawong amaoawiya puro bumuwa ara. Emo siwong-patige amimene emo awiya diungno purobumuwa. 4Arata emo baunowitaomitiwa,arare awong Yesura-una nugu babao ineteng oko yenu giro awong garo eno nungwese mitina atu be yero emo gogare awiyapugaiwa wosina. 5 Ayero yewa Yesu meneinao nunae giro mani yayare aeno eyerosena, “Mani nana, na pasena nina disi-nena.” 6 Ayero senu Yudara sao tauyao gegipao emo ena mene eyero kotupunasanimitiwa, 7 “Emo emimene Tuwa Bayaumene yaine niya. Emo zo mene pasenadisao ine teng oko. Awiya Tuwa Bayauraburo gege.” 8Ayero kotupunewa giro Yesumene awong kotupunewa awiya menayetine yero giro awong eno eyero sena,“Niye nono yero ayero kotupunei? 9Nameemo yayare aeno, ‘Iropu, ang yase’ tebebaayero sanane nung oko ang yao yariniya,awiya name meng garinenane. Noenookowata, emo bauno mene ge nanamegaya ge iwao yariniya. Arata name, ‘Napasena nina disinena,’ tebeba ayero sari-nenane, awiya name meng oko garine-nane. Noeno okowata, emo bauno menegenaname-uname awiya gao ine teng oko.10 Arare na pasena disaora putoung purotawingna etu nona, awiya gaese sero na geewiya dema nung eno sarinena, 11Na ningeno eyero sinena: Iropu, awaomasi gogarenina puro garo nina-una babase.” 12Ayerosenu nung iropuro awaomasi gogare nunapuro emo baunona diti mokora atu garodoro baungna ara. Ayero yenu awongwawong di gauno Tuwa Bayau bowi yeroeyero sewa, “Name tani eyao ine gitau okogao.” Ayero sewa arauwa.

Yesu mene Lewi yausena.Mt 9:9-13; Lu 5:27-32

13 Yesu mene soma awiya doro ounazira nugu nupema baungnu emo baunoapakana mene nuna-una kasa yewa getugata yena ara. 14 Atu nawe garo awiyadoro bautunete emo zo yazo nuna Lewi,nung Alifayora mani, nung amimene takispugaora gare atu adungno mitinu gironung eno eyero sena, “Ning na ago ye.”Ayero senu giro nung iropuro nung agoyena arauwa.

15 Yesu mene Lewira-una gare baungnoadungno nona mininasani mitinu takispumao emo aune Yudara sao tauyao gedao emo daigairo amimene Yesu buro-mani nuna aune dema adungno mitiwa.Emo ayetugao daigairo amimene Yesuraame nasani nauwa. 16 Arare Farisay-ora sao tauyao ge gipao emo ena meneYesu takis pumao emo aune Yudara saotauyao ge dao emo aune dema nona mini-nasani mitina, awiya giro buro-mani nunaeno eyero sewa, “Nung nono yero takispumao emore ge dao emo aune demanona mininiye?” 17Ayero sewa Yesu menege awiya nigiro awong eno eyero sena,“Emo yaya aung mene doktara-una okobautunowa. Arata emo yayare mene gegedoktara-una bautunowa. Na emo naonunae pewayao asinowa awiya yausari okobumuwang. Arata na emo pasena yao emoawiya yausari bumuwang.” Ayero senaarauwa.

Tani nona seminaora.Mt 9:14-17; Lu 5:33-39

18 Be aune Yohanena buro-mani auneFarisayo awong amimene nona minaosemini nasani mitiwa. Arare emo enamene buro Yesu atata yero sewa, “Susuwanoeno Yohanena buro-mani aune Farisay-ora buro-mani amimene nona seminineyaburo-mani nina mene nona oko seminaoyero nei?” 19 Ayero sewa Yesu meneawong eno eyero sena, “Emo bauno ataorabonene nasani mitaya emo nung baunoatariniya amimene awong aune dema nar-iniya be aune nona seminaese saya ni-garineita? Aung arauwa. Awong emo aunedema narineya be aune seminaese sayaoko nigarineya. 20 Arata ago emo awiyaiwo mene puro babaya aung yariniya beaune awong nona seminarineya. Dekaayao ine na eno yaya aune buro-mani nana

Page 56: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 2:21 53 MAK 3:12mene nona seminarineya.” Ayero senaarauwa.

Gipao ge sekare mature dema tairo pugaoawang sena.

21 Yesu mene eyero sena, “Name mototo yangtagairo gayari sero mo be sekapuro mo asora atu oko gainonane. Ayeroyarinenane, awiya mo seka mene wati-mai mo aso awiya nupema kerai totobainakama yariniya. 22Nupema, name ouwain seka puro meme aingso matura okosukupunonane. Ayero yarinenane, awiyaou wain mene daing yero titisero memeaingsomisero pisai kerai ou wainnememeaingsore awiya gera yarinenane. Nameou wain seka puro meme aingso sekarasukupunonane.” Ayero sena arauwa.

Sabat iya be aune buro yao awang sewaauna ge.

Mt 12:1-8; Lu 6:1-523 Sabat iya be zore Yesu buro-mani

nuna aune nagibe atu bautunete wuitburo zo buwagati nasani buro-mani nunamene wuit me kowero miniwa. 24 Ayeroyewa giro Farisayo mene nung eno eyerosewa, “Sao tauyao ge mene awong burozo Sabat iya be aune yao awang siniyaawiya neya, gosinesita?” 25 Ayero sewaYesu mene awong eno abena eyero sena,“Niye ungwe zo Dawidi aune emo enanung aune dema nauwa, awong nona mi-nao aung, meri apunasani mitiwa aunaungwe awiya niye oko nigao mene saineneya, awiya! 26Abayata mene pirisa bainayero nasani nauna be aune Dawidi meneTuwa Bayaura ibu auna toiro ame TuwaBayaura benaungna pugati nasani nauwaawiya minina. Ame awiya awong wosaomene minaese sao oko. Pirisa gege meneminaese sao ara. Arata Dawidi meneame awiya puro dubu nuna eno pugainuminiwa Tuwa Bayau mene giginu mekooko yena.” 27 Ayero sero susuuno eyerosena, “Tuwa Bayau mene Sabat iya beamimene emo bauno soremaise pugaina.Arata emo bauno mene Sabat iya be awiyasoremaese oko pugaina. 28Arare na EmoraMani mene nona apakana auna Tuwa yeronona amimene Sabat iya be auna Tuwadema yero nona.” Ayero sena arauwa.

3Sabat iya be zore Yesu mene emo wawong

meko yao zo kora yena.Mt 12:9-14; Lu 6:6-11

1 Yesu mene yere ibura nupema toiroemo zo wawong amao atu mitinu tauna.2 Emo bauno atu mitiwa amimene Yesuanuwing nasani “Nung emo yayare awiyaSabat iya be eune kora yarinita?” aseroetuti nasani mitiwa. Awong Yesu gerapugari sero kotupu nasani newa, 3 arareYesu mene emo wawong amao aeno eyerosena, “Era gapo.” 4 Ayero sero nung atuawong eno eyero sena, “Name tani iwaingSabat bere yanane teng yarinita, tanimeko yanane teng yariniye? Ora nameemo bauno soremanane iwaing yaya tengyarinita, emo gera yanane magayaya tengyariniye?” Ayero sena, arata awong bora-bora yero mitiwa. 5 Ayewa nung diti-datiyero tini kapenu nupema kotumao mekonunae giro awong eno yo-aungno mokonuna zi sinenu giro emo aeno eyero sena,“Wawong iteti.” Ayero senu wawong itet-inu wawong iwaing nupema yena. 6Ayeroyenu Farisayo mene ibu doro kasayeromena baungno Herodera Pati memba enaaune dema augairo Yesu daya magayaiseauna nagibo tamari sero yewa arauwa.

Dubu baina mene ou nazira nugu atuaugaiwa.

7 Yesu buro-mani nuna aune baung ounazira yewa ara. Galilaya emo baunodubu bainakama mene nung aune demabamuwa. Ayero yewa emo Yudayatawingna aune 8 emo napo Yerusalemnaaune emo Idumia tawingna aune emo ouYodan enabara aune emo napo TayatoSaidonna amimene buro apakana Yesumene nasani nauna auna ge nigiwa, arareawongwitao amimenenuna-una bumuwa.9 Ayero yewa nung buro-mani nuna enoeyero sena, “Emo bauno ewezoware napatowi serowang zo sosero kora yero nugupugaipu mitae.” 10 Ayero sena, noenookowata, gitau nung emo yayare daigairoawiya kora yenu giro emo bauno yayareapakana amimene nung dingyari serowina-mise nasani mitiwa. 11 Arare emobauno iwae nunae-una mitiwa amimenenung giro te nuna-una zuwero aiyamamasinasani eyero sinauwa, “Ning TuwaBayaura Mani.” 12 Ayero sinauwa Yesumene ge tauyao iwae eno sinasani awongsusuwa nuna emo ena eno keregao awangsinauna.

Yesu mene buro-mani nuna 12 yangta-gairo puna.

Mt 10:1-4; Lu 6:12-16

Page 57: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 3:13 54 MAK 4:713 Yesu mene diri witiro emo ena ara

taungno yausenu nuna-una bumuwa.14Nung awong yangtagairo kora yero emo12 puro burora pugairo awong nung aunedema naese sena. Nung awong iyengtaiTuwa Bayaura ge saese, 15 o iwae tunaoraputoung awiya pumaese sena ara. 16Nungburo-mani 12 yangtagairo puna aunayazo nunae era: Nung yazo seka Simoneno pugairo Petoro asena ara. 17 Yakobonung Zebedira mani aune meta nunaYohane auna yazo seka Boanege asenaara. (Ge naname-una, “Bibiyara mani.”)18 Anderea, Filip, Batolomiu, Matiu,Tomas, Yakobo nung Alifayora mani,Tadias, Simon Zelote, 19 Yudas Iskeriotnung Yesu keregairo iwora waweng pugaoemo.

Yesu mene buro-mani awiya burora pu-gairo aune nung doro baung nuna gareyena.

Enamene Yesu eno eyero sewa, “Bielsebulmene nung sorepunoi buro yero noiya.”

Mt 12:22-32; Lu 11:14-23; Lu 12:1020 Emo bauno daigairo mene nupema

Yesura-una bumuwa nung aune mani aw-iso nuna aune awong nona minaora bedaigaiwa. 21 Ayewa giro dubu nuna enamene ge awiya nigiro, “Nung dau yaineniya,” asero nung sorari bamuwa ara.

22 Yudara sao tauyao ge gipao emo enamene Yerusalem atu wosiro buro eyerosinasani mitiwa, “Iwae yazo nuna Bielse-bul amimenenuna-una toiromitiya. Arareiwaera gitau yao amimene nung sore-punoi iwae tuninoiya.” Ayero sewa ara.23 Arare Yesu mene emo bauno yausenubumuwa ge pungyao ena awong eno eyerosena, “Sanda mene nono yero nutope tu-nariniye? 24 Napo dekaongka auna emobauno mene gausero wina-de yarineya,napo awiya tauyao oko mitarineya. 25 Oradubu zo gausero ge wina-se nasani iwowina-ye yarineya, dubu awiya tauyao okomitarineya. 26 Sanda mene nutope iwonuna yero putoung nuna gausero nar-iniya, awiya nung tauyero mitao teng okoyariniya. Putoung nuna aung yariniya.27 Name emo putoung bainane zora wauapakana pumari sero gitau emo awiyabunero aune nuna-una gare toiro waununa apakana pumarinenane ara. 28 Namemoko sana nigipu. Emo baunonapasena apakana arita Tuwa Bayau izao genunae awiya disao teng niya. 29 Arata zo

nung Oweno izariniya emo auna pasenadisao ine teng oko ara. Pasena nuna mi-tao gege mitariniya.” 30 Yesu ayero sena.Awiya noeno okowata, awong nung enoeyero sewa, “Iwae mene nuna-una toiromitiya.”

Yesura ai metamaine.Mt 12:46-50; Lu 8:19-21

31 Ai nuna aune metamani nuna awongburo garo bautara atu dopero mitasaniYesu nunae-una baise sewa. 32 Asewaemo bauno dubu baina Yesura-una nuguadungno mitiwa amimene nung enoeyero sewa, “Ai nina aune metamani ninaamimene ning gari sero buro bautara atudoperomiteya.” 33Ayero sewa nung abenaeyero sena, “Ai nana metamani nanaawiya nami i?” 34 Ayero sero nung emobauno nuna-una nugu adungno mitiwaawiya gosinasani diti-dati yero eyerosena, “Emo bauno emimene ayamaninana aune metamani nana aune neya.35 Emo bauno Tuwa Bayaura ge nigirodipunowa amimene metamani numonoaune ayamani nana neya.” Ayero senaarauwa.

4Emo zo mene nona we bure atu sesena

auna ge eniya.Mt 13:1-9; Lu 8:4-8

1Yesu nung ou nazira nupema baungnoge tugata nenu emo bauno daigaironibamu amimene nuna-una kasa yewa.Ayewa giro nung senu wang isewa wosinunung witiro adungno mitinu emo baunoditi bainane mene bage atu mitiwa. 2 Atumitiwa nung awong eno ge eniya enasinasani gewitao awong eno tugata nasaniyena. Tugata nasani awong eno eyerosena, 3 “Sana nigipu. Emo zo mene nonawe bure atu sesari baungna ara. 4Baungnonona we sesinenu we ena nagibe atuwosiwa ni mamani mene taungno miniroaung yewa ara. 5Ora we ena awiya tawingdaba tame atu paka yero mitina auna atuwosiwa ara. Tawing awiya sori oko wiyaiyao, arare we amimene mena koso yewaara. 6 Tatai nunae deka ayero imokoreoko bauna, arare wari mene witiro kokoniyenu irara yero magayero aung yewa ara.7Ora we ena awiya tawing iwe ena mitiwaauna atu wosiwa ara. We awiya iweredema apakana teng-temo pusasa yeroiropuro iwe mene nona awiya anenu me

Page 58: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 4:8 55 MAK 4:29oko iyao yena ara. 8 Ora we ena awiyatawing me gawire auna wosiro iropurozauno me witao iwa ara. We zora me30 inu, we zora me 60 inu, we zora me100 ina.” 9 Ayero sero sena, “Zo nungdawongne mene ge awiya nigaise.” Ayerosena arauwa.

Yesu mene ge eniya sinauna aunasusuwa.

Mt 13:10-17; Lu 8:9-1010 Emo bauno zanewa aune emo ena

mene Yesu aune dema nauwa arita buro-mani nuna 12 awong amimene ge eniyasena auna susuwa gari sero nung atatayewa. 11 Atata yewa giro nung awong enoeyero sena, “Tuwa Bayau nata tuwa yeronariniya auna ge pungyero mitoiya, aunasusuwa awiya niye ena mene nigaese saomitiya ara. Arata ena awiya susuwa nunapungyeromitai ge eniya gege sana nigaesesero sinona. 12 Porofete Yesaya mene geeyero gaena,Awong dubo kapete gairo nao sekara

naya na Tuwa Bayau mene pasenanunae disoni sero, awong ditimoko nunae mene gaese, arataoko giro baingtaese. Awong ungwenigaese, arata ungwena susuwaoko nigiro baingtaese.

Tuwa Bayau mene ayero sena, arare nage eniya gege awong eno sinona.” Yesumene ayero sena arauwa.

Nona we bure atu sesaora ge eniya aunasusuwa keregaina.

Mt 13:18-23; Lu 8:11-1513 Yesu mene ayero sero awong eno

eyero sena, “Niye ge eniya auna susuwaawiya oko gao neita? Arare niye nonoyero ge eniya ena auna susuwa giro baing-tarinei? 14 Susuwa nuna eyao era: Emowe urari sesinoiya amimene Bowi Iwaingauna ge we urinoiya. 15 Arata emobauno enana dubo awiya nagibora tawingtauyao ine. Awong Bowi Iwaing nigiti-nowa Sanda mene mena buro Bowi Iwaingdawong nunae-una toitinoiya awiya sori-noiya. 16 Deka ayao ine emo baunoena awong tawing gawi aung daba tamepaka yero mitoiya ayao ine ara. Awonguritira ge nigiro mena puro yawa yawanowa. 17 Arata awong tatai aung. AwongTuwara nagibo awiya be maingkoka gegeago yero nema aune emo bauno meneuritira ge eno iwo awong eno yero nowagiro awong mena nagibo awiya dotinowa.

18 Emo bauno ena mene awong tawingiwe mekore ine ara. Awong amimeneuritira ge nigitinowa, 19 arata awong taw-ingnanona eno kotung-katungnasaniwaumoni eno yawa yawa nasani nona apakanaaeno dubo-dubo nasani nowa, arare taniayao amimene uritira geworinowame okokasa yao noiya. 20 Arata emo bauno enamene zo tawing me gawire ine. Awongamimene uritira ge nigiro pu dube gairome tapunowa — ena 30, ena 60, ena 100.”Ayero sena arauwa.

Damana waegao au apero wese atupungyao auna ge.

Lu 8:16-1821 Yesu mene awong eno eyero sena,

“Name damana gaero puro au wese ap-ero pugati nonineta? Aung arauwa. Oraname damana awiya garo bautara pu-gati nonineta? Aung arauwa. Namedamana gaero gerura atu ikogati nonane.22 Nona pungyao apakana ago kasa daungyarineya. Nona angayao apakana ago kasadaung yariniya. 23 Zo nung dawongnemene ge ewiya nigaise.” Ayero senaarauwa.

24Nung awong eno eyero sena, “Ge nig-itinowa awiya nigiro baingtipu. Niye nonaemo bauno eno pugarineya teng TuwaBayao mene niye eno pugariniya. Nonaaune nona enane kapetegariniya. 25 TuwaBayau mene emo zo ge me ena puronoiya aeno ge me bainakama pugariniya.Ora emo zo ge me maingkoka gege puronoiya auna geme awiya Tuwa Bayaumenesorero pumariniya.” Ayero sena arauwa.

Nona we urinowa baitinoiya auna geeniya.

26 Yesu mene eyero sena, “Tuwa Bayaunata tuwa yero nariniya auna susuwaawiya eyero mitiya: Emo zo mene nonawe buro nuna-una urinoiya. 27 Nona weurero nung awiro-dutiro anema we menekosonoi aune emo amimenewe koso yaorasusuwa oko giro baingtao noiya. 28Tawingmene nung nutope gawi nona eno pugati-noiya. Gitau koso yero kasa yero auneme wuzi noiya. Ayero yero aune metitisinoiya ara. 29 Titisero sau itinoi auneemo amimene minaora be kasa yetiyaasero giro emo ena iwi gegeru yaore nonapumaese sero bure pugatinoiya.” Ayerosena arauwa.

Mastet me auna ge eniya.Mt 13:31-32; Lu 13:18-19

Page 59: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 4:30 56 MAK 5:1530 Yesu mene eyero sena, “Tuwa Bayau

nata tuwa yero nariniya auna susuwaawiya pu nora gairo sarinenine? Namesusuwa awiya keregari sero ge pungyaonora pugairo sanane teng yariniye?31 Tuwa Bayau nata tuwa yero nariniyaauna susuwa awiya i zo yazo nuna mastetasinonane auna me ine arauwa. Emomene i me awiya bure atu urinowa. I meawiya tawingna i me apakanamiteya aunawosao nunae ara. 32 Arata urinowa menabairo nona we ena bure atu urinonaneawiya apakanadaigairo bainanoiya. Ayeronoi bowang nuna babuze kasa yero nowani mamani mene utung nuna-una burobowangna atu uwang gapunowa.” Ayerosena arauwa.

Yesu nung ge eniya gege sinauna.Mt 13:34-35

33 Yesu mene ge eniya witao sinasaniBowi Iwaing emo bauno eno sero naunaara. Nigao nunae auna teng sinauna.34 Nung ge eniya gege awong eno seronauna. Arata buro-mani nuna nata nungaune dema mitima nauwa giro be aunenung ge auna susuwa awong eno keregaironasani nauna arauwa.

Yesu mene senu bisi baina binono dena.Mt 8:23-27; Lu 8:22-25

35 Be aune ture inu Yesu mene buro-mani nuna eno eyero sena, “Name ou nazibuwagairo enabara babanene.” 36 Ayerosenu giro awong emo bauno dubu bainaawiya doro Yesu wangna atu kayero mit-inu giro nung puro bamuwa. Wang enaawong aune dema bamuwa. 37Bautu newabisi yanakana sunu kakawa mene wangnosari sero nena. 38 Be awiya Yesu nungwang age baungno ziyo guto zo pugairoapegairo auriti awinena. Arare awongnung uwero nung eno eyero sewa, “Gi-pao emo, namemagayari sero nenane era,awiya ning gosinesita?” 39 Ayero sewanung iropuro bisi gona yero kakawa enoeyero sena, “Ning aung ye. Bisi seromitiung.” Ayero senu soma bisi binonodenu 40nung awong eno eyero sena, “Niyenono yero yo bainakama mininei? Niyeinao aungta nowa?” 41 Ayero senu awongyangka sero eyero wina-se yewa, “Emoewiya nono yao i? Nung sesi bisi ouredema ge nuna dipunei?” Ayero sewaarauwa.

5Yesu mene emo dau zora-una atu iwae

tunena.Mt 8:28-34; Lu 8:26-39

1 Yesu buro-mani nuna aune awong ounazi buwagairo enabara kasa yewa. Taw-ing awiya Gerasa emora tawing. 2 Yesuwangna atu witinu emo zo iwae nuna-unatoiro mitauna amimene biritira atu buroYesura-una kasa yena. 3Emo awiya biritiradaba umana atu mitasani nauna. Emo zomene nung saniro bunaine yao teng oko.Angsi tauyao yazo nuna seni awiya demateng oko yao ara. 4 Gitau emo mene tewawongnuna senimene buninauwa, aratanungwawongna seniwatipu naunu kasug-atinaunu tera seni deka ayero dedunaunukasugatinauna ara. Emo zo mene nungsaniro isiyao ine teng oko amimene nauna.5 Pingne iyare nung biritira atu nasanidiri atu nasani wawa sinasani nuka nutopedaba mene kapinasani nauna. 6 Nungamimene ake-ina atu mitete Yesu girosungno buro Yesura-una atu zuwero koinggairo 7 yausero aiyamama sinasani eyerosena, “Yesu, ning Tuwa Bayau ika mi-toiya auna Mani, amimene na eno no yaributunesi? Na Tuwa Bayaura ditira atusinasani ning na oko dasese sinena.” 8Emoamimene ayero sena, noeno okowata, Yesunung eno mena eyero sena, “Iwae, ningemo ewiya doro baung.” 9 Arare Yesumene nung atata yero sena, “Yazo ninaaweni?” Ayero senu abena eyero sena,“Yazo nana Dubu Baina. Noeno okowata,nae dubu bainakama.” 10 Ayero sero gebetinasani Yesu eno eyero isa sena, “Iwaetunasa ake oko babae.”

11 Arare napo pu witao diri deungnaatu nona kau nasani mitiwa giro 12 iwaemene Yesu eno yausero eyero sewa, “Naetunasa pura-una towanene.” 13Ayero sewagiro Yesu mene eyero sena, “Ayero yepu.”Ayero senu iwaemene emora-una atu kasayero doro pura-una toiwa pumene sungnokowara baungno ou nazira gugute gairo ouminiro mamaga yewa ara. Pu auna zarenunae awiya 2,000.

14 Pu diya yao emo amimene zanerobaungno emo nape mitiwa aeno sero emowo bogara mitiwa adema sewa giro awongtani kasa yena awiya gari sero bumuwa.15Awong Yesura-una buro emo gitau iwaewitao nuna-una mitauwa nauna amimenemo awiro kotumao iwaing puro adungno

Page 60: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 5:16 57 MAK 5:43mitina awiya giro awang yewa. 16 Emo enatani emo auna-una atu kasa yenu gigiwaamimene ge ungwe awiya yewa. Nupematani pura-una atu kasa yena awiya dematugata yewa. 17 Ayero yewa emo baunomene Yesu yausero tawing nunae ozaungdoro babaise sewa ara. 18 Ayero sewaYesu wangna wiwitinenu emo gitau iwaenuna-una mitiwa tunena amimene Yesueno isa sero nung aune dema nari sena.19 Arata Yesu mene “Aungwa” sero nungeno eyero sena, “Dubu nina-una baungnoTuwa mene ning ao-diro tani iwaing ningeno yetiya awiya se nigae.” 20 Ayero senunung baungno tawing yazo Dekapolis (genaname-una, “Napowawong etobe”) aunakasa yero tani Yesu mene nung eno yenaauna ungwe tugata-magata yero yenu emobauno apakana be angyero ge nuna gegenigiti nasani nauwa.

Yesu mene bauno zo kora yero Yairoramani baunodi uwenu iropuna.

Mt 9:18-26; Lu 8:40-5621 Yesu wangna witiro ou nazi nupema

buwagairo enabara kasa yero bage atumit-inu emo bauno daigairo mene nuna-unakasa yewa. 22 Kasa yero mitiwa yere iburasimai emo zo yazo nuna Yairo amimeneYesu giro nuna-una baungno koing gairo23 isa sero eyero sena, “Mani baunodi nanamaingkoka amimene magayari sero niya.Ning bung. Ning mani kora yari sero girowawong nina nuna-una tame pugasa nungiwaing yero nariniya, awiya gosinena.”24Ayero senu Yesu mene nung aune demabaungna. Bautunenu emo bauno daigairomene nung aune dema bautunasani nungpu towang gairo puro bautunewa.

25 Anewa bauno zo awong aune demabautunena amimene yu pupunasani nawedunu dawang 12 aung yenu yu pupunaunaawiya oko soyao. 26 Nung dokta witaoauna-una bautu naunu awong yaya nunaaung yaise buro yero nauwa, arata yayanuna oko aung yao naunu nung yayabainakama tapunasani nauna ara. Nungwau moni nuna apakana pugainu aungyena, arata yaya oko aung yao yena. Yayabainakama kasa nasani nauna.

27 Arare nung amimene Yesura bowinigiro emo bauno dubu baina awiya gate-gate yero Yesura-una bautara kasa yero28 nutope eyero kotungna, “Na taungwori nuna ding yero iwaing yarinena.”29 Ayero kotungno kasa yero Yesura mo

ding yenu yu nuna mena soyenu Yesumene nung kora yenu yaya aung yenaawiya gigina. 30 Ayero yenu Yesu menekora yaora putoung auna yatu nung dorobaungna awiya yetine yero giro emobauno dubu baina auna towang atu menakapetegairo eyero sena, “Awe mene taungwori nana ding yetiye?” 31 Ayero senuburo-mani nuna mene nung eno eyerosewa, “Emo bauno dubu baina mene ningmisineya, arare ning nono yero ‘Awe nading yetiye?’ asinesi?” 32 Ayero sewaarata Yesu mene, “Awe mene na dingyetiye?” asero gari sero diti-dati yena.33 Anenu bauno amimene tani Yesu menenung eno yena awiya giro yangka seroawang nasani Yesura-una buro te nuna-una zuwero susuwa nuna keregairo senaara. 34 Ayero yenu giro Yesu mene nungeno eyero sena, “Aya nana, ning inao nina-una iwaing yetesa. Arare ning yawa yawanasani aune baung. Yaya nina oko kapetegariniya.”

35Yesumene ayero sinasani mitinu emoena mene simai emora-una gare atu buroeyero sewa, “Mani baunodi ninamagatiya.Ning nono yero buro baina Gipao Emoeno pugari sinesi?” 36 Ayero sewa, arataYesumene ge sinewa awiya nigari sero da-wong oko yawao yero yere ibura simai emoeno eyero sena, “Kotung-katung oko yase.Tumo diyaore gege neu.” 37 Ayero seroawong apakana nung aune dema babaoawang sero Petoro aune Yakobo metanuna Yohane ami gege nung aune demababaese sena. 38 Awong baungno yereibura simaira gare kasa yero Yesu meneemobaunowitao pasero zi sinasanimitiwaawiya gigina. Emo bauno zi sinasani zibenasani mitiwa. 39 Ayero newa giro Yesugare toiro awong eno eyero sena, “Niyenoeno gurutu sero mitasani zi sinei? Maniawiya okomagayao. Nung auriti awiniya.”40 Ayero senu awong nung pusugairo iwa.Arata nung awong awang senu garo dorobamuwa aune nung maina maung aireaune emo nung aune dema mitiwa awiyapuromasimanimitina auna toina. 41Toiromaina wawong iniro nung eno Yuda geraeyero sena, “Talita kumi.” Ge auna susuwaeyao era: “Zebi, ning iropasese sinena.”42 Ayero senu mani awiya mena iropuroangyena. Dawang nuna 12. Ayenu emobauno mene wawong di gauno yangkasewa. 43 Yesu mene awong susuwa awiyaemo bauno ena eno sowi sero ge tauyao

Page 61: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 6:1 58 MAK 6:21sena. Ayero sero awong nona minao manieno pugaese sena arauwa.

6Nasarete emo bauno mene Yesu bauta

potewa.Mt 13:53-58; Lu 4:16-30

1 Yesu mene napo awiya doro naponuna-una baungna. Buro-mani nunamene nung aune dema bamuwa. 2 ArareSabat be kasa yenu giro nung yere ibumokora toiro ge tugata nenu emo baunowitao mene ge nuna nigiro wawong digauno eyero sewa, “Emo kotumao awiyanatu tamiye? Kotumao tauyao nono yaomene nuna-una kasa yetiye? Nung nonoyero tani emo bauno gitau oko gao awiyayero noiye? 3 Emo ewiya nung kapenda.NungMariaramani arauwa. NungYakobo,Yosefe, Yuda, aune Simonna tato. Nu-mono ai amono nuna name aune demanowa.” Ayero sero awong Yesu eno kotu-mao meko puro dubo mou yewa. 4 ArataYesu mene awong eno eyero sena, “Poro-fete awong emo yazore. Arata napo nukanunae-una, o dubu nuka nunae-una atu, omaung nuka nunae-una atu, awong emoyazo aung.” Ayero sena ara. 5 Nung taniemo bauno mene gitau oko gao nauwaawiya nunae-una atu yao teng oko yena.Arata nung wawong nuna mene emo ya-yare dekaong-dekaong auna-una pugainuyaya nunae aung yena ara. 6 “Awongnono yero na tumo oko diyao yero nei?”ayero kotungno giro nung angyero napomamanikakara baungno ge tugata yenaarauwa.

Yesu mene buro-mani nuna 12 burorapugaina.

Mt 10:5-15; Lu 9:1-67 Yesu mene buro-mani nuna 12 yau

senu bumuwa iwae tunaora putoungawiya awong eno pugairo awong eto-etobaungno tere-taira yero buro yaese seronung awong eno eyero sena, 8 “Nagiboranona zo oko pumae. Wo ma aung, zaoaung, wau moni aung. Tung gege pungpu.9 Te soga wosogarineya, arata taung worietobe oko wosogae. 10 Niye esewa yeronapo zora baungno garo dekaongka aunatoiro mitasani buro baungno nete napoawiya duwari yero giro aune garo awiyadopu. 11 Napo zo mene niye masi okozuwao, o ge ninae oko nigao yaya gironapo awiya doro susuwa nunae gaese sero

popo awetu nunae te yo ninae-una mitiyaawiya dureregaipu wosae.” 12 Ayero senugiro buro-mani 12 amimene baungnoemo bauno eno eyero sewa, “Niye dubokapetegaipu.” 13 Ayero sero iwae witaotunero uweri emo bauno yayare witaoauna-una yasagairo nauwa yaya nunaeaung yero nauna arauwa.

Yohane ge ou zayero suwao emo awiyamagayena.

Mt 14:1-12; Lu 3:19-20; Lu 9:7-914 Yesura bowi baungno emo bauno

apakana tawing sero sero auna teng yena.Ayero yenu emo tuwa zo yazonunaHerodeamimene Yesura bowi nigina. Emo enamene Yesu eno eyero sinauwa, “Yohanege ou zayero suwao emo nung amimenemagayaora atu iropuna, arare nung taniputoungne yero noiya.” 15Enamene ayerosinauwa, arata ena mene eyero sinauwa,“Nung Eliya.” Ora ena mene eyero sin-auwa, “Nung porofete zo. Porofete gitaunauwa ayao ine.” Ayero sinauwa arauwa.

16 Arata Herode mene Yesura tani aunage nigiro eyero sena, “Na ge sewang awongYohanena dubo kapewa magayena, aratanung nupema iropuro niya.” 17 Herodemene ayero sena, noeno okowata, gitaunung gorobo emo senu baungno Yohanebunero puro pu bunao gare gaiwa. Herodemene tani awiya bauno Herodia eno yena,auna susuwa awiya eyao era: Herodemenemeta nuna Filipra bauno puro atina ara.Bauno auna yazo nuna Herodia. 18 Ayeroyenu giro Yohane mene Herode eno eyerosena, “Ning meta nina-una bauno soreropuro aune demanosa, awiya teng okoniya.Sao tauyao ge gazao mitiya.” 19 Yohanemene ayero senugiro baunoHerodiamenedung yero Herode nung Yohane daise sin-auna. 20 Arata Herode mene tani awiyaoko yao yena. Noeno okowata, nungYohane awang yero nauna. Yohane nungemo pewayao, nung emo pasena aung,awiya giro awang yero sorero nauna ara.Yohane nung ge sinaunu Herode menenigiro kotung-katung yero nauna, aratanung Yohanena ge nigari aratapunaunaarauwa.

21 Arata Herodia mene Yohane daomagayaora be awiya tauna. Herodemene ai nung puna auna be awiya kasayenu giro nung emo babuze nuna aunegorobo emora gitau yao ena aune Galilayatawingna emo babuze ena awong aeno

Page 62: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 6:22 59 MAK 6:48ana-bonene yena. 22 Be aune Hero-dia mene Yohane dao magayaora nagibotauna. Awiya eyao era: Mani baunodinuna mene Herodera ibu auna toiro nabainakama wuinu Herode ta esewa nungaune dema mitiwa amimene giro yawayawa yewa. Ayero yewa giro Herode menemani daungse aeno eyero sena, “Ningnona zota zo nomaze ara taungno sasagiro pugarinena. 23 Na Tuwa Bayaurabenaungna sana tauyae. Ning nonano eno saisi — nona maingkokata nonabainakama — awiya saineba na ning enopugarinena. Tawing nana agewa enosarinesa, awiya pugarinena.” 24 Ayerosenu nung doro baungno ai nuna enoeyero sena, “Na no pugaise sarineni?”Ayero senu ai nuna mene eyero sena,“Yohane ge ou zayero suwao emo aunagitau ning eno pugaise sarinesa.” 25Ayerosenu nung mena sungno Herodera-unabaungno eyero sena, “Yemeneka keunening Yohane ge ou zayero suwao emoauna gitau taora pugairo pugasa pumane.”26 Ayero senu Herode mene kotunu tengoko yenu dubo nuna mou yena. Aratanung Tuwa Bayaura ditira atu ge senu tauyena, nupema emo demamitiwa amimenege nuna gaya wosao yao eno, 27 nunggorobo emo zo mene Yohanena gitau kap-ero puro baise senu baungno bunao gareatu dubo nuna kapero 28 gitau taora pu-gairo puro baungno mani baunodi aenopugainu puro ai nuna eno pugaina ara.29 Ayero yewa Yohanena buro-mani menetani auna bowi nigiro giro baungno taungnuna puro baungno biritira atu mutewaarauwa.

Yesu mene emo 5,000 eno nona minaopugaina.

Mt 14:13-21; Lu 9:10-17; Yo 6:1-1430 Emo Yesu mene iyengtina amimene

Yesura-una atu augairo ge tugata nasaniburo yewa awiya apakana nung eno sewaara. 31 Anasani mitiwa emo bauno witaomene Yesura-una buro baungno anasaninewa Yesu aune buro-mani nuna aunenona minaora be aung yena. Ayero yenugiro Yesumene buro-mani nuna eno eyerosena, “Bungpu. Name nata baungnosoma emo bauno aungna atu oreganene.”32 Ayero sero awong wangna witiro somaemo bauno aung auna babari bautunewa33 emo bauno witao napo sero sero auna

mene awong bautunewa giro nai bage-bage gege gitau mena baungno kasa yeromitiwa ara. 34 Mitiwa Yesu wang dorowiti ika yero emo dubu bainakama awiyagiro awong eno yo auna. Noeno okowata,awong pu mamani mene ai kau nasaninowa ayao ine. Ayao giro yo auno nungawong eno ge tugata-magata nenu 35 tureitinenu giro buro-mani mene nuna-unanugu buro nung eno eyero sewa, “Somaewiya somameko. Nonaminao aung. Tureitiniya, 36 arare ning emo bauno duwasabaungno nona minao nunae pumari naponugu-nagu miteya auna babae.” 37 Ayerosewa nung eyero sena, “Ninae nona mi-nao pugaipu minae.” Ayero senu awongnung eno eyero sewa, “Nae baungno ameigiyao 200 kina mene zuma gaero awongeno puganane minaese sinesa?” 38 Ayerosewa nung awong eno eyero sena, “Ameigiyao niye nazigo i? Baungpu gae.” Ayerosenu awong baungno giro nupema buroeyero sewa, “Ame wawong zore wo eto-bere gege miteya.” 39 Ayero sewa nungemo bauno eno eyero sena, “Niye dubusero dopero kanasi nezayao owiya naeroadungpu.” 40 Ayero senu awong dubusero adumuwa — dubu ena emo bauno100, dubu ena emo bauno 50, ayero yeroadumuwa ara. 41 Ayero yewa aune Yesumene ame wawong zore wo etobe awiyapuro ditiye uritira gairo Tuwa Bayau enodange sero ame awiya eegairo buro-manieno pugaina ara. Awiya buro-mani meneemo bauno eno pugaese sero ayero yenaara. Nung wo etobe puro zozoro gairobono yenu emo bauno apakana amimenepumuwa. 42 Awong apakana miniwa tengyena ara. 43Teng yenu awong ame itotowoitoto awiya yangtagairo puro saka 12 aunagaiwa teng yena. 44 Emo nona miniwaauna zare nunae awiya 5,000.

Yesu mene ou nazi tame angyena.Mt 14:22-33; Yo 6:15-21

45Yesumene buro-mani nuna eno eyerosena, “Niye wangna witiro musugairo en-aba Besaida nape gitau babarineya. Naemo bauno zanaese sero aune awongduwarinena.” 46 Ayero sero nung awonggitau iyengtinu bamuwa nung isa sari serodiri witina ara. 47 Atu isa sinasani mit-inu ture itinenu mani awiso wangna bau-tunete ou nazi towang daung yewa ara.48 Atu bisi mene awong dero ibena abenanenu awongwangdawaora yaya tapunewa

Page 63: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 6:49 60 MAK 7:14awiya gigina. Ayero giro iya gari nenuaune nung ou nazi tame angyero nunae-una nugu kasa yena. Nung awong daigarisero nenu 49awong nung ou tame angnenaawiya giro nung ititi zota asero aiyamamasewa. 50 Awiya noeno okowata, awongnung giro awang yero te wawong ipena.Ayero yewa giro nung awong eno menaeyero sena, “Niye tau yepu. Na ara. Awangoko yae.” 51 Ayero sero nung wangnawitinu soma bisi sena. Ayero yenu awongyangka sewa ara. 52Awiya noeno okowata,awong tani Yesumene ameemobauno enopugaina auna susuwa oko gao. Diti duborenunae oko zawagao.

Yesumene emo bauno dubu baina yayareGenesaret atu kora yena.

Mt 14:34-3653Awong ou nazi buwagairo baung taw-

ing yazo Genesaret auna yero wang isewawitina ara. 54Ayero yerowang dorowitiwaemo bauno Yesu gao amimene nung giro55 napo nugu-nagu mitiwa auna sungnobaungno emo bauno kezeya yetugao gogagaero zuwagairo puro buro Yesu atu mi-tiya asero atu pugaiwa ara. 56 Somaapakana Yesu mene baungna — napo ma-manikaka, o napo babuze, o soma napoaung — soma auna emo bauno meneemo bauno kezeya yetugao puro nagibepugaiwa emo bauno yayare mene Yesuyausero mo be nuna gege ding yari sewa.Emo bauno ding yewa auna yaya aungyena.

7Tuwa Bayaura ge mene ewowora ge

daigatinoiya.Mt 15:1-9

1 Farisayo ena aune sao tauyao ge gipaoemo ena Yerusalem atu bumuwa amimeneYesura-una augaiwa. 2 Augairo buro-mani nuna mene wawong oko sayao nonamininewa awiya gigiwa.

3 Wawong sayaora tani auna susuwaeyao era: Farisayo emo gege okowata,Yuda emo apakana dema, awong nonateba okomininowa. Awong ewowo nunae-una sao tauyao ge awiya ago yero wawongsaero aune nona mininowa ara. 4 Awongmaketra atu nema kapetegairo gare burogitau ou suwero aune ago nona mininowa.Awong ewowora sao tauyao ge ewe-papeago nasani awangne taore aure sainowa.

5 Arare Farisayo aune sao tauyao ge gi-pao emo amimene Yesu eyero atata yerosewa, “Buro-mani nina mene nono yeroewowora sao tauyao ge awiya doro wa-wong oko sayao nona tebeba mininei?”*6 Ayero sewa nung awong eno eyero sena,“Niye ge iwao emo me sao yero nowa.Ge porofete Yesaya mene gaena amimeneniye gapuniya. Ge gaena awiya eyeromitiya era:Tuwa mene eyero siniya,Emo bauno emimene na begiti mene

bowi yero nowa, arata moko nunaenana-una oko mitiya. 7 Awongemora ge awiya Tuwa Bayaura saotauyao ge ine ayero sero giperoayero nowa. Arare awong na bowiyari yero tetere yero nowa.

Yesaya mene ayero gaena ara.” 8 Yesumene ayero sero aune ge susuuno eyerosena, “Niye Tuwa Bayaura sao tauyao gedoro emora wini ge puro iniro baingtiti-nowa.” Ayero sena arauwa.

9 Yesu mene ge zo nupema awongeno eyero sena, “Niye Tuwa Bayaura saotauyao ge doro ewowora tani ago yeronowa, awiya kotupunowa iwaing noi?10 Na ayero sinena, noeno okowata, Mosemene eyero sena,Ning tani iwaing aimaung nina eno nasani

neu.Nupema,

Zo nung ai maung nuna eno ge mekosariniya,

nung awiya depu magayae.11 Mose mene ayero sena, arata niye

eyero sinowa: Zo nung ai maung nunaeno eyero sai teng yariniya, ‘Na nona nitoeno pugatena, arata na nona awiya menaKoban eno sewang.’ (Koban auna susuwaeyao era: “Na nona ewiya Tuwa Bayau enopugari sewang tauyena.”) 12Mani zo ayerosariniya, awiya niye nung ai maung sore-moiye sero awang sinowa. 13 Ayero yeroniye Tuwa Bayaura sao tauyao ge pu agogairo ewowora tani pu gitau gairo manieno gipinowa. Tani ayao awiya daigairoyero nowa.” Ayero sena arauwa.

Nona dubora beingti tapunoiya auna ge.Mt 15:10-20

14 Yesu mene ayero sero emo baunonupema yausenu bumuwa eyero sena,“Ge sana nigipu. Niye apakana nigiro

* 7:5: Soremao Ge zo Matiu 15:2 auna atu mitiya awiya gi.

Page 64: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 7:15 61 MAK 8:2baingtipu. 15 Nona be ninae-una toiti-noiya amimeneokoniye noi beingtire yeronowa. Ge be ninae-una atu kasa noiyaamimene niye noi beingtire yero nowaara. 16 [Zo nung dawongne mene ge ewiyanigaise.]” Ayero sena arauwa.

17 Ayero sero emo bauno doro buro-maine dema gare toiro buro-manimene gesena auna susuwa nigari sero nung atatayewa ara. 18 Atata yewa giro nung awongeno eyero sena, “Ayero niye dema oko gaoyero neita? Niye susuwa ewiya gosineita?Nona minao mene bera toiro niye oko noibeingtire yero nowa. 19 Noeno okowata,nonaminao amimene dubo ninae-una okotoitinoiya. Nona awiya tini ninae-unabaungno nagibo nuna-una wowosinoiya.”Yesu mene ge awiya sinasani nona mi-nao apakana amimene dubora beingti okotapunoiya. Ayero sena ara. 20 Ayerosero aune eyero sena, “Tani emora-unadubora atu kasa yero noiya amimene emoawiya noi beingtire yero noiya. 21 Noenookowata, emora-unamokora atu, o emora-una dubora atu kotumao meko mene kasayero nowa — kuma yao, ugaing yao, manidao magayao, atao gerayao, 22 dubo-duboyao, tani meko yao, ge iwao ge sao, gaomeko yao, isi patao ge sao, taung purowitao, wini ge dero nao — 23 tani awiyaapakana emora-una mokora atu kasa yeroemo awiya yero noi beingtire yero noiya.”Ayero sena arauwa.

Bauno Yuda oko zo mene Yesu tumo dirobaingtina.

Mt 15:21-2824 Yesu mene atu iropuro baung taw-

ing zora atu napo zo yazo nuna Taya mi-tauna auna yero garo zora toiro mitasaniemo bauno mene nung atu mitina awiyagowi sero awang sena, arata nung nu-tope pungyaine yao teng oko. 25 Ayeronenu bauno zo mene Yesura bowi nigina.Bauno auna mani bauno di zo maingkokaamimene iwae nuna-una mokora mitaunaara. Bauno amimene kasa ye Yesura-unagairo koing gaina. 26 Arata bauno awiyanung Yuda oko. Tawing nuna yazo Siro-fonisia. Arare nung Yesu eno isa sero nungmani nuna-una iwae tunaise senu 27 Yesumene nung eno ge eniya zo eyero sena,“Na nona mani mamani eno gitau puganaminaya teng yae. Noeno okowata, manimamanina nona minao sorero sino unaoine awiya teng oko yariniya.” 28 Ayero

senu giro bauno mene ge eniya aunaabena eyero sena, “Tuwa, awiya mebasinesa. Arata sino opesa wese atumitasanisusuna mani mene nowa wowosinoiyaawiya mininowa.” 29Ayero senu giro Yesumene nung eno eyero sena, “Ge iwaingsesesa, arare gare baung. Iwae mene maninina mena doro babiya.” Ayero sena ara.30 Ayero senu bauno mene nupema terakapete nuna-una gare gairo baungno iwaemena baungnu mani nuna teba apegairomitina awiya gigina.

Yesu mene emo zo dawong itigao awiyakora yena.

31 Yesu mene atu iropuro tawing napoTaya mitina awiya doro napo Saidonbuwagairo tawing yazo Dekapolis awiyabuwagairo kasa ye ou nazi zo yazo Galilayaauna gaina. 32 Ayero mitinu emo enamene emo zo puro buro Yesura-una yewaara. Emo awiya dawong itigao, ge aung.Emo mene emo awiya puro Yesu menenung ding yero kora yaise sero isa sewa.33 Ayero yewa giro Yesu mene emo awiyapuro emo bauno doro baungno doperowawong soro emo auna-una daweng pu-gairo begura pisero wawong mene emoauna ewawa dingyero 34 diti ika uritirayero oweno tauyao pisero emo aeno eyerosena, “Epata.” (Ge naname-una, “Dawongiwaise.”) 35 Ayero senu dawong tangsenube eo yenu ge iwaing sena ara.

36 Ayero yenu giro Yesu mene awongeno eyero sena, “Niye tani euna bowisowi sero awang sinena.” Ayero sinaunataemo bauno mene gewera yero keregaironauwa. 37 Anauwa emo bauno ena menenigirowawong di gauno yangka sero eyerosinauwa, “Nung tani apakana iwaing yeronoiya. Nung noi emo dawong itigao menege nupema nigitinowa, nupema emo geaung amimene ge nupema sinowa.” Ayerosinauwa arauwa.

8Yesu mene emo 4,000 aeno nona minao

pugaina.Mt 15:32-39

1 Iya zore emo bauno daigairo meneYesu aune augairo mitete nona minaoaung yenu mitiwa giro nung buro-maninuna yau senu bumuwa eyero sena, 2 “Naemo bauno yo niya. Noeno okowata,awong iya etama na aune dema netedoteya nona minao awena aung yetiya.

Page 65: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 8:3 62 MAK 8:283 Arare na nona awong eno oko pugaotebeba iyengtarinena, awiya awongbautunete nagibe atu meri magayerozuwarineya. Awong ena soma nugu daungokora atu bumeya.” 4 Ayero senu buro-mani mene nung eno eyero sewa, “Nametowangna etu nono yero emo baunonanona minao taungno pugarinenine?”5 Ayero sewa giro eyero sena, “Niye ameigiyao nazigo i?” Ayero senu giro awongsewa, “Nae ame igiyao 7.” Ayero sewa ara.

6Arare Yesu mene emo bauno tawingnaadumaese senu adumuwanung ame igiyao7 awiya puro Tuwa Bayau eno dange seroame awiya eegairo buro-mani eno pu-gaina. Buro-mani mene emo bauno enobono yayaminaese sero pugainu puro emobauno eno bono yewa. 7 Nupema wo ma-manikaka nunae ena mitiwa awiya puroTuwa Bayau eno dange sero buro-manieno eyero sena, “Wo dema emo bauno enobono yepu.” Ayero sena ara. 8 Ayero senupuro bono yewa miniwa teng yena. Tengyenu giro itoto pu dekaongna gaiwa saka7 teng yena ara. 9 Nona miniwa awongauna zare nunae awiya 4,000. 10 Miniwaaune Yesu mene awong senu bamuwa. Ba-muwa nung buro-mani nuna aunewangnawitiro tawing yazo Dalimanuta auna ba-muwa arauwa.

Emo ena mene tani zo diti seka yai garisewa.

Mt 16:1-4; Lu 12:54-5611 Farisayo ena mene Yesura-una buro

nung aune dema ge wina-se yewa ara.Awong Yesu gaero gari sero nung tani ditiseka zo yai uritira putoung kasa daung yaigari sewa ara. 12Sewa Yesumene ge nunaegiginu bereya yenu giro eyero sena, “Emoyeme neya emimene noeno tani diti sekazo gari sinei? Na ge meba nibamu sinenaera. Emo yeme neya emimene tani ditisekawa zo oko garineya.” Ayero sena ara.13 Ayero sero nung awong doro wangnanupema witiro ou nazi enabara baungnaarauwa.

Farisayora yis ta Herodera yis auna geeniya sena.

Mt 16:5-1214 Buro-mani nuna mene ame oko

pumao nuwegaiwa. Ame dekaongka gegeawong aune demawangnamitina. 15ArareYesu mene dawong gayao ge zo awongeno sinasani eyero sena, “Niye umo yepu.Farisayora yis ta Herodera yis amimene

seung ninae-una goiye sero niye umo yerobaingtiti nasani neupu.” Ayero sena ara.16Ayero senu awong ge nuna awiya nigirowina-se yewa, “Name ame nuwegenaneaeno ge ewiya sinita nowa?” 17 Ayerosewa awong Farisayora gipao ge okowata,ame minao maze kotupunewa giro Yesumene awong eno eyero sena, “Name amedotenane aeno siniya awiya noeno sinei?Niye yeme susuwa nana oko gosineitanowa? Diti dubore ninae daba ine i?18 Niye diti mokore, arata niye oko gaoi? Niye dawongne, arata niye oko nigaoi? Niye susuwa ewiya nuwegeita nowa?19 Na emo 5,000 eno ame wawong zoeegaiwang be aune niye itoto saka nazigodiwi?” Ayero senu awong sewa, “Saka 12diwangne.” 20Ayero sewa giro nung eyerosena, “Na emo4,000 eno ame7 eegenaniyeitotora saka nazigo diyei?” Ayero senusewa, “Saka 7 diyenane.” 21 Ayero sewagiro nung eyero sena, “Niye tani awiyaoko gao i?” Ayero sena arauwa.

Yesumene Besaida atu emo diti guma yaozo kora yena.

22Yesu buro-mani nuna aune dema kasaye napo Besaida auna yewa emo ena meneemo diti guma yao zo puro Yesura-unaburo Yesu mene nung ding yaise sewaara. 23 Ayero sewa giro Yesu mene emoditi guma yao awiya wawong gaero puronapo doro baungno begura ye diti mokoragairo wawong diti mokora pugairo atatayero sena, “Nona zo gosinesita?” 24 Ayerosenu nung diti kanero abena eyero sena,“Na emo bauno gosinena. Na awong gosi-nena i ipu ine neya, arata awong angneya.” 25 Ayero senu giro Yesu mene wa-wong nuna diti mokora nupema pugainuemo awiya anuwing nenu diti nuna iwaingyenu nung nona apakana giro baingtinaara. 26 Ayero yenu giro Yesu mene nungiyengtari sero eyero sena, “Ning nupemanapo euna oko babase. Ning garo nina-unabaung.” Ayero sena arauwa.

Petoro mene ge keregairo Yesu nungKristo ayero sena.

Mt 16:13-20; Lu 9:18-2127 Yesu buro-mani nuna aune dema

napo ena tawing yazo Sisaria-Filipai aunamitiwa auna bamuwa. Bautunete Yesumene buro-mani atata yero sena, “Emobauno mene na awe sero nei?” 28 Ayerosenu abena sewa, “Enamene eyero sineya:Ning Yohane ge ou zayero suwao emo.

Page 66: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 8:29 63 MAK 9:12Arata ena mene eyero sineya: Ning Eliya.Arata ena mene eyero sineya: Ning po-rofete gitau nawe magayewa auna zo.”29 Ayero sewa giro nung awong atata yerosena, “Ora niye nika niyetope na awe seronei?” Ayero senu Petoro mene eyero sena,“Ning Kristo, Sorao Emo nanae.” 30 Ayerosenu Yesu awong eno ge tauyao eyerosena, “Ge nana awiya emo zo eno oko sae.”Ayero sena arauwa.

Yesu nung ago magayero nupemairopariniya auna ge sena.

Mt 16:21-28; Lu 9:22-2731 Yesu mene awong ge tugata yari sero

eyero sena, “Na Emora Mani mene yaya-biyaya tamarinena. Yuda emora simaitapirisa babuzeta sao tauyao ge gipao emoamimene na awang sero na daya maga-yarinena. Magayana be etama aung yaiaune na nupema seka yero iroparinena.”32 Ge awiya senu kasa yenu gigiwa. AsenuPetoro mene nung yuno baungno awangsero eyero sena, “Ayero oko sase.” 33Ayerosenu Yesu mene kapetegairo buro-maninuna ena giro abena Petoro gona yeroeyero sena, “Sanda, ning na doro daigai.Ning ge sinesa awiya Tuwa Bayaura geokowata, emora ge niya.” Ayero senaarauwa.

34Yesumene buro-mani nuna aune emobauno dubu baina aune awiya yau senubumuwa eyero sena, “Zo nung na ago yariyero giro aratamao nuna apakana dorodubo minaore yaya tamaore auna i pasaonuna diungno na ago yaise. 35 Noenookowata, zo nung tawingna nao nunasorero puro nari kotumariniya auna naonuna aung yariniya. Arata zo nung na enoyero o Bowi Iwaing nana eno yero taw-ingna nao nuna duwariniya amimene naoiwaing tamariniya. 36 Zo nung tawingnanona iwaing apakana awiya pupunariniya,arata nao nuna aung yariniya, awiya nonanomi nuna-una mitariniye? 37 Nupemanao nuna kapetegaise kotungno zumanoma pugai aune nao nuna awiya abenakapete nuna-una gariniye? Aung arauwa.38 Emo pasena nasani Tuwa Bayau daigatinasani nowa be aune emo zo mene na tage nana awiya awang sariniya, awiya naEmora Mani mene Mama nana-una wae-gaore angelo pewa yetugaore bumarinenabe aune na abena emo awiya awang sari-nena.” Yesu mene ayero sena arauwa.

91Yesu mene awong eno eyero sena, “Na

ge me niye eno sinena era. Emo enaetu dopero miteya amimene oko magayaonaya Tuwa Bayau nata tuwa yero nariniyaauna putoung kasa daung yai garineya.”Ayero sena arauwa.

Yesura taungmene nona zo ine kasa yena.Mt 17:1-13; Lu 9:28-36

2Wari be 6 aung yenu aune Yesu menePetoro Yakobo aune Yohane awong awiyagege puro diri bainana witiwa Yesurataung mene diti moko nunae-una atudarawa yero benaung zo ewe yena ara.3 Mo nuna mene waegairo neyang yena.Mo nuna awiya neyang kaing-kaing yao.Emo zo mene mo sayai ayao ine yao tengoko. 4 Buro-mani nuna mene EliyatoMose awongto Yesu aune dema ge sinasanimitiwato awiya gigiwa. 5 Giro Petoromene Yesu eno eyero sena, “Gipao emo,name etu mitenane awiya iwaing. Ararening nigasa nae kouboga etama sinarine-nane — zo nina, zo Mosera, zo Eliyara.”6 Petoro mene no saine nete giro ge awiyasena. Noeno okowata, awong buro-manimene awang bainakama yewa. 7 Ayeronewa bereze zo mene buro awong worena.Ayero yenu ge zo bereze auna mokoraatu eyero kasa yenu nigiwa, “Awiya maninana. Nung yo diyang nana. Ge nunanigipu.” 8Buro-manimene ge awiya nigirogari-gari yero emo zo oko gigiwa, arataYesu gege mene awong aune dema mitinaawiya gigiwa.

9 Yesu buro-mani nuna aune dema diriatu wosiro bautunasani nung awong enoge tauyao sinasani eyero sena, “Niye tanigigeya auna ge oko sae. Na Emora Manimene magayero iropana aune niye geawiya saya teng yariniya.” Ayero senaara. 10 Arare awong Yesura ge tauyaosena awiya dimuwa. Arata awong Yesumagayero iropariniya auna gera susuwagari sero kotung-katung yewa. 11 Ayeronasani nung atata yero sewa, “Sao tauyaoge gipao emo mene eyero sinowa, ‘Eliyagitau bai aune Kristo bariniya.’ Nonoyero ayero sinowi?” 12 Ayero sewa giroYesu mene awong eno eyero sena, “Eliyanung gitau buro tawingna naomeko awiyaapakana korayai aune Kristo bariniya. NaEmora Mani eno ge eyero gaewa mitoiya,Nung yaya-biyaya tamariniya.Awong nung pusugairo gero iyarineya.

Page 67: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 9:13 64 MAK 9:36Ge ayero gaewa mitoiya. Arata Eliya

mene buro tawingna nao meko apakanakora yati siya, awiya tani nana-una atukasa yariniya auna ge oko gayateya.13Aeno na niye eno sinena era. Eliya buna.Bunu giro emo ena mene nung eno tanitebe-tabe yewa. Ge nung eno gaewa ayaoine teng yewa.” Ayero sena arauwa.

Yesu mene mani zo iwae nuna-una mi-tauna awiya kora yena.

Mt 17:14-21; Lu 9:37-4314 Awong wosiro buro kasa ye buro-

mani enana-una yero emo bauno dububaina mene buro-mani nuna ena aunedema mitiwa gigiwa. Sao tauyao ge gipaoemo ena mene buro-mani aune ge beti-nasani mitiwa. 15 Ayero newa emo baunomene Yesu butunenu giro yangka serosungno baungno arugaiwa ara. 16 Ayeroyewa Yesu mene awong atata yero sena,“Niye genomaze awong aunedema sinei?”17 Ayero senu emo bauno dubu baina mi-tiwa auna emo zo mene nung eno eyerosena, “Gipao emo, na mani emodi nanapuro nina-una bumena. Noeno okowata,iwae nuna-una toiro mitoi nung ge aungmitoiya. 18 Mani nana be ena iwae menenung darapunoi zuwero begura suwero diyetinoi taung aingso nuna tau-tatawarenoiya. Arare na buro-mani nina meneiwae tunaese sesena, arata awong tunaoine teng oko yeteya.” Ayero sena ara.19Ayero senu Yesu mene awong eno eyerosena, “O niye emo bauno inao aung. Na benazigo niye aune dema narineni? Na benazigo buro ninae eno taung dedunasaninari neni? Mani puro nana-una bungpu.”20 Ayero senu awong mani puro nuna-una bumuwa iwae mene Yesu giro manidaraunu zuwero begura gutinasani angziapunenu 21Yesu mene maina maung atatayero sena, “Dawang noune yaya ewiyatauni?” Ayero senu abena eyero sena,“Nung mani maingkore tauna. 22 Arareiwae mene mani magayaise sero nungdarapunoi oura ta iyaora zuwero noiyaarauwa. Arata ning yaya kora yao ine tengyariniya, awiya ning nae eno yo auno naesoreung.” 23 Ayero senu giro Yesu menebera puro eyero sena, “Na yaya awiya korayao ine teng yarinita, asinesita? Emo zonung tumo diyaore amimene tani apakanayai teng yariniya.” 24 Ayero senu mainamaung mene mena eyero sena, “Na ningtumo didinona, arata ning na soremasa na

ning tumo diro baingtane.” Ayero senaara.

25 Arare Yesu mene emo bauno witaonuna-una suno butunewa giro nung iwaetunero eyero sena, “Ning iwae ge aungnao, o dawong itigao, na ning eno getauyao sinena era. Ning mani doro nuna-una nupema oko towase.” Ayero senaara. 26 Ayero senu iwae mene be kereromani awiya tau-tataware yao denu angziapunenu iwae nung dunu mani awiya ma-gayaine yena. Ayero yenu emo baunowitao mene giro eyero sewa, “Mani mag-ayetiya.” Ayero sewa, 27 arata Yesu menemaina wawong iniro ininu iropuna ara.

28 Yesu buro-maine dema gare toiroburo-mani mene emo baunona ditipungyero aunenung atata yero sewa, “Naeiwae awiya tunari yetenane nono yeroteng oko yao yetiye?” 29 Ayero sewa Yesumene awong eno eyero sena, “Name iwaeayao awiya tunari sero isa saora buro gegeyero tuninonane. Iwae tunaora nagibo zooko mitiya.” Ayero sena arauwa.

Yesu nung ago magayero nupemairopariniya auna ge nupema senu be etobeyena.

Mt 17:22-23; Lu 9:43-4530 Awong atu iropuro baungno tawing

yazo Galilaya awiya buwagaiwa. ArataYesu mene awong bautu newa awiya emobauno mene gao awang sena. 31 Noenookowata, nung buro-mani nuna gipinasanieyero sena, “Awong na Emora Mani awiyapuro emo enana-una waweng pugaya nadaya magayarinena. Magayero wari beetama aung yai aune iroparinena.” Ayerosena ara. 32 Arata awong ge nuna-unasusuwa oko gigiwa. Nupema awong nungatata yao awang yewa arauwa.

Awe mene baina niye?Mt 18:1-5; Lu 9:46-50

33 Awong bautunete baung Kapaneamyero gare toiro mitiwa aune Yesu meneawong atata yero sena, “Niye nagibe atuge nono sesei?” 34 Yesu mene ayero atatayena, arata awong ge abena oko sao yewa.Noeno okowata, awong nagibe atu eyerosewa, “Naname-una zo awe mene bainaniye?” Ayero sewa ara. 35Arare Yesumeneadungno buro-mani nuna 12 yau senu bu-muwa eyero sena, “Emo zomene gitau yarisariniya, nung amimene ago yaise. Nungemo apakana auna sou yaise.” 36 Ayerosero aune nung mani maingkoka zo puro

Page 68: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 9:37 65 MAK 10:10pu towang gairo mani saniro awong enoeyero sena, 37 “Emo zo mene mani zo eyaoine na eno kora yariniya, nung amimenena kora yetiya ayero yariniya. Emo zo nakora yariniya amimene na gege okowata,nung na iyengtinu wosiwang awiya demakora yetiya ayero yariniya.” Ayero senaarauwa.

38 Yohane mene nung eno eyero sena,“Gipao emo, nae emo zo nae aune demaoko nao amimene yazo nina yau sinasaniiwae tuninenu gigiwangne. Arata nungnae oko ago yao noiya, arare duwaisesewangne.” 39 Ayero senu Yesu meneabena eyero sena, “Buro duwaise awiyaoko sae. Noeno okowata, emo zo meneyazo nana yau sinasani tani putoungne zoyariniya amimene mena yazo nana purowosari yai teng oko yariniya. 40 Emo iwoname eno oko yariniya awiya otao nanamearauwa. 41 Na ge me niye eno sinenaera. Emo zo mene niye Kristora maniyero nowa awiya giro ou minao niye enopugariniya amimene abena zuma nunaiwaing pumariniya.” Ayero sena arauwa.

Tani meko mene emora tumo diyao noimeko noiya.

Mt 18:6-9; Lu 17:1-242Yesumene eyero sena, “Zo nungmani

mamanikaka na tumo didinowa auna zoyumai pasena tamoiye sero, niye bere-bere daba bainakama zo emo auna dubekimegairo wito kurura musugaya gutaiteng yariniya. Noeno okowata, emoamimene pasena oko yaore oura guteromagayariniya, awiya nona eo yao gege.Arata nung pasena yai aune Tuwa Bayaumene abena pugariniya, awiya nona mou-mesa yao. 43Ningwawong zomene pasenayasese yai giro wawong awiya kapase.Ning wawong dekaongkare gege nete agouritira baungno nasa iwaing yariniya ara.Arata ning wawong etore nete ago somaiyao awao gege awinoiya auna babasameko yariniya. 44 [Soma meko auna ipamene oko maganowa. Soma auna iyaooko wowosinoiya.] 45 Ning te zo menepasena yasese yai giro te awiya kapase.Ning te dekaongkare gege nete ago uritirabaungno nasa iwaing yariniya ara. Arataning te etore nete ago soma iyao awaogege awinoiya auna babasa meko yariniyaarauwa. 46 [Somameko auna ipa mene okomaganowa. Soma auna iyao oko wowosi-noiya.] 47Ning diti moko zo mene pasena

yasese yai giro diti moko awiya zokase.Ning diti moko dekaongkare gege neteago Tuwa Bayau nata tuwa yero nariniyaauna nape babasa iwaing yariniya ara.Arata ning diti moko etore nete ago somaiyao awao gege awinoiya auna babasameko yariniya arauwa. 48 Soma mekoauna ipa mene oko maganowa. Somaauna iyao oko wowosinoiya. 49 Namebiyoung puro nona minaora sesinonaneiwaing noiya ara. Deka ayero yaya zo iyaoine amimene emo bauno apakana iwaingyaese sesariniya. 50 Biyoung awiya nonaiwaing. Arata biyoung perusa yariniya,awiya name nono yanane mapu nunaiwaing nupema kasa yariniye? Name biy-oung puro nona tame sesinonane iwaingnoiya, deka ayero niye dubo-monone nayaiwaing yariniya.” Ayero sena arauwa.

10Yesu mene bauno duwaora ge sena.Mt 19:1-12; Lu 16:18

1 Yesu buro-mani nuna aune dema atuiropuro baung tawing yazo nuna Yudayaauna yero nupema doro baung tawingzo ou Yodan enabara mitina auna yewaemo bauno dubu baina mene nuna-unanupemakasa yewanung awong enouritirage tugata yero gipero nasani nauna ara.

2 Anenu Farisayo ena mene nuna-unakasa yero nung gaero gari sero atata yerosewa, “Emo mene bauno nuna duwaoawiya tengnita?” 3Ayero sewanung abenaeyero sena, “Mose mene sao tauyao geniye eno pugairo nono seni?” 4 Ayerosenu awong sewa, “Mose mene eyerosena: Emo zo bauno nuna duwari seroyero giro bauno duwaora igi zo gaeroaune bauno duwaise. Mose mene ayerosena arauwa.” Ayero sewa ara. 5 AsewaYesu mene awong eno eyero sena, “Ziyotauyao ninae eno Mose mene ge awiyaniye eno gaena. 6 Arata Tuwa Bayaumene nona apakana tapunasani emorebaunone tauna. 7 Arare emo mene aimaungne nuna doro bauno nuna aunedema gauno baingtiro 8 awongto du-bore taungne dekaongka yero narineyato.Arare awongto etobe okowata, dekaongkayero narineyato. 9 Tuwa Bayau meneawongto tairo pugainu atiwato, arare emomene oko kapaese.” Yesumene ayero senaarauwa.

10 Awong gare toiro mitiwa aune buro-mani nuna mene gera susuwa gari sero

Page 69: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 10:11 66 MAK 10:32nung atata yewa. 11 Atata yewa giro nungawong eno eyero sena, “Emo zo mene aronuna doro bauno seka atariniya, awiyanung kuma yariniya. 12Ora bauno zomeneyu nuna doro emo zo atariniya, awiyanung kuma yariniya.” Ayero sena arauwa.

Yesu mene mani mamanikaka gao yena.Mt 19:13-15; Lu 18:15-17

13 Emo bauno ena mene mani ma-manikaka Yesu mene iniro gao yaise seronuna-una puro butunewa buro-mani nunamene emo bauno awang sewa. 14 Ayerosewa Yesu mene giginu meko yenu giroburo-mani nuna eno eyero sena, “Niyemani mamanikaka dopu nana-una bae.Nagibo nunae oko gazae. Awong ayaoamimene Tuwa Bayaura napo auna gerao.15 Na ge me niye eno sinena era. Zo nungtumo diyao nuna mani mamanikakara ineoko amimene Tuwa Bayaura-una napebabao ine teng oko.” 16 Yesu mene geayero sero mani mamanikaka puro sanirowawong nunae-una ziye pugairo gao yenaarauwa.

Emo wau monine auna ge.Mt 19:16-30; Lu 18:18-30

17 Yesu mene babari sero nenu emo zosungno buro kasa ye nuna-una gairo koinggairo eyero sena, “O gipao emo iwaing,na nono yero nao me iwaing tamarineni?”18 Ayero senu Yesu mene nung eno eyerosena, “Ning na iwaing asinasani iwaingnasusuwa gosinesita? Tuwa Bayau nungnata iwaing. 19 Ning Tuwa Bayaura saotauyao ge gosinosa erauwa: ‘Emo oko dasamagayae; kuma oko yase; ning ugaing okoyase; ning emo zo gera pugari ge iwao geoko sase; emo zora nona ge iwero sero okopumase; ai maung nina-una ge dimase.’Sao tauyao ge ayao mitiya.” 20 Ayero senunung eno eyero sena, “Gipao emo, na semanana naungwa be aune ge awiya apakanadiungno butunawe emo yetena.” 21 Ayerosenu Yesu diti yero nung gosinasani yoauno giro nung eno eyero sena, “Ning burozo duwasa mitoiya awiya ye. Ning buroewiya yero aune nao me iwaing tamari-nesa. Ning baungno nona nina apakanapugasa emo enamene zuma gaero pumayaaune wau moni nina awiya emo baunobogamasa eno bono yasa pumae. Ayeroyasa wau nina uritira atu mitariniya ara.Ayero yero aune buro na ago yase.” 22Yesumene ayero senu nung tumo koina-kainayero kotung-katung nasani doro baungna.

Awiya noeno okowata, wau moni nunawitao.

23 Arare Yesu mene diti-dati yero buro-mani nuna eno eyero sena, “Emo waumoni witaore amimene Tuwa Bayauranapo auna babaora buro bainakamayarineya.” 24 Ayero senu buro-mani geawiya nigiro wawong di gamuwa. ArataYesu awong eno eyero nupema sena,“O buro-mani nana, Tuwa Bayaura napebabao awiya buro bainakama. 25Wo kamelmene zai totora towao awiya teng oko.Deka ayero emo wau moni witaore meneTuwa Bayaura napo auna babao awiyadeka teng oko.” 26 Ayero senu awongwawong di gauno wina-se yewa, “Arareawe mene uritira baungno nao me iwaingtamao teng niye?” 27Ayero sewa giro Yesumene diti nunae-una yero eyero sena,“Emo mene ayero yao ine teng oko, arataTuwa Bayau mene ayero yao awiya tengniya. Noeno okowata, Tuwa Bayau menetani apakana yao teng niya.” Ayero senaara.

28 Ayero senu giro Petoro mene nungeno eyero sena, “Sana nigi. Nae nonananae apakana doro nina ame nasaninonane.” 29 Ayero senu Yesu mene eyerosena, “Na ge me niye eno sinena era.Emo zo mene napo nuna ta metamaninuna ta numono mani nuna ta ai nuna tamaung nuna tamani awiso nuna ta tawingnuna awiya na enota Bowi Iwaing enoduwariniya, awiya 30 nung amimene na-pore metamaine numono mani ai amonomani awisore tawingne awiya 100 be yemeeune tamariniya. Ayero nai emo baunoena mene nung mani nana asero nunggera gaira yero narineya. Ago nung naome iwaing awiya pumariniya. 31 Oraemo gitau neya auna daigairo mene agoyarineya. Emo ago neya amimene gitauyarineya.” Ayero sena arauwa.

Yesu nung magayero iropariniya auna genupema senu be etama yena.

Mt 20:17-19; Lu 18:31-3432 Yesu emo enane Yerusalem babari

sero nagibe atu bautunewa Yesu nunggitau nenu buro-mani nuna mene agoatu kotung-katung nasani bautunewa emobauno ena awong ago newa adeka demaawang nasani aune bamuwa ara. Ayerobautunewa Yesu mene buro-mani nuna12 puro tani emo mene ago nung enoyarineya auna ge awong eno keregati

Page 70: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 10:33 67 MAK 10:52nasani eyero sena, 33 “Sana nigipu. NameYerusalemnape babari serowiwitinenane.Witiro atu kasa yero nanane aune emo zomene na Emora Mani awiya puro pirisababuzera-una ta sao tauyao ge gipao emoauna waweng pugai awong na daya maga-yanese sero emo Yuda okora-una wawengpugarineya. 34 Ayero pugaya emo Yudaoko mene na isipu nasani begura na enopisero waung mene na yana-kana deroaune daya magayarinena. Magayana waribe etama aung yai aune nupema iropari-nena.” Ayero sena arauwa.

Yakoboto Yohane awongto baina yero mi-tari sewato.

Mt 20:20-2835 Zebedira mani etobe Yakoboto

Yohane, awongto amimene Yesura-unaburo eyero sewato, “Gipao emo, ningnato eno nona zo yasese kotupunenato.”36Ayero sewato giro abena eyero sena, “Nanomaze nito eno yanese kotupuneito?”37 Ayero senu awongto sewato, “Ningwaegaore mitarinesa be aune natodeungbe nina-una adungno mitarinenato,zo wawong mera, zo wawong mepora,*awiya nigasese sinenato.” 38Ayero sewatonung abena ge pungyao awongto enosena, “Nito nonana susuwa oko gao yerona atata yeteyato. Na ou dokowang yaozo minarinena, awiya nito minao tengyarineitota? Na ou suwao zo pumarinena,awiya nito pumao teng yarineitota?”39 Ayero senu awongto eyero sewato,“Nato teng yarinenato.” Ayero sewatogiro nung eyero sena, “Na ou dokowangyao zo minarinena, awiya nito demaminarineyato. Na ou suwao zo parinena,awiya nito dema parineyato.† 40 Aratanito wawong nana mera, ta wawong nanamepora adungno mitarineyato auna geawiya nane sao ine teng oko. Tuwa Bayaumene masi awiya emo ena eno kora yenumitoiya. Arare awong amimenemasi aunaatu adungno mitarineya.” Ayero sena ara.

41 Buro-mani 10 mene ge awiya nigiroYakoboto Yohane eno dubo mou yewa.42 Ayero yewa giro Yesu mene buro-mani12 yau senu bumuwa eyero sena, “Taw-ingna emo tuwa mene emo bauno awongsou yaese sinowa. Nupema emo babuze

mene emo bauno puro wosiro awongwitao nunae ine yero nowa, awiya gosi-nowa. 43 Arata ninae mene zo ayero okoyae. Ninae-una zo mene baina ninaeyari yero giro enana soremao yero naise.44 Gitau yao ninae yari yero giro enanasoumani yero naise. 45 Noeno okowata,na Emora Mani mene emo na sou yaeseokowata, na natope sou buro nasani mag-ayero emo bauno witao mekora atu soreropumari bumuwang.” Ayero sena arauwa.

Yesu mene emo diti guma yao zo korayena.

Mt 20:29-34; Lu 18:35-4346 Yesu buro-mani nuna aune baungno

kasa ye Yeriko nape gairo napo awiyaduwari sero emo bauno dubu baina aunedema bautu newa emo diti guma yaozo yazo nuna Batimea, nung Timearamani, amimene nagibo deungbera atuadungno mitina ara. Nung moni enoisa sinauna. 47 Arare nung atu mitasaniYesu Nasaretera emo etu butuniya aunage nigiro nung arugairo sena, “O Yesu,ning Dawidira sai, ning na eno yo aung.”48 Ayero senu emo witao mene nung gonayero sewa, “Ning ge do.” Ayero sewa,arata nung nupema wawa baina sena,“O Dawidira sai, ning na eno yo aung.”49Ayero senu giro Yesumene dopero eyerosena, “Yau sepu bae.” Ayero senu awongemo diti guma yao awiya yau sero sewa,“Awang oko yase. Iropuro dope. Nungning yau siniya.” 50 Ayero sewa nung mowape nuna kougairo mena dopero kasa yeYesura-una yenu 51 Yesu mene nung enoeyero sena, “Na nomaze ning eno yanesesinesi?” Ayero senu emo diti guma yaoamimene eyero sena, “Gipao emo, ditimoko nana iwaing yaise sinena.” 52 Ayerosenu Yesu mene nung eno eyero sena,“Ning baung. Tumo diyao nina-una tengning iwaing nesa.” Ayero senu diti mokonuna iwaing yenu nung Yesu nagibe atuago yero baungna arauwa.

11Yesu nung emo tuwa zo ine yero

Yerusalem witina.Mt 21:1-11; Lu 19:28-40; Yo 12:12-19

* 10:37: Soremao Ge Matiu 20:21 auna atu mitiya awiya gi. † 10:39: Ou dokowang yao auna susuwa eyao era.Iwo mene Yesu eno yaya pugarineya deka ayero mani etobe eno yaya pugarineya. Nupema ou suwao auna susuwaeyao era. Ou baina buro tawing topetiro aung yero noiya, deka ayero yaya mene Yesu topetiro puro wosariniya.

Page 71: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 11:1 68 MAK 11:241 Awong napo Yerusalem nugu kasa

yewa. Napomaingkoka etobe yazo nunatoBetefasito Betani atu mitauwato ara. Atukasa yero diri yazo nuna Oliwa awiyazorogairo Yesu mene buro-mani etobe gi-tau babaetose sero awongto eno eyerosena, 2 “Nito buwagairo napo nugu mi-tiya auna baungputo. Baungno atu kasayero wo dongki auna mani zo kimegeyamitiya awiya tamarineyato ara. Emozo za wo auna tame oko adumao. Woawiya besero puro bungputo. 3 Anayatoemo zo mene, ‘Nito no yari wo awiyabesineito?’ ayero sariniya, awiya nitonung eno eyero seputo: ‘Tuwara buroeuna mitiya. Nung etu mena nupemapugariniya.’ Ayero seputo.” 4 Yesumene ayero senu awongto baungno wodongkira mani awiya tamuwato. Woawiya emo mene garo bera atu kimegaiwanagibo nugu atu mitina awiya taungnobesewato ara. 5 Angsi besinewato emoena atu mitiwa amimene awongto enoeyero sewa, “Nito no yari buro wora angsibesineito?” 6 Ayero sewa giro awongto geYesu mene saetose sena awiya sewato giroduwa. 7 Ayero yewa awongto wo awiyapuro baung Yesura-una yewato awong monunae wo tame atu zuwewa Yesu menewo tame witiro aduna. 8 Ayero yenuemo witao mene taung wori nunae puronagibe atu ero zuwewa. Ena mene ibure baungno i bowang kapero puro buronagibe atu pugairo pugairo bamuwa ara.9 Arare emo gitau bautu newa aune emoago butunewa amimene arero sewa, “EmoTuwara bera butuniya nung awiya bowiyanene. 10 Tuwa yero naora be nuna kasayariniya, arare nung bowi yanene. Ewowonaname Dawidi auna emo tuwa yaora beawiya nune nupema tamariniya. Oro, oro,Tuwa Bayau eno sanene.” Ayero sewaara. 11 Yesu mene Yerusalem kasa yeroTuwa Bayaura ibu baina auna toiro nonaapakana awiya gigina. Gosinenu ture iti-nenu giro nung napo awiya doro buro-mani nuna 12 aunedemanapoBetani aunabamuwa arauwa.

Yesu mene i fik awiya me iyao awang serowaru ge sena.

Mt 21:18-1912 Iya gainu awong napo Betani awiya

doro bautu newa Yesu nung meri aunogiro 13 i zo yazo nuna fik awiya gire akeatu giro nung me ena mitita asero gari

baungna ara. Baungno i auna nugu kasayero me aung gi gege gigina. Awiya noenookowata, me iyaora be aung. 14Arare Yesumene i aeno waru ge eyero sena, “Emozo mene me nina oko minariniya.” Ayerosenu buro-mani nuna mene ge awiyanigiwa arauwa.

Yesu mene Tuwa Bayaura ibu bainanaatu emo nona wina-piti newa awiya tunena.

Mt 21:12-17; Lu 19:45-48; Yo 2:13-2215Awong kasa ye Yerusalem gaiwa Yesu

nung ibu bainana toiro emo ibu mokoraatu nonawina-piti newa awiya dero awangsero tunena ara. Ayero nasani nung emomoni wina-piti newa auna tewo awiyaininu kapetegainu emo ni gumo pugaoemo auna adumaomasi dema kapetegainaara. 16 Ayero yero awong nona diungnoibu baina auna puma-sauma yao awangsena. 17 Nung awong eno eyero sena, “Gegayao zo eyero mitiya era, ‘Ibu nana awiyatawing sero sero auna emobaunomene isasaora ibu mitaise.’ Ge gayao ayero mitiya,arata niye yeteya ibu awiya ugaing yaoemora pungyaomasi ine niya.” Ayero senaara. 18 Ayero senu emo bauno apakanaamimene Yesura ge nigiro wawong digamuwa. Ayero yewa pirisa babuzere saotauyao ge gipao emomene ge awiya nigiroYesu awang yero nung dari sero nagibotamari yewa ara.

19 Ture itinenu Yesu buro-mani nunaaune awong Yerusalem doro bamuwaarauwa.

Emo tumo diyaore mene isa sero nonapumariniya.

Mt 21:20-2220 Iya gainu awong angyero i fik auna

nugu baungno i irara yena awiya gigiwa.Tatai nuna aune dema irara yena. 21AyenuPetoro mene i awiya giro kotungno Yesueno eyero sena, “Gipao emo, ewiya gi.Nine i fik zo waru yetesa amimene irarayetiya.” 22 Ayero senu Yesu mene eyerosena, “Niye Tuwa Bayau tumo dipu. 23 Nage me eyero sinena era. Emo zo menediri ewiya eno eyero sariniya, ‘Ning ni-tope iropuro baungno witora gute.’ Nungayero sariniya, awiya tani deka ayao inekasa yariniya. Arata emo amimene duboeto yariniya, awiya tani awiya oko kasayariniya. Nung, ‘Ge diri eno sesena awiyame yariniya,’ asero nariniya, awiya taniawiya kasa yariniya. 24 Arare na niye enoeyero sinena era. Niye nona zo pumari

Page 72: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 11:25 69 MAK 12:11sero giro isa sarineya be aune niye eyerokotungpu: Tuwa Bayau mene nona awiyanae eno pugariniya. Ayero kotumarineya,awiya nona pumarineya. 25 Ora niye isasari sero yero giro dopero aune emo zoeno dubo mou puro nete giro mouyaoawiya disepu. Mama naname uritira mi-toiya amimene pasena ninae dema dis-aise sero niye emora pasena awiya dis-epu. 26 [Arata niye emo zora pasena okodisao yarineya, awiya Mama nana uri-tira mitoiya amimene pasena ninae demaoko disariniya.”] Yesu mene ayero senaarauwa.

Awe mene putoung Yesu eno pugaini,awiya nigari sero nung atata yewa.

Mt 21:23-27; Lu 20:1-827 Awong nupema tera kapete gairo

baungno Yerusalem kasa yewa. Atu kasayewa Yesumene ibu bainana atu ang nenupirisa babuze ta sao tauyao ge gipao emoena ta simai ena amimene nuna-una kasayero 28 nung eno eyero sewa, “Ning naeeno se. Ning ana bera tani awiya yeronosi? Awe senu tani awiya yero nosi?”29Ayero sewa Yesu mene awong eno eyerosena, “Na niye eno atata zo yarinena.Niye abena na eno sarineya, awiya nanedeka ayero ana bera tani awiya yero nonaauna susuwa sarinena. 30 Yohane ge ouzayero suwao emo amimene buro nunaawiya ana bera yero nauni — emora berata Tuwa Bayaura bera i? Ge sepu nigane.”31 Ayero senu awong nuka nuyetope gewina-se nasani eyero sewa, “Nae Yoha-nena ge ou suwao awiya uritira nona asari-nenane, awiya nung eyero sariniya, ‘Arareniye nono yero ge nuna oko nigao yewi?’32 Arata name eyero sarinenineta? ‘Yoha-nena ge ou suwao awiya emora nona.’Ayero sarinenineta?” Ayero wina-se yewaara. Awiya noeno okowata, emo baunoapakana mene Yohane gosinauwa nungporofete me yero nauna, arare awong emobauno awang nasani 33 Yesu eno eyerosewa, “Nae oko gao yero nenane.” Ayerosewa Yesu mene awong eno eyero sena,“Arare na ana bera tani awiya yero nonaauna susuwa awiya niye eno oko keregari-nena.” Ayero sena arauwa.

12Emo memeko-mameko wain buro diya

yero nauwa auna ge eniya.Mt 21:33-46; Lu 20:9-19

1 Yesu mene ge eniya ena sero awongeno eyero sena, “Emo zo mene wain urerogoma gaero wain buro diya yao emo aunagaro yena ara. Ayero yero nung wain memozaora kote baina zo wauna. Ayero yeroaune nung emo ena eno eyero sena, ‘Natawing zora babarinena, arare niye buronana diya yepu. Diya yarineya, awiya name nuna ena niye eno pugarinena.’ Ayerosero nung doro tawing zo omete oko aunabaungna. 2 Arare wain me paora be bunugiro buro maung mene buro-mani zo buronuna diya yero nauwa auna-una baungnowain me ena pumaise sero iyengtinubaungna. 3 Baungno kasa yenu awongnung puro waung mene dero awang sewanona aung wawong usa yero baungna.4 Ayero yenu giro buro maung mene nu-pema buro-mani zo nunae-una babaisesero iyengtinu baungnu awong nung purogiro sero gero iro ziye atu dewa bozo yenaara. 5 Ayero yewa giro buro maung menenupema buro-mani zo iyengtinu baungnuawong nung dewa magayena ara. Taniayao gege nasani nauwa. Nung buro-maniwitao pugatinaunu bautunauwa awongburo-mani ena waung mene dero buro-mani ena dero nauwa magayero nauwa.6 Ayero nawe duwa emo dekaongka gegenung buro maung aune mitauna. Nungmani emodi nuna. Nung awiya yo dingyanuna. Arare nung mani nuna nunae-una babaise sero eyero kotungna, ‘Awongmani nana-una ge oko darineya.’ Ayerokotungno iyengtinu baungna ara. 7 Arataburo diya yao emo mene nuka nuyetopewina-se yero eyero sewa, ‘Mani eunamaung magayai aune nung maungna taw-ing ewiya pumariniya. Nung danane ma-gayai aune tawing nuna ewiya tawingnaname yariniya ara. Bungpu.’ 8 Ayerosero awong nung saniro dewa magayenuaingso nuna puro wain buro doro au gomabautara gaiwa ara.

9 Ayero yewa, arare wain buro maungmene nono yariniye? Nung buro diyayao emo awiya dai magayaya aune emoena mene tawing nuna diya yaese sariniyaara. 10 Niye Tuwa Bayaura ge ewiya gitauzazagaiwita?Garo yao emo mene daba zo gigiwa meko

yenu duwa. Arata daba amimenegaro autura ziwong yero mitoiya.11 Nona awiya Tuwara bera kasayena. Naname gigenane iwaingniya.

Page 73: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 12:12 70 MAK 12:31Niye ge awiya gitau zazagaiwita?”

Ayero sena ara.12AwongYesura ge nigiro nung ge eniya

awiya awong eno sena awiya giro nunggera pugari sewa, arata awong emo baunodubu baina atu mitiwa awiya awang yerogiro Yesu doro bamuwa arauwa.

Takis moni Sisa eno pugao auna Yesuatata yewa.

Mt 22:15-22; Lu 20:20-2613 Yuda emora gitau yao ena mene

Farisayo ena aune Herodera Pati membaena aune awong awiya Yesura-unaiyengtiwa bamuwa ara. Awiya Yesura gezo puro nung gera pugari sero bamuwa.14 Awong baungno ge nung eno eyerosewa, “Gipao emo, ning ge me gege sinosaawiya gosinenane. Ning emo zo oko awangnosa. Ning emo witaore emo wosaoreapakana gosinosa ziyo gomi dekaongkagege noiya. Ning ge me sinasani TuwaBayaura nagibo gipinosa. Arare nameYuda emo mene takis moni Roma emoraemo tuwa Sisa aeno pugatinonane, awiyaning gosinosa teng noita aung i? 15 Nametakis moni pugari nenineta duwarinenine?” Ayero sewa ara. Arata Yesu nungawong iwora yani itari sero newa awiyagiro eyero sena, 16 “Niye noeno na gaerogari sero nei? Moni zo pugaipu bai gane.”Ayero senu awong moni zo pugaiwa puroeyero sena, “Ititire owere monina mitiyaewiya ana i?” Ayero senu awong eyerosewa, “Awiya Sisara.” 17 Ayero sewa nungawong eno eyero sena, “Niye nona Sisaraasero giro Sisa eno pugaipu. Ora nonaTuwa Bayaura asero giro Tuwa Bayau enopugaipu.” Ayero senu awong ge awiyanigiro wawong di gamuwa arauwa.

Awong emo magayero iroparineya aunaYesu atata yewa.

Mt 22:23-33; Lu 20:27-4018 Sadukayo emo mene eyero sinauwa,

“Mamagayao awong nupema okoiroparineya.” Arare Sadukayo ena meneYesura-una buro nung gaero gari seroeyero atata yero sewa, 19 “Gipao emo,Mose mene name eno eyero sero gaena:Emo zora tato magayai aro nuna maniaung mitariniya, awiya emo amimenetato nuna-una aro noi awiya atiro manitato nuna eno pumaise. Mose meneayero gaena ara. 20 Arare gitau metato7 mitauwa. Tato kiyongne amimenebauno atiro mani oko pumao magayena.

21 Ayero yenu meta nuna nung tamairaamimene baunodeka awiya atiromani okopumao magayena. Ayero yenu nupemanung tamaira deka ayero yena. 22 Ayeroyero metato 7 apakana bauno awiyaatiro mani oko pumao magayewa. Agobauno awiya magayena. 23 Metato 7mene nung atiro nasani nauwa, araremamagayao iroparineya be aune baunoawiya ana yariniye?” 24 Ayero sewaYesu mene awong eno eyero sena, “NiyeTuwa Bayaura ge gayaore Tuwa Bayauraputoungne awiya oko gao, arare niye geme wosopatiro nowa. 25 Magayao meneiropuro nupema oko wina-ati yarineya.Awong uritira angelo ine yero narineya.

26 Niye mamagayao iroparineita aseroatata neya, arata niye geMosemene gaenaawiya zazagatinowita? Nung i motu zoraatu iyao awinenu gigina. Arata iyao menei motu awiya oko awero aung yao yenaauna ungwe awiya gaitinete aune ge zoTuwa Bayau mene nung eno sena awiyaeyero gaena, ‘Na Abrahamto Isaka auneYakobo auna Tuwa yero mitona.’ Niyege awiya zazagatinowita? 27 Tuwa Bayaunung emo mamagayao asinonane awiyagosinoi seka gege yero nowa. Arare nungemo magayaora Tuwa okowata, nung emoseka mitowa auna Tuwa yero mitoiya.Mamagayao iroparineya auna susuwawosopatiro baingtitinowa.” Ayero senaarauwa.

Sao tauyao ge nomi gitau yao niye?Mt 22:34-40; Lu 10:25-28

28 Sao tauyao ge gipao emo zo menekasa yero awong gewina-se newa ge awiyanigina. Yesu mene awong eno ge iwaingwina-se nenu giro nung Yesu atata yerosena, “Sao tauyao ge nomi gitau yao niye?”29 Ayero senu Yesu mene eyero sena, “Saotauyao ge gitau yao awiya eyao mitiya,O Isreli emo, ge ewiya nigipu. Baina

naname nung Tuwa Bayau. Nungnata Tuwa naname. 30 Ara tamaonina

bainakama awiya Tuwa Bayau nina auna-una mitaise. Ayero nasani duboreititire kotumaore putoungne ninamene nung sou ye.

31 Sao tauyao ge auna wese awiya eyaoera,Ning nika nitope aratapunosa, deka ayero

emo ena aratamase.

Page 74: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 12:32 71 MAK 13:4Sao tauyao ge etobe amimene gege

baina neyato. Sao tauyao ge eyao ine zooko mitiya.” Ayero sena ara.

32 Ayero senu sao tauyao ge gipao emoamimene Yesu eno eyero sena, “Gipaoemo, me sinesa. Tuwa Bayau dekaongkagege mitiya. Tuwa zo aung awiya mesesesa. 33 Arata dubore kotumaore meneTuwa Bayau aratamao ta naka nametopearatapunonane deka ayero emo ena arata-mao, awiya tani etobe iwaing ara. Aratatani nona Tuwa Bayau eno pugari seroiyaora pugao awao ta tani wo Tuwa Bayaueno pugari sero dao magayao, awiya tanietobe iwaing maingkoka gege.” Ayerosena ara. 34Ayero senu Yesumene ge nunaniginu iwaing yenu giro nung emo kotu-maore giro nung eno eyero sena, “TuwaBayau mene beba Tuwa nina niya.” Ayerosenu emo bauno apakana Yesu atata yaoawang yewa arauwa.

Yesu mene awong Kristora susuwa gaesesero atata yena.

Mt 22:41-46; Lu 20:41-4435Yesumene Tuwa Bayaura ibu bainana

toiro awong eno ge tugata nasani eyerosena, “Sao tauyao ge gipao emo meneeyero sinowa, ‘Yuda emora Sorao Emoyazo nuna Kristo, nung amimene Dawidirasai.’ Nono yero ayero sinowi? 36 Owenomene kotumao Dawidi eno pugainu Daw-idi nung nuka nune eyero sena,Tuwa Bayau mene Tuwa nana eno eyero

sena, ‘Ning wawong me nana-unaadungno mitasa na iwo dubu ninaawiya benaung nina-una puganagona yarinesa.’ Tuwa Bayau meneTuwa nana eno ayero sena ara.

Dawidi ayero sena ara.” Yesu meneayero sero susuuno eyero sena, 37 “Dawidimene ge ayero sinasani Kristo eno ‘Tuwanana’ asena. Arare Kristo nung nono yeroDawidira sai yariniye?” Yesu ayero senuemo dubu bainane mene ge nuna nigiroyawa yawa yewa arauwa.

Sao tauyao ge gipao emora tani.Mt 23:1-36; Lu 11:37-54; Lu 20:45-47

38 Yesu mene ge tugata nasani eyerosena, “Niye sao tauyao ge gipao emo awiyaumo yepu. Awong taungwori imokakaungwosogairo ang naya emo bauno meneawong kakame atu giro bowi yaese arata-punowa. 39Nupema awong yere ibura atuemo baunona benaungna adumari arat-apunowa. Nupema awong ana-bonene

yaora bera atu masi yazore auna ad-umari aratapunowa. 40 Awong baunoyu mamaga yetugao awiya etegairo waumoni nunae pupunowa. Ayero nasaniawong pasena nunae worero mani mesao yero nasani isa imoko-kaungkaungsinowa. Emo amimene abena nunae mou-mesayao tamarineya.” Ayero sena arauwa.

Bauno bogamasa mene Tuwa Bayau enomoni pugaina.

Lu 21:1-441Yesumene Tuwa Bayaura ibu bainana

toiro adungno emo bauno moni kolektarapugatinewa awiya gigina. Emo wauredaigairo mene wau witao pugatinewa42 bauno bogamasa zo yu magayaoamimene buro toya etobe pugaina ara.43 Ayero yenu giro Yesu mene buro-maninuna yau senu bumuwa eyero sena, “Nage me niye eno sinena era. Bauno zo yumagayao wau moni aung amimene monipugaiya awiya emo apakana moni TuwaBayau eno pugatineya auna moni awiyadaigatiniya. 44 Noeno okowata, awongawiya moni witao mitiya, arata awongena gege Tuwa Bayau eno pugeya. Aratabauno ewiyamoni nunamaingkokamitiyaauna teng pugairo aung yetiya. Ararenung nona zuma gaero minaora zo okomitiya.” Ayero sena arauwa.

13Yesumene Tuwa Bayaura ibu bainameko

yariniya ayero sena.Mt 24:1-2; Lu 21:5-6

1Yesu buro-maine dema ibu baina dorokasa ye daung gatinewa buro-mani zomene nung eno eyero sena, “Gipao emo,ibura daba babuze awiya gi. Ibu iwaing-kawaing ara.” 2 Ayero senu Yesu menenung eno eyero sena, “Ning ibu iwainggosinesa. Arata ago ibura daba zo okoduwaya zora-una tame mitariniya. Emomene ago ibura daba apakana kasarineya.”Ayero sena ara.

Mt 24:3-14; Lu 21:7-193Yesu mene diri yazo Oliwa auna witiro

adungno ibu baina awiya anuwing nasanimitinu Petoroto Yakobo aune YohanetoAnderea awong amimene nata nung aunedema mitasani giro nung atata yero sewa,4 “Gire, tani awiya be nazi kasa yariniye?Ora nae tani no saore giro susuwa aunamekasa yariniya awiya garinenine?”

Page 75: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 13:5 72 MAK 13:245Ayero sewa giro Yesu mene awong eno

eyero sena, “Emo zo mene niye etegoiyesero, niye giro baingtipu. 6 Emo witaomene buro ge iwi nasani eyero sarineya,‘Na Kristo.’ Ayero sinasani awong emobauno witao etegarineya. 7 Niye winade-wanade nugu mitarineya arita winade-wanade ake-akemo mitariniya auna bowinigiro awang oko yae. Winade-wanadekasa yariniya, arata kasa yaya tawingnabe oko mena besugariniya. Ago taniena susuuno kasa yariniya. 8 Dubu zomene iropuro dubu zore dema winade-wanade yarineya. Emo tuwa enana dubumene iropuro emo tuwa enana dubu aunewinade-wanade yarineya. Soma enanaatu dumi babuze ipariniya. Nupemadora botiyo babuze kasa yerota kasa yeroayariniya. Bauno mani pumari yero nowaauna yaya bere maingkoka zayero noiya.Arata ago awiya bainakama kasa yeronoiya. Ayao ine yaya sesena awiya kasa yaiaune yaya bainakama ago kasa yariniya,awiya garineya.

9 Arata niye nika niyetope girobaingtipu. Awong niye puro gerapugarineya. Awong niye yere ibu mokoraatu waung mene darineya. Niye buro-mani nana yero nowa, aeno awong niyepuro emo babuzere emo tuwa ena auna-una pugaya doparineya ara. Dopero geme awong eno sarineya. 10 Bowi Iwaingtawing sero gitau babai aune tani awiyaago kasa yariniya. 11Emomeneniye saniropuro gera pugaya be aune niye no sariyero kotung-katung oko yae. Niye gerapugaya be aune ge Tuwa Bayau mene niyeeno pugao awiya sepu. Ninae okowata,Oweno mene ge sariniya. 12 Tatomani enamene metamani nunae magayaese seroiwora waweng pugarineya. Mamono enamene mani awiso nunae magayaese seroiwora waweng pugarineya. Mani awisoena mene iropuro ai amono mamono iwonasani magayaese sero iwora wawengpugarineya. 13Niye dubu nana yero nowaawiya emo bauno apakana gosinowa aenoawong tini kapao niye eno pumarineya.Arata zo nung tau yero dopero netemagayariniya, nung awiya Tuwa Bayaumene sorero pumariniya.” Ayero senaarauwa.

Sisigaora nona meko amimene kasayariniya.

Mt 24:15-28; Lu 21:20-24

14 Yesu mene ayero sero sena, “Sisi-gaora nona meko amimene masi nungmitaine teng oko auna atu dopariniyaawiya garineya. Be aune awong Yudayatawingna mitarineya amimene iwo awongdoiye sero sungno baung diri yaese. (Emoge gayao ewiya zazagatinoiya amimenegera susuwa awiya gaise.) 15 Be aunezo nung garo nuna-una opesara atu mi-tariniya amimene nona-owi nuna garemi-tiya awiya pumari oko towaise. Nungiwo mene doiye sero sungno baung diriyaise. 16Be aune zo nung bure atu nariniyaamimene taung wori nuna pumari serooko kapetegairo nape babaise. Nung demaiwo mene doiye sero sungno baung diriyaise. 17 Oiye, bauno mesare aune baunomani wuire. Awong yanakana sumaineyao teng oko, arare na awong eno yoapunena. 18 Tani awiya wa wosaora benai aune kasa yai wa mene niye gazaoeno, niye isa sepu. 19 Noeno okowata, beauna atumouyao bainakama kasa yariniyaara. Tuwa Bayau mene tawing yena atuzayero butunawe duwa atu mouyao zoayao ine oko kasa yena. Nupema ago zoayao ine oko kasa yariniya ara. 20 ArareTuwa mene be awiya oko kapao yatiya,awiya emo bauno apakana sisigairo aungyateya. Arata nung gegeregao dubu nunaeno kotungno aeno be awiya kapena, arareapungka yariniya ara. 21 Arare be auneemo zomene niye eno eyero sai oko nigae,‘Era, Sorao Emo naname ara.’ Nupema,‘Sorao Emo naname ora.’ Ge ayero seroburo baungno ayaya oko nigae. 22 Be aunaatu Sorao Emo etegao enane porofete ete-gao enane amimene kasa yarineya. Kasayero emo baunona dubo sisigari sero taniputoungne ena aune tani benaung sekawawitao awiya yarineya. Ayero nasaniTuwa Bayaura gegeregao dubu auna dubodema sisigari sero buro baina yarineyaara. Arata awongTuwaBayaura gegeregaodubu auna dubo sisigao teng oko, arareyero tetere yarineya ara. 23 Arata niyenika niyetope umo yepu. Na tani ago kasayariniya auna ge bere-bere eune niye enokeregatinena.” Ayero sena arauwa.

Ago Emora Mani bariniya.Mt 24:29-31; Lu 21:25-28

24 Yesu mene ayero sero aune eyerosena, “Yaya tamaora be awiya aung yaiaune wari mume yariniya. Ayero yaiinona waegao awiya dema aung yariniya.

Page 76: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 13:25 73 MAK 14:825 Ayero nai aune putoung uritira mitowaamimene iparineya. Ayero yai arasa meneuritira atu zokero wosarineya. 26 Taniayero kasa yai aune na Emora Mani meneputoung tauyaore waegaore berezeraatu wosiro butunana emo bauno menegarineya ara. 27Nawosiro angelo iyengtiroemo bauno dubu Tuwa Bayau menenuna yaese gegeregaina awiya puro pudekaongna gaese sarinena. Arare angelomene baungno tawing ageware agewareikata enaka auna gegeregao dubu nanapumarineya ara.” Ayero sena arauwa.

I fikmene tani kasa yaora be auna susuwagipai gaese sena.

Mt 24:32-35; Lu 21:29-3328 Yesu mene ayero sero aune eyero

sena, “Niye i yazo fik auna tani awiyakotungno aune susuwa zo gipu. Bowangnuna botu kasa yero dang iwaing diti-nowa be aune niye giro, ‘O, warira be kasayariniya,’ ayero sinowa. 29 Arare nonaawiya apakana kasa yero aung yai giroeyero sepu, ‘Nung nugu yetiya. Towaobera bautara dodopiniya.’ 30Na geme niyeeno sinena era. Emo bauno yeme taw-ingna etu neya amimene oko magayeroaung yao naya aune nona awiya apakanakasa yariniya. 31 Ago uritire tawingneaung yarineyato, arata ge nana mene zooko aung yariniya.” Ayero sena arauwa.

Emo zo mene be awiya oko gosiniya.Mt 24:36-44; Lu 17:26-30, 34-36

32 Yesu mene ayero sero aune eyerosena, “Tani awiya kasa yaora be nunaawiya emo zo za oko gosineya. Angelouritira nowa adeka dema be awiya okogosineya. Na Tuwa Bayaura Mani menedema be awiya oko gosinena. Mama nanamene gege nata gosinoiya ara. 33 Niyeumo nasani neupu. Be nazi tani awiyakasa yariniye, awiya niye oko gosineya.Arare umo yero baingtipu. 34 Susuwanuna eyero mitiya. Emo zo mene tawingake-kake auna babari sero giro buro-maninuna awong nona apakana diya yaesesero burora pugaina. Zo buro zora pu-gairo zo buro zora pugairo ayero yenaara. Ayero nasani garo be diya yao manimene umo yero baingtaise sero garo dorobaungna. 35 Arare be nazi garora maungmene kapete gariniye— ture itinai auneta,ping tuno-tanota, kokora ge sinai auneta,nupema iya gaora i? Awiya niye okogosineya, arare niye umo yero baingtiti

nasani neupu. 36 Nung mena kapetegaironiye auriti awinasani mitaya tamoiye seroniye umo yero baingtiti nasani neupu.37Nageniye eno gege okowata, emobaunoapakana aeno sinena. Niye umo yerobaingtiti nasani neupu.” Yesu mene ayerosena arauwa.

14Emo gitau yao awong Yesu daya maga-

yaise ge sewa.Mt 26:1-5; Lu 22:1-2; Yo 11:45-53

1 Magayao mene awong Daigaina aunabonene minaora be kasa nenu be zo ameyis aung auna bonene minaora be awironupema awiro kasa yari nenu giro pirisababuze aune sao tauyao ge gipao emo enaaune awong amimeneYesu etegairo sanirodaya magayaise sero nagibo tamari yewa.2 Awong eyero sewa, “Emo bauno namedao eno, name oregao be baina auna atuoko yarinenane.” Ayero sewa arauwa.

Bauno zo mene ou sereyao awiya Yesuraziye atu yasagaina.

Mt 26:6-13; Yo 12:1-83 Yesu buro-mani nuna aune napo Be-

tani atu baungno emo zo yazo nuna SimonBozo Tauyaore auna gare atu nona mini-nasani mitiwa bauno zo garewa daba yazonuna alabasta amimene yao awiya puronuna-una buna. Ou zo yazo nuna nad,sere nuna iwaing, awiya garewa mokoramitina. Zuma nuna baina. Arare baunoamimene kasa yero garewa awiya zoro-gairo ou sere yao awiya Yesura ziye atuyasagaina. 4 Ayero yenu emo ena atu mi-tiwa amimene yo iropunu wina-se yewa,“Noeno ou ewiya gera niye? 5 Nung ouewiya moni 300 kinana sai zuma gaeropumaya aunenungmoni awiya emobaunobogamasa eno pugai teng yatiya.” Ayerosero awong nung gona yewa. 6 Ayeroyewa Yesu mene awong eno eyero sena,“Niye bauno dopu. Niye noeno baunokaputinei? Tani nung na eno yetiya,awiya tani iwaing. 7 Noeno okowata,emo bauno bogamasa awong niye aunedema nowa narineya. Arare niye awongkora yari sero kotumarineya, awiya nagiboayao mitariniya. Arata nane mene zoniye aune dema oko nao gege narinena.8 Bauno emimene tani nune yaine yaoauna teng tani ewiya niya. Ago awongaingso nana mutarineya, arata nung bere-bere buro magayaora ou ewiya aingso

Page 77: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 14:9 74 MAK 14:27nana-una susuniya. 9 Na ge me niyeeno sinena era. Bowi Iwaing tawing serobautunai aune tani iwaing na eno yetiyaauna bowi awiya dema sero sero yayababariniya ara.” Ayero sena arauwa.

Yudas nung Yesu keregari sero emo gitauyaora-una baungna.

Mt 26:14-16; Lu 22:3-610 Be aune Yudas Iskeriot, nung buro-

mani 12 auna zo, amimene Yesu kere-gairo gera pugari sero pirisa babuzera-una baungna ara. 11 Baungnu awong genuna nigiro yawa yawa yero nung enoeyero sewa, “Ayero yasa nae moni enaning eno pugarinenane.” Ayero sewa gironung Yesu gera pugaora nagibo tamariburo yena.

Yesu nung bonene buro-mani nuna aunedema miniwa.

Mt 26:17-25; Lu 22:7-14, 21-23; Yo 13:21-3012 Oregao be baina yazo nuna Ame Yis

Aung* auna iya namba wan aune YudaemomeneMagayaomene awong Daigainaauna bonene awiya minari sero wo sipsipmani zo dero aero mininauwa. Arare beawiya kasa yenu giro Yesura buro-manimene nung eno eyero sewa, “Name natubaungno Magayao mene awong Daigainaauna bonene nina kora yanenese ko-tupunesi?” 13 Ayero sewa giro Yesu meneburo-mani nuna etobe iyengtiti nasaniawongto eno eyero sena, “Nito napebaungnoto emo zo ou aura dungno purobautuniya awiya tamarineyato ara. Nitonung aune dema babarineyato. 14 Nunggare towai aune nito garora maung enoeyero seputo, ‘Gipao emo mene ningatata niya. Nung nae buro-mani nunaauneMagayaomene awong Daigaina aunabonene garo moko nauna atu minarine-nine?’ 15 Ayero sayato nung garo mokobaina zo garo ika tame mitiya awiya nitoeno gipariniya. Garo moko awiya masizuwao au-tao kora yao mitiya. Gipaigiro atu nito bonene minaora nona korayeputo.” 16 Ayero senu giro buro-manietobe mene iropuro napo auna baungnonona Yesu mene sena deka ayao inetaungno Magayao mene awong Daigainaauna bonene minaora nona kora yewatoara.

17 Ture inu Yesu mene buro-mani nuna12 aune dema kasa yewa. 18 Awongadungno nona mininasani mitiwa auneYesu mene eyero sena, “Na ge memokoniye eno sane. Ninae-una zo mene nakeregairo iwora waweng pugariniya. Emona aune dema nona mininiya amimeneyariniya.” 19 Ayero senu awong dubomininasani nata-nata nung eno eyerosewa, “Nane oko yarinena. Me sinenita?”20Ayero sewa nung awong eno eyero sena,“Niye buro-mani nana 12 auna zo meneyariniya. Emo zo na aune dema ame suradusariniya amimene yariniya. 21 Ge gitaugaewamitoiya ayero na EmoraMani menemagayarinena. Arata emo na Emora Manikeregariniya, nung awiya, oiye, abenanuna nono yao pumariniye? Ai nungoko pumao yatiya, awiya nung meko okotamatiya.” Ayero sena arauwa.

Yesu mene bonene buro-mani nuna enopugaina.

Mt 26:26-30; Lu 22:14-20; 1Ko 11:23-2522 Awong nona mininasani mitiwa Yesu

mene poro puro Tuwa Bayau eno dangesero eegairo buro-mani nuna eno pugatinasani eyero sena, “Puro minipu. Ewiyagoi nana.” 23 Ayero sero nung awang ouwainne zo puro Tuwa Bayau eno dangesero awong eno pugainu awong apakanapuro miniwa. 24 Ayero yewa Yesu meneawong eno eyero sena, “Awiya yu nana.Yu nana mene Tuwa Bayau aune taironao auna ge inai tau yariniya. Yu nanaemo bauno daigairo eno wosariniya. 25Nage me niye eno sinena era. Na ou wainnupema okominarinena. Ago Tuwa Bayaunata tuwa yero naora be kasa yai aune naou wain seka minarinena.” Ayero senaarauwa.

Petoro mene nung bewae yari nena aunage sena.

Mt 26:31-35; Lu 22:31-34; Yo 13:36-3826 Awong yere zo gauno iropuro

Yerusalem doro baungno diri yazoOliwa auna witiro mitiwa 27 Yesu meneawong eno eyero sena, “Niye apakana naduwarineya. Noeno okowata, ge gayao zoeyero mitiya era,Na Tuwa Bayau mene wo sipsip diya yao

emo dana magayai wo sipsip sisi-bura-bura yarineya.

* 14:12: Yuda emo bauno mene dawang sero oregao be baina zo yazo nuna Ame Yis Aung auna atu mitari sero yisiya be 7 semini nasani nauwa. Arare iya namba wan auna atu awong lama dero Magayao mene awong Daigaina aunabonene yero mininauwa.

Page 78: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 14:28 75 MAK 14:5428 Arata na magayaora atu iropuro

Galilaya tawingna babana niye agobarineya.” 29 Ayero senu Petoro menenung eno eyero sena, “Awong apakananing duwarineya, arata na ning okoduwarinena.” 30 Ayero senu Yesu menenung eno eyero sena, “Na ge me ningeno sinena era. Nine ping eune kokoramene ge be etobe oko saore na bewae yasabe etama yariniya.” 31 Ayero sena, arataPetoro mene tauyero ge sena, “Awongna ning aune dema daya magayanesesarineya, arata saineba, na ning oko bewaeyarinena.” Petoro mene ayero senu giroawong apakana amimene ge deka ayerosewa arauwa.

Yesu Gesemani i bure atu isa buro yena.Mt 26:36-46; Lu 22:39-46

32 Yesu buro-mani nuna aune awongbaungno soma zo yazo Gesemani aunakasa yero nung buro-mani nuna eno eyerosena, “Niye etu adungpu. Na isa sarinena.”33 Ayero sero nung Petoroto Yakobo auneYohane awong awiya puro baungno te wa-wongne nuna ipinenu 34 nung awong enoeyero sena, “Na dubo minao bainakamatapunena. Dubo minao mene na purowosi magayanese niya. Niye etu sekamitasani umo neupu.” 35 Ayero sero nungmaingkoka baungno tawingna atu bomagaero isa sinasani yaya nuna-una kasa yarinena awiya nung daigao teng yai girodaigaise sena. 36 Isa ayero sinasani eyerosena, “O Mama nana, ning tani apakanayao teng niya. Ning yaya ewiya nana-unaatu sorero pung. Arata kotumao nana-unaokowata, kotumao nina-una teng ye.”

37 Isa ayero sero kapetegairo buroawong auriti awinasani mitiwa giro nungPetoro eno eyero sena, “Simon, auritiawinesa. Ning be maingkoka gege sekatauyero mitao ine teng oko i? 38 Etegaomene ninae-una kasa yoiye sero, niye sekamitasani isa sinasani mitipu. Dubo ninaemene buro iwaing yaora eo niya, aratataung mene mou niya.”

39 Ayero sero nung nupema baungnoisa gitau sena deka amaze nupema sena.40 Isa sero kapetegairo buro awong ditimou yenu nupema auriti awinasani mi-tiwa gigina. Giro senu awongno saine yeroduwa ara.

41 Yesu mene nupema baungno isa serokapetegairo awong auriti awinewa giginube etama yenu giro awong eno eyero sena,

“Niye oregatinasani auriti awineya, amazesinena! Teng yetiya. Be kasa yetiya.Emora Mani keregeya pasena emora-unawaweng wiwitinena. 42 Keregao emo bu-tuniya. Iropungpu, nunae-una babanene.”Ayero sena arauwa.

Yudas mene Yesu puro gorobo emorawaweng pugaina.

Mt 26:47-56; Lu 22:47-53; Yo 18:3-1243Ayero sinenu buro-mani 12 auna otao

nunae Yudas mene iwo dubu baina gitauyero puro buro kasa yewa ara. Pirisababuzere sao tauyao ge gipao emo aunesimai amimene iwo dubu awiya iyengtiwagorobo yari sero iwire ami-dawangne puroburo kasa yewa ara. 44 Gitau keregao emoamimene iwo dubu baina aeno ge zo eyerosena, “Emo nane saniro toko yarinena,nung arauwa. Arare niye nung saniro purobabarineya.”

45 Ge awiya gitau sena, arare nung kasayero Yesura-una baungno, “Gipao emo,”ayero sero nung toko yena ara. 46 Ayeroyenu giro iwo dubu mene Yesu iniwa ara.47Ayero yewa emo dopero mitiwa auna zomene iwi nuna geingna atu ininu gururusenu nung pirisa bainana soumani awiyadari yero dawong nuna kesena. 48 Ayeroyenu Yesu mene iwo dubu eno eyero sena,“Niye iwire ami-dawangne puro butuneya,awiya gorobo emo zo puro bunari baineneya. 49 Be giti awiya na niye aune demaibu bainana atu ge tugata nasani yeronona niye atu noeno na oko pumao yeronowi? Arata Tuwa Bayaura ge gayaoawiya me yaise.” 50Ayero senu buro-maninuna apakana nung doro sungno bamuwaarauwa.

Mani seka zo mene awang yero suna.51 Mani seka zo mene mo neyang yao

zo gege awiro Yesura ame nenu iwo dubumene nung sanari yewa 52 nung mo awaonuna yugairo doro aung sungno baungnaarauwa.

Awong Yesu puro gitau yao dubura be-naungna atu gera pugaiwa.

Mt 26:57-68; Lu 22:54-55, 63-71; Yo 18:13-14, 19-24

53 Awong Yesu puro pirisa bainana-unabamuwa pirisa babuze simai ena aune saotauyao ge gipao emo ena amimene garoauna augaiwa ara. 54 Ayero newa Petoromene ake ina atu Yesu ago yero buro pirisabainana goma auna toiro baungno umoyao emoaunedema adungno iyao ainasani

Page 79: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 14:55 76 MAK 15:5kakame atu mitina ara. 55 Pirisa babuzeregitau yao dubu apakana awong teng mi-tasani emo zo mene Yesu eno ge iwaoge sai Yesu gera pugairo daya magayaisesero ge iwao ge ena tamari sero yewa ara.Arata awong pasena nuna zo oko tamuwa.56 Emo witao mene Yesu tani yero naunaauna ge ungwenasani ge iwao ge ena sewa,arata ge iwao ge nunae auna susuwa awiyadekaongka gege oko sewa.

57 Ena mene dopero ge iwero seroeyero sewa, 58 “Nae ge nuna nigiwangne.Nung eyero sena, ‘Na Tuwa Bayaura ibuemo bauno mene yewa awiya kasarinena.Kasana wari iya be etama aung yai aune naibu zo wawong mene yao okowata, ewe zoyarinena.’ Nung ayero senu nigiwangne.”Ayero sewa ara. 59 Arata awong ayerosinasani ge nunae auna susuwa awiyadekaongka gege oko sero yewa.

60 Pirisa baina mene nunae-una towangatu dopero Yesu eno eyero sena, “Ningnono yero ge nina sineya auna abenaoko sao ge aung mitesi?” 61 Ayero senaara, arata Yesu mene ge auna abena okosao teba dopero mitina ara. Ayero yenupirisa bainamenenupema atata yero sena,“Ning Yuda emo baunona Emo Tuwa yazoKristo Tuwa Bayaura Mani meta aung i?”62 Ayero senu Yesu mene eyero sena, “NaKristo. Niye na Emora Mani awiya TuwaBayau Putoungne auna wawong meraatu adungno mitana garineya. Na uri-tira berezere dema butunana garineya.”63Ayero senu pirisa bainamene Yesu nungTuwa Bayaura yazo dena-betena yenu siyasero taung wori nuka nuna ininu kerenueyero sena, “Name noeno emo ena buronung gera pugaese sari nenine? Nungnutope kara gera pugaiya. 64 Niye gemeko nuna nigiro no sarinei?” Ayerosenu awong sewa, “Pasena nuna meko,arare daya magayaise.” 65 Ayero sewaena mene begura pise nuna-una tamegairo diti moko nuna worero wawongmene dero aune eyero sewa, “Emo awemene ning detiye, auna yazo nuna keregaiganene.” Ayero sewa nung bunero puromitiwa amimene nung sowena yanakanadewa arauwa.

Petoro mene Yesu bewae yena.Mt 26:69-75; Lu 22:56-62; Yo 18:15-18, 25-27

66 Petoro mene wese kakame atuadungno mitinu pirisa bainana soumani

baunodi zo mene buro Petoro iyaoainasani mitinu 67 giro nung anuwingnasani eyero sena, “Ning dema YesuNasaretera emoaunedemanosa.” 68Ayerosenu nung eyero sena, “Na oko gao. Ningge sinesa awiya na oko gosinena.” Ayerosero nung goma bera baungnu kokora zomene ge sena ara. 69 Petoro atu baungnusoumani baunodi deka amimenenunggiroemo atu mitiwa aeno nupema sena, “Emoewiya dubu nuna auna zo.” 70 Ayero senuPetoro mene nupema bewae yero “Aungarauwa,” ayero sena ara. Be maingkokaaung yenu aune emo atu mitiwa amimenePetoro eno eyero sewa, “Ge me sinenaneara. Ning dubu nuna auna zo arauwa.Noeno okowata, ning dema ning Galilayaemo zo.” 71 Ayero sewa nung nupemaTuwa Bayaura benaungna ge eyero senutau yena, “Na ge iwarinena, awiya TuwaBayau mene na dai magayarinena. Niyeemo yazo sineya awiya na oko gosinena.”72 Ayero senu kokora mena ge be etobesena ara. Kokora ge senu Petoro meneYesura ge kotuna. Yesu mene gitauPetoro eno eyero sena, “Nine kokora ge beetobe oko saore na bewae yasa be etamayariniya.” Yesu mene gitau ayero sena,awiya nuka nutope kotungno zi baina senaarauwa.

15Awong Yesu puro Pilatora-una bamuwa.Mt 27:1-2, 11-14; Lu 23:1-5; Yo 18:28-38

1 Iya gati nenu pirisa babuze aunesimaire sao tauyao ge gipao emo ena aunegitau yao dubu apakana awong amimeneaugairo ge teng sero Yesura wawongetobe bunero puro Pilatora-una bamuwa.*2 Puro bamuwa Pilato mene nung atatayero eyero sena, “Ning Yuda emora emotuwa i?” Ayero senu Yesu mene abenaeyero sena, “Yore, sinesa ara.” Ayero senaara. 3 Awong Yesura ge buro newa pirisababuze mene ge iwi nasani Yesu nung tanimekowitao yero nasani nauna ayero sewa.4 Ayero sewa Pilato mene nung nupemaatata yero sena, “Ning ge abena saineyao teng oko i? Awong tani meko ninaauna susuwa witao keregatineya, gosi-nesa.” 5 Ayero sena, arata Yesu mene gezo oko sao yenu giro Pilatomene kotungnowawong di gauna ara.

* 15:1: Soremao Ge zo Yohane 18:31-32 auna atu mitiya awiya gi.

Page 80: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 15:6 77 MAK 15:32Pilato mene Yesu i pasaora daese sena.Mt 27:15-26; Lu 23:13-25; Yo 18:39–19:16

6 Dawang sero bonene yaora be kasanaunu Yuda emo mene bunao mani zoeno sinauwa giro Pilato mene mani awiyabesinauna. 7 Arare emo zo yazo nunaBarabas amimene emo enane dema bunaogare mitina ara. Awong gavman darisero winade yero emo ena dewa maga-yewa, arare awong bunao gare mitiwa.8 Arare emo dubu bainane mene Pilatora-una kasa yero eyero sewa, “Ning dawangsero tani zo nae eno yero nosa awiyanupema ye.” 9 Ayero sewa nung eyerosena, “Na Yuda emora emo tuwa beseroniye eno puganese kotupuneita?” 10Pilatomene pirisa babuze awong tini kapaoreYesu teba puro baungno nuna-una pu-gaiwa awiya kotungno aune ayero senaara. 11 Arata pirisa babuze mene emodubu baina aeno eyero sewa, “Nung Yesuokowata, Barabas maze besaise sepu.”Emo dubu baina amimene ayero saesesewa tau yenu giro ge dekaongka awiyasewa ara. 12Ayero sewa Pilato mene nigiroawong eno nupema eyero sena, “Ayerosaya aune emonika ninae nungmazeYudaemora emo tuwa asinowa, nung awiyapuro nono yanese sinei?” 13 Ayero senuawong wawa sero nung eno eyero sewa,“I pasaora magayaise.” 14 Ayero sewa Pi-lato mene abena awong eno eyero sena,“Noeno ayero sinei? Nung pasena noyeni?” Ayero sena, arata awong be kererowawa sero nupema eyero sewa, “I pasaoramagayaise.” 15 Ayero sewa giro Pilatomene emo bauno dubo iwaing yaise serosenu gorobo emo mene Barabas besewakasa yenu awong Yesu angsi wo aingsomene yao† amimene wezewa ara. Wezinete duwa aunePilatomeneYesu i pasaoradaya magayaise sero gorobo emora-unawaweng pugaina arauwa.

Gorobo emo mene Yesu izewa.Mt 27:27-31; Yo 19:2-3

16 Romana emo tuwara gorobo emo enamene Yesu puro Romana emo tuwara garewitiro sewa gorobo emo apakana nuna-una augaiwa. 17Augairo taung wori yuyaoine nung eno wosogairo angsi dungnepuro ewero aune ziyo nuna-una atu woso-gaiwa ara. 18 Ayero yero nung izinasaniemo tuwa arugaine nasani eyero sewa,“Wari iwaing, Yuda emora emo tuwa.”

19 Ayero sero ziyo nuna waung mene de-dunasani begura nuna tame pisinasani ko-ing gairo nung bowi yaora etotoma yewaara. 20 Awong nung izinete taung woriyuyao ine awiya dutugairo doro taungwori nuna nupema wosogaiwa punu ipasaora dari sero puro bamuwa arauwa.

Awong Yesu i pasaora dewa.Mt 27:32-44; Lu 23:26-43; Yo 19:17-27

21 Emo zo yazo nuna Simon, taw-ing nuna Sairini, nung Alesandato Ru-fasra maung, nung towang zora atu buroYerusalem babari sero butunenu awongnung taungno ge tauyao nung eno eyerosewa, “Ning emo euna i pasao ewiya di-ung.” 22 Ayero sero awong Yesu purobaung tawing yazo Goligata auna yewaara. Tawing auna yazo awiya susuwa nunaeyao era, “Gitau atora wetu.” 23Awong ouwain puro dubo dau yaora ou zo yazo miraaune dema dawero nung eno pugaiwa,arata nung okominao yangduna. 24Awongnung i pasaora atu niri mene dewa. Deroaunemonuna bono yari sero awemenemozo pariniye, asero getuwao zo yazo nunalaki awiya yero mo nuna bono yewa ara.25Awong nung dewa awiyawari diti 9 kiloknenu aune nung i pasaora atu dewa ara.26Ayero ziyo gomina ika atu susuwa noenonung dewi auna ge eyero gaero pugaiwamitina, “Yuda emora emo tuwa.” 27 Beaune awong ugaing yao mani etobe demai pasao nunato-una dero Yesura-una zoenaba zo enaba yero pugaiwa dopewatoara. 28 [Ayero yewa Tuwa Bayaura ge gitaugaewa awiya me yena. Ge awiya eyeromitiya era,Awong nung gigiwa pasena emo ine yenu

gironung pasena emore dema pugaiwa ara.

Ge awiya gitau gaewa amimene meyena.] 29 Emo bauno mene puma-saumanasani nung izero nung eno eyero sewa,“Wae, ning emo ibu baina kasero waribe etama gege ibu seka yero aung yarisasa. 30Ning nika nitope taung aingso ninagera yaora atu sorero i pasaora atu wosidopase.” Ayero sewa ara. 31 Deka ayeropirisa babuzere sao tauyao ge gipao emoenane mene Yesu izinasani wina-se yewa,“Nung gitau emo ena soreuno kora yeronauna, arata nung nuka nutope soremaoine teng oko. 32 Kristo nung Isreli emoraemo tuwa naname noiya amimene yeme i

† 15:15: Soremao Ge zo Matiu 27:26 auna atu mitiya awiya gi.

Page 81: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 15:33 78 MAK 16:7pasora atu wosaise. Wosai giro, ‘Me sena,’asarinenane.” Ayero wina-se yewa ara.Emo etobe i pasaora mitiwato amimenedema nung izewato arauwa.

Yesu magayena.Mt 27:45-56; Lu 23:44-49; Yo 19:28-30

33 Wari diti 12 kilok yenu mume bainakasa yero tawing teng yero mitinu 3 kilokyenu 34 aune Yesu mene be kerero eyerosena, “Eloi, Eloi, lama sabaktani.” Geauna susuwa eyao era, “Tuwa Bayau nana,Tuwa Bayau nana, ning noeno na doti-nesi?” 35 Ayero senu emo ena nugu mi-tiwa amimene ge awiya nigiro eyero sewa,“Gipu. Nung Eliya yau siniya.” 36 Ayerosewa giro mani zo mene sungno baungnowitora yabutata zo ou wain dokowangyaora dusero itura diro Yesu mene mi-naise sero nung eno pugairo eyero sena,“Name nung Eliyamene buro i pasaora atuparinita, awiya garinenane.” 37Ayero senuYesu mene nupema aiyamama sero mag-ayena ara. 38 Magayenu ibu bainana mobainakama‡ kimegao awiya ika atu zayerokerero dao etobe yena ara. 39 Gorobo emo100 auna gitau yao mene Yesu anuwingnasani mitinu Yesu magayenu giro eyerosena, “Emo ewiya nung Tuwa Bayauramani me.” Ayero sena ara.

40 Bauno ena dema mitiwa. Awong akeina atu dopero anuwing nasani mitiwaara. Enana yazo nunae Maria napo nunaMadala, aune Maria zo nung YakobotoYosera ai, aune bauno zo yazo nuna Sa-lome. 41 Gitau Yesu Galilaya tawingnaatu nasani nauna be aune bauno amimenenung ago nasani nona nuna sasinasaninauwa ara. Aune bauno witao Yesuaune dema Yerusalem atu buro kasa yewaamimene awong aune dema atu doperomitiwa arauwa.

Awong Yesura aingso puro daba-umanapugaiwa.

Mt 27:57-61; Lu 23:50-56; Yo 19:38-4242-43Arimatia napora emo zo yazo nuna

Yosefe, nung Yudara gitau yao dubu aunaemo zo yazore ara. Nung dema TuwaBayau nata tuwa yero nariniya auna bediya nasani nauna. Arare nung amimeneture itinenu be bonene korayaora be kasayenu awiro gora awiya Sabat iya danggiro nung tauyero Pilatora-una baungnoYesura aingso pumari sena ara. 44 Yesura

aingso pumari senu giro Pilato mene,nung magayetita, asero gorobo emo 100auna gitau yao yau senu bunu eyerosena, “Yesu magayetita?” Ayero senu gi-tau yao mene eyero sena, “Nung maga-yetiya.” 45 Ayero senu giro Pilato meneYosefe baungno Yesura aingso pumaisesena. 46 Senu Yosefe mene baungnomo neyang yao iwaing zo zuma gaeropuro baungno Yesura aingso i pasaora atubatagairo puro mo amimene ewero purobaungno daba-uma wamao auna pugaina.Atupugairo daba zoderemeyenubaungnodaba-umana be awiya gazena ara. 47Ayeroyenu Maria etobe, zo napo nuna Madala,zo nung Yosera ai, amimene daba-umanaatu aingso nuna pugaiwa awiya gigiwatoarauwa.

16Yesu nupema iropuna.Mt 28:1-8; Lu 24:1-12; Yo 20:1-10

1 Sabat iya dang be aung yenu Marianapo nuna Madala auneto Maria nungYakobora ai, awongto aune bauno Salomeamimene baungno ou sereyao Yesuraaingso tame yasagari sero zuma gaeropumuwa ara. 2 Arare wikira be nambawan yazo nuna Sande awiya kasa yenuiya gainu awong iya oko gao biriti benuna-una bamuwa ara. 3 Awong bau-tunasani nuka nuyetope eyero wina-seyewa, “Awe mene daba zo uma be gazaoawiya name eno dereme yero enaba pu-gariniye?” 4 Ayero sewa, noeno okowata,daba awiya bainakama. Ayero sero ditigitau yero daba baina awiya uma be doroenaba atu mitina awiya gigiwa. 5 Girodaba-umana toiro mani taung seka zowawong mera atu adungno mitina awiyagigiwa. Mani auna mo neyang yao awiyaimoko-kaungkaung. Bauno mene nunggiro yangka sewa. 6 Ayero yewa maniamimene awong eno eyero sena, “Niyeawang yao dopu. Niye Yesu Nasareteraemo deteya magatiya awiya gari sero bu-tuneya. Nung iropumiya. Nung etu okomitiya. Masi aingso nuna pugeya awiyaera gipu. 7Ayero niye baungpu, buro-maninuna ena eno sinasani Petoro eno demaeyero sepu nigae, ‘Nung Galilaya tawingnagitau bautuniya. Arare niye baungnonung atu garineya ara. Ge deka awiyagitau mena niye eno sena.’ Ayero sepu

‡ 15:38: Soremao Ge zo Matiu 27:51 auna atu mitiya awiya gi.

Page 82: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

MAK 16:8 79 MAK 16:20nigae.” 8 Ayero senu awong daba-umadoro sungno bamuwa. Noeno okowata, tewawongne awena ipinenu awong awangyewa. Arare awong awang nasani ge awiyaemo zo eno oko sao yewa arauwa.

Maria napo nuna Madala amimene Yesugigina.

Mt 28:9-10; Yo 20:11-189 [Yesu mene wikira be namba wan yazo

Sande aune gora-gara iropuro nuka nu-tope gitau Maria napo Madala auna-unakasa yenu gigina ara. Gitau Yesu meneiwae 7 Mariara-una atu tunena. 10 Baunoamimene baungnoYesura dubu zi sinasanizibe nasani mitiwa aeno eyero sena, “Nanung gigena.” 11Ayero senu awong baunomene Yesu seka yero iropunu gigina aunage sena awiya nigiwa me oko yena.

Yesura buro-mani etobemene Emeas nag-ibe atu Yesu tamuwato.

Lu 24:13-3512 Ago Yesu mene benaung ewe yero

emo etobe nagibe atu bautunewatotowang atu nuka nutope nunato-unakasa yenu gigiwato. 13 Nung awongtoaune dema nenu nung gigiwato kasayenu giro awongto nupema tera kapeteYerusalem gairo baungno Yesura dubuena eno sewato, arata awong ge nunatonigiwa me oko yao yena.

Yesu mene buro-mani nuna burora pu-gaina.

Mt 28:16-20; Lu 24:36-49; Yo 20:19-23; Apo1:6-8

14 Ago nung buro-mani nuna 11amimene nona mininasani mitiwa aunenuka nutope nunae-una atu kasa yenugigiwa. Emo bauno ena mene Yesuiropunu gigiwa auna ge sewa nigiwa meoko yao yena aeno nung awong gonayena. 15 Nung awong eno eyero sena,“Niye tere-taira yero tawing sero baungnoBowi Iwaing emo bauno apakana eno sepunigae. 16 Zo nung Bowi Iwaing nigiro natumo diro ge ou suwariniya, nung awiyaTuwa Bayau mene sorero pumariniya.Arata zo nung Bowi Iwaing nana nigirona tumo oko diyao yariniya, nung awiyaTuwa Bayau mene gera pugai zuwariniyaara. 17 Emo na tumo diyarineya amimenetani putoungne eyao ine yarineya: Awongiwae be nana-una tunarineya; awong geewe-pape gitau oko nigao awiya sarineya;18 awong yi mani gamao awiya iniro okomeko yarineya; awong ou meko miniro

magayao awiya minarineya, arata awongyaya oko tamarineya; awong wawongnunae emo bauno yayare auna tamepugaya iwaing yarineya.” Ayero senaarauwa.

Tuwa Bayau mene Yesu puro pu uritiragaina.

Lu 24:50-53; Apo 1:9-1119Tuwa Yesumene buro-mani nuna eno

ge senu aung yenuTuwaBayaumenenungpuro witiro pu uritira gainu nung TuwaBayaura wawongmera aduna ara. 20Ayeroyenu awong tere-taira yero Bowi Iwaingsoma apakana auna atu sinauwa. Ayeroyero yewa Tuwa mene ge nunae soremaitau yaise sero awong sorepu naunu taniputoungne yero nasani nauwa arauwa.]

Page 83: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 1:1 80 LUK 1:22

BOWI IWAING LUKA MENEGAENALuka nung dokta zo. Nung Paulo aune dema

nasani nauna. Nung Yuda emo oko, ararenung Yesura ungwe ewiya Grik emo eno gaena.Grik emo awong etutero nao awiya aratapunasani nauwa, arare Luka mene Yesura ungwegainasani Yesu nung etutero nao emome aunaungwe-maungwe yena. Yesu nung emo baunoeno yo-amao bainane nasani nauna, awiyaLuka mene keregaina. Luka nung APOSOLOBURO YERO NASANI NAUWA auna ge demagaena.

Luka mene Yesura ungwe ewiya emo Te-ofilo eno gaena ara.

1 O emo baina Teofilo, gitau emodaigairo mene tani ena nanae-una towangatu kasa yena auna ungwe awiya gaerobaingtari sero yewa. 2 Ungwe awiya emoena awong tani awiya diti moko nunaemene zayaora atu giro butu nasani nauwaamimene Bowi Iwaingna buro-mani yeronasani tugata yero nauwa nigiti nasaninaungwane ara. 3 Arare nane ungwegaewa deka ayao ine maze ning eno gaerobaingtari kotupunena. Noeno okowata,na tani auna susuwa nigiro baingtarisero atata daigairo yero nawe tamuwang.4 Arare ge ning eno gipewa auna ge mesusuware awiya gasa memoko yaise seroungwe awiya gayari sero nena.

Angelo mene Yohane kasa yari nena aunage Zekaraya eno sena.

5 Be Herode mene Yuda emora emotuwa yero nasani nauna be aune pirisazo yazo nuna Zekaraya amimene nasaninauna. Nung awiya pirisa dubu yazoAbaisa auna zo. Bauno nuna awiyaAronna dubu auna zo. Yazo nuna Elisabet.6Awongto Tuwa Bayaura ditira atu iwaingnasani nauwato ara. Awongto Tuwarasao tauyao ge awiya teng ago nasaninauwato ara. Anasani Tuwa Bayaura geteng dipunasani nauwato ara. Nunato-una mouyao zo aung. 7 Arata awongtomani aung. Noeno okowata, Elisabetnung wagaung. Nupema awongto zaiyewato. 8 Zekarayara dubu awong buroyaora be nunae kasa yenu giro Zekarayanung Tuwa Bayaura benaungna pirisaburo nenu 9 awong nung zawing sereyaopugao auna buro yaise sewa ibu moko

iwaing pirisa mene Tuwa Bayau eno za-wing pugati nauwa auna toina ara. 10 Bezawing pugaora bera atu emo bauno dububaina amimene masi daung auna atu au-gairo isa sinasani mitiwa. 11 Ayero newaaune Zekaraya nung Tuwa Bayaura angelozo zawing pugaora aita auna deung wa-wong mera ina atu dopero mitinu giginaara. 12 Nung angelo giro yangka seroawang yena ara. 13 Arata angelo menenung eno eyero sena, “Zekaraya, ningawang oko yase. Tuwa Bayau mene isaninanigitinoiya. Baunonina Elisabetmaninina emodi pumai ning yazo nuna Yohaneayause. 14 Ayero ning dubo nina iwaingmitai yawa yawa yase. Nung kasa yaiemo bauno daigairo amimene dema yawayawa yarineya. 15 Nung awiya Tuwarabenaungna atu emo baina yariniya. Aratanung ou wain oko minariniya. Aune outau-tataware yao dema oko minariniya.Be nung aira tiyangna mitai aune Owenomene moko nuna topetiro bebariniya.16 Nung Isreli emo bauno daigairo yu-mai kapetegairo baung Tuwa nunae TuwaBayaura-una yero narineya. 17Nung Eliyaine yero tani nuna aune putoung nunaawiya puro nariniya. Ayero Tuwara nagibogitau yariniya. Nung mamonona kotumaoinai darawa yero mani mamani nunae ko-tumarineya. Nung ge dao emo awiya korayai kotumao iwaing tamarineya. Ayeroemo kora yai Tuwa bariniya awiya diyami-tarineya.” 18 Angelo ayero senu Zekarayamene angelo eno eyero sena, “Na nonoyero ge awiya nigiro me sarineni? Namena zai tena. Bauno nana deka ayerozai tiyare.” 19 Ayero senu angelo menege abena kapetegairo eyero sena, “NaGebriel. Na Tuwa Bayaura benaungnadodopinona amimene Tuwa Bayau menena ge iwaing ewiya ning eno sanese sesigiro buro sinena. 20 Arare sana nigi. Ningge nana nigesa me oko yao niya, aenoewawa nina tauyaise. Ayero yai ning gesao titiyero nasa ge nana euna me kasa yaiaune ge nupema sarinesa.” Angelo meneayero sena ara.

21 Emo bauno awong Zekaraya diyayewa mena oko kasa yao yenu giro ko-tumao gayang-gayang pupunasani eyerosewa, “No kasa yeti nung ibu moko dangauna atu nimoi-namoi mitiye?” 22 Agonung kasa daung yero aune awong enoge saine yao teng oko yena ara. Ayenuawong nung moko dang auna atu nona

Page 84: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 1:23 81 LUK 1:50putoungne zo tauna awiya gigiwa kasayena ara. Nung ge awong eno sao awiyawawong mene gege etotoma yena ara.Noeno oko ewawa nuna tauyaore. 23 AgoZekaraya nung buro nuna aung yenu doronapo nuna-una baungna. 24 Ayenu agobauno nuna Elisabet nung mesa yena ara.Mesa yero ino wawong zo awiya nungpungyero mitauna ara. Nung eyero sena,25 “Tuwa mene na yo-auno giro na enoeyero yetiya ara. Awiya na wagaungnona aeno meng gao nana ewiya emobaunona benaungna atu disanese seroyetiya.” Ayero sena ara.

Angelo mene Yesu mani kasa yaise Mariaeno sena.

26 Elisabet nung mesa yenu ino 6 aungyenu aune Tuwa Bayau mene senu angeloGebriel mene napo baina zo Galilaya taw-ingna mitauna yazo nuna Nasarete aunabaungna. 27 Napo auna mani baunodizo yazo nuna Maria, nung emo zo yazonuna Yosefe, nung Dawidira saisibunaauna zo, awiya ataise sero gerewa nasaninauna. 28 Arare Gebriel mene nuna-unabaungno eyero sena, “Ture iwaing. TuwaBayau ning gosinoi iwaing yero noiya.Tuwa mene ning aune dema mitoiya.”29 Ayero senu Maria nung ge awiya ni-giro kotumao nuna mou-mesa yena ara.Dubo nuna mene kotungno, “ge nomazesiniye?” asena ara. 30 Ayero yenu an-gelo mene nung eno eyero sena, “Maria,ning oko awang yase. Tuwa Bayau menening gigi iwaing niya. 31 Sana nigi. Ningmesa yero mani emodi zo puro yazo nunaYesu yau sarinesa. 32 Nung emo bainayero nariniya. Nung Tuwa Bayau ika mi-toiya auna Mani memoko asarineya ara.Tuwa Bayau mene nung emo tuwa pugaiewowo nuna Dawidi ine yero mitariniya.33Nung amimeneYakobora saisibuna aunaemo tuwa yero be giti mitao gege mi-tariniya. Emo tuwa yero naora buro nunaawiya oko aung yariniya.” 34Angelo ayerosenu Maria mene angelo eno eyero sena,“Tani ayao awiya nono yero kasa yariniye?Na emo zo oko ataoware.” 35 Ayerosenu angelo mene ge nuna abena kapete-gairo eyero sena, “Oweno mene nina-unakasa yariniya. Ayero Tuwa Bayau ikamitoiya auna putoung nuna mene ningworariniya. Aeno mani pumarinesa awiyaawong nung eno eyero sarineya, ‘Nungdang. Nung Tuwa Bayaura Mani.’ 36 Sana

nigi. Ai nina maingkoka Elisabet nung zai,arata nung mesa yero niya. Mani emodiotira mitiya. Gitau awong nung eno eyerosinauwa, ‘Nung mani pao ine teng oko.’Arata yeme nung mesa yeti ino 6 aungyetiya. 37 Nona zo nomaze Tuwa Bayaumene yao ine teng oko awiya oko mitiya.”38Ayero senu Maria mene eyero sena, “NaTuwara buro bauno, arare sinesa ayeroyaise.” Ayero senu angelo doro baungnaarauwa.

Maria baungno Elisabet gigina.39 Be aune Maria nuka nutope irop-

uro wongto-wongto yero Yudaya taw-ingna baungno napo zo diri atu mi-tauna auna baungna. 40 Atu baungnoZekarayara garo mokora toiro Elisabetarugaina. 41 Ayero yenu Elisabet nungMariara arugaonigitinenuElisabetramaniotira mitina awiya wurugu-warugu yena.Ayero yenu Oweno mene Elisabetra mokobe buna ara. 42 Ayenu nung yau sinasanieyero sena, “Ning gao bainane. Gao ninamene bauno enana gao daigatiniya. Maninina-una otira mitiya a deka dema gaoreara. 43 Naka iwaing ungta ning Tuwanana-una ai amimene nana-una butunesi?44 Dawong nana mene arugao nina nig-itinena aune nana-una otira mani mitiyaamimene yawa yawa yero wurugu-waruguyetiya. 45 Tuwa mene ning eno sena auname awiya ago kasa yariniya asinosa, ararening yawa yawa yero nasani nosa.” Elisa-bet mene ayero sena arauwa.

Mariara yere.46Maria nung eyero sena,

“Na moko nana mene Tuwara yazo purowiwitinona.

47 Ititi nana yawa yawa Tuwa Bayau So-rao Emo nana

eno niya.48 Noeno okowata, nung na buro

baunodi nunawosao ewiya kotungna.Arare yemeta ago awiya emo baunoapakana amimene na eno eyerosarineya, ‘Tuwa Bayau mene baunoawiya gao yenu yawa yawa bainayena.’

49 Gaya ayao yariniya, noeno okowata,Tuwa Bayau putoung bainane menena eno nona baina yena. Yazo nunadang mitoiya amimene yena.

50 Ara tamao nuna awiya emo nunawosao miteya auna-una mitoiya.Deka ayero saisibunana-una atu

Page 85: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 1:51 82 LUK 1:79wisika sero babao gege bautunasanimitariniya.

51 Nung wawong nuna mene buro tau-tataware yao yariniya. Taung purowitao emo kotumao nunae paso didi-nowa, awong awiya tunai tere-tairayero zanarineya.

52 Tuwa Bayau mene emo tuwa tau-tataware yao auna putoung nunaepurowowosi nasani emowosao awiyapuro witariniya.

53 Nung emo bogamasa eno nonaiwawaing pugariniya. Ayero emowau-moni witaore awong tunaiwawong usa yero tebeba babarineya.

54 Nung soremao nuna mitoiya aunagege buro-mani nuna

Isreli dubu sorepu nasani nariniya.55 Ayero nasani nung ewowo nanae eno

sena awiya teng yariniya. AwiyaAbraham aune saisibuna nuna eno

sena ara.”56 Maria mene Elisabet aune mitete

dunu ino etamaaungyenuaunenungdoronapo nuna-una baungna arauwa.

Elisabet mene Yohane puna.57Mani pumaora be bunu Elisabet mene

mani emodi puna.58Napo dema nuna arita didikaing nuna

bowi nigiwa Tuwa mene nung soreunugiro awong teng deka ayero nung aunedema yawa yawa yewa. 59Nungmani punuwari be 8 aung yenu aune awong maingnataung aingso kapari augaiwa ara. Anasaniaune awong maung nuna Zekarayara yazoyau sari sewa, 60 arata maingna ai mene“Aungwa” sero eyero sena, “Name yazonuna Yohane yau sarinenane.” 61 Ayerosenu awong nung eno eyero sewa, “Imoomani nina-una yazo ayao zo aung ara.”62 Awong wawong mene etotoma yeromaung atata yewa, “Ning yazo awe mazeyau sari kotupunesi?” 63 Ayero sewanung tape zo puro bumaese yenu giropuro bumuwa eyero gaena, “Yazo nunaYohane.” Ayero gaenu awong kotumaodaigairo pumuwa ara. 64 Ayero newabe aune ewawa nuna tauyena mitaunaamimene nupema ge sena ara. Nung gesinasani Tuwa Bayau bowi yena. 65 Ayenunapo dema nuna awong apakana awangyewa. Arare maingna bowi mene Yu-daya tawingna diri auna napo sero serobaungno aung yena ara. 66 Emo baunodaigairo amimene bowi awiya nigiro pu

dube gaiwa ara. Ayero aune eyero sewa,“Ago mani amimene nono yero nariniye?”Awong gigiwa Tuwara putoung nung aunedema mitina arauwa.

Zekarayara yere.67 Oweno mene maung nuna

Zekarayara-una atu bebununungporofetemene saine nasani eyero sena,

68 “Name Isrelira Tuwa Bayau auna yazonuna puro witanene. Nung buroname emo bauno nuna soreuno zumagayariniya.

69 Buro-mani nuna Dawidi auna duburaatu Sorao Emo tau-tataware yao zonaname-una towang pugatiniya.

70 Nung ayero yari sero gitau otu po-rofete pewa yetugao nuna eno senuawong be nunae mene keregaiwa.

71 Nung eyero yari sero keregaina:Nung name iwora waweng atu soreropumariniya. Anasani nung nameemo kotumao memeko name enopupunowa auna waweng atu demasorero pumariniya ara.

72 Nung ewowo naname soremari sena.Nung tairo naora ge sena awiya ko-tupunasani giro ayero yari sena.

73 Tairo nao ge awiya ewowo nanameAbraham eno sena. Arare nung taironaora ge sinasani eyero yari sena:

74-75 Nung name iwora waweng atu so-rariniya. Ayero yai name be nari-nenane auna teng awang yao aungnuna benaungna atu nasani be gitinao iwaing nasani tani pewa yero naoaune tani iwaing gege nasani aunenung sou nasani narinenane.

76 Orata mani nana, nine zo emo menening eno Tuwa Bayau ika mitoiyaauna porofete asariniya. Ning awiyaTuwara nagibo kora yari sero gitauyarinesa.

77 Nine emo bauno nuna tugatayasa awong eyero garineya: Nungpasena nunae disero awong soreropumariniya.

78 Awiya Tuwa Bayau naname menemono pumao nuna-una teng ayeroyariniya. Nung emo zo uritira wariine awiya pugai naname-una bu-mariniya.

79 Nung buro emo bauno awong ma-gayao awang nasani mumena atumitima nowa auna atu waegariniya.

Page 86: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 1:80 83 LUK 2:24

Nung name dubo iwaingne naoranagibora pugariniya.”

Zekaraya mene ayero sero aung yenaara.

80 Mani Yohane awiya kasa yero bairobainakama yenu kotumao nuna zawagairoiwaing yena ara. Ayero yenu nung Isrelidubura benaungna kasa yao auna be nunadiya nasani tawing zo emo aung auna atubaungno nasani nauna arauwa.

2Maria mene Yesu puna.Mt 1:18-25

1 Zekarayara aro mene mani Yohanepuna be auneRomana emo tuwa SisaOgas-tas nung sao tauyao ge zo pugairo awongemo baunona yazo teng apakana ayerogayaese sena ara. 2 Awiya zayero menayazo gaewa ara. Arare Sairinias nung Siriatawingna emo tuwa yero mitauna be auneyazo gaewa ara. 3 Arare be awiya emobauno apakana ayero awong yazo nunaegayari napo susuwa nunae-una bamuwaara. 4 Yosefe nung Dawidira saisibunaauna zo, arare nung Galilaya tawingnanapo Nasarete awiya doro baung Yudayatawingna yero Dawidira napo yazo Betele-hem asinauwa auna baungna. 5 Nungbauno gerao nunaMariato dema babayatoyazo nunato gayaese sero bamuwato ara.Maria nung moure nasani aune baungnaara. 6 Awongto napo auna atu mitiwatoMaria mani pumaora be nuna kasa yena.7 Arata garo esewara awiya emo baunomene puro aung yero mitiwa. Arare nungmani nuna emodi muwo mani awiya puromo mene dowero pu bulimakao teparagainu mitina.

Angelo mene Yesura bowi wo sipsip diyayao emo eno sewa.

8 Napo auna bautara atu emo ena wosipsip nunae pingne diya newa, 9 Tuwaraangelo zo mene nunae-una kasa yenuTuwarawaegao baina amimene nunae unaatu waegainu awong giro awang yewa ara.10 Arata angelo mene awong eno eyerosena, “Niye awang oko yae. Sana nigipu.Na Bowi Iwaing puro ninae-ina butunena.Bowi awiya emo bauno apakana amimenenigiro yawa yawa bainakama yarineya.11 Be eune Dawidira nape atu bauno zomani pumiya. Mani amimene niyemekoraatu sorero pumariniya. Nung awiya Tuwaninae Kristo ara. 12 Niye nung eyero gaya

kasa yariniya: Niye mani zo garineya,awiya mo mene dowao. Nung bulimakaotepara atu apegairo mitiya.” 13 Angelonung ayero sinenu uritira angelo dubudaigairo awongmena kasa yero nung aunedema Tuwa Bayaura yazo de ika nasanieyero sewa, 14 “Uritira atu Tuwa Bayaurayazo baina yaise. Tawingna atu emobaunoTuwa Bayau mene gosinoi iwaing yeronowa auna atu mono kasa niya.” Ayerosewa arauwa.

Wo diya yao emo awong baungno Yesugigiwa.

15Angelo dubu awong doro kapete gairobaung uritira newa wo sipsip diya yaoemo awong eyero sewa, “Name Betele-hem nape baungno nona kasa yeti Tuwamene name eno gipetiya awiya ganene.”16 Ayero sero awong kapetegairo baungnoMariato Yosefe mitiwato awiya giro maniwuire bulimakao tepara atu apegairo mit-inu gigiwa ara. 17 Awong mani giro maniwuire auna ge nigiwa awiya keregairosewa ara. 18 Ge awiya keregairo sewaemo apakana wo sipsip diya yao emorage awiya nigiro kotumao daigairo pumuwaara. 19 Arata Maria nung ge apakanaawiya dubo nuna-una pugainu mitaununung kotupunasani nauna ara. 20 Wodiya yao emo awong kapetegairo baungnoTuwa Bayau bowi nasani yazo nuna de ikayewa. Noeno okowata, angelo mene gesenu nigiwa awiya teng maingna-una atugigiwa arauwa.

Awong Yesura yazo yau sewa.21Ago wari be 8 ayero aung yenu awong

maingna taung aingso kapero yazo nunaYesu yau sewa. Nung aira tiyangna atu okokasa yaore angelo mene yazo awiya sena.

Simionto Ana awongto Yesu TuwaBayaura ibu bainana atu gigiwato.

22 Mani aire kora yai pewa yaetoseMose mene sao tauyao ge gaero pugainumitauna, arare be nuna awiya bunugiro maung aire mene mani awiyaTuwara benaungna pugari sero purobaung Yerusalem yewato ara. 23 AwiyaTuwara sao tauyao ge gayao eyero mitiyaauna teng yewa: “Mani emodi muwomani awong aira tiyangna atu kasa yayagiro awong awiya Tuwara gerao ara.”24Nupema Tuwara sao tauyao ge zo eyeromitiya auna teng yewato: “Niye airazawing pugari sero giro ni uko etota nigumo sekawa etobe awiya pugaipu.” Ge

Page 87: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 2:25 84 LUK 2:48ayero sao mitauna aeno awongto ge awiyadiungno Tuwa eno zawing pugari serobamuwato ara.

25 Be aune emo zo Yerusalem atu mi-tauna yazo nuna Simion. Nung emoiwaing, aune nung Tuwara ge nigao emo.Nung Isreli emora Korayao Emo awiyakasa yai gari diya mitasani nauna. ArareOweno mene Simionna mokora atu mi-tasani nauna. 26 Oweno mene nung enoyemaoko eyero sena, “Ning mena okomagayarinesa. Aung ara. Ning mitasaTuwara Korayao Emo yazo Kristo awiyakasayai giro aune magayarinesa.” 27ArareOweno mene nung uwenu nung baungnoTuwa Bayaura ibu bainana toiro mitinuai maungne mene mani Yesu puro bu-muwato ara. Awiya awongto tani yaisesao awiya nung eno yari puro bumuwatoara. 28 Ayewato Simion nung wawongnuna mene mani awiya puro Tuwa Bayaubowi nasani eyero sena,29“O Tuwa, ning ge gitau na eno sasa awiya

me yetiya, arare sasa na buro-maninina dubo iwaingne magayane.

30 Diti moko nana mene nona nae soreropumaise

yasa awiya gosinena.31 Korayao Emo ewiya kora yasa, awiya

emo baunoapakana gaese sero yasa.32 Nung awiya waegao ine ara. Arare

nung emo Yuda oko aeno nagibogipariniya. Ayero Isreli dubu aunayazo de ika nariniya.”

33 Yesura ai maungne awongto Simionmene nung eno ge ayero sena auna ko-tumao daigairo pumuwato. 34 ArareSimion mene awong gao yero maingna aiMaria eno eyero sena, “Sana nigi. Maniewiya Isreli emo bauno gausaise sao mi-tiya ara. Arare ena mene nung girozuwero meko yarineya. Arata ena awiyanung giro tau yero doparineya. Nungawiya Tuwa Bayaura nagibo gipao emoara. Arare emo witao mene nung enoge memeko-mameko sarineya. 35 Ayeroyaya kotumao nunae pungyao awiya kasadaung yariniya ara. Nupema dubo minaobainakama nina-una kasa yariniya. Dubominao awiya iwi mene mani gaitinowayaya tapunowa ayao ine moko nina-unaatu kasa yariniya.” Ayero sena arauwa.

36 Porofete bauno zo mitasani naunayazo nuna Ana. Nung Panuelra mani.Nung Ase dubura zo. Nung zai nibamu.

Nung gitau emo atiro emo nuna aunedema dawang 7 nawe duwato 37 emonuna magayenu nung nata mitasani nawedunu dawang nuna 84 yena. Nung TuwaBayaura ibu baina oko duwao nasaninauna. Nung nona minao seminiro isaburo nasani mitasani nauna. AnasaniTuwa Bayaura buro pingne iyare initinasani nauna ara. 38 Be aune nung demanugu buro Tuwa Bayau eno dange sena.Ayero nungmani auna ge awiya emo TuwaBayau mene Yuda emo bauno nupemasorero pumaise sero diya nasani nauwaawong aeno keregairo sena arauwa.

Yosefe nung awongto aire puro yeseseyero Nasarete bamuwa.

39 Awong nona apakana Tuwara gemene yaese sao mitina awiya teng yewaaung yenu aune yesese yero Galilaya taw-ingna baungno Nasarete napo nunae-unakasa yewa ara. 40 Atu mani bairo bainayero mani putoungne yena ara. Nung ko-tumao iwawaing daigairo kasa yenu TuwaBayaura gao nuna-una mitasani naunaarauwa.

Yesu dawang nuna 12 aung yenu auneTuwa Bayaura ibu bainana baungna.

41 Yesura ai maungne awongto dawangsero iya be dang yazo Magayao meneawong Daigaina awiya gari sero Yerusalemnape wiwitinasani nauwato ara. 42 ArareYesura dawang 12 ayero aung yenu giroawong tani awiya ago yero iya be dangaune Yerusalem nape witiwa. 43 Ago iyabe dang aung yenu awong yesese yerobamuwa ara. Arata Yesu nung Yerusalematu kara mitina. Ai maungne nuna menenung mitina awiya oko gao. 44 Awongtonung emo bauno ena aune dema bau-tunena sero bautunewato. Arata tureinu awong oregatinewa aune nung tamarisero dubu nunato-unata nupema otaomani enanauna atu tamari sero 45 kauyewato, arata oko tamuwato. Ayero yerogiro awongto nung kau yero yesese yeroYerusalem bamuwato ara. 46 Awongtonung tamaora buro yewato wari be etamaayero aung yenu aune nung ibu bainanamokora atu mitinu tamuwato ara. Nunggipao emora-una towang atu adungnomi-tasani gewina-se yeronigitinasanimitiwa.47 Emo ge nuna awiya nigiwa amimenekotumao nunata wina-se yao nuna nigirowawong di gamuwa. 48 Arare awongtonung giro wawong di gauno baingtiwato

Page 88: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 2:49 85 LUK 3:16ara. Ayero aune ai nuna mene nungeno eyero sena, “Bouwa, ning nono yeronato eno ayero yetesa natomaungne dubonanato mou-mesa yeti ning tamaora buronenito?” 49 Ayero senu nung ai maungneeno eyero sena, “Nito noeno na kau-nasani neito? Na Mama nana-una gareatu mitanese sao mitiya, awiya nito okogosineitota, nowa.” 50Ayero senu awongtoge auna susuwa kau yewato ara.

51 Ayero sero nung awongto aunedema yesese yero baungno Nasaretekasayewa. Ayero atu be giti nung genunato dipunasani nauna ara. Arare ainuna mene ge awiya apakana pu dubonuna-una gainu mitauna ara. 52 Yesunawe bairo emo baina yenu kotumao nunaiwaing kasa yero baingtina ara. ArareTuwa Bayau arita emo bauno awong Yesugigiwa iwaing yero baingtina arauwa.

3Yohane ge ou zayero suwao emo amimene

ge tugata nasani nauna.Mt 3:1-12; Mk 1:1-8; Yo 1:19-28

1-2 Zekarayara mani Yohane nung taw-ing emo aung auna atu nenu Tuwa Bayaumene ge nung eno sero nung burora pu-gaina. Awiya emo emimene emo babuzeyero nasani nauwa be aune ayero yenaara: Roma emora emo tuwa Taibirias nungemo tuwa yero nenudawang 15 aung yena,be aune Pontias Pilato nung awiya Yu-daya tawingna atu emo bauno diya nasaninauna; Herode nungGalilaya tawingna atuemo bauno diya nasani nauna; aune metanuna Filip awiya nung tawing etobe yazonunato Ituriato Trekonaitis auna atu emobauno diya nasani nauna; Anasito Kayafaawongto pirisa baina yero newato, be auneTuwa Bayau mene Yohane burora pugainaarauwa.

3AyenuYohane baungno ouYodan aunagarawira yero atu nasani emo bauno getugata nasani nauna. Emo bauno meneuritira ge nigiro dubo darawa yero ge ousuwaya Tuwa Bayau mene pasena nunaedisaise ayero sinauna ara. 4Awiya porofeteYesaya mene ge zo gaenu mitoiya aunateng yena,Emo zo eu yanawira atu wawa sero eyero

siniya, ‘Tuwara nagibo awiya korayepu korosae.

5Witio-watio apakana kora yaya bisisae.Diri bibou yao apakana gizaya wosiro bisi

bisi sae.

Nagibo gegeru yao awiya kora yaya ko-rosae.

Nagibo kitiyo-kotiyo mitiya awiya demakora yaya masa masa sae.6 Ayero yaya emo bauno apakana Tuwa

Bayaurakora yao buro awiya garineya.’

7 Emo bauno witao mene Yohanena-una kasa yero nung awong ge ou suwaisesewa giro awong eno eyero sena, “Niyeyi meko auna mani. Awe mene sesiaune niye Tuwa Bayau abena pugari niyaawiya daigari sero taung mene gege geou suwari sinei? Nane ayero oko sesena.8 Niye dubo darawa yero aune tani dubodarawa yaora me awiya taungpu. Niyenika niyetope ge eyero oko sae, ‘Abrahamnung mama nanae, arare Tuwa Bayauraabena amimene nanae ina oko bariniya.’Na niye eno sinena era. Tuwa Bayaumene sai daba domito amimene Abra-hamna saisibuna ine teng kasa yarineya.Auna putoung nuna-una mitiya. 9 Tuwaraoto yemaoko i susuwara atu daka dao mi-tiya ara. I me iwaing oko iyao mitaya giroawong yetero au iyaora garineya.” 10Nungayero senu awong nung atata yero sewa,“Arare nae nono yarinenine?” 11 Ayerosewa nung awong eno ge abena eyerosena, “Emo taung wori etobe puro noiyaamimene saineba zo puro emo taung woriaung aeno pugaise. Emo ena mene nonaminaora zamena simena tapu nasani girodeka ayero yaese.”

12 Emo ena takis pumao emo awongdema ge ou suwaise sero nuna-una buronung eno eyero sewa, “Gipao emo, naenono yari nenine?” 13 Ayero sewa nuneawong eno eyero sena, “Niye takis gav-man mene pumaese siniya awiya tengpungpu. Arata niye ena oko tebebapumae.” 14 Ayero senu gorobo emo enamene nung atata yero sewa, “Orata naemene zo nono yari nenine?” Ayero sewanung awong eno eyero sena, “Niye emotebe-tabe oko dae. Ayero ge iwi nasanisero emora daba oko sorae. Niye zumaninae teng pungpu.” Ayero sena ara.

15 Yohane nauna be aune emo daigairomene “Yuda emora Sorao Emo yazo Kristoamimene bariniya,” ayero kotupunauwa.Arare awong Yohanena susuwa giro duboeto nasani eyero sewa, “Nung awiya Kristonanameta aung ing?” 16 Asinewa Yohanemene abena awong eno eyero sena, “Naniye eno ge ou suwao gege pugatinena.

Page 89: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 3:17 86 LUK 3:24-38Arata emo zo ago bariniya auna putoungmene putoung nana daigariniya. Na emowosao nibamu amimene te soga nuna-unaangsi besao ine teng oko niya.* Nunemene zo Oweno niye eno pugariniya, nu-pema iyao niye eno pugariniya. 17 Nungtapono nuna wawong nuna mene ini-tiniya. Puro buro wuit mozaora masirakasa yero iwe babaise sero tapono nunamene wuit dungno au bisira gariniya. Iwebabai wuit me awiya yangtagairo pu garegariniya. Arata iwe zo iyao awao gegeawinoiya auna augariniya.”

18 Yohane nung kotumao nunae awiyauwari sero ge gewaoko ena dema sinasaniBowi Iwaing awong eno tugata yero nasaninauna.

Herode mene Yohane bunena.19 Diya emo nunae Herode nung meta

nuna-una bauno Herodia awiya soreropungna. Awiya gege okowata, nungpasena ena dema nasani nauna, arareYohane mene nung gona yena. 20 Gonayenu giroHerodemene tanimeko zo demasusuuno Yohane puro bunero bunao garepugaina arauwa.†

Yesu ge ou suwena.Mt 3:13-17; Mk 1:9-11

21 Emo bauno apakana ayero ge ousuwero mitiwa Yesu dema ge ou suwena.Nung ge ou suwero isa sinasani mitinuuriti gausenu 22 Oweno mene ni auduboine yero wosi nuna-una tame atu daungkayena. Ayero yenu uritira atu ge zo eyerokasa yena, “Ning mani nana. Ning yodingya nana. Na ning giro yawa yawanena.”

Yesura aya ewowo auna yazo.Mt 1:1-17

23Yesu dawang nuna 30 yenu aune buronuna zayena. Emo bauno awong nung enoeyero sero nauwa, “Nung Yosepera mani.”24-38Yosepe nung Hilaira mani, Hilai nung

Matatira mani,Matati nung Lewira mani, Lewi nung Me-

likaira mani,Melikai nung Yanaira mani, Yanai nung

Yosepera mani,Yosepe nung Matatayara mani, Matataya

nung Amosira mani,

Amosi nung Neamna mani, Neam nungEsilira mani,

Esili nung Nagaira mani, Nagai nungMeatira mani,

Meati nung Matatayara mani, Matatayanung Semenna mani,

Semen nung Yosekera mani, Yoseke nungYodara mani,

Yoda nung Zoananna mani, Zoanan nungResara mani,

Resa nung Zerababora mani, Zerababonung Siatielira mani,

Siatieli nung Neraira mani, Nerai nungMelikaira mani,

Melikai nung Adira mani, Adi nungKosamna mani,

Kosam nung Elimadamnamani, Elimadamnung Erera mani,

Ere nung Yosuara mani, Yosua nungEliesara mani,

Eliesa nung Yorimna mani, Yorim nungMatatira mani,

Matati nung Lewira mani, Lewi nungSimionna mani,

Simion nung Yudara mani, Yuda nungYosepera mani,

Yosepe nung Yonamnamani, Yonam nungElayakimna mani,

Elayakim nung Meliara mani, Melia nungMenana mani,

Mena nung Matatara mani, Matata nungNetanna mani,

Netan nung Dawidira mani, Dawidi nungZesira mani,

Zesi nung Obedera mani, Obede nungBoasira mani,

Boasi nung Salara mani, Sala nung Na-sonna mani,

Nason nung Aminadapra mani, Aminadapnung Adaminna mani,

Adamin nung Anina mani, Ani nung Hes-ronna mani,

Hesron nung Peresera mani, Perese nungYudara mani,

Yuda nung Yakobora mani, Yakobo nungIsakara mani,

Isaka nung Abrahamna mani, Abrahamnung Terara mani,

Tera nung Nehorira mani, Nehori nungSerakra mani,

Serak nung Riyura mani, Riyu nungPelekra mani,

* 3:16: Soremao Ge zo Matiu 3:11 auna atu mitiya awiya gi. † 3:20: Herode mene Yohane oko bunaore YohaneYesu ge ou suwena. Arata Luka mene Yohanena ungwe gainete Yesura ungwe zayari sero tani ena ago Yohanena-unaatu kasa yena amaze bere-bere dema susuuno gaena.

Page 90: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 4:1 87 LUK 4:19Pelek nung Ibara mani, Iba nung Selara

mani,Sela nung Kainanna mani, Kainan nung

Apasatra mani,Apasat nung Semna mani, Sem nung

Noara mani,Noa nung Lemekramani, Lemek nungMe-

tusalara mani,Metusala nung Inokra mani, Inok nung

Yeretra mani,Yeret nung Mahalalilira mani, Mahalalili

nung Kainanna mani,Kainan nung Inosira mani, Inosi nung Se-

tira mani,Seti nungAdamnamani, Adamnung Tuwa

Bayaura mani.4

Sanda mene Yesu etegari yena.Mt 4:1-11; Mk 1:12-13

1 Oweno mene Yesura moko be bunuYesu nung ou Yodan doro kapete gairobaungna. Oweno mene nung puro tawingemo aung auna baungna. 2 Ayero yenunung iya mume 40 atu naunu Sanda menenung etegari yena. Be aune Yesu nona okominao nauna. Ago iyamume 40 aung yenuaune Yesu meri magayena ara. 3 AnenuSanda mene nung eno eyero sena, “NingTuwa Bayaura mani me yai giro se dabaamimene ma yai minase.” 4 Ayero senuYesumene ge abena eyero sena, “Ge gayaozo eyero mitiya era, ‘Ma mene gege emoranao oko diya yero noiya.’ ” Ayero sena ara.

5 Asenu Sanda nupema nung purowitiro baung ika yero aune nona tawingsero sero miteya awiya Yesu eno menagipena. 6 Gipero nung eno eyero sena,“Na putoung ewiya apakana ning enopugarinena. O tawing sero sero aunawazawa dema ning eno pugarinena. Nonaapakana awiya nana gege yena. Ararena mani zo eno pugari sero giro karapugarinena. 7 Aeno ning na eno bomagaero na bowi yasa giro aune na nonaapakana ning eno pugarinena.” 8 Ayerosenu Yesu mene ge abena eyero sena,“Ge gayao zo eyero mitiya, ‘Ning Tuwanina Tuwa Bayau awiya bowi yase. Nungdekaongka awiya gege sou yarinesa.’ ”Ayero sena ara.

9Asenu Sanda mene nupema Yesu puroYerusalem nape baungno Tuwa Bayauraibu bainana ika tame atu pugaina. Pugaironung eno eyero sena, “Ning Tuwa Bayauramani me yai giro etu sasero wosi. Ning eza

oko yarinesa. 10Noeno okowata, ge gayaozo eyero mitiya era, ‘Tuwa Bayau menesai angelo dubu nuna mene ning diyayarineya. 11Ayero yaya te nina daba menegayoiye sero, awong ning wawong menesoga nasani puro wosarineya.’ ” 12 Ayerosenu Yesu mene abena eyero sena, “Gegayao zo deka eyero mitiya era, ‘NingTuwa nina Tuwa Bayau awiya oko gaerogari yase.’ ” Ayero sena ara.

13 Arare Sanda nung etegao apakanayenu aung yenu giro nung Yesu doro be zoayao awiya diya yena arauwa.

Yesu nung Galilaya tawingna atu burozayena.

Mt 4:12-17; Mk 1:14-1514 Yesu nung Owenona putoung nuna-

una mitina, arare nung nupema terakapetegairo Galilaya tawingna baungna.Baungnu bowi nuna mene tawing aunabaungno teng yena. 15 Nung atu emobauno yere ibu nunae-una atu gipinasaninaunu daigairo mene yazo nuna de ikagatinasani nauwa arauwa.

Nasarete napo susuwa mene Yesura geawang sewa.

Mt 13:53-58; Mk 6:1-616 Yesu mene Nasarete baungna. Gitau

nung mani maingkore nung napo aunaatu baina. Nung Sabat be sero yere iburamokora toitinasani nauna, arare Sabat bezore toina. Toiro Tuwa Bayaura ge za-zagari sero benaung nunae-una dopena.17 Ayenu awong porofete Yesayara bukuzo nung eno pugaiwa nung puro apero gegayao eyero mitiya awiya taungno kere-gairo zazagaina,18 Tuwara Oweno nana-una mitiya. Awiya

na ago bogamasa eno bowi iwaingsanese sero nung na burora pu-gatinasani Oweno na eno pugaina.Na eyero tugata yanese iyengtinubumuwang ara:

Niye bunao emo, na niye besana bunaodoro babarineya.

Niye emo diti guma yao, na niye korayananupema diti pagarineya.

Emo sou buro memekora nasani nauwasou yao buro mene awong bunenaauna bunao besana doro babaese, o

19 Tuwa Bayau mene emo kora yariniyaauna be pugainu mitoiya awiyakereganese sero na iyengtinu

bumuwang ara.

Page 91: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 4:20 88 LUK 4:4120 Yesu mene buku tapu dero yere ibu

diya yao emo eno pugairo ge sari seroge saora masira atu aduna. Ayero yenuemo bauno ibu mokora mitiwa amimeneapakana ayero teng diti ye nuna-una gairomitiwa, 21 nung zayero awong eno eyerosena, “Ge zazagena nigeya auna me yemekasaniya.” Ayero sena ara.

22 Arare awong yazo nuna puro de ikagatinasani kotumao daigairo kotumuwa.Noeno okowata, nuna-una bera atu geiwaing kawaing kasa yena. Arata awongnung eno eyero sewa, “Nung Yoseferamani amimene ge ayero siniya.” 23 Ayerosewa nung awong eno eyero sena, “Niyena eno eyero sarineita, nowa, ‘Dokta, ningnitope taung aingso nina kora ye giro measanene. Tani ena Kapaneam atu yasaawiya nae nigiwangne. Arare ning yemedeka ayero napo susuwa nina-ina atu yeganene.’ Niye na eno ayero sarineita,nowa.” 24Ayero sero aune eyero sena, “Nameba niye eno sinena. Porofete zo menenapo susuwa nuna-una atu ge sai okonigarineya. 25 Ewowo mani ninae meneporofete Eliyara ge oko nigao yewa. Ayewagiro Tuwa Bayaumene senu wa oko wosaowari gege posinaunu dawang etama auneino 6 ayero aung yena. Be aunedora botiyobainakamakasa yenubaunogagamo ibonomamaga yetugao daigairomene Isreli taw-ingna atu nasani nona minao kau nasaninauwa. 26 Arata Tuwa Bayau nung Eliyasenu Isrelira bauno gamo zo yu magayaoauna-una oko baungna. Aung ara. Nungnung maze iyengtinu Saidon tawingnabaungnonapo Sarefat auna gege kasa yenaara. Awiya bauno gamo yu magayao zora-una atu kasa yero bauno awiya nona mi-naora sorepunasani mitauna. 27 Nupemadeka ayero porofete Elisa eno yewa ara.Nung nasani nauna be aune emo bozotauyaore daigairo Isreli emora-una atumi-tauwa. Arata nung nunae-una zo oko korayenu iwaing yena. Aung ara. Siria taw-ingna emo zo yazo Neaman nung awiyagege kora yenu iwaing yena ara.” Yesumene ayero sena ara. 28 Ayero senu emoyere ibu mokora mitiwa awong amimenege awiya nigiwa tini kapenu 29awong irop-uro Yesu saniro puro napo bautara ba-muwa ara. Napo nunae awiya diri zoraika tame atu mitauna, arare awong nungpuro baung diri auna deung bera yeronung au kowara gari yewa ara. 30 Aratanung nunae-una towang atu ang yero doro

baungnu aung yena arauwa.Yesu mene emo zora-una atu iwae zo

tunena.Mk 1:21-28

31 Nung wosiro Galilaya tawingna napozo yazo nuna Kapaneam auna baungna.Baungno atumitasani aune Sabat iya be zoauna atu emo bauno eno ge tugata yena.32 Ayero yenu awong ge nuna nigiro wa-wong di gamuwa. Awiya noeno okowata,ge nuna awiya putoungne. 33Be aune emozo yere ibu mokora atu mitina awiya iwaemene nuna-una mokora mitauna. Nungamimenebe kerero eyero sena, 34“Ae, YesuNasarete napora emo, ning no yari seronanae-una butunesi? Ning Tuwa BayauraMani iwaing pewayao.” Ayero sena ara.35 Arata Yesu mene nung gona nasanieyero sena, “Ning ge doro emora mokoraatu kasa yero bung, babase.” Ayerosenu iwae amimene emo awiya augainuemora towang atu zuwe tawingna gainaara. Arata iwae mene emo awiya okogera yao yero doro baungna ara. 36 Ayeroyenu emo apakana amimene wawong digauno nuka nuyetope eyero wina-se yewa,“Emo ewiya nono yao i? Nung iwae enoge putoungne sinoi iwae mene ge nunadiungno emo doro bautunowi.” Ayerosewa ara. 37 Ayenu Yesura bowi amimenetawing auna napo sero baungna arauwa.

Yesu mene Petorora imeti kora yena.Mt 8:14-15; Mk 1:29-31

38 Yesu nung iropuro yere ibu awiyadoro Simonna gare witina. Simonnaimeti yaya taung kokoni baina awiya puromitina, aeno awong Yesu yausero nungkora yaise sewa ara. 39 Asewa giro nungbaungno nuna-una nugu dopero yayaawiya gona yenu yaya aung yena ara.Aung yenu bauno amimene mena iropuroawong kora yena arauwa.

Yesumene emo bauno daigairo kora yena.Mt 8:16-17; Mk 1:32-34

40 Ture itinenu Sabat iya be awiya aungyenu emo bauno mene didikaing nunaeyaya ewego-papego puro mitiwa awiyapuro bungnuna-una yewa ara. Ayero yewanung emo bauno awiya wawong pu ziyegairo awong apakana kora yenu iwaingyewa ara. 41 Ayero nenu iwae ena meneemo bauno daigairo awiya doro bautu-nasani eyero sewa, “Ning Tuwa BayauraMani.” Arata nung awong gona yero ge saoawang sena. Awiya noeno okowata, awong

Page 92: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 4:42 89 LUK 5:16nung Yuda emora Sorao Emo yazo Kristoyero nauna awiya gigiwa.

Yesu mene buro yero napo enanabaungna.

Mk 1:35-3942 Gora-gara nung napo awiya doro

agewa zo emo aung auna baungna. Ayenuemo bauno mene nung tamari sero nuna-una baungno nung awong doro babao enoawang sewa. 43 Arata nung awong enoeyero sena, “Tuwa Bayau nata Tuwa yeronariniya auna Bowi Iwaing awiya na napoenana atu dema nasani sarinena. TuwaBayau mene na buro awiya yanese seroiyengtinu bumuwang ara.” 44 Ayero seronung Yuda emora yere ibu sero auna atunasani ge tugata yao buro yero nasaninauna arauwa.

5Yesu mene senu Petoro wo daigairo

pungna.Mt 4:18-22; Mk 1:16-20

1 Be zo Yesu mene ou nazi yazo Gene-saret* auna bage atu dopero mitinu emobauno daigairo mene Tuwa Bayaura genigari sero nuna-una buro kasa yero wina-mise yewa ara. 2 Anewa nung wang etobeou nazira bage mitiwato gigina ara. Arataemo wo pumao emo awong wang etobeawiya doro moga sayao buro nasani mi-tiwa. 3 Anewa nung wang zora witina,awiya Simonna wangna atu witina ara.Ayero atu nung Simon senu wang isenubago doro maingkoka baungno dopenunung wang tame adungno emo bauno enoge tugata yena ara.

4 Nung ge sero aung yero aune Si-mon eno eyero sena, “Name ou kururababanane aune niye moga augairo wopumae.” 5 Ayero senu Simon mene geabena eyero sena, “Gipao emo, nae pingewiya wo buro baina teba nenane iyagaiya, arata wo zo oko pumao yetenane.Arata nine sinesa giro sana moga augayawosariniya.” 6 Ayero senu awong ayeroyewa aune wo daigairo dero tatakasewamoga zanari nete sekawa yena ara. 7Ayeroyenu giro awong otao mani nunae wangzora mitiwa amimene buro awong sore-maese sero asawa yewa. Ayero yewaawong buro wo puro pu wang etora gaiwabebunu wang eto deka ayero nosari sero

yewato ara. 8 Ayero yenu Simon Petoronung tani awiya giro Yesura-una tera nugudaung atu boma gaero eyero sena, “OTuwa, na emo meko, arare ning na dorobaung.” 9 Ayero sena. Noeno okowata,nung aune emo ena nung aune dema mi-tiwa amimene wo benaung ewego-papegopumuwa awiya giro awang yewa ara.10 Zebedira mani emodi etobe YakobotoYohane awongto Petoro aune dema woburo nasani yero nauwato amimene demagiro awang yewato ara. Ayero yewa Yesumene Petoro eno eyero sena, “Ning awangoko yase. Ning yeme zayero emo baunopumaora buro nasani narinesa.” 11 Ayerosenu awong wang etobe isewa witiwatonona apakana awiya doro nung ago yerobamuwa arauwa.

Yesu mene emo zo bozo tauyaore korayena.

Mt 8:1-4; Mk 1:40-4512 Napo nugu atu emo zo mitauna.

Nung bozo tauyao witao mene taungaingso nuna meko yao. Arare Yesu napoauna kasa yero nenu emo amimene Yesugiro nuna-una baungno boma gaero koinggairo eyero sena, “Tuwa, ning putoungnina mitiya, arare ning na kora yari yerogiro kora yasa iwaing yarinena.” 13 Ayerosenu Yesu mene wawong pugairo nungding yero eyero sena, “Yore, na ayeroyari kotupunena. Arare bozo nina aungyai ning iwaing pewa yase.” Ayerosinenubozo tauyaonunamena aung yewa.14 Ayero yenu Yesu mene ge tau-tatawareyao nung eno eyero sena, “Tani ning enoyetena auna bowi awiya emo zo eno okosase. Ning baung, taung aingso nina pirisaeno gipasa gae. Ayero nasani nona Mosemene Tuwa Bayau eno pugaese sena awiyapugasa yaya nina aung yetiya auna susuwagiro baingtarineya.” Ayero sena arauwa.

15 Ayero senata tani ena yero nasaninauna auna bowi awiya soma serobaungna. Arare emo bauno daigairomene nuna-una atu ge nigari serota yayanunae kora yai iwaing yaise sero nuna-una butunauwa. 16 Ayero nauwa nung beozaung baung soma emo aung auna yeroisa sero nauna arauwa.

Yesu mene emo zo te wawong meko yaoawiya kora yena.

Mt 9:1-8; Mk 2:1-12* 5:1: Ou nazi zo mitiya auna yazo etama. Zo awiya Galilaya, zo awiya Genesaret, zo awiya Taibirias. Yohane 6:1awiya zazagairo gi.

Page 93: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 5:17 90 LUK 5:3617 Be zore nung emo bauno ge tu-

gata nasani mitinu aune Farisayo aunesao tauyao ge gipao emo ena awongdema ayero adungno mitiwa ara. Awongawiya Yerusalem napota Galilaya taw-ingna napo sero sero auna ta Yudaya taw-ingna napo sero sero auna atu buro mi-tiwa. Tuwara putoung yaya emo korayaora awiya Yesura-una mitina. 18 Arareemo ena awong emo zo gogara atu pugairodiungno puro bamuwa ara. Emo aunawetu awiya auno turero mapeta ine yao.Awong nung diungno puro garo mokorabaungno Yesura-una nugu pugari yewa.19 Arata emo bauno daigairo mene garogazewa. Ayewa awong emo yayare awiyapuro baung garomokora yaora nagibo kauyewa. Ayero giro nung puro garo ika tamewitiro garo eno be yero baero emo gogaredema puro pugaiwa wosina ara. Awiyaemo bauno Yesu aune dema mitiwa aunatowang wosiro Yesura benaungna kasayena ara. 20 Ayenu Yesu mene tumo diyaonunae giro emo aeno eyero sena, “Otao,na pasena nina disetena aung yetiya.”21 Ayero senu sao tauyao ge gipao emoaune Farisayo awong nuka nuyetope gewitao sinasani wina-se yewa, “Emo emiTuwa Bayau mene yaine yero niya. Emozo mene pasena disao ine teng oko. AwiyaTuwa Bayaura buro gege.” 22 Yesu nungkotumao nunae awiya mena yetine yerogiro ge nunae abena eyero sena, “Niyenoeno ayero kotupunei? 23 Name emoyayare aeno, ‘Iropu, ang yase,’ tebebaayero sanane nung oko ang yao yariniya,awiya name meng garinenane. Noenookowata, emo bauno mene ge nanamegaya ge iwao yariniya. Arata name, ‘Napasena nina disinena,’ tebeba ayero sari-nenane, awiya name meng oko garine-nane. Noeno okowata, emo bauno menege naname auna me awiya gao ine tengoko. 24 Arare na pasena disaora putoungpuro tawingna etu nona, awiya gaese serona ge ewiya dema nung eno sarinena,‘Na ning eno eyero sinena: Ning iropu,awao masi gogare nina puro nina-ina garebabase.’ ” 25Ayero sinenu nung emo baunomitiwa auna ditira iropuro awaomasi gog-are nuna puro Tuwa Bayaura yazo de ikagatinasani baung garo nuna-una yena ara.26 Ayero yenu emo apakana amimene girowawong di gamuwa ara. Ayero yero awongawang yero Tuwa Bayaura yazo de ikagatinasani ge eyero wina-se yewa, “Name

tani yeme gosinenane awiya benaung zoseka ara.” Ayero sewa ara.

Yesu mene Lewi yau sena.Mt 9:9-13; Mk 2:13-17

27 Ago Yesu mene doro ang yero bau-tunete diti yero takis pumao emo zo, nungtakis pumaora gare atu adungno mitina,awiya gigina. Emo yazo nuna Lewi. ArareYesu mene nung eno eyero sena, “Ningbung, na ago yase.” 28 Ayero senu nungiropuro nona apakana atu mitina awiyadoro Yesu ago yero baungna arauwa.

29 Lewi mene Yesu nung aune demanona minaise sero gare atu nona minaokora yena. Ayero yenu takis pumao emodaigairo aune emo ena dema nung aunedema adungno nona mininasani mitiwa.30 Atu mitiwa Farisayo ena aune dubununae-una sao tauyao ge gipao emo enaamimene Yesura buro-mani eno ge witaosinasani eyero sewa, “Ae, niye nono yerotakis pumao emo aune pasena emo awongaune dema tairo nonane oure mininei?”31 Ayero sewa Yesu mene ge nunae abenakapete gairo eyero sena, “Emo yaya aungmene doktara-una oko bautunowa. Arataemo yayare mene gege doktara-una bau-tunowa. 32 Na emo nao nuna pewayaoasinoiya awiya yausero pana dubo darawayaese oko bumuwang. Aung ara. Napasena emo awiya yausero pana dubodarawa yaese bumuwang ara.” Ayero senaarauwa.

Nona seminaora tani.Mt 9:14-17; Mk 2:18-22

33 Arare awong Yesu eno eyero sewa,“Yohanena buro-mani mene be ozaungnona minao seminiro isa sinasani nowa.Nupema Farisayora buro-mani mene dekaayero yero nowa ara. Arata buro-maninina mene zo nona oko seminao minaogege mininowa.” 34 Ayero sewa Yesumene awong eno eyero sena, “Emo baunoataora sao zuwao nasani mitaya emobauno atariniya amimene awong aunedema nariniya be aune nona seminaesesaya nigarineita? Aung ara. 35 Arata agoemo awiya iwo mene puro babaya aungyariniya be aune awong nona seminar-ineya. Deka ayero na eno yaya aune buro-mani nana mene nona seminarineya.”

Ge sekaremature pu dekaongna gowi serosena.

36 Yesu nung ge eniya zo dema awongeno sinasani eyero sena, “Emomene taung

Page 94: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 5:37 91 LUK 6:16wori sekara agewa maingkoka zo kaperotaung wori matura toto awiya gayao ineawiya teng oko arauwa. Emo zo meneayero yariniya, awiya taung wori sekaawiya yai meko yariniya. Ayero yai mobe maingkoka taung wori sekara awiyataung wori mature teng dekaongka okoyarineyato. 37 Nupema zo sana nigipu.Ou wain sekawa awiya emo mene womemena aingso matu auna sukumao ineteng oko ara. Emo zo mene ayero yai,ou wain sekawa mene titisero memenaaingso misai zanai ou wain yasa tawingnagariniya ara. Ayero yai meme aingso wa-timai zanero meko yariniya ara. 38 Emonung ou wain sekawa awiya meme aingsosekawara gege sukumaise. 39 Emo nungou wain matu minina amimene ou wainsekawa awiya oko aratapunoiya. Nungeyero sinoiya, ‘Matu mene zo nona nanaiwaing.’ ” Ayero sena arauwa.

6Sabat iyare buro yao eno awang sao mi-

tiya auna ge.Mt 12:1-8; Mk 2:23-28

1 Sabat iya be zore Yesu mene wuit burozora towang atu ang yena ara. Ayeronenu buro-mani nuna mene wuit me enagosero pumuwa. Puro wawong nunaemene binero kowerominiwa. 2AyeronewaFarisayo enamene giro eyero sewa, “Sabatiyare buro ayero yao awiya awang saomitiya, awiya noeno nei?” 3 Ayero sewaYesumene abena eyero sena, “Tani Dawidimene yena auna ungwe awiya niye okonigao mene saine neya, awiya! Na eyaoeno sinena. Be zore nung aune dubu nunaawong meri magayewa ara. 4 Ayero yewaDawidi mene Tuwa Bayaura ibu toiro ameTuwa Bayaura benaungna pugatinasaninauwa awiya puro minina ara. Ame awiyaawong emo wosao mene minaese sao okomitiya. Pirisa gege mene minaese saoara. Arata Dawidi mene miniro dubu nunadema pugainu miniwa Tuwa Bayau menegiginu meko oko yena. Niye ungwe awiyaoko gao ing?” 5Ayero sero susuuno awongeno eyero sena, “Na Emora Mani meneSabat iya be auna Tuwa yero nona.” Ayerosena arauwa.

Sabat iya zore Yesu mene emo zo wawongamao awiya kora yena.

Mt 12:9-14; Mk 3:1-66 Sabat iya zore nung yere ibu zora toiro

emo bauno ge tugata yena. Emo zo wa-wong me nuna amao amimene dema atumitina. 7 Arare sao tauyao ge gipao emoaune Farisayo dubu awong Yesu gera pu-gaora nagibo tamari sero nung etutinewaara. “Nung emo yayare awiya Sabat iya beeune kora yari nita aung ing,” asero etutinasani mitiwa ara. 8 Arata nung nutopekotumao nunae mena gigina ara. Ararenung emo wawong nuna amao aeno eyerosena, “Ning bung, towang etu dopase.”Ayero senu nung iropuro dopena ara.9 Ayero yenu Yesu mene awong eno eyerosena, “Na niye atata nena. Name taniiwaing Sabat iyare yanane teng yarinitatani meko yanane teng yariniye? Nupemaname emo soremanane iwaing yaya tengyarinita emo sisiganane meko yaya tengyariniye?” 10Ayero seronungditi dati yeroemo apakana mitiwa awiya giro aune emoaeno eyero sena, “Wawong nina iteti!”Ayero senu emo awiya wawong itetinuwawong nuna nupema iwaing yena ara.11Ayenu awong tini kapao bainakamapuronuka nuyetope eyero sewa, “Name tanino nung eno yarinenine?” Ayero sewaarauwa.

Yesu mene aposolo 12 yangtagairo puna.Mt 10:1-4; Mk 3:13-19

12Be aune Yesu mene isa sari diri witirobaungna. Baungno ping awiya nung TuwaBayau eno isa gege sinasani mitinu iyagaina ara. 13 Iya gainu nung wosiro buroemo nung ago newa awong awiya yausenu bumuwa nung nunae-una atu emo12 awiya yangtagairo puro yazo awenaaposolo asena ara. 14 Zo Simon, arataYesu mene yazo Petoro nung eno sena;zo Anderea awiya nung Simonna meta;Yakoboto Yohane; aune Filipto Batolomiu;15 Matiu aune Tomas; zo Yakobo awiyanung Alifayora mani; Simon awiya yazonuna Gewera* asinasani nauwa; 16 zo Yudaawiya Yakobora mani; ora Yudas Iskeriot,nung amimene ago Yesu keregairo iworawaweng pugaina.

* 6:15: Simon yazo nuna Gewera. Gewera auna susuwa eyao era: Simon nung dubu zo auna memba yero nasaninauna. Dubu amimene pu dekaongna gairo Roma emo tunero tawing susuwa nunae sorari sero nauwa.

Page 95: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 6:17 92 LUK 6:35Yesu mene emo bauno dubu bainane

auna atu buro yena.Mt 4:23-25

17 Arare Yesu awong aune dema diriatu wosiro baungno tawing garawi zorakasa yero emo bauno nung ago nauwaauna ena mene emo dubu baina aunedema dopero mitiwa tamuwa. Awiya emobauno witao nibamu Yudaya tawingnaarita Yerusalem napora aune wito beranapo eto Tayato Saidon auna atu buroaugairomitiwa tamuwa. 18Awong ge nunanigari sero, o nung yaya nunae korayaisesero buro mitiwa. Ena iwae mene mokoratoinu nauwa amaze Yesu mene kora yenaara. 19 Ayenu emo bauno apakana wa-wongmene nung inari yewa. Awiya noenookowata, putoung nuna mene emora-unaseuno awong apakana kora yena arauwa.

Yawa yawa yaore dubo minaore auna ge.Mt 5:1-12

20 Yesu mene emo bauno nung agonauwa awong awiya anuwing nasani eyerosena,“Niye emo bauno bogamasa, niye

amimene yawa yawa yepu.Niye Tuwa Bayaura napo auna gegeregao.21Niye dora botiyo ninae una kasa yero noi

nowa, niye amimene yawa yawayepu. Ago zamena simena ninaeuna atu kasa yariniya ara.

Niye emo bauno yeme zi sinasani miteya,niye amimene yawa yawa yepu.Ago niye gero iyarineya.

22 Ago emo bauno ena mene niye gayana Emora Mani auna dubu yaya awongtini kapao puro niye tunarineya, arita niyeeno ge meko sarineya, ayero yazo ninaeyaya meko yariniya, auna niye yawa yawayarineya. 23Niye eno ayero yaya giro niyeyawa yawa nasani wuyari-gamari yayamoko ninae iwaing yaise. Noeno okowata,zuma ninae uritira atu pumarineya awiyabainakama. Emo meko niye eno yarineyaauna ewowo awiya gitau deka ayero po-rofete emo ena eno nasani nauwa. Arareniye porofete emora te weso papatinasaninarineya.24 Ora niye wau emo, niye amimene gosi-

nasani aune neupu! Niye mokoninae iwaing yaora nona awiyayemaoko pupugaiwa.

25 Niye emo bauno zamena simenanenowa, niye amimene gosinasani

auneneupu! Agodora botiyoninaeuna atu kasa yariniya.

Niye emo gero itinowa, niye amimenegosinasani aune neupu! Ago niyedubo mininasani zi saya ziziungwosariniya.

26 Ago emo bauno apakana amimeneyazo ninae puro witarineya, awiya niyegosinasani aune neupu! Gitau ewowonunae mene porofete ge iwao eno dekaayero sinasani nauwa ara. Arare niye enoayero saya niye porofete ge iwao auna teweso papatinasani narineya arauwa.

Iwo eno dubora mono pumao auna ge.Mt 5:38-48

27 Niye ge nana nigitinowa, na niyeeno eyero sana nigipu. Niye iwo ninaeeno dubora mono pungpu. Niye taniiwaing emo tini kapao niye eno puronowa aeno yepu. 28 Emo waru ge niyeeno sarineya, awiya abena gao ge iwaingawong eno sepu. Arita emo niye enomekoyarineya, awiya abena awong soreuno isasepu. 29 Ora emo zo mene ning sowenaenabara dai giro ning meta yero enabagipe dae. Emo zo mene mo taung worinina pumai giro taung wori mokora demapugai pumae. 30Emozomenenonanina zoeno isa sai giro pugai pumae. Nupema emozo mene nona nina pumai giro abena pu-gaora ge oko sase. 31 Niye tani emo meneniye eno yaese aratapunowa teng dekaayero awong eno yepu. 32 Zo awiya niyeemo dubora mono niye eno pupunowaawong aeno abena dubora mono pumayaniye bowi yaneya? Pasena emo awongdeka ayero nasani emo awong eno dub-ora mono pupunowa aeno abena duboramono pupunowa ara. 33 Ora emo taniiwaingniye enoyeronowaaeno abena taniiwaing yaya niye bowi yaneya? Pasenaemo awong tani deka ayero yero nowa ara.34Niye emo ena eno nona ena pugairo nu-pema abena niye eno pugaese kotumayaniye bowi yaneya? Pasena emo awongdeka ayero nasani pasena emo ena enonona pugairo nupemanona awiya nupemakapete gairo pumari sinowa ara. 35 Arataniyemene zo iwoninae aeno duboramonopungpu. Niye tani iwaing awong eno yepu.Niye nona ena awong eno pugairo abenanona zo pumari sero oko kotumae. Niyeayero nasani nete ago zuma bainakamapumarineya ara. Ayero ago niye TuwaBayau ika nibamu mitoiya auna mani me

Page 96: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 6:36 93 LUK 7:6yarineya ara. Emo ena nung eno dangeoko sao yero nowa, arita ena mene mekonasani nowa. Awiya saineba, nung awongeno bayao noiya. 36 Niye yo-amao Mamaninae mene yero noiya ayero yepu.

Name zaz emo mene yaine oko yanene.Mt 7:1-5

37 Niye zaz mene yaine yero emo enaoko gera pugae. Ayero oko yao yarineya,awiya Tuwa Bayau mene niye oko gerapugariniya. Niye zaz mene yaine yeromou yao emo ena eno oko pugae. Ayerooko yao yarineya, awiya Tuwa Bayaumene mou yao niye eno oko pugariniya.Niye emo enana pasena ganena duwayaTuwa Bayau deka ayero pasena ninaeduwariniya. 38Niye nona emo ena eno pu-gaya giro Tuwa Bayaumene nona niye enopugariniya. Nung nona niye eno sukumaibe kiziba yero yasagai pumarineya. Niyenona emo ena eno pugarineya teng TuwaBayau mene niye eno pugariniya.” Ayerosena arauwa.

39 Yesu mene ge pungyao zo awongeno sinasani eyero sena, “Emo zo ditiguma yao amimene emo zo diti guma yaoaeno nagibo gipai teng yarinita? Aungara. Awongto etobe deka ayero kowarazuwarineyato ara. 40 Mani zo nigao gareatu nariniya amimene gipao maung nunadaigao ine oko mitiya. Nung nigao gitaupuro aune gipaomaung nuna ine yariniya.Arare gipao mani nina mene ning okodaigao yai giro nung gera oko pugase.41 Ning nono yero otao nina-una ditirauzozorumitiya awiya gosinasani nina-unaditi mokora i zizaing mitiya awiya okogiro baingtao nesi? 42 I zizaing nina-una diti mokora mitiya awiya ning okogao nasani otao nina eno eyero sasa tengyarinita? ‘Otao, nina-una ditira uzozorumitiya awiya pumane.’ Ge iwao emo,ning nitope nina diti mokora i zizaingmitiya awiya gitau puro aune giro baingtitinasani otao nina-una ditira uzozoru mi-tiya awiya pumasa teng yariniya.

I meko awiya me meko itinoiya.Mt 7:17-20; Mt 12:33-35

43 I iwaingmenememeko oko iyariniya.Deka ayero i meko mene me iwaing okoiyariniya. 44 Emo awong gitau i megiro aune i mekota iwaing ing, awiyagosinowa ara. Name yuwang me awiyaangsi tapo giginone auna atu oko iro mi-tai sukarinenane. Nupema guwawa me

awiya nibara atu oko iro mitai uwari-nenane. 45 Emo iwaing awiya kotumaoiwaing nuna-una mokora mitoiya, ararenung tani iwaing yero noiya. Emo mekoawiya nung kotumao memeko-mamekonuna-unamokoramitoiya, ararenung tanimemeko-mameko yero noiya. Dubo menedenenu mitoiya auna teng be mene kere-gairo sinoiya arauwa.

Garo yaora tani etobe.Mt 7:24-27

46 Niye nono yero begiti mene gege naeno, ‘Tuwa nana, Tuwa nana,’ asinasani gesinona awiya oko dimao yero nowi? 47 Zonung nana-una atu buro ge nana nigirodimariniya, susuwa nuna awiya emo zorapugairo sana nigipu. 48 Emo awiya nungemo zo garo yena ayao ine ara. Nung gitaukote me wauno ziwong pugairo susuwagaenu tauyenu aune garo pugainu dopenaara. Ago wabamu baina denu garo awiyaoko gisao tauyena. Noeno okowata, emoawiya garo tauyao yena. 49 Arata emo genana nigiro oko dimao yero noiya awiyanung emo zo garo tawingna tame pugairoyena ayao ine ara. Nung gitau kote meoko wamao. Nung garo auna ziwong tamepaka yero yena. Arare ago wabamu bainadero garo awiya denu mena uno zuwerokasero aung yena ara.” Ayero sena arauwa.

7Yesu mene gorobo emora gitau yao zo

auna soumani kora yena.Mt 8:5-13

1 Yesu mene ge awiya emo bauno enosenu aung yenu nupema baung Kapaneamnape yena. 2 Gorobo emo 100 auna gitauyao zo awiya atu mitina. Soumani nunazo awiya giro ara tapunauna amimene beaune yaya puro maga yari sero nasanimitina. 3 Emo gitau yao amimene Yesumitina auna ge nigiro giro Yuda emoradiya ena iyengtinu baungno Yesura-unaatu nung yausero eyero sewa, “Goroboemora gitau yao zo mene ning baungnosoumani nuna kora yasese siniya.” 4Ayerosero awong nupema Yesu eno ge tau-tataware yao sinasani eyero sewa, “Gitauyao awiya nung gorobo emo enana gi-tau yao ine okowa. Nung gitau yao emoiwaing. Arare ning soumani nuna korayasa teng yariniya. 5 Nung name Yudaeno nao iwaing yero noiya. Nung nutopegitau yere ibu naname zo yena.” 6 Ayero

Page 97: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 7:7 94 LUK 7:25sewa giro Yesu mene awong aune demabaungna. Baungno kasa garo nugu yenuaune gorobo emora gitau yao amimeneotao mani ena eno ge senu puro baungnoeyero sewa, “Tuwa, saineba, ning burobaina oko yase. Na emo iwaing oko, ararening garomoko nana-una towasa teng okoyariniya. 7 Nupema na emo iwaing okoamimene nina-ina nugu bana teng okoyariniya. Arare ning atu mitasani ge gegesasa soumani nana iwaing yariniya, awiyagosinena. 8 Noeno okowata, na emo gitauyaora ame-ame nona. Nupema goroboemo dubu ena mene nana-una ame-amenowa. Arare nane nunae-una zo babaisesana babariniya. Ora zo bumaise sanabumariniya. Nupema na soumani nanaburo yaise sana yariniya. Arare putoungnina-ina susuwa gigena kasaniya. Arare gegege sasa soumani nana iwaing yariniya.”Ayero sena ara. 9 Ayero senu Yesu menege awiya nigiro wawong di gauno ziruruyero emo bauno dubu baina nuna amenewa aeno eyero sena, “Na niye eno sananigipu. Na Isreli emo ninae-ina atu emotumo diyao eyao ine zo oko tamuwang.”Ayero sena ara.

10 Arare emo gitau yao nunae una gepuro bumuwa awong amimene nupemabaung gare yero soumani awiya iwaingyero mitinu gigiwa arauwa.

Yesu mene mani seka zo magayaora atuuwena.

11 Yesu buro-mani nuna aune baungnonapo zo yazo nuna Nen auna yari serobautunewa emo bauno dubu bainaamimene nuye ago yero dema bamuwaara. 12 Baungno napo auna atu kasa yeronapora goma auna towao bera atu towarisero newa aune napo auna emo baunoena mene mani magayao zo puro biritirababari sero puro bumuwa. Mani magayaoauna ai awiya nung yu magayao aunenung mani dekaongka gege ara. Ararenapo auna emo baunowitaomene iropurobauno aune dema butunewa. 13 Tuwanung bauno awiya giro nung eno yo-aungno giro nung eno eyero sena, “Ningzi oko sase.” 14 Ayero sero nung nugubaungno wawong goga tame pugainuemo mani gogare diungno newa amimenedopewa ara. Ayero yewa Yesu mene eyerosena, “Bouwa, ning iropasese sinena.”15Ayero senumanimagayao awiya iropuroadungno ge sena. Ayero yenu Yesu mene

puro ai nuna eno pugaina ara. 16 Ayeroyenu emo bauno witao amimene awangnasani Tuwa Bayaura yazo de ika yewa.Ayero nasani eyero sewa, “Naname-unatowang etu porofete zo kasa yetiya.”17 Ayero sewa Yesu buro nauna aunabowi amimene Yudaya tawingnata tawingenana-una baungno teng yena arauwa.

Yohane mene buro-mani etobe senuYesura-una bamuwato.

Mt 11:2-1918Yohanena buro-manimene Yesu buro

nauna auna bowi nung eno sewa. 19 ArareYohane mene buro-mani nuna etobeyausenu bumuwato awongto ge zo puroTuwara-una babaetose sena. Baungnoeyero saetose sena, “Ayero Kristo baisesao awiya ning arita, orata zo ago baigari diya yarinenine?” 20 Ayero senuemo etobe awiya baungno Yesura-unakasa yero eyero sewato, “Yohane ge ouzayero suwao emo amimene nato sesinina-ina butunenato. Nato ning eyeroatata yanetose sesiya, ‘Ayero Kristo baisesao awiya ning arita, orata zo ago baigari diya yarinenine?’ ” Ayero sewato ara.21 Arare be aune Yesu mene emo baunodaigairo auna yaya-biyaya noyao awiyakora yena. Anasani iwae sorowe mokoramitao awiya tunena, aune diti guma yaoawiya kora yenu diti pagaiwa ara. 22ArareYesu mene ge awongto eno abena eyerosena, “Nito yesese yero baungno nonayeme gosineyato, o ge nigitineyato awiyaYohane eno seputo nigae. Diti guma yaoawiya diti pagatineya; te meko yao awiyanupema ang neya; emo bozo tauyaoreawiya taung iwaing neya; dawong itigaoawiya ge nigitineya; mamagayao awiyaseka yero iropupuneya; ora bogamasaawiya Bowi Iwaing nigitineya. 23 Zo nungna eno gai mou oko yao yariniya amimeneyawa yawa yariniya.” Ayero sena arauwa.

24 Emo etobe Yohanena ge puro bu-muwato awongto amimene nupema terayesese yero bamuwato aune Yesu meneemo bauno dubu baina aeno Yohanena geungwe yena. Ayero nasani eyero sena,“Niye Yohane gari sero tawing emo aungauna bamuwa, awiya niye emo nono yaogari bamuwi? Niye emo turao zo bisimene teboza pisinoi buro baungno yeronasani noiya ayao ine awiya gari ba-muwita? Aung ara. 25 Niye emo nonoyao gari bamuwi? Niye emo zo taung

Page 98: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 7:26 95 LUK 7:45wori iwaingne nasani nauna awiya gari ba-muwita? Aung ara. Emo nona sekare yeronowa, o taungna nona ipu ewa-gaewa yaopupunowa, emo ayao awiya awong emotuwara gare mitima nowa ara. 26 Arataniye emo nono yao gari bamuwi? Niyeporofete zo gari bamuwita? Yore. Niyeporofete zo gari bamuwa. Arare na niyeeno ge me sane. Nung awiya porofeteara. Nune porofete nasani nauwa awiyadaigatiniya. 27Arare emo aeno ge gayao zoeyero mitiya,Ewiya gipu. Na bowi sao emo nana iyeng-

tarinena.Nung gitau yero nagibo nina kora yariniya.

28 Na niye eno sane. Yohane menetawingna emo apakana daigatiniya. ArataTuwa Bayaura napora gerao zo wosao ni-bamu amimene Yohane daigatiniya ara.”Ayero sena ara. 29 Emo bauno apakanaaune takis pumao emo awong ge awiyanigiro eyero sewa, “Yore, Tuwa Bayauratani awiya me ara.” Ayero sewa noenookowata, gitau Yohane mene awong ge ousuwena. 30Arata Farisayo aune sao tauyaoge gipao emo awong awiya Yohane meneoko ge ou suwao, arare awong Tuwa Bayaumene nagibo naese sena awiya awang seroyangduwa. 31 Arare Yesu mene eyerosena, “Arare na emo bauno yeme taw-ingna etu neya awiya nona nouna pugairosana teng yariniye? Niye emo nono yaoing? 32 Niye tani mani mamanikakaraine yero nowa. Mani mamanikaka napokakame atu adungno mitasani otao maniena yausero eyero sinowa, ‘Nae ge tuwariaeno niye yuno gogoing detenane, arataniye na oko wuyao yeteya. Nupema naeyo-amaora zi be yetenane, arata niye zi beoko yao yeteya. Arare nae nono yananegaya iwaing yariniye?’ Ayero sinowaara. 33 Ayero Yohane ge ou zayero suwaoemo amimene buro nuna zayero nonaminao ena semininasani ou wain demasemini nasani noi giro nung eno eyerosinowa, ‘Iwae nuna-una mokora mitoiya.’34 Nupema na Emora Mani mene kasayerononamininasani oumininasani ayeronona giro na eno eyero sinowa, ‘Gipu.Nung wiso minao nao emo. Nung ou wainyanakana mininiya. Nung takis pumaoemo aune Yudara sao tauyao ge dao emoauna otao.’ Niye na eno ayero sinowa.35 Arata nato buro yero nonato awiyaTuwa Bayaura kotumaora yero nonatoauna susuwa awiya buro nanato una me

menekeregatinoi emobaunogosinowameyero noiya.” Ayero sena arauwa.

Pasena bauno zo mene Yesura te saena.36 Farisayo zo mene Yesu nona mi-

naise sero garo nuna-una yunu baungnowitiro nona minaora masira atu adungnonona minari mitina ara. 37 Ayero mit-inu pasena bauno zo napo auna atu mi-tauna amimene ge bowi Yesu Farisayora-una gare atu nona mininasani mitinaawiya nigina. Ayero sewa nigiro gironung garewa daba mene yao auna ou serebainane awiya puro buna ara. 38 Ayeroyero baungno Yesura-una tera nugu atudopero zi sinasani mitinu ziziung meneYesura te gugusa yena. Ayero yenunung giti ai nuna mene dupenu soyenute nuna toko yena ara. Ayero yero ousere bainane amimene Yesura te suwenaara. 39Arare Farisayo emo Yesu yunu burogaro nuna-una yena auna yazo Simon,amimene tani awiya giro eyero kotuna,“Emo ewiya nung porofete me yero natisiya, awiya nung bauno emimene nungding niya auna susuwa gatiya. Nungawiya pasena bauno awiya gatiya.” 40 Emoayero kotupunenu giro Yesu mene nungeno eyero sena, “Simon, na ge zo ningeno sari kotupunena.” Ayero senu Si-mon mene eyero sena, “Gipao emo, ningge nina se nigane.” 41 Ayero senu Yesumene eyero sena, “Mani etobe awongtoabena emo zora-una yewato ara. Zo mene100 kina abena yena, arata zo mene zo10 kina gege abena yena. 42 Awongtoabena awiya nupema abena pugao ineawiya teng oko yao yena. Arare emoawiya abena awenato etobe deka awiyayangduna. Arare nunato-una awe meneemo aeno moko nuna iwaing yariniye?”43 Ayero senu Simon mene ge nuna aunaabena eyero sena, “Emo awiya abenanuna baina yangduna nung amimeneyariniya.” Ayero senu Yesu mene nungeno eyero sena, “Ning iwaing kotumesa.”44 Ayero sero nung diti ye bauno auna-una yero Simon eno eyero sena, “Ningbauno ewiya gi. Na garo moko nina-ina bumena ning te sayaora tani nanameawiya doro te sayaora ou na eno oko pu-gao yetesa. Arata bauno emimene zo tenana ziziung nuna amimene saetiya ara.Ayero giti ai nuna mene dupeti soyetiyaara. 45 Na nina-ina bumena ning na wa-wong oko inao yetesa ara. Arata bauno

Page 99: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 7:46 96 LUK 8:14emimene zo be na toiro bena atu zayero tenana yumao gege yupunasani mitiya era.46Ning giti ai nana uweri mene oko suwaoyetesa ara. Arata bauno emimene zote nana uweri sereyaore mene suwetiya.47 Arare na ning eno sane. Pasena nunawitao bainakama disetena aung yetiya,ka eno nung na eno yo-amao bainakamataungno na kora yetiya. Arata zo nungpasena nuna maingkokaka gege disananung abena na eno yo-amao maingkokakagege tamariniya.” 48Yesumene ayero seroaune bauno eno eyero sena, “Na pasenanina disetena ara.” 49 Ayero senu giroemo nung aune dema nona mininasanimitiwa amimene nuka nuyetope wina-senasani eyero sewa, “Emo ewiya nung nonoyao mene pasena disiniye?” 50 Ayerosewa, arata Yesu mene bauno aeno eyerosena, “Tumo diyao nina auna teng iwaingyetesa. Arare dubo iwaingne baung.”Ayero sena arauwa.

8Bauno ena Yesu ago nasani nauwa.

1 Ago Yesu mene napo babuzere ma-manikakare zipunasani Tuwa Bayau nataTuwa yero nariniya auna ge tugata nasaninauna ara. Atu buro-mani 12 nungaune dema nasani nauwa. 2 Bauno enagitau Yesu iwae nunae-una atu tunenaarita yaya meko nunae-una atu kora yenaawong amimene nung aune dema nasaninauwa ara. Nunae-una zo awiya Maria.Awong nung Maria Madala napora asin-auwa. Gitau Yesu mene iwae 7 nuna-una atu tunena. 3 Ora bauno Yoanaawiya nung Kusara bauno. Yu nuna meneHerodera garo diya nasani nauna. Orabauno zo yazo nuna Susana, aune baunoena dema, awong apakana amimene Yesuaune dema nasani nung aune buro-maninuna aune awiya wau nunae mene sore-punasani nauwa arauwa.

Emo zo mene nona we bure atu sesenaauna ge eniya.

Mt 13:1-9; Mk 4:1-94 Emo bauno dubu baina awong Yesura-

una buro augatinewa dubu bainane menenupema susuuno napo sero sero auna atubumuwa giro nung ge eniya zo awongeno sinasani eyero sena, 5 “Emo zo menenona we bure atu sesari sero baungna.Baungno nona we sesinenu we ena nag-ibe atu wosiwa ara. Nagibe atu wosiwa

emo bauno te mene patiwa, nupema enaawiya ni mamani mene taungno miniroaung yewa ara. 6 Ora we ena mene zoagewa daba mitina auna tame atu wosiwa.Wosiro pusasa yewa, arata tawing awiyaou aung, arare nona awiya irara yero ma-gayena ara. 7 Ora we ena mene zo i-we meko mitiwa auna atu wosiwa ara.We awiya i-were dema apakana teng-temopusasa yero iropuro i-wemene nona awiyaanenu me oko iyao yena ara. 8 Oratawe ena mene zo tawing me gawire aunaatu wosiro pusasa yero zaungno me witaoiwa arauwa.” Yesu mene ayero sero aungyero aune eyero sena, “Arare zo nungdawongne mene ge ewiya nigaese.” Ayerosena arauwa.

Yesu mene ge eniya sinauna aunasusuwa.

Mt 13:10-17; Mk 4:10-129 Buro-mani nuna awong nung ge eniya

auna susuwa keregaise sewa giro 10 nungeyero sena, “Tuwa Bayau nata Tuwa yeronariniya auna ge pungyero mitoiya aunasusuwa awiya niye ena mene nigaese saomitiya ara. Arata ena awiya susuwa nunapungyeromitai ge eniya gege sana nigaesesero sinona. Arare diti moko nunae menegaese, arata oko giro baingtaese. Awongungwe gege nigaese, arata awong ung-wena susuwa oko nigiro baingtaese.

Nona wera ge eniya auna susuwa.Mt 13:18-23; Mk 4:13-20

11 Ge eniya auna susuwa awiya eyaoera: Nona we awiya Tuwa Bayaura geara. 12 Ora we ena nagibe atu wosiwaauna susuwa eyao era: Emo awong genigitinowa, arata Sanda mene buro awongge awiya nigiro Tuwa Bayau tumo diyayanung awong sorero pumao eno, nung geawiya nunae-una kotumaora atu soreropupunoiya. 13 Ora we ena tawing agewadabare auna atu wosiwa auna susuwaawiya eyao era: Emo awong uritira genigiro dube pugairo yawa yawa nowa,arata awong tatai aung. Awong tumodiyaore nasani nowa etegao zo kasa noiaune awong tumo diyao nunae besinowa.14Orawe ena i-we towang atuwosiwa aunasusuwa awiya eyao era: Emo awong ge nig-itinowa, arata awong tawingna nona enokotung-katung nasani waumoni eno yawayawa nasani nona ipu ewa-gaewa yao aenodubo-dubo nasani nowa nona amimeneawong zipunoi me nunae oko kasa yero

Page 100: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 8:15 97 LUK 8:33baina noiya. 15 Ora we ena zo taw-ing iwaing gawire auna atu wosiwa aunasusuwa awiya eyao era: Emo awong ge ni-giro dubo nunae iwaing-kawaing auna pu-gairo iniro baingtiti nasani tau-tatawarenasani me tapunowa arauwa.

Waegao au wese atu pugairo pungyaoauna ge.

Mk 4:21-2516 Emo name damana gaero au apero

wese atu oko pugatinonane. Nupemaname damana puro opesa wese oko pu-gatinonane. Aung ara. Name puro ikogerura gatinonane. Awiya emo awongburo garo mokora toiro waegao gaese seroayero nonane. 17 Nona pungyao apakanaago kasa daung yarineya. Ora nona dowaoapakana kasa ye daung gaya emo menegarineya. 18 Niye ge nigari sero giro, ko-tungno baingtiro aune nigipu. Emo zonung ge me puro nariniya, awiya TuwaBayau mene ge me bainakama nung enopugariniya. Arata emo zo nung ge me okopuro nao nasani ‘ge me nana-ina mitiya,’asariniya, awiya Tuwa Bayau mene ge menuna-una atu sorero pumariniya.” Ayerosena arauwa.

Yesura ai metamaine.Mt 12:46-50; Mk 3:31-35

19 Be aune Yesura ai metamaine awongnuna-una bumuwa. Arata emo baunowitaomitiwa, arare awong nuna-una nugubabao awiya teng oko yena. 20 Ayenunewa giro emo ena mene nung eno eyerosewa, “Ai nina metamaine awong ninggari sero buro bautara atu doperomiteya.”21 Ayero sewa nung ge nunae abena eyerosena, “Emo bauno Tuwa Bayaura ge nigirodipunowa amimene ai nana arita meta-mani nana neya.” Ayero sena arauwa.

Yesu mene senu bisi baina binono dena.Mt 8:23-27; Mk 4:35-41

22 Be zore Yesu buro-mani nuna aunewang zora witiro nung awong eno eyerosena, “Name ou nazi buwagairo enabababanene.” Ayero sero buwagairo ba-muwa. 23 Bautunewa Yesu nung auritiawinenu bisi baina zo diri ina atu wosiou nazira yero kakawa dena. Ayero yenuwang beboga nosenu awong gera yari seronasani 24 giro baungno Yesu uwero nungeno eyero sewa, “Gipao emo, name gerayari sero nenane!” Ayero sewa nungiropuro bisire kakaware baina awiya gonayena. Gona yenu bisire kakawa bainane

awiya binono dena ara. Ayero yenu ouawiya kapu nupema aung yena. 25 Ayenunung awong eno eyero sena, “Niye nonoyero tumo diyao ninae besinei?” Ayerosenu awong awang yero kotung-katungnasani nuka nuyetope ge wina-se yerosewa, “Emo ewiya nono yao i? Nung bisirekakaware eno ge sesi ge nuna dimeyatoewiya!” Ayero sewa ara.

Yesu mene emo dau zora-una atu iwaetunena.

Mt 8:28-34; Mk 5:1-2026 Yesu buro-mani nuna aune mene

ou nazi zo Galilaya tawing enaba Gegesatawing enaba ayero mitowato auna atubuwagairo Gegesa tawingna kasa yewa.27-29 Kasa yero Yesu nung wang doro witiika nenu emo zo napo auna amimenenuna-una buna. Iwae ena emo auna-unamokoramitiwa. Gitau oune iwae amimeneemo awiya ozaungzaung darauno nasaninauwa. Emo ena awong emo meko awiyadiya nasani seni mene buninasani han-kap pugati nasani nauwa. Ayero nauwanung iropuro nona apakana awiya initinaunukasugatinaunu iwae amimenenungpuro baungno tawing agewa emo aungauna yero nasani nauwa. Nung mo aungnasani nauna. Nung garo mera oko aw-inauna. Nung biritira atu mitima awironasani nauna. Arare emo amimene Yesugiro aiyamama sero baungno Yesura-unatera atu zuwe tawingna gaina. Zuweroaiyamama yanakana sinasani eyero sena,“Yesu, ning Tuwa Bayau ika mitoiya aunaMani me nosa amimene na eno nomazeyari butunesi? Ning yaya buro na eno okopugase.” Ayero sena, noeno okowata, Yesumene mena iwae awiya emo doro babaesesena. 30 Arare Yesu mene nung atata yerosena, “Yazo nina aweni?” Ayero senunung eyero sena, “Yazo nana dubu baina.”Ayero sena, noeno okowata, iwae daigairomene gitau nuna-una toiro mitauwa ara.31Ayero senu iwae awong isa sinasani aiya-mama sero Yesu eno eyero sewa, “Naekowa iyaore auna babanenese sero okotunase.” Ayero sewa ara. 32 Pu dububaina diri deungna atu nona mininasaninewa, arare iwae awong Yesu eno eyerosewa, “Ning nigasa nae baungno pu dubuouna-una towanene.” Ayero sewa Yesumene ge nunae nigina ara. 33 Ayenu iwaeawong emo awiya doro baungno pura-unamokora toiwa pu dubu awiya yanakana

Page 101: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 8:34 98 LUK 8:56

sungno kowara baungno ou nazira guteroou miniro maga yewa ara. 34 Ayero yewapu diya awong tani awiya giro awang yerosungno baungno ge awiya keregairo emobauno napo bainanata agewa enana aenosewa ara. 35 Ayero yewa giro emo baunoawong tani awiya gari sero bamuwa.Baungno Yesura-una kasa yero emo iwaenung doro bamuwa awiya gigiwa. Nungmo awiro kotumao nuna nupema iwaingyenu nung Yesu aune dema tairo adungnomitina awiya giro awang yewa. 36 Ayeroyewa emo awong gitau tani awiya gigiwaamimene Yesu mene emo iwae nuna-unamitao awiya korayena auna ungwe awiyayewa nigiwa. 37 Arata Gegesa tawingnaemo apakana amimene awang yero Yesunung tawing nunae doro babaise sewa.Asewa giro nung buro-mani nuna aunewiti wangna yero yesese yero babari newa38 emo iwae nung doro bamuwa amimeneYesu eno isa sinasani eyero sena, “Na ningaune dema babari sinena.” Ayero senuYesumene awang sinasani nung eno eyerosena, 39 “Ning yesese yero napo nina-unabaungno Tuwa Bayau tani daigairo ningeno yetiya awiya sasa nigae.” Ayero senuemo amimene yesese yero baungno tanidaigairo Yesu mene nung eno yena aunage ungwe nasani emo bauno napo nuna-una aeno senu nigiwa arauwa.

Yesu mene bauno zo kora nasani aunesimai zora mani baunodi awiya dema uwenuiropuna.

Mt 9:18-26; Mk 5:21-4340 Yesu ou buwagairo nupema yesese

yero bunu emo bauno dubu baina nungdiya mitiwa amimene nung giro yawayawa nibamu yewa. 41 Aune emo zo yazonuna Yairo, nung awiya simai baina yereibu diya yero nasani nauna amimene buroYesura-una nugu baungno koing gairo isasinasani eyero sena, “Ning kara garo nana-una bung.” 42Ayero sena, noeno okowata,mani nuna baunodi dekaongka dawangnuna 12 gege amimene magayari nasanimitina. Ayero senu giro Yesu bautunenuemo bauno dubu baina mene nung putowang gairo bautunewa 43 bauno zo begiti yu pupunawe dunu dawang 12 ayaoyena awiya dema baungna. Arata emo zomene yaya nuna kora yaine yao teng okoara. 44 Bauno amimene Yesura-una bau-tara buro wawong pugairo Yesura taungwori be dingyena. Nung ayero nasani

nenu be ka aune yu pupunauna awiyasoyena. 45 Ayero yenu Yesu mene eyerosena, “Awe mene taung wori nana ding-niye?” Ayero senu awong apakana eyerosewa, “Na aung. Na aung.” Ayero serobamuwa Petoro mene eyero sena, “Gi-pao emo, emo bauno dubu baina menening kara puro pu towang gairo miteya,gosinesa!” 46 Ayero senu Yesu meneeyero sena, “Zo gitau wawong nuna nana-ina pugaiya, awiya yetine yetena, noenookowata, korayaora putoung ena nana-inaatu kasayero babi yatu tamena.” 47 Ayerosenu bauno awiya susuwa nuna pungyaoine teng oko yenu giro awang yero ip-inasani nuna-una nugu buro boma gitimene tawingna gaena. Ayero yero emobauno dubu baina mitiwa auna ditira atunung nono yero wawong pugairo Yesudingyena auna susuwa keregati nasaniyaya nuna mena aung yena awiya demasenu nigiwa. 48 Ayero senu Yesu menenung eno abena eyero sena, “Aya nana,ning tumo diyao nina auna teng iwaingyetesa. Ning dubo iwaingne baung.”

49 Nung ge sinasani mitinu emo zosimaira-una gare atu buro simai eno eyerosena, “Mani nina magayetiya. Arare burobaina gipao emo eno oko pugase.” 50Ayerosenu Yesumene ge awiya nigiro emo simaiaeno eyero sena, “Ning kotung-katungoko yase. Ning tumo diyaore gege nasamani nina iwaing yariniya.” 51 Ayerosero baungno simaira-una gare kasa yeroemo bauno nung aune dema garo mokoratowao awang sena. Awang sero nungPetoro, Yohane, Yakobo aune maina aimaungne awong awiya gege puro toiwaara. 52 Ora emo bauno witao mene zoawong mani eno zire-buware nasani mi-tiwa. Anewa Yesu mene awong eno eyerosena, “Niye zi oko sae. Nung oko ma-gayao ara. Nung auriti gege awiniya.”53 Ayero senu awong mani meba maga-yena awiya gigiwa, arare nung pusugairoitinasani izewa. 54 Arata Yesu mene manibaunodi auna wawong iniro yausero eyerosena, “Zebi, ning iropung.” 55 Ayero senumaina oweno nupema bunu mena irop-una. Ayero yenu Yesu mene nona pugayaminaise sena. 56 Arare maina ai maungneawongto tani awiya gigiwato beu dena.Arata Yesu ge tauyao awongto eno eyerosena, “Nito tani euna bowi awiya emo zoeno oko saeto.” Ayero sena arauwa.

Page 102: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 9:1 99 LUK 9:209

Yesu mene buro-mani nuna 12 aeno buropugaina.

Mt 10:5-15; Mk 6:7-131 Yesu mene buro-mani nuna 12 yau

senu bumuwa putoung tau-tataware yaoiwae apakana tunaora putoung, aritayaya-biyaya korayaora putoung awiyaawong eno pugaina ara. 2 Ayero awongbaungno Tuwa Bayau nata Tuwa yeronariniya auna ge sero gipinasani emobauno yayare kora yaese sero iyengtinaara. 3 Iyengtiti nasani awong eno eyerosena, “Niye nagibe atu nasani nonadaigairo oko pumae. Niye tungta ketewatanona minaota wau moni oko pumae. Niyetaung wori etobe oko pumae. 4 Ora niyeesewa yero garo zora towarineya awiyagaro dekaongka kamaze mitao masi yeroburo baungno nasani nete aune garoawiya doro babarineya ara. 5 Ora niyenapo zora babaya awong niye oko puro toigaro nunae-una yao yaya giro niye napoawiya doro te ninae aunapopodurere gayaawong tani nunae meko awiya kotumae.”6 Ayero senu awong bamuwa. Baungnonapo sero sero auna atu nasani BowiIwaing sero gipero anasani emo baunoyayare awiya korayewa arauwa.

Herode mene Yesura bowi nigina.Mt 14:1-12; Mk 6:14-29

7Emo tuwa Herodemene Yesu tani yeronauna auna bowi nigiro nung dubo etoyena. Noeno okowata, emo ena meneeyero sewa, “Yohane magayaora atu irop-uro niya.” 8 Arata ena mene eyero sewa,“Eliya nupema kasa yetiya.” Ora enameneeyero sewa, “Porofete gitaura zo seka yeroiropuro niya.” 9 Ayero sinasani newaHerode mene eyero sena, “Na Yohanenadubo kapewang. Arata emo awe meneni na ge bowi nuna nigitineni?” Ayerosero nung Yesu gaora nagibo tamari yenaarauwa.

Yesu mene emo bauno 5,000 aeno nonapugainu miniwa.

Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Yo 6:1-1410 Aposolo 12 awong nupema tera

Yesura-una buro buro apakana yewa aunaungwe yewa ara. Ayero yewa Yesu meneawong gege puro emo ena doro awongbaung napo zo yazo Besaida auna yewaara. 11 Ayero yewa giro emo bauno enamene nung tamari sero baungno nuna-una kasa yewa giro nung yawa yawanasani

Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniyaauna ge awiya awong eno sero giperoanasani emo bauno yayare awiya korayena ara. 12 Ayero nasani mitinu tureitinenu giro buro-mani nuna 12 amimenenuna-una buro eyero sewa, “Ning emobauno iyengti napo nugu miteya aunabaungno atu nona minao taungno miniroawae. Tawing name mitenane ewiyanona minao aung ara.” 13 Ayero sewa,arata Yesu mene awong eno eyero sena,“Nika niyetope nona minao awong enopugaipu minae.” Ayero senu awong sewa,“Nae nona minao daigairo aung. Naeame igiyao wawong zo aune wo etobeamimene gege miteya era. Ning nakananae baungno emo bauno euna nonaminao zuma gaero pumanenese kotungnosinesita?” Ayero sewa, noeno okowata,14 emo dubu awiya 5,000 amimene mitiwa.Ayero sewa Yesu mene buro-mani nunaeno eyero sena, “Niye sepu emo bauno5,000 amimene dubu sero dubu sero 50-50 yero adumae.” 15 Ayero senu buro-mani nuna deka ayero sewa emo baunoadumuwa ara. 16 Adungno mitiwa Yesumene ame wawong zo aune wo etobeaune awiya puro diti ika uritira yero TuwaBayau eno dange sero wore amere awiyaeegairo buro-mani nuna eno pugainuawong emo bauno eno bono yewa 17 emobauno apakana amimene miniwa tengyena ara. Ayero yero nona itoto duwa giroyangta gairo puro pu dekaongna gaiwasaka 12 teng yena arauwa.

Petoro mene Yesura susuwa keregairo,“Ning Sorao Emo nanae Kristo Tuwa Bayaumene iyengtina” asena.

Mt 16:13-19; Mk 8:27-2918Be zore Yesu nung isa sinasani mitete

aune buro-mani nuna nung aune demamitiwa awiya atata yero sena, “Emo baunomene na awe asero nowi?” 19 Ayero senuawong abena nung eno eyero sewa, “Enamene ning maze Yohane ge ou zayerosuwao emo asero nowa; ena Eliya aseronowa; ena porofete gitau nasani nauwaauna zo seka yero noiya asero nowa ara.”20 Ayero sewa nung eyero sena, “Aratanika niyetope na awe asero nowi?” Ayerosenu Petoromene abena eyero sena, “Ningawiya Sorao EmonanaeKristo TuwaBayaumene iyengtina ara.” Ayero sena arauwa.

Page 103: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 9:21 100 LUK 9:43Yesu nung magayero nupema seka yero

iropariniya auna ge sena.Mt 16:20-28; Mk 8:30–9:1

21 Yesu mene ge tau-tataware yaosinasani awong susuwa nuna awiyakeregairo emo zo eno sao awang senaara. 22 Nung awang sinasani eyerosena, “Na Emora Mani mene yayabiyayatamarinena. Ayero yanaYuda emora simaipirisa babuzere sao tauyao ge gipao emoreamimene na awang sero daya magayanawari be etama aung yai aune na nupemaseka yero iroparinena.”

23 Ayero sero nung nupema emo baunonung ago newa aeno eyero sena, “Zo nungna ago yari yero giro ara tamao nunaapakana doro be sero dubo minaore yayatamaore auna i pasao nuna diungno naago yaise. 24Ayero sinena, noeno okowata,zo nung nao nuna tawingna awiya soreropuro nari kotumariniya auna nao nunaaung yariniya. Ora zo nung tawingna naonuna na eno yero duwariniya amimenenao iwaing tamariniya ara. 25 Nupemaemo zo mene tawingna nona iwawaingapakana awiya pupunariniya arata ititinuna gera yai meko yariniya, awiya tengyarinita? Aung ara. 26Ora emo zo nung nata ge nana awiya awang sariniya, awiya naEmora Mani mene simao waegaore nanaaune Mamana angelo dubu pewa yetugaoauna simao waegaore awiya puro bumari-nena be aune na abena emo awiya awangsarinena. 27 Na ge me niye eno sinena.Emo ena etu dopero miteya amimene okomagayao naya Tuwa Bayau nata tuwa yeronariniya auna putoung kasa daung yaigarineya ara.” Ayero sena arauwa.

Yesura taung aingso darawa benaung zoyena.

Mt 17:1-13; Mk 9:2-1328 Yesu ge awiya senu wari be 8 ayao

aung yenu nung Petoroto Yohane auneYakobo awong awiya puro isa sari serodiri witiwa ara. 29 Nung isa sinasani mit-inu benaung nuna darawa yero benaungzo yenu taung wori nuna awiya waegaironeyang nibamu yena ara. 30 Ayero yenusao tauyao ge pugaora maung Mose auneporofete baina Eliya awongto amimenenung aune dema mitasani ge ungwe nungeno newato ara. 31 Awongto simao wae-gaore nunato aune dema buro Yesu meneYerusalem atumagayari nena auna ungweyewato ara. 32 Petoro otao nuna etore

diti morenu auriti awinete iropuro Yesurasimao waegaore aune emo etobe nungaune dema dopero mitiwato awiya gigiwaara. 33 Awongto Yesu doro babari newatogiro Petoro mene Yesu eno eyero sena,“Gipao emo, name etu mitenane awiyaiwaing. Arare nigasa nae kouboga etamasinanene — zo nina, zo Mosera, zo Eli-yara.” Ayero sena ara. Arata Petoronung oko giro baingtao nasani tebeba senaara. 34Nung ayero sinenu bereze zo meneawong worenu awong awang yewa ara.35 Ayero newa ge zo bereze auna mokoraatu eyero kasa yenu nigiwa, “Awiya Maninana. Na nung puro burora zawangyewang. Niye ge nuna nigipu.” 36 Geawiya aung yenu aune awong diti yeroYesu nata mitinu gigiwa ara. Arare awongbe aune tani gigiwa, awiya emo zo eno okosao dubo nunae-una atu mitaunu nauwaarauwa.

Yesumenemani zora-unaatu iwae tunerokora yena.

Mt 17:14-21; Mk 9:14-2937 Iya gainu awongdiri dorowosiwa emo

bauno dubu baina amimene buro Yesunagibe atu tamuwa ara. 38Ayero yewa emobauno auna mokora emo zo mene wawasero eyero sena, “Gipao emo, na isa ningeno sinena. Ning mani nana eno yo aung.Mani nana dekaongka gege. 39 Iwae zomene nung darauno noi ozaung be kereronoiya. Ayero noi iwae amimene nungdero musuna-masuna noi poro bera kisa-kisa yero nasani yaya bainakama tapunoiaune iwae nung dotinoiya. 40 Arare naburo-mani nina mene iwae tunaese serozi sero ayetena iwae tunero tetere teya.”41 Ayero senu Yesu mene ge abena eyerosena, “O niye emo bauno meko, tumodiyao aung. Na be nazigo buro ninae enotaung dedunasani narineni? Mani ninapuro nana-ina bung.” 42 Ayero senu nungmani nuna puro butunenu iwae mene au-gainu zuwenu puro awena-kawena yenaara. Arata Yesu mene iwae awiya gonayero mani awiya kora yero maung nunaeno nupema pugaina ara. 43 Ayero yenuemo bauno baina amimene Tuwa Bayauraputoung baina awiya giro yangka sero wa-wong di gamuwa arauwa.

Yesumagayao nuna-una ge nupema senube etobe yena.

Mt 17:22-23; Mk 9:30-32

Page 104: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 9:44 101 LUK 9:62Awong tani ena yena auna kotung-

katung nasani mitiwa Yesu mene buro-mani nuna eno eyero sena, 44 “Niye da-wong yawero ge ewiya nigiro baingtipu.Awong Emora Mani puro pu emo duburawaweng garineya.” 45 Ayero sena, arataawong ge awiya oko gao. Awong eyerokotumuwa, “Nung emo tuwa naname siyasero sinenane aune magayaora ge siniya!”Ayero kotungno ge auna susuwa awiyagigiwa beu dena. Arata awong ge aunaatata yao awang yero duwa arauwa.

Awe mene baina yero nariniye?Mt 18:1-5; Mk 9:33-37

46 Buro-mani nuna mene, “Yesu meneemo tuwa naname yero nai aune naname-una awe mene baina yariniye?” aunasero zabu bumuwa ara. 47 Kotumao awiyanunae-una mokora atu mitinu Yesu giginaara. Arare nung mani maingkoka zo puronuna-una deungbera pugainu nung aunedema dopenu 48 nung awong eno eyerosena, “Emo zo nung mani maingkokaewiya na kotungno kora yariniya, awiyanung na kora yetiya ayero yariniya ara.Ora emo zo nung na kora yariniya, awiyanung na iyengtinu bumuwang awiya korayetiya ayero yariniya ara. Emo zo ninae-una towang atu nung nutope puro wosironariniya, nung amimene baina yariniyaara.” Ayero sena arauwa.

Zo nung iwo niye eno oko yao yariniyaamimene otao ninae yariniya.

Mk 9:38-4049 Ayero senu Yohane mene eyero sena,

“Gipao emo, nae emo zo mene yazo ninayau sinasani iwae tuninenu gigiwangneara. Arata nung nae oko ago yao yeronoiya, arare nung duwaise sewangne.”50 Ayero senu Yesu mene nung eno eyerosena, “Niye nung duwaise oko sae. Zonung iwo niye eno oko yao yariniya awiyaotao ninae ara.” Ayero sena arauwa.

Samaria enameneYesununae-una babaoawang sewa.

51 Tuwa Bayau mene Yesu pumai witiuritira yaora be awiya nugu yena ara.Ayero yenu Yesu nung kotungno gironung Yerusalem babari denena ara.52 Anasani giro nung emo ena iyengtinu

gitau baungno nona nuna kora yari seroSamaria emora napo zora bamuwa ara.53 Bamuwa emo napo auna amimene Yesunapo nunae auna babao awang sewa.Awiya noeno okowata, nung Yerusalembabari nasani nena.* 54 Awang sewagiro buro-mani etobe Yakoboto Yohanemene nung eno eyero sewato, “Tuwa,nae yausanane uritira atu iyao wosiroemo bauno ewiya awaise a kotupunesita?”55Ayero sewatoYesu kapete gairo awongtogona yena ara. 56 Gona yero aune nungburo-mani nuna aune dema napo awiyadoro napo zora bamuwa arauwa.

Yesu ago yaora ge.Mt 8:19-22

57Awong nagibe atu bautunewa emo zomene nung eno eyero sena, “Ning natunatu babarinesa, awiya na teng ning agoyarinena.” 58 Ayero senu Yesu nung enoeyero sena, “Wo niniyang awong awaomasire. Nupema ni mamani deka ayeroawong uwangne. Arata na Emora Manimene zo niyang koma apegairo oregaoaung. Arare ning mena na ago yari okosase.” 59 Ayero sero emo zo eno eyerosena, “Ning bung, na ago yase.” Ayerosena ara. Arata emo awiya eyero sena,“Tuwa, ning nigasa na gitau mama nanamagayai mutero aune ago mene ning agoyane.” 60Ayero senu Yesu mene nung enoeyero sena, “Saineba, emo ititi aung meneyaine yero nowa amimene magayao emomutaese. Arata nine mene zo baungnoTuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya aunage bowi awiya sero gipero ayase.” Ayerosena ara. 61 Ora emo zo mene nungeno eyero sena, “Tuwa, na ning ago yari-nena. Arata ning nigasa na gitau baungnodubu nana wawong inane.” 62 Ayerosenu Yesu mene nung eno eyero sena,“Zo nung Tuwa Bayaura buro gege yarisero kotungno giro dubo dekaongka gegeyero yaise. Emo dubo eto nasani nowaamimene Tuwa Bayaura buro yaine yaoteng oko yarineya.” Ayero sena arauwa.

10Yesu mene buro-mani 70 burora babaese

iyengtina.* 9:53: Yesu awang sewa. Samaria emo bauno mene Tuwa Bayau bowi yari sero diri zo yazo nuna Gerasim auna atuaugairo Tuwa Bayau bowi yero nauwa. Ora Yuda emo mene zo napo baina nunae Yerusalem auna atu witiro TuwaBayau bowi yero nauwa. Yohane 4:20 awiya zazagairo gi. Arare Samaria emo mene Yesu Yerusalem baungno TuwaBayau bowi yari bautu nenu giro nung soremao awang sewa.

Page 105: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 10:1 102 LUK 10:201 Ago Tuwa mene buro-mani seka 70

eto eto iyengtiti nasani baungno napobabuzere mamanikakare nung nutope agobabari kotupunena auna babaese sena ara.2Ayero sero awong eno eyero sena, “Nonabure atu zaungno mitiya, arata pumaoraemo etoka gege.* Arare niye pumaoburora maung eno isa saya nung nonapumao emo ena tamai buro nuna aunababaese. 3 Niye burora baungpu. Na niyeiyengtitinena niyewo sipsipmanimamaniine yero eu sino miteya auna-una mokorababarineya, a gipu. 4 Niye moni woriretaketewata te soga oko pumae. Niye nag-ibe atu emo bauno taungno wawong iniroge ungwe oko yae. 5 Ora niye garozora towari yero giro eyero sepu, ‘Emobauno garo euna awiya Tuwa Bayauragao mene nunae-una mitaise.’ 6 Ayerosaya emo zo uritira gao pumari arata-punoiya amimene garo auna mitariniya,awiya gao ge sarineya awiya nuna-unaatu me yariniya. Ora emo zo uritira gaopumari sero ara oko tapunoiya amimeneatu mitariniya, awiya gao ninae nupemakapete ninae-ina gairo mitariniya. 7 Niyegaro dekaongka auna gege atu mitao masininae yero neupu. Atu nona minao oureniye eno pugaya giro awiya gege mini-nasani mitiungpu. Noeno okowata, buroemo awiya nung buro noiya auna zumatengpumariniya ara. Niye garo zorawitirogaya meko yai giro doro garo zora okotowae. 8Ora niye napo zora babaya awongniye otao yero nona niye eno pugarineyaawiya puro minipu. 9 Niye napo aunaemo yayare awiya kora yero awong enoeyero sepu, ‘Tuwa Bayau nata Tuwa yeronariniya auna putoung awiya ninae-unakasa yari sero niya.’ 10 Ora niye napozora babaya awong niye eno otao okoyao yaya giro niye baungno kakame atudopero eyero sepu, 11 ‘Susuwa ninae mekoawiya gaese sero nae napo ninae-una popote nanae-una takasesiya awiya dureregenane ninae-una babiya ara. Aeno niyesusuwa ewiya giro baingtipu: Tuwa Bayaunata Tuwa yero nariniya auna putoungawiya ninae-una kasayeti niye oko pumaoyeteya niye daigairo bautuniya.’ 12Na niyeeno sinena: Tuwa Bayau mene emo baunoawega-ziwega nasani abena pugariniya beaune napo Sodomna emo bauno abenamouyao tamarineya. Arata napo ge ni-

nae awang sarineya amimene abena mou-mesa yao nibamu tamarineya.

Napo ena mene dubo oko darawa yaoyewa auna ge sena.

Mt 11:20-2413 Oiye Korasin emo! Oiye Besaida

emo! Mouyao bainakama ninae-una kasayariniya. Na tani putoungne ena ninae-una atu yero nona awiya na napo Tay-ato Saidon auna atu yateni siya, awiyaawong yemaoko dubo darawa yero pasenanunae kotungno dubo mininasani motaung yiurire awiya awiro awetu suweromitateya. 14Tuwa Bayau mene emo baunoawega-ziwega nasani abena pugariniya beaune Tayato Saidon napora emo baunomene abena wosao tamarineya. Arataninae mene zo abena ninae bainakamatamarineya. 15 Ora niye Kapaneam emo,emo bauno mene yazo ninae de ikayarineita? Aung ara. Awong yazo ninaepuro wosarineya.” 16 Yesu mene ge ayerosero buro-mani nuna eno eyero sena, “Zonung ge ninae dimariniya, awiya nungge nana dipunoiya ayero yariniya. Orazo nung ge ninae awang sariniya, awiyanung ge nana awang sesiya ayero yariniya.Nupema zo nung ge nana awang sariniya,awiya nung Tuwa Bayau na iyengtinubumuwang auna ge awang sesiya ayeroyariniya.” Ayero sena arauwa.

Buro-mani 70 awiya nupema tera kapetegairo bumuwa.

17 Ago buro-mani 70 amimene yawayawa nasani kapete gairo Yesu eno eyerosewa, ‘Tuwa, nae yazo nina yausero nasaniburo yero nonane iwae dema ge nanaenigiro doro bautunowa.” 18 Ayero sewanung awong eno eyero sena, “Sandanung uritira atu zuwenu gigiwang, awiyanung bibiya papari noiya amimenewiwiri-weweri yero wosaine yena. 19 Niye eyeronigipu. Na putoung niye eno pugena.Arare niye yire gogoyangne awiya patayaniye gera oko yarineya. Niye iworaputoung teng puro wosarineya ara. Ayeroyaya nona zomene niye oko gera yariniya.20 Arata iwae mene ge ninae nigiro dorobautunowa aeno yawa yawa oko yae. Aungara. Niye Tuwa Bayau mene yazo ninaeuritira atu gaenu mitoiya aeno yawa yawayepu.” Ayero sena arauwa.

* 10:2: Soremao Ge zo Yohane 4:35 auna atu mitiya awiya gi.

Page 106: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 10:21 103 LUK 10:40Yesu mene yawa yawa nasani Tuwa

Bayau Maung bowi yena.Mt 11:25-27; Mt 13:16-17

21 Be aune Oweno mene Yesura mokobe bunu Yesu mene eyero sena, “O Mama,ning uritire tawingne auna Tuwa. Awongnuka nuyetope gosinowa emo baina yeronoiya emo ayao amimene putoung nina-una susuwa gao eno, ning puingtinosa.Arata awong nuka nuyetope gosinowamani wuire ine yero noiya awong enozo keregatinosa. Arare na ning bowinena. O Mama, ning ayero gege yariara tapunosa, arare na ning bowi nena.”Nung ge awiya Maung eno sero aungyero aune eyero sena, 22 “Mama nanamene nona apakana awiya wawong nana-una pugaina. Emo zo mene na MamanaMani auna susuwa awiya oko gosinoiya.Mama mene nata gosinoiya. Deka ayeroemo zo mene Mamana susuwa oko gosi-noiya. Na Mani mene nata gosinona.Ora na Mani mene Mamana susuwa emoena eno gipinona awong amimene Ma-mana susuwa gosinowa.” 23 Ayero serokapetegairo buro-mani nuna eno gegeeyero sena, “Niye nona benaung seka gosi-nasani neya aeno yawa yawa yepu. 24 Naniye eno sane. Gitau porofete daigairoaune emo tuwa daigairo awong amimenenona niye gosinowa awiya gari sero aratapunasani nauwa, arata awong oko gaonawe mamagayewa. Awong ge niye nigiti-nowa awiya nigari aratapu nasani nauwa,arata awong oko nigao yero nawe mama-gayewa.” Ayero sena arauwa.

Samaria emo zo mene iwo emo zo nagibeatu kora yena.

25 Sao tauyao ge nigao emo zo meneiropuro Yesu gaero gari sero atata yerosena, “Gipao emo, na nono yero nao meiwaing awiya tamarineni?” 26 Ayero senuYesu mene nung eno eyero sena, “Saotauyao ge no sero gayao mitei? Ningzazagairo gosinosita?” 27 Ayero senunung abena eyero sena, “Ara tamao ninabainakama awiya Tuwa Bayau nina auna-una mitaise. Ayero nasani dubore ititireputoungne kotumaore nina mene nungsou ye. Ora ning nitope ara tapunosa,deka ayero emo ena eno ye.” 28 Ayerosenu Yesu mene nung eno eyero sena, “Geabena awiya iwaing sinesa. Ning ayeroyero nete nao me iwaing tamarinesa.”29 Arata sao tauyao ge nigao emo mene

nung nutope yazo nuna yai iwaing yaisesero Yesu eno eyero sena, “Ora emo awemaze kora yanese sao mitiye?” 30 Ayerosenu Yesu mene ge abena sari nasaniungwe eyero dina ara. “Emo zo Yerusalemdoro Yeriko nape babari sero wosiro bau-tunenu emo memeko ena mene nagibeatu nung dewa magayari sero nenu nonanuna apakana sorero puro doro bamuwaara. Ayero yewa nung magayari seromitina ara. 31 Be aune pirisa zo menenagibo awiya ago yero wosiro bautuneteemo awiya giro doro daigairo deungberaziruyero baungna ara. 32Ayero yenu pirisadubura wawong mugo zo mene nagibeatu bautunete nuna-una atu kasa yeronung giro deka ayero daigairo deungberaziruyero baungna ara. 33 Ayero yewatoemo zo Samaria napora amimene nagibodeka auna atu bautunete emo awiya giroyo-amao baina nung eno tauna. 34 Ayerogiro nung nuna-una nugu baungno nunginiro ou wain aune uweri awiya iso nuna-una atu yasagairo dowena ara. Ayeroyero ininu iropunu wo dongki nuna aunatame pugainu adunu puro baungno es-ewa garora atu pugairo diya yena ara.35Ayero nenu iya gainu nung esewa garoramaung eno kina etobe pugairo eyero sena,‘Ning emo ewiya diya yero baingti. Oramoni nina nung eno duwarinesa awiyabe na kapetegairo barinena aune moninina abena pugarinena.” 36 Yesu meneungwe awiya diro aune emo aeno eyerosena, “Ungwe diyena awiya nigiro nonokotupunesi? Emo dewa magayari seromitina auna-una emo etama kasa yewa,nunae-una awe mene emo korayao emoyeni?” 37 Ayero senu sao tauyao ge nigaoemo mene eyero sena, “Emo nung yo-auno soreuna amimene korayao emo meyena ara.” Ayero senu Yesu mene nungeno eyero sena, “Arare ning baungno dekaayero nasani neu.” Ayero sena arauwa.

Matato Mariara ungwe.38Yesu buro-mani nuna aune bautunete

napo zora kasa yewa bauno zo yazo nunaMata amimene nung puro garo nuna-unabaungna ara. 39 Matara yao yazo nunaMaria amimene buro Tuwara te nugu atuadungno ge nigitinasani mitina. 40 ArataMata mene zo nona minaora buro bainanasani kotumao gayang-gayang tauna ara.Ayero yero baungno Yesu eno eyero sena,

Page 107: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 10:41 104 LUK 11:21“Tuwa, yao nana na doti na nata nona mi-naora buro nena, awiya gigesa teng nita?Ning nung se na soremae.” 41 Ayero senuTuwa Yesu mene ge nuna abena eyerosena, “Mata, Mata, ning nona baina aunakotumao nina sisigati nesa moko ninameko niya. 42 Arata nona dekaongka gegepumanenese sao ara. Maria nung nonaiwaing ewiya pumari aratapuniya. Ararenamenona iwaing awiyanuna-una atu okosorero pumanene.” Ayero sena arauwa.

11Isa saora susuwa.Mt 6:9-15; Mt 7:7-11

1Yesu nung agewa zora atu mitasani isasenu aung yenu aune ago buro-mani nunazomenenung eno eyero sena, “Tuwa, ningnae isa saora susuwa gipe. Gitau Yohanemene buro-mani nuna gipena, deka ayerogipase.” 2 Ayero senu nung awong enoeyero sena, “Be niye isa sari yero giro niyeeyero sepu:O Mama, yazo nina dang mitaise.Bung, dubo sero tawing sero auna Tuwa

nanae yase.3 Ma nae eno wari be sero pugatinosa

awiyayeme pugai.4Pasena emo enamene nae eno yero nowa

awiya yangdotinonane, aine ningpasena nanae yangdo.

Nae etegaora atu oko pugase.Isa ayero sepu.” Ayero sena arauwa.5 Ayero sero awong eno eyero sena,

“Na eyero gosinena. Ninae-una zo meneping tuno-tano iropuro baungno otaonuna uwero eyero sariniya, ‘O otao, ningnona minao ena mitai giro na eno pu-gai. 6 Otao nana zo nung nagibe atu angnete yemeneka keune buro nana-ina kasayetiya. Ayero yeti na nona minao aungware na isa nina-una butunena.’ 7 Ayerosai garora maung mene abena eyerosariniya, ‘Ning na eno buro oko pugase.Garo be nana gazao ara. Nupema maniawiso nana na aune dema masira etu aw-ineya ara. Arare na iropuro nona ning enopugaine yao teng oko nena.’ ” 8Yesu meneayero sero susuuno eyero sena, “Na niyeeno sana nigipu. Garo maung mene emoaeno, ‘Nung otao nana,’ asero oko iropuronona pugariniya. Aung ara. Arata saineba,nung garo be nimoi-namoi deduni gironung iropuro nona kau niya awiya tengnung eno pugariniya. 9 Arare na niye eno

sinena: Niye Tuwa Bayau eno isa sineteaune pumarineya. Niye kau yaora buronete aune tamarineya. Niye isa ninaemene garo be daine nasani naya TuwaBayau mene nigariniya. 10 Emo isa sinowaamimene pupunowa. Emo kauyaora buronowa amimene me tapunowa. Emo isamene garo be daine nowa auna isa awiyaTuwa Bayau mene nigitinoiya. 11 Oraninae-una emo zora mani mene wo enosai maung nuna mene yi meko mani enopugarinita? Aung ara. 12 Ora mani menemaung nuna eno ni muzu zo nung eno pu-gaise sai gogoyang zo pugarinita? Awiyadema aung ara. 13 Niye emo memeko-mamekomenemani awiso ninae eno nonaiwaing pugatinowa. Arare eyero gosi-nonane: Mama uritira mitoiya amimeneniye emo daigati nasani Oweno emo isasinowa aeno pugariniya.” Ayero senaarauwa.

Awong “Yesu mene Bielsebulra bera buronoiya” ayero sewa.

Mt 12:22-30; Mk 3:20-2714 Iwae zo emo zora-una toinu dau

yero ge aung nasani nauna. Arare Yesumene iwae awiya tunenu baungnu emoawiya Yesu aune dema ge wina-se yewatoemo bauno witao mene giro wawong digamuwa ara. 15Arata emo ena mene nungeno eyero sewa, “Nung iwae tuninoiya,awiya iwaera gitau yao Bielsebul aunaputoungna tuninoiya ara.” 16 Ayero sewa,nupema emo ena mene putoung nunaatata yero uritira tani putoungne zo yaigari sewa. 17 Arata nung kotumao nunaegiro awong eno eyero sena, “Dubu zogausero iwo wina-ye yarineya, awiya agosisigairo aung yarineya. Ora ibu be zoramani awiso awong iwo wina-ye yero netesisigairo aung yarineya. 18 Arare Sandamene soumani nuna eno iwo yero winadeyati siya, awiya putoung nuna mene nonoyero tauyero mitatiye? Niye na eno eyerosineya: Nane Bielsebulra putoungna iwaetuninona, asero nowa, 19 awiya ge ninaeme siya, awiya mani awiso ninae iwaetuninowa amimene ana putoungna iwaetunatei? Awong Tuwa Bayaura putoungnaiwae tuninowa, arare nunae mene geiwao ninae auna susuwa keregarineya.20 Na Tuwa Bayaura putoung mene iwaetuninona, arare Tuwa Bayau nata Tuwayero nariniya auna putoung ninae-unayemaoko kasa yero mitoiya. 21 Susuwa

Page 108: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 11:22 105 LUK 11:37nanato Sandato eyero mitiya era: Emozo tauyero gi ami iniro garo nuna diyayariniya, awiya nona-owi nuna iwaing mi-tariniya. 22Ayero nasani nai aune emo tau-tataware yao zomene kasa yero emo awiyadero gi ami nuna tumo didinoiya awiyapuro augariniya. Ayero yero aune nona-owi nuna awiya puro emo ena eno bonoyariniya. 23 Arare zo nung na otao okoyao yariniya amimenena eno iwoyariniya.Nupema zo nung na sorepunasani puropu dekaongna gao buro nana oko yaoyariniya amimene sisi-bura-bura yao buroyariniya.

Iwae nupema tera kapetegairo bumaoauna ge.

Mt 12:43-4524 Iwae mene emo zora-una mokora atu

kasa yero oregaora masi eu atu tamaribabariniya. Baungno oko tamao netegiro eyero sariniya, ‘Garo nana doro bu-muwang deka auna nupema kapetegairobabarinena.’ 25 Ayero sero baungno garoawiya sauno kora yeteya mitiya awiyagariniya. 26 Ayero giro baungno iwaeotao mani 7 nung ine okowata, meko ni-bamu, awiya puro buro garo dekaongkaauna toiro mitao-masi yarineya. Ayeroyaya emo awiya gitau meko nasani naunaamimene meko yore nibamu yariniya.”Ayero sena arauwa.

Ge nigao mene yawa yawa yaese sena.27 Yesu ayero senu aune emo bauno

mitiwa auna-una towang atu bauno zomene be kerero eyero sena, “Ai ninaning puro ami gaena nung amimene yawayawa yaise.” 28 Ayero senu Yesu meneeyero sena, “Ayao okowata. Emo baunoTuwa Bayaura ge nigiro dipunasani nowaamimene yawa yawa yaese.” Ayero senaarauwa.

Emo ena mene tani putoungne ena garisewa.

Mt 12:38-42; Mk 8:1229 Emo bauno witao buro augatinewa

nung awong eno eyero sena, “Emo baunobe yeme tawingna etu neya awong emobauno memeko-mameko ara. Awong taniputoungne zo yana gari sinowa. Aratatani putoungne zo oko garineya. Tani gi-tau Yonana-una atu kasa yena deka ayerokasa yai garineya. 30 Gitau Yona meneTuwa Bayaura tani Niniwe emo bauno

eno gipena, deka ayero na Emora Manimene Tuwa Bayaura tani emo bauno beyeme tawingna etu neya aeno giparinena.31 Tuwa Bayau mene emo bauno awega-ziwega nasani abena pugariniya be auneSiba tawingna bauno tuwa nung demairopuro emo bauno be yeme tawingnaetu neya auna susuwa keregai mouyaodimarineya. Noeno okowata, bauno tuwaamimene Solomonna kotumao bainakamaawiya sai nigari taung dero tawing ome-teoko auna atu buna ara. Arata na etudoperomitena amimene Solomon daigati-nena. 32 Tuwa Bayau mene emo baunoawega-ziwega nasani abena pugariniyabe aune Niniwe emo bauno mene irop-uro emo bauno be yeme tawingna etuneya auna tani meko nunae-una susuwakeregaya mouyao dimarineya. Noenookowata, Niniwe emo bauno awong Yonamene Tuwara ge tugata yenu nigiro dubodarawa yewa. Arata na etu dopero mitenaamimene Yona daigatinena.

Taungna waegao.Mt 5:15; Mt 6:22-23

33 Name damana gaero garo wese atukote wauno oko pugatinonane. Aung ara.Nupema au apero wese atu oko pugati-nonane. Aung ara. Emo gare toitinowaamimene waegao awiya gaese sero namegerura atu ikogatinonane waegatinoiyaara. 34 Diti moko nina awiya taung nina-una damana ine ara. Arare diti moko ninaiwaing mitai aune taung aingso nina dekaayero iwaing waegaore mitariniya. Oraditi moko ninameko yariniya, awiya taungaingso nina apakana deka ayero mumeyariniya ara. 35 Arare waegao nina-unamokora mitiya awiya mume yoiye seromokonina etutero diya ye. 36Taung aingsonina apakana waegao gege mitai agewamume oko yariniya, awiya damana memene waegati nasani name puro pu daunggatinoiya ayao ine yariniya.” Ayero senaarauwa.

Tani meko sao tauyao ge gipao emo auneFarisayo emo mene nasani nauwa awiya kere-gaina.

Mt 23:1-36; Mk 12:38-40; Lu 20:45-4737 Yesu ge awiya senu aung yenu aune

Farisayo emo zo mene nung aune demanona minaise sena. Senu giro nungFarisayora-una gare baungno tewora atu

* 11:38: Soremao Ge zo Matiu 15:2 auna atu mitiya awiya gi.

Page 109: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 11:38 106 LUK 12:3aduna ara. 38 Nung Yudara tani wawongsainasani nauwa* awiya oko yao tebebaadungno nona gege mininu Farisayo emoamimene giginu teng oko yao yena ara.39 Arare Tuwa mene nung eno eyerosena, “Farisayo emo niye au-tao taunggege sainowa ara. Arata moko ninaeugaing yaora tani aune pasena yaora taniamimene bebumao ara. 40 Niye emodau ara. Tuwa Bayau mene taungnemokore eto deka ayero yena ara. 41 Aratanona au-tao mokora miteya awiya niyepuro emo bauno bogamasa eno pugayaaune nona ninae apakana awiya pewayariniya ara. 42 Arata niye Farisayo emo,niye gosinasani aune neupu! Niye TuwaBayaura sao tauyao ge dipunasani noi-wangne tagorore zawingne yangtagairopu dekaongna gatinowa dubu wawongetobe noi aune dekaongka Tuwa Bayaueno pugatinowa ara. Arata niye taniiwaing awiya daigatinasani Tuwa Bayaueno dubora mono pumao auna tani awiyaoko yao nowa. Ora niye tani yero nowaawiya nasani ena sesena awiya demayateya, awiya teng yatiya. 43Niye Farisayoemo, niye gosinasani aune neupu! Niyeyere ibura atu emo baunona benaungnaadumari arataungno yero nowa. Emobauno mene kakame atu niye arugaeseyawa yero nowa. 44 Niye gosinasani auneneupu! Biriti tawing mokora mitoi emobauno mene oko gaine nasani biriti tameang yero taung beingtire yero nowa, biritiayao ine awiya niye ara.” Ayero sena ara.45 Ayero senu sao tauyao ge gipao emo zomene abena eyero sena, “Gipao emo, ningge awiya sesesa nae dema gapuniya ara.”46Ayero senuYesumene abena eyero sena,“Niye sao tauyao ge gipao emo, niye gosi-nasani aune neupu! Niye sao tauyao ge ni-naemou-mesa yao emo bauno eno pugati-nowa dipunasani yaya tapunowa. Aratanika niyetope awong soreuno wawong zooko pugatinowa aune awong nona mou-mesa yao awiya dipunowa. 47 Niye gosi-nasani aune neupu! Porofete aya-ewowoninae mene dewa mamaga-simaga yewaauna biriti nunae awiya ninae siuno ameroyero baingtiro nowa ara. 48Aya-ewowo ni-nae mene porofete dewa mamaga-simagayewa ninae porofetera biriti awiya siunoamero yero nowa. Ayero nasani aya-ewowo ninae-una pasena awiya gosinowaiwaing yero noiya, ayero niya ara. 49ArareTuwaBayau nigao iwaingne amimene niye

eno eyero sena, ‘Na porofete aposoloreiyengtana nunae-una babaya emo menetunaya zanaya ena daya mamaga yarineyaara.’ 50-51Be tawing kasa yena auna atu za-yero porofete dedunauwa mamaga nasaninauwa auna abena awiya emo bauno yemetawingna etu neya auna-una atu kasa yaisesero Tuwa Bayau mene ayero sena. AwiyaAbel dewa magayena auna atu gorobo za-yena awiya bao gege butunawe dunu auneZekaraya aita tumana atu dewa magayenaara. Arare na memokoba sinena. Poro-fete dewa auna abena awiya emo baunoyeme tawingna etu neya auna-una atukasa yariniya.

52 Niye sao tauyao ge gipao emo, niyegosinasani aune neupu! Ge porofetemene sero gainasani nauwa awiya niyeemo bauno eno oko keregairo baingtaoyero nowa, arare niye nao me tamaoraki yemaoko zokero puro nowa ayero niyaara. Arata niye nika niyetope nao meiwaing auna gare oko towao nasani auneena mene towari yero nowa giro gazinowaara.” Ayero sena arauwa.

53 Yesu garo doro kasa daung yeronenu sao tauyao ge gipao emo auneFarisayo emo awong tau-tataware yeronung ge tebe-tabe saise atata daigairoyewa. 54Ayeronasani nung etutinasani da-wong yawero ge zo sai gaya meko yai gironung kara gera pugari sero yewa arauwa.

12Etegaora tani awiya giro tema yepu.Mt 10:26-27

1 Emo bauno witao-nibamu amimeneaugairo gikisero te wina-pati newa beaune Yesu mene gitau buro-mani nunaeno eyero sena, “Farisayora yis awiyasuwaye ninae-una goiye sero umo yerobaingtiti nasani neupu. Awong me saonasani aune moko meko puro nowa ara.2 Nona apakana pungyao mitiya awiyaago kasa daung yariniya. Nona apakanadowao miteya awiya ago emo bauno menegarineya. 3 Niye ge mumene pungyerosinowa awiya ago emo baunomene warirenigarineya. Niye garomokora atu ge gugu-mamane didinowa awiya ago emo baunomene kakame atu dopero wawa sero gesarineya arauwa.

Name emo dekaongka gege awiya awangyanene.

Mt 10:28-31

Page 110: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 12:4 107 LUK 12:264 Otao mani nana, na niye eno

sane. Taung aingso ninae gege dayamagayarineya, arata auna tame nona zoniye eno yari sero putoung kau yarineya,awong awiya oko awang yae. 5 Niye emoawe maze awang yarinei, awiya na niyeeno giparinena. Niye emo nung emodai magayai au kowa iyaore auna gaoraputoung nuna-una mitiya, nung awiyaawang yepu. Meba sinena ara. Niye emoawiya awang yepu. 6 Niye gipu. Emobauno awong maket nasani ni nisokiyangwawong zo awiya toya etobe mene zumagainowa. Arata Tuwa Bayau nung ni manimamanikaka zo oko nuwegatinoiya ara.7 Nung giti ai ninae apakana zazagairogosinoiya. Niye awang oko yae. Ninisokiyang daigairo auna zuma awiyabaina aung. Arata ninae mene zo zumabainane.

Yesuramani yerononane, awiya keregari-nenineta pungyarinenine?

Mt 10:32-33; Mt 12:32; Lu 10:19-208 Arare na niye eno sane. Zo nung

emora-una benaungna atu, ‘Na Yesuramani yero nona,’ ayero sariniya, awiyana Emora Mani mene deka ayero TuwaBayaura angelo dubura-una benaungnaatu, ‘Nung awiya mani nana,’ ayero sari-nena. 9 Ora zo nung emora-una be-naungna atu na bewae yariniya, awiyana Tuwa Bayaura angelo dubura-una be-naungna atu abena nung bewae yarinena.10 Zo nung na Emora Mani eno ge mekosariniya, awiya Tuwa Bayau mene pasenaawiya disariniya. Arata zo nung Owenoizariniya emo auna pasena awiya disao ineteng oko ara. 11 Ora awong niye purobaung Tuwa Bayaura ibura yero diya emoaune emo yazore auna benaungna pugayaniye awong giro awang yero eyero okokotungpu, ‘Name abena awong eno nonosarinenine? Name ge no sarinenine?’Ayero oko kotumae. 12 Niye gera pugayaaune ge Oweno mene niye eno gipariniyaawiya sarineya.” Ayero sena arauwa.

Wau emo dau ine auna ge eniya.13 Emo bauno dubu baina awong auna

zomene Yesu eno eyero sena, “Gipao emo,ning sasa tato nana mene mama nanato-una nona awiya bono yero na agewa pu-gaise sinena.” 14 Ayero senu Yesu menenung eno eyero sena, “Awiya nono yaoi? Awe mene na zaz ninae yero nasaninona ninae bono yanese seni? Aung

ara.” 15 Ayero sero awong eno eyerosena, “Niye gosinasani aune neupu! Niyenona apakana aeno dubo-dubo oko yepu.Emowaure amimenewaumoni nuna aunanao iwaing oko pumariniya.” 16 Ayerosero awong eno ge eniya zo eyero sena,“Emo waure auna minao bure zaungnaara. 17 Ayero yenu wau emo nung eyerokotuna, ‘Na nono yarineni? Na nona nanawitao euna garo aung.’ 18 Ayero sinasanisena, ‘Na eyero yarinena. Na nonanagaro nana apakana kasero nupema babuzeyarinena. Ayero yero na wuitre nona nanaiwaing ena dema garo auna atu gurutuyarinena. 19 Ayero yero aune na eyerokotumarinena: Nona nana witao dawangdaigairo auna teng mitiya. Arare na yemeoregarinena. Na nona miniro ou miniroyawa yawa nasani mitarinena.’ Wau moniemo mene ayero sena ara. 20 Arata TuwaBayau mene eyero sena, ‘Ning emo dauine ara. Ning ping yeme eune maga-yarinesa. Ayasa nona apakana sosetesamitiya awiya zo mene pumariniya.’ Ayerosena ara.” Yesu mene ungwe awiya diroaune eyero sena, 21 “Zo nung taungnazamena simena gurutu yero puro nasaniaune Tuwa Bayaura benaungna atu dub-ora wau moni oko gurutu yariniya, awiyatani deka ayao ine nuna-una atu kasayariniya.” Ayero sena arauwa.

Kotung-katung oko yanene.Mt 6:25-34

22Yesumene buro-mani nuna eno eyerosena, “Arare na niye eno sana nigipu.Niye nao ninae eno kotung-katung nasanieyero oko sae, ‘Nona minao natu tamari-nenine?’ Nupema niye taung aingso ninaeeno kotung-katung nasani eyero oko sae,‘Taung wori natu tamarinenine?’ Ayerooko sae. 23Nona minao mene me oko niya.Nao mene me niya. Nupema taung worimene me oko niya. Taung aingso meneme niya. 24Niye ni owa kotungpu. Awongnona minao puro urero nasani oko yeronowa. Awong nona minao gurutu yaoragaro awiya aung ara. Tuwa Bayau menenona minao awong eno pugatinoiya ara.Arata niye emo bauno mene zo ni mamanidaigatineya ara. 25Ora ninae-una zo menenao nuna eno kotung-katung nasani netewari be ena tawingna nao nuna susumaisenupema susumai teng yarinita? Aungara. 26 Niye buro maingkoka ayero yaoine teng oko ara. Arare niye noeno

Page 111: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 12:27 108 LUK 12:47buro baina awiya eno kotung-katung yeronowi? 27 Niye i wuzi yero ditinoiya aunasusuwa awiya kotungno gipu. Awongasino aimaora buro oko yero nowa. Nu-pema mo gayaora buro oko yero nowa.Arata na niye eno eyero sinena: Gitau emotuwa Solomon mene taung nuna siunoamero yero baingtiti nasani nauna, aratasiuno amero yao nuna mene i wuzirasimao awiya oko daigaina. 28 I wuiyeme eu atu iwaing iro ditiniya, arataawiro gora awiya emomenewezero igiyarineya ara. Arata saineba, Tuwa Bayaumene sinoi simao iwaingne kasa yeroSolomonna simao iwaing awiya daigati-noiya. Tuwa Bayau mene ayero noiya,arare nung noeno niye eno mo taungworire oko tamao yariniye? O tumo diyaobesaore niye, nung niye mo taung worireiwawaing tamariniya. 29 Arare niye nonaminaore oure auna kotung-katung okoyae. Niye dubo eto oko yae. 30Tawing eunadiga emo awong kotung-katung nona enatamaora yero nowa ara. Arata Maung ni-nae mene nona minaese yero noiya awiyagosinoiya. 31 Iwaing nibamu awiya niyeTuwa Bayaura nao seka tamari kotumayaaune nung auna tame nona ena dema niyeeno pugariniya arauwa.

Nona iwaing uritira atu gurutu yao aunanai.

Mt 6:19-2132Dubumaingkokaniye, niye awangoko

yae. Maung ninae mene nao sekawa niyeeno pugari mena senu tauyena. 33 Niyenona ninae apakanamonina pugairomonipuro moni awiya emo bogamasa soreunoawong eno pugaipu. Niye moni sisigairoaung yao ine teng oko awiya tamari yepu.Ayero nasani naya Tuwa Bayau mene uri-tira atu nona ipu ewa-gaewa yao sisigairoaung yao ine teng oko awiya niye eno pu-gariniya. Ugaing emo uritira oko miteya.Atu nona ziri oko dedunoiya. 34Masi waunina mitoiya, masi deka auna atu dubonina mitariniya.

Name kora makora nasani mitanene.35Niye geing ipura diro aunedamanani-

nae gaero kora makora nasani mitiungpu.36 Soumani ena awong emo tuwa nunaemene ana-bonene doro kapetegairo garobe dai mena iwari miteya ayao ine niyemitiungpu. 37 Emo tuwa mene burosoumani nuna oko auriti awao seka yeromitaya gariniya, awiya awong yawa yawa

yarineya. Na memoko nibamu niye enosane. Emo tuwa nung nutope soumainamo nona saora awiya wosogairo awongapara adumaese sariniya. Ayero yayanung nutope buro nona minao awongeno pugariniya. 38 Nung ping towangsingsang gairo barinita ping tuno-tanoaune buro soumani seka yero mitayagariniya, awiya soumani awong yawa yawayarineya. 39 Arata niye nona ewiya ko-tungpu: Garo maung mene ugaing emobaora be nuna gatiya, awiya nung ditiseka yero mitasani garo nuna diya yerobaingtai ugaing emo oko towatiya. 40 NaEmora Mani mene barinena, awiya na okobarinenita ayero sero naya be aune nabarinena. Aeno niye sosero benero nasanineupu.” Ayero sena arauwa.

Soumani mekore iwaingne auna ge eniya.Mt 24:45-51

41 Petoro mene Yesu eno eyero sena,“Tuwa, ge eniya nae eno gege sinesita emobaunoapakana aeno sinesi?” 42Ayero senuTuwa mene eyero sena, “Niye soumaniiwaing yero neupu. Soumani iwaingnung kotumao iwaing puro nai giro emotuwa nuna mene nung soumani nunaapakana diya yaise sariniya. Nung awongdiya nasani wo ma awong eno pugati-naise sariniya. Emo tuwa nuna meneburo ge awiya nung eno pugairo dorobaungno nariniya. 43 Arare soumaniamimene buro nung eno sao awiya tengdipunasani nai, emo tuwa nuna menekapetegairo buro buro nuna-una me girotani iwaing nung eno yai yawa yawayariniya. 44Nameba niye eno sinena. Emotuwa nuna mene diya buro baina nungeno pugatinasani nona nuna apakana diyayaise sariniya. 45 Arata soumani meneeyero sariniya, ‘Emo tuwa nana menaoko kapetegariniya. Nete ago kapete-gairo barinita nowa.’ Ayero sinasani nungzayero sou emore baunone dero usi-besinasani ana-bonene nasani ou tauyao min-inasani anasani dau yariniya. 46 Ayeronasani emo tuwa kapetegaora be nunaoko gao nasani ‘Nung mena oko kapete-gariniya’ ayero sinasani nai emo tuwanuna mene kapetegairo bumariniya. Burosoumani awiya yanakana wezero deroemo tumo diyao aung abena tamarineyamasi deka auna pugariniya. 47 Soumaninung emo tuwa nuna auna buro ge gosi-noiya, arata nung nona oko sosao yero

Page 112: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 12:48 109 LUK 13:7emo tuwa nuna auna buro ge awiya okodimao yariniya, awiya emo tuwa menenung meko nibamu dariniya. 48 Aratasoumani nung emo tuwara buro ge awiyaoko gao nasani abena meko tamaoranona yariniya, awiya emo tuwa nunamene nung maingkoka gege dariniya.Emo zo eno nona bainakama pugarineya,awiya nung abena bainakama pugaisesarineya. Nupema emo bauno mene emozora waweng atu nona witao pugarineya,awiya nung abena witao nibamu pugaisesarineya.

Yesura buro mene emo bauno gagausi-noiya.

Mt 10:34-3649 Na bumuwang, awiya tawing iyao

gamoyana awaise bumuwang. Araremenaawaise ayero kotupunena. 50 Na yayatame nanese sao mitiya, awiya ou burotawing topetitiniya ayao ine yaya menena topetariniya. Yeme na yaya aunaburo oko yao, arata kotupunena mokonana mou-mesa niya ara. 51 Niye naneburo tawingna dung gere winadere danaamaise kotupunowita, nowa. Arata ayaoaung ara. Na niye eno sane. Na bu-muwang, awiya emo bauno gagausari bu-muwang ara. 52 Yeme euneta ago ouneemo bauno wawong zo garo dekaongnamitarineya, awiya gausero dubu etobeyarineya. Etama awiya iwo etobe enoyarineya. Nupema etobe awiya iwoetama eno yarineyato. 53 Awong eyerogagausarineya: Maungne mani emodinuna aune awongto iwo wina-ye yariney-ato; ai mani baunodi nuna aune awongtoiwo wina-ye yarineyato; maingna aro aiimeti nuna aune iwo wina-ye yarineyato.”Ayero sena arauwa.

Nona kasa yariniya auna susuwa ganene.Mt 16:2-3; Mk 8:11-13

54 Yesu mene emo bauno eno eyerosena, “Niye bereze siwingyao dodopinoigiro mena eyero sinowa, ‘Wa wosariniya.’Ayero sinowa wa wowosinoiya. 55 Dekaayero soma gori ziwinoi giro niye eyerosinowa, ‘Gora wari baina posariniya.’Ayero sero nowa me yero noiya. 56 Niyege iwao emo me sao yero nowa! Niyetawingne berezera owe auna susuwa girobaingtitinowa. Arata niye nono yero beyeme euna susuwa oko giro baingtao yeronowi?

Name Tuwara ge bere-bere niganene.Mt 5:25-26

57Tani iwaing yaese sao awiya niye nikaniyetope nono yero oko wuyero gao yeronowi? 58Otao nina zo mene ning gera pu-gairo kotora babasese sariniya, awiya ningbere-bere nung aune dema kaunsolra-unabaungno ge awiya sero kora yeputo aungyae. Ayero oko yao yarinesa, awiya nungning puro zaz emora-una babai zaz emomene ning puro pu polisra-una gai awongning puro pu bunao gare garineya. 59 Naniye eno sane. Ning bunao garo tebeba okoduwarinesa. Ning gitau otao nina aunaabena apakana pugairo aung yero aunekasa daung yarinesa.” Yesu mene namege nuna bere-bere niganenese ayero senaarauwa.

13Emo dubo oko kapetegao yero nowa

awong amimene sisigarineya.1 Be aune emo ena mene Yesura-una

kasa yero eyero sewa, “Galilaya emo enamene wo dero aero puro Tuwa Bayau enozawing pugari sero newa aune Pilatomenege senu gorobo emo ena mene baungnoGalilaya emo awiya dewa magayewa yununae zawingna tame yasagaina.” 2Ayerosewa Yesu mene abena eyero sena, “Niyeawong eno eyero sineita nowa, ‘Pasenanunae mene emo enana pasena daigairomitina, aeno ayero magayewa.’ 3 Ayerooko sae. Arata niye dubo oko kapetegaoyarineya, awiya niye dema sisigarineya.4 Arata emo 18 gitau Siloam atu garo turatamere gamao amimene durero wosirodenu mamagayewa, awiya pasena nunaemene emo ena Yerusalem mitauwa aunapasena nunae daigaina aeno magayewa,ayero sinowita nowa. 5 Ayero oko sae.Ora niye dubo oko kapetegao yarineya,awiya niye dema sisigarineya.” Ayero senaarauwa.

I fik zo mene me oko iyao yena auna geeniya.

6 Yesu mene ge eniya zo eyero sena,“Emo zo gitau i fik awiya i buro nuna-unaatu urenu mitauna. Mitawe dunu nungme ena pumari buna, arata me aung ara.7 Ayao giro aune buro-mani nuna zo enoeyero sena, ‘Sana nigi. Na buro i fik mepumari kau nasani nete dotena dawangetama aung yetiya. Arare yete aung yae.Noeno okowata, i amimene tawingna gawi

Page 113: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 13:8 110 LUK 13:30puro aung yero noiya.’ 8Ayero senu buro-mani mene ge abena nung eno eyero sena,‘Emo tuwa, ning yangdo mitai dawangeuna mokora atu na tawing i susuwaradero baungno gapuro puro buro pugairoayana yai gane. 9 Dawang ago oune meiyariniya, awiya iwaing ara. Arata me okoiyao yariniya, awiya sasa yetarinena.’ ”Yesu mene ayero sena arauwa.

Sabat iya zore Yesu mene bauno zo korayero susuwa eyero gipena ara: Mani soremaoamimene Sabat iyara sao tauyao ge daiga-tiniya.

10 Sabat iya zore Yesu mene emo baunoyere ibura atu ge tugata nena. 11 Baunozo atu mitina, awiya iwae zo mene nuna-una mokora atu mitasani yaya nung enopugainu meko yero mitawe dunu dawang18 aung yena. Bauno awiya bisa guru-tusao, arare nung oko dopero baingtironauna. 12 Yesu mene bauno awiya giroyausenu bunu eyero sena, “Bauno, yayanina aung yetiya.” 13 Ayero sero wawongpaka baunona-una tame yenu bisa nunakorosena. Ayero yenu bauno amimeneTuwaBayaura yazo de ika yena ara. 14Korayena aeno yere ibura gitau yao emo tinikapao Yesu eno puna. Noeno okowata,nung Sabat iya aune bauno awiya korayena. Arare gitau yao emo mene emobauno eno eyero sena, “Buro yaora be 6mitiya. Arare niye be aune bungpu ko-rayae. Arata niye Sabat iya bera atu ayaooko yero yae.” 15 Ayero senu Yesu menege abena eyero sena, “Niye ge iwao emome sao yero nowa! Niye apakana Sabat iyaaune bulimakaota dongki ninae gare atubuninowamitima nowa awiya besero purobaungno nowa ou miniro nowa. 16 Aratabauno ewiya nung Abrahamna saisibunazo, awiya Sanda mene yemaoko bunenudawang 18 ayao aung yena. Arare na nungiya dang be eune besetena awiya nonoyero gigeya meko niye?” Ayero sena ara.17 Ayero senu emo iwo nuna awiya menggaiwa ara. Ayero yewa emo bauno menenung buro apakana yenu iwaing gege yenaauna yawa yawa yewa arauwa.

I mastetra me auna ge eniya.Mt 13:31-33; Mk 4:30-32

18Yesu mene ge zo susuuno eyero sena,“Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniyaauna susuwa awiya nona no ine ing? Nanouna pugairo sarineni? Susuwa awiyai zo mastet asero nonane auna me ine

ara. 19 Emo awong mastet me maingkokanibamu zo puro baungno buro nunae-unaatu urinowa. Awiya ago bairo bainakamayero i zo ine yero noiya. Ayero noini mamani mene buro i auna bowangnaatu uwang gapunowa.” Ayero sena ara.20 Ayero sero nupema eyero sena, “TuwaBayau nata Tuwa yero nariniya aunasusuwa awiya na nouna pugairo sarineni?21Awiya yis ine. Bauno zo mene tao bainazora atu plawa yisre pugairo dawenu yistoiro plawa punu titisena.” Ayero senaarauwa.

Garo be maingkoka auna ge.Mt 7:13-14, 21-23

22 Yesu mene Yerusalem babari serobautunete napo babuzeta mamanikakaauna teng bautu nasani uritira ge tugata-magata nasani baungna ara. 23Bautunenuemo zo nung eno eyero sena, “O Tuwa,Tuwa Bayau mene mani etoka gege soreropumarinita?” Ayero senu Yesu meneawong eno abena eyero sena, 24 “Niyeuritira garo be maingkokaka auna to-wari sero di gigi-gagi yero wetu wa-wongne tu diro kosopuro towae. Na niyeeno meba sinena. Emo bauno daigairomene atu towari yarineya, arata teng okoyarineya. 25 Ago garo auna Maung nungiropuro garo be awiya gazai auneniye burodaung dopero garo be dero yausero eyerosarineya, ‘Tuwa, ning garo be nae eno iwe.’Ayero saya nung ge abena eyero sariniya,‘Niye nami nei? Na niye oko gosinena.’26Ayero sai niye eyero sarineya, ‘Nae gitauning aune dema nona tao dekaongkaramininasani naungwane. Nupema gitauning napo nanae-una atu dopero nae gip-inauwasa.’ 27 Ayero saya nung niye enoeyero sariniya, ‘Niye nami nei? Na okogosinena ara. Niye awiya pasena emoara. Niye na doro baungpu!’ Ayerosariniya. 28 Niye gipu. Abraham, Isaka,Yakobo aune porofete apakana awongamimene Tuwa Bayaura-ina mokora mi-taya garineya, arata niye esegaya niyedaung mitasani zi aiyo gatiyo nasani mi-tarineya. 29 Emo bauno agewa wariwitaorata wari wosaora, ora ikata enakaauna atu buro Tuwa Bayaura nape toiroadungno nona minarineya. 30 Arata emogitau neya auna ena mene ago yarineya.Nupema ago neya auna ena mene gitauyarineya.” Ayero sena arauwa.

Page 114: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 13:31 111 LUK 14:15Yesu mene Yerusalem emo bauno eno zi

sena.Mt 23:37-39

31 Yesu mene ayero sinenu be dekaaune Farisayo ena mene kasa yero nungeno eyero sewa, “Herode mene ning darisiniya, arare ning napo ewiya doro agewazora babase.” 32 Ayero sewa Yesu meneawong eno eyero sena, “Niye baungnoeu sino meko aeno eyero sae: Yeme tagora mene na iwae tuninasani yaya emokora yarinena. Ayero yero gora mitetewari zo oune na buro nana besugarinena.33Yeme ta gora ta ogora aune na ang yeroYerusalem babarinena. Noeno okowata,awong porofete Yerusalem nape atu gegedaya magayai teng yariniya.

34 O Yerusalem emo bauno, Yerusalememo bauno. Niye porofete dedunowamaga yero nowa. Nupema ge emoTuwa Bayau mene iyengtitinoi ninae-inabutunowa awong awiya daba mene de-dunowa maga yero nowa. Kokora ai menemani awiso nunawati wese pugairo saniti-noiya, deka ayao ine nane emo bauno niyepuro pu dekaongna gari yero nona niyeawangnowa. 35TuwaBayaumenenaponi-nae dotiniya, awiya gipu. Nupemana ge zosana nigipu. Niye na oko gao nasani neteeyero sinasani aune na nupema garineya,‘Tuwara bera butuniya, nung awiya bowiyanene.’ ” Ayero sena arauwa.

14Yesu mene emo zo karuwitao awiya kora

yenu iwaing yena.1 Sabat iya be zore Yesu mene baungno

Farisayo emo gitau yao zo auna gare atunona minari sero baungno mitinu nungSabat iya be awiya sisigai gari sero etutinasani mitiwa. 2 Atu mitiwa emo zokaruwitao awiya Yesura-ina nugu kasayenu gigina. 3 Giro nung sao tauyao gegipao emo aune Farisayo aeno eyero sena,“Name emo yayare awiya Sabat be aunekora yarinenineta aung ing?” 4Ayero senuawong abena ge oko sao mitiwa giro nungemo awiya kora yero iyengtinu baungna.5 Ayero yero aune awong eno eyero sena,“Ora ninae-ina emo zo mene nung maninuna zota bulimakao zo Sabat iyare ouwamao zo auna gutai nung karamena serowatimarinita?” 6 Ayero senu awong geabena sao awiya teng oko yero ge aungyewa.

Name naka nametope puro wosanenesesena.

7Yesu nung emo nona nung aune demaminari bumuwa awiya gigina. Awongnona baina minari ara tamuwa. Ayeroyewa giro nung awong eno eyero sena,8 “Ning emo zo mene aro ataora ana-bonene yero ning yausai baungno gironona baina oko puro minase. 9 Nonabaina purominarinesa, awiya emo zo yazobainane kasayai aune bonenena maungmene nona baina puro buro ning daigairoemo yazore aeno pugariniya. Ayero yainingmeng baina gatinasani diyasa gagazaiborabora yero mitarinesa. 10 Aeno emozo ning nona minaora yausariniya, awiyaning baungno nona maingkoka gege puromini. Ayero yasa aune bonenena maungmene buro ning eno nona memani pu-gariniya. Ayero yai aune emo nona min-inasani miteya amimene ning gaya emoyazore yarinesa. 11 Zo nung nutope taungpuro witariniya, awiya Tuwa Bayau menenung puro wosariniya. Arata zo nungwosiro nariniya, awiya Tuwa Bayau meneyazo nuna de ika gariniya.” Ayero senaarauwa.

Emo yausai buro nona minarineya aunage.

12 Yesu mene emo nung buro nonaminaise yausena aeno eyero sena, “Ningnona maingkokata nona baina yeroemo yumari yero giro otao mani, metamani, didikaing, nebu ena wau monineawong awiya oko yausase. Ayero yasaawong amimene ago abena yausaya ningbaungno garo nunae-una atu nonaminasaabena nina aung yariniya. 13 Ayero okoyase. Aeno ning ana-bonene baina yerogiro emo bogamasa, emo taung meko yao,te gimaota diti guma yao awong awiyayause. 14 Emo a yetugao amimene nonanina abena yao ine teng oko ara. Aenoning yawa yawa yarinesa. Ago emo baunoiwawaing magayaora atu iroparineya beaune Tuwa Bayau mene nona nina abenapugariniya.” Ayero sena arauwa.

Ana-bonene baina yenu duwa auna geeniya.

Mt 22:1-1015 Emo Yesu aune dema nona mini-

nasani mitiwa auna-una zo mene ge awiyanigiro nung eno eyero sena, “Zo nungTuwa Bayau nata Tuwa yero nariniyaauna nape atu nona minariniya amimene

Page 115: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 14:16 112 LUK 15:2yawa yawa yariniya.” 16 Ayero senu Yesumene ungwe zo nung eno eyero dina,“Emo zo nung ana-bonene bainakama yarinasani be pugairo emo daigairo meneburo nona minaese sena ara. 17 Arareana-bonene yaora be bunu soumani nunazo iyengtinu ge puro baungno emo gi-tau baese ge pugainu baungna auna-unabaungno awong eno eyero sena, ‘Niyebungpu. Nona apakana sairo zuweroyero sosetenane mitiya.’ 18 Ayero senuawong apakana amimene iropuro esegaburora yewa. Ayero nasani emo zo nungeno eyero sena, ‘Na bumatena, arata natawing seka zo zuma gaetena, arare nabaungno garinena. Ning baungno emotuwa nina eno sasa gai meko oko yae.’Ayero senu zo deka ayero sena, 19 ‘Na bu-matena, arata na bulimakao wawong etozuma gaetena mitiya, aeno na baungnowo ami buro yaya gari bautunena. Ningbaungno emo tuwa nina eno sasa gaimekooko yae.’ 20 Ayero senu zo mene eyerosena, ‘Na yeme yemeneka bauno sekaatetena, arare na baine yao awiya teng okonena.’ 21 Ayero sewa buro-mani yeseseyero baungno emo tuwa nuna eno gesewa deka ayero sena. Ayero senu garoramaung mene tini kapenu buro-mani nunaeno eyero sena, ‘Ningmena baungno napobainana nagibo babuzere mamanikakareauna baungno emo bogamasa, emo taungmeko yao, emo diti guma yao, emo temeko yao awong awiya puro bumasa garonana euna towae.’ Ayero senu buro-mani mene baungno nete aune kapete-gairo buro eyero sena, 22 ‘Tuwa, na ge ninadiungno besugena, arata adumaomasi enatebeba miteya.’ 23 Ayero senu emo tuwamene buro-mani eno eyero sena, ‘Ningnapo baina auna bautara baungno nag-ibo mamanikaka napo sero babao aunaatu emo bauno yuno puro basa towayagaro nana bebumae. 24 Na ning enosinena. Emo apakana gitau yau sewangamimene ana-bonene nana oko minar-ineya.’ ” Yesu mene ungwe awiya diroaung yena arauwa.

Name gitau kotungno baingtiro auneYesu ago yanene.

Mt 10:37-3825 Emo bauno dubu bainakama awong

Yesu aune dema ang yero bautunete auneYesu mene kapetegairo awong eno eyerosena, 26 “Emo zo nana-una buro na aune

dema nari yero giro nung ai maungtabauno mani awisoreta metamani nu ai-amonone nupema nao nuna dema oko pubautara gao yariniya, awiya nung maninana yero nao ine oko mitiya. 27 Zonung dubo minaore yaya tamaore aunai pasao nuna diungno na oko ago yaoyariniya, awiya nung mani nana yero naoine oko mitiya. 28 Ninae-ina zo menegaro bainakama zo yari yero giro nung gi-tau adungno zuma garora kotungno moninuna giro eyero sariniya, ‘Moni nana tengnita teng oko yao i?’ Awiya nung gitauayero oko yao yariniya, awiya ago nungziwong pugairo garo awiya yero aung yaoine teng oko yao yai aune 29 emo baunoapakana amimene nung giro sero iza-yarineya.

30 Ayero nasani nung eno eyerosarineya, ‘Emo emimene garo awiyazayetiya, arata nung oko yero aungyariniya.’ 31 Emo tuwa zo mene emo tuwazore winade yari yero giro gitau adungnoeyero kotumariniya, ‘Gorobo emo nana10,000 amimene iwora gorobo emo 20,000aune dema winade yaya teng yarinitaaung ing?’ 32 Ayero kotungno gai tengoko yao yai giro iwo akemitaya aune nungmono pumaora ge buro yari sero mani zoiyengtai iwora-una babariniya. 33 Arareninae-ina zo mene nona nuna pu bautaraoko gao yariniya, awiya nung mani nanayero nao ine oko mitiya.

Biyoung putoung aung auna ge.Mt 5:13; Mk 9:50

34 Biyoung awiya nona iwaing. Aratabiyoung mege aung yariniya, awiyaname nono yanane aune mege nunanupema kasayariniye? 35 Biyoung ayaoine amimene tawing gawi pugaine yaoteng oko. Nupema biyoung awiya tawinggawi pugaise nanamebulimakaora ze aunedema gurutu yanane teng oko yariniya.Name tebeba augatinonane ara. Zo nungdawongne mene ge ewiya nigaise.” Ayerosena arauwa.

15Lama tarayao auna ge eniya.Mt 18:12-14

1 Takis pumao emo aune pasena emoawong witao amimene ge nigari Yesura-ina nugu bumuwa. 2 Arata Farisayoaune sao tauyao ge gipao emo awong

Page 116: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 15:3 113 LUK 15:27amimene Yesu gigiwa meko yenu gugu-mama sinasani eyero sewa, “Emo awiyanung pasena emore otao nasani nonadema mininasani nowa.” 3 Ayero sewagiro Yesu mene ge eniya awong enoeyero sena, 4 “Ninae-ina emo zora lama100 auna zo tara yariniya. Ayero yailamana maung amimene lama 99 awiyaduwai nona mininasani agewa zora atumitaya nung lama tara yetiya awiya tamarisero buro yariniya. Buro yero bautunetetaungno 5 puro pu augape gairo yawayawa nasani puro kapete gairo bariniya.6 Puro buro garo nuna-una kasa yero otaonuna aune napo tayao nuna awiya yausainuna-una bumaya aune awong eno eyerosariniya, ‘Na lama nana zo tara yetiyaawiya taungno puro bena, aeno niye naaune dema tairo yawa yawa yepu.’ ” 7Yesumene ungwe awiya diro aune eyero sena,“Na niye eno sinena. Emo 99 ‘Iwaingnonane’ asinasani dubo oko kapetegaonaya uritira atu awong eno yawa yawabainakama oko yarineya. Arata pasenamani dekaongka amimene dubo kapete-gai aune nung eno uritira atu yawa yawabainakama yarineya.

Moni tarayao auna ge eniya.8 Ora bauno zo nung wan kina wa-

wong etobe nuna-una mitai ago zo tarayariniya. Ayero yai nung damana gaeroaune garo sauno kau nete tamariniya.9 Taungno puro aune otao mani aunenapo tayao nuna awiya yausai nuna-una bumaya awong eno eyero sariniya,‘Moni nana zo tara yetiya awiya kau netetaungno pumena, aeno niye na aune dematairo yawa yawa yepu.’ ” 10 Yesu meneayero sero aune eyero sena, “Na niye enosinena. Deka ayao ine Tuwa Bayaura an-gelo mene pasena emo zo dubo kapete-gatinoi yawa yawa yero nowa ara.” Ayerosena arauwa.

Mani seka zo mene maung yangdunaauna ge eniya.

11 Yesu mene eyero sena, “Emo zoramani emodi etobe basani nauwato.12Araremeta gugumenemaung eno eyerosena, ‘Mama, moni nona nina ago bonoyero nato eno pugarinesa auna agewanana sao awiya yeme na eno pugai.’ Ayerosenu giro maung nona bono yero awongtoeno pugaina. 13 Pugainu nimoi aungmani gugu mene nona nuna apakana pudekaongna gairo puro tawing zo nugu oko

ake-akemo nibamu auna baungno nasaninauna. Nung atu mitasani nung moniemowa saese moni tebe-tabe sisigairoaung yena. 14 Ayenu nona nuna yore-yareaung-kamore yenu aune dora botiyo bainatawing auna atu kasa yenu nung nonakauyena. 15 Ayero giro nung baungnotawing auna maung zora-una atu buropunu emo amimene nung pugainu baungtawing nuna-una yero pu diya yero nasaninauna. 16 Anasani nung pura ma minarikotuna. Noeno oko emomene nonaminaoena nung eno oko pugao yewa. Ayeroyewa aune nung dubo kapetegairo 17eyerosena, ‘Mamanana-una buro-mani daigaironowa amimene nona tame atu neya.Arata nane mene zo etu mitasani merimaganena. 18 Saineba, na iropuro mamanana auna atu baungno nung eno eyerosarinena, 19 “Mama, na gitau pasena TuwaBayau eno yero ning eno yewang. Arareyeme na nono yero mani nina yarineni?Nine na yausero mani nana oko sarinesa.Ning na pumasa soumani nina gege nane.”Na mama eno ayero sarinena.’ 20 Ayerosero iropuromaungna-ina baungna. Nungbutunenu maung mene nung ake atugigina. Giro yo-auno sungno baungnomani nuna saniro toko yena ara. 21 Ayeroyenu mani mene nung eno eyero sena,‘Mama, na gitau pasena Tuwa Bayau enoyeroning eno yewang. Arare yemeningnamaze mani nana ayero na eno oko sase.’22 Ayero sena, arata maung mene buro-mani nuna eno eyero sena, ‘Ewiya maninana me, arare niye taung wori iwaing-kawaing awiya mena puro buro nung enowosogaya pumae. Ayero yero wawongsoro nuna-una ling zo pugae. Ayerote soga te nuna-una wosogaipu pumae.23 Ayero yero aune bulimakao mani taunggawire awiya puro buro depu mininasaniyawa yawa yanene. 24 Noeno okowata,mani nana ewiya magayena asinasaninona amimene kasa yetiya. Mani tara yenaamimene nupema kapetegairo bumiya.’Ayero senu awong zayero yawa yawayewa ara. 25 Anewa muwo mani nunanung bure atu butunete garo bautarakasa yero na wuinewa bewing durukanigiro 26 buro-mani zo yausero atata yena,‘Tani owiya noeno nei?’ Ayero atata yenu27 buro-mani mene nung eno eyero sena,‘Meta nina bumiya, aeno maung ninamene bulimakao mani taung gawire zodetiya. Noeno okowata, mani nuna kapete

Page 117: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 15:28 114 LUK 16:15gairo bumi nung pumi iwaing mitiya.’28 Ayero senu mani muwo mani nung tinikapenu dung yero baungno gare atu towaoawang sero yangduna. 29 Ayero yenumaung mene kasa yero buro korayao buronasani nung yunu nung ge abena maungeno eyero sena, ‘Na dawang bainakamanibamu sou buro nina yero nona. Na genina zo oko dewang. Arata ning naneotao mani nana aune yawa yawa yanenesewo zo za na eno oko pugao yero nosa.30 Arata mani nina awiya nung towangnabauno eno nasani nona nina sisigairo aungyero kapete gairo bumi aune ning nungkotungno sesesa bulimakao mani taunggawire zo dero ainei!’ 31 Ayero senu giromaung mene eyero sena, ‘Bouwa, nao zobe giti dema mitonano, arare nona nanaapakana awiya nina gege ara. 32 Aratayeme name yawa yawa yanane mokonaname iwaing yaise. Noeno okowata,meta nina magayena amimene seka yeroiropumiya. Nung tara yena amimene kasayetiya. Arare nung eno yawa yawa nenaneteng niya.’ ”

16Diya zo mene buro meko yena auna ge

eniya.1Yesu mene buro-mani nuna eno eyero

sena, “Emo wau monine zo mene nungnona nuna awiya mani zo eno senu diyanasani nauna. Diya nenu emo ena meneemo wau monine aeno eyero sewa, ‘Diyayao mani nina mene nona nina sisi-bura-bura yero noiya.’ 2 Ayero sewa nungnigiro mani awiya yausenu bunu nungeno eyero sena, ‘Ning buro nono yeronesa ge bowi nina seseya nigeni? Ningburo nana oko kora yero diya yero nosisiya, aeno ning diya yao buro nana yaineyao teng oko. Arare ning baungno buroyero nosa auna ge gayao puro buro gipasagane.’ 3 Ayero senu buro diya nao maniawiya dubo mene eyero kotuna, ‘Buroramaung mene buro sorai aune na nonoyarineni? Na buro mou-mesa yao awiyayao ine teng oko, nupema na nona enoemo eno isa sarinena, awiya na menggarinena. 4 Aeno burora maung mene naawang sai aune emo ena mene na otaoyero garo nunae-una yuno kora yaese serona tani zo yari kotupunena.’ 5 Ayero seronung emo ena abena nunae nuna-una atumitina awong awiya nata-nata yausenudekaong-dekaong bamuwa. Aune nung zo

eno eyero sena, ‘Ning abena nazigo buroramaung nana auna atu mitiye?’ 6 Ayerosenu nung abena eyero sena, ‘Kerosininadaramu mamanikaka 100.’ Ayero senunung eyero sena, ‘Nonana doket nina era.Arare mena adungno 100 disero 50 gae.’7Ayero sero emo zo eno eyero sena, ‘Abenanana nazigo nina-ina atu mitiye?’ Ayerosenu nung eyero sena, ‘Beki wuit 100.’Ayero senu nung nung eno eyero sena,‘Ning nonana doket nina puro 100 disero80 gae.’ Buro diya yao mani mene ayeroyaese senu yewa. 8 Arare burora maungmene buro diya yao mani tani yena aunasusuwa giginu emokotumaoremene yaineyao yena, aeno nung mani awiya bowiyena. Awiya noeno okowata, tawingnanona eno dubo-dubo yero nowa amimeneotao mani nunae aune dema nasani emokotumaore mene yaine yero nowa. Aratauritira waegao eno dubo-dubo yero nowaawong amimene tawingna nona eno emokotumaore mene yaine yero nowa aineoko yero nowa. 9 Na memokoba ni-bamu niye eno sinena. Niye moni tawingeuna mene otao-gamao yepu. Ayero yayaago moni puro naora be aung yai auneawong niye puro pu garo mitao gege mi-tao auna pugarineya. 10 Arata zo nungnona maingkoka diya yero baingtariniyaamimene deka ayero nona baina zo diyayero baingtariniya. Ora zo nung nonamaingkokaka auna buro oko yero baingtaoyariniya amimene deka ayero buro bainazo awiya oko yero baingtao yariniya. 11Oraniye moni tawing euna awiya diya poreyarineya, awiya awe mene nona me niyeeno pugai diya yarinei? 12 Ora niye nonaemo zora awiya diya oko yero baingtaoyarineya, awiya awe mene nona ninae pu-gai pumarinei? 13 Mani dekaongka meneemo diya etobe nunato-una atu sou buroyaine yao teng oko ara. Awiya nungzo eno otao nasani zo eno iwo yariniya.Nupema zo tumo didinasani zo bereyayariniya. Niye deka ayero Tuwa Bayaurasou buro nasani aune wau monina souburo etobe deka ayero yao ine awiya tengoko arauwa.”

Yesura Bowi Iwaing amimene Mosera saotauyao ge daigatiniya.

14 Farisayo awong moni eno dubo-duboyero nasani nauwa, arare Yesu mene gesena awiya nigiro ge nuna aeno sero geroiwa. 15Ayero yewa nung awong eno eyero

Page 118: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 16:16 115 LUK 17:2sena, “Niye emo bauno mene niye gayaiwaing yaise yero nowa. Arata Tuwa Bayaumene moko ninae gosinoiya. Nona emomene gosinowa iwaing yero noiya awiyaTuwa Bayau mene gosinoi nona meko ni-bamu yero noiya. 16Mosera sao tauyao geaune porofetera ge awiya tauyero mitawedunu Yohane kasa yena be aune aungyena. Aung yenu atu zayero Tuwa Bayaunata Tuwa yero nariniya auna Bowi Iwaingsero butunowa. Arare emo bauno apakanaTuwa Bayaura napora babari tau-tatawareyero nowa. 17Uritire tawingne auna be be-sugariniya awiya nona eo yao gege. Aratasao tauyao gera owe maing maingkokanibamu zo awiya duwao aung yao ine tengoko ara.

Yesu mene yu aro wina-yangduwaora gesena.

Mt 5:31-32; Mt 19:9; Mk 10:11-1218 Emo zo nung bauno nuna doro bauno

sekawa atariniya, awiya nung kuma yetiyaayao ine yariniya. Nupema emo zo nungbauno emo zo mene gitau atiro yangdunaawiya atariniya, awiya nung dema kumayariniya.

Wau moni emoto Lasarora ungwe.19Gitau waumoni emo zo nasani nauna.

Nung taung wori owere ipu ewa-gaewayao gege puro wosogati nasani nauna.Ayero nasani wari be sero ana-boneneyero nasani yawa yaware nasani nauna.20 Be aune emo bogamasa zo garo be nunaauna nugu atu adungno desetiro mitimanauna, yazo nuna Lasaro. Taung nunabozo mene minao. 21 Nung nona susunawau emora tewora atu wosai puro minarisero diya nauna. Atu mitasani naunusino mene buro bozo nuna sasaing minirosaero nauwa. 22 Ayero nawe duwato emobogamasa awiya magayenu angelo menepuro baungno Abraham aune dema tairopugaiwa mitina ara. Ayero yenu aune wauemomagayenumutewa ara. Mutewanungkowa iyaore auna atu mitasani yaya bainatapunasani nauna ara. 23 Ayero nasaniditi yero Abraham ake-akemo atu mitinuLasaromenenugunung aunedemamitinugigina ara. 24 Ayero yero nung aiyamamasero eyero sena, ‘O mama nana Abra-ham, ning na eno yo aung. Ning Lasaroiyengti wawong soro dung nuna ouradusero puro buro pugai ewawa nana iyangmaingkoka yae. Na iyao mene awini yayameko tapunena.’ 25 Ayero senu Abraham

mene abena eyero sena, ‘Mani nana, ninggitau seka mitauwasa be aune zamenasimena tame atu mitasani nona ipu ewa-gaewa yao pupunasani nauwasa. ArataLasaro mene zo nona memeko-mamekopupunasani nauna. Arare yeme napo eunaatu nung mitao nuna iwaing taungno mi-tiya. Ayero miti ning zo yaya tapunasanimitesa. 26Arata awiya gege okowata, nonazo dema mitiya. Ninae-ina arita nanae-una towang watiyo bainakama mitoiya.Arare emo awong etu mitowa amimenewatiyo awiya yauseuno ninae-ina babariyaya teng oko yariniya. Deka ayeroemo agewa auna atu mitowa amimenewatiyo yauseuno nana-una bumao ineawiya dema teng oko ara.’ 27 Ayero senuwau moni emo mene eyero sena, ‘Mama,eyao eno na ning yausinena. Ning Lasarosasa nung mama nana-una gare babaisesinena. 28 Na metamani nana wawong zomiteya. Awiya Lasaro mene baungno getau-tataware yao awong eno saise awongnete masi euna buro yaya baina tamowisero sinena.’ 29Ayero senu Abrahammeneeyero sena, ‘Awong Mosera ge mitiya, onupemaporofetera gemitiya, arare awongge awiya nigaese.’ 30 Ayero senu waumoni emomene eyero sena, ‘OmamananaAbraham, awiya teng oko niya. Aratamag-ayao zomene biritira atu iropuro baungnonunae-una kasa yero ge sai nigiro dubodarawa yarineya.’ 31 Ayero senu Abrahammene eyero sena, ‘Awong Mosera getaporofetera ge oko nigao yarineya, awiyaemo zo mene biritira atu nupema iropurobaungno ge sai gaya me oko yariniya.’ ”

17Tani meko mene emora kotumao sisigati-

noiya.Mt 18:6-7, 21-22; Mk 9:42

1Yesu mene buro-mani nuna eno eyerosena, “Pasenana yumao ewe-pape noyaoamimene kasa yero emo bauno yumaipasenana zuwarineya. Arata zo nung emobauno pasenana yumariniya amimenemeko yaise. 2 Emo ayao amimene manimaingkoka zo yumai pasena tamoiye sero,niye bere-bere daba bainakama zo emoauna dube kimegairo wito kurura atuteugaya gutero tura babai teng yariniya.Noeno okowata, emo amimene pasenaoko yaore oura gutero magayariniya,awiya nona eo yao gege. Arata nungpasena yai aune Tuwa Bayau mene abena

Page 119: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 17:3 116 LUK 17:28pugariniya, awiya nona mou-mesa yao.3 Niye nika niyetope diya yero baingtipu.Otao nina pasena yai giro ning nitopenung awang se. Nupema nung dubodarawa yai giro ning dema pasena nunayangdo. 4 Nupema nung pasena ning enobe 7 ayao wari zore yariniya, arata nungnupema tera kapetegairo ning eno eyerosariniya, ‘Na dubo darawa nena.’ Ayerosinai be 7 yai saineba ning pasena nunayangduwarinesa ara.” Ayero sena arauwa.

Tumo diyaora susuwa.5 Aposolo mene Tuwa eno eyero

sewa, “Ning tumo diyao nanae inasatauyaise.” 6 Ayero sewa Tuwa mene eyerosena, “Tumo diyao ninae awiya i memaingkokaka zo ine bairo baina yatiya,awiya niye i baina oeno eyero sateya,‘Ning etu zokero baungno wito towangatu dopero bayase.’ Ayero saya ge ninaedimatiya arauwa.

Buro maina susuwa.7 Ayero ninae-ina mani sou zo mene

ma buro nete ta bulimakao diya neteture nupema kapete gairo bung nape yaiaune diya nuna mene, ‘Ning mena bungadungno nona minase,’ ayero sarinita?8Aung ara. Nung nung eno eyero sariniya,‘Ning nonaminao nana sairo kora yeromoneyang yao awiro aune nona nana dungnopuro bung. Na nona minana teng yai aunening ago nona minase.’ 9 Ayero soumanimene buro nung eno sao awiya yai aunediya nuna mene nung eno dange sarinita?Aung ara. 10 Susuwa ninae deka ayeromitiya. Tuwa Bayau mene buro niye enopugaina awiya yero besugairo aune eyerosepu, ‘Naeka buro-mani me ungta sinesa.Buro nae eno sao awiya gege yetenane.’Ayero sepu.” Ayero sena arauwa.

Yesu mene emo wawong etobe bozotauyaore awiya korayena.

11YesunungYerusalembabari sero nag-ibe atu ang yero Samaria towang Galilayatowang atu bautunete 12 kasa napo zorayena. Ayero yenu emo bozo tauyaorewawong etobe amimene buro nung nagibeatu tamuwa. 13 Awong ake ina atu doperoyausero eyero sewa, “Yesu, emo tuwa, ningnae eno yo aung.” 14 Ayero sewa nungawong giro eyero sena, “Niye baungnotaung aingso ninae pirisa eno gipepu giroiwaing yeteya asae.” Ayero senu awongang yero bautunewa taung aingso nunaeiwaing yena ara. 15Ayero yenu nunae-una

emo zomene taung nuna iwaing yenu girowawa sero Tuwa Bayaura yazo bowire deika gatinasani yesese yena ara. 16 Yeseseyero baungno Yesura-una tera atu bomagaero benaung koing tawingna gairo nungeno dange sena. Nung awiya Samaria emoara. 17Yesumene giro eyero sena, “Na emowawong etobe kora yetena iwaing yeteya,arata 9 awiya natu mitei? 18 Ayero emo 9apakana yesese yero Tuwa Bayaura yazobowire de ika gateya teng yatiya, arataemo Yuda oko amimene nata yesese yerobumiya era.” 19Ayero sero nung eno eyerosena, “Ning iropuro baung nase. Tumodiyao nina mene yeti ning iwaing yetesa.”Ayero sena arauwa.

Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniyaauna be bumariniya.

Mt 24:23-28, 37-4120 Farisayo mene Yesu atata yero sewa,

“Be noune Tuwa Bayau nata Tuwa yeronariniye?” Ayero atata yero sewa giroYesu mene ge nunae abena eyero sena,“Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniyaauna be awiya emora diti mene gao tengoko ara. 21 Nupema awong ge eyero saoteng oko, ‘E gipu. Nung etu mitiya era.’Ora, ‘Nung agewa zora otu mitiya ora.’Sana nigipu. Tuwa Bayau nata Tuwa yeronao awiya ninae-ina towang mitiya ara.”22 Ayero sero buro-mani nuna eno eyerosena, “Nete ago niye na Emora Mani kaunasani wari be dekaongka gege niye aunedema nanese kotumariniya, arata na niyeaune dema oko narinena. 23 Awong niyeeno eyero sarineya, ‘Gipu, nung otu mi-tiya.’ Ora, ‘Gipu, nung etu mitiya.’ Ayerosaya niye oko baungno awong ago yae.24Awiya noeno okowata, be bibiya papari-papari noi waegao awiya waegairo baunguriti agewara atu besugatinoiya, deka ayaoine na Emora Mani mene be na kasa yari-nena aune ayero yarinena. 25 Arata gitauna yaya buro witao tamarinena. Tamanaemo yeme tawingna etu neya amimenena bauta potero duwarineya. 26 Tanigitau Noa wangna oko witaore nasaninauwa deka ayao ine naya na EmoraMani kapetegairo barinena. 27 Awongou oko bumaore nona pupunasani mini-nasani anasani bauno wina-piti yero atiti-nasani nauwa. Ayero nasani nauwita aseronewa Noa wangna witina ara. Witinuou wori baina buro awong worero aungyena. 28 Emo yazo Loto nasani nauna be

Page 120: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 17:29 117 LUK 18:14aune deka ayero nasani nauwa. Awongnona mininasani nona wina-piti nasaniminao buro nasani garo nasani awinasaninawe duwa 29Lotomene napo Sodomdorodaigati nenu wari be aune awetu iyaoreuritira atu wa sigoru mene wosaine yeroemo bauno apakana awero aung yena ara.30 Emo mene deka ayero nasani kotumaonunae puro pu tawingna burora gaironaya na Emora Mani kasa daung yarinena.31Be aune zo nung garo nuna-una opesaraatu mitariniya amimene nona-owi nunagare mitiya awiya pumari oko towaise.Ora zo nung bure atu nariniya amimeneoko kapete gairo nape babaise. 32 Niyetani Lotora bauno auna-ina kasayena*awiya kotungpu. 33 Zo nung nao nunatawingna awiya puro nari kotumariniyaamimene tawingna nao nuna awiya yang-duwariniya. Arata zo nung nao nunana eno duwariniya amimene nao iwaingtamariniya. 34 Na sana nigipu. Ping auneemo etobe masi dekaongka auna awinay-ato na zo puro zo duwarinena. 35 Baunoetobe mene ma yetinasani mitayato na zopuro zo duwarinena. 36 [Emo etobe bureatu nayato na zo puro zo duwarinena.]”37Ayero senu awong ge awiya nigiro eyerosewa, “Emo tuwa, nona awiya naina atukasa yariniye?” Ayero sewa Yesu mene gepungyero eyero sena, “Buro awinoi ni owamene boingsa giro dowinowa ara.”

18Bauno zo mene zaz nung soremaise sena

auna ge eniya.1 Yesu mene awong isa saora bereya

aung be giti isa sinasani naese sero gepungyero eyero sena, 2 “Emo zaz zo napozora mitauna amimene Tuwa Bayau taemo awiya oko awang yero nasani nauna.3 Napo auna bauno gamo yu magayao zonasani nauna amimene zazra-ina ozaung-zaung kasa yero eyero sero nauna, ‘Iwonana mene na yora initinoiya, arare ningna soreung.’ 4 Ayero sero naunu zazmene ge nuna oko nigao doro nawe auneeyero kotuna, ‘Na Tuwa Bayauta emoawiya awang oko yero nona, 5 arata baunogamo ewiya nung buro baina na eno pu-gatinoiya. Nete ozaung-zaung nana-una

butunai na bereya yoiye, na nung ko-tora atu gera soremane.’ ” 6 Tuwa menege pungyao awiya sero aune eyero sena,“Niye zaz meko auna ge awiya nigirosusuwa eyero gipu. 7 Tuwa Bayaura geraodubu nung ping iya yausinasani nowaawong awiya Tuwa Bayau mene kotoraatu gera soremarinita? 8 Yore. Na mebasinena. Nung awong mena gera sore-mariniya. Arata na Emora Mani menenupema tawingna kapetegairo buro emotumodiyaore ena isa sinasani naya tamari-nenita?” Ayero sena arauwa.

Farisayo zo aune takis pumao emo zoauna ge eniya.

9 Emo ena awong nuka nuyetope gosin-auwa emo pewayao naunu otao mani enazo gosinauwa meko yero nauna awongaeno Yesu mene ge eniya eyero sena,10 “Emo etobe awongto isa sari sero witiTuwa Bayaura ibu bainana yewato ara. Zonung Farisayo, zo nung takis pumao emoara. 11 Farisayo awiya dopero mitasanimoko nuna mene isa eyero sena, ‘O TuwaBayau, na emo ena ine oko ara. Ayeronasani giro na ning eno dange sinena.Awong awiya ugaing yao emo, tani mekonao emo, aune kuma yao emo ara. Aratana awong ine oko ara. Nupema, na takispumao emo eine oko ara. 12 Na Sandedekaongka auna be etobe ayao nona semi-niro nona. Arata nona apakana pupunonaawiya gausero dubu wawong etobe yerozo ning eno pugatinona ara.’ 13 Isa ayerosena ara, arata takis pumao emo awiya akeina atu dopero diti ika uritira yao awangyena. Nung pasena nuna giginu bainayenu meng gatinasani isa eyero sena, ‘OTuwa Bayau, na pasena emo. Ning na ao-di.’ ” Yesu mene ungwe awiya diro auneeyero sena, 14 “Na niye eno sane. Takispumao emo awiya Tuwa Bayaumene nungemo pewayao ayero senu nung kapetegairo garo nuna-una baungna. Arata emozo awiya aung ara. Noeno okowata, zonung taung puro witariniya, awiya TuwaBayau mene nung puro wosariniya. Aratazo nung wosiro nariniya, awiya TuwaBayau mene yazo nuna de ika yariniya.”Ayero sena arauwa.

Yesu mene mani mamanikaka gao yena.Mt 19:13-15; Mk 10:13-16

* 17:32: Lotora aro. Tuwa Bayau mene Loto aro mani awisore napo Sodom yangdoro baung diri yari bautunasaniditi ye ago gao awang sena. Arata Lotora aro mene napo nuna nupema gari sero diti ye ago gainu iyao mene wosironung worenu magayena ara.

Page 121: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 18:15 118 LUK 18:4115 Emore baunone awong Yesu mene

mani mamanikaka gao yaise sero puronuna-una bamuwa. Arata buro-maninuna mene gigiwa meko yenu awonggona yewa. 16 Ayero yewa arata Yesumene mani mamanikaka nuna-una bu-maese sero eyero sena, “Niye mani ma-manikaka dopu nana-ina bumae. Nagibonunae oko gazae. Awong ayao amimeneTuwa Bayaura napo auna gerao ara. 17Nage memokoba nibamu niye eno sinena. Zonung tumo diyao mani mamanikakara ineaung amimene Tuwa Bayaura nape babaoine teng oko.” Ayero sena arauwa.

Emo gitau yao wau monine auna ge.Mt 19:16-30; Mk 10:17-31

18 Gitau yao zo mene Yesu atata yeroeyero sena, “O gipao emo iwaing, na nonoyero nao me iwaing tamarineni?” 19Ayerosenu Yesu mene abena eyero sena, “Ningna iwaing asinasani iwaingna susuwa gosi-nesita? Tuwa Bayau nata iwaing. 20 NingTuwa Bayaura sao tauyao ge gosinosa:‘Kuma oko yase; Ning emo oko dasa mag-ayae; Ning ugaing oko yase; Ning emo zogera pugari ge oko iwase; Ning ai maung-nena ge diung.’ Sao tauyao ge ayero mi-tiya.” 21 Ayero senu gitau yao emo meneeyero sena, “Na mani maingkore ge awiyaapakana diungno butunawe emo yetena.”22 Ayero senu Yesu mene nigiro eyerosena, “Ning buro zo duwasamitoiya, awiyaye. Ning baungno nona nina apakanapugasa emo mene zuma gaero pumayawau moni nina awiya emo bogamasa enobono ye pumae. Ayero yasa aune wau ninauritira atu mitariniya. Ayero aune burona ago yase.” 23 Ayero senu emo gitauyao amimene ge awiya niginu dubo nunamou-mesa yena. Noeno okowata, nungwau moni bainane. 24 Ayero yenu Yesumene giro eyero sena, “Emo wau moniwitaore amimene Tuwa Bayaura napoauna babaora buro bainakama yarineya.25 Wo kamel mene zai mo gayao aunaenora towao awiya teng oko. Dekaayero emo wau moni witaore mene TuwaBayaura napo auna babao awiya deka tengoko.” 26 Ayero senu emo ge awiya ni-giro eyero sewa, “Arare awe mene uri-tira baungno nao me iwaing awiya tamaoteng niye?” 27 Ayero sewa Yesu meneeyero sena, “Nona emo mene yao ine tengoko awiya Tuwa Bayau mene yai tengyariniya.” 28 Ayero senu Petoro mene

eyero sena, “Sana nigi. Nae napore nona-owi nanae apakana doro ning ago nasaninonane.” 29 Ayero senu Yesu mene awongeno eyero sena, “Na memokoba nibamuniye eno sinena. Zo nung TuwaBayau nataTuwa yero nariniya auna ge bowi babaisesero napo nunata bauno nunatametamaninunata maung aire nunata mani awisonuna duwariniya, awiya 30 abena TuwaBayau mene yeme tawingna etu abenanuna bainakama pugariniya. Nupemaago nung eno nao me iwaing pugariniya.”Ayero sena arauwa.

Yesu nung magayero iropariniya auna genupema senu be etama yena.

Mt 20:17-19; Mk 10:32-3431Yesumene buro-mani 12 sero puro gi-

tau baungno awong eno eyero sena, “Sananigipu. Yeme name Yerusalem babari serowiwitinenane era. Arare ge gitau porofetemene Emora Mani eno gaewa awiya meyariniya. 32 Awiya emo mene na puropu emo Yuda oko auna waweng garineya.Ayero yaya na izi nasani na eno nao mekonasani begura pise nana tame garineya.33 Ayero yero awong na waung meneyanakana dero aune na daya magayari-nena. Magayana wari be etama aung yaiaune nupema iroparinena.” 34Ayero sena,arata buro-mani mene ge awiya nigiwagera susuwa oko kasayao yena. Awong geauna susuwa kau yero iwawa yewa.

Yesu mene emo diti guma yao zo korayena.

Mt 20:29-34; Mk 10:46-5235Yeriko nape atu emo diti guma yao zo

mene nagibo deungbera atu adungno emobauno enomoni isa sinasanimitina. Ayeronasani mitinu Yesu mene napo auna nugukasa yena. 36Kasa yenu emo amimene emobaunowitao butunewaaunabewingnigiroemo ena atata yero sena, “Awong ewiya nonei?” 37Ayero senu awong nung eno eyerosewa, “Yesu Nasaretera emo amimene bu-tuniya.” 38 Ayero sewa giro nung yauserobe kerero eyero sena, “Yesu ning Daw-idira sai, ning na eno yo aung!” 39 Ayerosenu emo gitau ang newa amimene nunggona nasani nung ge duwaise sewa. Aratanung nupema wawa bainakama sero sena,“O Dawidira sai, ning na eno yo aung!”40Ayero senu Yesu mene nigiro nagibe atudopero awong eno eyero sena, “Puronana-ina bungpu.” Ayero senu puro bung nuguyewa Yesu mene atata yero sena, 41 “Na no

Page 122: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 18:42 119 LUK 19:22ning eno yanese sinesi?” Ayero senu nungeyero sena, “Tuwa, na sasa diti moko nanaiwaing yaise sinena.” 42 Ayero senu Yesumene nung eno eyero sena, “Diti mokonina iwaing yaise. Tumo diyao nina-unateng ning iwaing nesa.” 43 Ayero sinenuditi moko nuna iwaing yenu nung somanupema gigina. Ayero yenu emo baunomene tani awiya giro Tuwa Bayau bowiyewa.

19Zakayora ungwe.

1 Yesu mene Yeriko nape toiro buserobuwagairo babari sero yena. 2 Aune napoauna emo zo nasani nauna yazo nuna Za-kayo. Nung emo takis pupunasani nauwaauna diya zo. Arare nung moni witaoreara. 3Nung amimene Yesura benaung girobaingtari kotuna, arata emo bauno witaomitiwa amimene nung gazewa nung Yesugao teng oko yena. Noeno okowata, nungemo apungka. 4 Aeno nung gitau sungnobaungno Yesu etu butunai garinena aserowiti i zora yena. 5 Ayero mitinu Yesuagewa auna buro diti ika yero nung enoeyero sena, “Zakayo, ning mena wosirobung. Yeme na garo nina-ina atu witiromitete awarinena.” 6 Ayero senu nungmena wosiro buro yawa yawa nasani Yesupuro baung garo nuna-una yena. 7 Anenuemo bauno daigairo mene gigiwa mekoyenu Yesu eno ge bautara sinasani eyerosewa, “Nung baungno pasena emo ounagare atu awari sero bautuniya, owiya!”8 Zakayo nung dopero Tuwa eno eyerosena, “Tuwa, sana nigi. Na nona-owi nanapuro dubu etobe gurutu yero zo puro emobogamasa eno pugarinena. Nupema nagitau ge iwero emo zora nona dekaongkaugaing pumuwingta, awiya na abena nunasiwongpatige ayero pugarinena.” 9 Ayerosenu Yesu mene nung eno eyero sena,“Yeme Tuwa Bayau mene emo bauno garoeuna awiya pumiya. Emo ewiya demanung Abrahamna saisibuna auna zo. 10NaEmora Mani mene emo tara yao eyao ineewiya kau yero taungno kora yari bu-muwang.” Ayero sena arauwa.

Buro-mani wawong eto amimene monipumuwa auna ge eniya.

11 Ayero senu nigiwa aune nung susu-uno ge eniya zo sena. Noeno okowata,nung kasa Yerusalem gatinenu awongeyero kotumuwa, “Yeme Tuwa Bayau

nata Tuwa yero nariniya.” 12 Ayero ko-tupunewa giro nung ungwe zo didinasanieyero sena, “Emo baina zo nung taw-ing zo omete-oko auna babai emo tuwaraputoung nung eno pugaya kapetegairobari sena. 13 Ayero yari sero buro-mani nuna wawong eto yau senu bu-muwa awong eno moni bono yero 200kina 200 kina pugainu pumuwa aune eyerosena, ‘Niye moni emimene buro yaya za-mai puro naya na kapetegairo bumane.’14Ayero sero doro bautunenu tawing nunaauna emo bauno mene nung bereya yenugiro ge pugaiwa puro nung ago yero ba-muwa ara. Baungno kasa yero eyerosewa, ‘Emo amimene emo tuwa nanaeyao awang sinenane.’ 15 Ayero sewa,arata saineba awong emo tuwara putoungnung eno pugaiwa puna ara. Putoungpugaiwa puro kapetegairo buro tawingnuna-una kasa yero buro-mani wawongeto gitau moni pugaina awong awiya yausaese senu yau sewa bumuwa ara. Bu-muwanung awongmoni buro yewa nazigokasayeni awiya gari sena. 16 Arare buro-mani zo mene nuna-una kasayero eyerosena, ‘Emo tuwa, 200 kina na eno pugasaamimene buro yetena 2,000 kina nupemakasayetiya.’ 17Ayero senu emo tuwa menenung eno eyero sena, ‘Ning buro-maniiwaing. Ning nona maingkokaka awiyaiwaing diya yetesa, arare ning yeme napowawong etobe ayao awiya diya yasese pu-garinena.’ 18 Ayero senu buro-mani zomene buro eyero sena, ‘Emo tuwa, 200kina na eno pugasa amimene buro yetena1,000 kina kasayetiya.’ 19 Ayero senu emotuwa mene nung eno eyero sena, ‘Na ningnapo wawong zo awiya diya yasese pu-garinena.’ 20 Ayero senu aune buro-manizo mene buro eyero sena, ‘Emo tuwa, 200kina nina mitiya era. Na gitau mo be zorapugairo sikigaingwa mitoiya era. 21 Awiyanoeno okowata, na susuwa nina gosinona.Ning nona eno dubo-dubo nasani tau-tataware yero nosa. Nona mani zo menepugatinoi mitoiya awiya nine pupunosa;nona mani zo mene urinoiya awiya ninepupunosa; aeno na ning awang yero nona.’22 Ayero senu emo tuwa mene buro-maniaeno eyero sena, ‘Ning buro-mani mekonibamu ara. Ge nika nina eno na ninggera pugatinena. Ning susuwa nana gosi-nosa asinesa. Na nona eno dubo-dubonasani tau-tataware yero nona. Anasaninona emo ena mene pugatinowa mitoiya

Page 123: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 19:23 120 LUK 19:45awiya nane pupunona. Nupema nona emoena mene urinowa awiya nane pupunona,ayero sinesita? 23 Aune ning noenomoni nana gitau oko puro pu benkira gaoyasi? Ayero yatesi siya, awiya na kapete-gairo buro agewa nuna aune dema pu-matena.’ 24Ayero sero nung emo ena nugudopero mitiwa aeno eyero sena, ‘Niye200 kina nuna awiya sorero puro pugaipuemo 2,000 kina tauna amimene pumae.’25 Ayero senu awong eyero sewa, ‘Tuwa,nung ka awiya 2,000 kina mitiya!” 26Ayerosewa, arata nung eyero sena, ‘Na niye enosane. Zo nung nona nung eno pugao awiyapuro nasani amimene buro yai giro na enasusuuno nung eno pugarinena. Arata zonung nona nung eno pugao awiya puronasani amimene buro oko yao yai girona nona maingkokaka nuna-una mitiyaawiya sorero pumarinena. Ayero yananung aung nariniya. 27 Ora emo bauno naiwo nasani na emo tuwa nunae yao awangsewa, awong ami zo puro bungpu nana-una benaungna atu daya mamagayae.’ ”

Yesu nung emo tuwa mene yaine yeroYerusalem toina.

Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Yo 12:12-1928 Yesu nung ge awiya sero aung yero

aune Yerusalem witari gitau ang yerobaungna. 29 Nung diri yazo Oliwa awiyawitiro napo etobe yazo nunato BetefasitoBetani auna nugu kasa yero buro-maninuna etobe eno eyero sero iyengtinu gitaubamuwato, 30 “Nito napo ouna baungnotoiro baungputo. Baungnowo dongki sekabayao zo getara kimegeya mitiya awiyagarineyato. Gitau mani zo mene tameoko aduna ara. Nung awiya geta beseropuro bungputo. 31 Ora besinayato emo zomene nito atata yero ‘Nito noeno dongkiawiya geta besineito?’ ayero sai giro nitoabena eyero seputo, ‘Tuwara buro eunamitiya.’ ” 32Yesumene ayero sero awongtoiyengtinu bamuwato ara. Baungno nonasena awiya teng deka ayero tamuwatoara. 33Awongto dongki sekawa auna angsibesinewato wora mamono mene awongtoeno eyero sewa, “Nito noeno dongkisekawa auna angsi besineito?” 34 Ayerosewa awongto eyero sewato, “Tuwaraburo euna mitiya.” 35 Asero awongto

dongki sekawa awiya puro baung Yesura-una yewato ara. Ayero yewato awongtaung wori nunae puro pu dongki tamegairo aune Yesu iniro soga yewa witiwo tame yena. 36 Nung dongki tameadungno bautunenu emo bauno meneawong taung wori nunae amimene nagibeatu ero zuwero gitau newa. 37 Nung diriOliwa wosiro baungno Yerusalem nugukasa nenu dubu baina nung ago nauwaamimene yawa yawa yewa. Awong taniputoungnenaunugosinasani nauwa awiyakotupunasani arero Tuwa Bayaura yazo deika gatinasani eyero sewa, 38 “Emo tuwananameTuwara bera butuniya nung awiyabowi yanene. Uritira tini kapao aungyetiya. Name Tuwa Bayaura yazo de ikayanene!” 39 Ayero sewa Farisayo ena emobauno dubu baina auna towang mitiwaamimene Yesu eno eyero sewa, “Gipaoemo, emo dubu nina mene ning emo tuwaasineya awiya se duwae.” 40 Ayero sewanung abena eyero sena, “Na niye eno sane.Awong ge duwarineya, awiya daba mene‘emo tuwa’ asinasani ararineya.” Ayerosena arauwa.

Yesu mene Yerusalem eno zi sena.41 Arare Yesu nung baung Yerusalem

nugu yero napo baina awiya giro napoeno zi sena. 42 Zi sero eyero sena, “Niyedema be yeme eunemonona nagibo* gateisiya, awiya teng yatiya. Arata yememonona nagibo puingtiniya. Arare niyeoko garineya. 43 Iwo mene napo ninaeziunomitasani aiwo gaero pupunasani ga-puro au gitau gairo amimene bemi yaiseyarineya. Ayero yero niye puro pu towanggaya niye nai kau yarineya. 44Awong naponinae daya bezai toiro niye dero aung-kamore yarineya. Awong daba zo zora-unatamemitariniya, awiya oko ao-diyarineya.Tani awiya ninae-ina atu kasa yariniya,noeno okowata, Tuwa Bayau mene niyekora yari buna auna be awiya niye oko gaoyero nowa.” Ayero sena arauwa.

Yesu mene emo Tuwa Bayaura ibubainana atu nona wina-piti yero newa girotunena.

Mt 21:12-17; Mk 11:15-19; Yo 2:13-2245Yesumene Tuwa Bayaura ibu bainana

toiro emomoni paora buro ibumokora atu* 19:42: Napo Yerusalem auna susuwa awiya era. Monone naora napo. Arare Yesu mene mono puro buna, arataYerusalem emo bauno mene nung awang sewa. Aeno ago iwo mene awong gera yarineya ayero sena.

Page 124: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 19:46 121 LUK 20:19yero newa giro tunena. 46Nung awong enoeyero sena, “Ge gayao zo eyero mitiya era:Ibu nana awiya isa saora ibu mitaise.

Arata niye yeteya ibu ewiya ugaing yaoemora pungyao masi nunae ine niya.”Ayero sena ara. 47 Nung wari be seroibu mokora atu emo bauno gipinasaninauna. Arare pirisa babuze aune saotauyao ge gipao emo aune diya ena demaawong amimene nung daya magayaiseauna nagibo tamari yewa. 48 Arata emobauno apakana amimene ge nuna nigaoratauyero putoung newa giro awong nagibozo oko tamuwa.

20Yesu ana bera atu buro nauni, awiya gari

atata yewa.Mt 21:23-27; Mk 11:27-33

1 Arare be zore Yesu mene emo baunoTuwa Bayaura ibu mokora atu Tuwarage gipinasani Bowi Iwaing tugata nenupirisa babuze aune sao tauyao ge gipaoemo aune simai ena amimene nuna-unaburo 2 nung eno eyero sewa, “Ning naeeno se. Ning ana bera atu tani awiyayero nosi? Awe senu tani awiya yeronosi?” 3 Ayero sewa nung ge nunaeabena eyero sena, “Na deka dema ge zoniye atata yari kotupunena. Niye na enosepu. 4 Yohane mene ge ou buro nunaamaze ana bera yero nauni, emora be-rata Tuwa Bayaura bera i?” 5 Ayero senuawong nuka nuyetope ge wina-se nasanieyero sewa, “Name ‘Yohanena ou suwaoawiya uritira nona’ asarinenane, awiyanung eyero sariniya, ‘Arare niye nonoyero ge nuna oko nigao yewi?’ 6 Ayerosoiye sero eyero sarinenineta, ‘Yohanenaou suwao awiya emora nona gege ara.’Ayero sanane emo apakana emimene dabaau naname-una garineya. Noeno okowata,awong Yohane gosinowa porofete me yeronauna.” 7 Ayero sero awong Yesu enoge abena eyero sewa, “Yohanena ge oususunauna awiya naina atu kasa yeni,awiya nae oko gao arauwa.” 8 Ayero sewaYesu mene awong eno eyero sena, “Ayerosineya, arare na ana bera atu tani yeronona auna susuwa niye eno oko sarinena.”Ayero sena arauwa.

Emo meko mene wain buro diya nasaninauwa auna ge eniya.

Mt 21:33-46; Mk 12:1-12

9 Yesu mene emo bauno eno ge eniyaeyero sena, “Emo zo mene wain urenaara. Urero diya ena burora pugaironung tawing ake-akemo auna baungnonimoi nasani nauna ara. 10 Arare wainme pumaora be bunu giro nung buro-mani zo baungno wain me ena pumaisesero iyengtinu baungnu diya mene derotunewa tebeba kapete gairo baungna ara.11 Baungnu wain burora maung meneburo-mani zo nupema iyengtinu baungnudero izinasani tunewa tebeba kapete gairobaungna ara. 12 Baungnu maung meneburo-mani zo nupema iyengtinu baungnudewa taung kamuta mungtenu musug-aiwa. 13 Ayero yewa burora maung menegiro eyero sena, ‘Nono yarineni? Namani nana yo diyang nana ewiya iyeng-tana babariniya. Babai awong nung giroaratamarineita?” 14 Ayero sero iyengt-inu baungnu diya mene mani awiya girowina-se yero eyero sewa, ‘Nung emimenenete tawing euna maung yariniya, ararenung kara danane magayai tawing ewiyananame yae.’ 15Ayero sero nung musuna-masuna nete puro baungno wain burodoro goma bautara atu dewa magayenaara.” Yesu ungwe awiya diro emo atatayero sena, “Burora maung mene diya yaoemo eno nono yariniye? 16 Nung buroawong dariniya. Ayero yero diya sekawaburo nuna-una pugariniya.” Yesu ayerosenu awong nigiro eyero sewa, “Aung ara.Ayao ine oko kasa yaise!” 17 Ayero sewaYesu mene diti ye nunae-una gairo eyerosena, “Arare ge gayao euna susuwa nonoyero mitiye?Garo yao emo mene daba zo gigiwa meko

yenu duwa ara.Arata daba amimene garo wurura ziwong

yero mitoiya.18 Zo nung daba auna atu te gaero

zuwariniya amimene pusupariniya. Oradaba amimene emo zora-una tamezuwariniya, awiya emo awiya daipusupuromozero aung yariniya.” 19Ayerosenu sao tauyao ge gipao emo aune pirisababuze mene ge eniya sena amimeneawong gaunu giro wari deka aune nungbunao gare pugari sewa, arata awong emobauno awang yero giro duwa arauwa.

Awong Sisa eno takis pugarineita aseroYesu atata yewa.

Mt 22:15-22; Mk 12:13-17

Page 125: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 20:20 122 LUK 20:4520 Arare awong Yesu iniro puro emo

tuwara waweng pugari sero nung umoyewa. Ayero nasani awong emo enapugaiwa baungno esega ge nigaora yeronung etutinewa. Awiya nung ge meko zosai giro nung sanari sero newa. 21 Ayeronasani nung atata yero eyero sewa, “Gi-pao emo, nae susuwa nina gosinenane.Ge nina awiya iwaing. Ning ge ninaiwaing gege emore baunone eno sinosa.Ning emo ena yazore awiya awang okoyero nosa. Aung ara. Ning emo baunoeno Tuwa Bayaura ge auna susuwa giperobaingtitinosa. 22 Ning nono kotupunesi?Name Yuda emo mene Roma emora emotuwa Sisa aeno takis pugatinonane awiyaning gosinosa teng yero noita?” 23 Ayerosewa, arata Yesu mene awong iwora yaniititinewa awiya giro awong eno eyerosena, 24 “Moni zo gipepu gane. Ora ititireyazore monina mitiya ewiya ana ing?”Ayero senu awong eyero sewa, “Awiya Sis-ara.” 25Ayero sewa nung awong eno eyerosena, “Arare nona Sisara gerao ayero serogiro Sisa eno pugaipu. Ora nona TuwaBayaura gerao ayero sero giro Tuwa Bayaueno pugaipu.” 26 Ayero senu awong nungemo baunona benaungna atu sanao tengoko yena. Nupema ge sena awiya nigiwakotumao nunae-una atu oko kasa yao yenuawong no saine yero giro duwa ara.

Awong emo magayero iroparineya aunaYesu atata yewa.

Mt 22:23-33; Mk 12:18-2727 Emo ena Sadukayora dubu amimene

Yesura-ina bumuwa ara. Awong Sadukayomene ge eyero sinauwa: “Magayao awongnupema oko iroparineya.” Ayero sinauwa.28 Arare awong nung atata yero eyerosewa, “Gipao emo, Mose mene ge zo nameeno eyero gaena, ‘Emo zo bauno atiro netemani oko pumao magayariniya, awiyameta nuna mene bauno awiya atariniya.Ayero yero nung amimene tato nuna enomani zo pumaise.’ 29 Arare metamani7 awiya awong nasani nauwa ara. Tatokiyongne awiya nung bauno atiro nawemani aung magayena. 30 Arare namba tumene bauno deka amaze atiro nawe maniaung magayenu 31 namba tri mene baunodeka amaze atiro nawe mani aung mag-ayenu, ayero gege yero baungno awongmetamani 7 amimene bauno dekaongkaamaze atiwa, arata awong mani aung ma-gayewa ara. 32 Arare ago bauno awiya

magayena. 33 Awong 7 amimene gitaubauno dekaongka awiya atiwa. Arare bemamagayao mene nupema iroparineya beaune bauno awiya bauno ana yariniye?”34 Ayero sewa Yesu mene awong enoeyero sena, “Yeme tawingna etu emobauno atitinasani nowa. 35 Arata nete bebainana atu emo bauno ena naome iwaingtopetaese Tuwa Bayau mene gai tengyarineya, awong amimene magayaora atuiropuro nupema oko wina-ati yarineya.36TuwaBayaumene awongmagayaora atuyemaoko uwenu iropumuwa, arare awongmani nuna yero nasani angelo ine yeromitarineya. Awong nupema magayao ineteng oko ara. 37 Ora mamagayao meneiroparineya, auna ge awiya Mose menedema gipena. Nung i zo awero oko aungyao yena auna ungwe awiya gainete aunege zo Tuwa Bayau mene nung eno senaawiya eyero gaena,Na Abraham, Isaka, aune Yakoboauna Tuwa yero mitona.

38 Tuwa Bayau nung emo mamagayaoasero nonane awiya gosinoi seka gege yeronowa. Arare nung emo magayaora Tuwaokowata, nung emo seka mitowa aunaTuwa yero mitoiya.” 39 Nung ayero senusao tauyao ge gipao emo ena mene eyerosewa, “Gipao emo, ge sinesa awiya gige-nane kara tengniya.” 40Ayero sewa, noenookowata, Sadukayo mene nung nupemaatata yao awang yewa arauwa.

YesumeneKristora susuwa auna Farisayoatata yena.

Mt 22:41-46; Mk 12:35-3741 Yesu mene awong eno eyero sena,

“Emo bauno awong noeno eyero sinowi,‘Yuda emora Sorao Emo yazo Kristo awiyanung Dawidira sai?’ 42 Arata yere bukunanameyazo Samauna awiyaDawidi nungnuka nutope eyero sero gaena,Tuwa mene tuwa nana eno eyero sena,‘Ning burowawongme nana-una adungno43mitasa na iwo dubu nina awiyabenaung nina-ina atu pugana gona yari-

nesa.’44Dawidi mene ge ayero sinasani Kristo

eno ‘Tuwa nana’ asena. Arare Kristo nungnono yero Dawidira sai yariniye?” Ayerosena arauwa.

Sao tauyao ge gipao emora tani.Mt 23:1-36; Mk 12:38-40; Lu 11:37-54

45 Emo bauno mitiwa auna benaungnaatu Yesu mene buro-mani nuna eno eyero

Page 126: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 20:46 123 LUK 21:16sena, 46 “Niye sao tauyao ge gipao emoawiya umo yepu. Emo bauno mene awongsamo daese sero taung wori imokakaungwosogairo yero nowa. Emo baunomene awong kakame atu giro arugaesearataungno yero nowa. Awong yereibura atu emo baunona benaungna atuadumari arataungno yero nowa. Awongana-bonene yaora bera atu masi yazoreauna atu adumari arataungno yero nowa.47 Awong bauno yu magayao auna waumoni awiya sorero pupunowa. Ayeronasani awong pasena nunae worero mesao nasani isa imoko-kaungkaung sinowa.Arare awong abena nunae mou-mesa yaobainakama nibamu tamarineya.” Ayerosena arauwa.

21Bauno bogamasa zo yu magayao

amimene ibu bainana atu moni Tuwa Bayaueno pugaina.

Mk 12:41-441 Yesu nung ibu bainana atu mitasani

diti yero emo bauno wau monine menemoni nunae ena ibura kolekta aunapugatinewa 2 gosinasani mitinu bauno zoyu magayao wau moni aung bogamasaamimene kasayero toya etobe kolektarapugainu gigina ara. 3 Ayero yenu Yesumene giro eyero sena, “Na ge memokoniye eno sinena. Bauno yu magayaobogamasa emimene moni pugatiniyaamimene enana awiya daigatiniya.4 Noeno okowata, awong awiya moniwitao mitiya arata awong ena gege TuwaBayau eno pugeya. Arata bauno emimenemoni nuna maingkoka mitiya awiya tengpugairo aung yetiya. Arare nung nonazuma gaerominaora zo okomitiya.” Ayerosena arauwa.

Ibu baina sisigariniya auna ge sena.Mt 24:1-2; Mk 13:1-2

5 Buro-mani nuna ena mene Yerusalemibu baina Yuda emo mene gitau dabaiwawaing amimene simuwa, nupemanonaiwawaing Tuwa Bayau eno pugatinasaninauwa amimene dema simuwa, auna gesewa giro nung eyero sena, 6 “Niye nonaapakana yeme gosineya auna susuwa sane.Ago be zo bumai aune awong ibura dabazo oko duwaya zora-una tame mitariniya.Awong dero sisigairo augaya wosariniya.”Ayero sena arauwa.

Yesu mene mouyao kasa yarinena aunage sena.

Mt 24:3-14; Mk 13:3-137 Yesu mene ayero senu awong nung

atata yero eyero sewa, “Gipao emo, nonasinesa awiya be noune kasa yariniye?Tani no gitau kasa yai aune be awiyanugu niya awiya garinenine?” 8 Ayerosewa Yesu mene eyero sena, “Ena meneniye etegowi sero umo neupu. Emodaigairo mene buro niye etegairo yazonana sinasani nuka nuyetope ‘Na emo era’ayero sarineya. Nupema ‘Be kasa yetiya’ayero sarineya. Arata niye baungnoawong oko ago yae. 9 Niye ge bowi eyaoine nigarineya: ‘Winade-wanade bainaneya, ora gavman iwo nasani napo sisi-gatineya.’ Ayero saya nigiro awang okoyae. Tani awiya gitau kasa yarineya, aratatawingna be mena oko aung yariniya.”10 Yesu mene ayero sero aune awong enoeyero sena, “Emodubu ena awongwinade-wanade emo dubu ena aune yarineya.Arita emo tuwa enana dubu amimene emotuwa enana dubu aune winade-wanadeyarineya. 11 Dumi babuze ipariniya.Agewa enana atu dora botiyo babuze kasayariniya. Nupema yaya babuze ena meneemo sero auna witiro aung yariniya. Nu-pema uritira atu tani-butani babuze enatanona benaung seka-seka ena amimenekasa yaya giro emo awang bainakamayarineya. 12 Ora nona awiya apakana okokasa yaore awong niye saniro yaya buroniye eno pugaya tamarineya. Ayero yayaniye puro pu yere ibura gairo atu niye gerapugairo aune bunao gare pugarineya. Niyeyazo nana puro nowa, aeno awong niyepuro emo tuwara benaungnata nupemaemo tuwawosao enana benaungna atu pu-gaya ge buro yarineya. 13 Ayero yarineyabe aune niye Bowi Iwaing puro nowa aunasusuwa ninae keregarineya. 14 Niye geewiya kotumao ninae-una atu pugaiputauyero mitae, ‘Na gera pugarinaya beaune na abena saora kotumao mena okodenarinena.’ Ayero kotupunasani neupu.15 Noeno okowata, nane kotumao iwaingniye eno pugarinena. Ayero yana iwoninae mene ge awiya awang sao ine tengoko yarineya. Nupema puro wosao ineteng oko yarineya ara. 16 Ai-amono ma-monone metamani numonone didikaingaune otao mani awong dema niye iworawaweng pugarineya. Ayero yaya ninae-ina atu ena awiya daya mamagayari neya.

Page 127: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 21:17 124 LUK 22:317 Emo daigairo mene niye eno tini kapaopumarineya. Awiya noeno okowata, yazonana awiya ninae-ina atu mitiya. 18 Aratana niye soremana giti ai ninae zo oko userowosariniya. 19Niye tau-tataware yero netenao me pumarineya.

Yesu nung Yerusalem meko yari nenaauna ge sena.

Mt 24:15-21; Mk 13:14-1920 Arata ago gorobo emo buro

Yerusalem zimari naya giro eyerogarineya era: napo baina dero bezaorabe awiya kasa yetiya. 21 Be auna atuemo bauno Yudaya tawingna mitarineyaamimene awang yero sungno baung dirinaese. Emo bauno Yerusalem mokoramitarineya amimene napo doro sungnobabaese. Emo bauno ena goma bautaramitarineya amimene napo mokora okotowaese. 22 Noeno okowata, be auneTuwa Bayau mene abena nuna mekopugariniya. Ayero yai ge gaewa awiyaapakana me yariniya. 23 Oiye, baunomesare ta bauno mani wuire. Awongyanakana sumao ine teng oko, arare naawong eno yo apunena. Noeno okowata,be aune mouyao bainakama tawing eunakasa yariniya. Nupema Tuwa Bayauratini kapao baina amimene emo baunodubu euna-una kasa yariniya. 24 Awongawiya gorobo emo mene puro iwi menedaya mamagayarineya. Nupema goroboemo mene saniro bunero puro emo dubusero auna-una babaya sou buro nunaeyarineya. Ora napo Yerusalem awiya zoemo Yuda oko mene puro patiro gera-gaira nasani naya be nunae besugai auneduwarineya.

Ago Emora Mani mene kapetegairo bu-mariniya.

Mt 24:29-31; Mk 13:24-2725 Tani ena inona atuta, warira atuta,

arasara atu kasa yarineya. Nupematawingna atu wito bainakama iropurobezinai emo bauno dubu sero menenigiro awang nasani kotung-katungyarineya. 26 Ora putoung uritira mitowaamimene iparineya. Ayero yaya emobauno mene nona tawingna atu kasa niyaawiya awang nasani kotumao aung yaidoparineya. 27 Ayero yaya na Emora Manimene putoungne waegao bainane berezezora wosiro butunana emo bauno menegarineya. 28 Ago nona awiya kasa yarizanai giro niye apakana dopero diti ika

yepu. Noeno okowata, be awiya TuwaBayau mene nupema kapetegairo buroniye pumaora be awiya nugu yetiya.”

I fik mene Yesu kasa yaora be awiya gip-iniya.

Mt 24:32-35; Mk 13:28-3129Yesu ayero sero ge pungyao zo awong

eno eyero sena, “Niye i fik arita i enaauna tani kotungno susuwa zo gipu.30 Bowang nuna botu kasayero dangiwaing ditarineya be aune niye giro, ‘O,warira be kasa yariniya,’ ayero sinowa.31 Deka ayero tani kasa yari ni sesenaawiya kasa yai aune niye eyero sepu: ‘O,Tuwa Bayau nata Tuwa yariniya auna bekasa niya.’ 32 Na ge me memoko niyeeno sane. Emo bauno yeme tawingnaetu neya amimene oko magayero aungyao naya aune nona awiya apakana kasayariniya. 33 Ago uritire tawingne diseroaung yarineyato, arata ge nana mene zooko disero aung yariniya.

Diya yero baingtanenese.34 Niye nona yanakana mininasani ou

tauyao miniro dau nasani taungna nonaeno dubo-dubo nasani naya be bainameneniye mena wao mene daine yoiye sero,niye nika niyetope diya yero baingtipu.35 Be baina awiya emo bauno tawing serosero nowa auna-una kasa yariniya. 36Niyetani apakana kasa yariniya auna mokoraatu tauyero nete na Emora Mani aunabenaungna dopari sero etutinasani isasinasani neupu.” Ayero sena arauwa.

37 Yesu mene warire emo bauno ibubainana atu gipinasani nauna, aratapingne nung doro diri zo yazo Oliwaauna baungno awiro nasani nauna. 38 Iyagatinaunu emo bauno witao mene ibumokora atu ge sai nigari sero nuna-unaatu augairo nasani nauwa.

22Yudas nung Yesu emo gitau yaora

waweng pugari sero baungno ge diwa tauyena.Mt 26:1-5, 14-16; Mk 14:1-2, 10-11; Yo 11:45-

531 Oregao be baina zo ame yis aung

mininasani nauwa auna iya zo yazo nunaMagayao mene awong Daigaina oregao beawiya kasa yari nenu 2 pirisa babuzeresao tauyao ge gipao emore awong emobauno awang nasani Yesu opene daoranagibo kau yewa. 3 Kau newa Sanda meneYudasra-una mokora toina. Yudas yazo

Page 128: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 22:4 125 LUK 22:27nuna zo Iskeriot asinasani nauwa, nungburo-mani 12 auna zo. 4 Nung amimenebaungno pirisa babuzere ibu bainana po-lis auna diya enane dema au dekaongnagairo nungYesu keregairowawong nunae-una pugai pumaese sena. 5 Ayero senuawong nigiro yawa yawa nasani nung enomoni ena pugari sewa tauyena. 6 Ayerosero sewa nung ge nunae nigiro “Tengyetiya. Ayero yarinena,” asero nung eyerokotungna, “Emo bauno aung Yesu nata naiaune keregari nena.” Ayero kotupunasaniYesu keregairo wawong nunae-una pugarinagibo tamaora buro yena.

Yesura buro-mani etobe awongto boneneminaora nona sosewato.

Mt 26:17-25; Mk 14:12-21; Yo 13:21-307 Oregao be ame yis aung auna be

kasa yena. Be aune awong wo sip-sip mani daese sao mitauna. 8 ArareYesu nung mani etobe Petoroto Yohaneiyengtiti nasani eyero sena, “Nito baungnoame naname soseputo buro minanene.”9Ayero senu awongto eyero sewato, “Ningmasi nauna atu nona sosanetose ko-tupunesi?” 10 Ayero sewato nung eyerosena, “Nito nigiputo. Nito napo mokorabaungno emo zo ou au baina zora diungnopuro butunete nito nagibe atu tamariniya.Nito emo awiya ago yero baungno garozora towai giro nito garo deka auna toiro11 garora maung atata yero eyero seputo,‘Nae gipao emo nanae aune garo mokonauna atu Magayao mene awong Daigainaauna bonene minarinenine?’ 12Ayero say-ato nung garo moko baina zo ika tame atumitiya awiya nito eno gipariniya. Garomoko awiyamasi zuwao au-tao sosaomatumitiya, awiya gipai giro atu nito boneneminaora nona kora yeputo.” 13Ayero senuawongto baungno Yesu mene sena dekaayero yero taungno aune Magayao meneawongDaigaina auna ana-boneneminaoranona sosewato arauwa.

Yesu buro-mani eno bonene pugaina.Mt 26:26-30; Mk 14:22-26; 1Ko 11:23-25

14 Minaora be nugu yenu Yesu nungnona minaora masi auna baungnoaposolore dema adumuwa ara. 15 Ayeroyero nung awong eno eyero sena, “Nayaya oko tamaore bonene ewiya niyeaune dema minanese moko nana eo niya.

16 Na memoko niye eno sana nigipu. Nabonene nupema oko minarinena. Boneneme Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniyaauna napora atu kasa yariniya awiyaminarinena.” 17 Ayero sero nung awangou wainne zo puro Tuwa Bayau eno dangesero aune eyero sena, “Niye awang ouwainne ewiya puro teng minipu. 18 Naniye eno sinena. Yeme euneta ago na ouwain nupema oko minarinena. Be TuwaBayau nata Tuwa yariniya auna be kasa yaiaune nupema minarinena.” 19 Ayero seroaune nung poro puro Tuwa Bayau enodange sero eegairo buro-mani nuna enopugatinasani eyero sena, “Puro minipu.Ewiya goi nana. [Na niye soremaisepugatinena. Ago niye na kotupunasanieyero mininasani neupu.” 20 Ayero senunona miniro aung yewa aune awangou wainne zo puro deka ayero nasanieyero sena, “Ou wain ewiya yu nana. Yunana ewiya niye eno yasagatinena.* Yuamimene Tuwa Bayau aune tairo naoauna ge seka awiya inai tauyari niya.]21 Arata gosineya: emo na puro pu iworawaweng gariniya amimene na aune demanona minaora masira etu mitiya. 22 NaEmora Mani mene magayao nana TuwaBayau mene senu mitoiya auna tengmagayarinena, arata emo na keregariniyanung awiya, oiye, abena nuna nono yaopumariniye?” 23 Nung ayero senu giroawong nuka nuyetope atata wina-yenasani eyero sewa, “Naname-una awemene yariniye?”

Buro mani awong ge mene wina-de yeroawe mene gitau yao emo nunae yero nariniye,ayero sewa.

24 Buro-mani awong ge mene wina-denasani eyero sewa, “Awe mene gitau yaoemo naname yero nariniye?” 25 Ayerosewa nung eyero sena, “Tawingna emotuwa mene emo bauno awong souyaesesinowa. Nupema emo putoung bainaneamimene emo wosao mene awong bayaoemo ayero saese sinowa. 26 Arata niyeayero oko yarineya. Aung ara. Emo ninae-ina atu baina ninae yariniya amimenewosao ine yero naise. Gitau yao emo ninaemene soumani ine yero naise. 27Niye sepu.Awe mene baina niye, — adungno nonamininasani mitiya amimene baina nitadopero nona pugatiniya amimene baina

* 22:20: Yuda emo awong nao amaze yura atu mitiya ayero sero nauwa, arare Yesu mene name eno yu bainakamayangdoro magayariniya aeno “Yu yasagatinena” ayero sena.

Page 129: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 22:28 126 LUK 22:52niye? Gosineya, nona mininasani mitiyaamimene baina niya. Arata nane mene zoninae-una towang atu nasani soumani ineyero nona. 28 Na yaya mokora yero nonaniye na oko duwao na aune dema nowa.29Mamananamene na nona apakana aunadiya baina yero nanese putoung na enopugaina. Deka ayero na putoung niye enopugatinena ara. 30 Arare na nata Tuwayero narinena be aune niye na aune demanona minarinenane. Niye emo tuwara ad-umao masira atu adungno mitasani Isreliemo bauno dubu 12 awiya awega-ziwegayarineya.” Ayero sena arauwa.

Petoro mene Yesu bewae yarinena aunage sena.

Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Yo 13:36-3831 Yesu mene Petoro eno yo auno eyero

sena, “O Simon, sana nigi. Wuit mozerokowinowa me ewe piti ewe ayero noiyaayao ine Sanda mene niye puro mozerokowari sero senu Tuwa Bayau mene nig-ina. 32 Arata na ning eno isa yemaokosesena. Awiya tumo diyao nina besoiyesero isa sesena. Arare ago ning nu-pema kapetegairo otao mani nina inasatau yarineya.” 33 Ayero senu Petoromene nung eno eyero sena, “Tuwa, ningbunao gareta magayaora babasa na tengbabarinena.” 34 Ayero senu Yesu meneeyero sena, “Petoro, na ning eno mebasinena. Nine ping eune kokora ge okosaore ‘Na Yesu oko gao’ ayero sasa beetama yariniya.” Ayero sena arauwa.

35 Yesu mene ayero sero aune awongeno eyero sena, “Na gitau niye moni aungzao aung te soga aung iyengtiwang niyebaungno nona kau yewita?” Ayero senuawong eyero sewa, “Aungwa.” 36 Ayerosewa nung nupema awong eno eyero sena,“Orata yeme awiya emo zo nung monimitiya amimene puro naise. Arita zaopuro noiya amimene deka ayero yaise. Oraemo zo nung winade yaora iwi aung yaigiro taungwori nuna pugaise zuma gayayanung nupema winade yaora iwi zo zumagaero pumae. 37 Na niye eno sinena era:Ge gayao eyero mitiya amimene nana-unaatume yaise saomitiya. Ge awiya eyao era,Awong nung gigiwa sao tauyao ge dao emo

ine yena.”38 Ayero senu awong eyero sewa, “O

Tuwa, gi. Nae winade yaora iwi etobemitiya era.” Ayero sewa nung awong

eno eyero sena, “Nona aeno oko sinena.Dopu!” Ayero sena arauwa.

Yesu Gesemani i bure atu isa buro yena.Mt 26:36-46; Mk 14:32-42

39 Yesu nung Oliwa diri ozaung-zaungbautunasani nauna, arare be aune nungnapo doro atu bauna. Baunu buro-mani awong nung ago yero bamuwa.40 Nung agewa auna kasa yero awong enoeyero sena, “Etegao ninae-ina kasa yaniya,isa sepu.” 41 Ayero sero nung awongdoro daba saingtoka eyare augatinonanebaungno zuzunoiya ayero baungno bomagaero isa sinasani eyero sena, 42 “Mama,ning yaya nana-una butuniya awiya gazariyero giro gaze. Arata ning ara tamaonana-una okowata, ara tamao nina-unateng ye.” 43 [Ayero senu uritira angelo zomene wosiro nung ininu tauyena. 44 Yesunung dubo gagausenu isa tauyero sinenuwiri nuna yu ine yero buro wosi tawingnayena.] 45 Nung isa sinete iropuro buro-mani nuna-una baungno awong dubo mi-nao taungno mou yero auriti awinewagigina. 46 Giro uwero awong eno eyerosena, “Niye nono yero auriti awinei? Niyeiropungpu isa sae. Naya etegaomene buroniye tamaniya.”

Yudas nung Yesu iwo emora waweng pu-gaina.

Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Yo 18:3-1247 Yesu nung ge ayero sinasani mitinu

emo dubu baina mene nuna-una bumuwa.Emo yazo nuna Yudas, nung awiya buro-mani 12 auna zo, nung amimene gitauyenu bumuwa. Nung Yesu toko yari seronuna-una nugu baungna. 48 Ayero yenuYesu mene eyero sena, “Yudas, ning nonoyero na Emora Mani toko yao nina menekeregairo gorobo emo eno pugari seronesi?” 49Ayero senu buro-mani Yesu aunedema mitiwa awong amimene nona kasayarinena awiya giro eyero sewa, “Tuwa,ning nae iwi mene awong danenese ko-tupunesita?” 50 Ayero sinewa nunae-unazo mene iropuro pirisa bainana soumaniawiya dari yero dawong wawong meraawiya kesena. 51 Ayero yenu Yesu nungawiya giro eyero sena, “Tani awiya yemeyangdo.” Ayero sero nung wawong pudaweng gainu iwaing yena. 52 Yesu nungpirisa babuzere ibu bainana polis aunadiya enane awong nung iniro pumari serobumuwa giro awong eno eyero sena, “Niyeiwire ami dawangne puro butuneya, awiya

Page 130: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 22:53 127 LUK 23:5gorobo emo zo puro bunari baine neya.53 Be giti awiya na niye aune dema ibubainana atu yero nona niye atu noeno naoko pumao yero nowi? Arata yeme ewiyaniye aune mumena maung aune auna bearauwa.”

Petoro mene Yesu bewae yena.Mt 26:57-58, 69-75; Mk 14:53-54, 66-72; Yo

18:12-18, 25-2754Ge ayero senu nung saniro puro pirisa

baina auna-una garo mokora bamuwa.Arata Petoro mene zo ake ake nasaninung ago yero bauna ara. 55 Awong garoauna goma mokora toiwa ena mene iyaoero aune adungno ainasani mitiwa Petoronung awong aune dema adungno mitinaara. 56 Atu mitinu aune sou baunodi zomene Petoro iyao nugu atu adungno mit-inu giginu kasa yenu giro nung anuwingnasani eyero sena, “Emo ewiya nung Yesuaune dema noiya.” 57 Ayero sena, arataPetoro mene bewae nasani eyero sena,“Bauno, na nung awiya oko gosinena.”58 Ayero senu nimoi oko yao nupema zomene buro nung giro eyero sena, “Ningdema emo auna buro-mani zo.” Ayerosenu Petoro mene eyero sena, “Otao, naaung ara.” 59 Ago aua zo aung yenu aunenupema zo mene be tauyero eyero sena,“Meba nibamu ara. Emo ewiya kara nungaune dema noiya. Nung Galilaya emo zo.”60 Ayero senu Petoro mene eyero sena,“Otao, ge nina sinesa awiya na oko gosi-nena ara.” Ayero sinenu kokora ge sena.61Ayero yenu Tuwa mene kapetegairo ditiye Petorora-una yena. Ayero yenu Petoronung Tuwa mene ping aune ge gitau nungeno eyero sena awiya kotuna, “Nine pingeune kokora ge oko saore gitau ‘Na Yesuoko gao’ ayero sasa be etama yariniya.”62 Petoro ge awiya kotungno kasa daungyero zi bainakama sena arauwa.

Awong Yesu giro sero izinasani dewa.Mt 26:67-68; Mk 14:65

63Emo Yesu iniro puromitiwa amimenenung giro sero izinasani dewa. 64 Ayeronasanimo bemene ditimoko nunaworerosikigairo diro nung atata yero eyero sewa,“Ning porofete me yai giro se, emo ningdeduniya auna yazo aweni?” 65Ayero seroawong ge meko ena susuuno nung enosinasani nung giro sero izewa arauwa.

Awong Yesu emo gitau yaora benaungnaatu gera pugaiwa.

Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Yo 18:19-24

66 Iya gainu Yuda emora gitau yaorepirisa babuzere sao tauyao ge gipao emoreamimene au dekaongna gairo sewa emoYesu puro augaora bamuwa aune nungeno eyero sewa, 67 “Ning ge se. NingYuda emora Sorao Emo Kristota aunging?” Ayero sewa nung eyero sena, “Naniye eno sarinena, arata niye gaya oko meyariniya. 68 Nupema na ge enana niyeatata yarinena, awiya niye ge nana abenaoko sarineya. 69 Ora be baina babarine-nane awiya na Emora Mani mene TuwaBayau putoungne auna wawong mera atuadungno mitarinena.” 70 Ayero senuawong eyero sewa, “Arare ning nitopeTuwa Bayaura Mani ing?” Ayero sewanung eyero sena, “Yore, na era. Arare nikaniyetope sineya.” 71 Ayero senu awongwina-se yero eyero sewa, “Name ge no-maze nupema nigarinenine? Be nunameneTuwaBayaura yazodena-betena yetinigenane meko yetiya ara.” Ayero sewaarauwa.

23Awong Yesu puro baungno Pilatora be-

naungna atu gera pugaiwa.Mt 27:1-2, 11-14; Mk 15:1-5; Yo 18:28-38

1 Ayero sero awong apakana iropuronung puro baungno Pilatora-una pugaiwa.2 Atu zayero ge nuna sero eyero sewa,“Emo amimene nae Yuda emo meneRoma emorewinade yanenese dubo nanaeuwinawe doti susuwa nuna taungno nungpuro butunenane. Nung nae emo tuwaSisa eno takis moni pugao awang sinoiya.Nung nutope emo tuwa nanae yazo Kristoayero sinoiya.” 3 Ayero sewa Pilato menenung atata yero sena, “Ning Yuda emoraemo tuwa ing?” Ayero senu nung Pila-tora ge abena sinasani eyero sena, “Yore.Sinesa ara.” 4 Ayero senu giro Pilatonupema kapetegairo emo gitau yao aritaemo bauno dubu baina aeno eyero sena,“Na susuwa nouna emo ewiya gera pugari-neni? Na pasena nuna zo oko tamena.”5 Ayero sena, arata awong be tauyeroge eyero sewa, “Nung nae Roma emorewinade yanenese dubo uwinoi ge nunaamimene Yudaya tawing teng yero noiya.Nung Galilaya tawingna atu zayero butu-nawe kasa ye napo euna gairo deka ayeroniya.”

Awong Yesu Herodera benaungna atugera pugaiwa.

Page 131: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 23:6 128 LUK 23:306 Ayero sewa Pilato mene nigiro awong

atata yero sena, “Emo ewiya Galilayaemota?” 7 Ayero atata yenu sewa nungYesura susuwa eyero gigina: nung tawingagewa Herode mene diya yero nasaninauna auna mani zo. Be awiya Herodenung Yerusalem nape atu mitauna,arare Pilato mene senu awong Yesupuro Herodera-una bamuwa 8 Herodenung Yesu giro yawa yawa yena. Noenookowata, nung gitau bowi ge nuna nigironung gari kotupu nasani nauna. NungYesu mene tani putoungne zo yai garisinasani nauna. 9Arare Herode nung atatayerota yero ayena, arata Yesu mene ge zonung eno abena oko sao yena. 10 Ayenupirisa babuze aune sao tauyao ge gipaoemo awong amimene nunato-una nuguatu dopero mitasani be tau-tataware yeroYesu gera pugaiwa. 11 Anewa Herodegorobo emo nuna aune awong nungpuro wowosinasani giro sero izero yewa.Izinasani mo owe iwao zo puro nuna tameatu wosogaiwa punu Herode nupema senuawong nung puro Pilatora-ina bamuwaara. 12 Gitau Herodeto Pilato awongto iwowina-ye nasani nauwato, arata wari beaune awiya awongto otao yewato arauwa.

Pilato nung Yesu i pasaora daese sena.Mt 27:15-26; Mk 15:6-15; Yo 18:39–19:16

13 Pilato nung pirisa babuze diyare emobaunone yau senu buro augaiwa 14 awongeno eyero sena, “Niye emo ewiya puronana-una buro nung emo bauno winadeyaese dubo uwinoiya ayero seseya girona benaung ninae-ina etu susuwa nunagari sero atata yetena. Arata niye genora sero emo ewiya gera pugatinei? Napasena nuna zo za nibamu oko tamena.Aung ara. 15 Herode nung dema ayeroyero giro nupema pugai naname-una bu-miya. Arare sana nigipu. Pasena nungdaya magayaine yao awiya oko gosinena.16Arare na sana nungwaungmenewezerodero besaya babariniya.” Ayero sena ara.17 Arata tani eyao ine yero nasani nauwa.Magayao mene awong Daigaina auna iyaoregao be kasa naunu Pilato mene arata-maonunae-unamani zo besinaunununae-una baungno nasani nauna. 18 ArarePilato ge ayero senu giro emo bauno

dubu baina amimene teng-tetemo girarasero be kerero wawa sinasani eyero sewa,“Emo awiya depu magayai Barabas besayakasa yero nanae-una bumae.” 19 Barabasnung gitau napo mokora atu winade zodiya emore nete mani zo denu magayenugiro nung bunao gare pugaiwa mitauna.20 Pilato mene Yesu besari sero awong enoge nupema sena, 21 arata awong nupemawawa sero eyero sewa, “Nung i pasaoradepu! Nung i pasaora depu!” 22 Ayerosewa nung nupema awong eno senu beetama yena, “Noeno ayero sinei? Nungpasena no yeni? Na pasena nuna mekonung dayamagayaine yao awiya kau nena.Arare na sana nung waung mene wezerodero duwaya babariniya.” 23 Ayero sena,arata awong be kerero nung i pasaora atumagayaise wawa sewa. Ayero sewa wawanunae mene Pilatora ge puro wosina.24Ayenu giro Pilato mene ge nunae nigiroge awiya tauyaise sena. 25 Emo zo gitauwinade diyare nete mani denu magayenunung bunao gare pugaiwamitasani nauna,nung awiya emo baunomene pumari sewagiro Pilato mene besenu baungna. OraYesu awiya emo bauno mene nung maga-yaise sewa giro Pilato mene gorobo emorawaweng pugaina arauwa.

Awong Yesu i pasaora dewa.Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Yo 19:17-27

26 Awong Yesu puro bautunete emo zonagibe atu tamuwa. Emo awiya yazo nunaSimon. Nung Sairini napora. Nung buronapo baina auna atu towari sero butunenuawong nung saniro i pasao puro nuna-unaapapara pugaiwa diungno Yesu ago yerobaungna ara. 27 Emo bauno dubu bainaawong nung ago yero bautunewa manibauno witao mene nung eno zire-buwarenasani dubo minaore bamuwa. 28 AnewaYesu nung kapetegairo awong eno eyerosena, “O Yerusalem mani bauno, niye naeno zi oko sepu. Niye nika niyetope aritamani awiso ninae eno zi sepu. 29 Sananigipu. Ago be kasa yariniya be aune niyedubo mininasani eyero sarineya, ‘Baunowagaung dopaota bauno mani aming okogayao nowa amimene* yawa yawa yaese.’30 Be aune emo bauno mene diri eno

* 23:29: Baunowagaung dopao. Yesumene baunowagaung dopao nete yawa yawa yarineya ayero sena, auna susuwaeyao era: Ago iwo mene kasa yero Yuda emo bauno dero gera-gaira naya aune bauno wagaung dopao mene mani enodubo oko minarineya, noeno oko, awong mani aung. Ora bauno ena mani awisore amimene dubo minao bainakamatamarineya, noeno okowata, mani awiso nunae magayarineya.

Page 132: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 23:31 129 LUK 23:56eyero sarineya, ‘Niye dure nanae tamegaipu.’ Nupema diri mamanikaka enoeyero sarineya, ‘Niye wosipu nae worae.’31 Iwo mene na i mesa yao ine awiya puroiyaora pugatineya, arare ago awong niyei soyao ine awiya iyaora pugari yaya niyenono yarinei?” Ayero sena arauwa.

32 Awong pasena mani etobe Yesu aunedema daya magayaetose puro bamuwaara. 33 Awong baungno soma zo yazo ZiyoAtora Wetu, auna kasa yero Yesu i pasaoradewa ara. Ayero yero pasena mani etobedema dero Yesura-una zo enaba zo enabaayero pugaiwa ara. 34 Ayero yewa Yesumene eyero sena, “OMama, awong susuwanana oko gao nasani tani ewiya neyarening pasena nunae yangdo.” Ayero senaara.

Awong Yesu dero aune taung wori nunaawiya bono yero pumari kotungno getuwao zo yazo nuna laki ayewa. 35 Emobauno awong dopero anuwing nasani mi-tiwa ara. Ora diya sao mene zo awongnung maze izinasani eyero sewa, “Nunggitau emo ena soreuno kora yero nasaninauna, arare Tuwa Bayau nung punuTuwa naname Kristo me yero nasani gironung nuka nutope soremaise.” 36 Goroboemo dema nung izewa. Awong nuna-una nugu buro ou dokowang yao nungeno pugairo 37 eyero sewa, “Ning Yudaemora emo tuwa yero nasani giro ningnika nitope soreung.” 38 Owe zo nuna-una ziyo gomina atu eyero gaewa, “Emoewiya Yuda emora emo tuwa.” 39 Pasenamani etobe awongto dema dewa auna zomene Yesu izinasani eyero sena, “Ning So-rao Emo nanae Kristo asineyare ning nikanitope sorepunasani nato dema soreung.”40 Ayero senu pasena mani zo mene geawiya nigiro nung gona nasani eyero sena,“Ning Tuwa Bayau awang nesita? Namemagayanenese deteya. 41 Arata awongnao deteya awiya tani iwaing. Noenookowata, nao tani meko gitau yewangnoauna abena tapunenano ara. Arata emoemimene zo nung gitau tani meko zo okoyena ara.” 42 Ayero sero aune eyero sena,“Yesu, ning ago emo tuwa yero nete kasayero na kotung.” 43Ayero senu Yesu meneeyero sena, “Na ge me ning eno sinena.Be yeme eune ning na aune dema napoiwaing Paradais auna mitarinesa.” Ayerosena arauwa.

Yesu magayena.Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Yo 19:28-30

44-45Arare wari diti 12 kilok yenu warirawaegao aung yenu mume baina kasa yerotawing teng yero mitinu 3 kilok yena ara.Ayero yenu Tuwa Bayaura ibu bainanamo bainakama† kimegao awiya kerero daoetobe yena. 46Anenu Yesu be kerero wawasinasani eyero sena, “Mama, ititi nanawawong nina-una pugatinena.” Ayerosenu oweno nuna aung yenu magayenaara. 47 Gorobo emora diya mene taniawiya giro Tuwa Bayaura yazo de ika gati-nasani eyero sena, “Ge me nibamu, emoewiya nung meba pasena aung.” Ayerosena ara. 48 Ora emo bauno dubu bainaburo mitiwa amimene tani apakana kasayena awiya giro aung yero awong dubomininasani nupema kapetegairo bamuwaara. 49 Arata Yesura otao mani aune manibauno awong nung ago yero Galilaya atubumuwa amimene akepari yero doperomitasani tani kasa yena awiya giro aungyewa arauwa.

Awong Yesura aingso puro pu daba umazora gaiwa.

Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Yo 19:38-4250 Emo zo nasani nauna yazo nuna

Yosefe. Nung Yuda emora napo yazoArimatia auna emo. Nung awiya Yudaemora gitau yao dubu auna zo. Nungawiya emo etutero nao, tani iwaing gegenasani nauna. 51 Otao mani nuna meneYesu gera pugairo dari sewa nung giginumeko yenu awong oko soremao yangduna.Emo amimene Tuwa Bayau nata Tuwayero nariniya auna be diya nasani nauna.52 Emo amimene Pilatora-una baungnoYesura taung aingso pumari sena. 53 Senuniginu taung aingso nuna i pasaora atupuro mo neyangyao imoko-kaungkaungmene ewero puro pu daba uma zo wa-mao auna gaina. Gitau emo zora taungaingso atu oko pugao. 54 Sabat iyara nonakora nasanimitiwa ture itinenu aunenungYesura taung aingso daba umana pugainuwari diti 6 kilok yenu Sabatra be kasayena. 55 Bauno awong gitau Galilaya atuYesu aune dema bumuwa amimene Yosefeago yero baungno biriti awiya gigiwa ara.Ayero nasani Yosefe nung Yesura taungaingso nono nono yero pugaina awiyadema gigiwa. 56 Awong giro nupemakapetegairo garo nunae-una baungno ou

† 23:44-45: Soremao Ge zo Matiu 27:51 auna atu mitiya awiya gi.

Page 133: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 24:1 130 LUK 24:25sereyao uweri enane sosewa. SosewaSabat iya kasa yenu giro awong sao tauyaoge dipunasani doro mitiwa arauwa.

24Yesu magayaora atu seka yero iropuna.Mt 28:1-10; Mk 16:1-8; Yo 20:1-10

1 Sande iya gatinenu gora-gara gumor-ore awong ou sereyao gitau sosewa awiyapuro biritira bamuwa ara. 2 Baungnoeyero gigiwa: Daba biritira daba uma begazao awiya dereme yero baungno demeseatu mitinu gigiwa. 3 Ayenu mitinu girodaba umana toiwa, arata awong TuwaYesura aingso kau yewa. 4 Awong aingsokau yero iwawa nasani mitiwa emo etobetaungwori nunato awiya neyangyerowae-gatinena amimene nunae-una nugu atudopero mitiwato gigiwa. 5 Bauno awongtogiro awang yero diti wese tawingna yerotawing anuwing newa aune emo etobeamimene awong eno eyero sewato, “Niyenoeno buro emo naore awiya magayaoramasira etu kau nei? 6 Nung etu oko mi-tiya. Nung yemaoko iropumiya. Niye gegitau Galilaya atu niye eno sena awiya ko-tungno gipu. 7Nung niye eno eyero sena,‘Awong na Emora Mani pu pasena emorawaweng garineya. Ayero yaya awong nai pasaora daya magayarinena. Magayerobe etama ayao aung yai aune nupemaseka yero iroparinena.’ Niye eno ayerosena.” 8 Emo etobe mene ayero sewatogiro bauno awongYesu ge gitau sena awiyakotumuwa kasa yena. 9 Ayenu awongbiriti doro nupema kapetegairo baungnoburo-mani nuna 11 aune emo bauno enaeno dema nona kasa yenu gigiwa aunage ungwe yewa. 10 Bauno emimene geawiya aposolo eno sewa: Maria nungMadala napora, Yoana, Yakobora ai Maria,awong aune bauno ena amimene ge awiyaaposolo eno sewa. 11 Arata aposolo menebaunona ge nigiwa me aung yenu giroyangduwa. 12 Arata Petoro mene zo irop-uro sungno baungno daba umana atuutero diti mokora yero mo gege mitinugigina. Ayero yero nupema kapetegairogare baungnonona kasa yena auna susuwakau nasani kotumao nuna gagausena.

Emo etobe Yesu Emeas nagibe atu gigi-wato.

Mk 16:12-1313 Wari be dekaongka aune nunae-una

emo etobe awongto ang yero baungno

napo maingkoka zo yazo Emeas aunayari bamuwato. Nagibo Yerusalem dorobaungno Emeas yao awiya 11 kilomita.14 Awongto bautu nasani tani kasayenu gigiwato auna ungwe didinasani15 bautunewato Yesu nung nuka nutopekasa nunato-una yero awongto aunedema baungna. 16 Awongto nung aunedema bautunasani nung gigiwato okokasa yena, noeno okowata, Tuwa Bayaumene awongto Yesu saore gowito serodubora diti awenato gazena. 17 Aunenung awongto eno eyero sena, “Nitoge ungwe nora yero butuneito?” Ayerosenu awongto dopero dubo mininasanimitiwato 18 Aune nunato-una zo yazonuna Kliopa amimene ge abena eyerosena, “Esewa Yerusalem atu augatinasaninowa amimene tani baina be yeme eunekasa yetiya auna bowi awiya nigitineya.Aune ning nata amimene nono yerooko nigao nete aune buro nato atatanesi?” 19 Ayero senu Yesu mene awongtonupema atata yero eyero sena, “Taninomaze sineito?” Ayero senu awongtonung eno eyero sewato, “Tani awiyaYesu Nasarete napora emo auna-unaatu kasa yetiya amaze sinenato. Nungporofete, arare nung tani putoungne yeronasani ge putoungne tugata yero nasaniTuwa Bayaura benaungna o emo baunonabenaungna atu noiya. 20 Arata pirisababuze aune emo gitau yao babuze nanaeawong amimene nung daya magayaisesero nung iwora waweng pugeya awongnung i pasaora deteya magayetiya.21 Arata nae eyero kotupunasani nonane.Emo amimene Isreli emo nae iworawaweng atu sorariniya. Awiya gegeokowata, deteya magayeti nenane wari beetama niya. 22 Arata be yeme eune dubunanae-una bauno ena mene ge zo seseyanae nigiro kotumao nanae sisigatini iwawanenane. Awiya awong iya gatini gora-gara gumorore iropuro biritira baungno23 Yesura aingso oko gigeya. Ayero yeroawong nupema tera kapetegairo ge eyeroseseya, ‘Nae angelo gigenane angelo menenung nupema seka yero iropumiya ayeroseseyato.’ 24Baunomene ayero seseya girodubu nanae-una emo ena mene iropurobiritira baungno bauno mene ge seseyaayao ine teng gigeya. Arata nung zo okogigeya.” 25 Ayero sewato giro Yesu meneawongto eno ge eyero sena, “Nito kotumaoaung. Ge apakana porofete mene gaewa

Page 134: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

LUK 24:26 131 LUK 24:53awiya niye nono yero gaome yaora timarayero nowi? 26Sorao Emo Kristo nung gitauyaya taungno aune ago simao waegaorenuna pumaise sao mitiya, awiya niye okogao ing?” 27 Yesu mene ayero sero aunege nuna Tuwara gera gaewa mitoiya aunasusuwa awiya awongto eno keregari seroge Mose aune porofete apakana amimenegaewa auna atu zayero momo-zimomoyero sena ara. 28 Awong bautunetekasaye napo auna nugu gaiwa aune Yesunung awongto yangdoro darama babarisero yenu giro 29 awongto nung soreroeyero sewato, “Wari wowosini ping menaiyariniya. Arare ning nato aune demamitaisa.” Ayero sewato giro nung awongtoaune dema baungno awenato gare yena.30 Ayero atu mitasani awong nona minarinasani newa giro nung ame puro TuwaBayau eno dange sero eero awongto enopugaina ara. 31 Nung awongto eno ayeroyenu awongto nung gigiwato kasa yenugiro nung mena aungne gaina. 32 Ayeroyenu awongto eyero sewato, “Namenagibe atu ang nenane nung nao enoge tugata yetiya, nupema gera susuwanao eno keregaiya, be aune moko nanaomene yo wigaga yetiya.” 33 Awongtoge ayero sero iropuro ang yero nupemakapetegairo Yerusalem bamuwato ara.Ayero awongto buro-mani 11 awong otaomani enane augairomitiwa tamuwato ara.34 Tamuwato awong awongto eno eyerosewa, “Ge me nibamu. Tuwa nupemairopumiya. Iropuro Simonna-una kasayeti gigiya.” 35Ayero sewa awongto nagibeatu ang nasani tani yewa auna ungwedidinasani sewato, “Nung ame eeti aunenato nung gigenato kasa yetiya.” Ayerosewato arauwa.

Yesura buro-mani mene nung gigiwa.Mt 28:16-20; Mk 16:14-18; Yo 20:19-23; Apo

1:6-836Awong ge awiya sinasani mitiwa Yesu

nung nuka nutope nunae-una towangdaung atu kasa yero dopero eyero sena,“Niye dubo iwaingnemitiungpu.” 37Ayerosenu awong sopine yero iwaeta ayero seroawang yero babari yewa. 38 Ayewa gironune awong eno eyero sena, “Niye noenoiwawa nasani kotumao ninae sisigati nei?39 Niye te-wawong nana gipu, na nakanatope kasa yero mitena. Wawong ni-nae mene na iniro gipu. Iwae awiyataung aingso aung, arata nane mene zo

taung aingsore mitena era.” 40 Ayero seronung te-wawong nuna awong eno gipena.41Ayero yenu awong nung giro yawa yawabainakama yewa, arata nupema iwawayero ge aung yenu bora-bora yero mitiwagiro nung awong eno eyero sena, “Ninae-una nona ena minao etu mitita?” 42Ayerosenu giro wo ito gitau igi yewa mitinaawiya pugaiwa 43 nung nunae benaungnaatu puro minina.

44Nungge awong eno eyero sena, “Gitauna niye aune dema nasani eyero sewang,‘Ge na eno gitau gaewa — Mosera saotauyao ge auna atuta porofetera bukuraatuta Sam bukura atu gaewa — ge awiyaapakana me yariniya.’ Ayero sewang.”45 Ayero sero nung kotumao nunae ininutang senu awong be aune Tuwa Bayaurage gayao auna susuwa gigiwa kasa yenaara. 46 Nung awong eno eyero sena,“Tuwa Bayaura ge gayao eyero mitiya.Na Sorao Emo ninae Kristo mene yayataungno magayana wari be etama aungyai aune nupema biritira atu iroparinena.47 Arare niye Yerusalem etu zayero bowinana keregaya emo bauno dubu sero seroamimene nigiro yazo nana yau sinasanidubo darawa yaya aune Tuwa Bayau menepasena nunae yangduwariniya. 48 Niyetani apakana gosinowa auna ge keregairosinasani neupu. 49 Sana nigipu. OwenoMama nana mene niye eno pugari senaawiya iyengtana wosi ninae-una yariniya.Arata niye napo ewiya oko yangduwae.Niye etu mitaya putoung uritira atu wosininae-una yai aune napo doro burorababarineya.” Ayero sena arauwa.

Tuwa Bayau mene Yesu punu witi uritirayena.

Mk 16:19-20; Apo 1:9-1250 Yesu mene ayero sero awong puro

baung Betani nape yero nung wawongbuyagairo ikapari yero awong gao yena.51Nung awong gao nenu aune Tuwa Bayaumene nung punu nung awong yangdorowiti uritira yena. 52 Ayero yenu awongnung bowi yero yawa yawa bainakamanasani nupema wesora kapete Yerusalemgairo bamuwa. 53 Atu baungno nasaniawong be ozaung-zaung ibu bainana atutoiro Tuwa Bayaura yazo de ika gatinasaninauwa arauwa.

Page 135: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 1:1 132 YOHANE 1:23

BOWI IWAING YOHANEMENE GAENAYohane nung Yesura buro-mani 12 auna zo.

Nung Yesura ungwe ewiya tawing sero seroauna emobauno eno gaena. Nung susuwa eyaoeno sero gaena. Emo bauno apakana amimeneYesu gaya Kristo me yai nung tumo didinasaninao me iwaing tamaese. Arare nung buroYesu mene nasani nauna awiya gege okowata,ungwe-maungwe yero nasani nauna auna gewitao awiya dema gaena.

Yesu Tuwa Bayaura ge puro tawing emoyero kasayena.

1Ge bera* nung nao gege nasani nauna.Ge bera nung Tuwa Bayaura benaungnaatu nasani nauna. Ge bera nung nu-tope Tuwa Bayau. 2 Nung awiya gitaususuwara otu Tuwa Bayau aune demanao gege nasani nauna. 3 Ge bera nungTuwa Bayaura wawong yero nona apakanayero aung yena. Arare nona kasayena,awiya nung aung nona zo oko kasayena.4Nao awiya nuna-una mitauna. Arare naoawiya emora-ina waegairo mitauna ara.5 Waegao mene mume waegainu mumemene waegao disari kaputena, arata wae-gatinoiya.†

6 Tuwa Bayau mene emo zo giginukasayero nasani nauna yazo nuna Yohane.7Nung amimenewaegaora bowi sari buna.Emo bauno apakana waegaora Maungtumo diyaese sero Tuwa Bayau mene senukasayena ara. 8Yohane nung nutope wae-gaora Maung okowata. Nung waegaorabowi gege maze sari buna.

9Waegao me nung emo bauno apakanaawiya waegao pugatinoiya, amimene beaune tawingna atu kasayero nasani nauna.10Nung tawingna atumitauna. Awiya gegeokowata. Tawing dema nune yena ara.Ayero yena, arata tawingna emo baunoawong nung saore oko giro baingtiwa.11 Nung tawing nuna-una kasayena, aratadubu nuna mene nung gosinasani aunenupema oko gao ine yewa. 12 Arata enamene awongnung otao yewa, o nung tumodiwa amimene Tuwa Bayaura mani awisoyaese sero nung yazo nunae mena punaara. 13 Awong emora yura kasa yero TuwaBayaura mani awiso oko yewa. Awongemora aratamaora okowata, o emora sao

tauyaora okowata, awong Tuwa Bayauraputoungna kasa yero mani awiso nunayewa ara. 14 Ge bera nung emo yerokasayero naname-una towang atu nasaninauna. Ayero yenu nae simao waegaorenuna gigiwangne. Nung Tuwa BayauraMani me, arare simao waegaore nuna-unagege mitauna. Nao mere monone awiyadubo nuna-una bebunu puro wosina ara.

15 Susuwa nuna awiya Yohane menepuro daung gairo wawa sero eyero sena,“Na nung aeno eyero sewang, ‘Ago butu-niya amimene nung gitau yao nana niya.Noeno okowata, na oko kasayaore nungnasani nauna.’ ” Yohane mene ayero senaara.

16 Name apakana amimene soremaoiwawaing awiya zamena simena nuna-unaatu pupunasani nonane. 17 Tuwa Bayaumene sao tauyao ge name eno pugari seroMose eno pugaina ara. Arata Tuwa Bayaumene nao mere monone awiya name enopugari sero Yesu Kristo eno pugainu purobuna ara. 18 Tuwa Bayau nung emo zomene oko gigina. Aung nibamu arauwa.ArareMani nuna dekaongka nuna-una de-ungbera mitoiya amimene Maung nunaname eno keregaina arauwa.

Yohane ge ou zayero suwao emo amimeneYesura ge keregaina.

Mt 3:1-12; Mk 1:7-8; Lu 3:15-1719 Yuda emora gitau yao Yerusalem atu

nauwa amimene pirisa ena wati mugonunae aune awong awiya iyengtiro sewabaungno Yohane atata yero eyero sewa,“Ning emo aweni?” 20 Ayero sewa Yohanenung susuwa nuna oko pungyao kere-gairo eyero sena, “Na Sorao emo ninaeKristo okowa.” 21 Ayero senu awong nu-pema atata yero eyero sewa, “Aune ningaweni? Ning Kristora ai mani Eliya ing?”Ayero sewa nung eyero sena, “Na Eliyaokowa.” Ayero senu awong eyero sewa,“Ning porofete diya yero nonane awiyaning ari?” Ayero sewa nung eyero sena,“Aung arauwa.” 22 Ayero senu awongnupema atata yero eyero sewa, “Ora ningaweni? Nae baungno emo babuze naeseseya bumenane aeno ge no sarinenine?Ning nitope susuwa nina se niganene.”23 Ayero sewa nung abena eyero sena,“Porofete Yesaya mene ge zo gaena awiyanana-una atu me niya.

* 1:1: Ge bera awiya Yesu. † 1:5: Waegao awiya Yesu. Mume awiya Sanda dubu nuna aune.

Page 136: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 1:24 133 YOHANE 1:48Na bowi sao emo eu yanawira atu nasani

eyero sero nona, ‘Tuwara nagibokora yepu korosae.’ ”

Ayero sena arauwa.24 Emo Yohanena-una bumuwa awiya

Farisayo mene iyengtiwa bumuwa ara.25 Arare awong nung nupema atata yeroeyero sewa, “Ning sorao emo nanae Kristooko siya, o Eliya oko siya, porofete okosiya, sinesa awiya gi. Arare ning nonoyero emo bauno ge ou susunesi?” 26Ayerosewa Yohane mene abena eyero sena,“Na emo bauno ou gege susunena ara.Arata ninae-una atu zo kasayero mi-tiya, niye nung oko gosinowa. 27 Nunenana-ina bautara bumariniya amimeneemo bainakama. Na emo wosao nibamuamimene te soga nuna-una angsi besaoine teng oko yariniya.‡” Ayero sena ara.28 Susuwa awiya napo Betania, ou Yodanenabara mitauna, auna atu kasa yena.Yohanemene atu nasani atu emo bauno geou susunauna arauwa.

Yohane mene Yesu nung Tuwa Bayauralama asena.

29 Iya gainu Yesu mene Yohanena-unabautu nenu nung ake atu giro eyerosena, “Owiya gipu. Tuwa Bayaura lamamani ara. Nune tawing sero sero emobauno auna pasena nunae diungno mag-ayariniya. 30Na nung aeno eyero sewang,‘Ago butuniya nung gitau yao nana niya.Noeno okowata na oko kasayaore nauna.’Nung awiya ora. 31 Na natope nung gitauoko gigiwang kasa yena. Arata Isreli emoniye bowi nuna sana nigaese sero na kasayero ge ou zayewang.”

32 Yohane mene emo eno ge ayerosero aune zo eyero sena, “Oweno meneni audubo ine yero uritira atu wosironuna-una adungno mitinu na gigiwang.33 Na gitau nung oko gigiwang kasa yena,arata Tuwa Bayau mene na emo baunoge ou suwanese sero eyero sena, ‘Owenowosiro nuna-una adungno mitari niyaemo amimene ge sai aune emo baunoOweno pumarineya.’ 34 Na susuwa nunagiro eyero sinena: Nung Tuwa BayauraMani me.” Yohane mene ge ayero senaarauwa.

Yesu mene buro-mani siwongpatigepuna.

35 Iya gainu Yohane buro-mani nunaetobe aune amimene dopero mitiwa36 Yesu butunenu giro Yohane meneeyero sena, “Tuwa Bayaura lama ora.”37 Ayero senu buro-mani nuna etobemene ge awiya nigiro Yesura-una amebamuwato ara. 38Bautunewato Yesumenekapetegairo giro awongto eno eyero sena,“Nito no kau neito?” Ayero senu awongtoeyero sewato, “Rabai, (Ge naname-una,‘Gipao emo’) ning garo nauna atu mitesi?”39 Ayero sewato Yesu mene eyero sena,“Bungputo gaeto.” Ayero senumani etobeamimene nung ago yero garewitiwato ara.Witiro wari awiya nung aune dema miteteduwato wari wosiro wari diti 4 kilok yenaara.

40AwongtoYohanena ge nigiro Yesu agoyewato auna zo yazo nuna Anderea. NungSimon Petorora meta. 41 Anderea nungtato nuna Simon awiya mena taungnoeyero sena, “Nato Yuda emora sorao emoyazo nuna Mesia awiya tamenato.” (Mesiaawiya Kristo.) 42 Ayero sero Yesura-unayuno baungno kasa yewato Yesu menePetoro giro eyero sena, “Yazo nina Si-mon. Ning Yohanena mani. Arata na yazonina sekawa Sifas asinena arauwa.” (Genaname-una Daba Domito.) Ayero senaarauwa.

43 Iya gainu Yesu nung Galilaya taw-ingna babari sero nasani aune Filip giroeyero sena. “Ning na ago ye.” Ayerosena ara. 44 Filip nung Besaida na-pora. Andereato Petoro awong napodekaongka auna ara. 45 Arare Filip meneNataniel taungno eyero sena, “Emo zoMose mene sao tauyao gera atu ge nunagaena, arita porofete enamene deka ayerogaewa, emo awiya tamenane. Nung YesuYosepera mani. Nung Nasarete naporaarauwa.” 46 Ayero senu Nataniel mene geabena eyero sena, “Nona iwaing zo meneNasarete nape atu kasa yai teng yarinita?”Ayero senu Filip mene abena eyero sena,“Ayero sinesare bung babanano gase.”

47 Ayero senu Nataniel nung Yesura-una baungnu Yesu mene giro eyero sena,“Ewiya gipu. Emo ewiya Isreli emo me. Geiwao dubo nuna-una oko mitiya.” 48Ayerosenu Nataniel mene Yesu atata yero eyerosena, “Na natu newang gigasi?” Ayerosenu Yesu mene abena eyero sena, “Filipmene ning oko tamaore na mena ning i

‡ 1:27: Soremao Ge zo Matiu 3:11 auna atu mitiya awiya gi.

Page 137: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 1:49 134 YOHANE 2:20fik susuwara atu mitesa gigena arauwa.”49 Ayero senu Nataniel mene abena eyerosena, “Gipao emo, ning Tuwa BayauraMani me. Ning Isreli emora emo tuwa.”50Ayero senuYesumene abena eyero sena,“Ning i fik susuwara atumitesa giro sesenaauna eno gege na tumo didinesa? Taniyeme gigesa awiya agewa gege. Ago noname baina kasa yero babai gosinarinesa.”51 Ayero sero nung eno eyero sena, “Namemokoba sane. Niye uriti be gausai TuwaBayaura angelo dubumenena EmoraManiauna-una witiro wosiro anaya garineyaara.” Ayero sena arauwa.

2Yesu mene senu ou mene wain yena.

1Wari be etobe aung yenu Galilaya taw-ingna napo zo yazo Kena auna atu emomene bauno ataise sero ana bonene newaYesura ai dema mitina. 2 Yesu buro-maninuna aune awong dema babaese sewa girobaungno augaiwa. 3 Augairo mitasani ouwain miniwa aung yenu giro Yesura aimene nung eno eyero sena, “Ou wainnunae aung yetiya.” 4 Ayero senu Yesumene abena eyero sena, “Na awong sore-manese aeno sinesita? Auna be nana okobao.” 5 Ayero senu aune ai nuna menesoumani eno eyero sena, “Yesumene burogenomaze sariniye, amaze diungnoyepu.”Ayero sena ara.

6 Be aune garo auna atu au babuze 6mitiwa ara. Yuda emora-una garo sero auayao ine mitaunu aune awong ewoworatani nasani nonane taungne sainasaninauwa. Au awiya babuze. Au dekaongkaauna ou baketi 10 mene sukupunauwa.7 Arare Yesu mene soumani eno eyerosena, “Niye ou dungno aura yasagaipubebumae.” Ayero senu soumani mene oudungno aura yasagaiwa bebumuwa ara.8Ayero yewa aune nung eyero sena, “Niyeou aura awiya ena dungno bonene maungeno puro baungpu.” Ayero senu giro ouawiya 9 dungno puro bonene maung enopuro bautunewa ou awiya wain yena ara.Puro bamuwa bonene maung mene min-inu bera atu mege yena. Ayero yenu nungou wain awiya natu buna auna susuwanung oko gao, arata soumani ou dumuwaamimene gigiwa. Arare bonene maungmene emo bauno atitinena awiya yau senubunu 10 eyero sena, “Nae gitau ou wainme pugatinonane mininowa dubo sisigatinoi aune, ou wain zuma wosao awiya ago

pugatinonane mininowa. Tani nanae ayaomitiya ara. Arata nine mene zo ou wainme pungyero ou wain zuma wosao gitaupugesa mineya aune me ago pugatinesa.”Ayero sena ara.

11 Yesu nung Kena napo Galilaya taw-ingna atu tani putoungne nuna naungnaawiya gitau atu zayero yena ara. Ayeroyero nung putoung nuna keregainu buro-mani nuna mene tani putoungne awiyagiro nung tumo diwa arauwa.

YesunungTuwaBayaura ibubaina awiyadang ayero sena.

Mt 21:12-13; Mk 11:15-19; Lu 19:45-4612 Ataora bonene aung yenu Yesu nung

Kena napo doro baung Kapaneam napeyari nenu ai nuna metamaine aune buro-mani nuna amimene nung aune dema ba-muwa ara. Baungno atu be daigairo okonauwa. 13Yuda emora iya dang be zo yazonunaMagayaomene awong Daigaina aunabe nugu yenu giro Yesu mene Yerusalemwitiro baungna. 14 Yerusalem nape kasayero Tuwa Bayaura ibu baina auna paezo kasa ewe gao auna baungno atu lamaaune bulimakao arita ni gumo awiya purobaungno wina-piti nasani newa gigina.Anasani moni tewo tame pugairo moniwina-piti nasani mitiwa 15 giro Yesu meneangsi ena puro tenero aune amimene lamabulimakao aune emore dema tunenu ba-muwa tewo monine ininu kapetegainumoni wosi duru yena ara. 16 Ayero yeroemo ni gumo puro dopero mitiwa aenoeyero sena, “Puro baungpu. Niye Mamanana-una ibura etu nona wina-piti yayastowa ibu ine yoiye sero awang sinena.”Ayero sena ara. 17 Yesu nung ayero yenuburo-mani nunamene ge zo gayaomitoiyaawiya kotumuwa. Ge awiya eyao era.Ibu nina ewiya eno tini nana kapinoiya.

18Arare Yuda emomene Yesu atata yeroeyero sewa, “Awe mene sesi tani awiyayetesi? Tuwa Bayau mene sai yarinesaawiya susuwa awiya pu daung gari serotani putoungne zo ye ganene.” 19 Ayerosewa Yesu mene be nunae-una ge puroabena eyero sena, “Niye ibu ewiya kasayanane wari be etama gege mena yana nu-pema dopariniya.” 20 Ayero senu awongeyero sewa, “Mamono nanae mene ibuewiya dawang 46 ayao gapunawe besug-aiwa, awiya nine wari be etama gege yasadopaise sinesa?” Ayero sewa ara.

Page 138: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 2:21 135 YOHANE 3:2121 Arata Yesu nung taung aingso nuna-

una ge awiya pu ibu bainana gairo senaara. 22 Arare ago nete magayero aunemagayaora atu seka yero iropunu auneburo-mani nunamenege awiya kotumuwaara. Ayero kotupunasani Tuwa Bayaura gegayao ena aune ge Yesu mene sena auneawiya gigiwa me yena.

23Yesu Yerusalem atumitasani iya dangauna atu tani putoungne ena yenu emodaigairo mene tani putoungne awiya giroYesu tumo diwa ara. 24 Yesu nung nu-tope emora moko gosinasani susuwa nunaawong eno oko keregao. 25Nung emo zorasusuwa gari sero emo ena oko atata yeronasani nauna. Nung nutope emora kotu-mao giro baingtiti nasani nauna arauwa.

3Nikodemana ungwe.

1 Emo zo nasani nauna yazo nunaNikodema. Nung Farisayo zo. NungYuda emora gitau yao bainakama yeronasani nauna. 2 Emo amimene pingneYesura-una baungno eyero sena, “Gipaoemo, nae susuwa nina gosinonane. Ninggipao emo me mene Tuwa Bayaura berabumasa. Ning tani yero nosa awiya emomene Tuwa Bayau aung nasani yao ineoko mitiya.” 3 Ayero senu Yesu meneabena nung eno eyero sena, “Na memo-koba sana gi. Zo nung kasa yao sekanupema oko kasa yao yariniya, awiya nungTuwa Bayaura napo gao ine teng oko.”4Ayero senu Nikodema mene abena eyerosena, “Zo nung zai yao mene nono yeroaune kasa yao seka nupema kasa yariniye?Nung aira tingyana nupema towai aunepumao teng oko yarinita?” 5 Ayero senuYesu mene abena eyero sena, “Na memo-koba sana gi. Zo nung oura ta owenonaputoungna oko kasa yao yariniya, awiyanung Tuwa Bayaura nape babao ine tengoko yariniya. 6Zonung emoramesara kasayao awiya tawingna taung aingsore demanoiya. Arata zo nung Owenona mesarakasa yao awiya Owenone dema noiya.7 Niye kasayao seka kasayaese sesenaawiya nigiro wawong di oko gamase. 8Bisinung tebe-tabe supunoi ning bewing nunagege nigitinosa, arata susuwa natu zayerobutuniye o baungno natu aung niye, awiyaning susuwa oko gosinosa. Deka ayerozo nung Owenona mesara kasa yao aunasusuwa ning oko gosinosa.” 9 Ayero senuNikodema mene abena eyero sena, “Tani

awiya nono yero kasayari niye?” 10 Ayerosenu Yesu mene abena eyero sena, “NingIsreli emora gipao emo mene tani awiyaoko gao nosa ing? 11 “Na memokoba sane.Nae nona dubora diti mene gosinonane,o nona diti moko mene gosinonane dekaawiya sero nonane ara. Ayero yero nonaneniye ge nanae doro nowa ara. 12Nona taw-ingna etu kasa yero noiya awiya sero nonagiro nowa me oko yero noiya amimeneuritira nona mitiya awiya sana nono yerogaya me yariniye? 13 Emo zo mene uritirawitiro nawe oko wosina. Na Emora Maninata uritira atu wosiwang. Nane gege natauritira nona gosinena. 14Mose mene gitaueu yanawira atu kapa puro yi yero purowitiro i pasaora ikogaina deka ayero naEmora Mani i pasaora ikogaese sao mitiya.15Arare na tumo diyarineya amimene naome iwaing awiya tamarineya.” Ayero senaarauwa.

16 Zo nung Tuwa Bayaura mani tumodiyariniya amimene magayero mekorababaise okowata, nung nao me iwaingtamaise sero Tuwa Bayau mene emobauno name eno dubo bayao bainakamanasani Mani nuna dekaongka iyengtinuwosina ara. 17 Tuwa Bayaura Mani meneemo gera pugaise auna okowata, emo so-raise sero Tuwa Bayau mene senu wosinaara. 18 Zo nung Tuwa Bayaura Manitumo diyariniya amimene Tuwa Bayaurakotora atu oko zuwariniya. Zo nung TuwaBayaura Mani oko tumo diyao yariniyanung amimene kotora atu mena zuwetiyaayero yariniya. Noeno okowata, nungTuwa Bayaura mani dekaongka awiyaoko tumo diyao yero noiya. 19 Ararekotora atu zuwao auna susuwa eyeromitiya era. Waegao mene tawingnakasa yenu emo awong waegaora babaoawang sero mumena katu mitari sewaara. Awong nao nunae meko, arare ayeroyewa. 20 Zo nung pasena yero noiyaamimene waegao awang noiya. Waegaomene pasena nuna-una susuwa keregoiyesero awang nasani nung waegaora okokasa yariniya. 21Awong ge me nigiro puronowa amimene waegaora kasa yero nowa.Zo nung waegaora kasa yai waegao meneburo nuna-una susuwa keregatinai emobaunomene giro buro nuna-uname awiyaTuwa Bayaura putoungna atu kasa yeronoiya ayero sarineya.

Yohane mene Yesura susuwa keregaina.

Page 139: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 3:22 136 YOHANE 4:1022 Yesu mene buro-mani nuna punu

Yerusalem doro Yudaya tawing agewarabaungno nauwa. Atu nasani aune emo enage ou suwena. 23Yohane dema emo baunoge ou susunasani mitina. Nung tawing zoyazo Ainon, Selim nape ina atu nasani geou suwao buro nasani nauna. Nung tawingauna atu nasani nauna, noeno okowata,ou baina atu mitauna. Arare emo baunonuna-una butunauwa ge ou susunaunaara. 24Yohane nung be aune Herode menebunao gare oko pugaore atu buro nasaninauna.

25 Arare Yuda emo zo aune Yohanenaburo-mani awong taung aingso sayaoratani auna ge wina-se yewa ara. 26 Gesinete buro-mani mene baung Yohanena-una yero eyero sewa, “Gipao emo, gi-tau ning ou Yodan enabara atu nauwasaemo buro ning taunu susuwa nuna naeeno keregairo sasa, emo amimene beyeme eune emo bauno ge ou susunasanimiti giro apakana nuna-una bautuneya.”27 Ayero sewa Yohane mene eyero sena,”Emo zo nung uritira Maung mene nonanung eno oko pugao yai nung nutopenona awiya pao ine teng oko ara. 28 Naeyero sinasani niye eno sewang gigiwa, ‘NaKristo okowa, arata Tuwa Bayau mene napugainu nane nagibo nuna gitau nena.’29 Emo zo bauno atariniya bauno awiyanuna gege ara. Arare nung yawa yawa naiotao nuna mene nugu dopero ge nuna ni-giro deka ayero dubo iwaing yariniya. Emobauno mene Yesura-una babeya, araredubo iwaing yaora be nana kasa yetiya.*30 Nune na daigairo emo tuwa bainakamanibamu yariniya. Arata nane mene zonuna wese nibamu yarinena.” Ayero senaarauwa.

31 Ika atu wosina amimene witaonaname ara. Zo nung tawingna etu kasayao amimene tawing euna, arare nungtawingna ge sinoiya. Arata uritira atuwosina amimene name apakana daigairobaina naname yero noiya ara. 32 Nuneuritira nona gosinasani nauna awiya nameeno keregairo sinoiya, arata emo menege nuna dotinowa. 33 Zo nung Maina genigiro puro pu dube gairo noiya amimeneayero nasani ‘Tuwa Bayau ge me sinoiya’asero noiya. 34 Emo Tuwa Bayau menesenu wosina amimene Tuwa Bayaura gesinoiya. Noeno okowata, Tuwa Bayau

mene Oweno zere tutupore apana nungeno pugao gege pugatinoiya. 35 Maungnung Mani nuna aratapu nasani nonaapakana Mani nuna-una waweng pugainumitoiya. 36 Zo nung Tuwa Bayaura Manitumo didinoiya amimene nao me iwaingpuro noiya. Arata zo nung Tuwa BayauraMani auna ge dero noiya amimene naomeiwaing oko gariniya. Emo ayao auna atuTuwa Bayaura tini kapaomenemitao gegemitariniya.

4Yesu Samaria bauno zore ge ungwe

yewato.1 Farisayo awong Yesura bowi eyero

nigiwa, “Yesu nung mani daigairo puro geou susuniya, arare emo bauno nung agoneya amimene Yohane ago nowa awiyadaigatineya.” Ayero nigiwa ara. 2 ArataYesu nung nutope emo zo ge ou okosuwena. Buro-mani nuna mene emobauno ge ou susunauwa ara. 3 ArareFarisayo ge ayero nigiwa giro Yesu meneYudaya tawing doro kapetegairo Galilayatawingna baungna ara. 4 Nagibo awiyaSamaria tawing busero buwagairo bautu-nauna.

5Yesumene tawing awiya busero buwa-gairo bautunete Samaria napo zo yazoSaiko auna kasa yena ara. Napo awiyaYakobo mene mani nuna Yosepe eno taw-ing agewa pugaina auna nugu mitaunaara. 6 Nupema tawing auna atu Yakoboraou kote wamao zo mitauna. Arare Yesunung atu kasa yenu wari diti 12 kilokyena ara. Ayenu nung putoung aungyenu giro ou kote wamao auna nugu atuaduna ara. 7 Adungno mitinu Samariabauno zo ou dumari sero buna. BunuYesu mene giro nung eno eyero sena, “Oupiti minane.” Ayero sena ara. 8 Buro-mani nuna awong ma pumari sero napebamuwa nung nata mitete bauno eno ouisa senu 9 bauno mene nung eno eyerosena, “Ning Yuda emo mene nono yeroSamaria bauno na eno ou isa sinesi?”Ayero sena, noeno okowata Yuda emoreSamaria emore awong kasugairo nasaninauwa, aeno bauno mene ge awiya sena.10 Ayero senu Yesu mene eyero sena,“Nona Tuwa Bayau mene ning eno pugarisiniya auna susuwa aune nupema na oueno sinena auna susuwa dema gasa kasa

* 3:29: Bauno pumao emo awiya Yesu. Otao nuna awiya Yohane. Bauno awiya Tuwara dubu name ara.

Page 140: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 4:11 137 YOHANE 4:36yatiya, awiya ning ou eno na isa sasa naome iwaing auna ou awiya ning eno pu-gatena.” 11 Ayero senu bauno mene geabena eyero sena, “Ou kote ewiya turadaung ware, ning kopu ou dumao aung.Arare nao me iwaingna ou awiya natupumarinesi? 12 Ewowo naname Yakobonung ou kote ewiya wauna. Ayero yenunung aune mani awiso nuna aune lamabulimakao aune awong apakana ou ewiyamininasani nauwa. Nung ou kote ewiyanae eno diriyegaina. Arata ning Yakobodaigatinesa, ayero sinesita?” 13 Ayerosenu Yesu mene eyero sena, “Ou ewiyamininowa nupema ouwemena yero noiya.14 Arata ou nane pugarinena awiya zomene minai ouwe nupema oko yariniya.Nane ou awiya emo zo eno pugana,dubo nuna-una atu ou diti ine yero gu-bigubi nasani mitariniya. Ayero nai emoamimene nao me iwaing puro nasaninariniya.” 15 Ayero senu bauno meneeyero sena, “Emo, ning ou awiya pugasaminiro ouwe oko nai nane. Ayero na oueno be ozaung-zaung etu butunona awiyaduwane.”

16 Ayero senu Yesu mene eyero sena,“Ning baungno emo nina puro nito demabaeto.” 17 Ayero senu bauno mene geabena eyero sena, “Na emo aung.” AsenuYesu mene eyero sena, “Ning emo ninaaung sisa awiyame sinesa ara. 18Ning emowawong zo ayero atiro doro nosa. Ararebe yeme ning emo zore nesa, arata nungawiya emo nina okowa, arare ning ge mesinesa.” 19 Ayero senu bauno mene eyerosena, “Emo, na yeme susuwa nina gosi-nena. Ning porofete me. 20 Arare se gane.Kikiyongne nanae awong diri euna* atuaugairo Tuwa Bayau bowi nasani nauwa,arata Yuda emo niye mene zo Yerusalemnape atu Tuwa Bayau bowi nasani nane-nese sao mitiya ayero sero nowa.”

21 Ayero senu Yesu mene abena eyerosena, “Bauno, na ge sana nigasa me yaise.Be zo nugu niya. Be awiya kasa yai auneniye Mama bowi yari sero diri eunataYerusalem nape atu oko yarineya. 22Niyeawiya oko giro baingtao nasani bowi nowa.Nanae mene zo giro baingtiti nasani bowinonane. Noeno okowata, korayao iwaing

yao awiya Yudara-una atu gitau kasa yaisesaomitiya. 23Be zo bariniya, be aune TuwaBayaura emo dubu me mene nung bowiyari sero ititire nao mere mene yarineya.Mama nung emo ayao mene nung bowiyaese arataungno yero noiya. 24 TuwaBayau nung taung aingso okowata, nungititi. Arare niye nung bowi yari serotaung mene okowata, ititire nao meremene nung bowi nasani neupu.” 25 Ayerosenu bauno amimene ge abena eyerosena, “Na gosinena, Mesia yazo nuna zoKristo amimene bariniya. Nung buro nonaapakana pu daung gariniya.” 26Ayero senuYesumene nuna bera puro eyero sena, “Gesinesa awiya mani zo oko mitiya. Na gegeara. Na ning aune dema ge sinena, nakakerauwa.”

27 Ge ayero sinenu buro-mani kasa yeronung baunone dema ge ungwe newatoawiya giro wawong di gamuwa ara. Aratasusuwa no eno bauno eno ge siniye, onono yero siniye, ayero sero atata yaoraawiya gigiwa teng oko yenu giro duwa ara.28Ayero yewa bauno nung kopu ou dumaonuna doro sungno baung nape yero emobauno eno eyero sena, 29 “Niye bungpu.Baungno emo zo gae. Nune nao nana-unasusuwa apakana na eno keregaiya. NungKristo, ta?” 30Ayero senu awong kara Yesugari bamuwa.

31 Awong Yesura-una butunewa buro-mani nuna mene Yesu eno eyero sewa,“Gipao emo, ning nona mini.” 32 Ayerosewa ge abena eyero sena, “Ma nana mi-tiya. Awiya niye oko gosineya.” 33 Ayerosenu buro-mani nuna mene awong nukanuyetope wina-se yero eyero sewa, “Awemene ma puro bumiye?” 34 Ayero sewagiro nung eyero sena, “Nung na iyengtinubumuwang auna be diungno buro nunayero bautunete besugarinena amimenema nana niya arauwa. 35 Niye nikaniyetope eyero sero nowa, ‘Ino siwong-patige ayao aungyai aunemameyariniya.’Ayero sinowa, arata nane mene zo eyerosinena. Niye diti-dati yero buro gipu. Mapumaora be kasa yero mitiya.† 36 Emozo nung ma puro pu dekaongna gao buroyero noiya amimene zuma pupunoiya.Nung ma zo nao me iwaingna gerao awiya

* 4:20: Diri euna. Awiya diri yazo Gerasim aeno sena. Samaria emo bauno mene Tuwa Bayau bowi yari seroYerusalem oko babao. Awong diri Gerasim auna atu gege Tuwa Bayau bowi yero nasani nauwa. Soremao Ge zo Luka9:53 auna atu mitiya awiya gi. † 4:35: Ma pumaora be. Nung nona minao eno oko, emo bauno eno sena. AwongTuwara ge nigiro iwaing yaese sero aeno nona minaora pugairo sena.

Page 141: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 4:37 138 YOHANE 5:7pu gare gatinoiya. Arare emo ma uraoemo arita emo ma pumao emo awongtoamimene dema yawa yawa yarineyato.37 Arare ge eyero sinonane amimene etume yariniya, ‘Zo mene uraora buro noiya,arata zo mene pumaora buro noiya.’ 38Maniye oko urao yewa auna me awiya pugare gaese sesena babarineya. Buro awiyaena mene yewa auna me niye pupuneya.”Ayero sena ara.

39 Samaria emo bauno daigairo menebaunona ge nigiro Yesu tumo diwa ara.Ayero yewa, noeno okowata, bauno menenao nuna-una susuwa awiya apakana Yesumene keregainu giro emo bauno enosusuware senu nigiwa. 40 Arare awongYesura-una buro Yesu awong aune demanaise yuno puro baung nape yari sewagiro Yesu mene awong aune dema wari beetobe nauna ara. 41 Atu ge tugata nasaninenu emo bauno daigairo mene ge nunanigiro nung tumo diwa. 42 Ayero yerobauno eno eyero sewa, “Gitau nae ungwenina nigiro nung tumo diyenane. Aratayeme ewiya nae be-giti nuna-una atu genigiro eyero sinenane: Nung tawing serosero auna emo bauno auna Korayao Emome.” Ayero sewa arauwa.

Yesu mene senu mani zora yaya aungyena.

43 Yesu nung Samaria emo bauno aunedema be etobemitete awong doro Galilayatawingna baungna. 44 Yesu nung ge gitaueyero sena, “Porofete awong napo nunae-una kasa yero emo yazore oko yero nowa.”45 Arare Yesu mene Galilaya tawingnabaungno kasa yenuGalilaya emonung giroarugairo yawa yawa yewa. Awiya noenookowata, be zore awong baung Yerusalemyero Yuda emora iya dang auna atu buroYesu mene yena awiya gigiwa.

46 Yesu mene Galilaya tawingna kasayero Kena nape baungna. Napo aunaatu nung gitau senu ou mene wain yena.Atu baungnu, Kapaneam napo auna diyaemo baina zo nasani nauna auna maniyaya mouyao puro mitina. 47 Arare “Yesunung Yudaya tawing doro yesese yerobung Galilaya tawingna niya” ayero sewagiro diya emo amimene baung Kena napeyero Yesura-una baungna ara. Baungnomani nuna magayari sero nasani nenugiro Yesu yuno puro gare baungno maninuna kora yaise sena. 48 Ayero senuYesu mene nung eno eyero sena, “Niye

tani putoungne ena aune buro baina enaawiya oko gao yarineya, awiya niye na okotumo diyarineya.” 49Ayero senu diya emomene eyero sena, “O Tuwa, mani nanamagayoiye sero, mena babasese sinena.”50 Ayero senu Yesu mene nung eno eyerosena, “Ning teba baung. Mani nina iwaingyetiya arauwa.” Ayero senudiya emonungYesura ge niginu me yenu giro baungnaara. 51 Yesese yero bautu nenu soumaninuna ena mene bowi puro buro nungtaungno eyero sewa, “Mani nina iwaingyero niya.” 52Ayero sewa giromani iwaingyena auna wari diti be awiya gari seroatata yenu sewa, “Sipe wari diti towangdopero mitesesi aune taung kokoni yaonuna aung yetiya.” 53 Ayero sewa diyaemo mene susuwa eyero gigina: Be auneYesu mene na yesese yanese sero eyerosesiya, “Mani nina iwaing yetiya.” Ararediya emo mene susuwa awiya giro nungarore awisore Yesu tumo diwa arauwa.

54 Yesu tani yena, awiya nung Yudayatawingna atu yesese yero buro Galilayatawingna kasa yero aune tani awiya yena,awiya tani putoungne namba tu Galilayaatu yena arauwa.

5Yesu nung Betesida ou ubutura atu emo

zo kora yena.1 Yuda emora iya dang auna be bunu

Yesu nung witiro baung Yerusalem yenaara. 2 Goma napo Yerusalem zimao aunatowaora be zo yazo nuna Lama Towao be.Towao be auna atu ou ubutu zo mitaunayazo nuna Yuda gera Betesida. Ou aunadeung bera atu bisi paora garo wawong zomitauna. 3 Garo auna emo yayare witaoamimene apepegairo mitauwa. Emo enaditi guma yao, o ena te amao, o ena yusoyao daigairomene atumitauwa. [Awongou kapu yai gari diya mitauwa. 4 Atumitauwa be ena Tuwa Bayaura angelo zomene wosiro ou ubutu awiya dedunaunukapu naunu yaya emora-una atu zo menegitau gitau yero wosi oura yero guteroyaya nuna mena aung naunu iwaing yeronasani nauwa.] 5 Arare emo zo nungasama yero mitawe dunu dawang 38 aungyena amimene atu mitina. 6 Yesu meneemo awiya giro yaya nuna nimoi-namoimitauna awiya giro nung eno eyero sena,“Ning iwaing yari kotupunesita?” 7 Ayerosenu emo asama amimene abena eyerosena, “O emo, ou kapu noi aune awe

Page 142: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 5:8 139 YOHANE 5:33mene naka wawong iniro pumai wosiro ouawiya gutero iwaing yateni? Ena menena daigairo wosi oura yero nowa giro namitima nona.” 8 Ayero senu Yesu menenung eno abena eyero sena, “Ning iropuroawao masi nina puro angye.” 9 Ayerosenu emo asama awiya taung iwaing yenunung iropuromasi nuna puro angyena ara.Wari be awiya Yuda emora Sabat iya dangmitiwa ara.

10 Arare Yuda emo mene emo iwaingyena aeno eyero sewa, “Iya be dang eunasao tauyao ge naname mitiya awiya ningnoeno daigati nasani awao masi nina puronesi?” 11Ayero sewa nung ge abena eyerosena, “Na kora yetiya emo amimene eyerosesiya, ‘Masi nina puro angye.’ ” 12 Ayerosenu awong eyero sewa, “Masi nina puroangye, awiya emo yazo awe mene sesiye?”13 Ayero sewa emo senu iwaing yenaamimene Yesura yazo kauyena. Noenookowata, Yesu nung emo dubu dopero mi-tiwa auna towang atu saingtiro baungnaara. 14 Ago Yesu mene emo awiya TuwaBayaura ibu bainana atu taungno eyerosena, “Ning taung nina iwaing yetiya,aratamou yao zo nina-una kasa yoiye sero,pasena doro neu.” 15 Ayero senu nungYesu giro baingtiro baungno Yuda emoeno eyero sena, “Emo na kora yetiya awiyayazo nuna Yesu.” Ayero sena arauwa.

16 Yesu nung Sabat iya dang aune buroayero nasani nauna, arare Yuda emomenegiro nung iwo yewa ara. 17 Ayero yewaYesu mene eyero sena, “Mama nana nungburo yao gege nasani noiya, arare na dekaayero buro nona.” Ayero sena ara. 18Yesunung Sabat iya dang sisigaina, nupemaTuwa Bayau nung Maung nuka nuna asi-nasani nung Tuwa Bayau ine ayero sena.Asenu Yuda emo mene gigiwa meko yenugiro awong nung dari sero nagibo tamariyewa.

Yesu mene name uwai iropanane aunenung kotora zaz yariniya.

19 Ayero sewa Yesu mene abena eyerosena, “Namemokoba sananigipu. NaManimene kotumao nana-una gege buro okoyero nona. Mama nana mene noiya a giroyero nona. Mama mene noi giro na Manimenedeka ayero yeronona. 20Mamanungna Mani nuna ewiya giro ara bainakamatapunoiya, arare buro noiya awiya tenggipinoiya. Arata buro ewiya gege okowata,buro witao ena mitiya awiya dema Mani

eno gipai giro niye yangka sero wawongdi gamarineya ara. 21 Mama nung emomagayao uwinoi seka yero nowa dekaayero na Mani mene aratamao nana-unazota zo awiya uwana seka yarineya ara.22 Mama nung emo zaz oko noiya. Buroawiya apakana Maina waweng pugainaara. 23 Arare emo awong Mama bowiyero nowa, deka ayero Mani bowi yaese.Zo nung Mani oko bowi yao yariniyaamimene Mama na iyengtina awiya demaoko bowi yao noiya ayero yariniya.

24 Na memokoba sana nigipu. Zo nungge nana nigiti nasani Mama nana naiyengtina auna ge nigitiniya amimene naome iwaing yeme eune puro niya. Nungkotora atu oko zuwari niya. Nung tauyeromagayao doro naora kasa yero noiya.

25 Na memokoba sana nigipu. Be zokasa yariniya — erawa mena kasa yeromitiya era — be aune mamagayao meneyaine nowa amimene Tuwa Bayaura Maniauna ge bewing nigarineya. Ena menege nigiro baingtiro seka yero narineya.26 Mama nung naora Maung, arare nungna Mani nuna eno nao diriyegainu nanaora Maung yero nona. 27 Na Mani, naEmora Mani. Arare Mama nana meneemora koto auna zaz buro awiya na Ma-mana bera yanese sero putoung na enopugaina. 28 Niye ge awiya nigiro okowawong di gamae. Noeno okowata, bezo pugao mitiya awiya kasa yai aune ma-magayao biritira atu awinowa amimenewawa nana nigarineya. 29 Ayero nigiroiwaing nasani nauwa amimene iropuronao me iwaing tamarineya. Arata mekoyero nasani nauwa amimene zo iropurokoto yero kotora atu zuwarineya ara. 30Nadubo nana-una buro zo yao ine oko mi-tiya. Na ge Mama nana-una bera atunigitinona deka ayero nasani kotora zazyero nona ara. Ayero nasani kotora zazburo yana teng yariniya. Noeno okowata,na aratamao nana-una okowata, nung nasenu wosiwang auna aratamao ago yariyero nona ara.

Tuwa Bayau mene mani nuna-unasusuwa keregatinoiya.

31 Na natope susuwa nana sana tengoko yariniya. 32 Susuwa nana awiya zomene keregatinoiya. Nung susuwa nanakeregati nasani ge me siniya awiya gosi-nena. 33 Niye seseya buro-mani ninaemene Yohanena-una baungno atata yewa

Page 143: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 5:34 140 YOHANE 6:15nung ge me keregairo sena ara. 34 Emozo mene susuwa nana keregaise awiya okoaratapunena. Niye susuwa nana nigayaTuwa Bayau mene niye sorero pumaisesero niye eno sesena ara. 35 Yohanenung waegao bainakama ine yero nasaniniye waegaina. Waegao nuna giro beapungkaka gege yawa yawa nasani nauwaara. 36 Arata susuwa nana keregatinoiyaamimene nung Yohane ine okowata. Nungwitao. Buro Mama mene yanese senaawiya yero nona. Buro amimene susuwanana eyero keregatinoiya: Mama menesenu wosiwang arauwa. 37Nupema Mamana senu wosiwang amimene susuwa nanakeregatinoiya. Niye be nuna-una ge okonigao yero nowa. Niye diti moko nunaoko gao yero nowa. 38 Ge nuna duboninae-una oko mitoiya. Noeno okowata,niye Mama na senu wosiwang auna genigitinowa me oko yero noiya. 39 Niyeeyero sero nowa, ‘Tuwa Bayaura ge gayaoamimene nao me iwaing name eno pu-gariniya.’ Ayero sinasani nao me iwaingtamari sero ge gayao zazagati nasaninowa. Ge gayao amimene susuwa nanakeregatinoiya, 40 arata niye na nao meiwaing niye eno puganese sero na aunedema tayao awang sinowa. 41 Emo menena bowi yaese oko sinona.

42 Na susuwa ninae gosinona. Duboninae zo Tuwa Bayau Mama nana auna-una oko mitoiya. 43 Na Mama nana-unage diungno ninae-una wosiwang, arataniye ge nana doro na oko otao yeronowa. Nete emo zo kotumao nuna-unakasa ninae-una yai aune nung aune demaotao yarineya. 44Niye niyetope bowiwina-ye nasani nowa. Arata Tuwa Bayau nataniye bowi yaise ayero oko sao yero nowaamimene nono yero na tumo diyarinei?45Niye na eno eyero oko sepu, ‘Nune namegera pugai ge buro yarinenane.’ Na enoayero oko sepu. Niye Mose tumo diroyero nowa, arare Mose mene niye gerapugariniya. 46Mose mene ge gaena, awiyana eno gaena ara. Niye ge nuna nigayame yatiya, awiya niye ge nana dema ni-gaya me yatiya. 47 Arata niye Mosera gegayao awiya nigiwa me oko yao yenu girodewa, arare nono yero ge nana nigaya meyariniye?” Yesu mene ayero sena arauwa.

6Yesu mene emo 5,000 aeno ma pugainu

miniwa.Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Lu 9:10-17

1 Yesu mene ge awiya senu aung yenuaune Galilaya ou nazi buwagairo baungenabara yena ara. Ou nazi auna yazo zoTaibirias asinowa.* 2 Buwagairo baungnuemo bauno yayare kora naunu iwaingnauwa awiya ena mene gosinauwa, arareemo bauno dubu bainane mene nungago yewa arauwa. 3 Ayero yewa Yesumene buro-mani nuna puro witi diri yeroadungno mitiwa ara. 4 Be auna atu Yudaemora iya dang zo yazo nuna Magayaomene awong Daigaina auna be nugu yenaara. 5 Arare Yesu mene emo bauno dububaina nuna-una butunewa giro Filip atatayero eyero sena, “Ma naina atu puro emobauno dubu baina aeno puganane minayateng yariniye?” 6 Yesu nung buro zo yarikotupunena, arata nung Filip gaero gariatata yero sena ara. 7 Ayero senu Filipmene eyero sena, “500 kina mene mapuro puganane minaya teng oko yarinita,nowa.” 8 Ayero senu buro-mani nunazo Anderea, nung Simon Petorora meta,amimene eyero sena, 9 “Mani zo menema wawong zore ou wo etore puro niya.Arata emo bauno dubu baina, arare tengoko yarinita, nowa.” 10 Ayero senu Yesumene eyero sena, “Niye sepu emo baunoau dekaongna gairo adumae.” Ayero senugiro awong sewa tawing auna yowangzemitina awiya isiyero adumuwa. Zarenunae awiya emo 5,000 ayao ine amimeneadumuwa ara.

11Ayero yewa Yesu menema puro TuwaBayau eno dange sero emo bauno adungnomitiwa aeno bono yena. Ou wo deka ayeroyenu teng yena. 12Miniwa teng yenu itotoduwa giro Yesu mene buro-mani nunaeno eyero sena, “Nona itoto mitete mekoyariniya, aeno yangtagaipu.” Ayero senaara. 13 Asenu ma wawong zo miniwa aunaitoto awiya yangtagaiwa saka 12 ayao bebuna. 14 Emo mene tani putoungne awiyagiro Yesu bowi nasani eyero sewa, “Poro-fete bainakama zo tawingna etu kasa yaisesao awiya era.” 15 Ayero sero Yesu puroemo tuwa nunae pugaya naise sinewa gironung emo dubu awiya doro nata witirobaung diri yena arauwa.

* 6:1: Soremao Ge zo Luka 5:1 auna atu mitiya awiya gi.

Page 144: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 6:16 141 YOHANE 6:45Yesu mene ou tame atu ang yena.Mt 14:22-33; Mk 6:45-52

16 Ture inu buro-mani nuna mene ounazira wosiro

17 Kapaneam nape yesese yero babarisero wangna witiro bamuwa ara. Ayerobautunewaping inuYesumenenunae-unaoko kasa yao yenu 18 bisi tauyao nibamubunu kakawa bainakama denu 19 awongdawero baung towang yero 5 kilomita ayaonewa aune Yesu mene ou tame atu angyero baungno wang nunae-una nugu kasanenu giro awang yewa ara. 20Awang yewagiro Yesu mene eyero sena, “Awang okoyae. Nane butunena arauwa.” 21 Ayerosenu giro awong yawa yawa nasani nunginiwa wangna witinu aune awong napobabari sero newa auna mena kasa yewaarauwa.

Emo bauno Yesu tamari kau yewa.22 Iya gainu emo bauno ou nazi enabara

awinewa amimene eyero sewa, “Pingnewang dekaongka gege miti buro-maninuna mene Yesu doro awong nata wangnawitiro babeya ara.” 23 Ayero sewa, aratawang ena Taibirias nape atu buro kakamoTuwa mene ma gao yenu miniwa aunabumuwa ara. 24 Arare emo bauno meneYesu buro-mani nuna aune awiya kaunete awong tamari sero wang buro mitiwaauna witiro baung Kapaneam nape yewaarauwa.

25Baung ou enabara yero Yesu kau netetaungno eyero sewa, “Gipao emo, ningnazi besi?” 26 Ayero atata yewa Yesumene eyero sena, “Na memokoba sananigipu. Tani putoungne nona gosinowaaeno okowata, ma pugena mineya aenogege na tamari sero kau neya. 27 Niyema zo mitima mena aung noiya aenookowata, nao me iwaingna ma auna buroyepu. Na Emora Mani awiya Tuwa BayauMama mene putoung na eno pugainupumuwang. Arare nao iwaingna ma awiyanane niye eno pugarinena.” 28 Ayerosenu awong ge abena eyero sewa, “Naenono yero Tuwa Bayaura buro yarine-nine?” 29 Ayero sewa nung eyero sena,“Tuwa Bayaura buro eyao era. Na TuwaBayau mene senu wosiwang na awiyatumo dipu.” 30Ayero senu awong ge abenaeyero sewa, “Ning tani putoungne no yasaganane ge nina me yari niye? 31 Ayaewowo nanae eu yanawira atu nasani mayazomana awiyamininasani nauwa. Auna

ge gayao eyero mitiya era: ‘Uritira mapugati naunu mininauwa.’ ”

Uritira ma auna ge.32 Ayero sewa Yesu mene awong eno

eyero sena, “Na memokoba sana nigipu.Mose nung uritira ma niye eno oko pu-gaina. Mama nana mene uritira ma meniye eno pugatinoiya ara. 33 Ma TuwaBayau mene pugatinoiya amimene uritiraatu wosiro tawingna emo bauno niye enonao tapunoiya.” 34Ayero senu abena eyerosewa, “O Tuwa, ning ma sinesa awiya begiti nae eno pugairo neu.” 35 Ayero sewaabena eyero sena, “Nao pugaora ma naera. Zo nung na aune dema tairo nariniyaamimene meri oko nariniya. Zo nungna tumo diyariniya amimene ouwe okoyariniya.

36 Na sesena gigeya. Niye na gosi-nowa, arata niye na oko tumo diyao yeronowa. 37 Emo bauno Mama mene na enopugatinoiya amimene apakana nana-unakasa yarineya. Zo nung nana-una baina nung oko awang sarinena. 38 Uritiraatu wosiwang awiya kotumao nana-unaokowata, Mamana bera buro nuna yarisero wosiwang ara. 39 Nung senu wosi-wang auna aratamao eyao era: Emo baunodubu na eno pugaina awong awiya sisi-gairo meko yowi sero, be bainana atuawong uwana apakana iropaese. 40Mamanana-una aratamao awiya eyero mitiyaera: Awong na Mani giro baingtiro tumodiyari neya amimene nao me iwaingpumarineya. Ayero yaya nane be bainanaatu awong uwana iroparineya. Mamanana-una aratamao ayero mitiya arauwa.”Ayero sena arauwa.

Yesu nung nao iwaing auna ma.41 Yesu mene “Ma uritira atu wosina

awiya na ara,” ayero sena. Asenu Yudaemo gigiwa meko yenu giro eyero sewa,42 “Emo awiya nung Yesu. Nung Yoseferamani arauwa. Name ai maungne nunagosinenane. Arare noeno nung uritiraatu wosinu siya ayero siniye?” 43 Ayerosewa Yesu mene eyero sena, “Niye gugu-mama oko sepu. 44 Zo nung kotumaonuna-una gege nana-una bao auna yanioko mitiya. Mama na senu wosiwangamimene nungwatimariniya, ami zo nungnana-una bariniya. Ayero yai nane bebainana atu uwana seka yero iropariniya.45 Porofete mene ge zo eyero gaewa mi-toiya era: ‘Tuwa Bayau nung nutope

Page 145: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 6:46 142 YOHANE 7:3emo apakana ge nuna tugata yariniya.’Arare zo nung Mama mene ge gipai ni-giro kotumao tamariniya amimene nana-una bariniya. 46 Emo awe mene Mamagigine? Aung arauwa. Tuwa Bayaura-una atu wosiwang na dekaongka amimeneMama gigiwang ara. 47Namemokoba sananigipu. Zo nung na tumo didinasani noiyaamimene nao me iwaing awiya puro noiyaara. 48Naora ma na era. 49 Aya ewowo ni-nae eu yanawira atu nasani ma yazo manamininasani nawe mamagayewa. 50 Aratauritira ma miniro oko magayao nao gegenao awiya na era. 51 Naora ma uritira atuwosina awiya na era. Arare zo nung maawiya miniro nao gege nariniya. Goi nanamenema niya ara. Arare emo baunomenenao tamaese pugarinena.”

52Ayero senu Yuda emo nuka nuyetopewina-se yero eyero sewa, “Nung nonoyero goi nuna pugai minanenese siniye?”53 Ayero sewa Yesu mene eyero sena, “Nameba sinena. Niye Emora Mani auna goireyure oko minao yarineya, awiya nao medubo ninae-una oko mitariniya. 54 Zonung goi nana aune yu nana aune minar-iniya amimene nao me iwaing tamariniya.Ayero yai nane be bainana atu nung uwari-nena ara. 55 Goi nana mene ma me. Yunana mene ou minao me. 56 Goi nanaaune yu nana aune minariniya amimenena aune dema nariniya. Ayero yai nadeka ayero nung aune dema narinena.57 Mama nung naora Maung amimene nasenu wosiwang, arare nao nana awiyaMamana-una tauyao mitoi nona. Arare zonung na minariniya awiya deka ayero naonuna nana-una mitai nariniya. 58 Uritirama auna susuwa ayao mitiya ara. Awiyaaya ewowo ninae mene miniwa, ayao ineokowata. Awong ma awiya mininasanimamagayewa. Arata zo mene ma ewiyaminariniya amimene nao gege nariniya.”Ayero sena ara. 59 Yesu nung Kapaneamnape atu yere ibura atu ge awiya awongeno tugata yena arauwa.

Ena mene Yesura ge awang sewa.60 Dubu nuna-una ena mene ge awiya

nigiro eyero sewa, “Ge awiya nigenaneteng oko niya. Ge awiya awe mene nigaiteng yariniye?” 61 Ayero sinasani dubo tumene gugumama gagumama sinewa Yesu

mene mena yetine yero giro eyero sena,“Ge awiya nigeya meko nita? 62 Ararena Emora Mani mene nupema kapete-gairo uritira witana gaya nono yariniye?63 Oweno mene nao emo bauno eno pu-gatinoiya. Taungna goi mene oko sore-punoiya. Na ge sinona awiya Owenonearita naore ara. 64 Arata niye zo nigiro natumo oko diyao yero nowa.” Yesu meneayero sena. Noeno okowata, nung awongena mene ge nuna nigiro nung tumo okodiyao yarineya auna benaung nunae gitauotu mena giginu aung yena ara. Arita emonung keregari nauna auna benaung demamena giginu aung yena. Aeno ge awiyasena ara. 65 Arare nung ge zo susuunoeyero sena, “Na aeno eyero sinena era. Zonung Mama mene oko soremao yai nana-una bao auna yani okomitiya.” Ayero senaara. 66 Arare be auna atu dubu nung agonauwa auna ena mene nung aune demanao awiya bereya yenu nung doro bamuwaara. 67 Ayero yewa Yesu mene buro-mani12 atata yero eyero sena, “Niye deka ayerona duwari kotupuneita?” 68 Ayero senuSimon Petoro mene abena eyero sena,“Tuwa, ning doro zo ana-una babari ne-nine? Nao me iwaing auna ge nina-unamitoiya. 69Ararenaening tumodidinasanieyero gigenane me yetiya: Ning TuwaBayaura Mani dang.” 70 Ayero senu Yesumene abena eyero sena, “Na niye buro-mani 12 yangtagairo pumuwang. Arataninae-una zo mene nono yero Sanda ineyero niye?” 71 Ayero sena, awiya nungSimon Iskeriot aunamani yazoYudas aenosena. Nung Yesura buro-mani 12 aunaotao zo amimene nawe Yesu keregairoiwora waweng pugaina.

7Yesura metamani mene Yesu oko tumo

diyao yewa.1 Yesu mene ayero senu giro Yuda emo

ena mene Yesu dari sero opene ge diwatauyenu Yesu mene ge awiya nigiro giroYudaya tawing doro Galilaya tawingnagege atu buro baungno nasani nauna ara.2 Ayero nenu Yuda emora iya dang zoyazo nuna Koubogara Iya Dang* aunabe nugu yena ara. 3 Ayero yenu meta-mani nuna mene nung eno eyero sewa,

* 7:2: Koubogara Iya Dang. Aya-ewowo nunae meneMose aune dema eu yanawira atu nasani nauwa auna ge ungwenuwegowi sero, awong dawang sero ibu-garo yangdoro baungno kouboga sinero Sande dekaongka ayao atu nasaniyero nauwa.

Page 146: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 7:4 143 YOHANE 7:31“Ning tawing ewiya doro Yudaya taw-ingna baungno tani ena yero nosa awiyaotu yasa emo bauno ning ago yero nowaamimene gae. 4 Zo nung emo baina yarikotupunoiya amimene buro nuna oko pu-ingnoiya. Arare ning buro me iwaing yeronasani giro baungno emo bauno apakanaauna benaungna atu ye gae.” Ayero sewaara. 5Metamani nunamene ge ayero sewa,noeno okowata, awong nung tumo okodiyao nasani nauwa. 6 Ayero sewa Yesumene awong eno eyero sena, “Be nana okobao. Niye zo be aung buro gege yero nowateng yero noiya. 7 Emo bauno mene niyeiwo yao ine teng oko. Arata nane menezo nao nunae meko awiya keregatinonagiro na iwo yero nowa. 8 Niye augaorabaungpu. Nane zo augao auna oko babarinena. Noeno okowata, be nana oko kasayao.” 9Ayero sero nung Galilaya tawingnakaatu mitinu 10 awong gitau bautunewaaune nung nata opene ago baungna ara.11Ayero yenu iya dang be nugu yenu Yudaemo babuze amimene nung kau nasanieyero sewa, “Nung natu mitiye?” Ayerosinewa 12 aune emo dubu baina amimenege daigairo sinasani ena mene eyero sewa,“Nung emo iwaing.” Asinewa ena meneeyero sewa, “Aungwa. Nung ge iwi nasaniemo bauno etegati noiya.” Ayero sewaara. 13 Arata dubu baina mene Yuda emobabuze awiya awang nasani ge bautarasewa arauwa.

Yesu nung Tuwa Bayaura Bowi Iwaingpuro wosina.

14 Iya be dang towang daung yenuYesu mene Tuwa Bayaura ibu bainanamokora toiro emo bauno ge tugata yena.15 Ge tugata nenu Yuda emora gitau yaomene giro wawong di gauno eyero sewa,“Nung nigao garo naname-una oko towaoamimene nono yero ge susuware nigine?”16 Ayero sewa Yesu mene eyero sena, “Nagera susuwa niye eno tugata yero nona,awiya nana okowata, na senu wosiwangauna arauwa. 17 Niye na kotumao nana-una gege ge tugata yero nonita TuwaBayaura bera ge tugata yero noni, ayerosinowa. Arata emo zomene Tuwa Bayaurage dipunasani nariniya amimene na gesinona auna susuwa gariniya. 18 Emozo nung kotumao nuna-una ge tugatayero noiya amimene taung nuna purowitari sero noiya. Arata emo zo nungburo burora maung auna bowi kasa yaise

sinoiya amimene ge iwao aung geme gegesinoiya. 19Mose mene sao tauyao ge gaeroniye eno pugaina, arata ninae-una zomene oko dipunoiya. Arare noeno na darisinei?” 20Ayero senu emo bauno amimenegirara sero eyero sewa, “Ning iwae menedubo nina-una miti dau nasani sinesa.Awemene ning dari siniye?” 21Ayero sewaYesu mene abena eyero sena, “Na taniputoungne dekaongka yewang niye girowawong di gauno kotupu nasani mitowaara. 22 Sana nigipu. Mose mene maniemodidi ninae-una taung aingso agewakapaese sena. Awiya Mose mene okowata,aya ewowo ninae mene zayewa ara. Arareburo awiya yaora be butunoi Sabat iyaauna atu yero nowa. 23 Awiya Mosera saotauyao ge daigowi sero niye Sabat iya aunaatumani emodidi ninae auna taung aingsokapero nowa. Arata nane mene zo emozora taung aingso zere tutupore awiyaSabat iya auna atu kora yewang. Aune niyenoeno na eno tini kapao pupunei? 24 Napasena yaine yewang asero buro nanameko oko sae. Buro nana-una susuwa girobaingtiro aune buro iwaing ta meko ing,awiya sepu.”

25 Ge ayero senu Yerusalemna emobauno ena mene eyero sewa, “Emo darisinowa awiya era. 26 Gipu. Nung awongeno ge benaungna atu pasero siniya, arataawong nung eno ge zo oko sao neya. Pirisaawong nung gosinowa Kristo yero noita?Aungta nowa. 27Name kasayao nuna gosi-nenane. Arata Kristo bariniya auna kasayao awiya zo mene oko gariniya.” Ayerosewa arauwa.

28Yesu nung Tuwa Bayaura ibu bainanaatu dopero ge tugata nenu ge awiyasewa nigiro abena eyero sena, “Niye nagosinowa, nupema kasayao nana-unasusuwa gosinowa. Arata na kotumaonana-una oko wosiwang. Nung na senuwosiwang awiya me ara. Niye nung okogosinowa. 29 Na nuna-una atu wosiwang,nupema nune senu wosiwang, arare nanung giro baingtitinona.” Ayero sena ara.30 Ayero senu awong nung bunari sewa,arata be nuna oko bao, arare wawongnuna-una tame pugao awiya mou yeroduwa ara. 31 Ayero yewa emo baunodaigairo mene Yesu tumo diro eyero sewa,“Kristo bariniya awiya emo emimene taniputoungne yero noiya awiya daigairoyarinita? Aungta nowa.” Ayero sewaarauwa.

Page 147: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 7:32 144 YOHANE 8:732 Emo bauno awong ge ayero opene

sinewa Farisayomene nigiro pirisa babuzeenane dema augairo Yesu bunari sero gesinete gorobo emo iyengtiwa Yesu parisero bamuwa arauwa.

Yesu nung Maungna-una kapete garisena.

33 Yesu mene eyero sena, “Na beapungka gege niye aune dema nete nungna senu bumuwang auna-una kapetegarinena ara. 34Ayero yana niye na kauyaoburo bainakama yero oko tamari neya.Baungno narinena auna niye babao ineteng oko ara.” 35 Ge ayero senu Yudaemo nuka nuyetope ge wina-se yero eyerosewa, “Nung natu babai kau yanenesesiniye? Yuda emo otao mani naname Griktawingna atu nowa auna-una baungnoGrik emo ge tugata yari sinita? 36 Nungeyero sesiya, ‘Na kau yero oko tamarineya.Nupema babarinena auna niye babao ineteng oko.’ Noeno ge ayero siniye?” Ayerosewa arauwa.

Ago Oweno bariniya auna ge sena.37 Iya dang awiya besugatinenu Yuda

emo awong augairo mitiwa aune Yesumene iropuro dopero wawa sero eyerosena, “Zo nung ouwe yai giro nana-unaburo ouminaise. 38Auna ge gayao zo eyeromitiya, ‘Zo nung na tumo diyariniya aunadubora atu naome iwaing auna ou sasa inebao gege butunasani mitariniya.’ ” Ayerosena ara. 39 Awiya emo nung tumo didi-nowa amimene Oweno pumarineya amazeayero sena. Yesu mene Owenona ge awiyaoura pugairo ge awiya sena. Be aunaatununguritirawaegaora oko kapetegairowitao yena, arare Oweno mene oko wosaoyena.

40 Emo bauno awong ge awiya nigiroeyero sewa, “Porofete diya yero nonanenung ara.” 41 Ayero sinewa ena menezo eyero sewa, “Nung Kristo me.” Ayerosewa ena mene enana ge dero eyero sewa,“Kristo mene Galilaya atu nono yero kasayariniye? Aungta nowa. 42 Tuwa Bayaurage gayao zo eyero mitiya era: ‘Kristonung Dawidira napo susuwa Betelehematu saisibuna nuna-una towang atu kasayaise sao.’ Ge gayao ayero mitiya.” Ayerosewa arauwa. 43 Emo awong Yesura geayero sinasani dubu sero gagausewa ara.44 Ayero nasani ena mene Yesu bunari gesewa, arata nung zo za oko iniwa.

Yesu bunari ge gege sero duwa.

45 Gorobo emo awong pirisa babuzereFarisayora-una kapetegairo bamuwaawong atata yero eyero sewa, “Niye noenonung oko puro bao yetei?” 46 Ayero atatayewagorobo emomene eyero sewa, “Nungemo ge iwawaing sinowa awiya daigairoge iwaing-kawaing nibamu sesiya aenonae nung oko pumao dotenane.” 47 Ayerosewa Farisayo emo mene abena eyerosewa, “Nung niye dema etegai gigeya meyetiya. 48 Simai Farisayore nanae-una awemene nung tumodidinoiye? 49Awiya aungara. Arata emo bauno dubu baina nungago neya amimene Mosera sao tauyao geoko gao nasani nowa, arare waru nunae-una mitoiya.” 50 Ayero sewa otao nunaezo yazo nuna Nikodema nung gitau be zoYesura-una baungna amimene eyero sena,51 “Niye sepu. Emo zo name susuwa nunaoko gao, arita pasena nuna oko tamaonasani nung tebeba gera puganenese saomitita? Sao tauyao naname mene ayeroyanenese sinita?” 52Ayero senu otao maninuna mene abena eyero sewa, “Ning dekaGalilaya emo ing? Ning sao tauyao genaname zazagao buro yero bautu neteeyero garinesa: Galilaya tawingna atuporofete zo kasa yaise sao oko mitiya.”53 [Ge ayero sinete doro soma sero zanerobamuwa arauwa.

8Awong pasena bauno zo Yesura-una puro

bamuwa.1 Yesu nung Oliwa diri witiro 2 atu

mitinu iya gainu atu yesese yero baungnoTuwa Bayaura ibu bainana toinu emobauno daigairo mene nuna-una buroaugaiwa giro adungno ge tugata yena.3 Ayero nenu sao tauyao ge gipao emoaune Farisayo awong amimene bauno zokuma nenu tamuwa awiya puro pu towanggairo Yesu eno eyero sewa, 4 “Gipao emo,bauno emimene kuma ni tameya. 5 Mosemene sao tauyao ge naname gainasanibauno eyao ine awiya daba mene dananemagayaese sena. Arata ning nitope nonoyanenese kotupunesi?” 6 Ayero sewa,awiya noeno oko, awong nung atata yayaabena ge zo sai giro nung puro gerapugari aeno sewa. Ayero sewa Yesu nungawong eno ge abena oko sao. Nung uterotawingna atu owe nasani mitina. 7 Ayeroyenu awong nung atata yerota yero ayewagiro zutiyero eyero sena, “Ninae-una zopasena aung noiya amimene daba puro

Page 148: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 8:8 145 YOHANE 8:33zayero daise aune dae.” 8 Ayero seronupema utero tawingna atu owe susuunonena. 9 Ayero nenu awong ge nuna nigirobauno awiya doro babuzemene gitau yewatiri-tara yero baungno aung yewa ara.10Ayero yewa bauno nata mitinu Yesu ditiyero giro nung eno eyero sena, “Awongnaiye? Zo mene ning gera pugaita?”11 Ayero senu bauno mene abena eyerosena, “O Tuwa, aung ara.” Ayero senuYesu mene eyero sena, “Na deka ayeroning gera oko pugatinena. Ning baungnonasani pasena nupema oko yase.” Ayerosena arauwa.]

Yesu nung tawingna waegao.12Yesumene emobauno eno ge zo eyero

sena, “Na tawing sero sero auna waegao.Arare zo nung na ago yariniya amimenemumena oko bautu nariniya. Nung naorawaegao nuna-una mitai nariniya arauwa.”13 Ayero senu Farisayo emo mene eyerosewa, “Ning nitope susuwa nina kere-gatinesa, awiya gosinenane me oko yeroniya.” 14 Ayero sewa giro Yesu meneabena eyero sena, “Na natope susuwanana keregatinena amimene me aung okoyero niya. Na natu bumuwing aritanatu bautuneni, auna susuwa gosinasaniaune ge sinona. Arata ninae mene zona natu bumuwing arita natu bautuneni,auna susuwa kauyero nowa ara. 15 Niyetaung nana gege giro na zaz yero nowa.Arata nane mene zo zaz yaora buro okoyero nona. 16 Arata na zaz yaora buroyatena, awiya buro me yatiya. Noenookowata, na nata oko mitena. Nung nasenu wosiwang amimene na aune demanoiya. 17 Sao tauyao ge gayao ninae aunaatu ge eyero mitiya, ‘Emo etobe menenona zora susuwa sayato teng yariniya.Ayero yai me ayero sarineya.’ 18 Ararena susuwa nana natope keregairo nonaaune Mama na senu wosiwang amimenedema keregatinoiya.” 19Ayero senu awongnung atata yero eyero sewa, “Maung ninanaiye?” Ayero sewa nung abena eyerosena, “Niye na oko giro baingtao yeronowa. Arare niye Mama nana deka ayerooko giro baingtao yero nowa. Niye na girobaingtateya, awiya Mama nana dema girobaingtateya.” Ayero sena ara. 20Yesunungibu bainana atumitasani awangwau-monipugatinauwa auna nugu dopero ge tugatanasani aune ge awiya sena. Arata maga-yaora be nuna oko bao, arare awong nung

oko sanao yewa.Yesu mene emo nung oko tumo diyao

auna susuwa keregati nasani susuwa nunadema keregaina.

21 Yesu mene awong eno nupema eyerosena, “Na niye doro babana na kau yeropasena ninae aune dema nete maga-yarineya. Na baungno narinena aunaniye babao ine teng oko ara.” 22 Ayerosenu Yuda emo mene eyero wina-se yewa,“Nung eyero siniya, ‘Na baungno nari-nena auna niye babao ine teng oko.’ Geayao awiya noeno siniye? Nung nutopetaung nata dero magayari sinita?” 23 Geayero sewa Yesu mene abena eyero sena,“Niye enakara. Na ikara. Niye taw-ingna. Na tawingna okowa. 24 Aeno naniye eno ayero sesena, ‘Niye pasena ni-nae aune dema nete magayarineya.’ Nasusuwa nana keregatinona, awiya nigayame oko yao yariniya, awiya niye pasenaninae aune dema nete magayarineya.”25 Ayero senu awong nupema atata yeroeyero sewa, “Ning aweni?” Ayero sewanung abena eyero sena, “Na sinona nigiti-nowa. 26 Na pasena ninae daigairo kere-gairo niye gera pugari sero awega-ziwegayero baingtatena. Arata nung na senuwosiwang amimene ge me sinoiya. Ararenane be nuna-una atu nigiwang awiyagege tawingna etu keregatinona.” Ayerosena ara. 27 Nung Maung eno ayero senuawong oko giro baingtao yewa giro 28nungnupema eyero sena, “Niye Emora Maniawiya i pasaora ikogairo aune susuwananagarineya. Be aune na buro yero nonaawiya kotumao nana-una oko yero nonaawiya garineya. Mamamene gipena awiyapuro nasani sinona awiya dema garineya.29 Nung na senu wosiwang amimene naaune dema noiya. Be giti awiya buro nonaa giro aratapunoiya. Arare nung na okoduwao na aune dema noiya.” Ayero senaarauwa.

Pasenana soumani auna ge.30 Yesu ge ayero senu emo daigairo

mene nung tumo diwa.31 Awong awiya Yuda emo, arare Yesu

mene awong eno eyero sena, “Niye genana nigiro baingtiro diungno narineya,awiya niye mani dubu nana me yero nar-ineya. 32 Niye ayero nasani ge me ni-giro baingtaya amimene bunao ninae be-sariniya. Besai bunao aung iwaing nar-ineya.” 33 Ayero senu abena eyero sewa,

Page 149: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 8:34 146 YOHANE 8:59“Nae Abrahamna saisibuna. Nae emozora soumani oko yero nonane. Naebunao aung narinenane, awiya sesesaauna susuwa nono yero mitiye?” 34 Ayerosewa Yesu mene abena eyero sena, “Namemokoba sana nigipu. Zo nung pasenayero noiya amimene pasenana soumaniyero noiya. 35 Soumani mene emo tuwanuna-una ibu auna atu oko nao gege nar-iniya. Arata emo tuwara mani menemaungna ibu auna atu nao gege nar-iniya. 36 Arare Mani mene niye be-sariniya, awiya niye pasenana bunao aungnarineya. 37 Niye Abrahamna saisibunaawiya na gosinena. Arata ge nana meneninae-una mokora oko towao yero noiya,aeno niye na daya magayanese sineya.38NaMama nana-una atu nona gosinasaninaungwa awiya niye eno tugata yero nona,arata niye mene zo maung ninae-unanigiwa awiya yero nowa.” 39 Ayero senuawong abena eyero sewa, “Nae mamananae Abraham.” Ayero sewa Yesu meneeyero sena, “Niye Abrahamna saisibunanatei siya, awiya niye Abrahamna tanipuro nateya. 40 Tuwa Bayaura-una atuge me susuware nigiwang awiya niye enotugata yero nona, aune niye noeno na darisinei? Gorobo ayero yao awiya Abrahammene oko yero nauna. 41 Arata ninae zomaung ninae-una buro yero nowa.” Ayerosenu awong eyero sewa, “Nae towangnamani okowa. Tuwa Bayau nung mamananae dekaongka.” 42 Ayero sewa Yesumene abena eyero sena, “Maung ninaeTuwa Bayau siya, awiya niye na aratamateya. Noeno okowata, na TuwaBayaura-una atu bumuwang. Na kotumaonana-una oko wosiwang. Tuwa Bayaumene senu wosiwang. 43 Niye noeno genana oko gao yero nowi? Niye oko gaoyero nowa, noeno okowata, ge sinonaawiya niye nigao teng oko. 44Niye maungninae Sanda aunamani awiso, arare arata-mao nuna ago yero buro meko awiya yarisero sinowa. Nung gitau otu emo de-dunaunu mamaganauwa, deka ayero yerobutunoiya arauwa. Nung ge me oko puronoiya. Noeno okowata, ge me zo nuna-una okomitiya. Ge iwao nunamene nuna-una mokora atu beburo mitoiyare nungge iwaora maung yero noiya. 45 Aeno geme nana sinena, awiya nigitineyame aungine niya. 46Ninae-una zo mene na pasenaemo ayero sai me yarinita? Aung ara.Na emo ayao amimene ge me susuware

tugata yero nona niye noeno gosinowame oko yao yero noiye? 47 Zo nungTuwa Bayaura mani yero noiya amimeneTuwa Bayaura ge nigitinoiya. Niye TuwaBayaura mani oko yero nowa, aeno genuna awang sinowa arauwa.” Ayero senaarauwa.

Abraham oko kasa yaore Yesu nasaninauna noiya.

48 Ayero senu Yuda emo mene eyerosewa, “Nae ning eno eyero sinenane:Ning Samaria emo. Iwae mene nina-unamokora mitiya. Ning eno ayero sinenaneawiya ge me ara.” 49 Ayero sewa Yesumene eyero sena, “Iwae nana-una mokoraoko mitiya. Na mama nana bowi yeronona, arata ninae mene zo yazo nana purowowosinowa. 50 Na yazo bowire nana deika yari oko sinona. Zo mitiya amimeneyazo nana de ika gatinoiya. Nune zazyero noiya. 51 Na memokoba sana nigipu.Zo nung ge nana nigiro puro nariniyaamimene oko magayariniya. Nung naogege nasani nariniya.” 52 Ge ayero senuYuda emo awong eyero sewa, “Iwae nina-una mokora mitiya awiya gosinenane meniya. Abraham magayena nupema poro-fete ena awong deka ayero mamagayewa.Arata ning eyero sinesa, ‘Zo nung ge nanapuro nasani nariniya amimene oko ma-gayariniya.’ 53 Mama naname Abrahammagayena. Arata nine nung daigari sine-sita? Porofete deka ayero magayewa ara.Ning noeno taung nina puro wiwitinesi?”54Ayero sewa Yesu mene awong eno eyerosena, “Na taung nana puro witana tengoko yariniya. Mama nana noiya, awiyaniye Tuwa Bayau ninae asero nowa, nungamimene na bowi noiya. 55Niye nung okogiro baingtitinowa. Nane mene zo girobaingtitinona. ‘Na nung oko gao nona,’ayero satena, awiya na ge iwao ge saoemo ine yero niye ine yatena. Na nunggiro baingtiti nasani ge nuna dipunasaninona. 56 Maung ninae Abraham nungkasa yaora be nana gari sero yawa yawanasani nauna. Arare nung be nana giroyawa yawa yena.” 57Ayero senu Yuda emomene abena eyero sewa, “Ning dawangnina 50 oko yao amimene Abraham ga-sita?” 58Ayero sewa nung eyero sena, “Namemokoba sana nigipu. Na Abraham okokasa yaore naungwa nona era.” 59 Ayerosenu awong daba puro nung daya maga-yaise sero yewa ibu mokora atu tara yero

Page 150: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 9:1 147 YOHANE 9:25kasayena arauwa.

9Yesu mene emo diti guma yao zo kora

yena.1 Yesu nung bautunete emo zo aira

tiyangna atu diti guma yao kasa yero mi-tauna awiya tauna. 2 Ayero yenu buro-mani nuna mene nung atata yero eyerosewa, “Gipao emo, pasena ana mene auneemo ewiya diti guma yeni? Pasena nuna-unata aira maungna auna ing?” 3 Ayerosewa Yesu mene abena eyero sena, “Aunaokowa. Pasena nuna-unata ai maungnaauna okowata. Tuwa Bayau putoungnuna-una susuwa awiya emo euna-unaatu kasa daung yai gaese ayero yenaarauwa. 4 Emo bauno warire buro yeronowa ping itinoi buro dotinowa, deka ayaoine name na senu wosiwang auna burowarire nasani nanenese sao mitiya. Bezo bumai aune buro nuna yaora be aungyariniya. 5 Na tawingna etu narinena,auna teng waegao nana mene niye wae-gatinasani nariniya.” 6 Ayero sero be-gura ye tawingna gairo tawingne demadawero puro emo auna ditira dupenaara. 7 Dupero iyengtiti nasani eyerosena, “Ning baungno Siloam ou ubutuouna atu benaung nina sae.” Ayero senaarauwa. (Siloam awiya ge naname-una“Iyengtao.”) Arare emo awiya baungno ouubutu auna atu diti moko saenu diti mokopagaina. 8 Diti moko pagainu yesese yenuotao manita emo bauno nung nona enoisa sero naunu gosinauwa amimene nunggiro eyero sewa, “Nona eno isa sinasanimitoiya nung arita?” 9 Ayero sewa enamene eyero sewa, “Nung arauwa.” Arataena mene eyero sewa, “Nung okowata,mani zo nung ine ara.” Ayero sinewa nukanutope eyero sena, “Zo ewe oko ara. Naera.” 10Ayero senu awong nung atata yeroeyero sewa, “Nono yetesa diti moko ninaiwaing yetiye?” Ayero sewa nung eyerosena, 11 “Emo zo yazo nuna Yesu amimenetawing dawero ditimokonana-una duperoeyero sero iyengtiya, ‘Siloam ou ubuturabaungno benaung nina sae.’ Ayero sesibaungno saetena diti moko nana pagaiya.”12Ayero senu awong atata yero sewa, “Emoawiya natu niye?” Ayero sewa nung eyerosena, “Na oko gaowa.” Ayero sena arauwa.

Farisayo awong emo diti guma yao aunage sewa.

13 Ayero senu awong emo gitau ditiguma yao nauna awiya puro baungFarisayo dubura-una yewa. 14 Yesu menetawing dawero emo auna diti mokoradupenu pagaina, awiya Sabat iya auneyena. 15 Arare Farisayo emo awong dekaayero atata yero eyero sewa, “Ning nonoyetesa diti moko nina pagaiye?” Ayerosewa emo diti guma yao amimene eyerosena, “Nung tawing dawero diti mokonana-una dupeti na baungno oura atusaetena diti moko nana pagaiya.” 16Ayerosenu Farisayo ena mene eyero sewa, “Emoawiya Sabat iyara sao tauyao ge awiyadeduniya, arare nung Tuwa Bayaura-unaatu oko buna.” Ayero sinewa aune nunae-una ena mene eyero sewa, “Nung emomeko nao siya, awiya tani putoungne ayaoine oko yatiya.” Ayero sinasani ge wina-seyero gagausewa. 17 Ayero sinete emo ditiguma yao awiya atata yero eyero sewa,“Diti nina sesi pagaiya aeno ning nunggiro nono kotupunesi?” Ayero sewa nungeyero sena, “Nung porofete.” 18 Ayerosenu Yuda emo mene emo diti pagainaauna ge nigiro giro, “Gitau nung diti gumayao aungta,” asero ai maungne nunayau sewa bumuwato atata yero eyerosewa, 19 “Ewiya mani ninato ing? Nungditi guma yao ka yero tiyangna atu kasayenuta? Ora nung nono yero diti mokopagaiye?” 20 Ayero atata yewa abenaeyero sewato, “Nung mani nanato awiyagosinenato. Nung diti guma yao tiyangnaatu kasa yena, awiya gosinenato. 21 Aratanono yero diti moko pagaiye auna susuwaawiya nato oko gosinenato. Nupema awemene diti nuna sesi iwaing yetiye? awiyanato oko gosinenato. Nung bairo emoyao, arare niye nung atata yepu sai gae.”22Maung aire nunameneYuda emo awangyero ge ayero sewato ara. Noeno okowata,Yuda emo awong ge yemaoko eyero sewatauyena, “Zo nung Yesu eno ‘Nung Kristo’asariniya, awiya nung tunero yere iburaatu awang sari nenane.” 23 Ayero sewa,arare ai maungne awongto awang yeroeyero sewato, “Nung bairo emo yao, arareniye nung atata yepu sai gae.”

24 Awong emo diti guma yao awiya nu-pema sewa bunu eyero sewa, “Ning TuwaBayaura benaungna etu ge me se. Naeemo auna susuwa gosinenane. Nung emomeko.” 25 Ayero sewa nung abena eyerosena, “Nung emo mekota nono yao i?awiya na oko gosinena. Arata na diti guma

Page 151: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 9:26 148 YOHANE 10:12yao nawe dotena diti moko nana pagaiyasusuwa ami zo na gosinena.” 26 Ayerosenu awong nupema atata yero eyerosewa, “Ning eno nono yetiye, o nono yeroyeti diti moko nina pagaiye?” 27 Ayerosewa nung ge abena eyero sena, “Na niyeeno mena sesena ara. Niye nono yerooko nigao sero nei? Noeno sesena matudeka awiya nupema sana nigari sinei?Niye dema buro-mani nuna yari sineita?”28 Ayero senu awong nung gona nasanieyero sewa, “Nine buro-mani nuna zo yeronesa. Nanae mene zo Mosera buro-maniara. 29 Tuwa Bayau mene Mose eno getugata yena amaze nigitinonane. Arataemo awiya natu kasa yero buni, awiyanae oko gosinonane.” 30 Ayero sewa emoditi moko pagaina amimene wawong digauno eyero sena, “Niye kasa yao nuna-una susuwa oko gosinowa arata saineba,nung yeti diti nana pagaiya ara. 31 Nameeyero nigitinonane: Tuwa Bayau meneemo memeko-mameko auna isa sao okonigitinoiya. Arata zo nung Tuwa Bayaubowi nasani Tuwa Bayaura aratamao agoyariniya auna isa awiya Tuwa Bayau menenigariniya. 32 Arata emo zo diti guma yaoaira tiyangna atu kasa yenu aune zo senuditi pagaina auna ungwe zo oko mitiya.Name ungwe ayao ine gitau otu oko nigaobutunasani naungwane nonane. 33 Arareemo awiya Tuwa Bayaura-una atu oko baoyati siya, awiya nung buro ayero yaine yaoteng oko yatiya.” 34 Ayero senu awongeyero sewa, “Ning aira tiyangna atu kasayero pasena mani yero nosa amimene naetugata yari sinesita?” Ayero sero nungyere ibura atu musugairo awang sewaarauwa.

Dubora diti guma yao auna ge.35 Awang sewa Yesu mene nigiro nung

taungno eyero sena, “Nine Emora Manitumo didinesita?” Ayero senu abena eyerosena, 36 “O Tuwa, ning awe eno sinesi?Gipe giro tumo diyane.” 37 Ayero senuYesu mene eyero sena, “Ning nung gigasaara. Na ge sinena, na era.” 38 Ayerosenu emo diti guma yao amimene eyerosena, “O Tuwa, na ning tumo didinena.”Ayero sero buro nuna-una te gitaura atukoing gaina. 39 Ayero yenu Yesu meneeyero sena, “Na emo susuwa ninae kere-gari sero tawingna wosiwang. Emo duboditire guma yao amimene gaese sero aenoarita emo ‘nae gao’ asinowa amimene

dubo ditire guma yao mitaese sero wosi-wang.” 40 Ayero senu Farisayo ena nungaune dema dopero mitiwa amimene ni-giro eyero sewa, “Nae deka dema duboditire guma yao ing?” 41 Ayero sewaYesu mene abena eyero sena, “Niye duboditire guma yao natei siya, awiya pase-nana abena ninae-una oko mitatiya. Arataniye niyetope eyero sinowa, ‘Nae gao ara.’Arare pasenana abena ninae-una mitaogege mitoiya.” Ayero sena arauwa.

10Lama dubu mene diyara ge nigitinowa.

1 Yesu mene ge eyero sena, “Na memo-koba sana nigipu. Zo nung lamana gomaauna towari sero goma be doro demese atugoma yauseuno baung mokora yariniya,nung awiya ugaing emo. Nung nonaemo ewera pao emo. 2 Zo nung gomabe iwero toitinoiya, nung amimene lamadiya me ara. 3 Nung butunoi giro gomabe diya yao emo mene goma be iwinoilama nuka nuna mene ge mapu nunanigitinowa goma mokora atu yazo nunaeyau sero yuno puro bautunoiya. 4 Nunglama nuna yupunoi ge mapu nuna nig-itinowa nung gitau noi awong nung agoyero bautunowa. 5Arata emo zo ewe awiyaawong oko ago yarineya. Awong ge mapununa ewe nigiro awang yero sumarineya.”6Yesu nung ge eniya awiya senu awong genuna-una susuwaokoyetine yero titiyewa.

Lama toitinowa auna goma be awiyaYesu.

7Yesu mene eyero sena, “Na memokobasana nigipu. Lama toitinowa auna gomabe awiya na era. 8 Na oko kasa yaoregitau kasa yewa awong awiya ugaing emo.Awong nona emo ewera pao emo. Aratalama mene ge nunae doro awang yewa.9 Goma be awiya na era. Zo nung gomamokora towari sero nana-una bariniya,awiya nung Tuwa Bayau mene soreropariniya. Ayero yai nung buwana isonanasani nona zamena simena bainakamatamariniya. 10 Ugaing emo nung lamaugaing yari sero, o dari sero, o dero aungkamore yari sero butu noiya. Arata nanemene zo lama zamena simena bainaka-mane iwaing naese sero kasa yewang.

11 Na lama diya iwaing. Diya iwaingmene lama dubu eno nao nuna duwariniya. 12Arata soumani mene zo nung diyame oko. Lama awiya nuna okowata, ewera

Page 152: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 10:13 149 YOHANE 10:41arare eu sino kasa yai giro nung lamadubu doro awang yero babai eu sino menegamai zanarineya. 13Nung soumani gege.Nung lama dubu eno oko kotupu noiya.Arare nung doro babariniya. 14-15 Na diyaiwaing nona. NatoMamatowina-gi nasaninonato, deka ayao ine na aune lama dubunana nae wina-gi nasani nonane. Arare nalamadubu enonaonana dotinena. 16Lamadubu nana zo neya, awiya awong gomaeuna oko. Arare na baungno yuno purobana ge nana nigarineya. Ayero yana lamadubu dekaongka yero diya dekaongna genigiti nasani narineya. 17 Na nao nanadoro nupema pumarinena, arare Mamanana mene na aratapunoiya. 18 Nao nanaawiya emo zo mene oko sorero pariniya.Awiya kotumao nana-una duwarinena. Nanao nana doro nupema parinena aunaputoung na teng mitiya. Mama nanamene ayero yanese sena ara.” Ayero senaarauwa.

19 Yuda emo awong ge awiya nigirogausero dubu etobe yewa. 20 Dubu bainamene eyero sewa, “Iwae mene mokoratoi dau niya. Noeno ge nuna nigitinei?”21 Asewa ena mene eyero sewa, “Iwaeremene ge ayao oko sariniya. Iwae meneemo diti guma yetugao awiya sai diti pa-gari neita? Aung ara.” Ayero sewa arauwa.

Yesura waweng atu lama dubu nunasorero pao ine oko mitiya.

22 Yuda emora iya be zo yazo nunaIbu Baina Korayewa* auna be bunu giroawong Yerusalem atu augaiwa. Be awiyayayaungna be. 23 Arare Yesu mene ibubainana agewa zo yazo nuna Solomonnawaranda auna atu puma-sauma nasaninenu 24Yuda emo awong nung ziuno atatayero eyero sewa, “Ning noeno susuwanina puingtinosa nae titiye zaruwe yerononine? Ning Sorao Emo nanae Kristome nasani giro keregairo se ganene.”25Ayero sewa Yesu mene awong eno eyerosena, “Na sewang nigiwa, arata nigitineyame aung ine yero niya. Buro ena naMama nana-una bera yero nona amimenesusuwa nana keregati noiya. 26 Niye lamadubu nana oko, arare ge nana nigitineyame aung ine yero niya. 27 Lama dubunana yero nowa awong awiya ge nananigitinowa. Arare nane awong gosinona

na ago yero nowa. 28 Ayero yero nowa nanao me iwaing awong eno pugatinona okomagayao nao gege nowa. Awong wawongnana-una atu zo mene sorero paine yaooko mitiya. 29 Mama nana mene awongna eno pugaina ara. Mama nana meneemo apakana aune nona apakana awiyadaigatinoiya. Arare zo mene awong Mamanana-una waweng atu sorero paine yaoteng oko. 30 Na aune Mama aune natodekaongka.” Ayero sena arauwa.

Yesu mene Yuda emo eno buro nuna-unage sena.

31 Ayero senu Yuda emo awong dabamene Yesu nupema dari yewa. 32 Dariyewa nung eyero sena, “Buro iwaingdaigairo Mamana soremaora yetenagigeya, arare niye tani nomaze yetenaaenonadabamenedari seronei?” 33Ayerosenu awong be nuna-una puro eyero sewa,“Buro iwaing yero nosa auna okowata,ning deka tawing emo amimene TuwaBayau daigati nasani ning nitope TuwaBayau asinosa, aeno nae ning daba menedari sero nenane.” 34 Ayero sewa nungabena eyero sena, “Sao tauyao ge ninaeeyero gayao mitiya: ‘Tuwa Bayau meneeyero sena: Niye tuwa.’ 35Ge gayao mitiyaawiya doro zo sao ine oko mitiya. ArareTuwa Bayaura ge awiya ewowo nanameauna-una kasa yenu giro nung awongeno ‘Tuwa’ asena, 36 nupema Mama menena wosi tawingna yanese giginu mitaunaauna teng na senu wosiwang. Arare nanatope na Tuwa Bayaura Mani asero nonaniye noeno na Tuwa Bayau daigari nenaasero nowi? 37 Buro yero nona awiya gayaMama nana-una ine oko yao yariniya,awiya ge nana duwaya teng yari niya.38Arata gayaMamanana-una ine yariniya,awiya ge nana-una okowata buro yaonana-una na gaya me yaise. Ayero nasaniMama mene na aune dema noiya, dekaayero na Mama aune dema nona, aunasusuwa giro baingtarineya.” 39Ayero senugiro awong nung bunari sero yewa nungawenamokora atu kasayero doro baungnaarauwa.

40 Yesu kasayero doro baungno ouYodan enabara Yohane mene gitau emobauno ge ou susunasani nauna atubaungno nasani nauna. 41 Ayero naunu

* 10:22: Ibu Baina Korayewa auna oregao be. Iwo mene Yuda emora ibu baina sisigaiwa giro nupema kora yewaauna ge ungwe nuwegowi sero, awong dawang sero Desemba 10 atu zayero wari be 8 ayao oregao awiya kotupunasanimitima nowa.

Page 153: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 10:42 150 YOHANE 11:32emo bauno daigairo mene nuna-unabaungno eyero sewa, “Yohane nung taniputoungne zo oko yao. Arata ge Yohanemene emo eeno sena awiya me niya.”42 Arare emo bauno daigairo mene somaauna atu Yesu tumo diwa arauwa.

11Lasaro magayena.

1Betani napora emo zonauna yazonunaLasaro. Nung amimene yaya puro mitina.MariatoMata, awongto awiya yaore yaore,awongto napo dekaongka auna. 2 (Marianung ou sereyaomeneTuwara te saero gitiai nuna mene Tuwara te dupena auna nu-emodi Lasaro amimene yaya puro mitina.)3 Arare awongto yaore mene Yesu eno geeyero pugaiwato baungna. “O Tuwa, ningnigi. Otao nina yaya puro mitiya.” 4 Geayero pugaiwato baungnu Yesu mene ni-giro giro eyero sena, “Yaya auna me awiyamagayao mene kasa yaise auna okowata,emo bauno mene Tuwa Bayau bowi yaesesao ara. Emo bauno mene Tuwa BayauraMani bowi yaese sero yaya awiya kasayetiya.” Ayero sena arauwa.

5 Yesura aratamao awiya Mata yaoreaune Lasaro awong auna-una mitauna.6 Arare nung yaya auna bowi ge niginaarata wari be etobe katu mitina. 7 Atumitete nunae-una babari sero buro-maninuna eno eyero sena, “Bungpu! Yudayatawingna yesese yero babanene.” 8 Ayerosenu buro-mani mene eyero sewa, “Gi-pao emo, be imoko oko Yuda emo atudaba mene ning dari yeteya, arare ningnoeno nupema nunae-una yesese yane-nese sinesi?” 9 Ayero sewa Yesu meneburo yaora be nuna oko aung yao karamitina awiya gaese sero ge pungyao zoeyero sena, “Buro yaora be 12 aua mitiya.Zo nung warire nagibe atu bautu nasanite oko gayariniya. Noeno okowata, nungtawingna waegao gosinoiya. 10 Zo nungpingne nagibe atu waegao aung bautunetete gaero zuwariniya.” 11 Ayero sero ge zoeyero sena, “Otao naname Lasaro auritiawiniya, arata name baungno na Lasarouwari nena.” 12 Ayero senu buro-maninuna mene eyero sewa, “O Tuwa, nungawinete iropariniya.” 13Yesu mene maga-yaora ge awiya auriti awaora pugairo senuburo-mani nuna mene auriti maze sinitaasero ayero sewa ara. 14 Arare Yesu menekeregairo eyero sena, “Lasaro magatiya.

15 Na atu oko baungno nao etu nenamagayetiya, arare na niye eno dubo nanaiwaing niya. Niye tumo diyao mere naesenona awiya kasa yetiya. Arare nuna-unababanene.” 16 Ayero senu Tomas yazonuna zo Didimo nung amimene otao manieno eyero sena, “Name baungno nungaune dema magayanene.” Ayero senaarauwa.

Yesu nung seka yero iropao aune naoramaung.

17 Lasaro biritira mitinu be siwong-patige aung yenu aune Yesu baungno kasayena. 18 Betani napo awiya Yerusalemnugu ina atu mitauna. Nagibo towangatu ang yero babao awiya 4 kilomita gege.19 Arare Yuda emo daigairo mene MatatoMariara nu-emodi magayena awiya garibumuwa ara. 20 Arare Mata nung “Yesubutuniya,” ayero sewa giro Maria gare atumitina awiya doro baungno Yesu nagibeatu tauna. 21 Taungno nung eno eyerosena, “O Tuwa, ning etu natesa, awiyanu-emodi nana oko magayatiya. 22 Nasusuwa nina gosinena. Ning yeme nonazo eno Tuwa Bayau isa sasa nigariniya.”23Ayero senuYesumene abena eyero sena,“Nu-emodi nina seka yero iropariniya.”24 Ayero senu Mata mene abena eyerosena, “Ago be bainana atu seka yeroiropariniya awiya gosinena.” 25Ayero senuYesu mene eyero sena, “Seka yero iropaoo naora maung na era. Arare zo nungna tumo diyariniya amimene magayeronupema iropariniya. 26Arata zo nung sekanasani na tumo diro nariniya amimeneokomagayao seka nao gege nariniya. Ningge awiya nigesa me nita?” 27 Ayero senuMatamene eyero sena, “Ning Kristo, TuwaBayaura Mani me. Ning tawingna wosas-ese sao, awiya nigena me yetiya.”

28 Ayero sero baungno yao nuna Mariayau senu bunu opene eyero sena, “Gipaoemo buro ning yau siniya.” 29 Ayero senuMaria mene nigiro mena iropuro Yesura-una baungna. 30 Yesu nung napo bautaraatu Mata eno ge sena masi deka aunaatu dopero mitina. 31 Mitinu Maria irop-uro baungnu Yuda emo magayaora buromitiwa amimene “Maria biritira atu zisari bautuniya,” asero ago yero bamuwa.32 Arare Maria nung wosi napo bautarayero Yesu taungno nuna-una koing gairoeyero sena, “O Tuwa, ning etu natesa,awiya nu-emodi nana oko magayatiya.”

Page 154: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 11:33 151 YOHANE 12:333 Ayero sero zi senu Yuda emo Maria agoyewa amimene Maria giro deka ayero zidema sewa. Zi sewaYesumene giginumouyenu koing gaina ara.

Yesu mene Lasaro uwenu seka yero irop-una.

34 Yesu mene atata yero eyero sena,“Natu mutetei?” Ayero atata yenu eyerosewa, “Tuwa, bung gase.” 35 Ayero sewaYesu zi senu ziziung buna. 36 Ayero yenuYuda emo awong nung giro eyero sewa,“Gipu. Dubo nuna bainakama Lasarora-una mitiya.” 37 Ayero sewa ena meneeyero sewa, “Diti guma yao zo senu ditipagaina deka ayero emo ewiya magayoiyesero nung kora yai iwaing yao teng okoyao yetita?” 38Ayero sinewa Yesu ge awiyanigiro moko nuna mene yaya bainakamataungno baung biritira yena. Magayaoramasi awiya daba bainakama mene deremeyewa baungno be gazena. 39 Arare Yesumene eyero sena, “Daba be gazao awiyadereme yepu babae.” Ayero senu Mataemo magayena auna nu-bauno amimeneeyero sena, “Tuwa, nung wari siwong-patige kotera awiya, arare kaungwa niya.”40Ayero senuYesumene abena eyero sena,“Na eyero sesena, ‘Ning na tumo diyari-nesa, awiya ning Tuwa Bayaura putounggarinesa.’ Ge awiya sesena nigesita?”41Ayero senu daba dereme yewa baungnuYesu mene diti ye ika gairo eyero sena,“Mama, ning isa nana nigesa, arare naning eno dange sinena. 42Ning isa nana begiti nigitinosa awiya gosinona. Arata emodubu emimene nine sasa wosiwang awiyagaya me yaise sero ge ayero sinena ara.”43 Ayero sero yausero eyero sena, “Lasaro,ning iropuro bung.” 44 Yausenu magayaomene iropuro buna ara. Te wawong nunamo mene dowao, aune benaung nuna momeneworao, ayenuYesumene eyero sena,“Mo besepu babae.” Ayero senu mo be-sewa baungna arauwa.

Yesu magayaise sewa.Mt 26:1-5; Mk 14:1-2; Lu 22:1-2

45 Yuda emo Mariara-una buromitiwa auna awong daigairo mene taniputoungne awiya giro Yesu tumo diwa.46Anewa enamene zo Farisayo emora-unabaungno Yesu mene tani yena auna geungwe yewa. 47 Ayewa pirisa babuzereFarisayo emo awong ge awiya nigirogitau yao dubu yausero sewa bumuwaaugairo eyero sewa, “Emo amimene

tani putoungne daigairo noiya, ararenung nono yari nenine? 48 Name nungduwanane tani ayao nai emo apakananung tumo diyaya Roma emora goroboemo mene name iwo yero buro ibubaina naname aune dubu naname auneawiya gera yarineya.” 49 Ayero sewa otaonunae zo yazo Kayafa nung dawang aunepirisa baina yero nasani nauna amimeneeyero sena, “Niye kotumao aung nowa.50 Niye eyero gipu. Nagibo iwaing eyeromitiya era. Emo dubu name meko yoninesero emo dekaongka omimene nameeno abena magayaise.” Ayero sena ara.51 Ge awiya kotumao nuna-una oko sena.Nung dawang be aune pirisa baina yeronasani nauna, arare nung porofete menesaine yero Yesu mene Yuda emo baunodubu eno abena magayari nena aunage sena. 52 Yesu magayari nena, awiyaYuda emo bauno eno gege okowata, TuwaBayaura mani awiso tawing sero seronowa awong apakana pu dekaongna gaidubu dekaongka yero naese magayarinena. 53Auna gitau yao dubu wari be auneYesu daora ge buro zayewa. 54 Arare Yesunung Yuda emora-una nupema oko kasayero nao. Nung buro-mani nuna purobaungno napo zo yazo Efraim eu yanawiraina mitina auna atu nasani nauwa ara.

55 Yuda emora iya be dang yazo nunaMagayao mene awong Daigaina auna benugu yenu giro napo mamanina emodaigairomenepasena disaora burora gitauwitiro baung Yerusalem yewa. 56 Anasaniawong Yesu kau nasani ibu bainana atuaugairo wina-se nasani eyero sewa, “Niyenono kotupunei? Nung iya dang eunebarinita, aung ing?” 57 Pirisa babuzereFarisayo emo aune awong sao tauyao geeyero sewa, “Emo zo mene nung taungnogiro saise nung puro bunae.” Ayero sewaarauwa.

12Maria nung Yesu ou sereyao mene

suwena.Mt 26:6-13; Mk 14:3-9

1 Magayao mene awong Daigaina aunaiya be dang nunae wari be 6 ayao mit-inu aune Yesu nupema kapete gairo buroBetani nape atu kasa yena. Nung gi-tau napo auna atu Lasaro magayaora atuuwenu seka yero iropuna ara. 2 Yesueno nona saiwa Mata mene dunu Lasarodema adungno nona miniwa ara. 3 Nona

Page 155: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 12:4 152 YOHANE 12:28mininasani mitiwa Maria mene garewamaingkoka zo ou sereyao iwaing yazonuna nad zuma bainakama, awiya puroYesura te suwero giti ai nuna mene tenuna dupena ara. Ayero yenu garo mi-tiwa awiya sere sere yena ara. 4 Ayeroyenu Yudas Iskeriot, nung Yesu keregarinena, amimene eyero sena, 5 “Name nonoyero ou sereyao awiya puganane 300 kinamene zuma gaero pumaya moni awiyapuro bogamasa eno oko pugatenine?”6 Nung emo bogamasa eno kotungno okosena. Yesu buro-maine nauwa auna moniawiya kope zora pugati nauwaYudasmenediya nasani moni ena ugaing pupunasaninauna. Aeno ge awiya sena ara. 7 Ayerosenu Yesu mene eyero sena, “Niye baunoeno ge oko sepu. Nung ou sereyao ewiyapuro nai na magayana aune taung nana-una suwai aune mutaese kotupu noiyaauna teng niya. 8Emo bogamasa awong begiti niye aune dema nowa narineya. Aratanane mene zo niye aune dema oko naogege narinena.” Ayero sena arauwa.

9 Yesu napo auna atu nena auna bowiYuda emo daigairo mene nigiro bumuwa.Arata awong Yesu gege gari okowata,Lasaro magayaora atu uwenu seka yeroiropuna awiya dema gari bumuwa.10Arare pirisa babuze mene awong Lasarodema dari ge buro yewa ara. 11 Noenookowata, Yuda emo daigairo mene Lasarouwenu seka yero iropuna awiya giro pirisababuze doro Yesu tumo diwa, aeno awongLasaro dema dari sewa arauwa.

Yesu nung Yerusalem witinu emo baunomene yawa yawa yewa.

Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Lu 19:28-4012 Iya gainu emo bauno dubu bainakama

mene iya be dang nunae eno Yerusalemaugaiwa amimene ge bowi eyero nigiwa,“Yesu butuniya.” 13 Ge awiya nigiro giroi gomi zozoro gairo waweng initi gaironagibe atu tamari bamuwa ara. Taungnoyawa yawa nasani eyero sewa, “Tuwarabera naname-una butuniya, nung awiyabowi yanene. Nung Tuwa naname Isreliemora.” 14 Yesu nung wo dongki manizo taungno auna tame witiro adungnobaungna. Awiya ge gayao eyero mitaunaauna teng yena:

15 Zaiyon napora emo bauno, niyeawang oko yae.

Gipu. Emo Tuwa ninae butuniya.

Nung wo dongki maingna tame atu butu-niya.

16Ge awiya gitau buro-mani nuna meneoko giro baingtao yero nauwa. Nawe Yesunung witi uritira waegao nuna-una yenuaune ge awiya kotungno susuwa gigiwaara. Ge awiya nung eno sero gayao, arareauna teng yewa arauwa.

17 Emo bauno Yesu Lasaro yausenubiritira atu kasa yenu gigiwa awongamimene ge ungwe yewa dubu bainamene nigiwa. 18 Tani auna bowi nigiwa,arare emo bauno daigairo mene baungnonung nagibe atu tamuwa. 19 Ayero yewaFarisayo awong nuka nuyetope eyerosinasani sewa, “Gosineya. Niye ge burogege kaputinowa. Emo bauno apakananuna-una gege bautuneya.” Ayero sewaarauwa.

Grik emo ena mene Yesu gari sewa.20 Yuda emo iya be dang nunae eno

Yerusalem augatinewaGrik emo enameneawong aune dema augao auna newa ara.21 Anewa Grik emo mene Filip, nung Be-saida napo Galilaya tawing auna emo,auna-una baungno eyero sewa, “Otao,nae Yesu gari sinenane.” 22 Ayero sewaFilip mene baungno Anderea sero demaYesura-una baungno sewato ara. 23SewatoYesumene abena eyero sena, “EmoraManimene simao waegaore pumarinena, aunabe nugu niya. 24 Na ge memokoba sananigipu. Tabara me zo tawingna wosirooko kosoyao yariniya, awiya nung natatebeba mitariniya. Arata nung tawingnawosiro kosoyero iropariniya, awiya nungme witao iyariniya. 25Deka ayero zo nungnao nuna ara tapunoiya auna teng naonuna aung yariniya. Arata zo nung taw-ingna etu nasani nao nuna iwo yero noiyaamimene nao nuna initi nasani nao meiwaing tamariniya. 26 Zo nung soumaninana yero nari yero giro na ago yaise.Ayero yero na narinena auna soumaninana nariniya. Zo nung na sou yariniyanung awiya Mama nana mene simariniya.

27 Yeme moko nana mene yangka seroipiniya. Arare nono sarineni? Mama,ning yaya ewiya musugai. Ayero sari-nenita? Aung ara. Na ge ayero okosane. Noeno okowata, na yaya ewiya puromagayari sero wosiwang. 28 Mama, ningyazo nina de ika ye.” Yesu mene ayerosenu uritira atu ge eyero wosina, “Na yazo

Page 156: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 12:29 153 YOHANE 13:1nana de ika yetena, nupema de ika yari-nena.” 29Ayero senu emo dubu doperomi-tiwa amimene nigiro eyero sewa, “Bibiyabezetiya.” Arata ena mene eyero sewa.“Angelo zo mene ge nung eno sesitanowa.” 30 Ayero sewa Yesu mene nunae-una bera puro eyero sena, “Ge awiya naeno okowata, niye eno kasa yetiya. 31YemeTuwa Bayau mene tawingna emo baunoawega-ziwega yariniya. Yeme na tawingeuna tuwa teugairo masi nuna pumari-nena.* 32 Awong na tawingna atu purowiti ika yaya tawing sero sero emo baunoyumana nana-una barineya.” Ayero senaara.† 33 Awiya magayao nono yero maga-yariniye auna ge awiya sena. 34Ayero senuemo mitiwa amimene eyero sewa, “Naege gayao mitiya auna eyero gosinonane:Sorao Emo naname Kristo nung oko mag-ayao nao gege nariniya. Arata nine menezo eyero sinesa, ‘Emora Mani puro witiroira iko garineya.’ Noeno ayero sinesi?Emora Mani aweni?” 35 Ayero sewa Yesumene ge abena eyero sena, “Waegaomeneninae-una atu be apungkaka gege wae-gariniya. Arare mume mene niye dowoiyesero waegao mitai waegaore neupu. Zonung mumena bautu nasani nagibo okogosinoiya. 36Ararewaegaoninae-inamitainiye nung dubo mene tumo didinasanidubu nuna yero neupu.” Yesu menege ayero sero aune awong doro baungnopungyero nasani nauna arauwa.

Yuda emo daigairo mene Yesu oko tumodiyao yewa.

37 Yesu nung tani putoungne daigaironunae-una ditira atu yero bunu gosinasaninung tumo oko diyao yewa. 38 Awiyaporofete Yesayara geme yaise ayero yewa.Nung ge eyero gaena,Tuwa, bowi nina sero nonane awe mene

gosinoime noiye?Tuwa mene putoung nuna awe eno kere-

gaine?39 Arare awong Yesura ge nigiro nung

tumo diyao ine teng oko yewa. Noenookowata, Yesayara ge gayao zo mitiya. Geawiya eyero mitiya,

40 Tuwa Bayau mene eyero sena,“Awong diti moko mene nona gowisero, o dubo mene nona kotungno

gowi sero, o dubo nunae kapetegayana awong kora yoni sero.” TuwaBayau mene ayero sero senu ditimoko nunae guma yenu dubora ditinunae gazenu daba ine yena.

41 Yesaya mene ge awiya gaena, noenookowata, nung Yesura waegao giro geawiya Yesu eno sena arauwa.

42 Yuda emora gitau yao emo daigairomene Yesu tumo diwa. Arata awongtumodiyao nunae keregaya Farisayomeneawong yere ibura atu awang sowi sero,tumo diyao nunae pungyero puro nauwaara. 43 Ayero nauwa, noeno okowata,Tuwa Bayau mene awong bowi yaise seroyawa yawa maingkoka gege yero nauwa.Arata emo mene awong bowi yaese seroyawa yawa bainakama yero nasani nauwa.44Yesu nung wawa sero ge eyero sena, “Zonungna tumodiyariniya amimenena gegeokowata, na senu wosiwang awiya dematumo diyariniya. 45 Zo nung na gariniyaamimene na senu wosiwang awiya demagariniya. 46 Zo nung na tumo diyariniyanung awiya mumena atu mitoiye sero nawaegao ine yero wosi tawingna yewangamimene nung waegati narinena. 47 Zonunggenananigiro okodimaoduwariniyanung awiya nane oko gera pugarinena. Naemo bauno gera pugari okowata, kora yariwosiwang. 48 Zo nung ge nana nigiro dorona awang sariniya auna zaz mitiya. Gesinona amimene ago be bainana atu zaznuna yariniya. 49 Noeno okowata, na gesinona, awiya dubo nana-una oko sinona.Mama nana na senu wosiwang amimenege sanese sero na tugata-magata yena.50 Na eyero gosinena: Mamana ge menenao me iwaing tapunoiya. Arare ge sinonaawiya Mama mene sero gipena auna tengsinona ara.” Ayero sena arauwa.

13Yesumene buro-mani nuna-una te saena.

1 Magayao mene awong Daigaina aunaoregao be nugu nenu Yesu nung nutopeeyero gigina, “Na tawing doro kapetegairoMaungna-una witari nena auna be nuguniya.” Ayero gosinasani giro buro-maninuna tawingna atu narineya aeno duboramono puna. Mono pumao nuna awiya okoaung yao mitao gege mitauna.

* 12:31: Tawing euna tuwa awiya Sanda. † 12:32: Witi ika yao. Nung witi ika yao etobe eno sena. Zo awiyaawong nung puro i pasaora pugairo witi ika yewa. Zo awiya Tuwa Bayau mene nung uwero puro witi ika uritira yena.

Page 157: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 13:2 154 YOHANE 13:312Pingne awongnonaminari augairomi-

tiwa aune tani eyero kasa yena. Simonnamani Yuda Iskeriot, nung Yesu keregaiseSanda mene kotumao awiya mena dubonuna-una atu pugainu mitauna. 3 ArareYesu mene eyero gigina: “Mama nungnona apakana wawong nana-una pugainumitoiya. Na Tuwa Bayaura-una atu wosi-wang, nupema Tuwa Bayaura-una kapetegairo witarinena.” 4 Kotumao ayero gosi-nasani nona mininena awiya doro iropurotaung wori nuna tame awiya dutugairopugairo taulu zo puro ipura awiro 5 outaora yasa gairo buro-mani nuna-una tesaena. Saero taulu ipura mitina amimenete nunae dupena. 6 Ayero nasani manienana te saero aune Simon Petorora tesayari yenu nung eyero sena, “Ning Tuwamene te nana sayari sinesa?” 7Ayero senuYesu mene eyero sena, “Tani nena eunasusuwa oko gosinesa. Nete ago garinesa.”8 Ayero senu Petoro mene eyero sena,“Aung arauwa. Ning te nana oko sayari-nesa.” Ayero senu Yesu mene ge abenaeyero sena, “Na te nina oko sayao yananing na aune dema oko dubo dekaongkayero narinesa.” 9Ayero senu Simon Petoromene abena eyero sena, “Tuwa, ayero serogiro te nana gege okowata, wawong gitiredema sae.” 10Ayero senu Yesu mene eyerosena, “Zo nung ou suwero nete te nunagege sayai taung iwaing yariniya. Niyeiwaing. Arata ninae-una zo mene iwaingoko noiya.” 11 Nung keregao emo awiyagosinasani aune eyero sena, “Ninae-una zomene iwaing oko noiya.”

Te sayaora susuwa senu gigiwa.12 Yesu mene te nunae saero besug-

airo aune taung wori nuna imoko nupemawosogairo adungno mitasani eyero sena,“Na nona niye eno yetena auna susuwagosineita? 13 Niye na eno Gipao Emo asi-nasani, o Tuwa asinasani yero nowa. Naayero nona, arare me sinowa. 14 Ararena Tuwa ninae o Gipao Emo ninae menenaka natope puro wowosi nasani te ninaesaetena, deka ayero niye nika niyetopepuro wowosi nasani te wina-sae nasaninaya teng yariniya. 15 Na tani niye enogipetena awiya puro nasani na yetenadeka ayero yero nasani neupu. 16 Namemokoba sana nigipu. Soumani meneemo tuwa nuna daigairo nao ine okomitiya. Nupema burora senu baungnaamimene buro maung daigao ine oko

mitiya. 17 Arare niye ge awiya nigirobaingtiro auna teng narineya, awiya niyeyawa yawa yarineya. 18 Na ge sesenaamimene niye apakana oko gapuniya.Dubu yangtagairo pumuwang awiya gosi-nona. Arata ge gayao zo eyero mitiyaawiya me yaise sao mitiya, ‘Ma eero pu-gatinona mininoiya nung amimene nadari siniya.’ 19 Tani awiya oko kasa yaorena niye bere-bere tugata nena. Arareago tani awiya kasa yai aune niye na enoeyero sepu, ‘Nung meba Sorao emo nanaeKristo.’ 20 Na memokoba sana nigipu.Zo nung na niye burora pugaingwa aenomasi zuwariniya amimene burora maungna eno masi zuetiya ayero yariniya. Zonung na eno masi zuwariniya amimenena senu wosiwang nung aeno dema masizuetiya ayero yariniya.”

Yesu mene Yudasra susuwa keregaina.Mt 26:20-25; Mk 14:17-21; Lu 22:21-23

21 Yesu mene ge ayero sero moko nunameko yenu giro keregairo eyero sena, “Namemoko niye eno sana nigipu. Ninae-unazo mene na keregairo iwora waweng pu-gariniya.” 22 Ayero senu buro-mani nunaawong wina-gi yero awe eno siniye aserokau yewa 23 be aune mani zo Yesu menearatapu nasani nauna amimene nuna-unanugu atu mitina. 24 Arare Simon Petoromene ziyo mene etotoma yero eyero sena,“Atata ye sai gase. Awe eno siniye?”25 Ayero senu mani amimene Yesura-unanugu baungno be puro daweng gairoeyero sena, “Tuwa, ning awe eno sinesi?”26Ayero senuYesumene abena eyero sena,“Ma sura dusero pugana minariniya nungara.” Ayero sero ma sura dusero Simonnamani Yudas Iskeriot nung aeno pugainuminina ara. 27 Mininu Sanda mene mokonuna-una toina ara. Ayero yenu Yesumene eyero sena, “Tani yari sinesa awiyamena ye.” 28 Ge ayero Yudas eno senuawong ena demamitiwa amimene ge aunasusuwa oko gosi nasani 29 ena mene eyerosewa, “Yudas nung moni naname diyanoiya, arare nung iya be dang euna nonazo paise sesi bautunita? O emo boga-masa eno moni bono yaise sini bautu-niye?” Ayero sewa ara. 30 Yudas nung maawiya miniro mena iropuro ping mumenebaungna arauwa.

Sao tauyao ge seka.31 Yudas baungnu aune Yesu mene

buro-mani ena eno eyero sena, “Emora

Page 158: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 13:32 155 YOHANE 14:17Mani auna yazo de ika yaora be yemenugu yetiya. Tani nana-una kasa yariniyaamimene Tuwa Bayaura yazo de ikayariniya. 32 Arare na Emora Mani meneTuwa Bayaura yazo de ika yana nungabena yazo nana de ika yariniya. Ayerobe imokore oko, mena de ika yariniya.33 O mani awiso nana, na be apungkakaniye aune dema narinena. Ago niye nakau yarineya. Arare na Yuda emo ena enosewang deka ayero niye eno sinena. Nababarinena auna atu niye babao ine okomitiya. 34 Aeno na sao tauyao ge seka zoniye eno pugatinena. Dubora mono wina-pung yepu. Na niye eno dubora monopupunona nowa deka ayero nika niyetopedubora mono wina-pung nasani neupu.35 Niye dubora mono wina-pung nasaninaya emo niye giro Yesura buro-mani yeroneya asarineya.” Ayero sena arauwa.

Yesu mene Petoro nung bewae yari nenaauna ge sena.

Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Lu 22:31-3436 Ge ayero senu Simon Petoro mene

atata yero eyero sena, “Tuwa, ning natubabarinesi?” Ayero atata yenu Yesu meneabena eyero sena, “Na babarinena aunaning yeme eune babao ine oko mitiya.Nete ago babarinesa.” 37 Ayero senuPetoro mene eyero sena, “Tuwa, ningnoeno na yeme ning aune dema babao ineoko mitiya asinesi? Na ning eno nasaninao nana gera yaina awiya teng yariniya.”38Ayero senu Yesumene eyero sena, “Ningna eno nao nina gera yari sinesa? Namemokoba sana nigi. Kokora ge oko saorenine na bewae yasa be etama yariniya.”Ayero sena arauwa.

14Tuwa Bayaura-una babao auna nagibo

awiya Yesu.1Yesu mene buro-mani nuna eno eyero

sena “Niye dubo ninae oko sisigae. NiyeTuwa Bayau tumo didinasani na dematumo dipu. 2 Mama nana-una napo aunaibu-niya koma daigairo miteya. Ayero okomitao yati siya, awiya na mitao masi ninaekora yari babari nena ayero oko satena.3Arare na baungno mitao masi ninae korayero nupema kapetegairo buro niye purobabana na narinena masi deka auna atunasani narineya. 4 Babarinena auna nag-ibo awiya niye gosineya.”

5 Ayero senu Tomas mene abena eyerosena, “Tuwa, ning natu babarinesi, awiyanae oko gosinenane. Arare nono yero nag-ibo awiya garinenine?” 6 Ayero senu Yesumene abena eyero sena, “NagiboMamana-una babao awiya na era. Ge me susuwarekeregao awiya na era. Nao seka pugaoawiya na era. Na daigairo Mamana-unakasa yao ine oko mitiya. 7 Niye susuwanana gatei siya, awiya niye Mama nana-una susuwa deka ayero gateya. Yemeniye Mama nana-una susuwa gigeya kasaniya.” 8 Ayero senu Filip mene eyerosena, “Ning Maung gipasa nae giro aunekara teng niya asarinenane.” 9 Ayerosenu Yesu mene eyero sena, “Filip, nabe imoko kaung-kaung niye aune demanona ning na oko giro baingtao yero nosa?Zo nung na gosinoiya amimene Mamagosinoiya. Arare ning noeno Mama gipeganene ayero sinesi? 10Mamamene nana-una mitoiya, deka ayero na Mamana-unamitona, awiya gigesa me oko yao nita? Geniye eno tugata yero nona awiya kotumaonana-una oko tugata yero nona. Mamamene dubo nana-una atu mitasani buronunayeroniya. 11Mamamenena aunemi-toiya, o na deka ayero Mama aune mitonage awiya nigipu me yae. Arata ge awiyagaya me oko yao yai giro buro ena yeronona awiya kotungno aune ge awiya gipume yae.

Oweno wosari nena auna ge sena.12 Na memokoba sana nigipu. Zo

nung na tumo diyariniya amimene buroyero nona deka awiya teng yariniya.Na Mamana-una witarinena, arare nungburo awiya gege okowata, yai nana awiyadaigairo baina yariniya. 13Niye yazo nanapuro nasani isa saya giro na nigiti nasaniteng soremarinena. Awiya Mamana bowikasa yaise sero na Mani mene ayero yari-nena. 14 Niye yazo nana puro nasaninona zo eno na isa saya nigiti nasaniayero teng soremarinena. 15 Aratamaoninae nana-una mitariniya, awiya niye genana dimarineya. 16 Nane Mama isa sananung soremao ninae zo pugai wosiro niyeaune dema nao gege nariniya. 17 Nungawiya Oweno. Nung ge me susuware niyeeno gipariniya. Emo na tumo oko diyaoyero nowa amimene Oweno diti mokomene oko gosinowa. Nupema awong nungkotumao mene oko kotupunowa. Aenoawong Oweno puro nao ine teng oko.

Page 159: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 14:18 156 YOHANE 15:9Arata nungniye aunedemanoiya, nupemamoko ninae-una toiro nariniya. Aenoniye nung giro baingtitinowa. 18 Na niyeduwana bogamasa yero oko narineya. Naninae-una nupema kapetegairo barinena.19 Be apungkaka gege mitiya awiya aungyai aune emo na tumo oko diyao nowaamimene na nupema oko garineya. Arataniyemene zona garineya. Noenookowata,na nao gege nona, narinena, deka ayeroniye na aune dema narineya. 20 Owenomene wosi ninae-una yai aune Mamamene na aune dema noiya, o na niye aunedema nona, o niye na aune dema nowa,auna susuwa awiya giro baingtarineya.

21 Zo nung ge bera nana nigiro purodipunoiya auna aratamao awiya nana-una mitiya. Zo nung na ara tapunoiya,deka ayero Mama nana mene nung aratamariniya. Nupema nane deka ayeronung ara tapunasani susuwa nana nungeno keregarinena.” 22 Ayero senu Yu-das Iskeriot auna yazo mene atata yeroeyero sena, “Tuwa, ning nono yero susuwanina nae eno gege keregati nasani emobauno eno oko keregao pung yarinesi?”23Ayero senuYesumene abena eyero sena,“Zo nung na ara tamariniya amimenege nana nigiro dimariniya. Ayero yaiMama nana mene nung ara tamariniya.Mama nana mene nung aratapunai natoMamato nuna-una kasa yero nung aunedema narinenato. 24 Zo nung na oko aratamao yariniya amimene ge nana oko di-mariniya. Ge tugata nona gosinowa awiyanana okowata, Mama nana na iyengtinaauna-una atu butunoiya ara.

Yesu mene dubo iwaingne nao awiya pu-gai pumari nenane.

25Na niye aune dema nasani ge tugata-magata yero nona, awiya nuwegowisero 26 soremao ninae Oweno awiyanung Mama mene be nana-una iyengtaiwosiro ge apakana niye eno tugata-magata yariniya. Ge awiya nane tugatayero nona deka awiya Oweno menedubo ninae uwero sero aung yariniya.27 Na dubo iwaingne nao awiya niyeeno pugatinena. Na dubo iwaingne naonaka nana awiya niye eno pugatinena.Tawingna emo bauno mene pugatinowaayao ine okowata, dubo iwaingnenaonaname awiya niye eno pugatinena. Araredubo ninae awang yao aung, kotung-katung yao aung, mitaise. 28 Na eyero

sesena nigeya: Na niye doro baungnonete nupema ninae-una kapetegairobarinena. Niye na aratamatei siya, awiyana Mamana-una babarinena awiya giroyawa yawa yateya. Noeno okowata, Mamanung witao nana yero noiya. 29Tani nana-una kasa yariniya awiya oko kasa yaoregitau niye eno sinena era. Arare kasa yaiaune tumo diyao ninae tauyaise. 30 Na gedaigairo susuuno niye eno oko sarinena.Tawingna emo tuwa Sanda mene nana-una bari nasani niya. Arata nung na enotani zo yao ine teng oko. 31 Emo na okotumodiyao nowa amimene aratamaonanaMamana-unamitiya awiya gaese sero buroge sinoiya awiya yero nona. Arare iropupubabanene.” Ayero sena arauwa.

15Yesu nung wain susuwa, name tatapo

nuna.1 Yesu mene eyero sena. “Na wain

susuwame. Mamananamenewain buroramaung. 2 Tapo zo nana-una susuunomitasani me oko iyao yai giro kaperoduwariniya. Nupema tapo zo mere mitaigiro me daigairo iyaise sero gomi kaperokora yai iwaing yariniya. 3 Niye awiyana ge tugata yewang nigiwa, arare Mamanana mene meko ninae kapero niye korayenu iwaing yero nowa. 4 Arare niye naaune dema naya na deka ayero niye aunedemanarinena. Wain tapomene susuwareoko gamao nung gege mitasani me okoiyariniya. Arare niye deka ayero na aunedema oko tayao nasani me oko iyarineya.5 Na awiya wain susuwa. Niye awiya waintatapo. Zo nung na aune dema susuunonariniya, awiya na deka ayero nung aunedema susuuno narinena. Ayero yana nungme ewezo iyariniya. Niye na doro nasaniTuwa Bayaura buro zo yao ine oko mitiya.6 Zo nung na aune dema oko susumaoyariniya, nung awiya duwarinena. Ayeroyana nung wain tatapo dotinowa sonoiyangta gairo iyaora pugatinowa awinoiyaayero yariniya. 7 Niye na aune demasusuuno ge nana pu dube gairo narineya,awiya nona zo noeno isa saya ninae-unakasa yariniya. 8 Niye me ewezo itinasaniburo-mani nana yero naya Mama nana-una bowi kasa yariniya.

Aratamaora ge.9 Mama mene na aratapunoiya, deka

aine nane niye aratapunona. Arare niye

Page 160: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 15:10 157 YOHANE 16:7aratamao nana auna neupu. 10 Na mamanana-una ge dipunona, arare aratamaonuna nana-una mitoiya. Deka aine niyege nana dimarineya, awiya aratamao nananinae-una mitariniya.

11 Yawa yawa yao nana mene ninae-una mitai aune yawa yawa ninae menemoko ninae-una beburo mitaise sero geawiya sinena. 12 Tinawiya ge nana eyeromitiya: Na niye aratapunona, deka ainenika niyetope wina aratapu nasani ne-upu. 13 Zo nung otao mani nuna so-rari yero giro nao nuna awong eno doromagayariniya auna aratamao awiya arata-mao me asarineya. 14 Ge sinona awiyadimarineya, awiya niye otao mani nanayarineya. 15 Na be yeme eune niye maze‘soumani’ oko sinena. Noeno okowata,soumani mene emo tuwa nuna-una ko-tumao mitoiya awiya oko gosinoiya. Naniye ‘soumani’ okowata ‘otao mani nana’ayero sinena. Noeno okowata, naneMamanana-una atu ge nigiwang awiya teng niyeeno keregairo tugata yero aung yetena.Arare na niye gigena otao mani nana neyaarauwa. 16Ninae na burora babanese serooko pumuwa. Nane niye burora babaesesero pumuwang. Arare niye baungnoburora me uraya me ewezo iyaese sinena.Uraya me iro mitao gege mitaise. Ayeroyero yazo nana puro nasani Mama enoisa saya teng pugariniya. 17 Niye nikaniyetope wina aratapu nasani neupu. Geawiya tinawiya ge nana arauwa.

Awong Yesu iwo yewa, arare awong buro-mani nuna dema iwo yarineya.

18 Emo bauno ge nana oko nigaoamimene niye iwo yaya aune eyero sepu.Gitau awong Tuwa ayero zayero iwo yewa.19 Emo bauno ge nana oko nigao aunedema susumatei siya, awiya awong niyesaore giro niye otao yateya. Arata naniye nunae-una towang atu yangtagairopumuwang, aeno awong niye iwo yeronowa ara. 20 Ge zo niye eno eyero sesenaawiya kotungpu. Soumanimene emo tuwanuna daigairo nao ine oko mitiya. Ge aunasusuwa eyao era. Ena mene ge nana nigirodipunowa, deka ayero ena mene ge ninaenigiro dimarineya. Nupema ena mene naiwo yero nowa, deka ayero ena mene niyeiwo yarineya. 21Awong nung na iyengtinaauna susuwa oko gosinowa, arare niyeiwo yarineya. Nupema niye buro-maninana yero yazo nana puro nasani nowa,

susuwa aeno niye eno ayero yarineya.22 Na nunae-una atu oko wosao yatena,o susuwa nana oko tugata yao yatena,awiya awong pasena aung nateya. Aratayeme awong pasena nunae nono seropungyarinei? 23Zo nung na iwo yero noiyaamimene deka ayero Mama nana iwoyero noiya. 24 Na nunae-una atu nasanitani putoungne emo mene yao ine tengoko awiya oko yao yatena, awiya awongpasena aung nateya. Arata awong enotani putoungne yero yewang awiya girona iwo nasani Mama nana deka ayero iwoyero nowa. 25 Ayero yero nowa ge zo saotauyao buku nunae-una atu gayao mitoiyaawiya tauyero noiya. Ge awiya eyao era:‘Awong na tebeba iwo yewa.’

26 Arata Soremao ninae Mamana-unamitoiya awiya iyengtana Mamana-unaatu wosiro niye sorepu nasani susuwanana niye eno keregariniya. Nungawiya Oweno. Ge me saora maungawiya nung ara. 27 Be niye na burozayewang auna atu na aune dema nasaninauwa neya amimene dema susuwa nanakeregarineya.”

161 Yesu mene susuuno ge zo eyero sena,

“Ago awong tani mou-mesa yao ena niyeeno yaya niye titiye zaruwe yero tumodiyao ninae besao eno, na ge ewiya bere-bere keregatinena. 2 Awong yere ibu so-rarineya. Agege okowata, be zo bariniyabe aune awong ‘Tuwa Bayaura buro karayero nonane’ asinasani niye daya mama-gayarineya. 3 Awong nato Mamato awiyaoko giro baingtao yero nowa, arare ayeroyarineya. 4 Ge sinena amimene me yaiaune ‘Yesu gitau eyao maze sena,’ ayerosaese sero na niye bere-bere tugata nenaera.

Owenona buro auna ge.Na niye gipari sero buro zayero

naungwa be aune be nana imoko mitina,aeno na ge ewiya gitau niye eno oko saonaungwa. 5 Arata yeme nung na senuwosiwang auna-una witari sero nena,aeno ge ewiya sinena. Arata ninae-unazo mene na eyero oko atata niya, ‘Ningnatu babarinesi?’ 6 Ge ayao niye enosesena niye dubo minao mene mokoninae beburo mitiya. 7 Na ge me sananigipu. Na kapete gairo witarinena,awiya niye iwaing mitaese witarinena.Na oko witao yarinena, awiya Soremao

Page 161: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 16:8 158 YOHANE 16:30ninae mene oko wosariniya. Arata nawitiro Soremao awiya iyengtana wosironiye aune dema nariniya. 8 Wosiro nonaetama auna susuwa awiya emo bauno enokeregariniya: Pasenana susuwa, iwaingyero naora susuwa, pasenana abenatamao auna susuwa. Nung susuwa etamaawiya keregai emo bauno mene gaya meyariniya. 9 Pasenana susuwa eyero gipaigarineya: awong na oko tumo diyao yeronowa, arare pasena nunae kara mitoiya.10 Iwaing yero naora susuwa eyero gipaigarineya: na Mamana-una kapetegairowitana niye na nupema oko garineya.11 Pasenana abena tamao auna susuwaeyero gipai garineya: tawingna tuwaawiya Tuwa Bayaura kotora atu zuwaisesao mitiya.

12 Ge tugata yaora kotumao nanadaigairo mitiya, arata niye yeme nigaoine teng oko. 13Ge me susuware sao awiyaOweno ara. Nune wosiro ge me apakanasusuware niye eno gipariniya. Aratage awiya kotumao nuna-una oko purosariniya. Ge nanato Mamato sarinenatoawiya nigiro tengniye eno tugata yariniya.Tani daigairo ago kasa yarineya awiyadema bere-bere niye eno keregariniya.14 Na ge sana Oweno mene nigiro puroburo niye eno keregariniya. Ayero yaibowi nana kasa yariniya. 15Mamana nonaapakana awiya nona nana, aeno na niyeeno eyero sesena, ‘Oweno mene ge nanapuro buro niye eno keregariniya.’

Yesu nung baungno nupema kapetegairobariniya.

16 “Be apungkaka mitiya awiya aungyai aune niye na oko garineya. Nu-pema be apungkaka aung yai aune niye nagarineya.” 17 Yesu mene ayero senu buro-mani nukanuyetope gewina-se yero eyerosewa, “Nung eyero siniya, ‘Be apungkakamitiya awiya aung yai aune niye na okogarineya. Nupema be apungkaka aung yaiaune niye na garineya.’ Nung nono yeroungta ayero siniye? Nupema nung ge zodema eyero sesiya, ‘Mamana-una witari-nena.’ Ayero sesiya ara.” 18 Buro-manimene ayero sero nupema eyero sewa,“Nung eyero sesiya, ‘Be apungkaka mi-tiya.’ Ge awiya noeno siniye? Name iwawanenane.” 19 Ayero sero nung atata yarisero newa Yesu nung nuka nutope menagiro eyero sena, “Ge eyero niye eno sesenaaeno niye wina-se neita? ‘Be apungkaka

mitiya awiya aung yai aune niye na okogarineya. Nupema be apungkaka aungyai aune niye na garineya.’ Ge aunasusuwa sana gari sineita? 20 Na memo-koba niye eno sinena. Niye zire buwarenaya emo bauno na oko tumo diyao nowaamimene yawa yawa yarineya. Niye dubominaore naya dubo minao ninae menekapete gai yawa yawa yao ninae-una kasayariniya. 21 Bauno mene mani pari nemayaya tapunasani dubo mininowa. Ayeronema mani puro oregairo ‘mani pumena’ayero sero yawa yawa yero nowa. Yayatapunowa awiya oko kotupunowa. 22Dekaayero niye yeme dubo minineya. Arata naniye nupema garinena be aune niye yawayawa bainakama yarineya. Yawa yawaninae awiya emo zo mene kapai aung yaoine teng oko. 23 Arare be aune niye nonazo kau yero giro na oko atata yarineya.Na memokoba sana nigipu. Niye nona zoenoMama isa saya nona awiya pugari niya.Awiya noeno okowata, nung yazo nana-una pugariniya. 24Be na niye yangta gairopumuwang atu butunawe yeme niya beaune niye yazo nana puro nasani nona zoeno isa oko sewa. Arare niye yawa yawayao mene ninae-una kasa yero beburo mi-taise isa sepu. Isa saya pugai parineya.

Yesura yazo puro nasani Tuwa Bayau isasao.

25 Ge niye eno tugata yero butunonaawiya ge eniya tugata yero nona. Nete bezo bariniya aune na ge eniya oko sarinena.Be aune naMamana susuwa pu daung garisero ge pungyero oko, me keregairo niyeeno sarinena. 26 Be aune niye yazo nanapuro nasani Mama isa sarineya. Na eyerooko sinena. ‘Nane niye soreuno Mamaisa sarinena.’ Ayero oko sinena. Awiyanoeno okowata, Mama mene niye arata-punoiya. 27NaMamana-una atu wosiwangge awiya niye nigiwa me yenu na arata-punowa. Arare Mama mene deka ayeroniye ara tapunoiya. 28Na Mama doro taw-ingna wosiwang, arare na tawing doro nu-pema Mamana-una wiwitinena.” 29 Ayerosenu buro-mani nuna mene eyero sewa,“Ning yeme ge eniya doro daung mokerakeregairo sinesa ara. 30 Arare nae ningeyero gosinenane: ning nika nitope kotu-mao nanae-una susuwa apakana giro aungyero nosa. Nae ning atata yari kotupunonane arata ning nika nitope dubo nanaemena gosinosa, aeno ning Tuwara-una

Page 162: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 16:31 159 YOHANE 17:22atu wosasa awiya gosinenane me niya.”31Ayero sewa Yesumene eyero sena, “Niyeyeme gigeya me nita? 32 Be zo mitiyaawiya mena bai aune na doro zanero naponinae sero baungno aung yarineya. Ayeroyero na duwaya na nata narinena. Aratana nata oko narinena. Mama mene naaune demanoiya, arare nata oko narinena.33Niye yo-ozaore naese sero ge awiya niyeeno sesena. Niye tawingna yayare dubominaore narineya. Arata nane tawingnanona dire bere awiya puro wosiro pap-atinena, arare niye putoungne neupu.”Ayero sena arauwa.

17Yesu nuka nung eno isa sena.

1 Yesu nung ge awiya sero aung yeroditi uritira yero isa sinasani eyero sena,“O Mama, be nugu niya. Na Mani nina.Na yazo nina de ika yana baina yaise serogitau nine yazo nana de ika yasa bainayaise sinena. 2 Ning emo ena na eno pu-gairo na nao me iwaing awiya awong enopuganese sero na tawing sero serora emobauno auna maung bainakama pugasa.3 Nao iwaing auna susuwa eyero mitiya.Ning Tuwa Bayau me dekaongka. Emoiyengtasa awiya Yesu Kristo arauwa. Emobauno mene susuwa nanao awiya gayame yai awong nao me iwaing pumarineya.4 Buro ge na eno sasa awiya tawingna etuyero butu nawe besugena. Ayero nasaniyazo nina de ika gena. 5 O Mama, tawingoko kasa yaore na ning aune dema uritirawaegao nana aune naungwa, deka awiyanupema pugai na puro nane.

Yesu mene buro-mani nuna eno isa sena.6Emo bauno apakana auna-una atu emo

ena yangtagairo na eno pugasa nana yewaaune na susuwa nina awong eno kere-gaingwa. Dubu nina sao nauwa awiya naeno pugasa awong ge nina nigiro puropu dube gairo nowa. 7 Awong yemenona nana apakana nina-una atu gegebutu noiya awiya gosinowa. 8 Ning ge naeno pugasa awiya sewang nigiro pumuwaara. Ayero nasani na nina-una atu wosi-wang awiya giro me asewa, arare nineburo ge na eno sasa awiya deka ayeronigiwa me yena ara. 9 Na awong eno isasinena. Emo bauno na oko tumo diyaonowa awong awiya eno oko ning eno isasinena. Dubu na eno pugasa awiya enoisa sinena, noeno okowata, awong awiya

dubu nina me arauwa. 10 Emo bauno nanaapakana awiya nina ara. Nupema emobauno nina apakana awiya nana ara. Arareawong yazo nana de ika gatineya. 11 Natawingna etu oko mitarinena. Na buronina-una yarinena. Arata nunae mene zotawingna etu mitasani narineya. O Mamadang, nao dubo dekaongka yero nonano,deka ayero awong dubo dekaongka yeronaese sero yazo nina na eno pugasa aunaputoungmene awong diya ye. 12Na awongaune dema nasani yazo nina-una putoungmene awong diya yero nona. Ning yazoawiya na eno pugasa. Na awong diyayero baingtena, arare zo mene oko tarayao. Arata ge gayao zo mitiya awiya meyaise dekaongka mene tara yero sisigariniya. Nung tara yaora gerao. 13 Yawayawayaonanamenedubonunae topetaisesero na tawingna etu mitasani na nina-una baora be nugu ni giro ge ewiya sinena.14Na ge nina tugata nona puro nowa aenotawingna emo bauno mene awong iwoyero nowa. Nao nana awiya tawingna emobauno auna nao ine okoware. Deka ayeronao nunae awiya tawingna emo baunoauna nao ine oko. Aeno tawingna emobauno awong iwo yero nowa. 15Ning buro-mani nana awiya tawing euna atu soreropasese okowata, Sandamene awong etegaimeko yowi sero, ning awong soremaseseisa sinena era. 16 Nao nana awiya taw-ingna emo bauno auna nao ine okoware.Deka ayero nao awena awiya tawingnaemo bauno auna ine okowa. 17 Ge menina mene dubo awena inai awong pewayero gerao nina yae. Ge nina awiya geme susuware ara. 18Nine na tawingna etuburo yanese sasa, arare deka ayero naneawong tawingna etu buro yaese sewang.19 Ge me mene dubo nunae inai tau yeronaese na nao nana awong eno wawongnina-una pugatinena era.

Yesu mene emo bauno ge nigao name enoisa sena.

20 Arata na awong eno gege oko isasinena. Ge tugata yaya nigiro na tumodiyarineya awong aeno dema isa sinena.21Awong dubo dekaongka yero naese ningeno isa sinena. O Mama, ning na aunemitosa na deka ayero ning aune mitona,deka ayero awong nao aune dema mi-taese. Ayero yaya emo na oko tumo diyaoyero nowa amimene nine na iyengtasawosiwang awiya giro me asae. 22 Nao

Page 163: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 17:23 160 YOHANE 18:17dubo dekaongka yero nonano, deka ayeroawong dubo dekaongka yero naese seroning putoung na eno pugasa dekaongkaawiya awong eno pugatinena. 23Na awongaune dema mitana ning deka ayero naaune demamitasa awong dubu dekaongkayero nae. Ayero yero naya emo bauno naoko tumo didinowa amimene na iyengtasawosiwang awiya gaese. Nupema awongning na aratapunosa deka ayero ning dubunana dema aratapunosa awiya dema girobaingtaese.

24 O Mama, emo dubu na eno pu-gasa awong awiya masi na narinena dekaauna atu naese sinena. Ayero yero taw-ingna poza oko kasa yaore nine na aratapunasani uritira waegao na eno pu-gasa waegao awiya awong nao aune demanasani gaese sinena. 25OMama, ning dan-gna maung. Emo na oko tumo diyao yeronowa amimene ning oko giro baingtitinowa. Arata nane mene zo ning girobaingtiti nona. Nupema dubu nana menenine na iyengtasa wosiwang awiya girobaingtiti nowa. 26 Aratamao nina nana-una mitoiya deka ayero nunae-una mitaina awong aune dema nari sero bowi genina awong eno keregena. Ayero gegekeregati nasani narinena.” Ayero senaarauwa.

18Yesu i bure atu nenu pumuwa.Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Lu 22:47-53

1 Yesu nung isa ayero senu aung yenuiropuro buro-mani nuna puro nape atuwosiro ou Kidoron buwagairo tawing zorai buro mitauna auna bamuwa. 2 Yesuburo-mani nuna aune be ozaung atu au-gairo nasani nauwa, arare Yudas kere-gao emo amimene i buro awiya nung gaoara. 3 Arare Yesu buro-mani nuna auneatu newa Yudas keregao emo amimenepirisa babuze aune Farisayora polis enaaune gorobo emo ena awiya puro gitauyero izira yuno damana gaero gi aminepuro bamuwa ara. 4 Yesu mene nonaapakana nung eno yari newa awiya giroiropuro benaungna baungno awong atatayero eyero sena, “Niye awe maze kaunei?” 5 Ayero senu awong eyero sewa,“Nasaretera emo zo yazo nuna Yesu awiyakau nenane.” Ayero sewanung eyero sena,

“Na era.” Ayero sena ara. Yudas nungkeregao emo nung gorobo emore demadopero mitina. 6 Arare Yesu mene, “naera,” ayero senu awong awang yero bau-tara baungno zuwewa ara. 7 Ayero yewanung nupema atata yero sena, “Niye awemaze kau nei?” Ayero senu awong eyerosewa, “Yesu Nasaretera emo.” 8 Ayerosewa Yesu mene awong eno eyero sena,“Na sesena arauwa. Na era. Niye na kauneya, arare dubu nana ewiya dopu babae.”9 Nung ge gitau sena awiya me yaise seroburo-mani nuna duwaese sena. Ge gitaueyero sena, “Na eno pugasa awong diyayetena zo za oko tara yao ara.”

10Arare Simon Petoro nung iwi geingnapuro nena awiya ininu gururu senu pirisabainana soumani zo auna dawongwawongmera awiya kesena. Mani awiya yazo nunaMaliko. 11 Ayero yenu Yesu mene Petoroeno eyero sena, “Iwi nina geingna pugaitowae. Yaya ewiya Mama nana mene naeno pugatiniya, awiya duwanese nesa?”Ayero sena arauwa.

12 Ayero senu gorobo emora diya menesenu gorobo emo aune Yudara polisamimene Yesu puro wawong bunewaara. 13 Bunero puro gitau baung Anasiragare yewa ara. Dawang aune emo zoyazo nuna Kayafa amimene pirisa bainayero nauna. Nune Anasira mani baunodiatiro nasani nauna. 14 Kayafa nune gitauYuda emo eno ge eyero sena, “Emo baunoname apakana meko yero aung yoninesero, nung dekaongka amimene name enomagayaise sao mitiya.” Gitau ayero senaarauwa.

Petoro mene Yesu bewae yena.Mt 26:69-70; Mk 14:66-68; Lu 22:55-57

15 Polis mene Yesu puro baungnoAnasira-una yewa, Simon Petoro otaonuna zore awongto Yesu puro bamuwaawiya ago yero bamuwato ara. Petororaotao awiya pirisa baina awiya nunggosinauna, arare Yesu ago yero toi gomamokora yena ara.* 16 Petoro mene zogoma bautara atu dopena ara. Ayero yenuotao nuna mene pirisa baina auna gareatu nauna, arare wosiro goma be diyayao mani baunodi zo aeno senu gomabe iwenu Petoro toi mokora yena ara.17 Petoro toinu mani baunodi goma bediya nena amimene Petoro giro eyero

* 18:15: Petorora otao awiya Yohane. Yohane nung ge gainasani yazo nuna pungyena. Yazo YOHANE awiya GETAUYAORA SUSUWA auna atu tauno aune zazagairo gi.

Page 164: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 18:18 161 YOHANE 18:39sena, “Emo ouna buro-mani zo ning aritanowa.” Ayero senu Petoro mene “Naaung.” ayero sena ara. 18 Be aune pirisabainana soumani gorobo emore awongyayaung yenu giro iyao ero ainewa Petoronung dema baung nunae-una towang yeroiyao ainena arauwa.

Pirisa baina mene Yesu atata yena.Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Lu 22:66-71

19 Pirisa baina mene Yesu buro-manipupugaina aune o ge tugata yero naunaaune atata yena. 20 Atata yenu Yesu meneabena eyero sena, “Na ge benaungna atugege sinona. Yuda emo augati nowa —yere ibu enanata ibu bainana — auna atuge sero tugata nasani gipinasani ayeronona. Na opene ge oko sinona. 21 Ararening nono yero na atata nesi? Ge sinonanigiti nowa awong awiya atata yasa gesinona awiya saya nigase.” 22 Ayero senudiya emo dopero mitiwa auna zo meneYesu sowena dero eyero sena, “Ning noenoge ayero pirisa baina eno sinesi?” 23Ayerosenu Yesu mene abena eyero sena, “Gemeko seseni siya ayero sinesa auna susuwase. Arata na ge iwaing sinena aune noenona dedunesi?” Ayero sena ara. 24 Yesuge ayero senu aune Anasi mene senu Yesubunero puro pirisa baina yazo nunaKayafaauna-una bamuwa arauwa.

Petoro mene Yesu nupema bewae yena.Mt 26:71-75; Mk 14:69-72; Lu 22:58-62

25 Simon Petoro nung iyao ainasanimitinu awong nung nupema atata yerosewa, “Buro-mani nuna auna zo ning aritanowa?” Ayero sewa nung bewae yeroeyero sena, “Na aung.” 26Ayero senupirisabainana soumani zo, Petoro mene dawongkesena auna dikaing zo, amimene eyerosena, “Ge me nibamu, ning i bure atu Yesuaune dema doperomitesa gigenita nowa?”27Ayero senu Petoro mene nupema bewaeyenu aune kokora ge sena arauwa.

Awong Yesu Pilatora-una puro bamuwa.Mt 27:1-2, 11-14; Mk 15:1-5; Lu 23:1-5

28 Iya gainu awong Yesu Kayafara-unagare atu puro wosiro baung Roma emo zoawong diya nasani nauna auna-una yewaara. Yuda emo awong Magayao meneawong Daigaina auna bonene minari sero

newa, arare awong iya be dang sisigowisero, Pilatora gare oko towao yewa. Awiyanoeno okowata, Yuda emo mene eyerosinasani nauwa, “Dubo naname beingtireyoiye sero, name emo Yuda okora-unagare oko towanene.” 29 Ayero sinauwa,arare awong duru atu dopewa Pilato menekasa daung yero awong atata yero sena,“Emo ewiya pasena nouna puro butunei?”30 Ayero senu awong eyero sewa, “Nungpasena oko yao yatiya, awiya nae nina-una oko puro batenane.” 31 Ayero sewaPilato mene eyero sena, “Sao tauyao geninae mitiya auna teng sepu aung yae.”Ayero senu awong eyero sewa, “Nae manimagayaese sao aung yao awiya nanae-unagazao mitiya. Noeno okowata, sao tauyaoge ninae Roma emora amimene gaziniya.Arata nine sasa teng yariniya.” Ayero sewaara. 32 Yuda emo ayero sewa Yesu nungnutope gitau “Na i pasaora dayamagayari-nena,” ayero sena aunage awiyameyena.†

33 Pilato mene garo mokora baungnoYesu yausenu baungnu eyero sena, “NingYuda emora emo tuwa ning?” 34 Ayerosenu Yesu mene abena eyero sena, “Geawiya dubo nina-una sinesita ena menebowi nana ning eno seseya giro sinesi?”35Ayero senu Pilato mene eyero sena, “NaYuda emo okowa. Emomamono nina aritapirisa babuze amimene ning nana-una pu-gatineya. Ning no yetesi?” 36 Ayero senuYesu mene eyero sena, “Na tawingna etuemo tuwa oko yero nona. Na tawingna etuemo tuwa yero natena, awiya emo dubunana mene gi ami puro na soremaya Yudaemo na oko pumateya. Emo tuwa yeronaora buro nana awiya tawingna etu okomitiya.” 37 Ayero senu Pilato mene eyerosena, “Ayero ning emo tuwa zo ning?”Asenu Yesu mene eyero sena, “Ara, karasinesa arauwa. Na emo tuwa zo. Na geme susuware keregari sero wosiro taw-ingna etu kasa yewang. Ge me nigari aratapunowa amimene ge nana nigiti nowa.”38 Ayero senu Pilato mene abena eyerosena, “Ge me awiya noiye?” Ayero serokasa daung yero Yuda emo eno eyero sena,“Na emo euna pasena tamari sero kau netezo oko tamao yetena. 39 Arata tani ninaezo mitiya. Magayao mene awong Daigaina

† 18:32: Dao magayaora putoung. Roma emo dubu mene Yuda emo dubu puro wosiro diya yero nasani mani daomagayaora putoung amaze sorero puro nasani nauwa. Yuda emo awong ge nunae ena sao aung yao ine teng, oramanidao magayao awiya awong sao aung yao ine teng oko. Nupema, mani i pasaora atu dao, awiya Roma emo mene gegeyero nasani nauwa.

Page 165: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 18:40 162 YOHANE 19:20auna iya be dang ninae-una atu na enosinowa bunao emo zo ao-didinona tebebabautunoiya. Arare deka ayero nigaya naYuda emora emo tuwa ninae ao-diyananaise kotupuneita?” 40 Ayero senu awongwawa sero eyero sewa, “Aung ara. Nungokowata, Barabas nung awiya ao-diyasabae.” Ayero sewa ara. Barabas nung manidero nona ugaing puro yao emo.

19Pilato mene Yesu magayaise emora

waweng pugaina.Mt 27:15-31; Mk 15:6-20; Lu 23:13-25

1 Pilato mene senu gorobo emo awongYesu angsi* mene dewa. 2 Ayero yeronung izari sero angsi dungne puro eweroaune ziyo nuna-una atu wosogaiwa. Ayeroyero taungwori yuyao zo demawosogaiwapunu 3 baung nuna-una nugu yero nungsowena dedunasani eyero sewa, “Wariiwaing, Yuda emora emo tuwa.”

4 Pilato mene nupema kasa daung yeroYuda emo eno eyero sena, “Gipu. Na nungpuro ninae-una butunena. Na pasenanuna tamari sero kau nete zo oko tamaoyetena.” Ayero sena ara. 5 Ayero senuYesu nung angsi dungne ewao aune taungwori yuyao wosogaiwa puro nena aunedema wosiro dopenu Pilato mene giperoeyero sena, “Emo ewiya gipu.” 6 Ayerosenu pirisa babuzere gorobo emo nunaeamimene giro wawa sero sewa, “I pasaoraatu magayaise. I pasaora atu maga-yaise.” Ayero sewa Pilato mene be nunae-una puro eyero sena, “Na pasena nunakau nena. Nung pasena aung. Arareniye nika niyetope puro i pasaora depu.”7 Ayero senu Yuda emo mene eyero sewa,“Nung nutope ‘Na Tuwa Bayaura mani,’asinoiya, arare emo ayao awiyamagayaesesao tauyao ge nanae auna atu sao mitiya,arare magayaise.” 8 Ayero sewa Pilatoge awiya nigiro awang bainakama yenaara. 9 Ayero yero Yesu nupema yuno garomokora baungno atata yero sena, “Ningnatu kasa yasi?” Ayero senu Yesu meneabena oko sao yangduna. 10 Ayero yenuPilato mene eyero sena, “Ning noeno genana oko abena sao nesi? Nane sananarinesita i pasaora magayarinesi aunaputoung nana-una mitiya, awiya ning okogosinesita?” 11 Ayero senu Yesu meneabena eyero sena, “Tuwa Bayau mene

putoung awiya ning eno oko pugao yatiya,awiya ning na magayaora pugao ine tengoko yatesa. Arare emo na magayanesesero nina waweng pugaiya auna pasenamene pasena nina daigatiniya.” Ayerosena arauwa.

12 Ayero senu Pilato mene ge awiya ni-giro kasa daung yero Yesu ao-diro duwarisenu Yuda emo awong wawa sero eyerosewa, “Ning emo awiya ao-diro duwaorage sarinesa, awiya ning Romana emotuwa Sisa auna otao nupema oko nari-nesa. Zo nung nutope emo tuwa asariniyaamimene Romana emo tuwa Sisa awiyadaigatiniya.” 13 Ayero sewa Pilato menege awiya nigiro giro senu Yesu puro kasadaung yewa Pilato mene ge sao aung yaomasi nuna-una atu adungno mitina ara.Masi awiya daba mene nabero yao. Masiauna yazo Yuda emo mene Gabata asin-auwa ara.

14 Arare Yuda emo bauno oregao bebaina auna atu mitari sero nona koranasani newa wari towang dopenu Pilatomene masi nuna-una atu mitasani Yudaemo eno eyero sena, “Gipu. Emo tuwaninae era.” 15 Ayero senu awong wawasero eyero sewa, “Nung aung yaise. Nungaung yaise. I pasaora atu magayaise.”Ayero sewa Pilato mene eyero sena, “Emotuwa ninae sana i pasaora atu maga-yaise sineita?” Ayero senu pirisa babuzemene abena eyero sewa, “Nae emo tuwananae zo aung. Roma emora emo tuwaSisa amimene gege yero niya.” 16 Ayerosewa giro Pilato mene ge nunae nigiroYesu i pasaora magayaise sero pu wawongnunae-una gaina arauwa.

Yesu i pasaora dewa magayena.Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Lu 23:26-43

17 Ayenu gorobo emo mene Yesu puroi pasao pugaiwa diungnu tawing zo yazonuna Gitau Atora Wetu, arata Yuda geraGoligata, auna puro bamuwa ara. 18 Purobaungno i pasaora dewa ara. Dero pasenamani etobe i pasao etora dero zo en-aba zo enaba Yesu towang ayero urewadopewa ara. 19 Pilato mene senu geeyero gaero Yesura i pasaora atu pugaiwa,“Yesu Nasarete napora. Nung Yuda emoraemo tuwa.” 20 Yesu dewa tawing awiyanapo mitina auna nugu. Arare Yudaemo daigairomene puma sauma nasani geYuda gera, Roma gera, Grik gera gaewa

* 19:1: Soremao Ge zo Matiu 27:26 auna atu mitiya awiya gi.

Page 166: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 19:21 163 YOHANE 19:42awiya zazagaiwa. 21 Arare Yuda emorapirisa babuze mene Pilato eno eyero sewa,“Ning eyero gaetesa awiya teng oko niya,‘Nung Yuda emora emo tuwa.’ Awiya doroeyero sero gae, ‘Nung nutope na Yudaemora emo tuwa asinoiya’ ayero gae.”22 Ayero sewa Pilato mene eyero sena,“Gaetena amimene mitaise.” Ayero senaarauwa.’

23 Gorobo emo awong Yesu i pasaoradero aune taung wori nuna tame awiyakerewa siwongpatige yenu bono yeropumuwa. Arata taung wori tura awiyamo etobe pu dekaongna gairo gayao oko.Ika atu gaero wosiro babao ara. 24 Arareawong eyero sewa, “Awiya keranane mekoyariniya. Arare ge tuwao zo yazo nunalaki yanane emo zora-una kasayai giroamimene paise.” Ayero sero yewa ara.Ayero yewa aune ge gayao zo eyero mitiyaamimene me yena,Awong taung wori nana tame awiya bono

yewa.Taung wori nana eno ge tuwao zo yazo

nuna laki yewa.Ge gayao mitiya, arare gorobo emo

mene ayero yewa.25 Yesura i pasao susuwara atu emo

bauno benaung eyao amimene dopewa:Ai nuna, aira yao, Maria Kliopara aro,Maria napo nuna Madala. 26 Arare Yesunung ai nuna aune buro-mani nuna iwaingawongto dopero mitiwato giro ai nunaeno eyero sena, “Aya, mani nina arauwa.”27 Ayero sero buro-mani nuna eno eyerosena, “Ai nina arauwa.” Ayero senu girobe auna atu nungYesura ai yunununa-unagare witinu diya yero nauna arauwa.

Yesu magayena.Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Lu 23:44-49

28 Arare Yesu nung buro nuna aungyenu giro ge gayao zo mitina awiya meyaise sero eyero sena, “Na ouwe niya.”29 Ayero senu awong witora yabutata zopuro ou wain dokowang yao awang zoramitina auna dusero itura diro be nuna-unapugaiwa. 30 Ou wain miniro eyero sena,“Buro yero besugena.” Ayero sero tumogokosenu oweno nuna aung yena arauwa.

31Yuda emo awong iya dang nunae-unanona sosinasani giro eyero sewa, “Tureawiya Magayao mene awong Daigainaauna iya be bainakama, arare emo ipasaora dao awiya oko mitae.” Ayerosero Pilato eno eyero sewa, “Awong mena

magayaese sero ning ge sasa gorobo emomene baungno te nunae dero zozorogayamena magayaya aingso nunae i pasaoraatu paese.” Ayero sewa Pilato mene genunae nigina. 32Ayenu gorobo emo awongpasena emo etobe Yesu aune dema dewaauna zora te dewa wetu zorogainu zoradeka ayero dewa zorogainu ayewa ara.33 Ayero yero Yesura-una baungno nungmagayero mitinu giro wetu oko dao zoro-gao duwa ara. 34 Arata gorobo emo zomene baungno karowa mene Yesura za-zawingna atu gaenu basugainu yure ourewosina ara.

35 Nane nona awiya diti moko nanamene gigiwang. Arare na sero keregati-nena me niya arauwa. Na gosinena, geawiya me arauwa. Niye dema gaya meyaise sero ge me keregatinena arauwa.36Ge gayao zo eyeromitiya awiyame yaisesero nona awiya kasa yena,Awong wetu nuna zo za oko daya zoroga-

riniya.37Nupema ge gayao zo eyero mitiya,

Awong nung gaewa basugaina awiyaditi yero garineya.

Ge gayao etobe ayero miteyato arauwa.

Yesu mutewa.Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Lu 23:50-56

38 Yosepe Arimatia napora nung Yesuramani zo yero nasani nauna, arata nungYuda emo awang yero tumo diyao nunaawiya pungyero puro nasani nauna. Nungamimene Pilatora-una baungno Yesuraaingso i pasaora atu pumari sero atatayena. Ayero yenu Pilato mene niginubaungno batagairo puna ara. 39Nikodemanung gitau pingne Yesura-una kasa yenaamimene i mung sereyao mouyao nuna34 kilogram ayao puro baungno Yosepesorepu nasani 40 Yesura aingso i mungsereyao amimene suwero mo neyang yaomene ewewato ara. Yuda emo awong emomaganauwa awiya ayero yero nauwa ara.41 Yesu dewa tawing auna agewara i burozo mitauna auna atu daba uma zo biritiasero seka wamuwa mitina. Gitau emozora aingso atu oko pugao. 42 Biriti awiyanugu mitina, arare Yuda emora oregaobe baina auna nona sosaora be mitinugiro awongto Yesura aingso atu pugaiwatoarauwa.

Page 167: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 20:1 164 YOHANE 20:2720

Yesu magayaora atu seka yero iropuna.Mt 28:1-8; Mk 16:1-8; Lu 24:1-12

1 Sande gora oko iyagairo baingtaoMaria napo nunaMadala amimene biritirabaungno eyero gigina. Daba biritira umabe gazao awiya dereme yero baungnoenaba demese atu mitina. 2 Ayero girosungno baungno Simon Petoro auneYesura buro-mani iwaing auna-una kasayero eyero sena, “Awong Tuwara aingsopuro babeya. Awiya natu pugei?” 3 Ayerosenu giro Petoro otao nuna zore baungbiritira yewato ara. 4 Nagibe atu sungnobautu newato otao amimene sungnoPetoro daigairo gitau baungno biritirakasa yena. 5 Kasa ye daba umana gairoutero mo aingso nuna ewewato agegemitinu gigina. Arata nung oko towao.6 Ayero nenu Simon Petoro ago kasayero daba umana toiro mo gigina. 7 Mozo ziyora ewewato awiya dema mitinugigina. Mo awiya mo enane dema okomitina. Nung nata enaba atu zorogairobaingtao mene mitina. 8 Arare Petorogosinenu otao nuna gitau baungno dabaumana atu kasa yena amimene ago toirogiginu me yena ara. 9 Arata awongto Yesumagayaora atu seka yero iropariniya aunage gayao mitina auna susuwa awiya okogiro baingtiwato. 10 Ayero yero nupemayesese yero baung nape yewato arauwa.

Yesu nung Maria napo nuna Madalaauna-una kasayena.

Mt 28:9-10; Mk 16:9-1111 Maria nung biriti umana bera atu

dopero zi sinasanimitete daba umana beraatu utero diti yena. 12 Diti yero angeloetobe taung wori neyang yaore Yesu pu-gaiwa iropuro bauna masi auna atu zogitaura zo tera ayero doperomitiwato gig-ina ara. 13 Giginu awongto eyero sewato,“Ning noeno zi sinesi?” Ayero sewatonung eyero sena, “Tuwa nana-una aingsopuro natu babeya kau neni.” 14Ayero serokapetegairo Yesu dopero mitinu gigina.Giro Yesura benaung oko giginu kasa yenaara. 15 Ayero yenu Yesu mene atata yeroeyero sena, “Ning noeno zi sinesi? Ningawe kau nesi?” Ayero senu Maria nungi buro auna maung mene dopero mitin-uta asero eyero sena, “Nine Yesura aingsopuro baungno agewa zora atu pugesita?Se giro baungno pumane.” 16 Ayero senuYesu mene abena eyero sena, “Maria.”

Ayero senu nung sopine yero Yuda gera“Rabonai” asena. (Ge naname-una, GipaoEmo.) 17 Ayero senu Yesu mene eyerosena, “Na Mamana-una oko witao warena oko inase. Ning baungno buro-maninana eno eyero se. ‘Mama nana awiyaMaung ninae. Tuwa Bayau nana awiyaTuwa Bayau ninae. Na nuna-una witari-nena.’ Ayero se nigae.” 18 Ayero senuMaria napo nuna Madala amimene yeseseyero baungnoYesura buro-mani eno eyerosena, “Na Tuwa gigena.” Ayero sero auneYesu mene ge nung eno sena awiya awongeno sena ara.

Yesura buro-mani mene garo mokora atuaugairo mitiwa aune nung nunae-una kasayena.

Mt 28:16-20; Mk 16:14-18; Lu 24:36-4919 Sande ture mume itinenu buro-mani

mene Yuda emo awang yero augairogaro be dewa gaunu mitiwa Yesu meneawena-una towang atu kasa yero doperoeyero sena, “Awang yao doro iwaing mi-tipu.” 20 Ayero sero berumana masi wa-wong etora aune zazawingna aune gipena.Ayero yenu buro-mani mene Tuwa nunaegiro yawa yawa yewa. 21 Ayero yewanung nupema awong eno eyero sena,“Awang yao doro iwaing mitipu. Mamamene na iyengtina, deka ayero nane niyeiyengtiti nena.” 22Ayero sero oweno nunapise awena-una gairo eyero sena, “Owenopungpu. 23 Niye emora pasena disayaaung yariniya. Arata niye oko disao yayamitariniya.” Ayero sena arauwa.

Tomasra ge.24 Otao nunae Tomas yazo nuna zo

Didimo, nung awiya agewa zora atu nenuYesu mene mani enana-una gege kasayena. 25 Arare otao mani ena mene bowige nung eno eyero sewa, “Nae Tuwa gi-genane.” Ayero sewa nung eyero sena,“Na natope diti moko nana me mene wa-wongna beruma masi giro, o wawong soronana mene beruma masi gaero giro, ozazawing nuna gaeteya auna iso wawongnana mene iniro giro ayarinena, awiya geninae me asarinena.” Ayero sena ara.

26Wari be 8 aung yenu aune buro-maninuna ena aune Tomas nuka nung demagaro mokora atu toiro garo be apakanadewa gaunu mitiwa Yesu mene awena-una towang atu nupema kasa yero doperoeyero sena, “Awang yao doro iwaing mi-tipu.” 27Ayero sero Tomas eno eyero sena,

Page 168: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 20:28 165 YOHANE 21:18“Ning wawong soro nina mene wawongnana iniro gi. Wawong nina mene za-zawing nana iniro gi. Ayero yero duboeto nupema oko ye. Na seka nena awiyagasa me yae.” 28 Ayero senu Tomas meneeyero sena, “Ning Tuwa nana. Ning TuwaBayau nana.” 29 Ayero senu Yesu meneeyero sena, “Ning na gosinasani aeno natumo didinesa. Awong na oko gao nasanina tumo diyarineya awong amimene demayawa yawa yarineya.” Ayero sena arauwa.

30 Tani ena daigairo Yesu mene buro-mani nuna-una ditira atu nauna awiyabuku euna oko gaero aung yao. 31Arata gegainena auna susuwanoenookowata, eyaoeno gainena arauwa: Niye ge ewiya zaza-gairo nigiti nasani Yesu nung Sorao EmoKristo, Tuwa Bayaura Mani, auna ge awiyagaya me yaise, o nung tumo didinasaniyazo nuna-una nao me iwaing tamaesesero ge ewiya gainena.

21Yesura buro-mani ena ou nazira atu newa

nung nunae-una kasa yena.1 Yesura buro-mani ena Taibirias* ou

nazira atu newa nung nunae-una kasayena. Buro-mani awong dubu euna-unakasa yena. 2 Simon Petoro, Tomas yazonuna zo Didimo, Nataniel Galilaya tawingKena napo mitauna auna, aune Zebediramani etobe, aune zo etobe dema. Emoamimene au dekaongna gairomitiwa aune3 Simon Petoro mene ena eno eyero sena,“Na wo pumari bautunena.” Ayero senuawong eyero sewa, “Nae ning aune demababarinenane.” Ayero sero wangna witirobamuwa. Bautunete ping aune wo okopumao yewa. 4 Anasani ou nazi auna atunewa iya gatinenu Yesu mene bage atudopena ara. Dopenu awong benaung nunaoko giro baingtiwa. 5 Ayero yewa Yesumene awong atata yero eyero sena, “Maniawiso, niye wo zo mitita?” Ayero atatayenu awong eyero sewa, “Aung.” 6 Ayerosewa nung eyero sena, “Wang deung en-aba wawong mera ina atu moga pugaipuwosai aune wo takasai watimae.” Ayerosenu moga pugaiwa wosinu wo daigaironibamu takasena ara. Ayero yenu watiungwangna gari yewa teng oko yenu ka-putewa. 7Ayenu Yesura buro-mani iwaingamimene Petoro eno eyero sena, “OwiyaTuwa ara.” Ayero senu Simon Petoro nung

mo gege awiro nena, arare nung “Tuwamene niya ora,” ge awiya nigiro taungwori nuna tame awiya wosogairo witoragutena ara. 8 Awong bago deungbera akeina atu newa, arare mani ena mene wangdawinasani moga wore watiuno bamuwaara. 9 Ayero yero witi ika yero nona eyaogigiwa. Iyao mokora atu wore mare sasi-nasani mitina. 10Mitinu awong witiro ba-muwa Yesumene eyero sena, “Wo pumeyaauna ena puro bungpu.” 11 Ayero senuSimon Petoro mene wangna witiro mogawatiung ika gaina ara. Moga mokora wobabuze 153 ayero mitiwa, arata moga okozanao. 12 Arare Yesu mene awong enoeyero sena, “Bungpu, nona minae.” Ayerosenu buro-mani nunamene “Ning aweni?”ayero atata yari sero yewata gigiwa mouyenu giro duwa. Noeno okowata, nungTuwa ara, awiya yemaoko gigiwa kasayena. 13 Yesu mene wo ma bono yeroawong eno pugaina ara.

14 Yesu nung magayaora atu seka yeroiropuro buro-mani nuna-una kasa yenu beetama yena.

Yesu mene Petoro be etama atata yena.15 Nona miniwa aune Yesu mene Si-

mon Petoro atata yero eyero sena, “Si-mon, Yohanena mani, otao mani ninaawong na aratapunowa, awiya nine awongdaigati nasani na ara baina tapunosa,awiya me ing?” Ayero senu Petoro meneabena eyero sena, “Tuwa, nao otao yerononano, awiya ning gosinesa.” Ayerosenu Yesu mene eyero sena, “Ning lamadubu nana awiya uninasani neu.” 16Ayerosero nupema atata yero eyero sena, “Si-mon, Yohanenamani, ningmeba na arata-punosita?” Ayero senu Petoro mene eyerosena, “Tuwa, nao otao yero nonano, awiyaning gosinesa.” Ayero senu Yesu meneeyero sena, “Ning lama dubu nana-unadiya yeroneu.” 17Ayero seronupemaatatayero eyero sena, “Simon, Yohanena mani,nao otao yero nonano, awiya me ing?”Tairo naora atata yenu be etama yenuPetoro nung punu nuna-una mou yenugiro dubo mininasani eyero sena, “Tuwa,ning emora dubo gosinosa, arare nao otaoyero nonano awiya ning gosinesa arauwa.”Ayero senu Yesu mene eyero sena, “Ninglama dubu nana uninasani neu. 18 Gememoko sana nigi. Ning sema nina-una nasani nitope geing ipura diyao nina

* 21:1: Soremao Ge zo Luka 5:1 auna atu mitiya awiya gi.

Page 169: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YOHANE 21:19 166 YOHANE 21:25awiya diro nagibo natu natu babari serobautunauwasa. Arata nete zai yero wa-wong nina ika pari yasa emo zo mene ipunina-una geing diro masi oko babari sari-nesa auna ning puro babariniya.” 19 Yesumene ayero sinasani Petorora magayaoauna susuwa awiya keregaina. Magayaonuna mene Tuwa Bayaura yazo de ikayari nena awiya sena arauwa. Ge ayerosero aune nung eno eyero sena, “Bung, naago yase.” 20 Asenu Petoro mene kapete-gairo Yesura buro-mani iwaing nuna-unabautara bautu nenu gigina. Mani awiyagitauMagayaomene awong Daigaina aunabonene mininewa aune Yesura-una nugubaungno ge daweng pugairo atata yeroeyero sena, “Tuwa, awe mene ning kere-gariniye?” 21 Mani ayero sena amimeneago bautu nenu giro Petoro mene Yesuatata yero eyero sena, “Tuwa, mani ewiyagire?” 22 Ayero atata yenu Yesu meneeyero sena, “Nung katu nai, na kepete-gairo bari sarinena, nona awiya ninaokowa. Ning na ago ye.” Ayero senaara. 23 Arare ge nigao ena mene ago naeno bisi ge eyero sewa, “Mani awiya nungoko magayariniya.” Ayero sinauwa ara.Arata Yesu mene na eno eyero oko sena,“Nung oko magayariniya.” Ge eyero gegesena, “Nung katu nai na kapetegairo barisarinena, nona awiya nina okowa.”

24 Nane nona awiya apakana girobaingtiwang amimene keregairo geewiya gaetena. Arare niye na eno eyerogosinowa, ge nana me nibamu.

25 Yesu mene tani ena yero nasaninauna. Arata emo mene tani Yesu nasaninauna awiya dekaong-dekaong bukuragayateya, awiya buku mene tawing serotopetiro aung yero yatita nowa.

Page 170: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 1:1 167 APOSOLO 1:17

APOSOLO BURO YERONASANI NAUWAAposolo mene buro yero nasani nauwa auna

ungwe ewiya Luka mene gaena. Nung Yesuraungwe yazo LUKA awiya gitau gaero besug-airo aune ungwe ewiya susuuno gaena. Nungemo zo yazo nuna Teofilo aeno gaena. ArataTeofilo gege okowata, tawing sero sero emobauno mene gaese sero gaena. Ungwe eunasusuwa eyao era: Oweno mene aposolo sore-punaunu awong Yesura Bowi Iwaing purotugata-magata nasani bautunasani nauwa.Buro Petoro mene nauna auna ungwe awiyagabu 1-12 auna atu mitiya. Ora buro Paulomene nauna auna ungwe awiya gabu 13-28auna atu mitiya. Luka nung be ena Pauloaune dema nasani nauna, arare auna ungwegainasani “nae” ayero sena. Tani awiya eyaoera: 16:10-17, 20:5-21:18, 27:1-28:16.

Yesu mene Oweno iyengtai wosaise sena.1 O Teofilo, na gitau ge gaewang, awiya

buro apakana Yesu mene yero nasaninauna, o ge tugata yero nasani nauna aunage ungwe awiya gitau buku zora gaewangara. 2 Yesu buro nuna zayero nawe dunuTuwaBayaumene senuuritirawitina aunaungwe gaero besugaingwa ara. Yesu okowitaore Oweno mene nung soreunu nungaposolo dubu gitau yero naunu nasaninauwa awong eno buro ge pugaina ara.3 Nung yaya tapunete magayero nupemaseka yero iropuro aposolo dubura-unawari be 40 ayero kasa yero pungyero ayeronasani Tuwa Bayau nata Tuwa yero nar-iniya auna ge tugata-magata yero nungiropuna auna susuwa dema keregairobaingtinu gigiwa ara. 4 Nung awong aunedema nasani awong eno ge eyero tugatayena, “Niye Yerusalem napo mena okoyangduwae. Mama mene Oweno pugarisena, awiya diya nasani mitiungpu. Naauna gitau sewang gigiwa. 5 Diya mitaesesinena, noeno okowata, Yohanemene emobauno ou gege susunasani nauna, aratabe maingkoka gege aung yai aune TuwaBayau mene Oweno niye eno pugariniya.”Ayero sena arauwa.

Yesu uritira witina.Mk 16:19-20; Lu 24:50-53

6 Aposolo awong Yesu aune demaaugairo mitasani nung atata yero eyero

sewa, “Tuwa, ning be eune Isreli emobauno apakana au dekaongna gasa namenaka nametope tawing naname-unamaung yero narinenineta?” 7 Ayero sewaYesumene abena eyero sena, “Mamanungputoung nuna mene be imokore apungnepugainu mitoiya, awiya niye nigao ine okomitiya. 8Arata Owenomene wosiro ninae-una towai aune putoung pumarineya.Putoung puro bowi sao emo nana yeronarineya. Ayero yero Yerusalem napeatu zayero Yudaya tawingnata Samariatawingna o tawing sero sero auna niyebowi nana puro babarineya.” Ayero senaara. 9Ge ayero sero aune nunae-una ditiraatu witina. Wiwitinenu bereze menenung worero puro witinu kau yewa ara.10 Awong diti ye ika gairo kau newa emoetobe taung wori nunato neyangyaoremene nunae-una atu mena kasa yerodopewato. 11 Atu dopero atata yerosewato, “Galilaya tawingna emo, niyenoeno diti ye ika uritira gairo mitei? Yesuniye doro uritira witi gigeya deka ayeroyero nupema wosariniya.” Ayero sewatoara.

Yudasra buro awiya Matayas menepungna.

12 Aposolo awong diri yazo Oliwa aunaatu kapetegairo Yerusalem nape burotoiwa. Nagibo diri yazo Oliwa doroYerusalem babao awiya apungkaka gegeara. 13 Awong Yerusalem nape toiro es-ewa garo mitauwa deka auna baungnowitiwa ara. Atu witiwa auna yazo nunaeera: Petoro, Yohane, Yakobo, Anderea,Filip, Tomas, Batolomiu, Matiu, Yakobonung Alifayora mani, Simon Gewera*ayero sinasani nauwa, Yuda nung Yakob-ora yazo auna mani. 14 Emo dubu auneYesura ai Maria nupema bauno ena auneYesura metamani, awong amimene dubodekaongka yero isa buro wari be sero yeronasani mitiwa ara. 15 Be aune wari beetobe oko aung yaore Yesura emo bauno120 amimene augairo mitiwa Petoromenenunae-una towang atu iropuro eyero sena,16“O otaomani nana, Yudas nungnai gitauyeti iwo mene Yesu pumeya auna ge nunaOweno mene Dawidira be pungnu eo yenuge sena, ge awiya me yaise sao mitiya,arare me yetiya. 17 Yudas nung buro otaonanae zo. Nung dema burora atu naise

* 1:13: Soremao Ge zo Luka 6:15 auna atu mitiya awiya gi.

Page 171: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 1:18 168 APOSOLO 2:17Yesu mene sero puna ara.” Petoro meneayero sena ara.

18 (Yudas nung pasena yenu zumagaewa auna moni awiya puro baungnoemo zora tawing zuma gaero pungna.Nung tawing auna baungno zuwenu otibususenu tini yo popore buwaka gainumagayena ara. 19 Ayero yenu bowi awiyaYerusalem emo baunomene nigiro tawingauna yazo ge nunae-una Akelidama ayerosewa ara. Ge naname-una Tawing YuWosina.)

20 Petoro mene eyero sena, “Yere bukunanae yazo Sam auna atu eyero gayaomitiya,Napo nuna zatu kasayaise.Garo nuna-una emo zo oko naise.

Ayero zo eyao era,Buro nuna awiya zo mene pumaise.

21 Ge gayao ayero mitiya, arare emozo mene nae soremai Yesu magayaoraatu seka yero iropumiya auna bowi nunasinasani nanene. Emo eyao amimene naesoremaise: 22Yohane mene emo bauno geou susunenu Tuwa Yesu mene buro nunazayero naname-una towang atu nasaninaunu name nung ago yero nasani naweduwane uritira witiya, emo zo susuwaraatu Yesu ago yero buna amimene kasayero name soremaise.” 23 Petoro meneayero senu emo etobe tamuwa ara. Zoyazo nuna Yosefe. Ena mene nung Basabaayero sinauwa, arata ena mene zo Zastasayero sinauwa. Emo zo yazo nunaMatayasawiya dema tamuwa. 24 Tauno giro isaeyero sewa, “O Tuwa, ning emora dubogosinosa, arare emo etobe ewiya nunato-una awe gigesa teng niye, awiya gipe giro25 aposolo buro Yudas mene yangdotiyaawiya pumae. Yudas nung buro awiyayangdoro soma gerao nuna auna babiya.”26 Isa ayero sero vot yewa Matayas menedaigaina. Ayero yewa Matayas nungaposolo 11 aune dema taina ara.

2Oweno wosina.

1 Iya be baina yazo nuna Pentekos aunabe kasa yenu giro Yesura emo baunoapakana garo dekaongka auna atu au-gairo mitiwa ara. 2 Mitiwa bewing zobisi bainakama mene bewing saine yerouritira atu wosiro garo mitiwa auna toirobe buna. 3 Ayero yenu awong gosinewanona zo ewawa ine amimene iyao ine yerogagausero emo bauno mitiwa auna emo

sero dopero waegaina ara. 4 Ayero yenuOweno mene dubo nunae-una toiro beburo ge ewe-pape dubo nunae-una pu-gaina awiya teng sewa ara. 5 Be auneYuda emo tawing sero sero mene au-gaora buro Yerusalem atu augairo mi-tiwa ara. Awong yere sao emo ara.6 Arare awong bewing baina awiya demanigiro emo bauno apakana ayero burozimuwa ara. Ziuno wawong di gamuwa.Noeno okowata, aposolo mene ge tawingsero sero auna awiya sinewa nigiwa ara.7 Nigiro wawong di gauno iwawa nasanieyero sewa, “Emo dubu ge sineya ewiyaGalilaya emo gege. 8 Awong nono yerotawing kasa yewangne auna ge benaunggiti seseya nigenane gera mamono menesaine nei? 9Name ewiya Patia emo, Midiaemo, Ilam emo, Mesopotemia tawingna,Yudaya tawingna, Kapadosia tawingna,Ponto tawingna, Asia tawingna, 10 Firiziatawingna, Pamfilia tawingna, Izip taw-ingna, napo Sairini Libia tawingna mi-tiya auna napo mamanikakara, name enamene napo Roma atu esewa yero buromitenane, 11Yuda emoaune emoenaYudaemo mene yaine nowa awong aune Kritemo aune Arabia emore. Name amimenenenane ge naname tawing sero sero aunaawiya sinasani tani iwawaing Tuwa Bayaumene yero noiya auna bowi ge seseya nig-iti nenane ara.” 12 Emo awong ayero sewadubo sisigainu kotumao daigairo puroeyero sewa, “Tani awiya noiye?” 13 Ayerosewa, arata ena mene zo aposolo dubuizinasani eyero sewa, “Awong ou wainyanakana mineya, arare dubo dau ni geayetugao sineya ara.” Ayero sewa arauwa.

Petoro mene Oweno wosina auna susuwakeregaina.

14 Ayero sewa Petoro nung otao 11aune dema dopero ge puro zutiyero eyerosena, “O Yuda emo otao mani arita maniYerusalem nape etu nowa, niye apakanadawong yawero ge sana nigipu. 15 Niyeemo dubu eeno eyero sineya, ‘Ou wainmininete dau neya.’ Ayero oko sepu. Iyayemeneka gatiniya. Arare ou wain nonoyerominari nenine? 16Niye ge sineya aunaeno okowata. Tani gosineya auna susuwaawiya eyao era. Porofete Yoeli mene geeyero gaena awiya me niya.17 Tuwa Bayau mene siniya,

Page 172: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 2:18 169 APOSOLO 2:36Nete tawingna be besugatinai* aune na

Oweno nana pugana wa sigoru ineyero wosiro emo bauno apakanaauna mokora towariniya.

Mani emodidire baunodidire ninae meneporofete mene saine yarineya.Mani emodidi ninae mene sekamitasani atiyo yaine yero nona megarineya. Emo kikiyongne ninaemene atiyo me yarineya. 18 Beaune na Oweno nana emo baunonana auna-una pugana awongporofete mene saine yarineya.19 Sana berezera atu tani ena kasayariniya. Nupema tawingna atudema tani ena kasa yariniya.

Tani awiya yure, iyaore, boingsa bainaneamimene kasa yariniya. 20 Warisikimariniya. Ino yu yero yu ineyariniya. Tani awiya kasayayaaune Tuwara be baina waegaorekasa yariniya. 21 Be aune zo nungTuwa yau sariniya, nung awiyaTuwa mene sorero pumariniya.

Yoeli mene ayero gaena arauwa.22 O Isreli emo otao mani nana, ge sana

nigipu. Tuwa Bayau mene Yesu Nasareteemo awiya burora pugaina, awiya gaesesero Tuwa Bayau mene putoung nungeno pugainu ninae-una towang atu nasaniburo tau yetugao, tani sekawa aune taniputoungne yero nasani naunu gosinasaninauwa ara. Susuwa awiya gosineya ara.23 Awong Yesu puro wawong ninae-unapugarineya, awiya Tuwa Bayau meneyemaoko ayero yaese senu tau yena. Nu-pema yemaoko giginu teng yena. Ararenagibo sena teng niye Yesu maga yaisesero emo Yudara sao tau yao ge aungauna waweng pugeya i pasaora deteyamaga yetiya ara. 24 Nung maga yaorayaya tami Tuwa Bayaumene yayara bunaobesero maga yaora mokora atu uweti sekayero iropumiya. Noeno okowata, magayaomene nung sorao ine teng oko. 25 Dawidimene Sorao Emonaname iropariniya aunage eyero sena,Tuwa nung benaung nana-una mitoi gosi-

nona.Na awang yoni sero, nung wawong me

nana-una dopero mitoiya. 26Araremoko nana mene yawa yawa noiewawa nana mene yawa yawa

yero noiya. Awiya gege okowata,na magayaora gerao amimeneTuwa Bayau tumo didinasaniiwaing oregarinena. 27 Ayeroyarinena. Noeno okowata, ititinana mene magayao naporamitoiye sero, Tuwa Bayau ning naoko duwarinesa.

Ning na soumani nina me ewiya oko yang-duwasa aingso nana gung yerowuru puro aung yariniya. Aungara.

28 Ning nao mera nagibo awiya na enogipasa.

Ning na aune dema mitasa na yawa yawabainakama yarinena.

29Dawidi mene ayero sena arauwa.O otao mani nana, na ewowo naname

Dawidira ge awiya sero baingtana nigipu.Dawidi nung magayenu mutewa biritinuna naname-una etu mitoiya. 30 Nungamimene porofete yero nasani nauna,arare nung eyero gigina ara. Tuwa Bayaumene Dawidira saisibuna dubu auna atuzo emo tuwa pugai emo tuwa yaora buronuna awiya pumaise ge senu tau yenaara. 31 Tuwa Bayau mene buro yarisena, awiya Dawidi mene gigina. Ararenung Sorao Emo naname iropao nuna-una ge eyero sena, “Tuwa Bayau menenung oko yangduwai magayao napora atumitariniya. Taung aingso nuna meneoko gung yero wururu sariniya. Aungara.” 32 Yesu nung awiya Tuwa Bayaumene uweti seka yero iropumiya, awiyame ditimoko nanaemene giro nenane ara.33 Tuwa Bayau Maung nuna-una yumaomene yumi witiro Tuwa Bayaura wawongmera adumi Maung mene Oweno pugarisena, awiya nung eno pugai puro tani nig-iti nasani gosineya ewiya yeti kasa yetiya.34 Yesu uritira witiya, ayero Dawidi nungnuka nutope uritira okowitao. Arata nungeyero sena,Tuwa Bayau mene Tuwa nana eno eyero

sena, “Ning buro wawong menana-una atu adungnomitasa 35naiwo dubu nina awiya benaungnina-una pugana izarinesa.”

36 Dawidi mene ayero sena ara. Arareniye Isreli emo apakana amimene eyerogipu tauyae. Niye Yesu i pasaora deteya,

* 2:17: Tawingna be besugatinai. Be awiya Yesuwitina atu zayero butunoiya, bautunai Yesu kapetegairo bumai auneaung yariniya. Arare be yeme awiya dema be amimene pupuniya.

Page 173: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 2:37 170 APOSOLO 3:12nung awiya Tuwa Bayau mene burora pu-gainu nung Tuwa aune Sorao Emo nanameyero noiya ara.” Petoro mene ayero senaarauwa.

Emo daigairo mene dubo darawa yewa geou suwewa.

37 Petoro mene ge ayero senu nigirodubo miniwa ara. Dubo mininasani nungarita aposolo ena awiya atata yero eyerosewa, “Otao mani, nae nono yarinenine?”38Ayero sewa giro Petoromene eyero sena,“Tuwa Bayau mene pasena ninae disaiseniye dubo darawa yero Yesu Kristo tumodiyaya nae niye ge ou suwanene. Ayeroyanane Tuwa Bayaumene Oweno niye enopugariniya ara. 39 Niye arita mani awisoninae arita ena ake atu nowa, awiya TuwaBayau naname mene ara taungno yausinoiya auna teng Oweno niye eno pugarisinoiya ara.” 40 Petoro mene ge ayero seroaung yero ge ena susuuno sinasani wini gedema sinasani eyero sena, “Emo memeko-mameko etu nowa amimene pasenanaabena tamarineya. Niye awong aune demaabena tamowi sero dubo darawa yepu.”41 Petoro mene ayero senu emo ena geawiya nigiwa me yena, arare awong awiyage ou suwewa. Wari be aune emo 3,000Yesura dubu aune dema taiwa arauwa.

Bonene mininasani isa sinasani ayeronasani nauwa.

42 Aposolo mene Yesura ge tugatanauwa awong nigari arataungno yeronauwa ara. Ayero nasani dubo menetairo baingtiro bonenena-ta isara awiyaozaung-zaung augati nasani nauwaara. 43 Aposolo awong tani-butaniputoungne daigairo nasani nauwa emobauno apakana amimene wawong digauno nasani nauwa ara. 44 Kristotumo didinasani nauwa amimene dubodekaongka yero wau nona nunae duburagege ayero sero nasani nauwa ara. 45 Enamene tawingne wau nunae aune awiyaemo ena eno pugairo moni puro otaomani ena bogamasa nasani nauwa girobono yero nasani nauwa ara. 46 Awongwari be sero dubo dekaongka yero TuwaBayaura ibu bainana atu augati nasaninauwa. Nupema garo nuka nunae seroaugairo bonene yero mininasani nauwaara. Ayero nasani ma maze zo oko soraodubo mene yawa yawa yero mininasaninauwa ara. 47 Ayero nasani Tuwa Bayaubowi nasani nauwa. Ayero yewa emo

bauno apakana awong giro yawa yawanasani awong aratamuwa. Tuwa nungbe giti emo bauno ena sorero pupunaunuawong dubura una susuuno nasani nauwaarauwa.

3Petoromene emo asama yao zo kora yena.

1 Wari zore Petoroto Yohane ture isasaora be bunugiro TuwaBayaura ibu bainaauna toiwato ara. 2 Toiti newato emozo aira tiyangna atu asama yao kasayena,awiya diungno puro bumuwa. Emo nungotao mani mene be giti diungno purobaungno ibu baina auna garo bera nuguatu pugati nauwa mitima nauna. Garobe awiya Garo Be Wosewa ayero sinasaninauwa. Atu mitasani emo toiro buwanaisona nauwa nona eno isa wowosa seronasani nauna. 3 Arare Petoroto Yohaneibu mokora towari sero newato giro nungnona eno awongto isa sena ara. 4 Isa senuawongto nung anuwing nasani Petoromene eyero sena, “Diti yero nato gi.”5 Ayero senu emo asama amimene nonazo pugari sewitota ayero sero awongtoyanakana anuwengna. 6 Ayero nenuPetoro mene eyero sena, “Nato wau moniaung. Arata nona dekaongka mitiya,awiya pugana pumarinesa. Na Yesu KristoNasarete napora be nuna-una sinena:iropung, ang yase.” 7 Ayero sero wa-wong mera puro ininu iropupunenu temeremepore aunamugo nunatomena tauyena ara. 8 Tau yenu nung mena doperoang yero awongto aune dema ibu bainaauna mokora toiwa. Toiro nung sasero-sasero yero ang nasani Tuwa Bayau bowiyena ara. 9 Emo apakana mene nung angnasani Tuwa Bayau bowi nenu gigiwa ara.10 Giro eyero sewa, “Ibu bainana Garo BeWosewa auna atu mitasani wau moni enoisa wowosa sinoiya, nung ara.” Ayero seronung iwaing yena awiya giro sopine yerokotumao oko pumao yewa arauwa.

Petoro mene ibu bainana atu ge tugatayena.

11 Emo amimene Petoroto Yohane san-iti nenu emo bauno apakana ibu bainanamasi zo yazo nuna Solomonna warandaauna atu sungno awongto ziuno wawongdi gauno dopewa ara. 12 Emo baunoayero yewa giro Petoro mene ge eyerosena, “O Isreli otao mani nana, niye nonoyero emo ewiya giro wawong di gapunei?

Page 174: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 3:13 171 APOSOLO 4:9Niye nono yero nato yanakana anuwingnei? Nato putoung nanato una, o etuteronao nanato una emo ewiya kora yete-nato ang niya, ayero sineita? Aung ara.13Abraham, Isaka, auneYakobo aunaTuwaBayau, nung ewowo naname auna TuwaBayau, nung amimene buro-mani nunaYesu auna yazo de ika yena. Nung awiyaninae puro pu iwora waweng gaiwa Pi-lato nung besai babaise senu niye awangsewa ara. 14 Ayero nasani dubo dan-gne, o etutero naora maung nung awiyaawang sinasani gorobo emo ninae ao-diyaise Pilato dawong 15 gainasani naoramaung awiya dewa magayena ara. ArataTuwa Bayau mene uwenu magayaora atuseka yero iropunu diti moko nanato menegigiwangto, amaze sinenato era. 16 Emoewiya gosinowa. Nato Yesu tumo did-inasani nonato, arare Yesu mene tumodiyao nanato awiya uweti iropuro tauyeti Yesura yazo auna putoung mene emoewiya kora yeti taung nuna iwaing yetigosineya.

17 Otao mani nana, na niye eno eyerogosinena. Niye arita gitau yao dubuninae amimene tani yewa auna susuwaoko gosinasani yewa ara. 18 Gitau gatauTuwa Bayau mene Sorao Emo nuna Kristoyaya tapunete magayaise auna ge poro-fete apakana auna kotumaora pugainusero gaewa, ge awiya me yena. 19 ArareTuwa Bayau mene pasena ninae disaisesero niye dubo darawa yero Tuwa Bayauaune dema neupu. 20 Tuwa mene nuna-una atu putoung seka pumaora be pugaibumaise, o Kristo niye eno iyengtari senaawiya iyengtai wosaise niye dubo darawayero Tuwa Bayau aune dema neupu. Yudaemora Sorao Emo Kristo awiya nung Yesuara. 21 Nung amimene yeme uritira atumitasani be zo diya mitaise sao mitiya,arare atu mitiya. Be aune Tuwa Bayaumene sai tawingna nona apakana nupemasesekawa ine kasa yariniya. Tuwa Bayaumene gitau otu ge nuna awiya porofetedubu nuna gerao auna kotumaora pugatinaunu sinauwa ara. 22Mose nung ge eyerosena, “Tuwa Bayau mene dubu ninae-unatowang atu porofete zo na eyao ine niyeeno tamariniya. Nung ge tugata yari niyaawiya teng nigipu. 23 Zo nung porofeteauna ge nigao awang yai giro nung Isrelidubu aune tairo noiye sero, Tuwa menedai magayariniya.” Mosemene ayero senaara. 24 Ora porofete ena Samuel nauna

bautara kasa yero bautunasani nauwaawong apakana amimene be yeme eunage sero gaewa ara. 25 Tuwa Bayau menenona iwaing pugari sero ge porofeterakotumaora pugati naunu awong keregairosinauwa, nona awiya ninae pumaese senaara. Nupema tairo nao Tuwa Bayaumene aya-ewowo ninae eno tauna, auname niye ara. Tairo nao awiya Abrahameno eyero sinasani tauna, ‘Na saisibunanina gao yana gao amimene tawing serosero emo baunona una atu teng yariniya.’26TuwaBayaumeneMani nuna burora pu-gati nasani ninae-una gitau bumaise seroiyengtinu wosina, awiya niye apakana gaonasani mekora nagibora atu pumari seroayero yena ara.” Petoro mene ayero senaarauwa.

4Awong Petoroto Yohane bunewa.

1 Petoroto Yohane awongto emo baunoeno ge ayero tugata newato pirisa auneibura polis auna gitau yao aune Sadukayoemo aune dema nunato una kasa yewa.2 Kasa yero awongto emo bauno enoge tugata nasani Yesu nung magayaoraatu seka yero iropuna arare mamagayaoiroparineya, auna bowi keregaiwatogigiwameko yena ara. 3Gigiwameko yenugiro awongto saniro ture inu giro bunaogare pugaiwa awiwato. 4 Be aune Petoromene ge tugata yenu nigiwa awong aunaena mene ge awiya nigiro Yesu tumo diroYesura dubu aune dema susumuwa 5,000ayao yena arauwa.

Petoro mene kotora atu Yesura yazo kere-gaina.

5 Iya gainu Yudara gitau yao emo aunesimai aune sao tauyao ge gipao emoawong amimene Yerusalem nape atu au-gaiwa ara. 6 Pirisa baina yazo nuna Anasiaune Kayafa aune Yohane aune Alesandaaune pirisa bainana didikaing apakanaawong amimene awong aune dema au-gaiwa ara. 7 Augairo sewa aposolo etobeaugao nunae-una puro bumuwa nunae be-naungna atu dopewato atata yero sewa,“Awe mene nito soremi emo asama awiyakora yeteito? Ana-una bera seseyatoiwaing yetiye?”

8 Ayero atata yewa Petoro nung Owenomene moko nuna be bunu ge eyero sena,“Gitau yao simaire, sana nigipu. 9 Natoemo asama zo eno tani iwaing yetenato,

Page 175: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 4:10 172 APOSOLO 4:31aeno, ‘Awe mene nito soremi emo awiyakora yeteito?’ ayero sero koto nasaninato atata neya. 10 Arare keregana niyeeune Isreli emo bauno apakana amimenenigipu. Yesu Kristo Nasarete napora ninaei pasaora deteya magayetiya, arata TuwaBayau mene magayaora atu uweti irop-uro niya, putoung nuna-una emo ewiyataung nuna iwaing yeti ninae-una ditiraatu dopero mitiya era. 11 Ge gayao zomitiya amimene Yesu eno eyero siniya,Garo yao emo niye daba zo gigiwa meko

yenuyangduwa ara.Arata daba amimene garo wurura ziwong

yero mitoiya.12 Yesu nata name kora yao teng niya.

Tuwa Bayau mene Yesura yazo emo enokeregaina, arare kora yao emo naname zotawingna oko mitiya.” Ayero sena arauwa.

Petoroto Yohane besewa bamuwato.13 Petoroto Yohane awongto awang yao

aung be nunato eo yenu ge sewato, emokoto newa amimene nigiro awongto ni-gao gare oko towao, awongto emo wosaogege, awiya giro sopine yero wawong digamuwa. Awongto Yesu aune dema nasaninauwato awiya gigiwa. 14 Nupema emokora yewato amimene nunato una nuguatu dopero mitinu awong nung giro geabena sao awang yero 15 awongto sewawosi kakame yewato nuka nuyetope eyerowina-se yewa, 16 “Name emo etobe nonoyari nenine? Awongto tani putoungneewiya yeteyato kasa yeti Yerusalem napomenebowi ewiyanigiro aung yeteya, ararename tani nunato bewae yao ine teng oko.17 Arare ge ewiya napo sero babai nigowisero, sanane emo auna yazora nupema okoemo bauno eno ge tugata yaeto.” 18Ayerosero aune awongto sewa witiwato eyerosewa, “Nito Yesura yazora nupema okoge tugata-magata yaeto.” 19 Ayero sewa,arata Petoroto Yohane mene ge abenaeyero sewato, “Niye nika niyetope ko-tungno gipu. Ge ninae dipunasani TuwaBayaura ge awang sanato Tuwa Bayaumene gai teng yarinita? Aungwa. 20 Genigiwangto, o nona gigiwangto awiya natopungyero puro nao ine teng oko niya.”21 Ayero sewato awong awang saora genupema sinete awongto yangduwa ba-muwato ara. Napora emo bauno apakanamene tani yewato awiya giro Tuwa Bayaubowi newa giro awong emo bauno awang

nasani awongto eno taung yaya zo pu-gaora nagibo kau yewa ara. 22 Emo korayewato awiya nung asama yero mitawedunu dawang 40 ayero aung yena arauwa.

Yesura dubu mene tau yero Bowi Iwaingsari sero isa sewa.

23 Awong Petoroto Yohane yangduwaawongto augaora atu baungno otaomani taungno pirisa babuze aune simaiamimene ge awongto eno sewa aunaungwe-maungwe yero besu gaiwato.24 Ayewato awong ge awiya nigiro dubonunae dekaongka yero Tuwa Bayau enopugairo eyero sewa, “O Tuwa bainakama,ning uritire tawingne witore nonaapakana aune dema yasa. 25 Arare ninesasa Oweno mene ewowo nanae Dawidinung soumani nina auna be punu eo yenuge eyero sena,Emo Yuda oko awong Tuwa eno tini kapao

puro nasani tini kapao nunae aunasusuwa kasa yaise yero tetere

yero nowa.Emo dubu giti Tuwa gera yari sero kaputi-

nowa.26 Tawing sero serora emo tutuwa

amimene Tuwa Bayau aune SoraoEmo nuna Kristo awongto iwo yarisero

ziuno dopewa ara.Emo babuze amimene awongto iwo yari

seroaugaiwa ara.

27Ge Dawidi mene gaena, ge awiya napoeuna atu me yena. Herodeto Pontias Pi-lato awongto emo Yuda oko aune Isreliemo awong aune dema Mani nina Yesu,nung buro nina-una gerao, nung awiyaiwo yari sero augaiwa ara. Nung awiyaSorao Emo nanae yaise sasa. 28 Ayeroyaya nina-una teng yarinita, awiya oko saoyewa. Arata putoung nina mitiya, ararekasa yaise sinosa teng kasa yero noiya.Aeno tani kasa yaise sasa, auna teng yewaara. 29O Tuwa, ge nina awang sineya aunasusuwa gosinasani buro-mani dubu ninanae eno putoung pugasa ge nina awangyao aung tau yero sanene. 30 Putoungnina gipasa gaese sero emo bauno ya-yare kora ye. Nupema Yesu nung buro-mani nina dang auna bera tani putoungneyanene.” 31 Isa ayero sewa garo augairomitiwa awiya youto-youto yenu Owenomene awong sero topetinu awong awang

Page 176: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 4:32 173 APOSOLO 5:16yao aung tau yero Tuwa Bayaura ge emobauno eno tugata yari zayewa arauwa.

Yesura dubu awong dubo dekaongka yerowau moni pu dekaongna gairo nasani nauwa.

32 Yesu tumo didinasani nauwaamimene dubo kotumaore dekaongkayero nasani nauwa. Ayero nasani waumoni nunae awiya ninawa nanawa okosao, dubura gege ayero sewa mitauna ara.33 Aposolo mene Tuwa Yesu magayaoraatu seka yero iropuna auna bowi geputoungne sinauwa emo bauno nigitinasani nauwa Tuwara soremao bainakamanunae-una atu mitauna ara. 34 Nunae-una zo mene bogamasa oko yero nauna.Emo tawingne ibu niyangne nasani nauwaamimene nona nunae awiya emo ena enopugairo abena moni puro 35 moni awiyaaposolora waweng pugati nasani nauwa.Ayero nasani nauwa aposolo mene emowau moni kau yero nasani nauwa awiyateng moni bono yero pugati nauwa pupunasani nauwa ara.

36 Be aune emo zo nasani nauna yazonuna Yosefe. Aposolo awong yazo nunazo Banaba ayero sewa. Ge naname-unaOnggo sero korayao emo. Nung Lewirasaisibuna auna zo. Nung Saipras guturaatu kasa yena ara. 37Emo amimene tawinggarawi nuna emo ena eno pugairo monipugaiwa awiya apakana puro aposolorawaweng pugaina arauwa.

5Ananiato Safairara ungwe.

1 Emo zo nasani nauna yazo nunaAnania. Nung aro nuna Safairato geungweyero tawingnunato emoenopugai-wato abena moni pugaiwa pumuwato ara.2 Awongto ge sero tiro emo mene moniagewa pung yero agewa gege aposolorawaweng pugaina ara. 3 Pugainu Petoromene atata yero sena, “Anania, Sandamene dubo nina topetiro Oweno etegatinasani tawing nina-una zuma agewa pungyasese sesi noeno nigiro deka ayero yariyetesi? 4 Tawing nina mitaise sero giroyangduwasa mitatiya. Nupema emo enaeno pugairo moni pumesa, awiya ninegege moni maung nesa. Ning noenotani awiya yari kotumesi? Ning emookowata, TuwaBayau etegesa ara.” 5Ayerosenu Anania mene ge awiya nigiro zuweromagayena ara. Ayero yenu ena menebowi awiya nigiro awang bainakama yewa.

6 Magayenu mani seka mitiwa amimeneiropuro taung aingso nuna mo menedoweropuro baungnomutewa ara. 7Ayeroyewa 3 aua ayao aung yenu aro nunamene tani kasa yena awiya oko gaowaregaro auna atu toina ara. 8 Garo aunaatu toinu Petoro mene atata yero sena,“Gire, nito tawing pugeyato zuma pugeyapumeyato, awiya deka ke eri?” Ayeroatata yenu bauno mene eyero sena, “Dekaka ara.” 9 Ayero senu giro Petoro meneabena eyero sena, “Nito noeno TuwaraOweno gaero gari sero ge dekaongka se-seito? Yu nina muteteya mani dubuawiya yemeneka garo be bautara doperomiteya. Arare awong ning deka ayeropuro baungno mutarineya.” 10Ayero senubauno amimene zuwe te nuna-una nugugairo magayena ara. Magayenu mani sekadubu amimene toiro aro magayenu giropuro baungno yu mutewa deka auna atumutewa ara. 11 Arare Yesura dubu auneemo bauno ena dema bowi nunato awiyanigiro awang bainakama yewa arauwa.

Aposolo mene tani putoungne ena yeronasani nauwa.

12 Aposolo mene tani putoungnedaigairo emo baunona una towang atuyero nasani nauwa. Awong apakana dubodekaongka yero Tuwa Bayaura ibu bainaauna agewa zo yazo nuna Solomonnawaranda auna atu augati nasani nauwaara. 13 Augati nauwa emo ena meneawong aune tairo nao awang nauwa.Arata emo bauno daigairo mene awonggiro aratapu nasani yawa yawa nauwa.14 Arare emore baunone daigairo nibamuamimene Yesu tumo diro nuna-unasusuuno nasani nauwa ara. 15 Aposolomene tani putoungne nasani nauwa giroena mene otao mani nunae yayare awiyanagibe atu masi zuwero masi auna atupugati nasani eyero sinauwa, “Eyero etumitaya Petoro mene nagibe etu puma-sauma nasani awong giro kora yaise. Nungwawong mene oko kora yao yariniya,awiya utung nuna mene enana-unasuwayai iwaing yaese.” Ayero sero nauwaara. 16Napomamanikaka Yerusalem ziunomitauwa auna emo bauno daigairo meneaposolora una buro augati nasani otaomani nunae yayare iwae mokora mitaoaune dema puro buro nauwa kora yeronauwa iwaing yero baungno nasani nauwaarauwa.

Page 177: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 5:17 174 APOSOLO 5:40Angelo mene aposolo bunao gare atu be-

sena.17 Nona ayero kasa yenu giro pirisa

babuze aune emo nung aune dema mi-tasani nauwa, awong Sadukayo dubura,awong amimene aposolo dubu eno ko-tumao meko puro awong iwo yewa ara.18 Ayero nasani aposolo dubu saniro purobunao gare pugaiwa. 19 Ayero yewa aw-inewa pingne Tuwara angelo zo menegaro be apero awong yuno puro wosiroeyero sena, 20 “Niye ibu bainana atu toiroemo bauno apakana aeno nao sekawarabowi ge keregairo baingtiti nasani neupu.”21 Ayero senu awong nigiro gora gara ibubainana atu toiro ge tugata yewa ara.

Pirisa baina arita emo dubu nunaamimene au dekaongna gairo gitau yaodubu arita Isreli emo babuze apakanaawiya yau sewa buro augaiwa ara. Augairopolis baungno bunao gare atu aposolopuro bumaese sewa. 22 Ayero sewapolis mene baungno bunao gare atu kauyero giro yesese yero buro eyero sewa,23 “Nae baungno garo be gazao mitigigenane. Nupema diya awong garo bediya nasani dopero miteya. Arata naegaro be apero toiro emo kau yetenane.”24 Ayero sewa ibu bainana polis aunagitau yao aune pirisa babuze amimenegigiwa teng oko yao yenu, “Tani ewiyanono yero besugariniye?” ayero sewaara. 25 Ayero sinewa emo zo mene kasayero eyero sena, “Bunao gare pugeyaawiya awong ibu bainana mokora atu getugata neya ora, gipu.” 26 Ayero senupolisra gitau yao amimene dubu nunapuro baungno aposolo dubu keketeroyuno puro bumuwa. Awiya emo baunomene aposolo dubu eno polis daba menedowi sero iwo yanakana oko yao etuteropuro bumuwa arauwa.

Aposolo mene gitau yaora augaora atuawang oko yao ge sewa.

27 Awong aposolo puro baungnoaugaora pugaiwa gitau yao duburabenaungna atu dopewa pirisa baina menege eyero sena, 28 “Niye emo auna yazoraemo bauno ge tugata yao awang sinenane.Arata niye ge awiya nupema Yerusalematu tugata yeteya emo bauno pu sinoapakana nigeya. Ayero nasani emo Yesudewa auna pasena awiya nae eno pugarisero neya.” 29 Ayero senu Petoro aposoloena aune mene abena eyero sewa, “Emora

ge dipunasani Tuwa Bayaura ge awang saoine oko mitiya. 30 Ninae Yesu i pasaoradewa magayena, nung awiya ewowonaname una Tuwa Bayau mene uwenuseka yero iropuna ara. 31 Iropunu TuwaBayau mene sorero nuna-una wawongmera pugairo Gitau Yao Emo, o Sorao Emonaname pugaina. Isreli emo name dubonaname darawa yanane pasena nanamedisari sero ayero yena ara. 32 Auna bowiawiya nae sinonane Oweno deka ayerodema sinoiya. Oweno awiya Tuwa Bayaumene ge nuna dipunowa awong aenopugati noiya.” Ayero sena arauwa.

Gameliel nung otao mani nuna meneaposolo iwo yowi sero ao-diyaese sena.

33 Aposolo mene ayero sewa nigiro tinikapenu kotumao meko puro aposolo darisewa ara. 34Dari sewa, arata augao nunae-una atu Farisayo zo mitina, yazo nunaGameliel. Nung sao tauyao ge gipao emozo. Emo bauno apakana mene yazo nunade ika gatinasani nauwa. Nune iropuropolis mene aposolo puro wosiro kakameyaya be maingkokaka atu mitaese senuwosiwa aune nung 35 otao mani nuna enoeyero sena, “Isreli otao mani nana, niyeemo awiya iwo yari sero giro kotungnobaingtiro aune yepu. 36Gitau emo zo yazonuna Tiudas amimene kasa yero eyerosena, ‘Na putoung bainakama nana-unamitiya.’ Ayero senu emo 400 mene nungago yero bamuwa ara. Arata nung iwomene dewa magayenu dubu nuna zanewaburo nunae aung yena ara. 37Nupema gav-man mene emo baunona yazo gainewa beaune Galilaya tawingna emo zo yazo nunaYuda amimene kasa yero nasani nauna.Nune emo ena yunu nung ago nasaninauwa. Ayero yenu nung dewa magayenudubu nuna zanewa ara. 38 Arare na emoeeno ge eyero sana nigipu. Niye emo dubuewiya iwo oko yae. Dopu nae. Ge tugatayero nowa, o buro yero nowa, awiya ko-tumao nunae-una yarineya, awiya yang-duwaya wosiro aung yariniya. 39 Orataburo yero nowa awiya Tuwa Bayaura kotu-maora yero yarineya, awiya ninae awongkaputari neya. Niye buro nunae sisigatinasani Tuwa Bayau iwo yaneya.” Ayerosena arauwa.

Awong aposolo waung mene dewa.40 Ge ayero senu nigiwa teng yenu

aposolo yau sewa witi augaora yewawaung mene dewa. Dero Yesura yazo

Page 178: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 5:41 175 APOSOLO 7:3bowire auna ge nupema tugata yowisero, awang sero iyengtiwa bamuwa ara.41 Iyengtiwa Tuwa awong eno giginuteng yenu awong yazo nuna eno waungpumuwa auna yawa yawa nasani augaoraatu wosiro bamuwa ara. 42 Arare awongwari be giti ibu bainana atuta ibu niyangenana atu Yesu Kristora Bowi Iwaing okoyangduwao tugata-magata yero nasaninauwa arauwa.

6Taungna buro auna emo 7 awiya tamuwa.

1 Be aune emo bauno daigairo meneYesu tumo diro nuna-una susumuwa dububaina yena. Awong ena mene Grikge sinasani nauwa, ena mene Yuda gesinasani nauwa. Awong wari be sero nonaminaora moni kapero bono yero nasaninauwa ara. Ayero nauwa Grik ge saoemo amimene Yuda ge sao emo eno kotu-mao meko puro eyero sewa, “Niye taungsogayaora moni bono yero nasani baunoibono mamaga yetugao nanae yangdotinowa.” 2 Ayero sewa aposolo 12 meneYesura dubu apakana yau sewa augaiwaeyero sewa, “Nae taungna buro soga yeronasani Tuwa Bayaura ge tugata yao aunaburo awiya yangduwanane wosai teng okoyariniya. 3 Arare otao mani, niye emo7 ninae-una towang atu taungpu. EmoOweno mene nuye topetiro noiya, o emokotumao iwaingne, o emo emo bauno enamene giro aratapu nowa, emo 7 ayao ineawiya taungpu. Ayero yaya buro awiyasanane naya 4 nanae mene zo isa burorege tugata yaora buro awiya nanene.” 5 Geayero sewa dubu mene nigiwa teng yenu,emo ewiya tamuwa: Stiwen, nung tumodiyao bainakama. Oweno mene nuna-unabe buro mitasani nauna. Otao mani nunaena awiya Filip aune Prokoro, Nikano, Ti-mon, Pamena, Nikola, nung Antiok naporaemo. Nung Yuda emo me okowata, nungYuda emo mene yaine yero nasani nauna.6 Emo dubu awiya tamuwa awong aposolodubura una nugu atu dopewa isa sero wa-wong ziye pugairo gao yewa ara.

7 Ayero yewa Tuwa Bayaura ge wisikasero bautunenu Yerusalem atu emo baunodaigairo mene Yesura dubu aune demasusumuwa. Aune pirisa dubura unadaigairomeneYesura genigiro dipunasaninauwa arauwa.

Stiwen gera pugaiwa.

8 Tuwa Bayaura gaore putoungne Sti-wenna una mitauna, arare nung emobaunona benaungna atu tani putoungneena nauna ara. 9Arare Yuda emo ena irop-uro Stiwen aune dema ge wina-se yewa.Yuda emo eyao emimene nung aune demage wina-se yewa: Dubu zo yere ibu nunaeauna yazo nuna Emo Souyao Burora BunaoAung auna Ibu ayero sinauwa, awong aunaemo ena aune Sairini emo ena, Alesandriaemo ena, Silisia emo ena aune Asia emoena awong amimene au dekaongna gairoStiwen aune ge wina-se yewa. 10 AyeroyewaOwenomene kotumao iwaing Stiweneno pugainu ge me gege sero baungnuge nunae ge iwao yena ara. 11 Nungawong ayero daigainu giro awong emoena taungno ge iwaese sewa giro awongStiwen eno eyero sewa, “Stiwen nungMoseto Tuwa Bayau izinasani ge mekoawongto eno sesi nigenane.” 12 Ayerosinasani emo bauno aune simai aune saotauyao ge gipao emo auna dubo uwewaara. Ayero yewa awong baungno Stiwensaniro puro gitau yaora augao auna ba-muwa ara. 13 Puro baungno ge iwao gesaya gitau yao mene gaya me yaise seroge iwao kotumao ena otao mani nunaeeno pugaiwa. Arare awong kotora atu geiwinasani Stiwen eno eyero sewa, “Emoemimene ibu baina naname aune saotauyao ge naname awiya izinasani noiya.14 Eyero sesi nae nigenane, ‘Yesu Nasaretenapora amimene ibu baina ewiya derokasariniya. Ayero nasani tani Mose meneyanenese sero gaena awiya yangdoro tanizo yanenese pugariniya,’ asesiya.” Ayerosewa ara. 15Ayero sewa emo dubu augaoramitiwa amimene Stiwen anuwing nasanibenaung nuna gigiwa angelora benaungine yena arauwa.

7Stiwen mene aya-ewowo nunae-una

ungwe dina.1 Pirisa baina mene Stiwen atata yero

eyero sena, “Ge sineya ewiya ge me ing?”2 Ayero senu Stiwen mene abena eyerosena, “O otao mani aune gitau yao nana,ge sana nigipu. Ewowo naname Abra-ham nung Heran napo auna oko babaoMesopotemia tawingna katu nenu auneTuwa Bayau waegaore amimene kasa yeronung eno eyero sena, 3 ‘Ning tawingsusuwa nina arita dubu nina awiya yang-doro nane tawing zo giparinena auna

Page 179: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 7:4 176 APOSOLO 7:27baungno narinesa.’ 4 Ayero senu nung geawiya nigiro tawing nuna Kalidia awiyayangdoro Heran nape baungno nasaninauna ara. Atu nenu maung nuna ma-gayenu aune Tuwa Bayau mene tawingauna atu yuno puro bung tawing nameyeme nenane euna yena. 5 Puro burotawing oko diriye gainu nuna yena. Aungara. Agewa zo za nung eno oko pu-gao yena. Nung aune saisibuna nunaaune mene ago topetaese senu tauyena.Awiya nung mani aung nauna be auneTuwa Bayau mene ayero senu tauyenaara. 6 Tuwa Bayau mene ge zo nungeno eyero sena, ‘Saisibuna nina menetawing sekawa zora baungno esewa ineyero nasani sou buro gege yero nasanidawang400 ayao atu yayara tamenarineyaara.’ 7Nupema nung ge zo susuuno eyerosena, ‘Sou buro yaese sero pumarineya,emo awiya abena pugana saisibuna ninayangduwaya tawing awiya yangdoro taw-ing euna buro na bowi yero nasani nar-ineya.’ Ayero sena ara. 8TuwaBayaumeneayero sero awong nung aune dema tayaesesero tairo nao nuna Abraham eno pu-gairo tayao awiya daung mokera mitaiseAbraham aune dubu nuna aune mene tanitaung aingso kapao awiya puronaese sena.Arare mani nuna Isaka kasa yero mitinuwari 8 aung yenu Abrahammenemaingnataung aingso kapena. Deka ayero IsakameneYakobo kasa yenu taung aingsonunakapena, nupema Yakobo mene ewowonaname 12 kasa yero nasani nauwa aunataung aingso nunae awiya kapena ara.

9 Arare ewowo naname menemaingkoka nunae Yosefe eno kotumaomeko puro moni eno emo enana wawengpugaiwa puro baung Izip tawingna yewasou buro nasani nauna. Atu baungnonaunu Tuwa Bayau mene nung aunedema nasani nauna. 10 Nasani Yosefedubo minaora atu sorero puro kotumaoiwaing pugainu Izip emo tuwa Fero menegiginu iwaing yenu giro ibu niyang nunaaune napo aune emo aune awiya diyanaise emo tuwa pugaina ara. 11 Pugainunaunu Izip tawingnaoKenan tawingna atudora botiyo bainakama kasa yenu somaapakana nona aung yena. Ayero yenuaya-ewowo naname meri magayero nonaminao kau nasani nauwa. 12Arare Yakobomene ‘Izip tawingna atu ma mitiya,’ayero sewa nigiro giro mani awiso nunaiyengtinu atu bamuwa. 13 Ago awong Izip

tawingna nupema bamuwa Yosefe menesusuwa nuna awiya tatomani nuna enokeregaina. Ayero yenu Fero nung dekaayero Yosefera dubu gigina. 14 ArareYosefe mene maung nuna Yakobo aunedubu nuna apakana emo bauno 75 awiyayau sena ara. 15 Yau senu Yakobo dubununa aune Izip tawingna baungno mitawemagayenu aya-ewowo naname deka ayeromamagayero aung yewa ara. 16Magayewawetu nunae puro kapetegairo baungSikem nape yewa ara. Gitau Abrahammene Sikem nape Heimora saisibuna aunatawing zo biritira gerao ayero sero monimene zuma gaena auna atu mutewa ara.

Stiwen mene Mosera ungwe dina.17 Ge Tuwa Bayau mene Abraham eno

sena awiya me yaora be nugu nenu awongIzip tawingna atu daigairo wisika sewa.18 Ayero nasani newa Izip emo tuwa sekazo kasa yena. Nung amimene Yoseferasusuwa oko gosinasani aeno 19 aya-ewowonaname etegairo gera-gaira nauna. Ayeronasani senu awong mani wuire nunaemagayaese sero augairo yangdoti nauwa.20 Be auna atu Mose kasa yena. Nungmani emodi benaung iwaing nibamu amikasa yenu giro ai maungne mene gare atupungyero puro mitawe duwato ino etamaaung yena ara. 21 Ino etama aung yenuaune nungmagayaise sero augaiwa Feroramani baunodi mene taungno mani nunaayero sero puro diya yenu baina. 22 Ayeroyenu Ferora gipao emo mene Izip emoranigao awiya apakana gipewa giro o nigiroayero yero buro naunuta sinauna awiyaiwaing gege nauna arauwa.

23 Arare Mose nung nawe emo yenudawang nuna 40 ayao yenu Isreli emo otaomani tatomani nuna gari sero baungna.24 Baungno Izip emo zo mene Isreli zodedunenu giro otao nuna sorero Izipemo abena denu magayena. 25 Ayeronasani eyero kotuna, ‘Dubu nana Fer-ora wawengna atu sorero panese TuwaBayau mene buro niya, awiya garineya.’Ayero kotuna, arata awong oko gigiwa.26 Ayero yenu iya gainu Isreli emo etobewina-de newato nung baungno taungnokasugati nasani eyero sena, ‘Nito dubudekaongka amimene noeno iwo wina-yeneito?’ 27 Ayero senu emo winade zayerootao nuna dena amimene Mose musug-airo ge abena eyero sena, ‘Ning emo tuwananae ing? Ning diya awe mene pugainu?

Page 180: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 7:28 177 APOSOLO 7:4828 Sipe ning Izip emo zo detesa, dekaayero na dari sinesita?’ 29 Ge ayero senuMose mene ge awiya nigiro giro awangyero baungnoMidian tawingna emoenanatowang atu esewa ine yero nasani nauna.Atu nawe bauno atiro mani emodi etobepungna arauwa.

30Atu nawe dunu dawang 40 aung yenuaune baungno eu yanawira yero diri Sinaiauna susuwara atu nenu i mamanikakamitiwa auna zora atu iyao awinenu iyaomokora atu angelo zo mene kasa yena.31Ayenu Mose nung iyao awiya nono yerokasa niye, awiya gane, ayero sero nugubaungnu Tuwara ge eyero kasa yena, 32 ‘Naaya-ewowo ninae-una Tuwa Bayau. NaAbrahamto Isaka aune Yakobo auna Tuwayeromitona.’ Ayero senuMose te-wawongipenu awang nasani diti ye agao awangyero dopena. 33Dopenu Tuwa mene eyerosena, ‘Tawing papatinesa awiya dang ara,arare te nina-una soga dutugai. 34 Emomani nana Izip tawingna atu dero kaputi-nowa zire-buware yero nowa awiya diti yeenaka gairo gigena. Arare na awong soreropumari sero wowosinena ara. Arare ningiropung. Izip tawingna iyengtana nupemababarinesa.’ Ayero sena arauwa.

35 Arare Isreli emo awong Mose awangsero eyero sewa, ‘Ning awe mene emotuwata diya nanae pugainu?’ Emo awangsewa deka awiya Tuwa Bayau mene emotuwa o sorao emo nunae yaise sero angelonuna iyengtinu iyao mokora atu kasa yeroburo ge awiya sena. 36 Angelo amimenenung soreunu tauyero burora baungnoIzip tawingnata Wito Yuyaora atu taniputoungne nasani Isreli emo bauno yunopuro buna ara. Nung awong puro euyanawira atu nasani tani putoungne yeronasani nawe dunu dawang 40 aung yena.37 Mose mene Isreli emo eno ge eyerotugata yena, ‘Tuwa Bayau mene ninae-una towang atu porofete zo na ine niyeeno tamariniya.’ 38 Ayero sena ara.Mose mene tawing towang atu Isreli emobauno nasani nauwa aune dema nasaninauna. Nung aya-ewowo naname aunedema naunu aune angelo zo mene nungaune dema nauna. Angelo amimene Sinaidiri atu nung eno ge mitao gege mitoiyaawiya senu nigiro ganenese sero gaenaara.

39 Aya-ewowo naname mene Mosera genigao awang sero Izip tawingna kapete-gari sero dubo nunae baung Izip tawingna

yena. 40Ayero yenu awong Aron eno eyerosewa, ‘Ning ititi ena yasa tuwa nanameayero sanane ititi amimene name gitauyaya babanene. Mose name Izip taw-ingna atu yuno puro buna nung maga-yetita nono yetiye, awiya name oko gosi-nenane.’ Ayero sewa ara. 41 Ayero seroititi zo bulimakao mani ine yero zawingpugati nasani tuwa ge iwao wawong meneyewa auna bonene yero mininasani yawayawa yewa. 42 Tani awiya yewa giro TuwaBayau mene awong doro pasena nunae-una abena tamaese senu dubo nunaesisigairo inone arasare bowi yero nasaninauwa. Arare porofetera bukura atu geeyero gayao mitiya,Isreli dubu, niye dawang 40 ayao eu

yanawira atu nasani wore zaw-ingne igiti nasani nauwa awiya naeno igiti nasani nauwita? Aungara. 43 Niye tuwa ge iwao yazoMolak auna yere ibu seli mene yaoawiya diungno puro puma-saumayero nasani nauwa. Niye tuwa geiwao zo yazo Refan auna arasaraititi puro nasani nauwa. Niye

nona awiya bowi yari sero wawong meneyewa ara. Arare na niye napoBabilon auna bautara atu pugananarineya arauwa.

Stiwen mene Tuwa Bayaura seli ibu aunaungwe dina.

44 Aya-ewowo naname mene euyanawira atu seli ibu puro nasani nauwa.Seli ibu amimene ‘Tuwa Bayau etu mitiya’awiya keregati nasani nauna. Tuwa Bayaumene Mose eno seli ibura ititi gipinasanideka ayero yaese senu teng yewa ara.45 Seli ibu awiya aya-ewowo nanamemene susuunota susuuno anasani purobutunawe duwa Yosua mene gitau yenuatu Tuwa Bayau mene emo dubu enadero tunenu bamuwa. Arare aya-ewowonaname mene dubu enana tawing awiyapuro mamono yero seli ibu nunae puroatu pugaiwa mitawe dunu Dawidi kasayena. 46 Dawidi kasa yero naunu TuwaBayau mene nao nuna giginu iwaing yena.Arare Dawidi mene Tuwa Bayau Yakobomene bowi nasani nauna auna mitao masitamari sero Tuwa Bayau isa sena. 47 OraSolomon mene Tuwa eno ibu yena.

48Arata Tuwa Bayau nung dang mitoiyaamimene ibu emora wawong mene yaoauna atu mitao masi oko yero noiya. Ge

Page 181: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 7:49 178 APOSOLO 8:13porofete zo mene sero gaena awiya eyerogayao mitiya,49Tuwamene eyero siniya, ‘Uriti awiya ad-

umaomasi simaore nana ara. Taw-ingmene zo te guto yao nana. Garonana nono yao yaya teng yariniye?Nupema mitao-masi nana nonoyao tamaya teng yariniye?

50 Na wawong nana mene nona apakanaoko yewang ayero sineita?

51 Niye ge dao emo. Dubore da-wongne ninae oko zawagao diga emoraine. Aya-ewowo ninae nasani nauwa dekaayero nasani Owenona ge dimao awangsinowa. 52 Aya-ewowo ninae mene poro-fete apakana oko ao-diyao yaya pugaiwaara. Dangna Maung kasa yaise ge gi-tau sewa emo dubu awiya dema dewamagayewa. Arare kasa yenu niye nungawiya magayaise sero keregairo dewa ara.53 Tuwa Bayaura sao tauyao ge angelorabe mene sao awiya niye puro oko dimaoyewa.”

54 Stiwen mene ge ayero senu Yudaragitau yao emo mene nigiro tini kapaobainakama pumuwa. 55Arata Stiwen nungOweno mene nung bebunu ditiye uritiragairo Tuwa Bayaura waegao gosinasaniYesu Tuwa Bayaura wawong mera atudopero mitinu giro eyero sena, 56 “Nauriti be gausesi EmoraMani Tuwa Bayaurawawong mera atu dopero miti gosinena.”57Ayero senu ge beti nasani dawong awenawawong mene zuzero apakana iropuroburo nung saniwa ara. 58 Saniro purobaungno napo bautara atu daba menedewa. Ayero nasani emo Stiwen eno geiwao ge sewa amimene taung wori nunaedutugairo mani zo yazo nuna Saulo* aunanugu atu gurutu yewa. 59 Ayero yeroStiwen daba mene dedunewa isa sinasanieyero sena, “O Tuwa Yesu, ning ititi nanapung.” 60 Ayero sero boma gaero wawasero eyero sena, “Tuwa, pasena nunaeewiya dise.” Ayero sero magayena. Dewamagayenu Saulo mene giginu iwaing yenaarauwa.

8Saulo mene Yesura dubu eno gera iwo

zayena.

1 Be dekaongka aune Yerusalem napeatu Yesura dubu eno gera iwo bainakamazayewa. Ayero yewa awong zanero Yudayatawingna, o Samaria tawingna bamuwa.Aposolo dubu mene gege oko zanaoYerusalem katu nasani nauwa. 2 Emoena Tuwara gera nasani nauwa amimeneStiwen mutero zire buware bainakamayewa ara.

3 Arata Saulo mene zo Yesura dubugera-gaira nasani garo sero witiro emorebaunone dero watiuno puro baungnobunao gare pugaina arauwa.

Filip mene Samaria tawingna baungnoBowi Iwaing tugata yena.

4 Yesura dubu zanewa amimene naposero nasani Tuwara ge tugata nasaninauwa. 5 Nunae-una zo Filip meneSamaria emora napo gitau yao auna kasayero Kristora Bowi Iwaing awiya tugatayena. 6 Tugata yenu emo bauno dububainakama mene ge nuna nigiro taniputoungne awiya giro dawong yaweroge nuna nigiro baingtiwa. 7 Nung iwaedaigairo tunenu wawa sero emora mokoraatu kasa yero zanero bamuwa. Nungasama yetugatigao aune te wawong amaoawiya dema kora yenu iwaing yewa.8 Ayero yenu napo auna atu yawa yawabainakama kasa yena arauwa.

9 Arata napo dekaongka auna atuemo zo nasani nauna yazo nuna Simon.Nung goe isika yao emo. Arare nungnuka nutope “Na emo bainakama” ayerosero goe isika buro yero naunu Samariaemo bauno mene gosinauwa nung emoyazore yero nasani nauna. 10 Arareemo witaota wosao apakana amimenedawong yawero ge nuna nigiti nasanieyero sinasani nauwa, “Emo ewiya TuwaBayaura putoung bainakama nung enopugao ara.” 11 Nung be imoko-nibamugoe isika nuna nasani emora dubo sisigatinasani nauna awong dawong yaweroge nuna nigiro nasani nauwa. 12 ArataFilip mene Tuwa Bayau nata Tuwa yeronariniya auna Bowi Iwaing tugata nasaniYesu Kristora ge ungwe tugata yenu nigiroYesu tumo diwa nung emore baunone geou suwena ara. 13Ayero yenu Simon nungdeka ayero Tuwa Bayaura ge niginu me

* 7:58: Saulo. Saulo auna yazo nuna zo Paulo. Saulo awiya Yuda ge, ora Paulo awiya Grik ge. Arare be nung Yudaemora-una atu nasani nauna awiya awong nung Saulo ayero sero nauwa. Ora be nung Yuda emora tawing yangdoroGrik emora-una atu nasani nauna be aune awong nung maze Paulo ayero sero nauwa. Aposolo 13:9 awiya zazagairogi.

Page 182: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 8:14 179 APOSOLO 8:37yenu giro ge ou suwero Filip aune taironasani nauna ara. Ayero naunu Filip menetani putoungne yero naunu giro wawongdi gauno nasani nauna arauwa.

Petoroto Yohane awongto Samaria napebamuwato.

14 Samaria emo bauno awong TuwaBayaura ge nigiro dubo nunae darawayewa auna bowi mene Yerusalem napeaposolo dubura una baungnu nigiwaara. Nigiro giro awong Petoroto YohaneSamaria tawingna iyengtiwa bamuwatoara. 15 Baungno kasa yero Oweno menenunae-una toiro be baise Tuwa eno isasewato. 16 Noeno okowata, gitau Owenomene nunae-una oko wosao. AwongYesura yazora gege ge ou suwewa. 17Arareaposolo etobewawongnunato ziyo nunae-una pugaiwato Oweno mene nunae-unawosiro be buna arauwa.

Simon nung Oweno pugaora putoungawiya moni zuma gaero pumari sena.

18 Aposolo awongto emo baunona ziyeatu wawong pugaiwato aune Tuwa Bayaumene Oweno pugainu pumuwa awiya Si-mon mene giro moni puro baung nunatouna yeromoni pumaetose sero eyero sena,19 “Nito Oweno pugaora putoung awiyana eno dema pugayato na wawong nanaemo zora ziye atu pugana aune Owenopumae.” 20 Ayero senu Petoro mene nungeno abena eyero sena. “Oweno pugaoraputoung awiya Tuwa Bayau mene zumaaung pugati noiya, putoung awiya ninemoni mene zuma gaero pumari sinesa,arare ning aunemoni nina aune demagerayaetose sinena. 21 Tuwa Bayau mene dubonina gigi teng oko yao niya. Arare ningnae tairo buro ewiya yao teng oko. 22Ningkotumao meko nina awiya yangdoro dubodarawa yero tani meko yari kotupunesaauna pasena Tuwa mene disaise isa se.23 Ning dubo-dubo baina yero nosa pase-nana bunao mene ning bunero baingtinunosa, awiya gosinena.” 24 Ayero senuSimon mene abena eyero sena, “Nito naeno Tuwa isa sayato nona sineyato awiyanana-una oko kasa yaise.” Ayero senaarauwa.

25 Aposolo etobe mene Yesura susuwagigiwato auna ge keregati nasani emobauno Tuwara ge tugata yero auneYerusalem nape kapetegairo bamuwatoara. Kapetegairo bautunasani Samariatawingna napo daigairo mitiwa auna

atu Bowi Iwaing tugata yero bamuwatoarauwa.

Filip mene Itiopia emo zo eno Bowi Iwaingtugata yena.

26 Tuwara angelo zo mene Filip enoeyero sena, “Ning iropuro nagibo ikaina Yerusalem nape atu wosi Gasa napeyero nowa nagibo auna baung.” (Nag-ibo awiya tawing emo aung auna atu mi-tiya.) 27Ayero senu giro Filipmene iropurobaungna ara. Itiopia tawingna bauno tuwabaina zo nasani nauna yazo nuna Kandasiauna soremao nuna zo nung bauno tuwabaina auna wau moni diya nasani nauna,nung amimene Tuwa Bayau bowi yari serobaung Yerusalem nape yero 28Tuwa Bayaubowi yero nupema tera nape babari serokaresra kapetegairo bautunasani ge po-rofete Yesaya mene gaena awiya zazagatinasani bautunena. 29 Bautunenu Owenomene Filip eno eyero sena, “Ning karesouna nugu baung, nung tairo babase.”30 Ayero senu Filip mene sungno baungnotaungno emo porofete Yesayara ge gayaoawiya zazagati nenu giro atata yero sena,“Ge zazagati nesa auna susuwa gosine-sita?” 31 Ayero senu emo amimene abenaeyero sena, “Emo zo mene na oko tu-gata yao yai na naka natope nono yerogera susuwa garineni?” Ayero sero Filipwangnawitaise senuwangnawitiro adunudema bamuwato ara. 32Ge gayao zazagati-nena awiya eyero gayao ara,Lama zo dero ayari sero puro bautuneya

ayao inenung ara.Ora lamana tumiza kapari sero yero nowa

ge aung yero nowa ayero nung geoko sao yena.

33 Awong nung izewa. Awong koto nasanige me nung eno oko sewa.

Tawingna nao nuna kapewa aung yena,arare awe mene dubu nuna-una geungwe yao teng niye?

34 Arare emo gitau yao amimene Filipatata yero sena, “Nine se nigane. Poro-fete nung awe eno ge ayero seni? Nungenota emo zo eno seni?” 35 Ayero senuFilip mene porofetera ge awiya Yesurauna pugairo Yesura Bowi Iwaing tugatayena. 36 Ayero sero bautunete ou ubutuzora kasa yero emo gitau yao amimeneeyero sena, “Gi. Ou mitiya era. Nage ou suwasa teng yarinita?” 37 [Ayerosenu Filip mene abena eyero sena, “Ge

Page 183: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 8:38 180 APOSOLO 9:21tugata yetena awiya nigiro iniro taka sasagiro na ning ge ou suwana teng yariniya.” Ayero senu abena eyero sena.“Yesu Kristo nung Tuwa Bayaura Manime awiya iniro taka sinena.”] 38 Ayerosero wo dopaetose senu dopewato nungFilip aune wosi oura yero Filip mene emoawiya ge ou suwena. 39 Ayero yero ouraatu wiwitinewato Tuwara Oweno meneFilip mena puro ewe baungnu emo gitauyao amimene Filip kau yero nung yawayawa nasani nagibo nuna-una baungnaara. 40 Ayenu Filip nung Azoto nape kasayero atu zayero napo sero ge tugata yerobautunete Sisaria nape kasa yena arauwa.

9Tuwa mene Saulora una kasa yenu dubo

darawa yena.Apo 22:4-16; Apo 26:9-18

1 Saulo nung Tuwara dubu gera-gairanasani dai mamagayaese sero moko nuna-una gorobo kasa yenu giro buro yaora eoyena. Ayero yero baung pirisa bainana-una yero 2 igi pugaise senu giro igi gaeropugaina ara. Igi awiya Yudara yere ibudiya yao emo Damaskas nape atu nauwaaeno pugati nasani Saulora nao aune buronuna dema keregaina ara. Keregairoemore baunone Tuwara Nagibo Sekawaranaya taungno giro bunero puro bungYerusalem nape yaise sero gaena ara.3 Ayenu nung igi awiya puro bautuneteDamaskas napo nugu daung nenu waegaozo mene uritira atu mena wosiro nunggaena ara. 4 Gaenu Saulo zuwe tawingnagairo mitasani ge eyero nigina, “Saulo,Saulo, ning noeno na dero tuninasani yeronosi?” 5 Ayero senu Saulo mene atatayero sena, “Tuwa, ning aweni?” Ayerosenu Tuwa mene ge abena eyero sena,“Dero tuninasani nosa Yesu na ara. 6Arataning iropung. Nape babasa nona yasesesao mitiya, awiya tugata yarinena ara.”Ayero sena ara. 7 Emo nung aune demabautunewa amimene ge aung yero doperomitasani ge gege nigiwa ara. Arata emorabenaung awiya oko gao yewa. 8 AyenuSaulo nung tawingna atu iropuro diti pa-gairo soma giginumume gege yena. Ayeroyenu emo dubu nuna mene wawong gaeropuro baung Damaskas nape yewa 9 waribe etama diti guma yenu nona oure okominao mitina arauwa.

Anania mene Saulora diti kora yena.

10 Damaskas nape atu Yesura dubuauna zo nasani nauna yazo nuna Anania.Nung atiyo yaine nenu Tuwa mene nungyausena, “Anania.” Ayero senu Ananiamene eyero sena, “Tuwa, na era.” 11Ayerosenu Tuwa mene nung eno eyero sena,“Ning iropung. Nagibo yazoKorosao ayerosero nowa auna atu baungno emo zo yazoYuda auna gare witiro emo zo yazo nunaSaulo, nung Taso napora, nung awiyatamarinesa. Nung isa sinasani mitiya.12Nung atiyo yaine yero nona eyero gigiya:Emo zo yazo nuna Anania amimene nuna-una kasa yero diti pagaise wawong nunaziye pugaiya.” 13 Tuwa mene ge ayerosinasani tugata yenu Anania mene abenaeyero sena, “Tuwa, emo auna ungwemeko diro yero nowa nigitinona. NungYerusalem atu dubu nina daigairo gera-gaira yero noiya. Arare nae napo eunaatu yazo nina bowi yero nonane aeno naeewiya dema bunero puro babaise pirisababuze mene igi gaeteya ara.” 14 Ananiamene ayero sena. Asenu Tuwa meneeyero sena, “Ning atu babasese sinena.Emo awiya buro-mani nana pupunena.Arare nune yazo bowire nana puro emoYuda okora unata emo tuwara unata Isrelidubura una puro sero sero yero bautunasani naise. 15 Nung yazo bowire nanatugata yari yayare dubo minaore nar-iniya, awiya nane gipana gariniya.” Ayerosena ara. 16 Ayero senu Anania menebaungno garo sena auna witiro wawongnuna Saulora ziye pugairo eyero sena,“Saulo, otao nana, Tuwa nagibe atu nina-una kasa yetiya, nung awiya Yesu ara.Nung amimene na iyengti nina-una bu-tunena era. Ning diti pagasa Oweno menemoko nina bebumai nase.” 17 Ayero senuSaulora diti mokora atu nona zo wo tataine amimene wosinu aune diti nuna pa-gaina ara. Ayenu Saulo iropuro senu geou suwewa ara. 18 Nung ge ou suwewaaune nung nona miniro putoung pungnaarauwa.

Saulo Tuwara buro zayenu nung iwoyewa.

19 Saulo mene Yesura dubu Damaskasatu nasani nauwa aune dema wari be enaatu nasani nauna ara. 20 Atu nasani menabaungno Yuda emora yere ibu atu mi-tauwa auna baungno toiro Yesura bowikeregairo tugata nasani eyero sinauna,“Yesu nung Tuwa Bayaura Mani.” 21Ayero

Page 184: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 9:22 181 APOSOLO 9:42tugata yenu nigiwa teng oko yenu awongnuka nuyetope eyero wina-se yewa, “Emoemimene Yerusalem nape atu Yesura yazoauna isa sinowa dubu awiya giro gera-gaira yero noiya. Deka ayero nung etuburo Yesura dubu awiya bunero puropirisa babuzera una babari sero buna,nung awiya bumiya era.” Ayero wina-se yewa ara. 22 Arata Saulo mene tau-tataware yero Yesu nung Sorao Emo Kristome auna ge susuware sero baingtiro Yudaemo Damaskas nape atu nasani nauwaawiya tugata yenu nigiro no saine yerogiro yangduwa.

23 Ayero atu nawe dunu Yuda emoaugairo Saulo dari sero opene ge diwatauyena, 24 arata Saulo mene ge awiyanigina ara. Awong Saulo dari sero naporatowao be sero pingne warire umo yeronasani nauwa ara. 25 Anewa giro Sauloradubu mene pingne nung sakara gugunoangsi mene goga gaero napora goma bau-tara atu angsira iniro gururu gururu yewawosiro baungna arauwa.

26 Saulo mene baungno Yerusalemnape kasa yero Yesura dubu aune demasusumari senu awong awang yewa. Awiyanoeno okowata, nung Yesura mani yenaawiya gigiwa ge iwao yena. 27 Awangyewa giro Banaba mene Saulo otao yeropuro aposolo dubura una baungno Tuwamene nagibe atu Saulora una kasa yeronung eno ge senu nung Damaskas napeatu awang yao aung Yesura Bowi Iwaingkeregaina auna ungwe dina ara. 28 Ayeroyenu Saulo nung awong aune dema nasaniYerusalem nape atu puma-sauma nasaninauna. 29 Atu mitasani Tuwara ge awiyaemo eno awang yao aung tugata yeronasani nauna. Ayero yero naunu Yudaemo Grik ge nigao amimene nung aunedema Tuwara ge awiya sinasani gewina-seyero nasani nauwa ara. Ayero nasani Saulodari sero nagibo tamari sero newa 30 girootao mani nuna mene nung yuno purobaungno Sisaria nape kasa yero wangnapugairo iyengtiwa baungno Taso napekasa yena arauwa.

Yesura dubu awong monone nasaninauwa.

31Awong Saulo iyengtiwa baungnu auneYesura dubu Yudaya tawingna, Galilayatawingna, aune Samaria tawingna atunasani nauwa nunae-una atu gera monokasa yena ara. Monone nasani gera

putoung pu dekaongna gairo tau yewa.Ayero yero Tuwara yazo de ika gatinasaninauwa. Ayero newa Oweno mene awongsoreunu emo bauno witao mene Yesuradubu aune tairo nasani nauwa arauwa.

Petoro mene emo asama zo kora yena.32 Petoro nung burora puma-sauma

nasani nawewosiro Yesura dubu Lida napeatu nasani nauwa auna-una kasa yena.33 Atu kasa yero emo zo yazo nuna Ainiaawiya gigina. Nung asama yero mitawedunu dawang 8 ayao aung yena. 34 AyenuPetoro mene nung eno eyero sena, “Ainia,Yesu Kristo mene ning kora niya. Arareiropuro awao masi nina ewe.” Ayero senumena iropuna ara. 35 Ayero yenu Lidanapora arita Seron garawira emo baunomene giro dubo darawa yero Tuwara dubuyewa arauwa.

Petoromene Tabita uwenu seka yero irop-una.

36 Yesura dubu nauwa auna bauno zoYopa nape atu nasani nauna, yazo nunaTabita. Grik gera Dokas. Nung monopumao buro yero nasani kora yao burodaigairo yero nasani nauna. 37 ArarePetoro nung Lida nape atu nenu Tabitayaya puro magayena ara. Magayenuaingso nuna saero garo moko zora purowitiro pugaiwa. 38 Lida napo awiya Yopanapo nugu ina atu mitauna, arare Yesuradubu mene Petorora bowi nigiro emoetobe iyengtiwa nuna-una baungno eyerosewato, “Nato ning puro napo nanae-unamena babanene.” 39 Ayero sewato Petoromene ge awiya nigiro eo yero emo etobeaune dema bamuwa ara. Baungno kasayenu garo bauno magayao mitina aunaatu puro witiwa bauno gagamo apakanaburo Petoro ziuno zi sinasani mo waperetaung worire Dokas mene seka nasanigaenu pumuwa awiya gipewa. 40 Ayeroyewa Petoro mene awong awang senuwosi duru yewa boma gaero isa sena. Isasero aung yero aune diti yero bauno ma-gayao awiya anuwing nasani aune eyerosena, “Tabita, ning iropung.” Ayero senuditi pagairo Petoro giro iropuro aduna.41 Adungno mitinu Petoro mene wawonginiro senu iropuro dopena. Ayero yenunung Yesura dubu aune bauno gagamoenane yau senu witiwa Tabita nung sekayena awiya nunae-una waweng pugainaara. 42 Auna bowi mene baungno Yopanapo awiya teng yenu daigairomene Tuwa

Page 185: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 9:43 182 APOSOLO 10:25tumo diwa. 43 Petoro nung Yopa napeatu mitasani emo zo yazo Simon, nung woaingso buro yao emo, auna gare atu bedaigairo nasani nauna arauwa.

10Angelo zo mene Koniliora una kasayenu

gigina.1 Sisaria nape atu emo zo nasani nauna

yazo nuna Konilio. Nung Itali tawingnagorobo emo auna zo. Nung gorobo emo100 auna diya yero nasani nauna ara.2 Nung aune awiso nuna awong TuwaBayau sou nasani etutero nasani nauwaara. Ayero nasani Yuda emo bauno boga-masa eno mono pumao buro daigairo yeronasani Tuwa Bayau eno ozaung isa saogege sinasani nauwa ara. 3 Ayero nawewari be zore ture 3 kilok aune nung sekamitasani atiyo yaine yero Tuwa Bayauraangelo zo mene nuna-una gare toinu gig-ina ara. Ayero gosinenu angelo mene yazonuna yau sero sena, “Konilio,” 4 Ayerosenu anuwing nasani awang yero tibebereauno eyero sena, “Tuwa, noeno sinesi?”Ayero senu angelo mene nung eno eyerosena, “Isa nina aune mono pumao ninaaune Tuwa Bayaura una bautunoi giroarataungno yero noiya. 5 Arare ningsoumani ena iyengtasa baung Yopa napeyero emo zo yazo nuna Simon Petoroawiya taungno puro bumae. 6 Emo awiyaemo zo yazo nuna Simon, nung wo aing-sora buro yero noiya, auna-una gare atumitoiya. Garo awiya wito bera atumitiya.”7 Angelo mene ge awiya tugata yero dorobaungnu nung soumani nuna etobe aunegorobo emo nung sou yero nasani nauwaauna zo nung Tuwara gera nao awongetama ayero yau senu bumuwa 8 ge ungweyero besugairo Yopa nape iyengtinu ba-muwa arauwa.

Tuwamene nonaminao iwaingnemekoreawiya Petoro eno gipena.

9 Mani iyengtinu bautunete nagibe atuawiro nupema atu iropuro bautunete napotamari sero newawari towangdodopinenabe aune Petoro nung isa sari sero garotame witiro 10 isa sinete meri magayerosenunona sasinewanung atiyo yaine nenuTuwa mene nung eno nona eyero gipenaara: 11 Uriti gausenu nona zo mo inebainakama oko nuna siwongpatige aunaatu angsi mene diyao gamao awiya nungeno pugaiwa wosiro buro tawingna yena.

12 Mo auna mokora atu wo benaung giti,yi benaung giti, aune ni benaung gitiamimene mitiwa. 13 Wosiro bunu aunege zo eyero kasa yena, “O Petoro, iropurodero aero mini.” 14 Ayero senu Petoromene abena eyero sena, “Tuwa, ayero okosase. Na nona meko awiya oko mininona.”15Ayero senu ge nupema eyero kasa yena,“Tuwa Bayau mene nona saero kora yeronoiya awiya meko oko sase.” Ayero senaara. 16 Ge awiya kasa yenu be etamayenuaunemenanupemawatimuwawitirobaung uritira yena arauwa.

17 Petoro nung nona awiya atiyo yaineyero gigina, auna susuwa gari sero kotung-katung nasani mitinu Koniliora emoawong nape atu kasa yero Simonna garokau nasani atata yero bautunete garotaungno garo bera dopewa ara. 18 Doperoyau sinasani eyero sewa, “Simon yazonuna zo Petoro nung garo euna atumitita?” 19 Ayero sinewa be awiya Petoronung nona gigina auna susuwa awiyakotungno gari sero kotung-katung nasanimitinu aune Oweno mene nung eno eyerosena, “Emo etama buro ning kau neya,awiya gi. 20 Arare ning iropung. Wosiroawong aune dema babari sero nasanikotung-katung oko yase. Emo awiya nanesesena bumeya ara.” 21 Ayero senu giroPetoro mene wosiro baungno nunae-una yero eyero sena, “Na kau neya naera. No eno butunei?” 22 Ayero senuawong eyero tugata yewa, “Gorobo emoradiya emo Konilio amimene nae iyengtibutunenane. Nung Tuwa Bayau sou yeronasani etutero noiya. Arare Yuda emonung giro aratapu nasani yawa yawa yeronowa. Nung awiya Tuwa Bayaura angelozo mene nuna-una kasa yero ning garonuna-una yuno babanane be nina-una atuge ena nigaise sesiya.” 23 Ayero sewa giroPetoro mene awong kora-makora yenaara. Kora yenu atu awiwa iya gainu aunenung Yopa napora ge nigao ena aune emootu bumuwa aune dema bamuwa arauwa.

Petoro mene Koniliora gare witiro emoYuda oko aune otao yena.

24 Awong nagibe atu ping dekaongkaawiro aune kasa ye Sisaria nape gaiwa.Konilio nung sedikaing nuna aune otaomani nuna eno senu au dekaongna gaiwaawong diya mitiwa kasa yewa. 25 Kasayero Petoro mene gare towari sero nenuKonilio mene nuna-una nugu buro nuna

Page 186: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 10:26 183 APOSOLO 10:48

tera atu boma gaero yawa yawa bainakamayena. 26 Ayero yenu Petoro mene iropaiseeyero sena, “Ning iropung. Na emo ningayao ine ara.” 27 Ayero sena ara. Ayerosero ge ungwe-maungwe yero gare toiroemo augairomitiwa awiya giro eyero sena,28 “Niye susuwa nanae Yuda emora gosi-nowa. Nae emo Yuda oko aune taironaota esewa ye ninae-una gao awiya gazaoge mitiya ara. Arata Tuwa Bayau menesusuwa awiya na eno gipetiya, arare naemo zota zo eno beingtire ayero seroawang oko sarinena. 29Arare na bumaneseyumeya bumaora oko mou yetena. Ararebumanese yumeya butunena auna susuwasepu gane.” 30 Ayero senu Konilio meneeyero sena, “Sipe zo oune tani zo nana-unakasa yetiya auna ungwe diyana nigi. Yemewari diti 3 kilok niya, deka ayero wari diti3 kilok nesesi na isa sinasani mitesesenaaune emo taung wori nuna waegaoreamimene nana-una kasa yetiya. 31 Kasayero na eno eyero sesiya, ‘Konilio, TuwaBayau mene isa nina nigiti nasani monopumao nina giro ning aratapu nasani yawayawa niya. 32 Arare ning emo iyengtasaYopa nape baungno Simon yazo nuna zoPetoro puro bumaese. Nung emo yazoSimon wo aingsora buro yero noiya auna-una gare atu mitiya. Garo nuna wito beraatu mitiya.’ 33 Ayero sesi giro na menaemo iyengtena nina-una babeya. Aunening ge nana nigiro butunesa na kara dubonana iwaing niya. Arare Tuwa Bayaumene ge ning eno tugata yetiya awiyateng sasa nigari sero nae apakana TuwaBayaura benaungna augairo etu mitenaneera.” Ayero sena arauwa.

Petoro mene Koniliora dubu eno YesuraBowi Iwaing tugata yena.

34 Petoro nung be eo yenu ge eyerotugata yena, “Tuwa Bayau mene emorataung gege gosinasani oko awega-ziwegayero noiya, awiya yeme gigena me niya.35 Emo dubu giti auna ena mene nung souyero nasani etutero nowa awong awiyaTuwa Bayaumene gosinoi teng yero noiya.36 Bowi Tuwa Bayau mene Isreli emo enopugaina auna bowi awiya niye nigitinowa.Yesu Kristo, nung emo bauno apakanaauna Tuwa, nung amimene mono pungnaauna Bowi Iwaing Tuwa Bayau mene kere-gairo pu daung gaina ara. Gitau Yohanemene emo bauno ge ou susunasani getugata yero nasani nauna be auna atu

37 bowi amimene Galilaya tawingna atuzayero baungno Yudaya tawing teng yena,awiya gosinowa ara. 38Ge eyao eno sinena.Tuwa Bayau mene Yesu Nasaretera awiyaburora iyengtiti nasani Oweno nuna-unapugainu toinu Tuwa Bayaura putoungpungna ara. Putoung puro puma-saumanasani emo bauno soreuno buro nasaniena Sanda mene gera yenu meko yewaawiya apakana kora yero nasani nauna.Awiya noeno okowata, Tuwa Bayau menenung sorepu nasani naunu buro yeronauna ara. 39 Nung buro Yuda tawingnaarita Yerusalem nape atu yero nasaninauna auna bowi sao emo nae era. Awongnung puro i pasaora atu dewa magayenaara. 40 Magayero biritira atu mitinu waribe etama aung yenu Tuwa Bayau menenupema uwenu seka yero iropuro kasananae-una yenu gigiwangne. 41 AwiyaYuda emo bauno apakana auna-una atuokowata, emo bowi sao emo nae TuwaBayau mene gitau yangtagairo pungnananae-una gege atu kasa yena. Nae nungkara magayaora atu seka yero iropununung aune dema nona miniwangne ara.42 Tuwa Bayau mene Yesu emo baunomagayaore seka naore auna zaz bainananame pugaina, auna bowi ge awiya emodubu giti aeno keregairo sanenese senaara. 43Yesu tumo diyarineya awong awiyaTuwa Bayau mene Yesura iwaing gege enopasena nunae disariniya. Awiya porofeteapakana amimene keregairo aung yewaara.” Ge ayero sena arauwa.

Owenomene emo Yuda okora unawosina.44 Petoro nung ge ayero sinasani mit-

inu emo bauno Bowi Iwaing nigiti nasanimitiwa Oweno mene wosiro nunae-unatoina ara. 45 Ayero yenu Yuda emo genigao Petoro aune dema bamuwa awongTuwa Bayau mene emo Yuda oko aenodema Oweno pugaina awiya giro wawongdi gamuwa ara. 46 Wawong di gamuwa,noeno okowata, emo Yuda oko awong geewe-pape Oweno mene tapunoiya awiyasinasani Tuwa Bayau bowi newa nigiwaara. Ayero yewa Petoro mene eyero sena,47 “Oweno naname-una toina deka ayeronunae-una toitiniya, arare ge ou suwaoawiya sorao ine oko mitiya.” 48 Ayerosero senu emo awong Yesu Kristora yazorasusumuwa ge ou suwewa. Ayero yewaawong Petoro sorewa wari be ena awongaune dema atu mitasani nauna arauwa.

Page 187: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 11:1 184 APOSOLO 11:2711

Petoro mene Yerusalem nape atu Tuwaradubu eno ge ungwe yena.

1 Aposolo ena aune Tuwara dubu Yu-daya tawingna atu nasani nauwa awongamimene emo Yuda oko dema TuwaBayaura ge nigiwa auna bowi nigiwa ara.2 Arare Petoro mene Yerusalem napekapetegairo witinu Yuda emo ena emoYuda okora taung aingso kapari sinauwaamimene nung gona yero eyero sewa,3 “Ning noeno baungno emo Yuda okotaung aingso oko kapao aune dema nonamininosi?” 4 Ayero sewa Petoro menenona kasa yena auna ungwe susuwaraatu momo-zimomo yero dina ara. Didi-nasani eyero sena, 5 “Na Yopa nape atuisa sinasani mitena Tuwa mene kotu-mao nana kapetegai atiyo yaine nasaninona eyero gigena ara. Nona zo mo inebainakama oko nuna siwongpatige aunaatu angsi mene diyao gamao awiya uritiraatu pugeya wosiro buro nana-una nugukasa yetiya ara. 6Ayero yeti giro na susuwanuna gari sero diti yero aune mokora atuwo benaung-giti — napo wore, yire, nimamanine — miteya gigena ara. 7 Aunenana-una atuwawa eyero kasa yeti nigena,‘Petoro, iropung. Dero aero minase.’ 8 Geayero kasa yeti nane eyero sesena, ‘Tuwa,ayero oko sase. Na nona meko awiya okomininona.’ 9 Ayero sesena uritira atu geeyero nupema kasa yetiya, ‘Tuwa Bayaumene nona saero kora niya awiya mekooko ayero sase.’ Ayero sesiya ara. 10Nonaawiya kasa yeti be etama yeti aune mononane awiya watimeya nupema kapete-gairo uritira witiya ara. 11 Nona aungni aune Sisaria nape atu emo etama aipuro nana-una baungno garomitena aunakasa yeteya ara. 12 Kasa yeteya Owenomene na eno eyero sesiya, ‘Ning awongaune babari nasani kotung-katung okoyase.’ Ayero sesi otao mani 6 mene naaune dema baungno kasa yero Konilioragare witenane ara. 13Witenane ge ungweeyero yetiya, ‘Angelo mene garo nana-unawitiro na eno eyero sesiya, “Ning maniiyengti Yopa nape baungno Simon yazonuna zo Petoro awiya sero puro bumae.14 Puro baya ning aune dubu nina niyege tugata yai nigaya Tuwa Bayau meneniye sorero pumariniya.” Angelo mene naeno ayero sesiya.’ 15 Konilio mene ayerosesi giro na ge tugata nasani mitena, gitau

Oweno naname-una wosina, deka ayeronunae-una wosiya ara. 16 Wosi giro naneTuwa mene ge eyero sena awiya kotu-mena, ‘Yohanemeneniye ge ou susunoiya,arata Tuwa Bayau mene Oweno niye enopugariniya.’ 17Name Tuwa Kristo tumo di-wangne Oweno name eno pugaina, Owenodekaongka awiya awong eno pugai girona wosao eyao emimene nono yero TuwaBayau awang sarineni?” 18 Petoro meneayero sinasani awong tugata yenu nigiroyo nunae ozenu Tuwa Bayau bowi nasanieyero sewa, “Arare Tuwa Bayau mene emoYuda oko dema dubo darawa yero nao meiwaing auna gerao yero naese sinoiya ara.”Ayero sewa arauwa.

Tuwara ge puro baung Antiok nape yewa.19 Iwo mene Stiwen dero Yesura dubu

auna ena dero tunewa zanero ena Fon-isia tawingna, ena Saipras gutura ba-muwa, aune ena Antiok nape bamuwaara. Baungno atu nasani Tuwara geawiya Yuda emo eno gege tugata yewaara. 20 Ayero newa nunae-una mokoraSaipras guturata Sairini tawingna ge nigaoemo bauno ena awong amimene Antioknape kasa yero emo Yuda oko aune demanasani Tuwa Bayaura Bowi Iwaing tugatayewa ara. 21 Tuwara putoung nunae-una mitina, arare ge tugata yewa emobauno dubu bainakama mene ge awiyanigiro Tuwa tumo diro dubu nuna yewaara. 22 Dubu nuna yewa auna bowi awiyaYesura dubu Yerusalem atu nasani nauwaamimene nigiro Banaba iyengtiwa Antioknape baungna ara. 23 Baungno kasa yeroTuwa Bayaura mono bowire nunae-unamitina awiya giro yawa yawa nasani dubonunae mene Tuwa Bayau iniro baingtaesesero awong yupunasani ge tugata-magatayena. 24 Banaba nung emo iwaing. Mokonuna-una Owenone tumo diyaore menebe buna. Arare napo auna emo baunodaigairo amimene Tuwara una susumuwaarauwa.

25Arare Banaba nung Saulo tamari seroTaso nape baungna. 26 Baungno taunudema Antiok bamuwato ara. AwongtoYesura dubu aune dema tairo dawang zoatu nasani emo bauno daigairo aeno getugata yero nasani nauwato ara. Yesuradubu Kristen ayero sero nowa, yazo awiyaAntiok nape atumena sewa tau yena. 27Beaune porofete emo ena mene Yerusalematu iropuro baung Antiok nape yewa

Page 188: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 11:28 185 APOSOLO 12:19ara. 28 Nunae-una emo zo yazo nunaAgabo, nung Oweno mene kotumao pu-gainu giro dopero tawing sero sero aunaatu dora botiyo bainakama kasa yarinenaauna bowi sena. (Dora botiyo awiyaRoma emo tuwa Klodio nauna aune kasayena.) 29 Arare Kristen dubu awong geawiya nigiro titiwing awena gosinasaniauna teng moni kora yero pu dekaongnagairo Yudaya tawingna otao mani eno pu-gaya babaise sewa tau yena ara. 30 Araremoni pu dekaongna gaiwa awiya BanabatoSaulora waweng pugaiwa puro baungnodubu auna simai yero nasani nauwa aenopugaiwato pumuwa arauwa.

12Herode mene Yakobo dero Petoro bunena.

1 Be auna atu emo tuwa Herode meneYesura dubu auna emo bauno ena derogera-gaira yero puro bunao gare pugaina.2Ayero nasani senu Yohanena tato Yakoboawiya iwi mene dewa magayena ara.3 Ayero yena aeno Yuda emo yawa yawayewa giro pasena zo susuuno senu Petorodema bunero bunao gare pugaiwa ara.Be awiya Magayao mene awong Daigainaauna oregao be yenu Yuda emo yis sem-iniro newa aune bunena ara. 4 Herodemene Petoro bunero eyero kotuna, “Maga-yao mene awong Daigaina auna oregao benunae aung yai aune na Petoro dari seropuro emo baunona ditira atu koto yari-nena.” Ayero kotupu nasani senu bunaogare pugaiwa gorobo emo dubu 4 menediya yewa. Dubu zo gorobo emo 4, dubuzo gorobo emo 4, ayao amimene nungdiya yewa. 5 Petoro bunao gare mitinuTuwara dubu mene nung eno isa susuunosao gege sinewa Tuwa Bayaura una witaogege wiwiti nauna arauwa.

Angelo zo mene Petoro bunao gare atubesena.

6Koto yaora be nugu yenuHerodemeneeyero kotuna, “Iya gai na Petoro puro kasayana garineya.” Ayero kotupunasani aw-inenu ping aune gorobo emo etobe menePetoro seni etobe mene bunero puro aw-inewato, gorobo emo ena mene zo garo bebautara atu dopero bunao garo diya yewaara. 7 Dopero mitiwa Tuwara angelo zomene garo mokora atu mena kasa yena.Kasa yenu garo moko waegatinenu auneangelo mene Petoro uwero eyero sena,“Mena iropung.” Ayero sinenu Petorora

wawongna atu seni etobe mitiwato awiyabesewato ara. 8 Seni besero wosiwato an-gelo mene Petoro eno eyero sena, “Ipurageing nina diro te soga tera pugai.” Ayerosenu yenu aune angelo mene nupemasena, “Taung wori nina imoko woso-gairo na ago ye.” 9 Ayero senu giroago nasani angelo mene tani nena awiyagiginu tani me ine okowata atiyo yaineyena. 10 Awongto bautunete gorobo emozo daigairo nupema zo daigairo bautunetegaro be napo kakame babao aeni meneyao auna kasa yewato garo be nuka nu-tope apenu kasa daung yewato ara. Kasadaung yero baungno nagibo zo daigairoaune angelomena tara yena. 11Ayero yenuPetoro nung kotumao kasa yenu eyerosena, “Yeme gosinena. Tuwa nung an-gelo nuna iyengti Herodera waweng atuo nupema tani Yuda emo mene na enoyari sineya auna atu sorero pupuniya.”12 Ayero sero susuwa me giro baungnoYohane zo yazo nuna Mak auna ai yazoMaria auna gare kasa yena. Garo auna emobauno daigairo mene augairo isa sinasanimitiwa. 13 Ayero newa Petoro baungnodaung atu dopero garo be denu au baunozo yazo nuna Roda nung, “Awe garo bededuniye?” ayero sero kasa yena. 14 Kasayero Petorora ge mapu nigiro yawa yawanasani garo be oko apao yangdoro kapete-gairo toiro, “Petoro buro garo be bau-tara atu dopero mitiya,” ayero sero awongtugata yena ara. 15 Tugata yenu nigiroeyero sewa, “Ning dau nesita?” Ayerosewa nung ge tauyao sena, “Nung mebadopero mitiya ara.” Ayero senu awongeyero sewa, “Awiya ititi nuna mene nita.”16 Ayero wina-se newa Petoro mene garobe giriri-gariri yao gege nasani mitinugiro garo be apero nung giro awong geaung yewa. 17 Ayero yewa Petoro menege yangduwaese wawong sapiyero Tuwamene bunao gare atu nung besero purobuna auna ge ungwe yero besugairo auneeyero sena, “Niye ge ungwe nana awiyaYakobo aune otao mani nana ena tugatayepu nigae.” Ayero sero awong yangdoroagewa zora baungna arauwa.

Herode ipa mene miniwa magayena.18 Iya gainu gorobo emo mene Petoro

kau yero “Tani ewiya noiye? Nupemanung nono yero babiye?” ayero serosusuwa kau yero giro yangduwa. 19 Ayeroyewa arataHerodemene kau yero tamaese

Page 189: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 12:20 186 APOSOLO 13:13senu kau yao buro yewa aung yenu girogorobo emoPetorodiyamitiwa awiya dayamagayaese sena ara. Ayero sero aunenungYudaya tawing doro wosiro baung Sisarianape yero atu nasani nauna ara.

20 Herode nung be aune napo etobeTayato Saidon auna emo bauno iwo yena.Anenu giro napo auna mamono awongdubo dekaongka yero nung gari bamuwaara. Baungno kasa yero ge kora yarisero Herodera emo gitau yao zo yazonuna Bilasto nune awong soremaise sewagiro nung awong soreuna. Gitau awongHerodera tawingna atu woma zuma gaeropupunasani nauwa, arare ge kora yeronupema tairo nari sewa ara. 21 Ge korayari sewa Herode mene ge abena saora bepugaina. Be awiya bunu giro taung nunasiuno yero baingtiro emo tuwa adumaoraura nuna-una atu adungno mitasani getaung puro witaora sinasani emo tugatayena. 22 Tugata yenu emo bauno apakanaamimenewawa sero eyero sewa, “Ge awiyaemo zora ge ine okowata, Tuwara ge ineniya.” 23 Ayero sewa Herode mene emobaunona ge oko awang sao Tuwa Bayaudaigaina, aeno Tuwara angelo zo menenung mena no daine yena. Ayero yenu ipamene miniwa magayena arauwa.

24Tuwa Bayaura ge mene zo wisika serosoma sero baungna ara.

25 Banabato Saulo awongto Yerusalemnape atu buro sao awiya teng yewatoaung yenu awongto nupema Antiok napekapetegari nasani Yohane zo yazo nunaMak awiya puro dema bamuwa arauwa.

13Banabato Saulo burora iyengtiwa ba-

muwato.1 Yesura dubu Antiok nape atu nasani

nauwa auna mokora atu porofete emoregipao emore awong amimene nasaninauwa. Banaba, Simion, yazo nuna zoNaiza, Lusias nung Sairini napora, Saulo,aune Maneyen. Nung aune emo tuwaHerode awongto awiya dema bayao. Emoayao amimene porofete emo arita gipaoemo yero nasani nauwa. 2 Awong wari bezore nona semininasani Tuwa bowi newaOweno mene ge eyero sena, “BanabatoSaulo eno buro ge sewang awiya yaetosena eno nasani burora pugaipu.” 3 Ayerosenu nona seminiro isa sinete wawongnunae ziye nunato una pugairo gao yeroburora iyengtiwa bamuwato ara.

Banabato Saulo Saipras gutura ba-muwato.

4 Oweno mene awongto burora iyengt-inu giro wosi wito bera yero bautuneteSelusia nape kasa yewato ara. Atu kasayero wangna witiro bautunete Saiprasgutura kasa yewato ara. 5 Atu kasa yeronapo gitau yao Salamis auna baungnoYuda emora yere ibu ena auna toiro TuwaBayaura ge tugata yewato ara. Yohane zoyazo nuna Mak amimene awongto aunedema nasani awongto soreuna.

6 Awong atu iropuro ang yero gutubusero Pefos nape kasa yewa. Atukasayero goe-isika yao emo zo yazonuna Bara-Yesu awiya tamuwa. NungYuda emo. Nung nuka nutope, “NaTuwa Bayaura porofete zo,” asinasaninauna, arata nung Tuwa Bayaura porofeteokowa. 7 Emo amimene diya emo bainazo yazo nuna Sesias Polas auna otao yeronasani nauna. Diya emo nung kotumaobainane. Nung Tuwa Bayaura ge nigarisero arataungno giro Banabato Sauloyunu garo nuna-una witiwato ara. 8Nungawongto yunu witiwato goe-isika yao emoElima (yazo awiya Grik ge. Grik emo menegoe-isika yao emo apakana awiya Elimaasinasani nauwa), nune diya emo aenoTuwara ge sorinasani awongto awangsena ara. 9 Ayero yenu Saulo, yazo nunazo Paulo asinasani nauwa, nung awiyaOwenona putoung mene moko nuna-unaatu toiro bebunu nung Elima anuwingnasani eyero sena, 10 “Ning Sandara mani.Ning etutero naora iwo emo. Dubo nina-una atu etegaore mekore mene be bumao.Ning Tuwara ge me darawa yasa ge iwaoyaise yero nosa. 11 Arare Tuwara putoungabena nina-una yeme kasa niya. Ning ditiguma yariniya. Wari be ena ning warirawaegao oko gao narinesa.” Ayero senumena kara diti guma yenu ziru-ziru nasaniwawong mene inigi-inigi nasani emo zowawong nuna iniro nagibo gitau yaise kauyero baungna. 12 Tani awiya kasa yenudiya emo mene giro Tuwara ge giginuputoungne yenu giro Yesu tumo dina ara.

Paulo mene Antiok napo zora atu Yudaemo ge tugata yena.

13 Paulo aune emo mani nuna awongPefos napo yangdoro nupema wangnawitiro bautunete baungno Pamfilia taw-ingna napo zo yazo Pega auna kasa yewa.Atu Yohane Mak mene awongto yangdoro

Page 190: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 13:14 187 APOSOLO 13:36Yerusalem nape kapetegairo baungna ara.14 Ayero yenu awongto Pega napo yang-doro bautunete Pisidia tawingna Antioknapo zo auna kasa yewato. Kasa yeroatu newato Sabat iya be zo bunu giroawongto Yuda emora yere ibura toiroadungno mitiwato ara. 15 Atu miti-wato yere ibura simai mene sao tauyaogere porofetera ge gayao ena awiya zaza-gairo aung yero mani zo sewa baungnoawongto eno eyero sena, “Otao, Tuwara gesusuwa ena kotupuneitota, awiya seputoniganene.” 16 Ayero sewa Paulo meneiropuro ge duwaese wawong mene sapiyero eyero sena, “Isreli otao mani nana,niye erita ena Tuwa Bayau sou yeronowa aeno sana nigipu. 17 Name Isreliemo auna Tuwa Bayau mene aya-ewowonaname pungnu Izip tawingna atu newasenu wisika sewa. Ayero yewa putoungnuna mene atu yuno puro buna. 18 Ayeroyero eu yanawira atu puro nasani woma mene uninasani naunu nawe duwadawang 40 ayero aung yena. 19Ayero yeroKenan tawingna atu emo dubu 7 mitasaninauwa, awiya dero aung yero senu aya-ewowo naname mene tawing awiya gagausero maungne maungne yero puro nasaninauwa ara. Ayero mitawe duwa dawang450 aung yena. 20 Kenan tawingna atunauwa gitau yao emo pugatinaunu puronawe duwa porofete Samuel kasa yena ara.21 Kasa yenu emo tuwa pumari sewa giroTuwaBayaumeneBenzaminnadubura atuKisira mani Saulo senu emo tuwa nunaeyero dawang 40 awong gitau yero nasaninauna ara. 22 Ayero nawe dunu TuwaBayau mene senu Saulo nung emo tuwayaora buro yangdunu Tuwa Bayau meneDawidi maze emo tuwa nunae pugaina.Pugairo nung eno ge eyero sena, ‘Zesiramani Dawidi kotumao nanato dekaongkaara, arare sana ge nana dipunariniya.’23 Ayero sena, arare Dawidira saisibunaawena una towang atu zo mene kasa yeroname Isreli emo baunona Sorao Emo yaisesenu tauyena. Ge senu tauyena awiya meyaise Tuwa Bayau mene senu Yesu kasayena. 24 Yesu emo baunona towang okokasa yaore, gitau Yohane mene Isreli emobauno apakana dubo darawa yaya ge ousuwari sero ge tugata nasani yero naunaara. 25 Yohane mene buro nuna sao awiyanawe besugati nasani awong eno ge eyerotugata yena, ‘Namaze nungta sero sinowa,na emo awiya okowata. Nung ago bu-

mariniya. Nung witao, arare nane te soganuna dutugana teng oko yariniya.’ Yohanemene ayero sena ara.

26 Otao mani nana, Abrahamna saisi-buna niye erita ena Tuwa Bayau sou yeronowa, sana nigipu. Tuwa Bayau menename kora yero noiya auna bowi awiyananame una atu pugainu kasa yena ara.27 Yerusalem nape atu nowa awong aunegitau yao nunae amimene Yesu nung So-rao Emo awiya oko giro baingtao nasaniporofetera ge gayao awiya Sabat iya besero zazagairo nigiro ayero nowa, awiyadema oko gao nasani nung iwora wawengpugaiwa. Awong ayero yewa porofeterage awiya me yena ara. 28 Awong pasenanuna kau nasani susuwa zo oko tamaoyewa. Arata saineba gewera yero Pilatomene tebeba dai magayaise sewa. 29Ayerosewa Roma emo mene Tuwa Bayaura gegayao nung eno sao auna teng yero be-sugaiwa. Ayero yewa ena mene nungi pasaora atu batagairo puro pu biritiragaiwa. 30 Arata Tuwa Bayau mene nungmagayaora atu uwenu seka yero iropuna.31 Iropuro emo bauno ena gitau nung aunedema Galilaya tawingna atu Yerusalemnape dema bamuwa nunae-una atu kasanaunu gosinauwa. Ayero nawe dunu waribe daigairo aung yena. Arare kasa yenugigiwa awong amimene bowi sao emonuna yero bowi nuna Yuda emo eno kere-gatinowa. 32 Aeno nae etu buro BowiIwaing niye eno eyero tugata nenane era:Nona Tuwa Bayau mene gitau aya-ewowonaname eno pugari senu tauyena, 33 nonaawiya name saisibuna nuna nonane aenopugaina. Awiya nung Yesu uwenu iropununona awiya name eno pugaina. Ge gayaoawiya namba tu Sam auna atu eyero gayaomitiya,Ning awiya Mani nana ara.Na yeme Maung nina nena.

34Yesu uwai seka yero iropuro nete agomagayao nupema oko tamari niya aunaTuwa Bayau mene ge eyero sena,Na nona ipu ewa-gaewa yao Dawidi eno

pugari sewang tauyena auna meawiya niye eno pugarinena ara.

35Ora ge gayao zo eyero mitiya era,Ning emo nina dang awiya oko yang-

duwasagung yero wurupariniya.

36 Name Dawidira ungwe eyero nigitinonane ara: Nung Tuwa Bayau meneburo sena awiya emo bauno dubu nuna

Page 191: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 13:37 188 APOSOLO 14:7eno yero besugairo magayena. Magayenuaya-ewowo nuna-una biritira atu pugaiwagung yero wurupuna. 37 Arata emo TuwaBayau mene uwenu iropuna amimene okogung yero wurupao yena.

38 Otao mani nana, sana nigipu. TuwaBayau mene emo awiya eno nasanipasena ninae disariniya. Auna bowinuna mene ninae-una atu kasa yeroniya ara. 39 Mosera sao tauyao gemene pasena ninae-una bunao besaoine oko mitiya. Arata Yesu tumo diyayaaune pasena ninae-una bunao apakanabesariniya. 40Ora porofete mene ge gaewage amimene ninae-uname yoiye sero, niyegiro baingtipu. Ge awiya eyero mitiya era,41 Oiye, Tuwara ge awang sao emo, niye

giro yangka sero yoreba maga-yepu.

Na Tuwa Bayaumene buro zo niye naya beaune yarinena.

Buro auna bowi awiya zo mene sai niyenigiro gaya

me oko yariniya.Ge gayao ayero mitiya.” Paulo mene

ayero sena ara.42 Pauloto Banaba awongto yere ibura

atu kasa daung yari sero newato emomene Sabat iya be zora atu ge dekaongkaawiya nupema tugata yaetose sewa ara.43 Ayewa awong augaora atu wosiro Yudaemo daigairo aune emo ena Yuda meneyaine yero nasani nauwa awong amimeneawongto ago yewa giro Pauloto Ban-aba mene awong Tuwa Bayaura soremaoawiya tumo diro naese wini ge sewato ara.

44 Sabat iya be nunae zo kasa yenuemo napo auna daigairo amimeneTuwa Bayaura ge nigari sero augaiwa.45 Augaiwa Yuda emo mene emo baunoditi bainane amimene atu augaiwa awiyagiro kotumao meko Paulo eno puro genuna puro wosaine nasani nung giro seroizewa ara. 46 Ayero yewa Pauloto Banabaawongto tau yero ge sinasani eyero tugatayewato, “Yuda emo niye Tuwa Bayaura gegitau nigaese sao mitiya ara. Arata niyenika niyetope awang sinasani ‘Nae nao meiwaingna gerao yaine yao teng oko,’ ayerosineya, arare nato niye doro emo Yudaoko auna-una babari nenato ara. 47 Tuwamene wini ge nae eno eyero sena,Nane ning emo Yuda okora waegao ine

yasese pugaingwa.Arare emo bauno tawing sero sero yero

nowa awong aeno

ge tugata yasa sorero pumane.”48Ayero sewato emo Yuda oko amimene

nigiro dubo iwaing yenu Tuwara ge enoyawa yawa nasani dawong yawero nigiwaara. Nao me iwaingna gerao mene Yesutumo diwa ara. 49 Ayewa Tuwara gemene tawing auna atu napo sero seroteng yero baungna. 50 Arata Yuda emomene ge iwero ge pasinasani bauno enayazore Yuda emo aune yere sinauwa aritanapora emo gitau yao auna dubo gaewaara. Ayero yero tairo Pauloto Banabaiwo nasani tawing nunae-una tanona atutunewa bamuwato ara. 51 Bautu nasanipasenanunae-unamitina awiya gaese seroawong pu bautara gairo te nunato una atupopo nunae dureregaiwato wosinu Aiko-niam nape bamuwato ara. 52 Yesura dubuAntiok nape atu nasani nauwa amimeneyawa yawa bainakama yewa. NupemaOweno mene nunae-una mokora bebunaarauwa.

14Pauloto Banaba Aikoniam nape atu ge

tugata yewato.1 Pauloto Banaba Aikoniam nape kasa

yero Yuda emora yere ibu auna dematoiro ge tugata yewato gigiwa me yena.Gigiwa me yenu Yuda emo aune Grikemo daigairo mene Yesu tumo diwa ara.2 Arata Yuda emo ena awong Tuwara geawang sero emo Yuda oko ena dubo gaewaKristora dubu eno tini kapao pumuwa.3Arata awongto saineba sero ino ena napoauna atu nasani nauwato ara. Atu nasaniTuwara una desetiro ge nuna awang yaoaung sinasani mono nuna-una bowi ge tu-gata nauwato Tuwamene ge nunato awiyage me, awiya gaese sero awongto soreunutani putoungne ena yewato ara. 4 Ayeroyewato napo auna emo awong gausero enaYuda emore taiwa, ena aposolo etobe aunetaiwa. 5 Ayero yewa giro emo Yuda okoena aune Yuda emo ena aune gitau yaonunae amimene aposolo etobe aeno naomeko yari sero o daba mene dari sero getiwa ara. 6 Ayero yewa giro awongto napoawiya mena yangdoro baung Likonia taw-ingna yewato ara. Tawing auna atu nasaniListera napeta Derebe napeta napo enanabaungno 7 Bowi Iwaing sero bautunasaninauwato arauwa.

Pauloto Banaba Listera nape atu ge tu-gata yewato.

Page 192: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 14:8 189 APOSOLO 15:18 Listera nape atu emo zo mitauna nung

te magayao. Nung aira tiyangna atu dekaayao kasa yero ura dekaongna atu puma-sauma yao aung adungno gege mitasaninauna. 9 Adungno mitasani Paulo meneemobauno eno ge tugata nena awiya nigitinasani mitinu Paulo mene diti ye nuna-una gairo tumo diyao nuna gigina awiyanung kara iwaing yaine yao teng awiyagigina. 10 Giro yanakana yau sero eyerosena, “Ning te nina itetiro patiro iropurodope.” Ayero senu emo awiya mena irop-uro ang yero puma-sauma yena. 11 Ayeroyenu emo dubu bainakama awong Paulomene tani yena awiya giro wawa seroLikonia ge nunae-una eyero sewa, “Uri-tira Tuwa mene emo ine yero naname-una kasa yero miteyato era.” 12 Ayerosinasani Banaba maze tuwa etegao nunaezo yazo Zus auna yazo sewa. Anasani Paulomene ge daigairo sinasani nauna, aenotuwa etegao nunae zo yazo Hemis aunayazo sewa. 13 Tuwa etegao yazo Zus aunazawing pugao ibu napo atura mitina. Ibuauna zawing pugao emo amimene senubulimakao dire aune i wuzi piyao enanepuro wosiro goma towao bera atu aposoloetobe aeno zawing pugari sero yewa.

14 Ayero yewa Banabato Paulo menenona awiya giro dubo mininasani taungwori nunato iniwato kerenu suno baungemo dubu baina auna-una towang yeroge puro suwamuro eyero sewato, 15 “Oiye,niye noeno ayero nei? Nato emo gege.Nato niye ine ara. Niye tuwa etegao awiyayangdoro Tuwa naore awiya tumo diyaeseBowi Iwaingnunaniye eno sinenato. Nuneuritire tawingne witore nona apakanayero aung yena. 16 Gitau nasani nauwabe aune emo dubu sero awong niginunao susuwa giti taungno nasani nauwa.17Arata nung susuwa nuna oko pungyena.Susuwa nuna gaesemono iwaingne nasanisinoi uritira atu wa wowosinoi zamenasimena kasa yero noi niye mininasaniyawa yawa yero nasani yero nowa ara.”18 Aposolo etobe mene ge ayero sinasaniawongto eno zawing pugao awang sewatoawong ge nunato daine yewa arauwa.

Paulo daba mene dewa.19 Ayero yewa awongto atu newato An-

tiok napo zora-ta Aikoniam napora Yudaemo ena kasa yero emo bauno dubouwero awong tairo Paulo daba menedewa ara. Dewa magayenuta ayero sero

watiuno puro baungno napo bautara atupugaiwa. 20 Atu pugaiwa mitinu Yesuradubu mene au gairo nung ziuno mitiwanung iropuro napo auna nupema toirobaungna. Ayero yenu iya gainu nungBanaba puro napo awiya doro Derebenape bamuwato ara. 21 Baungno atuBowi Iwaing sewato emo daigairo menenigiro Yesura dubu yewa ara. Ayeroyewa awongto nagibo bamuwato dekaauna yesese yero Listera, Aikoniam, An-tiok nape kasa yero bamuwato ara. 22Napekasa yero Yesura dubu tauyaese o tumodiyao nunae tauyero mitaise sero wini geena sewato ara. Wini ge sinasani eyerosewato, “Name yayara tame atu nete TuwaBayau nata Tuwa yero noiya auna nape ba-banenese sao ara.” 23 Ayero sinasani napodekaong dekaong auna atu emo ena yang-tagairo puro nona seminiro isa sinasaniaune emo awiya dubura gitau yao yaesesero burora pugaiwato ara. Burora pu-gairo Tuwa tumo didinauwa auna wawengpugati nasani Tuwa eno isa sero aune dorobamuwato arauwa.

Pauloto Banaba kapetegairo Siria taw-ingna baungno Antiok nape kasa yewato.

24 Awongto Pisidia tawing busero bau-tunete Pamfilia tawingna kasa yewato ara.25Atu kasa yero Pega nape atu Bowi Iwaingtugata yero aune wosi Atelia nape yewatoara. 26 Atu wosiro wangna witiro bau-tunete Antiok nape kasa yewato. Gi-tau napo auna atu Yesura dubu meneawongto Tuwa Bayau mene diya yai buronuna yaetose burora iyengtiwa bamuwatoara. Arare buro awiya zayero nawe be-sugairo nupema yesese yero bumuwatoara. 27 Buro kasa yero Yesura dubu se-wato augaiwa Tuwa Bayau mene awongtosoreunu buro yewato, o Tuwa Bayaumeneemo Yuda oko eno tumo diyaora nagibogipenu tumo diyaore yewa, auna ge ungweapakana yero aung yewato ara. 28Awongtobe imokore ine Yesura dubu aune demanasani nauwato arauwa.

15Pauloto Banaba ge buro yari sero

Yerusalem nape witiwato.1 Emo ena mene Yudaya tawingna atu

wosiro Antiok nape kasa yero Yesuradubu eno eyero sewa, “Niye taung aingsokapaora tani Mose mene yanenese senaauna teng taung aingso ninae oko kapao

Page 193: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 15:2 190 APOSOLO 15:20yarineya, awiya Tuwa Bayau mene niyeoko sorero pumariniya.” 2 Ayero sewaPauloto Banaba mene awong gona yewatoge bainakama betinewa giro dubu meneeyero sewa, “Pauloto Banaba aune genigao emo ena awong ge awiya aposolodubu ena Yerusalem nape atu nasanigera gitau yao yero nowa, awong auna-una puro babaese.” 3 Dubu mene ayerosero iyengtiwa bamuwa. BautunasaniFonisia tawing busero Samaria tawingbusero buwagati nasani Yesura dubuatu nasani nauwa aeno ge eyero tugatayero bamuwa, “Emo Yuda oko daigairomene gera mokora toitineya.” Ayerotugata yewa nigiro yawa yawa bainakamayewa ara. 4 Paulo dubu aune bautunetebaungno Yerusalem nape kasa yewaYesura dubu aune aposolo aune gera gitauyao mene awong arugairo yawa yawayewa ara. Ayero yewa awong Tuwa Bayaumene soreunu buro yewa me yena aunaungwe-maungwe yewa ara. 5Ungwe diwaaung yenu Yesura dubu auna ena awongFarisayora dubu aune tairo nasani nauwaamimene eyero sewa, “Emo Yuda okotaung aingso nunae kapaese sao mitiya.Nupema sao tauyao ge Mose mene gaenaawiya dimaese sero tugata yepu.” Ayerosewa arauwa.

Augao bainana atu Petoromene ge tugatayena.

6 Aposolo aune gera gitau yao auneawong ge awiya kora yari sero augaiwa.7 Augairo ge buro nasani mitiwa Petoromene iropuro ge eyero tugata yena, “Otaomani nana, gitau buro zayewangne beaune nane Bowi Iwaing emo Yuda okoeno tugata yana nigiro Yesu tumo diyaeseTuwa Bayau mene naname una atu napuro buro auna pugaina, awiya gosineya.8Arare na buro yewang Tuwa Bayau nungemora dubo gosinoiya amimene Yuda emoname eno Oweno pugaina deka ayero emoYuda oko eno pugati nasani tumo diyaonunae teng ayero sena ara. 9 Awong Yudaoko ewe, name Yuda ewe, ayero oko sena.Awong nung tumo diwa giro dubo nunaesaero kora nasani name eno yena dekaayero awong eno yena ara. 10 Mosera saotauyao ge dimao awiya buro mou-mesayao, arare niye noeno Tuwa Bayau gaerogari nasani buro ge awiya Kristen enopugari sinei? Aya-ewowo naname aritaname dema buro ge mou-mesa yao awiya

dimao ine teng oko ara. 11 Arata nameeyero gosinonane ara: Tuwa Bayau meneTuwa Yesura mono iwaing auna emo Yudaoko sorero pungna, deka ayero nung nameYuda emo sorero pupuniya.” Ayero senaarauwa.

12 Ayero senu emo augaora atu mitiwaawong amimene apakana ge aung yeromitiwa ara. Mitiwa Banabato Paulo meneTuwa Bayaura burora nauwato be auneemo Yuda okora una atu tani putoungnedaigairo yaetose senu yewato auna geungwe yewato arauwa.

Yakobo mene ge tugata yena.13 Awongto ge tugata nete sero besug-

aiwato aune Yakobo mene ge eyero tu-gata yena, “Otao mani, ge sana nigipu.14 Tuwa Bayau nung emo Yuda okora unaatu emo ena pumai dubu nuna yaese gitaudubo nuna pu nunae-una gaina, auna geungwe awiya Simon mene yeti nigenaneara. 15 Nung ge sesiya, awiya porofetemene gitau deka ayero sewa ara. Poro-fetera ge gayao zo eyero mitiya era,16 Tuwa mene eyero siniya. Nane nete

kapetegairo buro

Dawidira kouboga wururusao awiya korayarinena.

Boga meko yao awiya nupema inanairopariniya.

17 Emo dubu sero awong dubu nana yaesesewang amimene Tuwa kau yerotamaese ayero yarinena ara.

18 Tuwa nung ge ayero keregairo serobutunasani nauna butunoiyaamimene ayero siniya arauwa.”

19 Yakobo mene ayero sero ge susuunoeyero sena, “Arare kotumao nana eyaoera: Emo Yuda oko Tuwa Bayaura unadesetiti neya aeno buro ge mou-mesa yaooko puganene. 20Arata awong nona ewiyayangduwaese sanene. Wo tuwa etegao enozawing pugao awiya oko minaese; kumaoko yaese; wo dubo aingsinowamaganowayu oko wosao yero nowa auna me oko mi-

Page 194: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 15:21 191 APOSOLO 15:41naese; wora yu okominaese.* Awongnonaayao awiya yangduwaese sanane tauyaiigi zo gaero puganene. 21 Awiya susuwaeeno yanene: Mosera sao tauyao ge awiyayemaoko otu napo sero zazagairo susuwakeregati nasani butunasani nauwa. Yemedeka ayero Sabat iya be sero yere ibu serozazagairo nigiti nonane, arare Mosera saotauyao ge oko wosari niya.” Ayero senaarauwa.

Awong igi zo emo Yuda oko eno pugaiwa.22 Arare aposolo aune gera gitau yao

awong dubura emo apakana tugata yewanigiwa teng yenu nunae-una emo etobepumuwa. Emo etobe awiya puro PaulotoBanaba aune dema igi puro Antiok napebabaetose sewa. Emo pumuwa auna zoyazo nuna Yuda. Yazo nuna zo Basaba.Zo yazo nuna Sila. Awongto dubura gitauyao yero nasani nauwato ara. 23 Awongawongto puro igi zo eyero sinasani gaeropugaiwa. “Ge nigao otao mani ninaeaposolo aune gera gitau yaore nae ge ni-gao otao mani nanae emo Yuda oko An-tiok napora Siriato Silisia tawingna atunowa, niye arugati nasani igi ewiya pu-gati nenane ara. 24 Nanae-una atu emoena buro niye taung aingso kapaese serotugata nasani kotumao ninae sisigaiwa,awiya nigiwangne. Arata nae ayero yaeseoko sao. 25 Arare nae ge awiya nigiroaugairo ge teng sero emo etobe taungnoninae-una iyengtiti nenane. Awongto otaonaname etobe Pauloto Banaba aune demaiyengtenane butuneya ara. 26 Pauloto Ba-naba mene Tuwa naname Yesu Kristo enonao nunato beba gera yewato ara. 27Arareemo etobe tamenane awiya Yudato Sila.Awongto ninae-una buro ge gainenane gedekaongka awiya be mene tugata yayatonigarineya. 28 Oweno mene siniya naeniye eno buro ge mou-mesa yao zo okosusumari nenane. Wini ge ewiya gege pu-gari sero sesenane teng yetiya ara. 29Niyewo tuwa etegao eno zawing pugao aunagoita wora yuta wo dubo aingsao maga-yao yu mokora mitao, awiyata kuma yao,

awiya yangdoro baingtipu. Nona awiyayangduwarineya, awiya iwaing yariniya.Ge karauwa. Tuwa aune dema neupu.”

30 Ayero sero gaero aune dubu meneemo iyengtiwa bamuwa ara. Bautunetebaungno Antiok nape kasa yero Yesuradubu yau sewa augaiwa igi pugaiwa.31 Pugaiwa zazagairo wini ge sero gaewaawiya giro dubo iwaing yenu yawa yawayewa ara. 32Nupema Yudato Sila awongtoporofete yero nauwato, arare awongtoge daigairo tugata nasani Yesura dubusoga yewato tau yewa ara. 33 Awongtoiya be ena atu nete aune emo awongtoiyengtiwa auna-una nupema kapetegairobabari sewato giro dubo iwaingne yawayawa nasani iyengtiwa. 34 [Arata Silamenezo awong aune dema katu mitari senaarauwa.]

35 Pauloto Banaba awongto Antiok napemitauwato. Atu mitasani emo ena aunedema tairo Tuwara ge tugata-magatanasani nauwa arauwa.

Pauloto Banaba gausewato.36 Atu nawe Paulo mene Banaba

eno eyero sena, “Nao gitau Tuwaraburora bautunasani Tuwara ge tugatayewangnonapo sero otaomani nanao kasayewa awong nono nowi awiya baungnogainano.” 37 Ayero senu giro Banabamene Yohane Mak awongto aune demababaise sena ara. 38 Mak nung gitauawongto aune dema bautunete Pamfiliatawingna atu buro iniro tau oko yaoawongto yangdoro yesese yena, ararePaulo mene nung awongto aune demababao awiya giginu teng oko yao yena.39 Susuwa auna atu Pauloto Banaba gebetinete gausewato ara. Gausero Banabamene Mak puro wang selire auna witiroSaipras gutura bamuwato ara. 40Ora Paulomene zo Sila pungnu Yesura dubu meneawongto Tuwara burora iyengtiti nasaniTuwa awongto diya yaise wawong nuna-una pugaiwa bamuwato ara. 41 BaungnoSiria tawingne Silisia tawingne awiya

* 15:20: Yerusalem atu augaiwa amimene nona siwongpatige gazewa. Auna etobe awiya Paulo mene demagazinauna. Nona awiya era: Kuma yao, aune wo tuwa etegao eno pugao. Arata nona etobe ewiya zo Paulo meneoko gazinauna: Wo dubo aingsinowa maganowa, aune wora yu. Nona etobe awiya gitau gazewa, arata ago gazao geoko pugao yewa, auna susuwa era. Tuwa Bayau nung sao tauyao ge Mose eno pugaina be aune eyero sena, “Nao awiyawora yura atu mitiya, arare yu soyariniya, awiya wo magayariniya.” Ayero sero wora yu oko mininaese sena. ArareYuda emo baunomene wo dero aune yu okomininauwa. Aeno Yerusalem atu augaiwa amimene emo Yuda oko awongdema wo dero wora yu oko minaese sero gazao ge pugaiwa ara. Awiya Yuda emo bauno mene gaya meko yoiye seroayero yewa ara.

Page 195: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 16:1 192 APOSOLO 16:20businasani Yesura dubu enowini ge tugatayero bamuwato arauwa.

16Paulomene Listera nape atumani zo yazo

Timoti sorenu nung aune dema nasani nauna.1 Pauloto Sila mene bautunete Derebe

aune Listera napo auna kasa yewato. Lis-tera nape atu Yesura ge nigao mani zoyazo nuna Timotimitasani nauna. Ai nunaYuda bauno Yesu tumo didinauna, aratamaung nuna Grik emo. 2 Listera auneAikoniam napora ge nigao dubu awongTimoti giro ara tapunasani nauwa ara.3 Arare Paulo mene Timoti nung aunedema naise sena. Ora tawing auna Yudaemo nasani nauwa amimene maingnamaung nung Grik emo awiya giro aungyewa. Arare Paulo nung Yuda emo meneTimoti giro aratamaese sero taung aingsonuna kapena ara. 4 Ayero yero aune irop-uro napo sero bautunasani aposolota gitauyao mene Yerusalem nape atu sao tauyaoge sewa awiya dimaese sero Yesura dubutugata yero bamuwa ara. 5Atu nasani buroyewa Yesura dubu auna tumo diyao tauyena. Ayenu emo ena mene wari be serobaungno tairo baungno tairo ayero yewadubu bainakama yewa arauwa.

Paulo mene atiyo yero Masedonia emo zogigina.

6 Awong Asia tawingna atu ge tugatayari sewa Oweno mene awang senu giroFirizia tawing aune Galata tawing aunatowang bamuwa. 7 Baungno Misia tawingtani yao auna kasa yero Bitinia tawingnababari yewa Yesura Oweno mene deka atubabao awang sena. 8 Awang senu giroawong Misia tawing busero baungno witobago enabara atu Troas nape kasa yewaara. 9 Atu kasa yero pingne Paulo meneatiyo yero nona eyero gigina: Masedo-nia emo zo mene nuna-una benaungnaatu dopero wawa sero ge eyero sena,“Ning buwagairo bung Masedonia taw-ingna yero nae soremase.” 10 Paulo nungnona awiya giginu eyero sewangne, “TuwaBayau mene name Masedonia tawingnabaungno Bowi Iwaing tugata yanenesesiniya ara.” Ayero sero babari sero kora-makora yewangne arauwa.

Bauno Lidia mene Kristen yena.11Nae kora-makora yero wangna witiro

Troas napo doro darama ayero bautuneteSamotres gutura kasa yewangne. Iya

gainu atu bautunete Neapoli nape kasayewangne. 12Atu wangna atu wosiro bau-tunete Filipai nape kasa yewangne. Napoawiya Masedonia provinsra napo bainazo ara. Roma emo mene napo aunamaung yero nasani nauwa. Arare naenapo auna wari be ena atu naungwaneara. 13 Atu naungwane Sabat iya be kasayenu napo bautara ou zo mitoiya aunaatu eyero sinasani bamuwangne, “Yudaemo isa buro yero nowa auna kakamozo ou pae atu mitita baungno ganene.”Ayero sero baungno atu mani bauno au-gairo mitiwa awiya taungno mitasani getugata yewangne ara. 14Nunae-una baunozo mene Tuwa Bayau sou yero nasaninauna, yazo nuna Lidia. Nung mo yuyaoowere zuma bainane auna stowara ai.Nung Tayataira napora. Bauno awiyaTuwa mene senu kotumao nuna zawa-gainu nung Paulora ge dawong yaweronigina. 15 Ayenu giro nae nung aw-iso nuna aune awiya ge ou suwewangneaune nung nae eno eyero sena, “Niye nagigeya Tuwara mani me nena, arare garonana-una witiro mitao-masi yepu.” Ayerosinasani gewera yenu giro witi garo nuna-una yewangne arauwa.

Pauloto Sila bunao gare pugaiwa.16 Be zore nae isa saora kakamo auna

bautunewangne soumani baunodi zomene nae tauna. Mani baunodi awiyanung sewa-sewa bauno, nung ititi mekopuro nasani nona ago emo baunona unakasa yari nauna awiya keregairo nasaninauna. Ayero nasani wau moni watipunaunu butunaunu mamono nuna menepupunasani nauwa ara. 17 Arare nungamimene nae be ozaung taungno naeago nasani wawa sero eyero sinauna,“Emo emimene Tuwa Bayau bainakamaauna buro-mani yero nasani iwaing yaeseauna nagibo niye eno sero gipero ayeronowa.” 18Wawa awiya wari be giti sinawedunu giro Paulo nung ge awiya bereyayenu giro kapetegairo ititi meko enoeyero sena, “Na Yesu Kristora bera sanabaunona mokora atu kasa yero baung.”Ayero senu ititi meko awiya mena kasayero bauno awiya doro baungna. 19 Ayeroyenu mani baunodi auna mamono menewau moni nunae kasa yaora nagibo aungyenu giro Pauloto Sila iniro watiuno purobaung napo mokora yero emo gitau yaoraaugaora pugaiwa ara. 20 Pugairo zaz eno

Page 196: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 16:21 193 APOSOLO 17:4eyero sewa, “Awongto Yuda emo menenapo naname-una buro napo nanamegera yero nowato ara. 21 Ayero nasanitani-butani seka name Roma emo meneyao teng oko, o tani ena sao tauyao genaname mene gaziniya awiya taungnopuro neyato.” 22 Ayero sewa emo dububaina dopero mitiwa amimene awongtoeno tini kapao puro awongto puro iwonewa gitau yao mene taung wori nunatoiniwa kerenu dutugairo waung menedaese sewa giro 23waung mene yanakanadero aune etobe deka ayero bunao garepugaiwa ara. Pugairo awongto awang yerobabowito sero diya mene awongto diyayero baingtaise sewa ara. 24 Ayero sewagiro awongto bunao garo towang daungauna pugairo te nunato i parawekaomenewekenu awiwato arauwa.

Bunao garora diya mene Kristen yena.25 Ping towang singsang gairo aune

Pauloto Sila mene Tuwa Bayau yere isaremene bowi newato bunao emo ena menenigiti nasani mitiwa 26 dumi bainakamaipenu bunao garora ziwong ipenu towaobe apakana iwewa emo apakanana bunaobesewa ara. 27 Ayero yenu bunao diyamene awao masira atu igo ago yero irop-uro towao be apakana iwao gege girobunao emo zanero aung yewita ayerosero iwi nuna geing ipura auna atu in-inu gururu senu puro nuka nutope ga-yari sero nenu giro 28 Paulo mene wawasero eyero sena, “Taung nina oko gerayase. Nae apakana ayero teng mite-nane era.” 29 Ayero senu diya menedamana eno senu awiso nuna damana pu-gaiwa mena bunao garo mokora toiro te-wawong ipenu Pauloto Silara una koinggaina. 30 Ayero yero garo mokora atuyuno puro baungno daung yero awongtoatata yero sena, “Emo tuwa nana, na nonoyana Tuwa Bayau mene na sorero purokora yariniye?” 31 Ayero senu awongtoabena eyero sewato, “Ning aune dubunina aune Tuwa Yesu Kristo tumo diyayaaune Tuwa Bayau mene niye sorero purokora yariniya.” 32 Ayero sero nung aunedubu nuna awiya Tuwara ge tugata yewatoara. 33Tugata yewato nigiro diya amimeneping aune awongto yuno puro baungnowaung iso awiya saero dowena. Ayero yeroaune senu awongto nung aune dubu nunaawiya ge ou suwewato ara. 34Ayero yewatoawongto yuno garo nuna-una puro witiro

senu nona saiwa miniwato ara. Be aunediya nung dubu nuna aune awong TuwaBayau tumo diwa sorero puro kora yenugiro yawa yawa yewa arauwa.

Zaz mene sewa Pauloto Sila bunao gareatu kasa yewato.

35 Iya gainu zaz mene polis iyengtiwabaungno eyero sewa, “Emo etobe besebabaeto.” 36 Ayero sewa diya mene nigiroPaulo eno eyero sena, “Na nito iyengtanababaetose zaz mene ge pugeya bumiya,arare nito kasa yero baungno monone ne-uputo.” 37 Ayero senu Paulo mene po-lis aeno eyero sena, “Nato Roma emoranapo zora atu kasa yewangto, arare natoRoma emo ara. Arata awong nato tebebaemo baunona ditira atu susuwa nanatooko nigao aune waung mene dero puropu bunao gare geya. Ayero awong nonoyero nato opene iyengtitinei? Ayero okomitiya. Nuka nuyetope buro nato sayababaneto.” 38 Paulo ge ayero senu polisamimene yesese yero baungno zaz tugatayewa awong emo etobe Roma emora napozora atu kasa yewato auna bowi nigiroawang yewa ara. 39 Awang yero nunatouna buro awongto yupu nasani kora yerobunao gare atu puro kasa yero napo nunaeyangdoro babaetose sewa ara. 40 Ayerosewa awongto bunao gare atu kasa yeroLidiara gare baungno Yesura dubu girosoremao ge ena sinete aune napo awiyayangdoro bamuwato arauwa.

17Pauloto Sila Tesalonika nape bamuwato.

1 Pauloto Sila mene Amfipoli napekasa yero napo awiya yangdoro bau-tunete Apolonia nape kasa yero nupemanapo awiya yangdoro bautunete Tesa-lonika nape kasa yewato ara. Atu Yudaemora yere ibu zo mitauna. 2 Arare Paulomene yere ibura bautunasani nauna dekaayero napo auna atu mitasani Sabat iyabe etama yere ibu nunae-una toiro awongaune dema mitasani Tuwara ge gayao za-zagairo sero nigiro ayewa. 3 Ayero nasaniTuwara ge gayao auna susuwa tugata-magata nasani eyero sena, “Sorao Emonaname Kristo amimene yaya taungnomagayero aune magayaora atu seka yeroiropaise sao awiya ge gayaora atu mitiya,ge awiya Yesura una atu me yena. ArareYesu niye eno keregatinena nung awiyaSorao Emo me ara.” 4 Ayero senu ena

Page 197: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 17:5 194 APOSOLO 17:23mene ge awiya nigiwa me yenu PaulotoSila aune dema susumuwa. Ayero yewaGrik emo Tuwa Bayau sou nasani nauwaawong daigairo mene deka ayero nunae-una susumuwa. Emo gitau yaora angsidaigairo mene deka ayero yewa. 5 Ayeroyewa Yuda emo mene awongto gigiwameko yenu awong emo memeko-mamekoena tebe-tabe nasani nauwa, awiya puroyumuwa augaiwa ge betero ayero yewabaungno Zesonna garo ziuno Pauloto Silapuro emora una waweng pugari sero kauyewa ara. 6 Awong awongto kau yero okotamao yero giro Zeson aune ge nigao enaawiya puro watiuno baung napo diya yaoemo auna-una yero wawa sero eyero sewa,“Emo ena mene emo bauno tawing serosero auna dubo sisigati nasani yero nowaamimene naname una kasa yeteya. 7 Kasayeteya Zeson mene awong kopa yero garonuna-una atu pugai miteya. Awong Romaemo tuwa Sisa auna ge awang sero emotuwa zo miti siya asineya. Yazo nuna Yesuara.” 8 Ayero sewa emo bauno aune napodiya emo aune amimene gigiwameko yenaara. 9 Ayenu awong Zeson emo maingnemoni pugaese sewa wau moni diya enopugaiwa puro awong awang sewa bamuwaarauwa.

Paulo mene Beria nape atu ge tugatayena.

10 Ture inu Yesura dubu mene PaulotoSila mena iyengtiwa baung Beria napeyewato ara. Atu kasa yero Yuda emorayere ibu auna toiro ge tugata yewato ara.11Napo auna Yuda emo awong ge nigaoradubo eo yaore nasani nauwa. Yuda emoTesalonika nape atu nasani nauwa ayaoine oko. Awong Tuwara ge nigari seroara tapunasani nauwa. Arare PaulotoSila ge sewato ge nunato meta ge iwaoi, ayero sinasani be giti ge auna susuwatamari sero Tuwa Bayaura ge gayao zaza-gati nasani nauwa. 12 Ayero yero nunae-una emo bauno daigairo mene Yesu tumodiwa. Ayero yewa Grik bauno yazoredaigairo arita Grik emo daigairo menedeka ayero Yesu tumo diwa ara.

13 Paulo mene Beria nape atu TuwaBayaura ge tugata yenu nigiwa auna bowinuna mene Tesalonika nape baungnunapo auna Yuda emo mene nigiwa. Ni-giro buro Beria nape yero emo baunodubo uwaya Paulo eno tini kapao pumaeseyewa. 14 Ayero yewa ge nigao dubu mene

Paulo emo enane mena iyengtiwa napoawiya yangdoro bautunete wito bage kasayewa. Arata Silato Timoti awongto Be-ria nape katu mitiwato ara. 15 Arareemo Paulo aune dema bamuwa amimenenung Atens nape atu pugaiwa aune Paulomene awong eno eyero sena, “Niye yeseseyero baungno Silato Timoti saya mena bu-maeto.” Ayero senu awongnung yangdoroyesese yero bamuwa arauwa.

Paulo mene Atens nape atu ge tugatayena.

16 Paulo mene Atens nape atu otaoetobe awiya diya nasani tuwa etegao ikewao daigairo mitiwa awiya giro dubomou yena. 17AyenunungYuda emora yereibura toiro Yuda emo awong aune Grikemo ena Yuda emore dema nasani nauwaawong aune dema Tuwara ge sero nigiroayewa. Anasani wari be giti napo kakameatu emo taungno deka ayero ge sero nigiroayewa. 18 Ora napo auna emo nigaorenasani nauwa yazo nunae Epikurian dubuaune Stoik dubu, emo amimene Pauloaune dema ge wina-se yewa. Emo enamene Paulo eno eyero sewa, “Nung tawingsero tepu nasani emora kotumao ewego-papego yangtaka-betaka yero butunoiyaemo ayao amimene buro naname una etuno sari siniye?” Ayero sewa ena meneeyero sewa. “Nung tawing zora tuwa aunabowi siniya.” Ayero sewa, noeno okowata,Paulo nung Yesura bowi ge aune maga-yaora atu iropao auna bowi ge awiya senaaeno awong ge awiya sewa ara. 19 Ayerosero augaora kakamo zo yazo nuna Areoatu yuno puro witiro baungno naporadiya auna towang atu pugairo eyero sewa,“Ning ge seka sinesa awiya noeno sinesi?Sasa nigari sinenane. 20 Nae ge awiyagitau oko nigaoware nine yeme susuwarese niganene.” 21Atens napo susuware ese-ware awong ge bowi seka sero nigiro ayeronasani ungwe-maungwe daigairo nasaninauwa.

22 Arare Paulo mene Areo ge saokakamora atu baungno augaora towangatu dopero emo eno ge eyero tugata yena,“O Atens napora emo mani, na susuwaninae eyero gosinena: Niye tuwa agiagi sou yero nowa. 23 Na napo kakamoninae-una puma-sauma yero nasanituwa bowi yero nowa auna masi ninaeena gosinete aita zora owe eyero mitizazagena: ‘Aita ewiya tuwa zo name oko

Page 198: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 17:24 195 APOSOLO 18:10gao auna aita.’ Arare tuwa zo niye okogao sou yero nowa auna susuwa niyeeno keregati nena. 24 Tuwa Bayau nungtawing yero auna tame atu nona apakanapugairo besugaina, nung amimene uritiretawingne auna Tuwa ara. Nung ibu emorawawong mene yao auna atu mitao-masioko yero noiya. 25 Ora nung nona zo kaunai emo mene buro yero taungno nungeno pugaine yao oko mitiya. Aung ara.Nune gege name eno naore owenonenona apakana awiya pugao gege pugatinoiya ara. 26 Tuwa Bayau mene emodekaongka yenu kasa yena auna dubununa daigairo kasa yero wisika serononane. Kasa yewangne senu tawing serosero zanero nonane ara. Gitau dubu gitioko kasa yaore Tuwa Bayaumene naora benunae arita tawing nunae-una tano awiyapugaina. 27 Awiya dubo naname meneTuwa Bayau kau nasani bautunete nungtamanenese kotungno ayero yena. Aratanung ake kowa, nung name emo dekaongdekaong auna nugu atu mitoiya. 28 Nameputoung nuna-una atu nasani buro yerononane. Emo nigaore ninae ena meneeyero sewa, ‘Name dema nuna-una atukasa yao.’ 29Namemani awiso nuna, arareemo awong dubo nunae-una golre silvaredabare mene ititi yero owe-kakawe iweroyero nowa awiya ganane Tuwa Bayau ineoko yaise. 30 Emo bauno diga yero nasaninaungwane Tuwa Bayau mene name ao-diro butunauna auna be aung yena. Arareyeme ewiya tawing sero sero emo baunodubo darawa yanenese siniya. 31 Awiyanoeno oko, nung be pugainu mitiya awiyakasa yai aune nung emobauno tawing serosero auna susuwa keregairo abena tengpugariniya. Orata emo zo awega-ziwegayaora buro awiya yaise pugaina. Pugairotawingna emo bauno apakana nung girobaingtanenese sero magayaora atu uwenuseka yero iropuro noiya.”

32 Paulo nung magayaora atu seka yeroiropaora ge senu ena mene nigiro nungpusugairo iwa, arata ena mene zo eyerosewa, “Ge awiya be zore sasa niganene.”33 Ayero sewa Paulo mene augao nunaeyangdoro baungna ara. 34 Arata emoena mene Paulo aune tairo Yesura dubuyewa. Nunae-una napora diya baina zoyazo nuna Dayonisio, aune bauno zo yazonuna Damari. Awongto aune ena demaYesu tumo diwa arauwa.

18Paulo mene Korinti nape atu Tuwara ge

tugata yena.1 Paulo nung Atens napo yangdoro Ko-

rinti nape baungna. 2 Baungno atu Yudaemo zo tauna yazo nuna Akuila. NungPonto tawingna atu kasa yena. Awongtobauno nuna Prisila aune dema Itali taw-ingna atu newato aune Roma emo tuwabainakama yazo nuna Klodio mene Romanapo sorero Yuda emo bauno apakanaawang sena ara. Ayenu awongto napoawiya yangdoro Korinti nape baungnobe maingkoka atu mitiwato aune Paulomene awongto tauna. Tauno nunato unabaungna ara. 3 Paulo nung seli gaeropugatinaunu moni mene zuma gaero garonauwa, deka ayero Akuila arore menenasani nauwato, arare nung garo nunatouna atu demamitasani soreuno buro demayewa. 4Paulo mene Sabat iya be sero Yudaemora yere ibura toiro Yuda emore Grikemore ge wina-se nasani nenu ena menege nuna nigiwa me yena arauwa.

5 Arare Silato Timoti Masedonia taw-ingna atu bumuwato aune Paulo menetaungna buro yangdoro ge tugata yaoraburo tau-tataware yero puro Yesu nungYuda emora Sorao Emo me auna susuwakeregairo sinasani Yuda emo eno tugatayena ara. 6Ayero yenuYuda emo awong genuna awang sero nung izewa giginu mouyenu nung awong puro pu bautara garisero taung wori nuna ibegainu popo wos-inu awong eno eyero sena, “Tuwa Bayaumene be bainana atu niye yangduwariniya auna susuwa awiya nana okowa, nikaninae gege ara. 7 Na niye yangdoroemo Yuda oko auna-una baungno awongge tugata yarinena.” Ayero sero awongyangdoro emo zo yazo nuna Titio Zas-tas, nung Grik emo mene Tuwa Bayausou yero nasani nauna, garo nuna-unawitiro mitao-masi yena. Garo nuna awiyaYuda emora yere ibura nugu mitaunaara. 8 Yuda emora yere ibura diya yazonuna Krispo nung aune awiso nuna awongamimene ge nigiro Tuwa tumo diwa. Nu-pema Korinti emo daigairo mene Paulorage nigiro Yesu tumo diwa. Tumo diwa giroPaulora dubu mene awong ge ou suwewaara.

9Ping zore Paulo atiyo yaine nenu Tuwamene nung eno eyero sena, 10 “Na ningaune dema nena ara. Emo mene ning

Page 199: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 18:11 196 APOSOLO 19:2eno oko nao meko yarineya. Napo eunaemo bauno dubu baina mene dubu nananeya, arare ning awang yao yangdoro tauyero ge tugata nasani neu. Ge oko yang-duwase.” 11 Ayero senu Paulo mene napoauna emo eno Tuwa Bayaura ge tugata-magata nasani nawe dunu dawang zore zoageware aung yena ara.

12Galio nungAkaya tawingna diya bainayero nasani nauna be aune Yuda emoawong ge tiro Paulo iwo nasani diyarauna puro bamuwa ara. 13 Puro baungnodiya eno eyero sewa, “Emo emimeneemo bauno sao tauyao ge dero TuwaBayau sou yaese yupunasani ato serosinoiya.” 14 Ayero sewa Paulo mene geabena sari sero yenu Galio mene Yudaemo eno eyero sena, “O Yuda emo, emoemimene tani mekota pasena mou-mesayao tamati siya, awiya na ge ninae ni-gana teng yatiya. 15 Arata niye ge gayaoninae aune emora yazo aune sao tauyaoge nika ninae auna ge buro nung enopugati neya arare nika niyetope sepu aungyae. Awiya buro nana okoware.” 16 Ayerosero tunenu garo nuna yangdoro bamuwa.17 Ayenu awong apakana amimene iburadiya Sostene saniro diya emora ditira atudero gera-gaira yewa. Ayero yewa diyamene giro oko gaine yero mitina arauwa.

Paulo mene kapetegairo Siria tawingnabaungno aune Antiok nape witina.

18 Paulo nung Korinti nape atu naweYesura dubu awiya wawong iniro awongarugairo aune Siria tawingna babari serowangna witina. Witinu Prisilato Akuilanung aune dema bamuwa. Wangna witarinasani Senkria nape atu giti ai nunakapena. Awiya noeno okowata, nungyemaoko oune giti ai nuna kapao awangsero Tuwa Bayaura benaungna atu senutauyena. Arare giti ai nuna oko kapaonawe dunu sao tauyao nuna-una be aungyena, aeno ayero yena ara. 19 Ayero yeroatu wangna witiro bautunete Efeso napekasa yena. Atu kasa yero Paulo menePrisilato Akuila napo auna atu yangdunumitauwato. Arata nung nuka nutope Yudaemora yere ibura toiro awong aune demaTuwara gera wina-se yewa ara. 20 Enamene nung awong aune dema naise sewanung awang sena. Awang sero awongyangduwari nasani eyero sena, 21 “TuwaBayau mene nigai na nupema ninae-una

kapete garinena.” Ayero sero Efeso napeatu wangna witiro baungna ara.

22 Bautunete Sisaria nape kasa yena.Kasa yero wang yangdoro witiro bau-tunete Yerusalem napora ge nigao dubutaungno awong aune dema otao-gamaoyewa ara. Ayero yero aune awong yang-doro Antiok nape kapetegairo baungnaarauwa.

Paulo mene burora baungnu be etamayena.

23 Paulo mene Antiok nape atu buromaingkoka yewa-yewa yero yangdoroTuwara bowi puro nupema baungna ara.Ayero Galata tawingne Firizia tawing aunabaungno napo ziuno Yesura dubu enowinige tugata nasani soreuno baungna ara.

24 Atu nenu Yuda emo zo yazo nunaApolo amimene Efeso nape atu kasa yena.Nung Alesandria napora emo. Nung emonigao bainakamane. Nung Tuwa Bayaurage gayao zazagati nasani nigiro baingtina.25 Ayero yero Tuwara nagibo gipewa girobaingtina. Giro baingtiro Yesura ge awiyazo oko wosopatao emo bauno eno tu-gata yero nasani nauna ara. Arata nungYohanena ge ou suwao awiya gege nigina.26 Nung Yuda emora ibura atu zayero getugata yena, awiya zizizi-zazaza aung, tauyero tugata yena. Ge ayero gipenu giroPrisilato Akuila mene nigiro nung puronunato una baungno Tuwa Bayaura nag-ibo giro baingtaise ge sero tugata-magatayewato ara. 27 Ayero yewato nung Akayaprovinsra babari senu giro Yesura dubumene nung sorepu nasani ge nigao dubuatu nasani nauwa aeno igi eyero gaewa,“Emo ewiya ninae-una butuniya, awiyaotao yepu.” Igi ayero gaero pugaiwapuro baungno Korinti nape kasa yero emobauno Tuwa Bayau mene soreunu nungtumo diwa, awong awiya soremao bainayena. 28 Ayero nasani Tuwa Bayaura gegayao awiya zazagairo Yesu nung SoraoEmome auna susuwa puro pu daung gairoemo baunona ditira atu ge wina-se nasaniYuda emora ge puro wosina.

19Paulo mene Efeso nape atu Yohanena

buro-mani ena tauna.1 Apolo nung Korinti nape atu nenu

Paulo mene tawing busero bautuneteEfeso nape kasa yero ge nigao dubu enatauna. 2 Tauno atata yero eyero sena,

Page 200: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 19:3 197 APOSOLO 19:22“Niye tumo diwa Oweno mene ninae-una toinuta?” Ayero senu awong abenaeyero sewa, “Aung ara. Oweno niya aunabowi nae oko nigao.” 3 Ayero sewa nu-pema atata yero eyero sena, “Ayero niyesusuwa nouna ge ou suwewi?” Ayerosenu awong eyero sewa, “Nae ge ousuwewa awiya Yohane mene emo baunodubo darawa yaese ge tugata nasani naunasusuwa aeno awong nae ge ou suwewaara.” 4 Ayero sewa Paulo mene abenaeyero sena, “Yohane nung emo baunodubo darawa yaese ge ou susunasani eyerosero tugata nasani nauna, ‘Nana-una bau-tara bumariniya nung awiya tumo dipu.’Ge awiya Yesu eno sinauna.” 5 Paulo geayero senu emo mene ge awiya nigiroTuwa Yesura yazora susuwa giro nungawong ge ou suwena ara. 6Nung awong geou suwero wawong nuna ziyo nunae-unapugainu Oweno nunae-una wosinu awongOwenona ge ewe-pape sinasani porofetemene saine yewa ara. 7 Emo ayero yewaauna zare nunae 12 arauwa.

Paulo mene Efeso nape atu ge tugata yeronasani nauna.

8 Paulo mene Yuda emora yere iburaozaung toitinasani Tuwara ge zizizi-zazazaaung putoungne ino etama atu ge tugatayero nasani nauna ara. Ayero yero awongTuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya aunage awiya gaya me yaise awong aune demaungwe-maungwe yero nasani nauna ara.9 Atu naunu emo ena awong ge nuna ni-gao awang yero Yesura ge awang sinasaniaugaora atu Tuwara Nagibo Sekawa awiyameko ayero sewa giro Paulo mene awongyangduna. Awong yangdoro Tuwara geara tamuwa emo dubu awiya yuno puroemo zo yazo nuna Tirano auna nigao garobaungno wari be giti Yesura ge tugata-magata yero nasani nauna ara. 10Atu nawedunu dawang etobe aung yena. AyenuYuda emore Grik emo awong Asia provin-sra atu nasani nauwa amimene apakanaTuwara ge nigiro aung yewa arauwa.

Siwara mani awiso 7 auna ungwe.11 Tuwa Bayau mene Paulo sorepu

naunu tani putoungne emo bauno menegitau oko gao awiya daigairo yero nasaninauna. 12 Awiya eyao era: Emo ena menePaulora taungna buro mo ta mobe nunaawiya puro baung yaya emo baunona-una nauwa iniro yaya aung naunu iwaingyero nasani nauwa. Anasani nauwa iwae

sorowe moko nunae yangdoro kasa yerobautu nauwa ara. 13 Yuda emo ena iwaesorowe tuninao emo yero soma serokeusuma yero nasani nauwa amimene goeisika iwae sorowe tunaora puro nasaninauwa. Arare Tuwa Yesura yazo bowiremene goe isika nunae yaise sero emo iwaesorowere aeno eyero sinauwa, “Yesurayazo bowire Paulo mene sinoiya aunabera babaese sinena.” 14 Awena mokoraatu Yudara pirisa baina zo yazo nunaSiwa auna mani awiso emodidi 7 awongamimene deka ayero yero nasani nauwa.15Ayero nasani sewa iwae sorowemene geeyero kapetegaiwa, “Yesu nae gao. Paulonae gao. Arata niye nami ing?” 16 Geayero sinasani emo iwae sorowere nungamimene gorobo bainakama yero maniapakana dero musuna-masuna nasanitaungwori nunae ininu kekeregainu taungteba yu ou suwaine yero gare atu sungnozanewa. 17 Ayero yewa tani auna bowimene kasa yenu Efeso nape atu Yuda emoGrik emo amimene nigiro awang yerogiro Tuwa Yesura yazo de ika gatinasaninauwa. 18 Ayero yewa ge nigao daigairomene kasa yero digara tani yero nasaninauwa awiya apakana gate dunene yewa.19Digara tani gate gairo emo goe isika buroyero nasani nauwa auna daigairo menegoe isika yaora buku arase gairo puro kasayero emo baunona ditira atu iyaora igiyewa ara. Buku igi yewa auna zuma nunaezazagaiwa 50,000 kina ayao yena. 20 Ayeroyewa Tuwara ge mene putoungne kasayero soma teng yena arauwa.

Paulo mene Yerusalem nape babari eoyena.

21 Tani awiya kasa yero aung yenu auneOweno mene kotumao zo Paulo eno pu-gainu nung baung Masedonia provinsrayero aune Akaya provinsra baungno napoteuno aune Yerusalem nape babari sena.Babari sero eyero sena, “Na Yerusalemnape kasa yero nete nupema kapete gairoburo aune baungno Roma nape kasa yari-nena.” 22 Arare babari sero soremao nunaetobe Timotito Erasto maze Masedoniaprovinsra iyengtinu gitau bamuwato ara.Nune mene zo Asia provinsra atu mitarisero nupema be maingkokaka gege susu-uno nauna arauwa.

Efeso atu emo dubu bainane mene Pauloeno tini kapenu ge betewa.

Page 201: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 19:23 198 APOSOLO 20:323 Be auna atu Efeso nape atu Tuwara

Nagibo Sekawara ge betao bainakama kasayena. Awiya susuwa eyao eno. 24 Ititisilva mene yero nao emo zo nasani naunayazo nuna Demitrio. Emo amimene ete-gao tuwa zo yazo nuna Atemis auna iburaititi mamani silva mene yero naunu emobauno mene zuma gaero puro nauwanung aune buro-mani nuna aune nunae-una atu moni mene daigairo kasa yeronasani nauna ara. 25 Arare Demitriomene buro-mani nuna aune silva buroyao emo ena awiya yausenu augaiwaeyero tugata yena, “Otao mani, niye buronaname amimene waumoni yupunoi kasanoiya, awiya gosineya. 26 Ayero emozo buro noiya yazo nuna Paulo. Niyesusuwa nuna nigiro gosineya. Nung Efesonape atu gege okowata, Asia provinsraemo bauno daigairo yuno dubo sisigatinasani eyero sero tugata yero noiya, ‘Ititiemora wawong mene yao awiya tuwame oko ara.’ 27 Nung ayero nai emobauno mene moni buro naname puro wo-saine yarineya. A gege okowata, tuwabainakamananameAtemis auna ibu awiyaiwo yaya wosariniya. Nupema Atemisrayazo bowire nuna wosariniya. Bauno tuwananame ewiya Asia provinsra ta tawingenana emo bauno apakana sou buro yeronowa auna yazo bowire awiya Paulo menepuro wosaese sinoiya ara.”

28 Demitrio mene ge ayero tugatayenu nigiwa tini kapenu be kerero eyerosewa, “Efeso napora Atemis nung tuwabainakama.” 29 Ayero sinasani ge betewanapo emo apakana ge gege betero baungaugao kakamora yewa. Ayero nasaniMasedonia emo etobe Paulo ago nasaninauwato yazo nunato Gayasto Aristakoawongto awiya puro iniro watiuno augaokakamora bamuwa ara. 30 Ayero yewaPaulo mene bowi nigiro giro emoraaugaora mokora babari senu ge nigaoemo mene sorewa ara. 31 Ayero yewa Asiaprovinsra emo gitau yao ena Paulora otaomani yero nasani nauwa amimene Pauloaugaora mokora baboiye sero, sao tauyaoge pugaiwa nuna-una baungna arauwa.

32 Augao masira atu emo ena awong gezo sewa, ena ge zo sewa, ayero nasani gebainakama betewa. Ayero yewa, awiyanoeno okowata, emo bauno dubu bainamene augaora susuwa oko gosinasanidubo eto yewa. 33 Emo awong ayeronewa Yuda emo awong otao nunae zo

yazo Alesanda, nung emora una towangatu doperomitinu ge saisemusugaiwa enamene gera susuwa gaise tugata yewa ni-giro gera masira baungno ge wina-se yarisero wawong sapi yena ara. 34 Ayero yenuemo awong nung Yuda emora benaungawiya gigiwa kasa yenu awong apakanadema tairo wawa sero eyero sewa, “Efesonapora Atemis nung tuwa bainakama.”Ayero sinewa aua etobe aung yena ara.

35 Ayero newa napora kuskus menege yangduwaese senu giro yangduwaawong eno eyero sena, “Efeso otao maninana, napo euna emo mene Atemis bainananame-una ibu aune daba nuna danguritira atu wosina auna diya nonane,awiya awe mene nuwegariniye? 36 Awiyaaung ara. Emo zo mene ge awiya ge iwaoayero sao ine oko mitiya. Arare niye tanimeko zo diti aung mene yaine yao eno,dubo ninae puro wosipu. 37 Niye emoetobe puro bumeya awongto amimenegitau otu nona ninae zo ibura atu okougaing pumuwato. Nupema awongtobauno tuwa naname oko izewato. 38ArataDemitrio nung buro-mani nuna auneawong amimene emo zo gaya meko yaigiro pasenana ge buro yaora be butunoizaz emo ge nigitinowa auna-una purobaungno saese. 39 Nupema ninae-unage zo mitai giro emo gitau yaora augaobainakama zo kasayai aune sepu aung yae.40 Niye yeme tini kapao ge susuwa aungsineya iwo kasa yari yetiya, awiya Romaemora gitau yaomene nigiro name yau saibaungno ge susuwa aung teba sero nungtugata yanane nigai oko teng yariniya.”41 Kuskus mene ge ayero sero tugata yenunigiro zanewa arauwa.

20Paulo nung baung Masedonia yero aune

Akaya provinsra baungna.1 Ge betao aung yenu Paulo mene

Yesura dubu senu augaiwa tauyero naesesero ge tugata-magata yero awong aru-gairo aune yangdoro baung Masedoniaprovinsra yena. 2 Tawing auna atu ikabaungno Yesura dubu atu nasani nauwaawiya tauyaese sero ge tugata-magatayero baungna. Bautunete Grik tawingnakasa yena. 3 Atu ino etama nawe witobage baungno wangna witiro Siria taw-ingna babari yenu Yuda emo ena menege pugairo nung babai dari sewa giro

Page 202: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 20:4 199 APOSOLO 20:24wang yangdoro kapetegairo ika Masedo-nia provinsra babari sena. 4 Emo awongemimene nung aune dema bamuwa ara:Beria napora Sopata, nung Pirora mani;Tesalonika napora Aristakoto Sekundo;Derebe napora Gayas, aune Timoti; auneAsia provinsra Tikikasto Trofimo. 5 Emoawong amimene gitau yero Troas nape atunae diya mitiwa. 6 Yuda emora iya yazoMagayao mene awong Daigaina auna beaung yenu nae Filipai nape atu wangnawitiro bamuwangne wari be 5 aung yenuTroas nape kasa yero awong tamuwangne.Atu kasa yero wari be 7 atu naungwanearauwa.

Paulo mene Troas nape atu mani maga-yao zo uwenu seka yena.

7 Nae Sarere pingne* bonene minariaugaingwane Paulo mene, “na gora iyagai niye yangdoro babarinena,” ayero seroawong eno ge tugata nasani nenu pingtuno tano yena. 8 Garo mokora ikamasi mitiwangne auna damana daigairomene waegati nasani mitiwa ara. 9 Aunemani zo yazo Yutiko amimene garo bemaingkora atu adungno desetiro mitasaniPaulo mene ge imokore susuuno tugatanena awiya nigiti nasani mitete auriti aw-ina. Auriti awinete garo be maingkokaauna atu zuwero dero magayero mitinuiniwa oko iropao yena. Garo ika tame atoetamara atu wosiro zuwena ara. 10 Ayeroyenu Paulo mene wosiro mani saniro puroemo bauno eno eyero sena, “Niye zire-buware oko yepu. Nung oweno nunakasaniya.” 11 Ayero sero garo mokoratoiro bonene pugainu miniwangne. Nonaminiro awong aune dema Tuwara ge seronigiro ayero newa iya gainu awong yang-doro baungna ara. 12 Mani iwaing yenupuro baung garo nuna-una yero atu dubominao aung yenu yawa yawa bainakamayewa arauwa.

PaulomeneTroas napo yangdoroMailitasnape baungna.

13 Paulo mene nae ena wangna witirodung ziruyero bautunanane nung ika buronae Asos nape atu tamari senu giro ayeroyewangne. 14 Atu taungno wangna witinudema tairo bautunete Mitilini nape kasa

yewangne. 15 Kasa yero atu nupema bau-tunewangne iya gainu Kio gutu daigaing-wane. Daigairo bautunewangne iya gainuSamos gutura kasa yewangne. Nupemaatu bautunewangne iya gainu Mailitasnape kasa yewangne. 16 Paulo nung iyabe zo yazo Pentekos awiya Yerusalemnapeatu gari sero mena babari sena ara. Aenonung Asia provinsra atu nai be aung yoiyesero, nae Efeso daigairo deka atu daramabautunete Mailitas nape kasa yewangnearauwa.

Paulo mene Efeso napora simai dubu aru-gaina.

17 Paulo mene Mailitas nape kasa yerobowi ge senu baung Efeso nape yenuYesura dubu auna simai gege sero purobumuwa ara. 18 Puro bumuwa Paulo menege eyero sero tugata yena.

“Na Asia provinsra atu kasa yero ninae-una atu buro nana zayero yewang awiyaapakana susuwara atu giro butunowa.19 Na taung nana puro wosiro Tuwasou yero naungwa. Ayero yero nasaninaungwa Yuda emo mene na iwo nasanidari sinauwa zire dubo minaore naungwa,awiya gosinowa ara. 20 Na soremao gezo oko pungyewang. Niye iwaing yaesekakameta garo sero gipinasani tugatanasani anasani naungwa ara. 21 AnasaniYuda emo aune Grik emo aune pasenanunae awiya yangdoro Tuwa Bayaura unakapetegairo Tuwa naname Yesu Kristotumo diyaese ge tau-tataware yao sinasaninaungwa.

22 Arare yeme ewiya Oweno mene nayupuni Yerusalem nape bautunena. Atubaungno kasa yana aune otu tani nonoyao mene nana-una kasa yariniye, awiyana oko gosinena. 23 Emaze gege gosinena:Bunaore yayare otu na diya mitiya. Awiyanapo sero yero nona Oweno mene na enokeregati noiya. 24 Arata na tawingna naoawiya gigena nona baina oko yero niya.Arare nagibo na eno sao awiya patirobabari aratapunona. Tuwa Bayaura monoiwaing auna Bowi Iwaing awiya tugatayanese Tuwa Yesu mene buro ge na enosena, arare buro awiya dubo nana meneyawa yaware nasani yana iwaing yaise ko-tupunona ara.

* 20:7: Sarere pingne. Yuda emo mene eyero sero nauwa: “Ture 6 kilok aune iya wari be zora be zayero noiya.”Ayero sero nauwa, arare Sande awiya Sarere ture 6 kilok aune zaniya ayero sero nauwa. Ge SABAT awiya GE TAUYAORASUSUWA auna atu tauno zazagairo susuwa dekaongka ayao garinesa.

Page 203: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 20:25 200 APOSOLO 21:1225 Aeno sana nigipu. Na Tuwa Bayau

nata Tuwa yero nariniya auna bowi getugata nasani ninae-una towang atuyero nona gosinowa, niye amimene agobenaung nana nupema oko garineya.26-27 Tuwa Bayaura kotumao na enopugaina awiya teng niye eno tugatayero aung yewang. Zo oko yangduwangmitoiya. Aeno na ge memokoba sananigipu. Zo nung gera yariniya, awiyapasena nuna nana-una oko mitariniya.28 Nika niyetope diya wina-ye nasanidubu ninae deka ayero iwaing diya yepu.Oweno mene niye simai nunae yero naesepugaina, aeno niye Tuwara dubu yu nunamene zumagaena awong awiya gipi nasanidiya yepu. 29 Na eyero gosinena ara.Na niye yangdoro bautunana emo enaeu sino ine gorobore amimene ninae-una atu kasa yero lama dubu oko ao-diyarineya. 30 Nupema ninae-una emoena mene iropuro Yesura dubu awiyadubu nunae yaese ge iwao ge mene seroyuno puro babarineya. 31 Arare niyeumo nasani neupu. Na dawang etamapingne iyare dubo minaore nasani winige nata-kanatare tugata yao awiya okoyangduwang wosina. Arare niye awiyakotupu nasani neupu.

32 Arare na niye Tuwa Bayaura wawengpugati nasani mono iwaing nuna auna gemene niye soremaise sinena. Ge nunamene dubo ninae sogayai tauyao tengniya. Wau Tuwa Bayaura gerao dubuapakana mene pumarineya, wau awiyage nuna mene niye eno pugao ine teng.33 Na ninae-una atu nasani wau ninaesilvata golta mo awiya eno dubo-dubooko yewang. 34 Na aune emo mani nananae wawong nana mene taungna buronaungwa nona kasa yero nauna, awiyagosinowa. 35 Taungna buro tau-tatawareyero nasani emo sime-sime nao awiyamono pupunasani kora yaese auna nagibopapati nasani susuwa gitau niye gipewang.Arare niye nagibo dekaongka awiya papatinasani Tuwa Yesu mene ge eyero senaawiya kotungpu, ‘Emo bayao yero nonapugatinoiya auna yawa yawa mene emonona pupunoiya auna yawa yawa awiyadaigatinoiya.’ Tuwa Yesu mene gitauayero sena arauwa.”

36 Paulo nung ge ayero sero aung yeroawong aune dema boma gaero isa sena.37 Isa senu Paulo saniro toko yero zire-buware yewa. 38 Nung gitau ge eyero

sena, “Niye benaung nana nupema okogarineya,” ge awiya nigiwa mou-mesabainakama yenu zire-buware yewa. Ayeroyero aune nung wangna pugaiwa arauwa.

21Paulo mene Yerusalem nape babari sero

wangna witina.1 Nae awong yangdoro wangna witiro

nagibo dekaongka wuyero bautunete Kosgutura kasa yewangne. Iya gainu Rozagutura kasa yero yangdoro atu bautunetePatara nape kasa yewangne ara. 2 Ayeroatu wang zo Fonisia tawingna babari seronona pupunenu taungno auna witiro ba-muwangne. 3 Bautunete Saipras gutu ditimene gege giro deung wawong meporaatu mitinu daigaingwane ara. Ayero bau-tunete Siria tawingna kasa yero Taya napewitiwangne ara. Atu wang mene nonapuro pu ika gaina. 4 Ayero nenu nae napeatu witiro Yesura dubu taungno wari be7 ayao atu mitete duwangne. Atu mi-tiwangne Oweno mene awong eno senugiro Paulo Yerusalem nape baboiye seroawang sewa. 5 Mitete babaora be bunugiro emo bauno mani awisore apakanairopuro nae puro napo yangdoro baungwito bage yewa. Ayero yero bage atu bomagaero isa sero aune wina-arugairo aunenae 6 wangna witiwangne awong yeseseyero baung nape yewa arauwa.

Porofete Agabo mene tani Paulora unaatu ago kasa yari nena auna ge sena.

7 Nae Taya napo doro bautuneteTolemes nape kasa yewangne. Kasayeroatu Yesura dubu taungno ping dekaongkaawong aune dema awiwangne. 8 Iya gainubautunete Sisaria nape kasa yero Filiptaungno garo nuna-una atu awiwangneara. Filip nung soremao 7 Yerusalem atugitau yangtagaiwa auna zo. 9 Mani nunabaunodidi 4 ibono oko atao nasani nauwaawong amimene porofetemene saine yeronasani nauwa. 10Arare nae atu be susuunonaungwane Yudaya tawingna atu porofetezo yazo nuna Agabo mene nanae-una kasayena ara. 11Kasa yero Paulora geing ipuradutugairo amimene te-wawongnuka nunabunero eyero sena, “Oweno mene geeyero siniya, ‘Ipura geing euna maungnung Yerusalem nape baungno kasa yaiYuda emo mene nung eyero bunero emodubu zora waweng pugarineya ara.’ ”12 Ge ayero senu nae aune napo susuwa

Page 204: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 21:13 201 APOSOLO 21:29amimene Paulo Yerusalem nape witoiyesero yangduwaise sewangne ara. 13 Getauyao sewangne giro eyero sena, “Niyenoeno zi sinasani dubo minao na enopugatinei? Na Yerusalem nape atu TuwaYesu eno yero nasani bunao tamao gegeokowata, nung eno yero magayari adekadema kotupu nasani yero nona ara.”14 Ayero senu nae ge sewangne oko nigaoyenu giro yangdoro eyero sewangne,“Tuwara ge me yaise.”

Paulo nung Yerusalem napora emo gitauyao dubu auna-una baungna.

15 Wari be ena aung yenu Yerusalemnape witari sero nona kora yero atiragugumuwangne. 16 Ayewangne giro Sis-aria napora ge nigao ena mene nae aunedema bamuwa. Awong nae puro pu emozo yazo Neson auna gare gaiwa toiwangne.Nung Saipras gutura atu kasa yao. Nung genigao matu ara.

17 Arare nae atu iropuro bautuneteYerusalem nape kasa yewangne Yesuradubu mene yawa yawa nasani nae aru-gairo otao pumuwa. 18 Ayero yewa iyagainu Paulo mene nae yunu Yakobora unagare toiwangne ara. Toiro atu mitiwangneYesura dubu auna gitau yao apakanaamimene nuna-una augaiwa. 19 AugaiwaPaulo mene wawong nunae iniro auneTuwa Bayau mene nung soreunu emoYuda okora una atu buro yenu me yenaauna ungwe zo za oko yangduwao dirobesugaina arauwa.

Zawing pugaora ge Paulo tugata yewanigina.

20 Paulo mene ge ungwe yero besug-ainu aune awong Tuwa Bayau bowi yeroPaulo eno eyero sewa, “O otao, susuwa zosanane gi. Yuda emo tausen giti meneYesura dubu yero nowa. Awong apakanaYesu tumo didinasani Mosera sao tauyaoge awiya iniro baingtiro puro yero nowaara. 21 Arare ge nina eyero butunoi nigitinonane: Yuda emo, emo Yuda okora unatowang atu yero nowa awong Mosera saotauyao ge yangduwaese tugata yero nosisiya. Ayero nasani mani mamani nunae-una taung aingso kapao awang sinosisiya. Yuda emora nao awiya yangduwaesesinosi siya. 22 Napo euna ge nigao emoawong ning eno ayero sinowa, arare nonoyarinenine? Ning Yerusalemnape bumesaauna bowi nigarineya. 23 Arare nae ge

zo sanane ye. Nanae-una emo siwong-patige mene Tuwa Bayaura benaungnaatu sao tauyao nunae sewa, arare gitiai nunae oko kapao tebeba yero nowa.24Arare ning awong aune dema tairo nameYuda emo mene taung saero pewayeronari sero Tuwa Bayaura ibu bainana atutaung saitinasani nonane auna tani awiyaye. Yero zawing pugaora tani nunaeauna zuma gayasa giti ai nunae kapae.Ning ayero yasa ning giro ning eno eyerosarineya, ‘Ge nuna bununigiwangne awiyame aung. Nung Mosera sao tauyao geawiya dipunasani yero noiya.’ Ning enoayero sarineya. 25Ora emo Yuda oko tumodiyaore awongwo tuwa etegao eno zawingpugao awiya oko minaese, wora yu okominaese, wo dubo aingsinowa magayeronowa yu oko wosao yero nowa auna meokominaese, kuma oko yaese— nona ayaoawiya yangduwaese name ge teng sero igizo gaero pugaingwane ara.” Ayero sewaara.

26 Ayero sewa Paulo mene ge nunaenigiro emo siwongpatige nuna-una susu-unu iya gainu nung awong aune dema pe-wayero nari sero taung sayaora tani awiyayena. Ayero yero ibu bainana atu toirotaung saero pewayero naora buro aunabe aung yaora be pugari o nupema zaw-ing pugao nunae dekaong dekaong aunabe pugari sero pirisa dubu tugata yenaarauwa.

Paulo ibu bainana atu nenu pumuwa.27 Taung saero pewayero naora buro

yari sero sewa auna wari be 7 awiyaaung yari sero nenu Paulo mene ibubainana atu toiro nenu Asia provinsraYuda emo awong nung giro emo apakanadubo uwewa zabu buro sero yewa. 28Dubouwero Paulo saniro puro wawa sero eyerosewa, “O Isreli emo, bungpu. Nae sore-mae. Emo emimene tawing sero seroauna atu nasani Yuda emo name iwo yeronasani sao tauyao ge naname aune ibubaina naname eune puro wowosi nasaninoiya. Ayero yero emo Yuda oko ena yumiibu naname euna toiro ibu dang ewiyayeteya beingtire yetiya.” 29 Ayero sewa,noeno okowata, gitau Paulo mene Efesoemo zo yazo Trofimo aune dema nape atupuma-sauma yenu gigiwa. Arare awongoko giro baingtiro eyero sewa, “Ibu bainananame ewiya emo Yuda oko mene towaoteng oko, emaze nung emo Yuda oko zo

Page 205: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 21:30 202 APOSOLO 22:11yuno puro toiya.” 30 Ayero sewa Yudaemo apakana tini kapenu suno buro nungzimuwa. Ayero yewa emo ena mene Pauloibumokora atu iniro watiuno purowosiwaara. Puro wosiwa ibura towao be gazewa.

Gorobo emora gitau yao mene Pauloemora waweng atu sorena.

31 Emo awong Paulo puro daya maga-yaise newa bowi amimene Romana goroboemora gitau yaora-una baungnu nigina,“Yerusalem emo bauno apakana winadeneya ara.” 32 Ge ayero nigiro girogorobo emo wosaota witao apakana puromena bamuwa. Bamuwa emo Paulo de-dunewa awiya gorobo emora gitau yaoaune gorobo emora dubu aune awiya kasayewa giro yangduwa. 33 Ayero yewagorobo emora gitau yao mene kasa yeroPaulo iniro seni etobe mene bunaese senubunewa ara. Bunewa gitau yaomene atatayero sena, “Nung aweni? Nung pasenano yetiye?” 34 Ayero senu awong ena gezo sewa, ena ge zo sewa, ayero nasanige betao buro yewa ge susuwa oko nigaoyero giro senu gorobo emo mene Paulopuro ibu tauyao auna bamuwa. 35 Ayeroyewa Paulo nung baungno nirira witarisero yenu emo awong ziuno gorobo bainanewa giro gorobo emo mene Paulo di-ungno puro nirira witiwa. 36 Emo dububainakama mene awong ago nasani wawasero eyero sewa, “Depu magayae.”

Paulo mene susuwa nuna Yuda emo enokeregaina.

37 Gorobo emo mene Paulo puro garomokora towari sero newa nung goroboemora diya baina atata yero sena, “Nanigasa ning eno ge zo saine yao teng nita?”Ayero senu diya baina mene eyero sena,“Ning Grik ge nigao ing? 38 Gitau Izipemo zo mene Roma gavman aune winadeyari sero mani gorobore 4,000 yuno puroeu yanawira bamuwa. Ning emo arita zoewe ing?” 39Ayero atata yenu Paulo meneeyero sena, “Na Yuda emo ara. Silisiaprovins Taso napo baina auna atu kasayewang. Na ning atata nena. Ning nigasana emo eno ge maingkoka tugata yane.”40 Ayero senu niginu Paulo nung niriraatu dopero wawong puro pu ika gainugiro emo ge yangdoro bisi sewa Yuda gesinasani awong eyero tugata yena.

221 “Otao mani arita babuze nana, na

pasena aung awiya gaese susuwa nanasana nigipu.” 2 Paulo nung ayero sinasaniYuda emo ge nunae-una ge senu nigiro geaung yero mitiwa. 3 Ayero mitiwa nungnupema susuuno eyero sena, “Na Yudaemo. Na Silisia provins Taso napo aunaatu kasa yewang. Arata nanapoYerusalemeuna atu nigao gare nawe baiwang, Gipaoemo Gamelielra una atu nasani naungwaTuwara ge gipinasani nauna. Ayero nasanibabuze nana-una sao tauyao ge apakanadimanese gipenu dipunasani naungwa.Arare niye yeme Tuwa Bayaura ge enogorobo putoungne neya na deka ayeronasani naungwa. 4 Ayero nasani emobauno Tuwara Nagibo Seka ago nasaninauwa awiya magayaese sero iwo nasaniemore baunone bunero bunao gare atupugati nasani naungwa. 5 Pirisa bainaaune gitau yao dubu awong susuwa nanagosinowa, arare ge sinena ewiya ge meayero sarineya ara. Arare awong amimeneYuda otao mani naname Damaskas napeatu nowa aeno igi gaero eyero sinasanipugaiwa puro bamuwang, ‘Na emo baunoNagibo Sekara atu nowa awong awiyataungno bunero puro bung Yerusalemyana pasenana abena yaya tamaese.’

Paulo nung Kristen yena auna ungwedina.

Apo 9:1-19; Apo 26:12-186 Igi ayero sero gaero pugaiwa puro nag-

ibe atu bautunete Damaskas napo nugunewang wari towang dodopinenu auneuritira atu waegao bainakama mene menaozaung nomi wosaine yero na ziuna ara.7 Na ziunu zuwe tawingna gairo mitasaniwawa eyero nigiwang, ‘Saulo, Saulo, ningnoeno na dero tuninasani nosi?’ 8 Ayerosenuna eyero sewang, ‘Tuwa, ning aweni?’Ayero sewang nung eyero sena, ‘Na derotuninosa, Yesu Nasarete napora, na ara.’9 Emo na aune dema newa awong awiyawaegao gege gigiwa, arata ge na eno senaami zo oko nigiwa. 10 Ayenu na atatayero eyero sewang, ‘Tuwa, na nono yanesesinesi?’ Ayero sewang Tuwa mene na enoeyero sena, ‘Ning iropuro Damaskas napebabasa buro yasese sao mitiya awiya ningeno tugata yarineya.’ 11Ayero senu babarisero yewang arata waegaomene diti mokonana gaenu sikiuna. Arare pagari seroyewang teng oko yenu giro emo mani

Page 206: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 22:12 203 APOSOLO 23:2nana mene na wawong gaero puro baungDamaskas nape yewa arauwa.

12Napo auna emo zo nasani nauna yazonuna Anania, nung sao tauyao ge awiyaetutero ago nasani nauna, arare Yuda emonapo auna atu nasani nauwa amimeneAnania giro aratapu nasani nauwa. 13 Emoamimene nana-una kasa yero nana nuguatu dopero na eno eyero sena, ‘Otao nanaSaulo, diti nina pagaise.’ Ayero senuna mena diti pagairo nung gigiwang ara.14 Ayero yewang ge eyero na eno tu-gata yena, ‘Aya-ewowo naname una TuwaBayau mene aratamao nuna keregai gas-ese, o etutero naora Maung gosinasani benuna-una atu ge nigasese ning pumiya.15 Arare ning buro-mani nuna yero tanigigesa o ge nigesa auna bowi tawing seroemo bauno eno tugata yero babarinesa.16 Ning noeno tebeba mitesi? Ning irop-uro, “Yesu, ning Tuwa nana,” ayero sasaaune ning ge ou suwanane pasena ninadisariniya.’ Anania mene na eno ayerosena arauwa.

17 Arare na Yerusalem nape nupemakapete gairo Tuwa Bayaura ibu bainanaatu toiro isa sinasani atiyo yaine yeroTuwa gigiwang. 18 Gigiwang nung naeno eyero sena, ‘Napo euna emo menebe nina-una atu ge nana nigiro awangsarineya. Arare ning Yerusalem napoyangdoro mena baung.’ 19 Ayero senuna abena eyero sewang, ‘Tuwa, na yereibu sero baungno ning tumo didinowaemo dubu awiya puro bunao gare pugairowaung mene dero nona, awiya napo eunaemo mene giro baingtitineya. 20 Nupemabowi sao emo nina Stiwen dari sero taungwori nunae dutugairo gurutu yewa diyamitiwang Stiwen dewa gigiwang iwaingyena, awiya dema gosineya.’ 21 Ayerosewang Tuwamene eyero sena, ‘Ning koramakora ye. Iyengtana tawing ake emoYuda okora una babase.’ Tuwa mene naeno ayero sena ara.” Paulo mene ayerosena arauwa.

Paulo waung mene dari sero aune yang-duwa.

22 Emo awong dawong yawewa Paulomene ge ena tugata yena. Arata nungemo Yuda okora una babaora ge senuemo dubu baina amimene wawa seroeyero sewa, “Emo ayao awiya aung yaise!Nung noi meko yero noiya.” 23 Ayerowawa sinasani taungwori nunae imomoko

awiya dutugairo isiwi-asawa nasani popoau ika gatinewa giro 24 gorobo emoradiya mene senu gorobo emo mene Paulopuro garo nunae-una witiwa ara. Ayeroyero aune Yuda emo awong noeno geyanakana betinewa, auna susuwa gari serogorobo emo mene Paulo waung menedaya aune susuwa nuna keregai gari senaara. 25 Ayero senu awong Paulo waungmene dari sero te-wawong nunawo aingsomene bunewa Paulomene gitau yao nunaewosao zo dopero mitinu giro atata yeroeyero sena, “Na Roma emo. Niye nakotora pugeya oko zuwetenare niye nawaung mene teba dari sineya awiya tengyarinita?” 26 Ayero senu gitau yao nunaewosao amimene baung diya bainana-unayero eyero sena, “Nono yari sero nesi?Emo awiya nung Roma emo.” 27 Ayerosenu diya baina amimene Paulora unabaungno atata yero eyero sena, “Ning se.Ning Roma emo me ing?” Ayero senuPaulo mene eyero sena, “Awiya me ara.”28 Ayero senu gorobo emora diya bainaamimene eyero sena, “Na moni ewezomene Romana gavman zuma gaewangaune na niginu Roma emo me yewangara.” Ayero senu Paulo mene eyero sena,“Ora nane mene zo aya nana na Romaemora napo zora atu puna, arare na Romaemo yero kasa yewang.” 29Ayero senu giroPaulo dari newa awiya mena yangduwaara. Arare gorobo emora diya baina menePaulo nung Roma emo awiya giro eyerosena, “Na noeno Roma emo ewiya senimene buneteni?” Ayero sero nung demaawang yena arauwa.

Paulo mene Yuda emora gitau yao dubuauna augaora atu ge sena.

30 Iya gainu gorobo emora diya bainaamimene Yuda emo awong susuwa nounaPaulo gigiwa meko yenu auna susuwa menigari sero Paulora bunao besero Yudaemora pirisa babuze gitau yao duburesenu augaiwa Paulo puro baungno augaonunae-una atu pugaina ara.

231 Ayenu Paulo mene Yudara gitau yao

dubu anuwing nasani eyero sena, “Otaomani nana, na susuwa nana eyero gosi-nena: Na Tuwa Bayaura benaungna atuetutero nona, deka ayero yeme nenaera. Susuwa nana ayero gosinena meniya.” 2 Ayero senu pirisa baina meneemo Paulora una nugu dopero mitiwa

Page 207: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 23:3 204 APOSOLO 23:22aeno eyero sena, “Niye nung bera depu.”3 Ayero senu Paulo mene eyero sena,“Taung nina mene iwaing mitiya, aratamoko nina mene zo meko. Ning TuwaBayau mene dariniya ara. Ning saotauyao ge mitiya auna teng ge korayao buro yari sinesa amimene noenosao tauyao ge daigati nasani na daesesinesi?” 4 Ayero senu emo dopero mitiwaamimene Paulo eno eyero sewa, “Ningnoeno Tuwa Bayaura pirisa baina awiyaizinesi?” 5 Ayero sewa Paulo mene abenaeyero sena, “Otao mani, nung pirisa bainayero noiya awiya na oko gosinena aenoge sesena. Tuwara gera ge eyero gayaomitiya, ‘Ning dubu nina-una gitau yao okogiro sero izase.’ Na ge awiya nigitinona.”Ayero sena arauwa.

6 Gitau yao dubu mene gauseronasani nauwa. Agewa Sadukayo dubu,agewa Farisayo dubu, ayero gauseronasani nauwa. Arare Paulo mene awiyagosinasani augaora atu wawa sero eyerosena, “Otao mani, na Farisayo emo.Mamonone aya-ewowo nana awong dekaayero Farisayo yero nasani nauwa ara.Magayaora atu seka yero iropaora gemitiya awiya tumo didinona, arare aunana gera pugatineya ara.” 7 Ge ayerosenu Farisayo emo arita Sadukayo emoawong ge wina-se yero dubu etobe yewaaugao meko yena ara. 8 Sadukayo emoawong magayaora atu seka yero iropaota,angelota, nona ayao awiya gosinowa geiwao yero noiya. Arata Farisayo emomenezo nona ayao awiya me ayero sero nowa.9Arare augaonunae-una atu ge bainakamabetewa. Ge betinete Farisayo emora unadubura atu sao tauyao ge gipao emo enamene iropuro Paulo soreuno ge sinasanieyero sewa, “Nae emo ewiya gigenanepasenane oko niya. Angelota ititi zo menenung tugata yenuta, awiya name okogosinenane.” 10 Ayero sero ge matu newaiwo bainakama kasa yenu giro goroboemora diya baina mene awong Paulo derogera gaira yowi sero, awang yero senugorobo emo mene kasa yero Paulo emoratowang atu sorero puro baung garo nunae-una yewa.

11Ayewa ture inu ping aune TuwamenePaulora una kasa yero dopero eyero sena,“Ning tau ye. Yerusalem nape atu ge nanakeregatinosa, deka ayero Roma nape atukeregarinesa.” Tuwa mene ayero senaarauwa.

Yuda emo enamene Paulo dari sero openege diwa tauyena.

12 Iya gainu Yuda emo ena augairo nonaminaore oure seminiro teba nete Paulodero aune nonaminari sero Tuwa Bayaurabenaungna atu sewa tauyenu ge openediwa tauyena. 13Emo ge opene diwa awiyanamba nunae 40 daigaina ara. 14 Emoamimene pirisa babuzere simaire auna-una baungno keregairo eyero sewa, “Naenona oko minao nete Paulo dero aunenona minari ge ayero diro sesenane tauyetiya. 15 Arare niye aune gitau yao dubuninae amimene gorobo emora diya bainanung eno ge eyero pugaipu babae, ‘NingPaulo augao nanae-una pugai bumai genupema sero baingtanene.’ Ge ninae-unaayero yai aune nae Paulo nagibe atu dari-nenane ara.” Ayero sewa arauwa.

Paulora meto mene Paulo dari ge openediwa awiya keregaina.

16 Paulora meto mene Paulo dari seroge didinewa nigiro giro baungno goroboemora una gare yero bowi awiya imoonuna eno ge sena ara. 17 Bowi awiya senugiro Paulo mene gorobo emora diya zoyau senu bunu eyero sena, “Ning maniewiya yuno puro baung diya bainana unayasa ge zo sai nigae.” 18 Ayero senu girogorobo emo amimene mani awiya yunopuro diya bainana una baungno eyerosena, “Bunao emo Paulo mene na yau serosesi giro mani ewiya ge zo ning eno saisebutunenato ara.” 19Ayero senu diya bainamene mani awiya wawong iniro purobaungno ewe atu atata yero eyero sena,“Ge no na eno sarinesi?” 20 Ayero senumani amimene eyero sena, “Yuda emomene ning eno ge pugaya bumaise seseyatauyetiya ara. Ge opene sero diyeya awiyaeyao era: Ning Paulo augao nunae-unapuro babasa awong susuwa nuna nigirobaingtari ning tugata yarineya. 21 Tugatayaya ge nunae oko nigase. Noeno oko,nunae-una emo namba nunae 40 daiga-tiniya amimene Paulo daya magayaisenagibe atu pungyero miteya. Awong nonaminaore oure awiya yangdoro teba netePaulo dero aune nona minari ayero seseyatau yetiya. Ayero yero mena sosero korayero ge nina diya miteya ara.” 22 Ge ayerosenu diya baina mene ge tauyao zo eyerosinasani nung iyengtina, “Ning ge kere-gairo na eno sinesa awiya emo zo eno okosase.” Ayero sero iyengtina arauwa.

Page 208: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 23:23 205 APOSOLO 24:11Gorobo emomene Paulo Sisaria nape puro

bamuwa.23Arare gorobo emora diya baina mene

gorobo emo dubura gitau yao etobe yausenu bumuwato eyero sena, “Nito sayatogorobo emo tera angyao 200 aunewo osirababao 70 aune gire karoware waweng inao200 amimene Sisaria nape babari soserokora yero ping 9 kilok nai babaese. 24Ayeronasani wo osi zo pugaiputo Paulo tameatu adungno babae. Ayero diya iwaingyero emo tuwa Filikra una puro baungpu.”25 Ayero sero emo tuwa eno igi zo eyerosinasani gaena.

26 “Na Klodio Lisias mene emo tuwabaina nana Filik ning eno igi gainena.27 Gorobo emo awong emo zo puro bu-tuneya, awiya nung Yuda emo menesaniro dari nasani neya giro nane nungRoma emo ayero giro gorobo emo nanaaune dema baungno Yuda emora unawaweng atu sorero pumena ara. 28 Ayeroyero Paulo gera pugeya auna susuwa garisero gitau yaora augao auna puro babena.29 Puro babena nung pasena zora bunaogare pugaora okowata, o dao magayaoauna okowata, sao tauyao ge nunae enogege nung gera pugatineya susuwa ayerogigena ara. 30 Ayero emo ena menepungyero Paulo dari sero ge opene diyeyatauyetiya auna ge na eno seseya nigirogiro nina-una mena pugena butuniya ara.Emo nung gera pugatineya awong demanina-una kasa yero ge nuna ning eno saesesesena.” Gorobo emora diya baina menege awiya sero igi gaena ara.

31 Ayenu gorobo emo awong diya bainanunae-una ge diungno Paulo mumenepuro bautunete Antipatri nape kasa yewa,32 iya gainu gorobo emo ena nupema naponunae-una yesese newa wo osi tame ba-muwa amimene gege Paulo puro baungSisaria nape yewa ara. 33 Atu kasa yeroigi emo tuwa eno pugati nasani Paulodeka ayero wawong nuna-una pugaiwaara. 34 Ayero yewa emo tuwa mene igizazagairo giro Paulo tawing susuwa nunanaiye awiya atata yenu eyero sena, “Na Sil-isia provinsra atu kasa yewang.” 35 Ayerosenu emo tuwa mene eyero sena, “Emoning gera pugeya awong awiya bumayaaune ge nina sarinenane ara.” Ayero serogorobo emo ena senu awong Paulo puroemo tuwara ibu Herode mene yena aunapugairo diya yewa arauwa.

24Yuda emo mene Sisaria nape baungno

Paulo koto yewa.1 Wari be wawong zo aung yenu pirisa

baina Anania aune simai ena aune Ro-mana sao tauyao ge gao emo zo yazo nunaTetalo awong amimene wosiro baung Sis-aria nape yero emo tuwara una kasa yeroPaulora ge sewa ara. 2 Ayero yewa emotuwa mene senu Paulo kasa yenu Tetalomene Paulo gera pugari sero emo tuwaeno ge eyero sena, “O emo tuwa nanaeiwaing Filik. Ning nae iwaing diya yeronosa monone yero nonane. Anasani emodubu nae eno kotung-katung yero nasaninae sorepunosa. 3 Anasani nae napo seroawiya dema sorepu nasani nona nanaeapakana kora nosa iwaing gege noi naening giro aratapu nonane. 4 Aeno ge sanaimoko yoiye sero awang nena. Arata ningeo yero nigasa ge apungkaka gege ningeno sane. 5 Emo ewiya gosinonane mekoyero noiya. Awiya noeno okowata, nungpasena daigairo auna maung yero noiya.Ayero Yuda emo tawing sero sero nowaauna dubo uwinoi iwo yero nowa kasa yeronoiya. Ayero emo ena mene nae yang-doro gausero dubu zo ‘Nasarete emoradubu’ ayero sero nowa, auna atu susuunonowa. Dubu auna gitau yao nung ara.6 Emo amimene Tuwa Bayaura ibu bainananae awiya yai beingtire yaise sero nesesipumenane ara. [Nae sao tauyao ge nanaemitiya auna teng nung gera pugatenane,7 arata gorobo emora diya baina menekasa yero nae musuna-masuna yero wa-wong nanae-una atu nung sorero pumiya.8 Lisias mene ayero yero nae Paulo gerapugari sinenane amimene nina-una kasayanenese sesiya.] Arare nae ge nuna ningeno sinenane ewiya apakana nika nitopenung atata yasa sai garinesa ara.” 9 Geayero senu Yuda emo awong dema nungsoreuno ge nuna soga yewa arauwa.

Paulo mene emo tuwa Filikra ditira atususuwa nuna sena.

10Ayero sewa giro emo tuwamenePauloenowawong yunu yenu giro ge eyero sena,

“Ning dawang daigairo tawing euna atuemo tuwa yero nae diya yero butunosa,awiya kotupu nasani ge nana dubo eoyaore sarinena. 11Na Yerusalem nape atuTuwa Bayau bowi yari sero witiro nenawari be 12 gege niya. Arare ning ge ewiyagasa teng oko yao yai giro emo atata yasa

Page 209: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 24:12 206 APOSOLO 25:6saya garinesa ara. 12 Na ibu bainanatayere ibu enanata nape atu emore demaTuwara gera wina-se yaota emo baunodubo uwao buro awiya zo oko yao yetenaawiya gigeya. 13 Emo dubu emimene gepasi nasani ning eno ge iwineya auname awiya ning eno nono yero giparinei?Awong ayero yao ine teng oko ara. 14Aratage me zo keregana nigi. Tuwara NagiboSeka asinowa, awiya Yuda emo mene giro‘Tani naname yangdoro tani seka puroyero nowa,’ ayero sinowa, tani seka awiyapuro nasani aya-ewowo nanae-una TuwaBayau sou yero nona. Na Mosera saotauyao ge aune ge gayao porofete menesero gaewa aune awiya apakana gosinoname yero noiya. 15 Emo mekore iwaingneago magayaora atu seka yero iroparineya,awiya emo dubu erita naka nanae inirotaka sinasani yero nonane. 16 Arare naTuwa Bayaura ditirata emo baunona ditirapasena aung nari sero tau-tataware yeronasani yero nona.

17Arare na dawang daigairo tawing ake-akemo auna atu nasani moni puro pudekaongna gatinasani moni awiya Yudaemo otao mani nana ena eno pugari sero,o zawing Tuwa Bayau eno pugari seroYerusalem nape kapetegairo bumuwang.18 Ayero nasani zawing pugari sero dangburo yero ibu bainana toiro nena tameyaara. Nane atu emo dubu bainane yunotoiro naota o ge matu yao awiya aungara. 19 Arata Asia provinsra Yuda emoena atu miteya amimene na tebeba saniropumeya ara. Awong amimene pasenanana zo gosinasani giro nina una burokeregaese. 20 Ora gitau yaora augaora atuna gera pugairo pasena nana zo tameita,awiya emo etu miteya amimene saese.21 Na ge dekaongka gege nunae-una atutowang dopero sesena nigeya teng oko yaoyetita nowa. Awiya na wawa sero eyerosesena, ‘Magayaora atu seka yero iropaorage awiya iniro taka sero nona, aeno enamene na gera pugeya na benaung ninae-una dodopinena era.’ Awiya gege sesena.”Paulo mene ayero sena arauwa.

22 Emo tuwa Filik mene Paulora ge okosao aung yao yangdunu ge kara mitauna.Nung Tuwara Nagibo Seka auna bowi ni-giro baingtina, arare eyero gege sena,“Gorobo emora diya baina Lisias meneYerusalem nape atu wosiro bumai aune geninae sana aung yariniya.” 23 Ayero serogorobo emora gitau yao zo eno eyero sena,

“Niye Paulo puro diya nasani iwo benaungoko yepu. Nupema otao mani nuna kasayero nung kora yari saya oko awang sepu.”Ayero sena arauwa.

Paulo dawang etobe bunao gare atu mit-inu emo tuwa Filik mene doro baungna.

24Wari be ena aung yenu Filik arore kasayewato. Aro nuna-una yazo nuna Drusila.Nung Yuda bauno. Arare awongto kasayero mitasani aune Paulo yau senu witiroKristo Yesu tumo diyao auna susuwa tu-gata yena. 25Ayero nasani iwaing yero naoauna susuwa aune dubo-dubo yangdoronao auna susuwa aune nupema be bainanaatu awega-ziwega yao auna susuwa senuFilik mene nigiro awang yero Paulo enoeyero sena, “Kara sesesa teng yetiya, ararening yangdoro baung nasa ago nagibokasa yai giro aune nupema yumana bu-marinesa.” 26 Emo tuwa mene ayerosena. Awiya noeno okowata, Paulo menemoni nung eno pugaise kotupu nauna.Arare nung ozaung Paulo yuno naunuburo nung aune dema ge ungwe-maungweyero nasani nauna. 27 Ayero nawe duwatodawang etobe aung yenu emo tuwa zoyazo nuna Posio Festo mene Filikra buropungna. Ayenu giro Yuda emo Filiknung diya iwaing ayero saese sero Paulobunao gare atu mitinu yangdoro baungnaarauwa.

25Paulo mene Festora benaungna atu ge

buro yena.1 Festo mene emo tuwa yenu wari be

etama aung yenu nete nung Sisaria napeatu witiro Yerusalem nape kasa yena.2 Kasa yenu pirisa babuzere Yuda emoragitau yao awong Festora una buro au-gairo Paulora ge sewa. 3 Awong nung da-wong gaitinasani ge nunae nigiro sai PauloYerusalem nape bumaise sewa. Awiyanoeno okowata, awong Paulo nagibe atupungyero umo yero dari sero ge diwa.4 Arare sewa Festo mene eyero sena,“Paulo nung Sisaria nape atu bunao garemitiya. Arare na nimoi oko mena yeseseyero Sisaria babarinena. 5 Aune Paulorapasena zo mitiya ayero sero giro ninae-una atu gitau yao ena mene na aune demabaungno aune ge nuna saese.”

6 Ayero sero wari be 8 ta 10 Yerusalemnape atu nete nupema baung Sisaria napeyena. Ayero yenu iya gainu koto yaora

Page 210: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 25:7 207 APOSOLO 25:26ibura toiro senu Paulo puro toiwa. 7 Gesao masira toinu Yuda emo Yerusalematu bumuwa amimene nung pu towanggairo pasena nuna daigairo sero kere-gaiwa. Ayero keregaiwa ge iwao nunae-una me oko kasa yao yena. 8 Ayero yewaPaulo mene ge nunae puro wowosi nasanieyero sena, “Na Yuda emora ibu bainanataYuda emora sao tauyao geta Roma emotuwa awiya oko puro wosao.” 9Ayero senuFesto mene Yuda emo dubo iwaing yaesePaulo atata yero eyero sena, “Na ningYerusalem nape puro baungno ge ninanapo auna atu sana aung yao teng nita?”10Ayero atata yenuPaulomene eyero sena,“Na Roma emo tuwa Sisa auna koto yaoraibu zoramitena era. Ge nana etu saya tengyariniya. Ning nika nitope susuwa nanagosinesa. Na Yuda emo eno tani mekozo oko yewang. 11 Na pasena zota nonameko baina zo tamatena, awiya na darisasa taung oko soratena. Awong awiyage iwi nasani ning dubo gaineya, arare zomene dubo iwaing yaora ge awong enosinasani na wawong nunae-una pugao ineteng oko ara. Arare na Roma nape babanaRomana emo tuwa Sisa mene ge nana saiaung yaise sinena.” 12 Ayero senu Festonung emo mani nuna aune dema ge seronigiro nete aune Paulo eno eyero sena,“Emo tuwa Sisa auna una babari sinesa,arare emo tuwa Sisara una babarinesa.”Ayero sena arauwa.

Emo tuwa Agripa mene Festora una bunuPaulora susuwa sena.

13 Wari be ena aung yenu emo tuwaAgripa nung nu-baunodi nuna Benisi auneawongto Festo eno yawa yawa ge sari serowosiro baungno Sisaria nape kasa yewato.14 Kasa yero wari be ena nung aunedemamitao-masi yeromitiwato giro Festomene Paulora ungwe nasani emo tuwaeno eyero sena, “Filik mene bunao emozo yangdoro baungnu mitoiya. 15 Ayeroyenu na kasa yero Yerusalem nape witenapirisa babuze arita Yuda emora simai dubuawong amimene nana-una buro augairoemo awiya gera pugairo yaya buro bainanung eno puganese seseya. 16Ayero seseyana ge enaba eyero sesena, ‘Nae Romaemo mene yaya buro baina emo zo enotebeba oko pugati nonane. Nae awongemo gera pugati nowa auna ge gege okonigiti nonane. Gera maung dema puro

pu kotora gairo aune ge enaba aune en-aba aune nigiti nonane ara.’ 17 Ayerosesena Yuda emo nana-una bumeya aunena be oko daigao iya gai na koto yaoraibura toiro adungno gorobo emo enosesena Paulo puro bumeya ara. 18AyeteyaYuda emo mene nung gera pugari serodema dopeteya na Paulora pasena bainazo keregari neita ayero sesena, arataaung ara. Awong pasena baina zo okokeregao yeteya. 19 Awong Tuwa Bayaubowi yaora tani nunae awiya eno Pauloeno iwo ge seseya. Ora emo zo yazoYesu magayena auna ge dema puro matugateteya. Emo aeno Paulo mene eyerosinoiya, ‘Nung seka noiya.’ 20 Arare nanono yero gera susuwa garineni ayerosero Paulo Yerusalem nape witai atu genuna sana aung yarinita ayero sero nungatata yetena. 21 Atata yetena Paulo nungbunao gare mitai Roma emora emo tuwaSisa mene ge nuna sai aung yaise sesiyaara. Ayero sesi giro Paulo babaora bebumai aune sana Romana emo tuwarauna babaise sero bunao gare mitai goroboemo mene nung diya yaese sesena mi-tiya.” 22 Festo mene ayero senu Agripamene abena eyero sena, “Na naka natopeemo amimene ge zo sai nigari arata-punena.” Ayero senu Festo mene eyerosena, “Iwaing. Gora sai nigarinesa.” Ayerosena arauwa.

23 Arare iya gainu Agripato Benisiawongto taung siuno aune augao iburawitiwato gorobo emora diya aune gitauyao ena aune napo auna emo gitau yaodema awongto ago yero witiwa ara. Witirotoiwa Festo mene senu Paulo puro witiwaara. 24 Puro witiwa Festo mene ge eyerosena, “Emo tuwa Agripa aune emo maninana ena, ge sana nigipu. Emo doperomitiya aeno tini kapao puro Yuda emoapakanamene Yerusalem nape atuta napoeuna atu na ato sinasani yau sero eyeroseseya, ‘Nung oko naise.’ 25 Ayero seseyana pasena nuna kau yetena, arare nungdanane magayai teng oko yariniya. ArareRoma emo tuwa Sisara una babai emotuwa mene ge nuna sai aung yaise sesigiro iyengtana babari niya ara. 26Arata geme kau nasani emo tuwa naname eno igigayari sero ge no sarineni? Arare emoewiya ninae-una o nupema emo tuwaAgripa nina-una benaungna atu pugenadodopiniya ara. Arare name susuwanuna keregairo aune ge nuna gayana

Page 211: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 25:27 208 APOSOLO 26:21babariniya. 27 Na bunao emo zo ge nunaoko gayao tebeba iyengtana Roma napebabao awiya gigena teng oko niya.” Festomene ayero sena arauwa.

26Paulo mene Agripara benaungna atu ge

nuna sena.1 Ayero senu Agripa mene Paulo eno

eyero sena, “Ning nika nitope susuwa ninase niganene.” Ayero senu Paulo nungwawong mene salut yero ge eyero tugatayena, 2 “O emo tuwa Agripa, Yuda emomene na gera pugari sero ge sinowa, aunaenaba yeme nina benaungna atu sari serodubo nana iwaing niya. 3Awiya noeno oko,ning emimene nae Yuda emora naota gewina-se yao nanae-una susuwa gosinosa.Arare ning ge ungwe nana nigaora bereyaoko yaise.

4 Na mani maingkore napo susuwanana-una atuta Yerusalem nape atu nonoyero nawe baiwang auna susuwa awiyaYuda emo apakana emimene gosinowa.5 Tuwa Bayau sou yaora tani naname mi-tiya, tani awiya Farisayo dubu mene dubuena daigati nasani iniro baingtitinowa.Dubu aune naungwa aune susuwa nanaatu giro butunowa. Arare susuwa nanagosinowa amimene ge me sari sero gedekaongka eyero sarineya. 6 Nona TuwaBayau mene aya-ewowo naname eno pu-gari senu tauyena, nona awiya tumo did-inasani diya nona. Susuwa aeno na gerapugeya kotora dopero mitena era. 7 Ararenona pugari senu tauyena auna ge awiyame yaise Isreli emo dubu 12 awong tumodidinasani tau yero pingne iyare be gitiTuwa Bayau eno zawing pugati nasaninung bowi tau-tataware yao yero nowa.O emo tuwa nana, na nona awiya tumodidinasani nona auna Yuda emo mene geburo na eno pugatinowa ara. 8 Ora TuwaBayau menemamagayao uwinoi seka yeronowa awiya niye ena mene nono yero gironowa me oko yao yero noiye?

9 Na naka natope Yesu Nasarete na-pora yazo bowire nuna gera yana sisigairoaung yai iwaing yariniya ayero sero burobaina nasani naungwa ara. 10 Yerusalemnape atu ayero nasani naungwa. Pirisababuzera una baungno sinaungwa igi pu-gati nauwa puro Yesura dubu auna emobauno daigairo bunao gare pugati nasaninaungwa. Awiya gege oko, daya ma-maga yaese sinauwa na ge nunae soga

yero nasani naungwa ara. 11 Yuda emorayere ibu sero baungno Yesura dubu oza-ung dedunasani awong Yesura yazo yang-duwaese tani mou-mesa yao awong enoyero butunasani naungwa. Ayero nasanina gorobo bainakama yero napo akebaungno emo dero tuninasani naungwaara.

Paulo mene nung Kristen yena aunaungwe dina.

Apo 9:1-19; Apo 22:6-1612Ayero naungwa be aune pirisa babuze

mene igi pugairo sewa na be nunae-unaDamaskas nape babari sero bamuwangara. 13 Bautunewang wari towang atudopenu uritira atu waegao zo mene naaune emo mani nana aune waegainu gigi-wangne ara. O emo tuwa nana, warirawaegao awiya wosao. Arata waegao gigi-wang awiya witao. 14 Arare nae zuwetawingna gairo aune wawa zo Yuda geranigiwang, ‘Saulo, Saulo, ning noeno nadedunosi? Ning ge nana nigiti nasaniaune oko nigaine yero nasani dubu nanadedunasani nika nitope gera yero nosaara.’ 15Ayero senu na abena eyero sewang,‘Tuwa, ning aweni?’ Ayero sewang nungeyero sena, ‘Na dero tuninosa, na Yesuara. 16 Arata ning iropuro dope. Na karaning buro-mani nana pumari sero nina-una kasa nena. Arare ning tani gosinesaeune ena ago gipana garinesa auna bowisao emo nana yero nase. 17 Na ningYuda emora unata emo Yuda okora unawaweng atu sorero pupunasani narinena.18Na ning emo Yuda okora una iyengtanabaungno sasa diti guma yao nunae aungyaimume giro yangdorowaegaora bumae.Nupema Sandara putoung yangdoro TuwaBayaura putoung pumae. Ayero yaya napasena nunae disana emo bauno na tumodiro pewa yero nowa auna atu susumae.’Na eno ayero sena arauwa.

19 O emo tuwa nana Agripa, tanigigiwang auna ge diungno baingtiwang.20 Arare na gitau Damaskas nape atuzayero ge tugata yero aune nupemabaungno Yerusalem napora emo bauno getugata yero aune emo Yuda oko dema getugata yero bamuwang ara. Dubo nunaekapetegairo Tuwa Bayaura una desetirodubo kapetegaiwa auna teng buro yaesege tugata nasani naungwa ara. 21 Ayeronasani naungwa, susuwa aeno Yuda emoawong ibu bainana atu na saniro daya

Page 212: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 26:22 209 APOSOLO 27:12magayanese yewa. 22 Arata Tuwa Bayaumene na sorepunoi ge tugata nasani nona.Arare na etu doperomitasani emowosaotawitao aeno dema ge tugata nena era. Nage seka oko, nona kasa yariniya auna geporofete aune Mose amimene sero gaewadekaongka amaze sinena ara. 23 Awongeyero sewa, ‘Kristo nung yaya tapunetemagayaise sao mitiya. Ayero magayaodubura atu gitau yero iropuro Yuda emotaemo Yuda oko awiya eno iwaing yaorasusuwa keregariniya.’ Ge awiya soga yeronona ara.”

24 Paulo nung susuwa nuna kora yeroge ayero tugata nenu Festo mene getingyene eyero sena, “Paulo, ning daunesa. Kotumao daigairo gainasani zaza-gati nasani ayero nawe dotesa ziyo ninameko niya.” 25 Ayero senu Paulo meneeyero sena, “O emo tuwa nana Festo, nadau ge oko sinena. Na kotumaore geme sinena. 26 Ge sinena auna susuwaemo tuwa Agripa mene teng nigitiniya.Nuna-una etu be eo yaore sinena. Tanisinena awiya ake atu oko kasa yena, arareemo tuwa Agripa mene oko kau niya.27 O emo tuwa Agripa, ning porofetera gegosinosa me yero noita? Gosinosa meyero noiya, awiya gosinena.” 28 Ayerosenu Agripa mene Paulo eno eyero sena,“Be maing-kokaka gege sinasa na Kristoramani yanese sinesa.” 29 Ayero senu Paulomene abena eyero sena, “Bemaing-kokakagegeta be imoko-kaungkaung, auna geaung. Arata nine gege oko, emo ena demayeme ge sinena nigitineya, niye apakanana eyao ine yaese Tuwa Bayau eno isasinena. Bunao emo nena ayao ine oko,Kristen yero nona ayao ine yaese sinenaara.”

30 Ayero senu emo tuwa Agripa auneemo tuwa Festo aune Benisi arita emo enamitiwa amimene iropuro koto yaora ibuyangduwa. 31Yangdoro bautu nasani nukanuyetope sero nigiro ayero nasani eyerosewa, “Emo nung pasena zo oko yao noiya,arare daya magayaota bunao gare mitaoine teng oko niya.” 32 Asewa Agripa meneFesto eno eyero sena, “Emo nung Romanape babai Romana emo tuwa Sisa menege nuna sai aung yaise oko sao yatiya,awiya ning nung kara etu besasa natiya.”Ayero sena arauwa.

27Paulo nung Roma nape babaise wangna

pugaiwa.1 Itali tawingna babanenese sero Paulo

aune bunao emo ena awiya puro Romanaemo tuwara gorobo emo auna diya zoyazo Zulio auna waweng pugaiwa pungna.2AyewaAdramitiamnaporawang zomeneAsia dungna napo mitiwa awiya sero toirotoiro ayari sero babari nasani nenu girowang auna witiro bamuwangne. Mase-donia emo zo yazo nuna Aristako, nungTesalonika napora, nung deka dema ba-muwangne ara. 3 Bautunewangne iyagainu wang Saidon nape toinu Zulio menePaulo otao nasani nigina auna teng napebaungnootaomani giginunonaminao enanung eno pugaiwa. 4 Atu iropuro bau-tunewangne bisi megete atu buro naemis-enu giro Saipras gutura bautara baungnobegitira-begitira bamuwangne. 5 Ayerobautunete Silisiato Pamfilia tawing aunawito buwagairo Lisia tawingna napo zoyazo Mira auna kasa yero wang awiyaatu yangduwangne. 6 Alesandria naporawang zo atu mitina amimene Itali taw-ingna babari sero nenu giro gorobo emoradiya mene nae pugainu wang auna witi-wangne ara. 7 Wangna witiro eyarekabautunewangne wari be ena aung yenuNaidas napo mitina auna ina witari taungdedunetewitiwangne ara. Arata bisi menemegete atu butunasani nae misenu naeatu babao teng oko yenu giro yangdoroKrit gutura bautara bamuwangne. Bau-tunete gutu auna dung zo yazo Salimoniawiya daigaingwane ara. 8 Dung awiyadaigairo begitira-begitira bautunete Lesianapomitina auna nugu oko zomitina yazoWang Darao Pao Iwaing auna taung de-dunete toiwangne arauwa.

Paulora ge dero bamuwa.9 Nae witora atu be imoko-kaungkaung

bautunaungwane Yuda emora nonaseminaora iya be nunae aung yenuwito witaora be awiya buna. Ayenugiro Paulo mene wini ge nae eno eyerosena, 10 “Otao mani, nupema susuunobabari yarinenane, awiya iwaing okobabarinenane. Bautunanane wang bezainona gege oko, emo name dema witotura babarinenane, awiya giro aenosinena ara.” 11 Ayero senu gorobo emoradiya mene Paulora ge nigiro oko nigaoine yero wang maung auna ge nigina.12 Okora witiwangne awiya soma bisiyanakana sumaora be aune wang deka

Page 213: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 27:13 210 APOSOLO 27:38toiro baingtiro mitao teng oko. Ayenuwangna emo daigairo newa amimeneeyero sewa tauyena, “Name soma ewiyayangdoro Krit gutura oko zo mitiya yazoFinikis oko auna toiro mitanane bisiyanakana sumaora be aung yariniya.Arata name kara babari nenineta?” ayerosero babari yewa ara. Wito oko awiya dungamimene bisi gana bate atu sungno baungika yao etobe deka ayero gazero mitoiyaarauwa.

Witora bamuwa bisi yanakana sungnodena.

13 Arare bisi gana bautara atu witinume nita sero wangna mamono menebabari sero angga watimuwa witinu Kritgutura begitira-begitira bamuwangneara. 14 Bautu newangne gutura atubisi bainakama zo 15 mene wang nanaepuro musuna-masuna yenu kaputinete giro yangduwa peuso-peuso yerobamuwangne ara. 16 Ayero nete aunegutu maingkoka zo yazo Kauda aunabegitira-begitira bautu newangne wangmaingkoka zo watipu newangne amimenewito tura babao eno, buro baina netewatimuwangne witi wang tame yenaara. 17 Witi wang tame yenu wang bainaawiya bezao eno, towang daung atu angsimene tairo diwangne ara. Arata boyazo yazo Siritis auna pisoiye sero, seliewewa. Ayewa bisi mene misenu peuso-peuso yero bamuwangne ara. 18 Bisiputoungne butunena, arare iya gainuawong zayero wangna nona ena zuwawitora gaiwa ara. 19 Ayero yewa pingnupema inu bautu newangne iya gainuwangna nona ena angsire selire itureawiya wawong nunae mene zuwa witoragaiwa. 20Pingne warire daigairo awiya bisitau-tataware yao butunenu warita arasazo za oko gao yero kotumao nanae aungyenu eyero sewangne, “Sisigari nenane.”Ayero gigiwangne ara.

Paulo mene emo dubo iwaing yaese getugata yena.

21 Emo dubo miniro nona minao yang-doro teba newa giro Paulo mene baungnonunae-una towang atu dopero eyero sena,“Otao mani, niye ge nana nigatei siya,awiya name Krit gutura atu mitatenane.Ayero nona mouyaota nona gera yao okokasa yatiya. 22 Arata saineba, awang yaoyangdoro tau yepu. Emo mene oko gerayarinenane. Wang gege mene meba gera

yariniya ara. 23 Awiya gosinena, noenooko, awenane aune pingne Mama nanaTuwa Bayau mene na buro-mani nunaaeno angelo zo iyengti nana-una kasa yero24 eyero sesiya, ‘Paulo, ning awang okoyase. Ning Romana emo tuwa Sisa auna-una kasa yarinesa. Awiya gege oko, TuwaBayau mene ning sorepu nasani emo ningaune dema wangna neya awiya soremaiokomagayarineya.’ 25Angelomenena enoayero sesiya, arare otao mani nana, niyedubo iwaing yepu. Ge Tuwa Bayau menena eno sesiya awiya gigena me yetiya,arare me yariniya. 26 Arata wang menezo gutu zora suwa yero bezariniya ara.”Ayero sena arauwa.

27Nae Adria wito towang atu newangneSande etobe aung yenu ping tuno tanowangna buro-mani mene yetine yero“tawing tapunenane” ayero gigiwa.28 Ayenu giro angsi ou teumao awiyapugaiwa wito tura baungno 40 mita yenaara. Ayenu maingkoka bautunete nupemapugaiwa wosiro baungno 30 mita yena.29 Ayenu boyara witao awang yero wangagora atu angga siwongpatige pugaiwawosiwa awong iya mena gaise isa sinasanimitiwa. 30Mitetewangna buro-maniwangyangdoro zanari sero wang maingkokapugaiwa wosi witora yenu etegairo eyerosewa, “Nae wang gitaura otu angga zopuganane wosaise nenane.” 31 Ayerosewa Paulo mene gorobo emora diya aunedubu nuna aune awong aeno eyero sena,“Wangna buro-mani mene wangna okomitao zanarineya, awiya niye wito turabaungno aung yarineya.” 32 Ayero senugiro gorobo emo mene wang maingkoraangsi kapewa wang baunu yangduwa.

33 Iya gari nasani nenu Paulo mene emoapakana nona minaese eyero sena, “Namedubo minao buro nasani nona oko minaotebeba nenane wari be 14 niya. 34 Arareyeme nona minaese sana oko awang sae.Nona miniro iwaing yero narineya. Giti aininae zo oko tarayari niya.” 35 Ayero seroame zo punu gosinewa Tuwa Bayau enodange sero eero minina. 36 Mininu girodubo nunae iwaing yenu teng deka ayeropuro miniwa ara. 37 Emo wangna naung-wane auna namba nanae 276 ayao ara.38 Nona miniro putoung puro wuit wangmokora mitina awiya au witora gaiwa.Ayero yewa wang eo yero peuso yenaarauwa.

Page 214: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 27:39 211 APOSOLO 28:16Wang mene gutu auna yowangsa boubou

zora atu pisero bezena.39 Iya gainu awong tawing awiya diga

gigiwa. Ayero wito oko zo bago iwainggiro wang mene auna toiro yowangsaraatu witaise sero 40 emo mene anggaraangsi kapewa wito tura bamuwa yangdorowang ago yaora wana auna angsi beseroseli zo wang gitaura watimuwa witinuwang gitau pu bage gairo bamuwangneara. 41 Bautu newangne wang meneyowangsa boubou zora atu witiro takasena. Ayero tau yenu wito mene wangago denu bezena ara. 42 Wang bezinenubunao emo ena wito yawero babao eno,gorobo emo mene daya mamaga yaesesewa. 43 Arata diya nunae mene Paulosorari sero kotungno giro awang sena.Awang sero wito yawero gao amimenegitau tebeba gutero yawero witi ika yaesesena. 44Ayero yaya aune ena awiya paratawang bezena auna agegewa awiya iniroyawerowitaese sena. Ayero senu yero karateng iwaing witi ika yewangne arauwa.

28Emo apakana Malita gutura witiwa.

1 Witi ika yero aung yewangne gutuyazo Malita ayero sewa gigiwangne ara.2Gutu aunamamono awong nae aune otaonasani yo iwaing mono daigairo pumuwa.Ware bisire butunenu soma yayaung nenugiro iyao eewa aewangne ara. 3 Be aunePaulo mene i sosoru ena yangtagairo puroau iyaora gatinenuyi zo taung kokoni yenugiro atu kasa yeroPaulowaweng atu gaunotaka sena ara. 4 Ayero yenu tawing aunamamonomene Paulorawaweng atu yi girowina-se yero eyero sewa, “Emo amimeneemo dedunoi maga yero nowa, arare nungwitora atu oko maga yao witi ika yetigiro Tuwa etutero naora Maung menegigi meko yeti abena nuna pugai kasaniya.” 5 Ayero sewa arata Paulo mene wa-wong ibegainu yi batagairo iyaora wosinunung oko gamao mene mitaine yena ara.6 Ayero yero dopero mitinu awong nungwawong nukarinita nung mena zuweromaga yariniye, ayero sero be imokore diyamitiwa yaya zo nuna-una oko kasa yaoyenu giro kotumao darawa yero eyerosewa, “Nung tuwa zo arauwa.”

Paulo mene emo yayare kora yena.7 Soma mitiwangne auna nugu atu emo

gitau yao zora tawing mitauna. Emo auna

yazo Pablio. Nung gutura mamono aunagitau yao yero nasani nauna. Arare emoamimene nae yuno puro baungno garonuna-una atu pugairo mono pupunasanikora nenu wari be etama yena ara.8 Pabliora maung mene yaya taung kokoniyaore ze ou gege yao awiya puro apegairomitina. Anenu Paulo mene nigiro garonuna-una baungno isa sero wawong nuna-una tame pugairo kora yenu iwaing yenaara. 9 Ayero yenu gutu auna emo baunoyayare ena mene bowi nuna nigiro buroaugaiwa deka ayero kora yena. 10 Aunaabena awong yawa yawa nasani nae kora-makora bainakama yewa ara. Anete agobabaora be nanae bunu nonaminao nanaedaigairo wangna pugaiwa arauwa.

Paulo otao maine wang sekawa zorabaung Roma nape yewa.

11 Gutu auna atu newangne ino etamaaung yenu aune wang sekawa zora witi-wangne ara. Wang awiya Alesandria na-pora. Wang amimene wito meko yaorabe daigari sero gutura degene uno mit-inu soma iwaing yena. Wang gitaura atutuwa zora mani emodi popota auna ititikewao. Wang auna witiro bamuwangneara. 12 Bautunete Sirakus nape kasa yeroatu degene unowari be etamamitiwangneara. 13Atu iropuro gegeru yero bautuneteRegiamnape kasa yero atumitiwangne iyagainu bisi gana atu bunu giro nae Regiamdoro bautu newangne bisi amimene naemisenu ping mume wari be etobe gegebautunete Puteoli nape kasa yewangneara. 14 Atu kasa yero wang atu yang-duwangne napo auna ge nigao dubu menenae yumuwa awong aune dema wari be7 ayao atu mitiwangne ara. Atu mitetenupema iropuro ika bautunete Roma napekasa yewangne ara. 15 Roma nape babarisero nagibe atu bautu newangne napoauna ge nigao dubu ena mene bowi nanaemena nigiwa, arare ena mene butunetenapo zo yazo nuna Apiora Maket auna atunae tamuwa. Enamene napo zo yazo nunaStowa Etama auna atu nae tamuwa. AyewaPaulo mene awong giro yawa yawa nasaniTuwaBayau enodubo iwaing yena arauwa.

Paulo mene Yuda emo senu augaiwa getugata yena.

16 Roma nape kasa yewangne diya emomene senu Paulo bunao garo yangdorogaro me zora pugaiwa gorobo emo zomene diya naunu atu mitasani nauna ara.

Page 215: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

APOSOLO 28:17 212 APOSOLO 28:3117 Mitinu wari be etama yenu aune

Paulo mene Roma napora Yuda emoragitau yao senu augaiwa awong eno eyerosena, “Otao mani, na Yuda emo otao maninaname oko gona-magona yewang, nu-pema aya-ewowo naname una tani okopuro wosiwang. Arata awong Yerusalematu na tebeba puro Roma emora wawengpugaiwa na bunewa. 18 Arata Romaemo awong susuwa nana wuyero baungnopasena nana zora na daya magayaneseauna teng kau yewa aung yenu giro nabesari sewa ara. 19 Ayero yewa Yuda emoawong tau yero sewa giro na nao nanasorari sero Romana emo tuwa Sisa menege nana sai aung yaise sewang ara. Orana Yuda emo otao mani naname amimenena iwo yero nowa, awiya gera pugari serooko bumena. 20 Susuwa amaze na niyegosinasani niye aune dema sero nigiroayari sero niye sesena bumeya ara. So-rao Emo naname mene be iwaing purobumaise Isreli emo apakana name diyayero nonane, awiya eno na seni emimenebunewa nona era.” 21 Ayero senu emoragitau yao mene eyero sewa, “Otu Yudaemo tawing susuwa naname-una atu nowaamimene ge nina nae eno oko gayao yewa.Arata emo nunae-una zo iyengtaya buropasena nina-una ge awiya nae eno oko saonigao yewangne ara. 22Arare ge puro nosaawiya nika nitope sasa nigari sinenaneara. Arata emo tani naname yangdoro tanisekawa puro nowa awena-una atu eyeronigiti nonane ara: Tawing sero sero aunaemo mene ge nunae awang sinowa.”

23 Ayero sero be pugaiwa ara. Be pu-gaiwa awiya kasa yenu Yuda emo daigairomene Paulora una gare atu augaiwa. Ayeroyewa Paulo mene Tuwa Bayau nata Tuwayero nariniya auna ge keregati nasani geungwe gora gara zayero tugata nenu pingina ara. Ayero nasani Mosera sao tauyao ge arita porofete mene bowi ge gaewamitiya awiya Yesura una me yena, aunasusuwa sinasani kotumao nunae uwarisero yena. 24 Ayero yenu emo ena awongge nuna nigiwa me yena. Arata enamene zo ge nuna nigiwa me oko yao yena.25 Ayero gausero ge mene wina-de yewagiro Paulo mene ge dekaongka susuunoeyero sena, “Owenomene porofete Yesayaeno ge me senu nung aya-ewowo ninaeeno ge eyero sena,26 Tuwa Bayau mene na eno eyero sesiya,

‘Ning baungno emo dubu ewiya

eno eyero se nigae: Niye da-wong mene zo nigarineya, aratasusuwa nuna oko nigiro baing-tarineya. Niye diti moko ninaemene garineya, arata susuwa nunaoko giro baingtarineya.

27 Emo dubu ewiya awong kotumao aung,awong dawong itigao ine, arare geoko nigao yero nowa.

Awong diti moko nunae sikimuwa.Ayero oko yao yateya, awiya awong

diti moko mene nonana susuwagateya, arita dawong mene gerasusuwa nigateya, nupema dubomene nonana susuwa nigirobaingtateya.

Ayero oko yao yateya, awiya awongdubo darawa yaya na awong korayatena.’ Tuwa Bayau mene ayero

sesiya arauwa.28 Paulo mene ayero sero aune ge susu-

uno eyero sena, “Arare na sana nigirobaingtipu. Korayaora ge Tuwa Bayaumene tauna, awiya emo Yuda okora-unababaise sena. Awong teng nigiro yawayawa yarineya ara.” 29 [Ayero sinasani tu-gata yenuYuda emoawongnukanuyetopewina-se yero yangdoro bamuwa arauwa.]

Paulo nung Roma nape atu dawang etobenasani nauna.

30 Arare Paulo mene dawang etobeRoma nape atu garo zo zuma gaeromitaungnu emo ena mene Paulo gari burobaungno ayero nasani nauwa nung yawayawa yero nasani nauna ara. 31 Nunggari buro nauwa nung Tuwa Bayau nataTuwa yero nariniya auna ge awiya ungwe-maungwe nasani Tuwa Yesu Kristorasusuwa awang yao aung tugata-magatayero naunu zo mene yangduwaise oko saoyewa arauwa.

Page 216: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 1:1 213 ROMA 1:17

IGI PAULO MENE ROMAEMO ENO GAENAPaulo mene Korinti nape atu mitasani igi

ewiya gaenu bauno Fibi mene puro Roma napebaungna. Tuwara dubu Roma nape atu nasaninauwa awong awiya Yuda emo ge nigao auneemo Yuda oko ge nigao. Igi euna susuwaeyao era: Yesu mene name korayena auna geme susuware awiya Paulo mene kora makorayetugairo gaena. Name apakana awiya pasenaemo; Mosera sao tauyao ge dimao auna oko,tumo diyao auna iwaing yewangne; Yesura-una susuuno nao auna susuwa; Tuwa Bayaumene ago Yuda emo bauno awiya oko yang-duwariniya — auna ge Paulo mene koramakora yetugairo Roma emo eno gaena.

Paulo mene buro nuna-una susuwa kere-gaina.

1 O Roma emo, na Yesu Kristora buro-mani Paulo mene igi ewiya niye enogainena. Yesu Kristo mene na pumaiaposolo nuna yero nasani Tuwa BayauraBowi Iwaing sero sero ayana tawing serobabaise na pungna. 2 Bowi Iwaing nunaawiya kasa yaise gitau Tuwa Bayau meneporofete eno keregaina amaze Tuwarage bukura gaewa. 3 Bowi Iwaing awiyaMani nuna Tuwa naname Yesu Kristo enosewa ara. Nung tawing taung puro kasayena awiya Dawidira saisibunana-una atukasa yena. 4 Ora ititi nuna awiya TuwaBayau ara. Tuwa Bayau mene Mani nunaputoungne awiya keregairo baingtari seromagayaora atu uwenu seka yero iropunaara. 5 Yesu Kristo mene na ao-diro sore-punasani aposolo buro na eno pugaina.Buro awiya na eno pugairo na tawing seroemo bauno eno ge tugata yana nigiro Yesutumo didinasani ge nuna dimaya yazobowire nuna babaise sena. 6 Niye dekaayero otao mani nunae, arare Yesu Kris-tora dubu yero naese sero niye yausenaara. 7 Niye Roma nape atu yero nowaamimene Tuwa Bayaura wawa awiya ni-giro dubu nuna yero narineya niye awiyaara taungno noiya, arare na niye enoigi ewiya gainena. Mama naname TuwaBayau aune Tuwa Yesu Kristo nunato-unaatu bayaomononemene kasaye ninae-unagairo mitaise.

Paulo mene Romana ge nigao dubu garisena.

8 Na ge ewiya niye eno gayari sero gi-tau eyero sinena. Tumo diyao ninae-uname awiya emo bauno tawing sero seroamimene gosinowa iwaing yero noiya,arare na niye apakana awiya eno dangesero nonaYesu Kristora-una baungno kasaye Tuwa Bayau nana auna gatinoiya ara.9 Na Mani nuna-una Bowi Iwaing tugata-magata nasani dubo nana mene TuwaBayau sou yero nona amimene eyero gosi-nona. Na Tuwa eno isa sinona awiya tengyazo ninae pu Tuwa Bayaura benaungnagatinona. 10 Na isa sinana Tuwa Bayaumene gai teng yai giro nagibo nana awiyatamai na ninae-una mena bari sero isasinona. 11 Awiya noeno oko, na ninae-una buro burora putoung Oweno menetapunoiya auna ena awiya pugana purotau yero naese sero na niye gari arata-punona. 12 Na susuwa eyao eno sinena.Na ninae-una bumana tumo diyaora meawiya wina-gipe yero gosinasani wina-soga yanene. 13 Ge nigao otao mani nana,niye susuwa nana iwawa yao eno, eyerosana gipu. Na tani emo Yuda oko enana-una atu yero nona deka ayero ninae-unaburo niye aune dema nasani buro yana mekasa yaise sero ninae-una bari sinona ara.Ayero bari sinona nona ena mene nagibonana gazinoiya. 14 Na emo dubu benaunggiti noyao — bago emota eu emo, o emonigaoreta nigao aung, awong aeno BowiIwaing sanese sao ara. 15Arare Roma emoniye eno deka ayero Bowi Iwaing tugatayanese dubo nana eo yero noiya.

Bowi Iwaing mene dubo pewayaore naoauna nagibo keregatinoiya.

16 Na Bowi Iwaing awiya gosinona tanimeng gaora ine oko yero noiya. AwiyaTuwa Bayaura putoung ara. Arare nungtumo diyarineya, awiya teng awong soreropumariniya. Gitau Yuda emo kora yena,arata yeme emo Yuda oko awiya demakora yero niya. 17 Tuwa Bayau meneemo bauno saitinoi diti moko nuna-unaatu pewayero nowa auna susuwa awiyaBowi Iwaing amimene keregatinoiya ara.Sayao pewayaora susuwa awiya eyero mi-tiya. Tumo diyao gege didinasani yeronowa amimene Tuwa Bayaura benaungnaatu pewayero nowa. Auna ge gayao zoeyero mitiya,Zo nung tumo diyaora atu pewayero nar-

iniyaamimene nao me awiya tamariniya.

Page 217: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 1:18 214 ROMA 2:4Emo bauno mene Tuwa Bayau bauta

potewa.18 Emo bauno mene Tuwa Bayau pu

bautara gairo pasena nasani ge mepapatinowa, arare ago uritira atu tinikapao nuna kasa yariniya, awiya gitaukeregatinoiya. 19 Tuwa Bayau menesusuwa nuna ena awiya emo baunomene gaya kasa yao ine awiya keregainunaname-una atu daung-mokera mitoiya.20 Arata Tuwa Bayau mene nona apakanayena be auna atu zayero susuwa nunaena emora diti moko mene gao ine tengoko awiya pu daung gatinoiya. Susuwaeyao eno sinena. Putoung nuna mitaogege mitao, o nung emo okowata, nungTuwa me ara. Arare susuwa nuna awiyaemo bauno mene nona apakana yenaawiya gosinasani aune susuwa nuna demagosinowa. Arare awong pasena nunaepuingti nasani “Nae susuwa nuna okogao,” ayero sao teng oko ara. 21 Awongawiya Tuwa Bayau noiya awiya gosinasaniaune gosinowa oko nao ine noi nungoko bowi yao nasani nung eno dangeoko sao yero nowa ara. Awong nona meaung awiya kotupunowa dubo sisigati noidau yero nowa mume mene dowinoiya.22 “Nae nigaore” ayero sero nowa, arataawong nigao aung mene yaine nasani dauyero nowa. 23 Awong Tuwa Bayau simaowaegaore nao gege noiya awiya yangdoroemo magayero nowa auna ititi o ni woreyire, nona benaung giti noyao auna ititikewero puro nasani “Tuwa nanae” ayerosero bowi yero nowa. 24 Ayero yewa TuwaBayau mene awong yangdunu dubo-dubotebe-tabe nasani meko yero taung agewanunaemekowina-ye yewa. 25Arare awongTuwa Bayaura ge me yangdoro ge ge iwaoawiya pumuwa. Ayero nasani Maungawong yena awiya yangdoro nona Tuwamene yena awiya sou nasani bowi yewaara. Awong ayero nasani nauwa, arataname nung nona apakana yero aung yenanung awiya bowi yao gege yero nananeteng yariniya. Yore. Me ara. 26 Emobauno awong Tuwa Bayau yangduwagiro abena yangdunu dubo-dubo yao naomeko awiya tamuwa ara. Anasani baunoawong atiro naora nagibo Tuwa Bayaumene sena awiya yangdoro nagibo mekozo, bauno mene nao ine teng oko, aunabamuwa ara. 27 Anasani emo awong dekaayero ibonone angsire wina-taung yeronao awiya yangdoro dubo nunae dubo-

dubora iyao bainakama awenu awongnuka nuyetope wina-sani yari aratamuwa.Ayero nasani tani-butani meng gaoreyewa. Arare tebe-tabe yao nunae-unaabena awiya dubore taungne gera yaoawiya tamuwa ara.

28 Awong Tuwa Bayaura susuwa gosi-nasani aune oko gaomene yaine yewa giroyangdunu kotumaomeko puro nasani taniyaine yao teng oko awiya yewa. 29 Ayeronasani tani meko auna susuwa benaunggiti eyao awiya puro nasani nauwa: Pasenayao, tani meko yao, emo zora nona enodubo-dubo yao, emo ena eno nao mekoyari sao, kotumao meko wina-pung yao,emo dao magayao, ge matu yao, emo ete-gao, be dung wina-ye yao, 30 ge iwao, gebautara sao, Tuwa Bayau eno iwo yao,tebe-tabe yao, taung puro witao, kotu-mao paso diyao, pasenana nagibo sekatapunao, ai amono mamonona ge dao,31 dau yero nao, ge sero duwao, dikaingeno mono oko pumao nao, yo amao aungnao. 32 Tuwa Bayau mene emo baunotani ayetugao yero nowa awiyamagayaesesenu tau yena, awiya awong gosinowa,arata saineba, ayero yero nowa. Awiyagege oko, awong pasena emo bauno enamene yero nowa adeka dema gosinowaiwaing yero noiya arauwa.

2Nete mekore iwaingne auna zuma abena

pumarineya.1 Arare otao mani nana, niye emo

enana pasena giro sari sero yero nowa,niye dekaong-dekaong aeno sana nigipu.Pasena awong yero nowa deka awiyaning yero nosa. Arare ning awong enomeko ayero saine nasani ning nika nitopemeko ayero sero nosa. 2 Arare ning TuwaBayaura benaungna ge abena sao tengoko ara. Tuwa Bayau mene emo baunopasena ayao yero nowa awiya awongabena pugatinoi gosinonane ara. 3 Otao,ning emo bauno enana pasena giro mekoayero sinasani pasena deka ayao ineawiya nasani “Tuwa Bayau mene na ao-didinasani abena na eno oko pugariniya,”ayero kotungno yero nosita? Aung ara.Nung abena pugariniya. 4 Arare Tuwamene mono iwaing ning eno pupunasanining ao-didinasani yero noi ning noenogiro aune oko gaine nasani yero nosi?Ning dubo darawa yasese Tuwa Bayaumene ning eno mono pupunoiya, awiya

Page 218: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 2:5 215 ROMA 2:24ning oko giro baingtao yero nosita nowa.5 Niye ziyo tau yero nasani dubo ninaeoko darawa yao nete i tura tamere pugairowiwitinete i diti yaya iyao awaora beraatu Tuwa Bayaura sao aung yaora ge meamimene kasaye daung gairo niye awaimagayarineya. 6 Be aune Tuwa Bayaumene nao naname awiya gosinasani tengzuma abena pugariniya. 7 Emo baunonao iwaing gege nasani Tuwa Bayaurasimao waegaore arita yazo baina aunenao aung yao ine teng oko awiya tamarisero tau-tataware yarineya, awong aenonung nao iwaing mitao gege mitao awiyapugariniya. 8 Arata emo bauno ena meneTuwa awang sero ge me susuware okodimao nasani nao meko narineya, awongawiya Tuwa mene tini kapao puro abenamou-mesayao awong eno pugariniya.9 Yaya dubo minaore aune yaya mou-mesayao awiya pasena mani apakanaauna-una kasa yariniya. Gitau Yudaemora-una atu kasa yero aune emo Yudaokora-una dema kasa yariniya. 10 Arataemo kora yao buro yero nowa awongapakana auna-una simao waegaore auneyazo baina aune dubo-ozao awiya kasayariniya. Gitau Yuda emora-una atu kasayero aune emo Yuda okora-una dema kasayariniya. 11 Tuwa Bayau mene name giroemo witaota wosao oko sariniya. Nungnaonaname-una teng name awega-ziwegayariniya. 12 Emo Yuda oko awong Moserasao tauyao ge aung nasani pasena yeronowa amimeneMosera sao tauyao ge aunaoko, teba mekora babarineya. Orata Yudaemo Mosera sao tauyao ge puro nasanipasena yero nowa awong awiya apakanaTuwa Bayau mene sao tauyao ge mitiyaauna teng ge nunae sai aung yariniya.13 Awiya noeno oko, Mosera sao tauyaoge dawong mene gege nigitinowa awongawiya Tuwa Bayau mene gosinoi pewayaooko yero nowa. Ge nigiro diungno yeronowaawong awiyapewayao ayero sariniyaara. 14 Emo Yuda oko awong Mosera saotauyao ge oko sao nigao arata awong enamene kotumao nunae-una Mosera saotauyao ge mitiya awiya teng dipunasanisao tauyao ge aung amimene sao tauyaogere mene yaine yero nowa ara. 15 Ayeroyero nowa Mosera sao tauyao ge meneburo yanenese sinoiya auna ge dubonunae-unapugao inemitoiya auna susuwakasa yero noiya ara. Sao tauyao ge dubonunae-una pugao awiya moko nunae

mene dema keregatinoiya ara. Ayero dubonunae mene yao nunae ena auna awonggera pugairo nupema yao nunae ena aunaawong sorero pumariniya. 16Be baina kasayai aune Tuwa Bayau mene Yesu Kristoeno sai nune nao naname auna susuwapungyero mitoiya awiya keregairo nameawega-ziwega yariniya. Buro awiya YesuKristo mene yaise sao mitiya, awiya BowiIwaingna ge sinasani ayero sinona arauwa.

Yuda emora sao tauyao ge mene bemi ineyao teng oko.

17 Ning yazo nina Yuda emo asinasaniMosera sao tauyao ge dipunosa TuwaBayau mene ning sorero pupunoi saotauyao ge mene ziwong nina noi aunadopero nosa. Ayero “Na Tuwa Bayau auneotao yero nona” asinasani taung puro wi-witinasani nosa. 18 Sao tauyao ge ningeno gipao, arare ning Tuwa Bayaura aratamao awiya nigitinosa. Ayero nasanieyero sinosa, “Tani awiya iwaing arareyarinena, arata tani awiya meko arare okoyarinena,” ayero sinasani tani iwaingnemekore awiya yangtaka-betaka yero nosa.19 Ayero nasani ning nika nitope eyerosinosa: “Tuwa Bayaura sao tauyao geawiya nana-una atu mitiya, arare nanigao bainane ge me susuware nigironona. 20 Ayero nasani na emo duboraditi guma yao awiya nagibo me gipari-nena, nupema mumena atu yero nowaawiya watiung waegaora garinena. Emonagibo me oko gosinowa awong awiyakora nasani tugata-magata yarinena, nu-pema dubomani wuirera ine awong awiyadema giparinena.” 21 Ning nika nitopeayero sinosa amimene emo ena ge tu-gata nasani dubo nina ge oko tugatayao yero nosa. “Niye ugaing oko yae”ayero sinasani aune ning ugaing yero nosaara. 22 “Ibonone angsire wina-yangduwaoawiya oko yae” ayero tugata nasani ningnika nitope bauno nina daigatinosa ara.Ning tuwa etegaora ititi kewao awiyaawang sinosa amimene tuwa etegaora ibuauna nona ugaing pupunasani dubo be-ingtire yero nosa. 23 Ning “Sao tauyaoge nana-una mitiya,” ayero sero taungnina puro wiwitinosa amimene sao tauyaoge awiya dedunasani Tuwa Bayaura yazopuro wowosinosa. 24 Deka ayero ge gayaozo eyero mitiya,Pasena ninae auna eno emo Yuda oko

mene Tuwa Bayaura

Page 219: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 2:25 216 ROMA 3:12yazo awiya pu demese gairo izinowa.

Taung aingso kapao auna ge.25 Ning meba taung aingso kapaore

nasani giro sao tauyao ge dimasa aunening soremariniya. Ora sao tauyao gededunasani narinesa, awiya taung aingsooko kapao mene yaine yarinesa. 26 Ararege auna enaba eyero mitiya ara. EmoYuda oko zo taung aingso oko kapaoamimene sao tauyao ge dimariniya, awiyanung taung aingso kapao mene yaineyariniya. 27 Ayero taung aingso oko ka-pao kasa yero noiya amimene sao tauyaogera buro awiya nasani susuwa nina kere-gariniya. Tuwara ge gayaoreta taungaingso kapaore nasani sao tauyao ge de-dunosa susuwa nina awiya keregairo ninggera pugariniya ara. 28 Zo nung tebebataung mene Yuda emo ine yero nariniyaamimene Yuda emo me oko nariniya.Orata Tuwa Bayaura taung aingso kapaome awiya taungna nona gege okowata.29 Zo nung dubo mene Yuda emo yariniyaamimene Yuda emo me ara. Aratataungna sao tauyao gera taung aingso ka-pao puro nao awiya oko, taung aingsokapao Oweno mene yena awiya dube atupuro nao amimene buro me ara. Emoayao awiya emo bauno mene oko bowiyarineya, arata Tuwa Bayau mene bowiyariniya arauwa.

3Meko nanamemene TuwaBayaura ge oko

puro wosariniya.1 Yuda emo taung aingso kapaore

amimene emo Yuda oko awiya daigati-nasani nona ipu ewa-gaewa yao awiyapumao teng neita? 2 Yore. Nona ipuewa-gaewa yao daigairo Yuda emo enopugaina ara. Auna gitauyao zo awiyaeyero mitiya era. Tuwa Bayau mene bowige nuna benaung giti awiya gaese serowawongnunae-unapugaina. 3Awiya nonoyao ing? Yuda emo ena mene ge nunapuro tumo oko diyao yewa, arare eyerosarinenineta? Awong tumo oko diyaoyewa giro Tuwa Bayau mene nona pugarisenu tauyena awiya abena yangduna.Ayero sarinenineta? 4 Aung ara. Eyeroganane me yae: Emo bauno apakana ge

iwao ge sinowa, arata Tuwa Bayau menege iwao ge oko sariniya. Nung sai tauyariniya. Arare auna ge gayao zo eyeromitiya era,Ge sasa gaya me yariniya.Ning gera pugaya daigarinesa.

5 Emo ena mene eyero sarineya, “TuwaBayau nung tani me gege yero noiya aunasusuwa awiya pasena naname mene kere-gatiniya, arare nung pasena naname-unaabena pugai teng oko yariniya.” Emo enamene ayero saya teng yarinita? 6 Aungara. Tuwa Bayau nung meko naname-una abena pugai teng yariniya. TuwaBayau nung ge iwao emo yero nati siya,awiya nung ge iwao emo amimene nonoyero name apakana gera pugairo awega-ziwega yatiye? 7 Nupema zo mene eyerosarinita, “Ge iwao ge sao nana mene TuwaBayaura ge me pu daung gatinoi* yazobowire nuna kasa noiya, arare nung noenona pasena mani asinasani abena na enopugari siniye?” 8 Ayero sero aune eyerosariniya, “Tuwa Bayaura yazo de ika garisero pasena yanene.” Zo mene ayerosariniya. Arata ayero yao ine awiya okomitiya. Emo bauno ena mene nanae geiwao ge awiya tugata yero nonine siyaayero sinasani yazo nanae puro wosariyero nowa. Ge iwao ge ayero sinasaninagibo meko papatinowa auna abena kasayai teng yariniya.

Emo bauno apakana meko yewa.9Arare no sarinenine? Name Yuda emo

mene Tuwa Bayaura benaungna atu emobauno ena daigairo nonineta? Aung ara.Mena sesena ara. Yuda emota emo Yudaokonamedemapasenana sou yero nonaneara. 10Auna ge gayao zo eyero mitiya era,Emota bauno zo mene oko pewayero

noiya.Aung nibamu ara.

11 Emota bauno zo mene Tuwa Bayauranagibo me

oko gosinoiya.Aung nibamu ara. Emota bauno zo mene

Tuwa Bayau tamari oko kau yeronoiya.

12 Emo bauno apakana Tuwa Bayauyangduwa. Apakana meko yewa ara.

* 3:7: Nona etobe auna nomi mene iwaing niye, awiya gari sero pu dekaongna gatinonane iwaing mene kasa yedaung gatinoiya. Deka ayero ge mere ge iwaore awiya pu dekaongna ganane aune ge me kasa ye daung gariniya.Susuwa ayero mitiya, arare pasena emo zo mene Tuwa Bayaura ge me awiya soremari sero ge iwari sena. Arata nameayero yao teng oko.

Page 220: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 3:13 217 ROMA 4:2Zo mene buro iwaing zo za oko yeronoiya. Aung nibamu ara.

13 Be moko nunae awiya biritira kotematu wamao ine, arare be nunae-una ge awiya meko, ingza kaungwayao ine. Ewawa nunae kapetegati noietegao ge kasa yero noiya. Ge nunaesinowa awiya gaima ine ara.

14 Waru gere tini kapao gere be nunae-una mitoiya.

15 Mani dao magayaora teng eo yeronowa.

16Awong emo bauno usi-besi yero nowadubo minao

kasa yero noiya.17 Monona nagibo awiya oko papati-

nowa.18 Nupema Tuwa Bayau giro awang yao

awiyanunae-una oko mitiya.

19Ge gayao zo ayero mitiya, arare nameeyero nigitinonane ara. Sao tauyao geawiya sao tauyao gera mamono namedema tugata yewa, arare Yuda emotaemo Yuda oko apakana amimene susuwananame keregai ge aung yero mitaneneseo Tuwa Bayaura-una kasa yero ge buroyero zuwanenese sao tauyao ge awiya mi-tiya. 20 Arare name Tuwa Bayaura-unakasa yero ge buro yero zuwarinenane.Noeno oko, sao tauyao ge dipunasaniTuwa Bayaura ditira atu pewayero nao ineoko mitiya. Sao tauyao gera buro eyeromitiya era: Sao tauyao ge mene mekonaname keregatinoi name pasena maniayero gosinonane.

Zo nung Yesu tumo diyariniya nungawiya Tuwa Bayau mene pewayao ayerosariniya.

21 Arata yeme Tuwa Bayau mene emobauno pewayao ayero sinoiya auna nagibokeregainu mitoiya. Arare nagibo awiyasao tauyao ge dimaora oko mitiya. Awiyasao tauyao ge arita porofetera ge gayaoamimene nagibo auna ge soga yero nowa.22 Pewayaora nagibo awiya eyao era: Zonung Yesu Kristo tumo diyariniya, nungawiya Tuwa Bayau mene pewayao ayerosariniya. Dubu zo susuwa ewe zo susuwaewe ayero oko mitiya. 23Noeno oko, nameapakana pasena yewangne. Arare TuwaBayau mene name apakana gosinoi namesimao waegaore nuna pumaine yao tengoko. 24 Arata Yesu Kristo mene name

mekora bunaobesari sero nameenomaga-yena, arare Tuwa Bayau mene bayao nunaeno yero name pewayao ayero sinoiyaara. Nung nao sekawa awiya zuma aungpugatinoiya. 25 Nune Yesu pu tawingnagainu name eno maganasani yu nunayasagainu pasena naname disena, ararenung tumo didinowa auna pasena disenaara. Pasena gitau yero nasani nauwaawiya Tuwa Bayau mene ao-diro giro okogaine yero nauna. Ayero nawe dunuYesumenemaganasani aune pasena awiyadisena. Ayero nasani Tuwa Bayau nungsusuwa noeno pasena nunae yangduwaineyao teng oko yero nasani nauna aunasusuwa keregaina. 26 Tuwa Bayau nungtani me gege yero noiya amimene Yesutumo didinowa awong awiya pewayaoayero sero noiya, susuwa awiya be yemeeune kasa daung yaise sero Yesu pu taw-ingna gaina. 27 Arare taung puro witaorasusuwa awiya naname-una mitita? Aungara. Taung puro witaora susuwa naname-una atu aung yena. Nomi musugainuaung yeni? Sao tauyao ge dipunasani buroiwaing yao auna nagibo mene musugain-uta? Aung ara. Tumo diyaora nagibomene musugainu aung yena ara. 28 Ararename ge eyero sinonane awiya iniro takasero nonane: Emo bauno name sao tauyaoge dipunonane aeno okowata, Yesu tumodidinonane aeno Tuwa Bayau mene namepewayao ayero sinoiya ara. 29 Ayero TuwaBayau nung Yuda emora Tuwa gegeta emoYuda oko auna Tuwa dema ing? Nung emoYuda oko auna Tuwa dema ara. 30 Noenooko, Tuwa dekaongka gege mitiya. Nungamimene Yuda emota emoYuda oko dematumo diyao naname auna eno name pe-wayao ayero sinoiya ara. 31Ayero sinasanitumo diyao eno nasani sao tauyao gemusugatinonineta? Aung ara. Name tumodiyaora nagibo papatinasani sao tauyao gedimanenese sao awiya teng dipunonane.

4Tuwa Bayau mene Abraham giro emo

pewayao ayero sena auna susuwa.1 Ewowo naname Abrahamna-una pu-

gairo sanene. Nung pewayaora susuwano taune ayero sarinenine? 2 Tuwa Bayaumene buro iwaing nuna-una nung emopewayao ayero sati siya, awiya nung emobaunona benaungna atu taung nuna purowitai teng yatiya. Arata Tuwa Bayaumene nung buro iwaing nuna-una oko,

Page 221: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 4:3 218 ROMA 4:18tumo diyao nuna-una nung emo pewayaoayero sena, arare nung Tuwa Bayaurabenaungna atu taung puro witao tengoko. 3 Auna ge gayao zo eyero mitiyaara. “Abraham nung Tuwa Bayau tumodinu giro tumo diyao nuna-una teng nungemo pewayao ayero sena ara.” 4 Emo zoburo naname noi giro abena moni pugati-nonane, moni awiya tebeba pugaine yaoteng okowata, buro yero noiya auna tengpugatinonane. 5 Arata zo nung pewayeronari sero kotungno aeno buro tauyaookowata Tuwa Bayau nung meba emopasenane awiya gosinoi pewayao nowaayero sero tumo diyariniya, awiya TuwaBayau mene tumo diyao nuna gai nungemo pewayao yariniya. 6 Zo nung pe-wayero nari sero iwaing yaora buro zooko yao tumo diyao gege diyariniya, awiyaTuwa Bayau mene nung emo pewayaoayero sariniya. Ayero yai emo awiya yawayawa yariniya. Auna ge Dawidi mene dekaayero gaenu mitoiya era,

7 Emo bauno Tuwa Bayau mene mekonunae yangduna o pasena nunaedisena, awong amimene yawa yawayaese.

8 Emota bauno zo Tuwa mene gosinoipasenane oko yao yero noiya nungamimene yawa yawa yaise.

9 Yawa yawa yaora ge Dawidi menesena, awiya emo taung aingso kapaoregege eno senuta? Aung ara. Emotaung aingso oko kapao aeno dema senaara. Noeno oko, Abraham eno eyerogosinonane. Tuwa Bayau mene tumodiyao nuna giro nung emo pewayao ayerosena ara. 10 Abraham nung nao nonoyao nenu aune Tuwa Bayau mene gironung emo pewayao ayero seni? Taungaingso kapaore nenuta taung aingso okokapao aung nenu aune giro emo pewayaoayero seni? Nung taung aingso kapaoreokowata, nung taung aingso oko kapaonenu aune Tuwa Bayau mene nung giroemo pewayao ayero sena. 11 Nung taungaingso oko kapao nasani TuwaBayau tumodinu aune Tuwa Bayau mene nung giroemo pewayao ayero sena, arare TuwaBayau mene nung emo pewayao awiyasaore gari sero taung aingso kapao awiyapuro naise senu puro nasani nauna ara.Arare Abraham nung ayero nasani emotaung aingso oko kapaomene Tuwa Bayautumo didinowa giro awong emo pewayaoayero sero noiya auna gitau yao maung

nunae yena ara. 12 Ayero nung emo taungaingso kapao auna gitau yao maung demayena. Awiya taung aingso kapaore nowasusuwa auna gege okowata, tumo diyaoAbraham mene taung aingso oko kapaoaune nasani nauna, te weso nuna agonasani tumo diyaora nagibo deka aunapapatinowa, susuwa aeno Abraham menegitau yao maung nunae yena ara.

Tuwa Bayau mene Abraham nung tumodiyao nuna-una eno tawing sero sero aunamaung yaise senu tau yena.

13 Tuwa Bayau mene Abraham aunesaisibuna nuna tawing sero sero mamonoyarineya auna ge nung eno senu tau yena.Awiya sao tauyao ge dimaora okowata,tumo diyao nuna-una teng nung emopewayao ayero sinasani aeno yena ara.14 Arare nona awong eno pugari senu tauyena awiya sao tauyao ge dipunowa aenopugati siya, awiya tumo diyao nanamemene me aung yatiya. Nupema nonapugari senu tauyena auna ge awiya meaung yatiya. 15 Noeno okowata, saotauyao ge Mose mene gaena amimenenona awiya name eno oko pugariniyata,pasena naname gege keregai Tuwa Bayaumene auna abena pugariniya. Sao tauyaoge awiya aung siya, awiya nung pasenananame auna abena oko pugatiya. 16Ararenona name eno pugari senu tauyenaawiya tumo diyaora gege kasa yariniya.Nona pugari senu tauyena awiya Abra-hamna saisibuna name apakana amimenepumanane naname yore yaise sero TuwaBayau mene mono pumao nuna gege enoname eno ayero yariniya. Yuda emo saotauyao ge dipunasani nung tumo didi-nowa awong apakana aeno gege oko, Abra-ham mene tumo diyaora nagibo patinadekaongka awiya papatinonane name enodema ayero yariniya. 17 Auna ge gayaozo eyero mitiya, “Ning emo daigairo aunagitau yaomaung yasese sewang yasa.” Saotauyao ge awiya Tuwa Bayaura ditira atutauyena. Arare Tuwa Bayau nung maga-yao awiya uwai seka yaese sero giro karayariniya, arita mani awiso aungna atu saikasa yarineya, nung awiya Abrahammenetumo didinasani nauna. 18 Tuwa BayaumeneAbrahameno eyero sena, “Saisibunanina yowangsa ine witao kasa yarineya.”Ayero senu ge awiya niginu me ine okoyena, arata saineba ayero sero mani pu-gari senu tauyena awiya tumo didinasani

Page 222: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 4:19 219 ROMA 5:14emo dubu daigairo auna gitau yao maungyena. 19 Be aune nung kara dawang nuna100 nugu yena, arare taung nuna wosao,nupema Sara nung wagaung mani pumaoine teng oko, taung nunato wosao awiyagosinasani saineba tumo diyao nuna okobesena. 20 Arare nona ago pugaora geTuwa Bayau mene nung eno sena awiyanigiro tumo diyao besero dubo eto okoyena. Aung ara. Nung tumo diyao nuna-una teng tau yero nasani Tuwa Bayaubowi nauna. 21Nung eyero giro baingtina,“Tuwa Bayau nung mani zo na eno pugarisesi tauyetiya auna me awiya nuka nunena eno tamariniya.” 22 Abraham nungtumo diyaore nauna, arare “Tuwa Bayaumene giro nung emopewayao ayero sena.”23Ge ayero gaewa amimene Abraham gegeoko gauna. 24 Ge amimene name demagapuniya ara. Nung Tuwa naname Yesumagayaora atu uwenu seka yena, TuwaBayau awiya tumo diyanane nung namedema giro emo pewayao ayero sariniyaara. 25 Tuwa Bayau mene Yesu awiyapasena naname eno daya magayaise seroiwora waweng pugaina. Nupema nameemo bauno pewayao nanenese sero nungYesumagayaora atu uwenu seka yero irop-una ara.

5Tuwa Bayau mene name emo bauno pe-

wayao ayero sena.1 Pewayaora susuwa Abraham mene

tauna awiya mitiya, arare Tuwa Bayaumene name tumo diyao naname-una tengpewayao ayero senu giro Yesu Kristoramagayao amimene name Tuwa Bayauramonone yero nonane ara. 2 Tuwara ao-diyaora atu yero nonane auna nagiboawiya Yesu mene tauna. Ayero neteTuwa Bayaura simao waegaore awiya kasadaung yai name simao waegaore nuna-una mani yari sero tumo didinasani yawayawa yero nonane ara. 3 Awiya gege oko,yaya-biyaya tapunasani yawa yawa yerononane. Noeno oko, name eyero gosi-nonane ara: Name yaya-biyayare nasanitau yaora putoung tapunonane. 4 Tauyaora putoung tapunonane Tuwa Bayaumene gosinoi iwaing yero noiya. TuwaBayau gosinoi iwaing yero noi simaowaegaore nuna-una mani yanenese senage auna me tumo didinasani diya yerononane. 5 Ge auna me tumo didinasanidiya yero nonane auna meng gao oko

mitiya. Noeno oko, Oweno name enopugaina amimene Tuwa Bayaura dub-ora mono awiya keregatinoi gosinonane.Arare nona name eno pugari senu tauyenaawiya oko yangduwariniya ayero serodubo dekaongka yero nonane.

6 Name iwaing yaora putoung aungnasani naungwane be aune Kristo nung benuna bunu pasena mani name eno maga-nasani name sorero pungna ara. 7 Nameeyero gosinonane: Emo zo mene emopewayao zo eno yero abena magayarisarinita? Aung ara. Emo dekaong dekaongmene tau yero emo iwaing zo eno abenamagayari sarineya. 8 Arata Tuwa Bayaumene zo eyero nasani dubora mono nunabainakama name eno keregaina. Namepasena mani yero nasani naungwane beaune senu Kristo mene name eno yeroabena magayena. 9 Nung name eno ma-gayero yu nuna yasagainu name pewayewangne. Awiya gege oko, be bainanaatu name Tuwa Bayaura tini kapaora atusorero puro duma dero kora yero baing-tariniya, awiya gosinonaneme yero noiya.10 Name Tuwa Bayau iwo nasani naung-wane be aune Mani nuna mene name enomaganasani Tuwa Bayau aune name aunepuro pu dekaongna gainu otao yewangne.Awiya gege oko, name Tuwa Bayau auneotao yero nonane giro Mani nuna menenao seka puro nasani name Tuwa Bayauratini kapaora atu sorero pumariniya, awiyagosinonane me yero noiya. 11 A gegeoko, TuwananameYesuKristomenenameTuwa Bayau aune dema pugainu otao yerononane, susuwa aeno name yawa yawabainakama yero nonane ara.

Adam mene magayaora nagibo tauna,arata Yesu mene zo naora nagibo tauna.

12 Arare eyero ganene. Gitau gatauotu emo dekaongka mene pasena tauna.Pasena amimene tawingna atu kasa yena,arare pasena mene magayao puro bunukasa yena. Magayao awiya kasa yero emobauno apakana auna tame witina. Noenooko, name apakana pasena yewangne.13 Mosera sao tauyao ge mene oko kasayaore pasena mene gitau kasa yero taw-ingna mitauna ara. Arata sao tauyao geaung awiya pasena zazagao ine teng oko.14 Arata saineba, magayao mene Adamna-una atu zayero emo bauno apakana aunaemo tuwa ine yero awong papatinasaninaunu magayero butunawe duwa Mose

Page 223: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 5:15 220 ROMA 6:10sao tauyao ge pugaina ara. Emo baunoena mene Adam nung Tuwara wini ge zodena pasena awiya oko yao yewa. Aratasaineba, magayao mene nunae-una kasayenu mamagayewa. Adam nung maga-yaora nagibo awiya tapunasani ago naoranagibo tamao emo kasa yaise sao aunaetotoma yaine yena ara. 15 Arata Tuwaraao-diyao mono iwaingne mene Adamnage dao aune teng oko yariniya. Emodekaongkara ge dao eno daigairo menemamagayewa ara. Orata Tuwa Bayauraao-diyaomono iwaingnemene Adamna gedao awiya daigatinoiya. Tuwa Bayaumeneemo dekaongka Yesu Kristo auna soremaoeno yero ao-diyao mono iwaingne nunabainakama emo bauno daigairo naname-una tebeba pugainu kasa yena. 16 EnabaTuwa Bayaura mono iwaing arata enabaawiya ge dao emo, arare susuwa nunatodekaongka oko ara. Susuwa nunato awiyazora ewe zora ewe. Emodekaongka pasenayenu Tuwa Bayau mene giginu kowaragerao yena. Arata emo bauno daigairopasena yero nonane awiya Tuwa Bayaumene mono iwaing nuna eno name pe-wayao ayero sero noiya. 17Emo dekaongkamene ge denu ge dao nuna-una eno ma-gayao kasa yenu emo bauno mamagayero nonane ara. Orata emo dekaongkaYesu Kristo mene buro yena, buro aunaabena amimene kasa yero ge daora abenadaigatinoiya. Arare name Tuwa Bayauraao-diyao bainakama aune mono iwaingnuna-una eno pewayero naora maungyero narinenane, name amimene buroYesu Kristo mene yena auna eno nao meiwaing pumarinenane.

18 Arare susuwa eyero mitiya era. Emodekaongka mene ge denu emo baunoapakana kowara gerao yewangne, dekaayero emo dekaongka mene pewa yeronaora buro yenu Tuwa Bayau mene nameapakana pewayao ayero senu nao topetiroaung yewangne ara. 19 Emo dekaongkarage dao auna eno emo bauno daigairomene pasena emo yewa, deka ayero emodekaongkara ge dimao auna eno emobauno daigairo mene pewayero nonane.20 Sao tauyao ge oko kasa yaore emobaunomene tanimeko yero nasani nauwa,arata tani meko auna susuwa oko kasanaunu gosinauwa. Arare tani meko nasaninauwa auna susuwa gaya meko yaise seroTuwa Bayau mene sao tauyao ge pugainaara. Sao tauyao ge pugainu pasena mene

kasa yero baina yenu Tuwa Bayaura ao-diyao mono iwaingne mene pasena awiyadaigatinasani bainakama yena. 21 Awiyanoeno oko, pasena mene magayaora nag-ibo taunu magayao mene emo tuwa ineyero emo bauno papatinaunu mamaganauwa nenane, narinenane, deka ayeroTuwa Bayaura ao-diyao mono iwaingnemene pewayaora nagibo tamai, nao meiwaing awiya naname-una atu kasa yerobabao gege bautunaise Tuwa nanameYesuKristo mene buro yena ara.

6Name Kristo aune dema magayewangne.

1 Tuwa Bayaura ao-diyao monoiwaingne awiya mitiya ayero sinasani ao-diyao mono iwaingne nuna-una susuwakasa ye naname-una gatinaise sero pasenanasani nanane teng yarinita? 2 Aung ara.Name maganasani pasenana nagibo awiyayangduwangne, arare noeno auna buronupemayarinenine? Namepasenanaburonupema yao teng oko ara. 3 Niye susuwaewiya gosinowita? Name ge ou suwewaYesu Kristora-una susuuno nung aunedema magayewangne ara. 4 Maung nungsimao waegaore nuna-una putoung meneKristo uwenu magayaora atu seka yeroiropuna, deka ayero name iropuro naosekara atu nanenese sero awong name geou susunasani Kristo mutewa deka ayeroge ou mene name mutaine yewa aunemagayao nuna-una atu susumuwangneara. 5Name nao seka nonane auna susuwaawiya eyero mitiya: Yesu magayena dekaayero name magayaine yero nuna-unasusumuwangne, deka ayero iropuna awiyaname dema iropumuwangne ayero niya.6 Eyero nigitinonane ara: Name pasenataung aung yaise o name pasenana souyero nao eno, dubo matu naname awiyaYesu aune dema i pasaora magayena. 7 Zonung magayariniya amimene pasenanabunao nuna besariniya. 8 Awiya gegeoko, Kristo aune dema magayewangne,arare nung aune dema narinenane, ayerogosinonane me yero noiya. 9 NameKristora susuwa eyero nigitinonane: Nungmagayaora atu seka yero iropuna, ararenupema oko magayariniya. Magayaomene emo tuwa nuna oko yariniya.10 Nung magayena awiya pasenana bunaokapari sero be dekaongka gege magayenuaung yena ara. Ora nung yeme niyaawiya Tuwa Bayaura yazo de ika gari

Page 224: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 6:11 221 ROMA 7:5sero nao gege noiya. 11 Ayero niye nikaniyetope gaya eyero yaise: niyemagayewapasenana bunao kapenu Yesu Kristora-una susuuno Tuwa Bayaura yazo de ikagatinasani yero nowa. Gipu ayero yae.

Pasenana sou oko yanene.12 Arare pasena mene taung ninae ma-

gayaora gerao auna emo tuwa yari sai genuna oko nigae. Ayero nasani taung ninaemene tani mekora dubo-dubo yero ato saioko nigae. 13Ayero niye te-wawong taungipu ninae awiya buro meko yaese pase-nana oko pugae. Tuwa Bayau mene niyemagayaora atu uwenu seka yero iropuroyero nowa, arare Tuwa Bayaura buroradopepu. Ayero nasani te-wawong taungipu ninae Tuwa Bayau eno diriyegayaetuteronaora sou yaese. 14Niye sao tauyaoge dimaora oko, Tuwa Bayaura mononaatu nowa, arare pasena mene emo tuwaninae oko yaise.

Name etutero nao auna nagibora nane-nese sao.

15 Arare name nono yarinenine? Namesao tauyao gera oko, Tuwa Bayauramonona atu nonane, arare pasenayarinenineta? Ayero oko yanene. 16 Arataniye eyero gosinowita? Niye emo zorasoumani yari yero giro nung aune tairoge nuna dimarineya, awiya niye emo gedipunowa auna soumani yarineya. Pasenamene emo tuwa ninae yai, sou nunanasani nete ago Tuwa Bayau yangdoroake atu mitasani yaya-biyaya tamao gegetapunarineya. Arata Tuwa Bayau meneemo tuwa ninae yai, ge nuna diungnosou nuna nete pewa yero narineya.17 Niye gitau pasenana sou nasani nauwa.Arata yeme awiya niye ge me susuwaregipewa auna teng dubo mene nigiropupunowa. Arare name Tuwa Bayau enodange sanene. 18 Tuwa Bayau mene niyepasenana bunaora atu besenu etuteronaora soumani yero nowa ara. 19Kotumaoninae oko zawagao, arare ge sinena aunasusuwa gaese sero tani emora-una atumitiya auna pugairo niye tugata nena.Niye gitau te-wawong taung ipu ninae tanimeko eno diriyegaiwa soumani nuna yenuTuwara sao tauyao ge dedunasani mekonasani nauwa, deka ayero be yeme eunete-wawong taung ipu ninae awiya tanietutero naora diriyegaya soumani nunayai etutero neupu. 20 Gitau pasenana sounasani nauwa be auna atu etutero naora

bunao ninae-una okomitauna. 21Niye tanimeko nasani nauwa awiya be yeme eunegosineya meng gaore yero niya ara. Taniawiya gitau nasani abena no tamuwi? Taniauna abena awiya Tuwa Bayau yangdoroake atu mitasani yaya-biyaya tamao gegetapunao ara. 22 Arata yeme ewiya TuwaBayau mene pasenana bunao besenu niyesoumani nuna yero nowa, auna abenaetutero nao nuna pumuwa ara. Arare agoniye nao me iwaing awiya tamarineya.23 Pasena mene soumani nuna eno abenapugatinoiya. Pasenana abena awiya TuwaBayau yangdoro ake atu mitasani yaya-biyaya tamao gege tapunao ara. Arataname Tuwa naname Yesu Kristo aunetaitinonane aeno Tuwa Bayau menename eno nao me iwaing awiya tebebapugatinoiya.

7Nagibo sekawara nao awiya bauno atiro

naora sao tauyao ge auna pugairo sena.1 Otao mani, niye sao tauyao ge nig-

itinowa, niye aeno eyero sinena. Niyesusuwa ewiya giro baingtitinowa: Saotauyao ge dimao awiya seka gege nasanidimao ara. Magayaora atu aung yeronoiya ara. 2 Arare bauno zo nung emonuna seka nai yangduwao ine oko mitiya.Noeno oko, sao tauyao ge mene awongtosikigaina. Ora emo nuna magayai aunesikigao awiya kapariniya. 3 Sao tauyao geayeromitiya, arare bauno zonung yununaseka nai yangdoro emo zo atiro nariniya,awiya bauno aeno “nung kuma bauno”ayero sarinenane. Orata yu nuna magayaiaune sao tauyao mene awongto sikigainasikigao awiya kapariniya. Ayero yai aunenung emo zo atariniya, awiya nung kumabauno ayero oko sarinenane.

4 Otao mani, susuwa deka ayao ineninae-una atu mitiya. Kristo nung taungaingso nuna magayao eno diriyegaina,arare niye nuna-una atu susupunasanimagayaine yero sao tauyao gera sikigaoawiya kapero yangduwa ara. Ayero niyemaung zora emo bauno yewa ara. NameTuwara buro iwaing yanenese nung mag-ayaora atu seka yero iropuna, arare nunayero nowa ara. 5Nao matu nasani naung-wane be auna atu pasenana dubo-duboawiya sao tauyao ge mene iyao nunapisenu taung ipu naname-una atu buronuna nasani nauna. Name eno ayeronaunu magayao tapunasani naungwane

Page 225: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 7:6 222 ROMA 8:2ara. 6 Arata yeme zo name Kristo aunedema magayaine yewangne sao tauyaogera bunao kapenu yangduwangne, ararebunao nuna kapenu sao tauyao ge gayaomitoiya auna nagibo matu awiya yang-doro Owenona nagibo sekawara atu nasaniTuwa Bayau sou yero nonane ara.

Pasena mene name gera yena.7 Aeno no sarinenine? Sao tauyao ge

awiya meko, ayero sarinenineta? Awiyaaung ara. Arata sao tauyao ge aungsiya, awiya na pasenana susuwa oko girobaingtatena. Sao tauyao ge mene gezo ewiya name eno keregatinoiya ara:“Ning emo zora nona eno dubo-dubo okoyase.” Sao tauyao ge awiya oko mitaoyati siya, awiya nona eno dubo-dubo yaoauna susuwameko awiya oko gatena. 8Saotauyao ge amimene nagibo gatenu pasenamene dubo nana awiya uwenu dubo-dubosusuwa giti kasa yena. Na gitau saotauyao ge oko gaonasani naungwabe aunepasena nung magayao ine yero mitaunaara. 9 Na gitau sao tauyao ge aung iwaingnasani naungwa ara. Arata ago sao tauyaogera osina zo mene na taunu pasena menedubo nana-una atu seka yero iropunu naemo ititi magayao mene naine yewang.10 Sao tauyao gera osina mene nao me naeno pugaise sao amimene kapetegairo namagayanese gerena. 11 Noeno oko, saotauyao gera osina mene nagibo gatenupasena mene nagibo awiya papatinasanina etegairo denu magayao ine yewangara. 12 Sao tauyao ge mene oko, pasenamene na denu magayao ine yewang, arareeyero gosinonane: Sao tauyao ge awiyapasena aung dang gege ara. Nupema saotauyao gera osina dekaong dekaong awiyaTuwa Bayau mene pugaina. Ge amimenenagibo me gipinasani emo sorepunoiya.13 Ayero sao tauyao ge iwaing mene namagayanese gerena, ayero nita? Awiyaaung ara. Sao tauyao ge oko, pasenamene na dena ara. Pasena awiya nonameko awiya ganenese Tuwa Bayau menesenu pasena mene sao tauyao ge iwaingaunamokora atu kasa yero namagayanesegerena. Ayero yenu sao tauyao ge menepasenana susuwamemeko-mameko awiyakasa daung yai ganenese sero keregaina.

Moko naname-una atu susuwa etobe mi-towato.

14 Name eyero gosinonane ara. Saotauyao ge awiya Tuwa Bayaura nona.

Arata na awiya tawingna osina. Na pase-nana soumani yero ge nuna diungno buronuna yero nona. 15 Na yao nana mazegosinona ewera ine yero noiya. Na nao zoyari aratapu nasani nona arata nao awiyayangdoro oko yao yero nona. Nupema naoawang sinona awiya yero nona ara. 16Naoawang sinona nao awiya nupema nasaniaune sao tauyao ge awiya iwaing aunasusuwa keregatinona. 17 Arare nao mekoyero nona awiya kotumao nana-una oko,pasena mene dubo nana-una atu mitasanina ato sero ago-kuwiyo yero noi aune yeronona ara. 18 Na susuwa nana eyero gosi-nona ara: Moko nana-una atu nao iwaingzo za oko mitiya. Nao iwaingna ge saoami zo sinona, arata me tamao awiya okotapunona. 19 Na nao iwaing yane ayerosinasani oko yero nona, nupema na naomeko oko yane ayero sinona arata yeronona. 20 Pasena oko yane ayero sinasaniyero nona auna susuwa era: nane oko,pasena mene moko nana-una atu mitiyaauna ato saora yero nona ara. 21 Susuwanana eyero mitiya ara: Nao iwaing yarisinona aune pasena mene nana-una nugudaung yero noiya ara. 22 Na moko nanamene Tuwa Bayaura sao tauyao ge nigiroarataungno yero nona. 23 Ora taung ipunana-una atu susuwa zo mitiya amimenedubore kotumao nana aune auna ge de-dunoi iwo wina-ye yero nowato. Ayeronasani na buninoi pasenana susuwa menetaung ipu nana-una mitoiya auna bunaoemo yero nona. 24 Oiye, dubo minaobainakama nana-una mitoiya. Pasenanasusuwa taung nana-una mitoi magayaoragerao yero nona, auna putoungna atu awemene na sorero pumariniye? 25 TuwaBayaumene sai, Tuwa naname Yesu Kristomene na sorero pumariniya, arare na YesuKristo kotupu nasani Tuwa Bayau bowiyero nona. Arare ge sinena awiya pudekaongna gairo eyero sane: Na nakanatope dubo nanamene Tuwa Bayaura saotauyao ge sou yero nona. Arata taungnanamene zo pasenana sao tauyao ge sou yeronoiya arauwa.

8Iwaing yao mene Owenona nagibora nar-

ineya.1 Arare Yesu Kristo aune dema nonane

amimene pasenana abena tamanenese saooko mitiya. 2 Noeno oko, Kristo Yesumene magayenu Oweno nung nao name

Page 226: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 8:3 223 ROMA 8:22eno tapunoiya amimene putoung nunamene name pasenana putoungna atu, omagayaora putoungna atu besenu bunaoaung nonane. 3 Dubo matu nanameauna putoung mene Mosera sao tauyaoge auna putoung puro wosinu aune saotauyao ge mene pasenana putoung purowosari kaputena. Ayero yenu giro TuwaBayau nung nuka nutope eyero nasanidubo matura pasena auna putoung awiyadenu wosina. Mani nuna mene emobauno pasena naname disari magayaisesero iyengtinu tawing emo taung nanameine puro wosina. 4 Awiya dubo maturanagibora oko, Owenona nagibora nonanenaname-una sao tauyao ge iwaing dimaoawiya kasa yero besugaise ayero yenaara. 5 Nao matura nagibora nowa awongdubore kotumaore nunae nao maturanao auna mitoiya, arata Owenona nagi-bora nowa awong mene zo dubo nunaeOwenona nao auna mitoiya. 6 Zo nungdubo nuna pu nao matura nao aunagariniya amimene magayao tamariniya.Arata zo nung dubo nuna pu Owenonanaora gariniya amimene nao iwaingnedubo iwaingne awiya tamariniya. 7 Zodubo nuna pu nao matura nao auna gati-noiya amimene Tuwa Bayau iwo noiyaara. Ayero nasani sao tauyao ge nuna okodimao noiya. Ayero noiya amimene TuwaBayaura ge dimao teng oko ara. 8 Naomatura kotumao puro nowa amimene tanizo yaya Tuwa Bayaumene gai teng yao ineoko mitiya.

9 Tuwa Bayaura Oweno mene duboninae-una mitoiyare, niye nao maturanagibo oko, Owenona nagibora nowaara. Zo nung Kristora Oweno aungnariniya amimene gerao nuna oko yeronariniya. 10 Taung ninae mene pasenayero noiya aeno nung magayaora geraonoiya. Arata Kristo mene dubo ninae-una atu mitariniya, awiya Tuwa Bayaumene niye pewayao ayero sai aune duboreititire ninae mene nao topetariniya.11 Tuwa Bayau nung Yesu magayaoraatu uwenu seka yena auna Oweno nunamene dubo ninae-una mitariniya, awiyanung Kristo Yesu magayaora atu uwenuseka yena amimene taung aingso ninaemagayaora gerao awiya deka ayero inainaore yarineya. Awiya Oweno nuna duboninae-una mitoiya aeno ayero yariniyaara.

Owenona ge nigitinowa amimene TuwaBayaura mani yero nowa.

12 Otao mani nana, susuwa aeno nameTuwa Bayau eno abena puganenese saomitiya. Orata abena pugao awiya naomatura sou yao okowata. Abena pugaoawiya Owenona nagibora nao. 13Niye naomatura ge dipunasani narineya, awiyamagayarineya. Arata niye Owenonaputoungna nao matura ge darineya,awiya nao iwaing gege narineya. 14 TuwaBayaura Oweno auna ge nigiti nasani nowaamimene Tuwa Bayaura mani awiso yeronowa ara. 15 Tuwa Bayau nung Owenoniye eno pugaina awiya niye nupemakapetegairo sou buro nasani awang yaoregege nasani naese oko, mani awiso nunayero naese niye enopugaina ara. Owenonaputoungna name “Mama iwaing nanae”ayero sinasani yau sinonane. 16 NameTuwa Bayaura mani awiso yero nonanege awiya dubo naname mene sinoi Owenomene dubora ge soreuno deka ayerosinoiya. 17 Mani awiso nuna yero nonaneamimene nete Tuwa Bayaura wazawatopetarinenane. Awiya Kristo aune dematairo topetarinenane ara. Tawingna etunung aune dema yayare narinenane,awiya nung aune dema simao waegaoreiwaing auna narinenane.

Ago name emo bauno iwaing nananeaune nona apakana iwaing yarineya.

18 Uritira simao yawa yawa yaore TuwaBayau mene ago keregairo name enopugariniya amimene tawingna yayaredubo minaore mitiya awiya daigairobaingtariniya. Arare na nona awiya pudekaongna gairo zota zo baina niye, yerogane asero gari yana teng oko yariniya.19 Tuwa Bayaura mani awiso auna susuwananame kasa daung yai gari sero tawingnanona yena amimene zuti yero anuwingnasani mitowa. 20Nona yena awong awiyawaru diungno meko yewa, awiya kotumaonunae-una oko, Tuwa Bayau mene ayeroyaese sena. Awiya awong ayero mitaeseoko, tani ewiya diya mitaese ayero sena:21Nona yena awong demamagayero gung-kauwang saora bunao besero eo yeroTuwa Bayaura mani awiso nao waegaorenaname-una susumarineya ara. 22 Nameeyero gosinonane ara: Be awiya bumaisenona yena apakana amimene bauno zomani pupunasani yaya taungno oinoiyadeka ayero yaya-biyaya tapunasani oero

Page 227: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 8:23 224 ROMA 8:39butunowa. 23 Nona yena awong amimenegege ayero oko yero nowa. Name nakanametope Owenone nonane amimenedeka ayero yero nonane ara. Oweno awiyanona benaung giti ipu ewa-gaewa yaoago kasa yariniya auna osina yero noiya.Arare mani awiso nuna yero nonane aunasusuwa Tuwa Bayau mene taung aingsonaname sorero puro keregaise diya nasanidubo mene oinonane ara. 24 Name nonabenaung giti ipu ewa-gaewa yao agopumari tumo diyanenese name soreropuna. Nona me puro nao awiya tumodiyaore nao okowata. Name nona zopuro nasani aune nona awiya pumari serotumo diyarinenineta? Aung ara. Yemaokopumuwangne naname yena. 25Orata nonazo oko pumao nasani aune nona awiyapumari sero tumo diyarinenane, awiyaname dubo meko aung monone mitasaniaune nona awiya pumari sero diya nasanimitarinenane.

26 Oweno nung deka ayero name turerononane aeno name sorepunoiya. Nameisa nono yero sanane teng yariniye?awiya oko gosinonane. Arare name isasaora kotumao kau nasani dubo menezi sinonane giro Oweno mene namesoreuno isa sinoiya. 27 Oweno nungTuwara dubu soreuno Tuwa Bayauraaratamao auna teng isa sinoiya. Ayeronoi Tuwa Bayau nung emo baunonadubo gosinoiya amimene Owenona genigitinoiya. 28 Name eyero gosinonaneara. Name Tuwa Bayau aratapunonane,name awiya tani benaung giti amimenekasa nasani korayao naname soreunobaingtitinoiya ara. Name awiya TuwaBayau mene yau sero pumari sero giginumitaungwane, arare name yausero punaara. 29Noeno oko, emo name gitau giginumitaungwane name amimene Mani nunaine yanenese giginu mitaungwane. Awiyaname metamani nuna ine yanane nungawiya tato kiyongne naname yero naiseayero yena ara. 30 Tuwa Bayau nung gitaunameMani nuna ine yanenese sero giginumitaungwane auna teng name yauseropuro pasena naname disinasani namepewayao ayero sena. Ayero sero aunename siuna ara.

Zo mene name Tuwa Bayaura wawengatu oko sorero pumariniya.

31 Ge auna susuwa nono yero mitiye?Tuwa Bayau mene name otao yero noiya,

arare zo mene name oko gera yariniya.32 Nung mani nuna oko sorao nameeno magayaise pugaina amimene zamenasimena apakana awiya name eno diriye-gariniya.

33 Emo bauno Tuwa Bayau mene gi-tau yangtagairo puna name awiya awemene gera pugariniye? Tuwa Bayau meneyarinita? Aung ara. Nung nuka nutopepasena naname disinasani name pewayaoayero sena ara.

34 Awe mene name musu kowara gaorage sariniye? Kristo Yesu mene yarinita?Aung ara. Nung nuka nutope magayena.Magayena a gege oko, nung magayaoraatu iropuro Tuwa Bayaura wawong meraatumitasani isamene name sorepu nasanimitoiya.

35 Kristora mono iwaingna atu nona zonomi mene name sorero pariniye? Dubominao meneta, yayare naota, niya-komakaunasani naota, yaya-biyaya tame naota,dora botiyota, bogamasa yero naota,dero bunero yao meneta, dero magayaomene pumariniye? Nona amimenename Kristora mono iwaingna atu soreropumarinita? 36 Ge gayao zo eyero mitiyaauna teng name eno nao ayao awiya yeronowa ara,Nae emo bauno gerao nina yero nonane

susuwa aeno wari be giti awiya naedero gera-gaira yero nowa. Lamadero aero yero nowa ayao ine naeeno yero nowa.

37 Arata nona ayao amimene nameKristora mono iwaingna atu oko soreropumariniya. Aung ara. Name monopupunoiya amimene name sorepunoinona awiya puro wosiro baingtitinonane.38 Arare na eyero gosinona ara: Magayaomeneta, nao meneta, angelo meneta,emo tuwa meneta, nona yeme kasayero mitiya amimeneta, nona ago kasayariniya amimeneta, nona putoungneta,39 nona ika mitoiya amimeneta, wesemitoiya amimeneta, nona gewaoko yenumitowa amimene name Tuwa Bayauramono iwaingna atu zo za oko batagairopumariniya. Noeno oko, Tuwa BayauTuwa naname Kristo Yesura mono iwaingeno name doedoe yero noiya ara.

9Paulo nungYuda emootaomani nuna eno

yayare dubo minaore tauna.

Page 228: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 9:1 225 ROMA 9:211 Na Kristora emo mene ge iwao aung

ge me sana nigipu. Oweno mene dubonana-una atu ge nana sorepuni geme gegesinena era. 2 Na Yuda emo otao maninana eno dubo mininasani dubo nanamene yaya etoka oko tapunoiya. 3 Noenooko, Yuda emo otao mani nana awongdubo darawa yero Yesu tumo diyaesesinona, arata awong dubo oko darawanowa, aeno Tuwa Bayau mene awongwaru yena. Arare nagibo zo mitati siya,awiya na naka natope waru nunae awiyadipunasani Kristo kasupuro ewenao awiyateng eo yatena. 4 Awong awiya Isreli emo.Tuwa Bayau mene mena gitau otu awongdubu nuna yaese sero yangta gairo puna.Ayero yero nung putoung waegaore nunaawong eno gipena; nung tairo naora geawong eno pugaina; nung sao tauyao geawong eno pugaina; nung bowi nasaninaora susuwa awong eno gipena; nungnona iwaing awong eno pugari sero senutauyena; 5 aya-ewowo nunae ena meneTuwara gera gitau yao yero nasani nauwa;Sorao Emo naname nung nona benaunggiti auna Tuwa yero noiya amimene emorataung aingso puro kasa yena, awiya dubununae-una atu kasa yena ara. Arare TuwaBayau nung bowi yao gege yero nanene.Yore.

Gere nowa awong Tuwa Bayaura emobauno dubu.

6 Isreli ena mene Tuwa Bayaura geawang sewa, arata Tuwa Bayaura ge aungyena, ayero oko sanene. Isreli dubura atukasa yewa awong apakana amimene TuwaBayaura emo bauno me oko yero nasaninauwa. 7 Nupema Abrahamna saisibunaawong apakana saisibuna nuna me okoyero nasani nauwa. Tuwa Bayau meneAbraham eno eyero sena, “Isakara sais-ibuna nunae gege dubu nina yarineya.”8 Ge auna susuwa eyero mitiya ara: Abra-hamna yura atu kasa yao awong awiyaTuwa Bayaura emo bauno dubume okowa.Abraham gitau Tuwa Bayau mene nonaago pugari senu tauyena awiya tumo dinadeka ayero Tuwa Bayau nona pugari senutauyena auna ge awiya tumo didinowaawong amimene gege Abrahamna saisi-buna me ayero nowa ara. 9 Ge senutauyena awiya eyao ara: “Dawang zo aungyai aune na ninae-una kapetegairo bu-mana aune bauno nina Sara mene maniemodi pumariniya.”

10 Awiya gege oko, sao tauyao ge zoRebekara-una atu dema kasa yena ara.Nung ewowo naname Isakato nauwato Re-beka mesa yenu mani emodi etobe tiyangnuna-una atu mitiwato ara. 11-12 Manietobe awiya oko kasa yaore awongto airatiyangna atu mitasani nao mekota naoiwaing oko yao mitiwato be aune TuwaBayau mene Rebeka eno eyero sena, “Tatomene metara sou yaise.” Awiya TuwaBayau sao tauyao nuna tau yaise ko-tupunasani mani etobe awiya nao nunato-una oko, ara tamao nuna-una gausinasanige ayero sena. 13 Auna ge gayao zoeyero mitiya, “Na Yakobo arataungnopumuwang, arata na Esau awiya iwo yeroyangduwang.”

Tuwa Bayau nung mono nuna-una tengname kora yero noiya.

14 Arare nono sarinenine? Tuwa Bayaupore yena, ayero sarinenineta? Aung ara.15Nung Mose eno ge eyero tugata yena,Na emo zo ao-diyari yero giro ao-

diyarinena ara.Na emo zo kora yari yero giro kora yari-

nena.16 Arare Tuwa Bayau mene name ko-

rayena korayao awiya emora kotumaorataemora gewera-gawera yaora atu oko namekorayena. Aung ara. Korayao awiya TuwaBayaura mono iwaing gege eno name ko-rayero puna ara. 17Tuwa Bayaumene Feroeno ge sena awiya ge bukura atu eyerogayao mitiya,Na nina-una atu putoung nana kere-

gana yazo bowire nana tawing serobabaise sero ning emo tuwa pu-gaingwa ara.

18 Arare Tuwa Bayaura susuwa eyerogipu: Nung emo zo ao-diyari yero giro ao-diyariniya. Nupema nung emo zo duboradawong zuzari yero giro zuzariniya ara.19 Ning ge awiya nigiro enaba nuna eyerona eno sarinesita, “Tuwa Bayau nungemo baunona dubo auna dawong zuzeroaune noeno emo bauno gosinoi meko yeronowi? Nung tani zo yari sai emo baunomene awang sao ine oko mitiya.” Ayerona eno sarinesita, nowa. 20 Emo ningnono yao mene Tuwa Bayau eno ge abenasarinesi? Au mene au yao ai eno eyerosarinita, “Ning noeno na eyero yetesi?”Ayero sarinita? Aung ara. 21 Nupema auyao ai mene tawing dekaongka amimene

Page 229: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 9:22 226 ROMA 10:7au ena emora, ena pu sinona, ayero seroyai meko yarinita? Aung ara.

22 Tani au yao ai mene yero noiyatani deka ayao awiya Tuwa Bayau meneemo bauno eno yero noiya. Tuwa Bayaunung pasena eno tini kapao pupunoiyaauna susuwa o putoung nuna auna susuwaawiya keregari sinoiya, arata saineba,nung emo bauno kowara gerao awiyagera yari nasani mitowa awong awiyamena oko dedunoiya; nung daora be diyayero butunoiya ara. 23 Awiya gege oko,nung simao waegaore nuna baina awiyadema keregari sero emo bauno mononuna-una gerao amimene simaowaegaorenuna topetanenese seronameyangtagairopuna. 24Emo baunomono nuna-una geraoawiya name ara. Nung name Yudaradubura atu gege oko, emo Yuda okora-unaatu dema yausero puna. 25 Auna ge awiyaTuwa Bayau mene senu porofete Hoseamene gaena awiya eyero mitiya,Emo bauno dubu na maung oko yao

yewang awong awiya emo baunodubu nana ayero sarinena. Nu-pema dubu oko kotumao yewangdubu awiya yazo nunae “yo diyangnana” ayero sarinena. 26Gitau taw-ing zora emo bauno eno eyero se-wang, “Niye emo bauno dubu nanaoko,” tawing dekaongka auna atuzo yazo nunae “Tuwa etegao aunaokowata, Tuwa putoungne aunamani awiso” ayero sarineya.

27Nupema porofete Yesaya mene wawasero Isreli emo bauno eno eyero serogaena,Isreli emo bauno awong wito deung bera

yowangsa mitiya ayao ine tengkasa yarineya, arata saineba, TuwaBayau mene nunae-una towangatu etoka gege sorero pumariniya.28Tuwanung tawingna atu genunapugaina aunamemena tamai aungyariniya.

29Yesaya mene ge zo eyero sena,Uritire tawingne auna Tuwa nung emo

we naname oko ao-diyao yerodati siya, awiya name abena mekoSodom napo mene tamuwa aunateng taungno o Gomora awongine yero gera yero aung-kamoreyatenane.

Yuda emo awong iwaing yari sero ka-putewa.

30 Arare nono sarinenine? Name eyerosanene: Emo bauno Yuda oko awongiwaing yari sero waura oko yewa amimeneiwaing yewa. Tumo diyaora gege iwaingyewa ara. 31Arata Isreli emo bauno awongsao tauyao ge dipunasani iwaing yari serowaura yewa amimene sao tauyao gera tengoko yewa. 32 Susuwa noeno ayero yewi?Susuwa eyao eno: Awong tumo diyaoraokowata, nao nunae-una iwaing yari sewaara. Ayero nasani daba zo* nagibe atumitina auna atu te nunae gaero zuwewa.33Auna ge gayao zo eyero mitiya,Ewiya gipu! Na Zaiyon nape atu daba zo

pugatinena,auna te nunae gayarineya. Daba auna

te gaero zuwarineya. Arata zonung Daba awiya tumo diyariniyaamimene oko meng gariniya.

10Isreli emo baunomene tumo diyaora nag-

ibo awang sewa.1 O ge nigao otao mani nana, Yuda

emo otao mani nana iwaing yaese dubonana mene aratapu nasani awong ko-tungno Tuwa Bayau eno isa sinona ara.2AwongTuwaBayau sou yari sero putoungnasani nowa awiya gosinona amimenesinena. Arata awong nagibo me sisigati-nasani aune yero nowa. 3 Nagibo TuwaBayau mene name giro pewayao ayerosinoiya, nagibo awiya sisigatinowa, ararenuka nuyetope iwaing yari sero nagibo zokau yero nowa. Awong pewayaora nagiboTuwa Bayaumene tauna awiya awang seroyangduwa ara. 4 Sao tauyao ge Mose menegaena awiya butunawe Kristora una atubesugainu aung yena, arare tumo diyaorenonane awiya Tuwa Bayau mene gosi-noi pewayero nonane ara. 5 Mose nungge zo eyero sero gaena, “Emo zo nungTuwa Bayaura benaungna atu pewa yarisero sao tauyao gera nagibo etutero nar-iniya amimene nao tamariniya.” 6 Aratatumo diyaore nasani pewayaora nagiboauna ge eyero mitiya, “Ning dubo ninamene eyero oko sase, ‘Awe mene uri-tira witariniye?’ (Awiya witiro Kristotaungno puro wosao ara.) 7Nupema dubonina mene eyero oko sase, ‘Awe menekowara wosiro baungno magayaora-una

* 9:32: Daba nagibe mitao awiya Yesu eno sewa ara.

Page 230: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 10:8 227 ROMA 11:4babariniye?’ (Awiya Kristo yuno purowitao ara.)” 8Ayao okowata, ge bukura atueyero sero gayaomitiya, “Ge awiya ake atuoko mitiya, awiya begiti nina-unata mokonina-una atu mitiya ara.” Awiya tumodiyaora ge tugata-magata yero nonaneaeno sao ara. 9 Ge sero butunonane aunasusuwa eyao era: Ning begiti nina mene“Yesu nung Tuwa nana” ayero sinarinesa,nupema dubo nina mene “Tuwa Bayaumene Yesu magayaora atu uwenu sekayena” ayero iniro taka sarinesa, awiyaTuwa Bayau mene ning sorero puro ko-rayai iwaing yero narinesa. 10 Noeno oko,name dubo mene iniro taka sinasani pe-wayero nonane. Nupemabegitimene yazonuna keregatinasani iwaing yero nonaneara. 11 Ge gayao zo eyero mitiya, “Nungtumo diyarineya amimene oko dubo mi-narineya, o meng oko garineya.” 12 Yudaemo aune emo Yuda oko aune nameawiya Tuwa Bayau mene oko gagausi-noiya. Nung dekaongka mene nameapakana auna Tuwa naname noiya ara.Name nung yau sinonane auna nungabena name eno mono iwaing tapunasaninona benaung giti pugatinoiya. 13 Noenooko, ge gayao zo eyero mitiya, “Zo nungTuwa yau sariniya nung awiya Tuwamenesoreuno kora yariniya.”

14 Arata Tuwa yau sao awiya Tuwa okotumo diyao nowa amimene nono yeronung yau sarinei? Nupema Tuwa Bayautumo diyao awiya ge nuna dawong meneoko nigao nowa amimene nono yero nungtumo diyarinei? Nupema ge nuna nigaoawiya bowi sao emo nuna aung siya, awiyanono yero ge nuna nigarinei? 15 Nupemabowi sao awiya Tuwa Bayaumene emo okotugata yero iyengtao yai, nono yero bowisaora burora babarinei? Ge gayao zo eyeromitiya, “Bowi Iwaing sao emora te bewingmene ge nigaora dubo eo yao tapunoiyaara.”

Yuda emo bauno mene Bowi Iwaingawang sewa.

16 Arata emo bauno apakana oko, enamene gege Bowi Iwaing awiya nigirodimuwa ara. Yesaya mene eyero sena,“O Tuwa, nae bowi ge nina sero kere-gaingwane, awiya awe mene iniro takaseni?” 17 Arare eyero gipu. Tumo diyaoawiya Bowi Iwaing nigaora me ara. Nu-pema Bowi Iwaing awiya Kristora ge mesusuware keregairo sao ara.

18 Arare eyero sinasani atata nena.Awong ge oko nigao yewita? Aung ara.Awong ge nigiwa ara. Auna ge gayao zoeyero mitiya,Be nunae-una bewing mene tawing

apakana teng yena. Ge nunaemene tawing sero sero kasa yenaara.

19 Na nupema atata yero sinena. Isreliemo bauno awong ge nigiro susuwa sisi-gairo kau yewita? Aung ara. Gitau Mosemene Tuwa Bayaura ge zo eyero gaena,Na emo Yuda oko puro kora yana niye

dubo mou awong eno yarineya.Emo Yuda oko awong nigao aungawiya yumana aune niye awongeno tini kapao pumarineya.

20Mosemene gitau ayero senu aune agoYesaya mene awang yao aung be tau yeroTuwa Bayaura ge zo eyero sero gaena,Na oko kau yao yewa amimene na tamuwa

ara.Na oko kotumao nasani nauwa nunae-una

atukasa yewang.

21 Arata nung Isreli emo bauno eno geeyero gaena,Na ge dao emo bauno o dung duware

nao emo bauno awiya yumananana-una bumaya kora yari serobe imoko-kaungkaung wawonggaruru yero diya mitona.

11Isreli emo bauno dubu baina mene Bowi

Iwaing awang sewa giro aune Tuwa Bayaumene etoka gege yangtagairo puna.

1 Na nupema atata nena. Tuwa Bayaumene Isreli emo bauno nuna yangdunuta?Aung nibamu ara. Ayero oko yena. Nadeka ayero Isreli emo ara; na Abrahamnasaisibuna auna zo; na Benzaminna dubuauna zo. 2 Tuwa Bayau mene gitau emobauno dubu nuna yaese giginu mitauwaawiya oko yangduna. Arata niye Eliyara geungwe bukura atu mitiya awiya oko zaza-gao yero nowita nowa? Nung Isreli emobaunodububaina awiya gera pugatinasaniTuwa Bayau eno isa eyero sena,

3 O Tuwa, awong porofete dubu ninadero aung nasani aita nina kasewaaung yenu na nata nena giro awongna deka ayero dari sineya ara.

4Ayero senuTuwaBayaumene ge abenage no sero kapetegaini? Eyero sena,

Page 231: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 11:5 228 ROMA 11:23Aung ara. Na emo 7,000 dubu nana yaese

sorewang awong tuwa etegao yazoBeal nuna-una oko koinggao yewa.

5 Arare be yeme eune deka ayero TuwaBayau mene mono iwaing nuna eno Yudaemo bauno ena yangtagairo punu nowa.6 Awiya nao nunae-una okowata, mononuna-una ayero yena. Nao nunae-unayatiya, awiya mono mene me oko yatiya.

7 Ayero nono sarinenine? Isreli emobauno apakana awong nona me tamarisewa awiya tamuwa, ayero sarinenineta?Aung ara. Tuwa Bayau mene ena awigairopuna amimene gege tamuwa ara. Aratadubu baina awiya ge dero didigaiwa girosenu ziyo tau yewa ara. 8 Arare ge eyerogayao mitiya,Tuwa Bayau nung dubo nunae sisigaina

ara.Diti moko nunae senu sikiuna.Nupema dawong nunae uwe zuzena.Ayero yenunasani nauwadeka ayero nowa

ara.9Dawidi mene ge zo eyero gaena,

Zamena simena nunae mene wao ine ogeta ine yero kang gairo mitaise.

Ayero yai naya abena nunae kasa yaise.10Ditimokonunae gumayai nai kau yae.

Poza awena ini singpai poza gurutusero singpari-singpari nasani

nao gege nae.Tuwa nung emo Yuda oko awiya sorero

puna.11 Arare atata yero sana nigipu. Isreli

emo bauno dubu baina zuwewa amimenezuwero meko yero baingtiwita? Aung ara.AwongTuwara korayao awiya awang sewa,arare korayao awiya emo Yuda okora-una kasa yena. Awiya emo Yuda okomene Tuwara korayao topetaya Isreli emoawong korayao awiya pumari dubo-duboyaese ayero kasa yena. 12 Ayero yerogaga sao nunae mene tawing sero gerazamena simena tauna, nupema putoungnunae wosina aeno emo Yuda okora-unagera zamena simena kasa yena, arare neteawong apakana Tuwara korayao topetayagera me bainakama kasa yariniya.

13Niye emo Yuda oko, niye eno ge ewiyasana nigipu. Na niye emo Yuda oko aunaaposolo ninae yero nona amimene buronana awiya yawa yaware yero baingtiti-nona. 14 Awiya Yuda emo otao mani nana

enamene korayao pumari dubo-dubo netepumaese ayero yero nona ara. 15 TuwaBayau mene Isreli emo bauno yangdunuaune tawing sero sero emo bauno meneTuwa Bayau aune dema otao yewa. ArareTuwa Bayau mene Isreli emo bauno nu-pema pumai aune awong magayaora atuseka yero iropao ine yarineya. 16Ma sekaawiya gitaumaingkoka puro Tuwa eno pu-gairo isa sinonane nuna noi aune ma enabure apakana awiya deka ayero nuna yeronoiya ara. Deka ayero i tatai mene TuwaBayaura gerao mitariniya, awiya bowangnuna deka ayero gerao nuna mitariniya.

17 Emo bauno Yuda oko mene Yudaemo baunona masi pumuwa auna susuwai oliwa* auna pugairo sana nigipu. TuwaBayau mene i oliwa zora bowang enakapero yangdotinasani auna isora atu ioliwa zo eu atu kasa yao auna bowangawiya kapero puro buro iso deka aunaatu susuunu, i auna tatai mene gawi pu-gainu bairo tauyena ara. Deka aine ningbowang zo eura maze puro buro susuunubayasare aeno 18 bowang mamatu awiyaoko gasawosao yai ning taungpurowitase.Ayero yosi sero, ning eyero gi. Ning karabowang mene tatai oko uninosa. Tataimene ning uninowa ara. 19 Ge sesenaauna ning abena enaba nuna eyero sari-nesita nowa, “Tuwa Bayau mene na awiyapuro susumari sero bowang matu kaperoyangduna ara.” 20 Ayero sinesata TuwaBayau mene awong ge me nuna oko tumodiyao yewa aeno awong kapero yangduna.Arata ning awiya tumo diyao nina-unadopao masi nunae puro dodopinesa ara.Arare ning taung nina oko puro witase.Awiya gege oko, etutero neu. 21 TuwaBayau nung oliwa bowang nuna oko ao-diyao yena, deka ayero nung ning oko ao-diyariniya. 22 Arare ning mono iwaingnuna aune kokoni yaonuna aune awiya ko-tungno gi. Kokoni yao nuna-uname awiyage yangduwa auna-una atu kasa yena,arata mono iwaing nuna-una me awiyanina-una atu kasa yariniya. Ora ningmono iwaing nuna oko puro narinesa,awiya nung ning kapero yangduwariniya.23 Ayero Yuda emo ena i bowang matuine awong ge dao nunae awiya yang-duwarineya, awiya Tuwa Bayau meneawongmasimatura atu susumari yero giro

* 11:17: I oliwa. Oliwa susuwa awiya Abraham. Oliwa bowang awiya Yuda emo bauno. Bowang ewe atu puro burosusumao awiya name emo Yuda oko.

Page 232: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 11:24 229 ROMA 12:5kara teng susumariniya. Putoung awiyanuna-una atu mitiya. 24 Ning emo Yudaoko awiya i oliwa zo oko samo yao aunaatu bowang kapao ine ara. Ning awiyaoliwa bowang kapero puro buro oliwasamo yao auna susumao ine ara. OraYuda emo awiya awong oliwa samo yaoine ara. Arare Tuwa Bayau mene oliwasamo yaora bowangmamatu kapero yang-duna awiya nupema puro masi nunae-una matura susumari sero nete waura okoyariniya.

Yuda emo bauno awong nete ago geramokora toiro aung yarineya.

25 Ge nigao otao mani nana, niye dauyero kotumao ninae auna desetiro “naenigaore” ayero sowi sero susuwa zopungyero mitoiya ewiya keregana nigipu.Isreli emo bauno ena awong ziyo tau yeronowa. Awiya ayero naya emo Yuda okodubu baina awong gera mokora 26 towayateng yai aune Isreli emo bauno dubu bainaamimene iwaing yarineya. Ge eyero gayaomitiya,Zaiyon nape atu Korayao emo zo kasa

yero Yakobora saisibuna aunameko nunae tunai baungno aungyarineya.

27 Na pasena nunae disana aune taironao nana awiya tau yariniya ara.

28 Isreli emo bauno awong Bowi Iwaingawang sero Tuwa Bayau eno iwo yeronowa auna me nuna awiya niye emo Yudaoko auna-ina buna. Arata nupema yang-tagairo pumao auna awiya awong TuwaBayaura mani awiso yero nowa. Noenooko, Tuwa Bayau mene aya-ewowo nunaeeno ge senu tau yena. 29 Arare awongmani awiso nuna yero nowa, noeno oko,Tuwa Bayau nung awong yausero gaoyena, awiya oko nuwegariniya. 30 Niyeemo Yuda oko mene gitau Tuwa Bayaurage awang sinasani nauwa. Arata yeme zoYuda emo mene Tuwa Bayaura ge awangsineya aeno Tuwa Bayau mene niye monopupuniya. 31 Deka ayero Yuda emo meneTuwa Bayaura mono ninae-ina kasa yena,mono deka ayao mene yeme nunae-unaatu kasa yaise Tuwa Bayau mene giginaauna teng awong ge nuna awang sinowa.32 Tuwa Bayau mene emo bauno apakanage nuna awang saese gigina. Arare mononuna-una gege iwaing yarineya.

Name Tuwara yazo de ika ganene.

33Abaunaya! Tuwa Bayaura gaore kotu-maore nigaore nuna awiya wito kuru inemitiya. Sao aung yao nuna-una susuwaawiya emo mene gao ine oko mitiya. Dekaayero buro yao nuna-una nagibo awiyaemo mene gao ine oko mitiya.

34 Tuwara dubora ge mitiya awiya emoawe mene nigini?

Ora emo awe mene kotumao nung enopugaini?

35 Arita emo awe mene nung eno gitaunona zo pugainu

aeno abena pugariniye?36 Aung ara. Noeno oko, nona

apakana nuna-una atu butunoiya, nupemaputoung nuna-una atu kasa yero noiya,deka ayero nuna-una atu babao gegebautunoiya. Arare bowi yao gege yaoawiya nuna-una atu susuuno mitao gegemitaise. Yore.

12Name taung aingso naname awiya Tuwa

Bayau eno zawing sero puganene.1 Ge nigao otao mani nana, Tuwa Bayau

mene name eno mono pupunoiya awiyagosineupu aune wini ge zo sana nigae.Niye oko magayao seka miteyaka keunetaungne dubore ninae awiya zawing pe-wayao Tuwa Bayaura gerao ayero seropugaipu nung gai iwaing yae. Emimenesou buro ninae me niya era. 2 Nonaduru tawingna aunageraookoyeroneupu.Niye dubo kotumaore ninae pu Tuwarauna gatinasani neupu, Tuwa mene dubokotumaore ninae zawagae. Ayero yai aunetani iwawaing etutero nao, o nao TuwaBayau mene gosinoi iwaing yero noiya,awiya teng garineya.

Zo nung burora putoung nung eno pugaoauna teng yaise.

3Tuwa Bayaumene na enomono iwaingpupunasani buro na eno pugaina, susuwaaeno na ninae-una emo bauno apakanaaeno wini ge eyero sinena. Zo nungnuka nutope gai witao oko yaise. TuwaBayau mene tumo diyao nina auna enoburora putoung zoning enopugaina awiyapuro daigatinasani oko yase. 4 Eyero gipu.Taung naname dekaongka nung soremaonuna daigairo mene buro dekaongka okoyero nowa. 5 Deka ayero name buro ewe-pape yero nonane, arata saineba Kristora-una daigairo mene pu dekaongna gati-nonane taung dekaongka yero noiya ara.

Page 233: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 12:6 230 ROMA 13:7Arare name taung dekaongka auna susu-uno te-wawong nuna ine yero nonane.6 Ge burora putoung ewe-pape awiyamono iwaing name eno puna auna tengpuro nonane ara. Arare auna teng buroyanene. Awiya zo nung Tuwa Bayaurage porofete mene saine yero keregaoraputoung mitiya amimene tumo diyaonuna-una teng saise. 7 Zo nung soremaoburora putoung mitiya amimene soremaoburo awiya teng yaise. Zo nung gi-pao burora putoung mitiya amimene gi-pao buro awiya teng yaise. 8 Zo nungwini ge saora putoung mitiya amimenewini ge saise. Zo nung mono pumaoburo yaora putoung mitiya amimene otaonuna iwaing yaise gege kotupunasani buroawiya yaise. Zo nung gitau yaora putoungmitiya amimene buro awiya tau yeroyaise. Nupema zo nung bayao buro yaoraputoungmitiya amimene buro awiya duboeo yaore yaise.

Dubo mene mono iwaing paora ge.9 Mono pao awiya taung mene gege

oko yae. Tani meko benaung giti awiyabauta popoti nasani tani iwawaing awiyainiro taka sepu. 10 Niye otao-gamaome yero wina-ara tapunasani neupu.Wina-soreung yari aratapu nasani neupu.11Bereya yao yangdoro putoungne neupu.Yo iropai Tuwa sou yari sero gewera-gawera yepu. 12 Nona ipu ewa-gaewa yaouritira atu pumarinenane awiya kotung-kotung nasani yawa yaware neupu. Yayaredubo minaore auna mokora atu tau yeroneupu. Isa buro awiya ozaung-zaungnasani neupu. 13TuwaBayaura emobaunodubu nona kau yero naya giro soreunopugaipu. Esewa kasa yaya dubo eo yerokopa yero kora-makora yepu.

14 Niye dero tunarineya awong awiyaTuwa Bayau mene gao yaise isa sepu.Be ninae-una atu waru ge okowata gaoge gege mene kasayaise. 15 Emo baunoyawa yawa yero nowa awong aune demayawa yawa yepu. Nupema emo baunodubo mininowa awong aune dema dubominipu. 16 Niye yo-ozaore neupu. Niyenika niyetope gaya oko witao yaise. Emobauno wosao aune dema neupu. Niyenigao ninae oko paso diyae. 17 “Pasenana eno yetiya abena yane,” ayero oko sae.Tani emo bauno mene gosinowa iwaingyero noiya, awiya yari arataungno ne-upu. 18 Emo bauno dubu giti aune dema

monone nari saya nigarineya auna tengneupu. 19Otaomani, pasena niye eno yayaauna abena oko yae. Tuwara tini kapaomene abena pugai teng yaise. Ge eyerogayao mitiya,Pasenana abena pugao awiya buro nana.Abena pugao awiya naka natope pugari-

nena.Tuwa nung ayero siniya ara.

20 Niye ge gayao zo eyero mitiya aunateng yepu,Iwo nina meri apunai giro ma pugai mi-

nae; nung ouwe yai giro ou pugaiminae. Ning ayero yasa aune nungning giro meng gae. Meng gaonuna awiya yaya baina iyao mokoziyo nuna-una atu gurutu yao ayaoine ara.

21 Pasena mene ning oko puro wosaise.Aung ara. Ning tani iwaing nasani pasenapuro wosi.

13Name gavmanna ge dimanene.

1 Emo bauno apakana gavmanna ge di-ungpu. Gavmanna putoung awiya tebebaoko kasa yena. Tuwa Bayaura-una atu kasayero mitoiya. Gavman neya awong awiyaTuwa Bayaura bera neya ara. 2 Arare zonung gavmanna ge dedunoiya amimeneputoung Tuwa Bayau mene pugaina awiyadedunoiya. Ge darineya amimene abenapumarineya. 3 Emo bauno yao nunaeiwaing awong gavman oko awang yeronowa. Ora emo bauno pasena yeronowa awong awiya gavman awang yeronowa. Arare ning gavman eno awangyao aung nari sero giro nao iwaing gegeye. Tani iwaing yasa gavman ning gayaiwaing yariniya. 4 Gavman awong TuwaBayaura soumani ara. Ning soremayaiwaing nasese sao ara. Ora ning pasenayero giro aune gavman awang ye. Noenooko, awong pasenana abena pugao aunaputoung awiya tebeba oko puro yeronowa. Awong Tuwa Bayaura soumanimene pasena mani eno Tuwa Bayaura tinikapao auna abena pugatinowa ara. 5Aenoge nunae diungno baingti. Awiya abenaeno gege awang nasani okowata, mokonina mene ning gera pugoiye sero, genunae diung.

6 Susuwa aeno niye takis pugatinowa.Noeno oko, awong buro nunae nasaniTuwa Bayaura buro yero nowa. 7 Niyenona emo eno yaese sao awiya teng yepu.

Page 234: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 13:8 231 ROMA 14:12

Takis pugaese sinowa, awiya takis pu-gaipu; kastamna* moni pugaese sinowa,awiya pugaipu; sou yaese sinowa, a dekasou yepu; yazo nunae de ika gaese sinowa,awiya deka yazo nunae de ika gaipu.

Dubora mono wina-pung yepu.8 Tawingna nonana abena zo nina-una

oko mitae. Abena dekaongka emimenegege mitaise: Dubora mono pumao awiyaabena bainane yero mitaise. Noeno oko,zo nung otao nuna eno dubora monopupunoiya amimene sao tauyao ge tengdipunoiya ara. 9 Sao tauyao ge eyero saomitiya,Ning kuma oko yase.Ning emo oko dasa magayae.Ning ugaing oko yase.Ning emo zora nona awiya nina yaisedubo-dubo oko yase.

Sao tauyao ge erita ena dema apakanapu dekaongna gairo susuwa baina eyerosao mitiya,Ning nika nitope aratapunosa deka ayeroemo ena aratamase.

10 Dubo monone noiya amimene otaonuna eno meko oko yariniya.

Waegaore nasani etutero naora ge.11 Ayero yaese sinena, noeno oko, niye

be euna susuwa gosinowa ara. Awaoraatu seka yero iropaora be nugu niya. Gezayero nigiwangne auna atu korayaora beimoko ina mitauna. Arata yeme be awiyanugu niya. 12 Mume aung yari sero niiya gari sero gori ziwiniya. Arare mu-mena tani yangdoro waegaora gi beminewawong naname-una mitai iniro nanene.13 Name waegaore nonane aeno etuteronanene. Ana-bonene meko nasani outauyao miniro dau yao, o bauno aune getuwaota tani meko yao, o ge matu yaotakotumaomeko otao eno pumao, awiya okoyanene. Aung ara. 14 Tuwa Yesu Kristomene bemi ninae yaise sero nung taungwori wosogaine yero puro neupu. Ayeronasani nao matura dubo-dubo yao mekoauna ge nigao yangdopu.

14Gera nao nina awiya oko gasa witao yai

otao nina-una oko gasa wosao yae.1 Zo nung tumo diyao maingkoka gege

puro nasani noiya nung aune dema otao-gamao yepu. Arata nungnona zo eno dubo

eto yero noita, auna ge oko betae. 2 Zonung kotung-katung aung nona apakanamininoiya. Arata zo nung wo apakanaseminiro zawing gege mininoiya. 3 Ararenona apakana mininoiya amimene otaonuna wo semini noiya awiya gai wosao yaioko tori daise. Deka aine wo semini noiyaamimene otao nuna nona apakana mini-noiya awiya gai pasena oko yaise. Aungara. Nung deka ayero Tuwa Bayau menepungna ara. 4 Ning noine mene auneemo zora soumani awiya gera pugarinesi?Nung tau yarinita zuwariniye, awiya emotuwa nuna-una nona gege ara. Aratanung oko zuwariniya. Tuwa nung soga yaitauyero dopaora putoung nung teng ara.

5 Wari be auna susuwa deka ayero mi-tiya. Zo nung wari be zazagairo awega-ziwega yero zo witao zo wosao ayerosariniya. Arata zo nung wari be sero awiyagosinoi dekaongka ine gege yero noiya.Emo bauno apakana mene ayero yari yerogiro kotungnobaingtiro auneyaese. 6Waribe zo de ika gatinoiya amimene Tuwaeno ayero yero noiya. Nona apakanamininoiya amimene Tuwa eno ayero yeronoiya. Ayero nasani Tuwa Bayau enodange sinoiya ara. Zo nung wo semi-niro noiya amimene Tuwa eno ayero yeronoiya. Ayero nasani Tuwa Bayau enodange sinoiya. 7 Naname-una zo meneeyero sao ine oko mitiya, “Nao nana awiyanona nana gege ara, o magayao nanaawiya nona nana gege ara.” Ayero saoine oko mitiya. 8 Nao awiya Tuwara beranonane ara. Magayao deka aine Tuwarabera maganonane ara. Aeno name sekanaoreta magayaore awiya Tuwara maniawiso yero nonane. 9 Noeno oko, Kristomene magayaore seka naore auna Tuwananame yari sero magayero nupema sekayero iropuna. 10 Arare ning noeno otaonina-una nao gosinosa meko noi tori de-dunasani sinosi? Ora ning deka noenootao nina gosinosa pasenane yero noiye?Name apakana Tuwa Bayaura benaungnaatu kasa yananenamegera pugairo awega-ziwega yariniya. 11Ge eyero gayao mitiya,Tuwamene siniya, “Na memokoba sinena.

Emo bauno apakana nana-unakokoing garineya ara. Apakanabe nunae mene na bowi yarineyaara.”

12 Arare name apakana Tuwa Bayaura-* 13:7: Soremao Ge zo Matiu 17:25 auna atu mitiya awiya gi.

Page 235: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 14:13 232 ROMA 15:10una dopero susuwa naname keregarine-nane ara.

Otao zora tumodiyao besoiye sero, etuteronanene.

13 Arare name kotumao meko otaomani eno oko panene. Name eyerokotumanene. Name otao mani enanadubo nunae sisigatinasani kotumao mekoawong eno pumonine sero, etuteronanene. 14Na Tuwa Yesu aune dema nonaamimene eyero gosinena: Nona zota zomininasani beingtire yao ine oko mitiya.Arata zo nung “nona beingtire awiyaminiro beingtire yarinena,” ayero sinasanisaineba minariniya, nung meba beingtireyariniya ara. 15Nona apakana minao ninamene otao nina gera yarinesa, awiya ningnung eno dubora mono oko pumao yeronosa, ayero yariniya. Otao nina iwaingyaise Kristo mene nung eno magayena,ning ayero kotupunasani otao nina awiyanona apakana minao nina mene gera-gaira oko yase. 16 Niye nao iwaing puronowa awiya emo bauno ena mene gayameko yoiye sero, etutero puro neupu.17Noeno oko, wo ma mene Tuwa Bayauranagibora nao auna me oko niya. Aung ara.Etutero naota dubo iwaingne naota yawayawa yero nao Oweno mene tapunoiyaamimene Tuwa Bayaura nagibora naoauna me noiya. 18 Zo nung nagibo aunaangnasani Kristo sou yariniya, nung awiyaTuwa Bayau mene gai iwaing yariniya.Nupema emobaunomene deka ayero gayateng yariniya.

19 Susuwa aeno name tani yo-ozaoretapunoiya, o tani gera soga wina-ye yaotapunoiya, awiya ara tapunasani nanene.20 Nona apakana minao nina mene buroTuwa Bayaumenemani zora-una atu yenaawiya oko gera yase. Wo ma awiya be-ingtire oko, iwaing gege, awiya me ara.Arata ning nona zo minasa otao nina zomene tani nina awiya gai meko yariniya,awiya tani yetesa awiya pasena yariniya.21Ning otao nina-una dubo gera yosi sero,nung eno kotupu nasani wota ou waintanona ena awiya awang yero yangduwasateng yariniya. 22Nona ayao awiya puromi-naota seminiro yangduwao, auna nagibogigesame yetiya, awiya nito TuwaBayauranona gege mitaise. Kotumao nina awiyaoko yangduwase, nupema emo bauno enooko tugata yase. Zo nung nona zo gaiteng yai puro nariniya auna dubo nuna

mou aung iwaing yariniya, nung amimeneyawa yawa yaise. 23 Arata zo nung nonazominari dubo etobe nasani saineba ayerosero minariniya, nung awiya Tuwa Bayaumene gai meko yariniya. Awiya noenookowata, nung tumo diyaore oko niya.Tani zo tumo diyao aung teba yananepasenane yariniya ara.

15Name Yesura kotumaora nanene.

1 Name tumo diyao bainane mene emobauno tumo diyao maingkokare nowaawong awiya soreunomou nunae dimane-nese sao mitiya ara. Name aratamaonaname-una gege oko nanene. 2 Nameotao mani naname eno kotupunasaniTuwara gera tauyero naese soremanene.3 Kristo nung deka ayero kotumao nuna-una gege oko nasani nauna. Ge gayao zoeyero mitiya,Ge meko ning eno sewa ge meko nunaeamimene nana-una tame witina.

4 Gitau ge sero gaewa awiya name gerasusuwa nigiro baingtanenese ayero yewaara. Ge gayao amimene name soremaiyayaramokora atu eo yero nona name enosao awiya kotung-kotung nasani nanenesege awiya gaewa. 5 Tuwa Bayau nung inaitau yaota inai eo yaora maung mene niyeeno deka ayero yai, Kristo Yesuramani aw-iso me yero nasani dubo dekaongka yeroneupu. 6 Ayero nasani dubo tairo Tuwananame Yesu Kristora Maung Tuwa Bayaunung awiya bowi yepu.

Kristo mene Yuda emo eno gege oko, emoYuda oko eno dema buro yena.

7 Susuwa ayero mitiya, arare TuwaBayaura simao waegaore kasa yaise Kristomene niye puro otao yena, deka ayeroniye otao wina-ye yepu. 8 Na eyao enoniye tugata nena. Tuwa Bayau nung Yudaemora aya-ewowo aeno nona pugari senutauyena, auna ge nuna awiya me yaise,nupema Tuwa ge me gege sinoiya awiyaganenese sero Kristo mene Yuda emorasoremao yena. 9 Nupema emo Yuda okoawong Tuwa Bayau mono iwaing nuna-una teng nung bowi yaese ayero yena. Gegayao zo eyero mitiya,Aeno na emo Yuda okora-una atu ning

bowinasani yazo nina de ika yari sero yere

gamarinena.10Nupema ge gayao zo eyero mitiya,

Page 236: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 15:11 233 ROMA 15:31Emo Yuda oko, niye Tuwa Bayaura dubuaune dema yawa yawa yepu.

11Nupema ge gayao zo eyeromitiya era,Emo Yuda oko, niye apakana Tuwara yazo

de ika gaipu witae. Emo baunodubu giti awong nung bowi yaese.

12 Nupema Yesaya mene ge zo eyerogaena,Dawidira maung Zesi auna saisibuna zo

nung i osisi ine kasa yero emoYudaokora Tuwa yariniya. Aeno emoYuda oko mene nung tumo dironarineya.

13 Tumo diyaora maung Tuwa Bayaunung tumo diyao ninae-una eno yawayaware yo-ozaore niye eno pugaise. Ayeroyai aune niye Owenona putoungna dese-tiro nona ago pumarinenane awiya tumodidinasani naya tumo diyao ninae menetauyaise.

Paulo buro nuna yena auna ge.14 O otao mani nana, na susuwa ninae

eyero gosinona: niye mono pumao ninaemitiya; niye gera susuwa awiya teng ni-giro baingtitinowa; nupema nika niyetopewini ge wina-se yari sero putoung okokaunowa, awiya na naka natope susuwaninae ayero gosinona. 15 Arata saineba,na kotumao ninae awiya ge enana atuuwari sero ge tauyao ena awang yao aunggainena. Noeno oko, Tuwa Bayau meneburo ge na eno sena. 16 Na emo Yudaoko eno Yesu Kristora buro emo yeronanese sena ara. Arare Oweno meneniye emo Yuda oko auna dubo sayai pe-wayai na pirisa mene yaine niye TuwaBayau eno pugana benaung nuna-una atuzawing iwaing ine yaese sero na TuwaBayaura Bowi Iwaing tugata-magata yeronona. 17 Na Tuwa Bayaura buro yeronona awiya Yesu Kristo aune dema yeronona, arare gigena witao niya. 18 Emoena mene Tuwara buro yewa, auna geoko sarinena. Aung ara. Yesu Kristomene na sorepunoi emo Yuda oko ge ni-giro dimaese be meneta wawong meneburo yero nona auna ge gege sarinena.19Na tani putoungneyeronasani Owenonaputoung puro nasani buro nana yero nona,a gege maze sarinena. Na buro nana ayeronasani Yerusalemnape atu zayeroKristoraBowi Iwaing awiya tawing agewara atutugata yero gegero bautunete buro besug-airo Ilirikam tawingna atu kasa yewangara. 20 Ayero nasani na tawing Kristora

yazo bowire oko baungno kasa yaora atuBowi Iwaing tugata yari yo dang-dang yeronoiya. Emo zo ziwong pugaina auna tamegaro yari oko aratapunona. 21 Ge gayaoeyero mitiya auna teng yero nona,Ungwe-maungwenuna awongenookoyao

amimene nung garineya. Awongbowi nuna oko gao amimene ni-gaore yarineya.

Paulo nung Roma napo giro aune Spentawingna babari sena.

22 Na susuwa aeno ninae-una bumarisero nasani be giti beu dero dotinasaninaungwa ara. 23 Na dawang daigaironinae-una buro niye gari aratapunona.Arare be yeme eune tawing enana-unaatu buro nana aung niya, aeno 24 naSpen tawingna babari nasani ninae-unakasa yari kotupunena. Kasa yero niyeaune dema yawa yawa nasani maingkokamitete aune na kora yero iyengtaya Spentawingna babarinena. 25 Arata be yemeeune na Yesura dubu Yerusalem napeatu mitowa awiya moni mene soremarisero Yerusalem nape babari sero nena.26 Noeno oko, Yesura dubu ena Masedo-nia provins aune Akaya provinsra mitowaamimene Yesura dubu Yerusalem napeatu nowa amimene bogamasa yero nowaawong awiya soremari eo yero sewa tauyena. 27 Awong mono iwaing nunae-unaayero yewa. Nupema emo Yuda oko genigao awong Yuda emo ge nigao aunaabena pugaese sao mitiya. Noeno oko,Yuda emomene gitau Tuwara ge, ge awiyaititirawaumoni ine, awiya bono yewa emoYuda oko mene pumuwa. Aeno awongabena taungna nona pugaya teng yariniya.28 Arare moni mene otao ena soremarisewa tauyena auna me kasa yena, awiyanaka natope puro baungno pugana aungyai aune na ninae-una buro niye giro auneSpen tawingna babarinena. 29Na Kristora-una atu gao bainakama puro ninae-unabumarinena, awiya gosinena ara.

30 Otao mani nana, niye Tuwa nanameYesu Kristo kotupunasani o mono iwaingOweno mene naname-una pugatinoiyaawiya kotupunasani ge nana ewiya nigipu.Niye na eno Tuwa Bayau isa sinasani naaune dema isa buro tau-tataware yeronasani na soreungpu. 31 Na soremaya naYudaya tawingna babana Tuwara ge daoemomene na sanari sero yaya Tuwa Bayaumene na awena waweng atu sorero paise,

Page 237: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 15:32 234 ROMA 16:21

nupema Yesura dubu Yerusalem nape atunowa aeno moni ewiya pugana pari seroaratamae. 32Susuwa ayero kasa yero babaiaune Tuwa Bayau mene nigai, na duboiwaingne ninae-una buro oregatinasanibisi pumane. 33 Tuwa Bayau dubo iwaingyaora maung, nune niye aune dema naise.Yore.

16Paulo nung otao mani Roma napora ena

awiya arugaina.1 Bauno otao naname Fibi mene ninae-

una butuni giro susuwa nuna niye eno tu-gata nena era. Nung Tuwara dubu Senkrianape atu nowa awiya sorepunasani noiya.2 Nung ninae-una bumai giro niye nungTuwara bera butuniya ayero sero korayepu. Niye Tuwara dubu yero nowa aenonung kora yepu. Nung nona ena kauyai giro soreungpu. Noeno oko, baunoamimene otao mani ena sou nasani nadema sou nasani noiya.

3 Priska yu nuna Akuila aune, awongtoKristo Yesu buro nuna-una soremao nanaetobe yero nowato, awongto awiya aru-gatinena, awiya sepu nigaeto. 4 Awongtoawiya na eno taung nunato beba gerayewato, aeno na gege oko, emo Yudaoko ge nigao napo sero mitowa nae dubuamimene awongto eno dange sinasaninonane. 5 Yesura dubu garo nunato-unaatu augatinowa emo bauno dubu awiyaarugatinena, awiya sepu nigae.

Otao nana Epinitas, nung Asia provin-sra emo bauno gitau yero Kristora emome mena yena, nung awiya arugatinena,awiya sepu nigae.

6 Maria nung deka ayero arugatinena,awiya tugata yepu nigae. Nung niye enoburo daigairo yena ara.

7 Andronaikasto Zunias dikaing nanaetobe nae dema bunewa, awongtoawiya arugatinena, tugata yepu nigaeto.Awongto aposolo dubura benaungna atuemo yazore yero nowato ara. Nupema, naKristora ge oko nigao naungwa awongtoKristora ge zayero nigiwato.

8 Tuwara gera otao nana me Ampiliatasnung deka ayero arugatinena.

9 Eban nung Kristora burora soremaoemo naname, aune Stekis otao nana,awongto arugatinena, awiya tugata yepunigaeto.

10 Apelis Kristora emo me nung awiyaarugatinena.

Aristobulora awiso awong awiya aru-gatinena.

11 Yuda emo otao nana Herodion awiyaarugatinena.

Nasisasra awiso Tuwara gera nowaawong awiya arugatinena.

12 Bauno etobe Traifinato Traifosaawongto Tuwa eno buro bainakama yeronowato, awongto awiya arugatinena.

Bauno Pesis nung deka ayero tauyeroTuwara buro yero nauna, nung awiyadema arugatinena.

13 Tuwara mani yazore Rufas aune ainuna nung aya nana ine yena, awongtoawiya arugatinena.

14 Asinkritas, Filigon, Hemis, Patrobas,Hemas aune otao mani nuna aune, awongawiya arugatinena.

15 Filologasto bauno Zulia, Neria nu-baunodi nuna aune, nupemaOlimpas auneTuwara dubu nung aune dema yero nowa,awong apakana awiya arugatinena. 16Niyenika niyetope Tuwara gera wawong wina-ini yepu. Kristora dubu napo sero mitowaawong amimene niye arugatineya ara.

Emo ena mene dubu sisigaiwa.17 Otao mani nana, ena mene ninae-

una atu gagausao tapunasani Tuwara geniye enoyemaokogipao awiya sisigari seronasani tumo diyao ninae besari nasaninowa, emo ayao awiya umo yero giroawang sepu. 18 Emo ayao amimene Tuwananame Kristo oko sou yero nowa. Awongtaung nunae gege kotupunasani dubo-dubo yao nunae sou yero nowa. Ayeronasani emo bauno etegairo ge awena ni-gaya mege yaise sero ge iwao ge sinasaniemo bauno ena tani susuwa giti oko gosi-nowa awong awiya etegatinowa. 19 NiyeTuwara ge nigiro dipunowa auna bowiawiya napo sero baungna. Aeno na niyeeno yawa yawa nasani eyero yaese niye tu-gata nena. Nao iwaing awiya giro baingtitinasani nao meko awiya awang sinasanineupu. 20 Tuwa Bayau dubo iwaing yaoramaung nung be apungkaka Sanda purowosiro benaung ninae-una atu pugai temene pataya pusupariniya ara. Tuwananame Yesu Kristora mono iwaing meneninae-una atu mitaise.

Paulora otao mani ena mene Roma na-pora emo ge nigao awiya arugaiwa.

21 Soremao nana Timoti aune Yuda emootao mani nana Lusias aune Zeson o Sosi-pata awong niye arugatineya.

Page 238: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

ROMA 16:22 235 ROMA 16:2722Na Tetias mene ge ewiya Paulora bera

atu nigiro igi gainena amimene Tuwaragera nasani niye arugatinena.

23 Gayas nung na aune ge nigaodubu apakana nae awiya kora-makorayero noiya amimene deka ayero niyearugatiniya. Napora moni diya yao emoErastoto otao naname Kuatas awongtodeka ayero neyato ara. 24 [Tuwa nanameYesu Kristora mono iwaing mene niyeapakana auna-una atu mitaise. Yore.]

Tuwa Bayaura yazo de ika yanene.25Tuwa Bayau nung Bowi Iwaing sinona

auna, o Yesu Kristora ge keregairo tugatayero nona auna teng tumo diyao ninaesoremaora putoung nuna-una mitiya ara.Arare Tuwa Bayaura ge pungyao awiyamitawe dunu 26 be yeme eune ge poro-fete mene gaewa amimene keregatiniya.Tuwa Bayau mitao gege mitoiya amimenege senu tawing sero sero emo bauno geawiya nigiro dimaese tugata-magata yerononane. 27 Arare Tuwa Bayau nung natakotumao bainakamane noiya, nung awiyaname Yesu Kristora-una desetiro bowi yaogege nanane mitaise. Yore.

Page 239: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 1:1 236 1 KORINTI 1:19

IGI NAMBA WAN PAULOMENE KORINTI EMO ENOGAENAPaulo mene Efeso nape atu nasani igi ewiya

Tuwara dubu Korinti nape atu nauwa aenogaena. Paulo mene gitau dawang zore zo age-ware Korinti nape atu nasani awong ge tugata-magata nauna. Korinti napo awiya Grik emoranapo baina ara. Napo auna atu emo baunomemeko daigairomene nasani nauwa. Tuwaradubu Korinti nape atu nauwa amimene igigaero Paulo atata yewa giro nung abena igiewiya awong eno gaena. Awiya tani memekoena arita ge ena nunae-una mitina awiya korayari sero ayero yena ara.

1NaPaulo. Na TuwaBayaura bera KristoYesura aposolo yero nona. Naka arita otaonaname Sostene 2 nato niye Korinti napeatu Tuwa Bayaura dubu yero nowa aenoigi ewiya gainenato. Niye Kristo Yesura-una susuuno pewa yewa. Niye dubu nunayaese sero yau sero pungna. Niye enoayero yenu aune napo sero sero auna emobauno Tuwa naname Yesu Kristora yazode ika gatinasani nowa awong aune demaTuwara dubu yewa ara. Nung Tuwa nunaenupema Tuwa naname dema ara.

3 Maung naname Tuwa Bayau auneTuwa naname Yesu Kristora bayaomonone mene kasa ye ninae-una gairomitaise.

Paulomene awong kotungno Tuwa Bayaueno dange sena.

4 Tuwa Bayau nung Yesu Kristo enonasani mono iwaing niye eno pungna,arare na niye kotungno be giti nung enodange sinona ara. 5 Nung niye Kristora-una susuuno nona apakana niye eno pu-gaina — ge me sero keregaora putoungaune kotumao ewezo niye eno diriyegaina,arare na nung eno dange sinona. 6Kristorage niye eno sewangne, ge amimene ninae-una towang atu tatai pugairo tauyena.7 Arare niye Tuwa naname Yesu Kristokasa daung yaise diya nasani gera buroauna putoung zo oko kau yero nowa.8-9 Tuwa Bayau nung Mani nuna YesuKristo Tuwa naname nuna-una susumaesesena amimene ge zo sero zo sero ayaonuna-una zo oko mitiya. Nung niye sore-mari sena. Arare nung amimene kasayao be nuna-una atu pasena aung dopaese

niye soremai tauyero naya be ninae aungyariniya ara.

Korinti emora-una atu gera gagausaokasa yena.

10 O otao mani nana, na Tuwa nanameYesu Kristora bera ge sana nigipu. Niyegagausero nowa awiya yangdoro kotumaoninae pu dekaongna gaipu dekaongka yainae. 11 Otao mani, ninae-una towangatu ge kasa yero mitoiya awiya Koloeraawiso mene buro na eno sewa nigiwang.12 Ge eyao eno sinena era. Ninae-unaena mene eyero sinowi siya, “Nae Pauloraemo.” Nupema ena mene eyero sinowisiya, “Nae Apolora emo.” Orata enamene eyero sinowi siya, “Nae Petororaemo.” Auna ena mene eyero sinowi siya,“Nae Kristora emo.” 13 Ae! Kristo nungdekaongka. Arata niye Kristora dubudekaongka amimene gagausewa. Ora naPaulo mene niye eno yero i pasaora ma-gayewingta? Aung ara. Arare niye enamene noeno, “Nae Paulora emo” ayerosinowi? Nupema niye yazo nana Pauloawiya yau sinasani ge ou suwewita? Aungara. 14-15 Na naka natope niye ge ou okosuwao. Awiya niye eyero sowi sero naayero oko yao yewang, “Paulora yazo yausinasani ge ou suwewangne.” Na niyedaigairo ge ou oko suwao, arare na yawayawa nena. Na Krispoto Gayas awongtogege maze ge ou suwewang. 16 Nupemazo kotupunena. Na Stefanara awiso demage ou suwewang ara. Arata ena awiya naoko gosinena. 17 Kristo mene na emo geou suwanese oko, Bowi Iwaing sero giperoayanese sena. Arare Kristora i pasao aunaputoung aung yoiye sero, na Bowi Iwaingsari sero emo nigao bainane mene saineoko yero nona.

Kristo nung Korayaora Putoung arita Ko-rayaora Nagibo.

18Kristo nung i pasaora magayena aunaungwe awiya gera yaora nai papatinowaawong amimene nigitinowa me aung yeronoiya. Arata korayaora nagibora nonaneamimene zo nigitinonane Tuwa Bayauraputoung yero noiya ara. 19 Ge gayao zoeyero mitiya era,Na Tuwa Bayau mene iwaing yaora nag-

ibo emo nigao puro wiwitinowaamimene tamuwa awiya disanaaung yariniya. Na emo nigao purowiwitinowa aunanigao saoyao-okoawiya puro wosarinena.

Page 240: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 1:20 237 1 KORINTI 2:620Emo nigao purowiwitinowa amimene

Tuwa Bayaura benaungna atu tauyerododopinowita? Aung ara. Sao tauyaoge gipao emo mene Tuwa Bayaura be-naungna atu tauyero dodopinowita? Aungara. Tawing euna ge wina-se nasani nowaamimene Tuwa Bayaura benaungna atutauyero dodopinowita? Aung ara. Taw-ingna kotumao apakana awiya dau ge.Awiya ganenese sero Tuwa Bayau menesusuwa puro pu daung gaina. 21 TuwaBayau mene niginu teng yenu emo awongnuka nuyetope nigao nunae mene TuwaBayaura susuwa tamari sero yewa teng okoyao yena. Bowi Iwaing tugata yero nonaneawiya emo ena mene giro “dau ge” ayerosinowa, arata saineba, Tuwa Bayau meneniginu teng yenu emoge awiya nigiro puropu dube gairo nonane amimene zo TuwaBayau mene kora yenu iwaing yewangne.22 Yuda emo mene awong tani putoungnegitau giro aune ge me asari sinowa. OraGrik emomene zo awong nigao baina sayanigiro aune ge me asari sinowa. 23 Nanaemene zo Kristo i pasaora dewa magayenaauna ge sinonane Yuda emo awong nig-itinowa dubo meko yero noiya, ora emoYuda oko mene ge awiya nigitinowa dauge ine yero noiya ara. 24 Arata emoTuwa Bayau mene yau sero pungna, Yudaemota Grik emo, name amimene Kris-tora susuwa eyero nigitinonane: TuwaBayau mene senu nung korayao nanameauna putoung arita korayaora nagibo yeronoiya. 25 Emo mene korayaora nagiboTuwa Bayau mene tauna awiya giro “daukotumao” ayero sinowa. Arata “dau ko-tumao nuna” amimene emora kotumaodaigatinoiya ara. Orata Tuwa Bayau menesenu Kristo magayena, susuwa awiya giro“kotumao nuna iyangyao” asero nowa.Arata “kotumao nuna iyangyao” amimeneemora putoung daigatinoiya.

26 Otao mani nana, niye nono yeronewa aune Tuwa Bayaumene niye yauseropungni, awiya kotungno gipu. EmoTuwara ge oko nigao mene tawingna ni-gao baina pumari sero aratapunowa, ni-gao awiya ninae-una etoka gege menepuro nasani nauwa; emo Tuwara ge okonigao mene putoung pumari sero arata-punowa, putoung awiya ninae-una etokagege mene puro nasani nauwa; emoTuwara ge oko nigao mene emo yazoreyari sero aratapunowa, awiya ninae-unaetoka gege mene emo yazore yero nasani

nauwa. 27 Arata Tuwa Bayau mene emonigao babuzere awong awiya meng gaesesero niye dau ine awiya yau sero pungna.Tuwa Bayau mene emo putoungne awongawiya meng gaese sero niye emo putoungaung ine awiya yau sero pungna. 28 TuwaBayau mene nona mitiya awiya aung yaisesero nona wowosigao arita nona emogosinowa meko yero noiya, arita noname aung awiya yangtagairo pungna ara.29 Awiya tawingna emo zo mene TuwaBayaura benaungna atu taung nuna purowitoiye sero, ayero yena. 30 Arata TuwaBayau mene niye Kristo Yesura-una susu-una. Kristo nung awiya Tuwa Bayau menepugainu nung korayaora nagibo nanameyero noiya. Awiya susuwa eyao eno. Nungname korayenu iwaing yewangne; nungname saenu pewa yewangne; nung zumananame pugairo pasenana bunao besenaara. 31 Arare ge gayao eyero mitiya awiyame yaise,Zo nung bowi ge sari yero giro Tuwara

bowi ge saise.2

Paulo mene Yesu Kristo i pasaora maga-yena auna ge gege sinauna.

1 Otao mani nana, na ninae-una kasayewang, awiya Tuwa Bayaura ge tugatayari sero emo kotumaore mene sainenasani aune oko tugata yewang. 2 Naeyero nigiwang tauyenu aune ninae-unabumuwang: Ge kotumao nana-una oko,na Yesu Kristo i pasaora dewa maga-yena auna ge bowi gege maze tugatayari bumuwang. 3 Na ninae-una buroputoung aung yero dero yawero o awangyaore kotung-katung yao bainane nasaninaungwa ara. 4 Ayero nasani ge sao nanaawiya emo kotumaore mene sinowa ayerosaine nasani oko tugata yewang. Aungara. Na ge tugata naungwa Owenonaputoung kasa daung naunu niye ge nana-una me gosinauwa. 5 Awiya emora ko-tumao oko, Tuwa Bayaura putoung awiyatumo diyaese ayero yewang ara.

Tuwa Bayaura Oweno mene kotumao mename eno tapunoiya.

6 Arata emo Tuwa Bayaura gera nawege nigao emo me yewa awong eno ko-tumao me keregairo sinonane. Kotu-mao me awiya tawingna kotumao ine okoara. Nupema kotumao tawingna emo tuwaaung yarineya amimene puro yero nowa

Page 241: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 2:7 238 1 KORINTI 3:10ayao ine oko ara. 7 Nae Tuwa Bayaurakotumao pungyao awiya sinonane. Ko-tumao pungyao awiya eyero keregaina.Tuwa Yesu Kristo mene name kora yaisesao. Kotumao awiya emo bauno name ni-giro simao waegaore puro nanenese TuwaBayau mene tawing oko kasa yaore senutauyena. 8 Tawingna emo tuwa nunae-una zo mene kotumao pungyao awiya okonigiro baingtina. Nigiro baingtatei siya,awiya awong Tuwa simao waegaore nunaaune awiya i pasaora oko dateya. 9 Gegayao zo eyero mitiya,Nona diti moko mene oko gosinowa,

arita dawong mene oko nigiti-nowa, o emora kotumao mene zooko kotupunowa, nona awiya TuwaBayaumene emo bauno nung arat-apunowa awong aeno gerena ara.

10 Nae awiya Tuwa Bayau mene Owenonuna senu kotumao pungyao awiyakeregainu gigiwangne. Oweno nungnona apakana awiya giro wauno aungyero noiya. Tuwa Bayaura susuwapungyero baingtao awiya dema gosinoiya.11 Emo awe mene otao nuna-una kotumaogariniye? Emo nung nuka nutope gegekotumao nuna gosinoiya. Arare dekaayero Tuwa Bayaura kotumao awiya emozo mene oko gariniya. Tuwa BayauraOweno mene nata gosinoiya. 12 Ararename tawing euna oweno oko, TuwaBayaura Oweno awiya pumuwangne ara.Awiya nona Tuwa Bayau mene name enogerena awiya ganenese sero nung Owenonuna pugainu pumuwangne ara. 13 Naenona auna ungwe didinasani nonane,awiya emora kotumaora ge oko sinonane.Ge Oweno mene nae eno gipinoiya aunateng sinonane. Arare Owenona ge awiyaOwenona ge mapu auna sinonane. 14 EmoOweno aung amimene nona Tuwa BayauraOweno mene pugatinoiya auna susuwakau nasani gosinowa ge iwao noi awangsero dotinowa. Awong nona auna susuwagao ine teng oko. Noeno oko, nona aunasusuwa awiya Owenone mene gege nigaoine teng niya ara. 15 Emo Owenone menenona apakana auna susuwa gosinowakasa yero noiya. Arata emo Oweno aungmene zo emo Owenone auna susuwa kauyariniya. 16Auna ge gayao zo eyeromitiya,Tuwa moko nuna-una ge awiya awe mene

nigiro baingtiro aune nung tengsero gipero ayero yariniye? Aungara.

Arata name Owenone mene zo Kristomoko nuna-una ge awiya puro nonane ara.

3Tuwara buro emo auna ge.

1 Otao mani nana, na gitau ninae-unaatu kasa yero emo bauno Owenone eno getugata yero nona ayero niye eno tugatayari sero nete teng oko yewang. Noenooko, niye emo bauno Oweno aung menenaine nauwa. Arare na niye Kristora maniwuire ine ayero sero ge mani wuire menenigaine yao teng, awiya niye eno tugatayewang ara. 2 Tuwara ge ou kuru ineawiya ma tauyao ine, arare na ma tauyaoawiya niye eno oko pugao yewang. Naami mung gege niye eno pugaingwa. Matauyao awiya niye minaine yao teng oko.Arata niye yeme eune nona tauyao mi-naora dema teng oko neya. 3 Niye yemedeka Oweno aung mene yaine yero nowa.Niye sepu. Niye tini kapao gere ge matuyaore yero nowa amimene 4 emo Owenoaung mene yaine yero nowita? Ninae-unaena mene “Na Paulora emo” asero nowa,ora ena mene “Na Apolora emo” aseronowa. Arare ayero sinasani gagauseronowa amimene tebe-tabe Oweno aungmene yaine yero nowa, aeno sinena!

5 Apolo nung emo witao oko. Na Paulo,na deka emo witao oko. Nato Tuwaraburo-mani gege ara. Nato Tuwara ge niyeeno tugata yewangto nigiwa. Tuwa meneburo nato eno sena teng awiya yewangto.6 Na Tuwara ge awiya ma mae ine yerodubo ninae-una atu urewang ara. AuneApolo mene zo mawe-yangzi yena ara.Arata Tuwa mene zo gao noi me kasa yeronoiya. 7 Arare uno-yetero urero ayeronoiya nung awiya wosao; nupema maweburo yero noiya nung deka ayero wosao;arata gao noi me kasa yero noiya TuwaBayau awiya witao ara. 8Uno-yetero ureroyero noiya, arita mawe-yangzi yero noiya,awongto yao nunato teng dekaongka niya.Burora zuma awiya buro yewato auna tengpugai pumarineyato. 9Nato Apoloto awiyaTuwa Bayaura buro-mani gege ara. Oraninae zo Tuwa Bayaura ma buro ara.

Tuwara buro emo nung ibu yao emo ineara.

Nupema, niye Tuwa Bayaura ibu ara.10 Tuwa Bayau mene na eno buroraputoung pugaina teng na ibu yao emo memene yaine nasani ziwong tau-tataware

Page 242: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 3:11 239 1 KORINTI 4:7yao urewang dopena ara. Auna tameemo ena mene susuuno ibu gapunowa.Ayao amimene kotung-katung yero yaise.11 Ziwong urewang dopero mitiya awiyaYesu Kristo ara. Emo mene nung zokeroyangdoro ayero zo urao ine oko mitiya.12 Arare ziwong auna tame zo meneibu yari sero nona tau-tataware yaozuma bainane — golta, silvata, dabaowe kakawere — awiya puro ibu iwaingyarinita, nona iyangyao zuma aung —sowangta, yekota, isata — awiya puroibu yariniye? 13 Awiya nete be bainanaatu ibu yao nuna-una susuwa awiya kasadaung yariniya. Auna atu iyao baina meneibu yena aune buro nuna auna susuwakeregariniya. 14 Arare emo zo meneziwong auna tame atu ibu tauyao yariniya,awiya iyaomene ibu awiya awari sero netesikimai giro emo ibu yena amimene zumaiwaing pumariniya. 15 Orata emo zoraibu awiya iyao mene awero aung yariniyaawiya nung zuma oko pumariniya. Nungaung nariniya ara. Nune beba magayaiaune iyaora atu sorariniya ara. Arata yaonuna-una me awiya awero aung yariniyaara.

Emo bauno ge nigao awiya Tuwa Bayauraibu ara.

16 Niye Tuwa Bayaura ibu yero nowa,o Tuwa Bayaura Oweno mene ninae-unaatu mitao-masi yero mitoiya, awiya okogao mene yaine yero nowa, awiya! 17 Emozo nung Tuwa Bayaura ibu gera yariniya,awiya nung deka ayero Tuwa Bayau menenung gera yariniya. Noeno oko, TuwaBayaura ibu awiya dang ayero sao ara. Ibununa awiya niye ara.

18 Niye dubo ninae oko etegae. Ninae-una zo nung tawing emora ge nigiro dubepugatinasani nigao nuna gai witariniya,emo ayao amimene nigao awiya doti-nasani emodau ine yero nigaome tamaise.19 Noeno oko, tawingna kotumao awiyaTuwa Bayau mene nigitinoi me aung yeronoiya. Auna ge gayao zo eyero mitiya era,Tuwa Bayau nigitinoi emo tawingna kotu-

mao puronasani etegao ge sinowa auna ge mene

kapetegairoawong geta mene dumaine yero noiya.

20 Nupema auna ge gayao zo eyero mi-tiya era,Emo kotumaore auna kotumao awiya piti

gege,

awiya Tuwa mene gosinoiya.21 Arare niye gagausero tawingna emo

nae auna yazo yau sinasani taung ninaeoko puro witae. Nona apakana awiyagerao ninae ara. 22 Paulo aune ApolotoPetoro, nae awiya soumani gerao ninae.Tawingna nona apakana, aune nao, aunemagayao, aune nona be yeme eunemitiya,aune nona ago kasa yariniya— nona awiyaapakana soumani gerao ninae gege ara.23Niye awiya Kristora soumani gerao. OraKristo zo Tuwa Bayaura soumani geraoarauwa.

4Tuwa nung nutope uritira gera buro yero

nowa auna susuwa keregariniya.1Niye nae eno gaya Kristora buro-mani

arita Tuwa Bayaura ge pungyero mitawekasa daung yena auna diya dubu yaise.2 Arata diya nung emo tuwa nuna-unage dimaise sao ara. 3 Arata naka natopeeyero sane. Ninaeta emora augao zomene yao nana-una ge sinasani na purowosaya na nigana me oko yariniya. Nu-pema naka natope susuwa nana iwaingtameko i, awiya oko sarinena. 4 Na pasenanana zo oko gosinena. Arata na pasenaaung nena ayero oko sane. Susuwa nanakeregariniya awiya Tuwa nata ara. 5Arareniye susuwa keregaora ato oko sae. Tuwanung nutope kasa yero nona pungyao mi-tiya awiya keregariniya. Nupema emoramokoramitiya awiya dema keregairo aungyariniya. Ayero yai aune Tuwa Bayaumene nung nutope emo apakana aunayao nunae awiya gosinasani teng bowiyariniya.

Korinti emo awong nuka nuyetope taungpuro witiwa.

6 Otao mani nana, ge sinena awiya niyesusuwa zo gaese sero na yazo nanatoApoloto yau sero sesena. Niye susuwananato gosinasani wosiro naora nagiboTuwa mene emo eno senu gaewa awiyaoko daigae. Nupema niye gausero taungninae puro wiwitinasani tawingna emonae awiya zo puro witiro zo puro wosiroayero nasani oko nae. 7 Awe mene ningemo baina yasese seni? Aung ara. Nonaapakana puro yero nosa awiya nine okotamasa. Aung ara. Tuwa Bayau menetaungno ning eno pugainu puro yero nosa.Arare ning noeno ning nitope taungno

Page 243: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 4:8 240 1 KORINTI 5:5

yaine sero nasani taung nina puro wiwiti-nosi?

8 Oiye! Niye yemaoko uritira nonapumuwa teng yena ayero sinasani yeronowa. Nupema yemaokore zamena sime-nane yewa, arare yero nonane, ayerosero nowa! Niye nae daigairo yemaokoemo tuwa yero nowa, ayero sero nowa!Me, emo tuwa yaoware yewi! Ayeroyero nae yumaya ninae-una susuuno auneemo tuwa yarinenane ara. 9 Na gigenaeyero niya era. Tuwa Bayau mene naeaposolo awiya emo bauno apakana aunawosao pugainu nonane. Arare angelotaemo apakana nae wosao awiya gosinowa.Awiya emo tuwa zo mene bunao emoena puro emo magayaora gerao auna-unasusupunoiya ayero niya.* 10 Nae Kristoeno yero emo dau ine yewangne ara. Arataninae mene zo Kristora-una susuuno ni-gao bainane yewa, ayero sinasani yeronowa! Nae awiya putoung aung, aratani-nae zo putoungne. Niye awiya ena menegosinowa emowitao yero nowa. Ora nanaezo ena mene gosinowa wosao nibamuyero nonane. 11 Nae nona minao oureeno mamagayewangne, amimene dekaayero nonane. Ayero nasani taung woriaung iwo tame nasani garo-masire kaunasani naungwane deka ayero nasani yerononane. 12 Nae nona ena tamari sero wa-wong nanae mene buro yero nonane; naeeno ge meko sinasani nowa aune gao yerononane; nae iwo yero nowa aune sainebaao-didinasani yaya tapunonane; 13 naegona yero nowa awong yuno kora yerononane; emobauno apakana amimenenaegosinowa gau ine yero nonane. Gau saunoaugatinonane ayao ine nasani naungwaneyeme nenane era.

Paulo nung Korinti emora maung yena,arare awong te weso nuna-una naese sena.

14 Na niye eno meng gao pugariokowata, niye mani awiso nana iwaingayero sero na niye eno ge pugatinasanige ewiya gainena ara. 15 Ninae-una atuKristora ge diya yao emo daigairo nibamuneita, nowa. Arata mamono mene zodaigairo aung. Naka natope niye KristoYesura-una susumaese Bowi Iwaing niye

eno sinasani na dekaongka emimenemaung ninae yewang, arare nona era.16 Aeno niye te weso nana ago nasanineupu.

17 Na aeno Timoti, nung Tuwara be-naungna atu mani nana me iwaing yeronoiya, awiya iyengtena ninae-una butu-niya. Nung ninae-una buro na Tuwaradubu napo sero sero yero nowa auna atuburo baungno yero nasani Kristora geranagibo sero gipero ayero nona, ge awiyakotumao ninae-una atu uwariniya.

18 Ninae-una ena mene na eno eyerosinowa, “Paulo oko bumariniya.” Na enoayero sinasani taung nunae puro wiwiti-nowa. 19 Arata Tuwa mene nigai tengyai, na nimoi oko ninae-una bumarinena.Buro taungpurowiwitinowa auna ge saoraputoung oko, yao nunae-una putoungauna susuwa keregarinena. 20 Noeno oko,Tuwa Bayaura nao seka awiya ge saoranona oko, putoungna nona ara. 21 Arareniye sepu. Niye ge nana dedunaya namanidero kora yaora waung puro bumanesekotupuneita? Orata niye ge nana dimayana duboramono pumao aune dubo-ozaoreawiya puro bumanese sinei?

5Pasena baina zo Korinti dubura-una

towang atu mitauna.1 Ge ninae me eyero sinowa nigitinona

ara. Meko bainamou-mesa yao digara-unaatu oko kasa yero noiya amimene yemeninae-una atu kasa yero mitiya, ayerosineya. Emo zo mene maung nuna-unaaro waweng puro atiro noiya, aeno sinenaara. 2 Arare niye noeno meko ayao awiyaninae-una atu kasa yero mitoi aune niyegosinasani oko gaine yero taung puro wi-witinowi? Niye pasena aeno dubo mini-nasani pasena emo awiya tunateya, awiyateng yatiya. 3Na taung nana mene ake etunasani moko nana mene zo niye taungnoniye aune dema atu nasani yaine emo naoawiya yena auna ge nuna eyero sewangaung yena: 4 Niye Tuwa Yesura yazoraaugatinaya putoung nuna arita dubo nanamene ninae-una mitai aune 5 emo awiyaesegairo Sanda enoyangduwananedubore

* 4:9: Magayao emo ena. Roma emo awong winade-wanade yero nema iwo ena bunero puro tawing nunae-unayesese yero aune bunao emo magayaise sero goma moko zora pugairo ziuno mitauwa winade-wanade yero nasaniwina-de yero mamagayero nauwa. Arare be aune emo tuwa mene bunao emo ena amaze magayaora gerao aseroawena-una susupunaunu tari diro wina-de yaora be diya yero nasani dopero mitauwa. Paulo mene aposolo emorasusuwa amaze tani auna pugairo sena.

Page 244: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 5:6 241 1 KORINTI 6:9taungne nuna matu sisigaise. Ayero yaiaune Tuwa Yesura be kasa yai aune ititinuna mene iwaing mitaise.

Pasena emo esegaese sena.6Meko amimene mitao gege mitoi niye

taung ninae puro wiwitinowa. Anowana gosinona meko yero noiya ara. Yismaingkoka mene plawa pupunoi titis-ero daing noiya, deka ayero pasena emoamimene mitete dubu baina awiya wati-mai pasenana babarineya, awiya oko gaomene yaine yero neya, aeno sina! 7Pasenayangdoro iwaing naese sao mitiya. Isreliemo bauno mene Magayao mene awongDaigaina auna bonene minari sero lamaoko daore yis matu puro augairo yangdorobret yis aung puro yero nowa Tuwa Bayaumene gosinoi iwaing yero noiya, deka aineniye emo pasena yero noiya awiya esegayababai aune niye iwaingmitarineya. Noenooko, Magayao mene awong Daigaina aunabonenena lama naname awiya yemaokodewa magayena. Nung awiya Kristo ara.8 Nao naname sekawa awiya Magayaomene awong Daigaina auna oregao be ineayero sero giro yis matu yangduwanene.Na yis sinena awiya pasenane tani mekoreaeno sinena. Tani meko pasenane yang-doro tani iwaing awiya bret yis aung ayaoine puro nasani aune etutero nanene. 9Nagitau igi zo eyero niye eno gaewang ara:“Emo ena mene kuma yero nowa awiyaniye awong aune dema oko tairo yeronae.” 10 Ayero gaewang, awiya emo digamene kuma yero nowa, tawingna nonaeno dubo-dubo yero nowa, nona ugaingpuro yero nowa, tuwa etegao bowi yeronowa — awong aeno oko sewang. Niyeemo ayao awiya yangduwao teng oko ara.Niye tawingna etu narineya deka ayeroemo ayao awiya niye aune dema nar-ineya. 11 Na susuwa euna niye eno igigaewang: Zo nung nuka nutope “Na genigao otao ninae” ayero sinasani baunougaing yarinita, tawingna nona eno dubo-dubo yarinita, tuwa etegao bowi narinita,ge meko emo zo eno sarinita, ou tauyaominiro dau yarinita, nona ugaing yariniye— emo ayao aune dema nowi sero awangsewang ara. Nupema nona dema minaoawang sewang. 12-13Na emo Tuwara dubuaune oko susumao goma bautara atu yeronowa auna ge noeno sarineni? TuwaBayau mene emo ayao auna ge sariniya.Orata niye nika niyetope emo ena Tuwara

dubuyeronowa auna ge saya teng yariniyaara. Pasena emo awiya esegaipu ninae-una towang atu oko naise.

6Ge nigao zo mene otao nuna gera pugari

sero digara-una oko puro babaise.1 Ninae-una zo mene otao nuna-una

pasena auna susuwa keregai kora yaesesero ge nigao emora una oko pugaodiga emo ge oko nigao auna pugai tengyarinita? Aung ara. 2 Ge nigao emoname nete diga emo gera pugairo awongawega-ziwega yarinenane, awiya niyeoko gao mene yaine yero nowa. Ararenete diga emo awega-ziwega yarineyaamimene ninae-una ge mamanikaka enakasa yero noi noeno oko korayao aungyao yero nowi? 3 Name nete angelorage sanane aung yaise sao mitiya, awiyaniye oko gao yero nowita? Angelora gesarinenane amimene tawingna nona meaung, piti gege, auna ge kasa yai aunesanane teng yero baingtariniya ara. 4Noname aung piti gege auna ge kasa yero noiaune niye noeno diga emo Tuwara dubumene gosinowawosao nowa emo ayao enopuro baungno nowa sero nowa aung yeronoiye? 5 Niye susuwa ninae giro menggaese sero niye duwa-dawa sinena ara.Ninae-una emo zo kotumaoremitai giro geenaninae-una atu kasanai giro puronuna-una bautunaya kora yero natiya, awiyateng yatiya. 6 Arata niye ayero oko yeronowa. Aung ara. Ge nigao zo mene otaonuna zo aune ge matu nete emo Kristorage oko nigao amimene sai aung yaisesero nuna-una puro bautunoiya. 7 Niyeotao mani ninae ena gera pugatinowabe aune ge buro amimene niye apakanapuro wowosinoiya. Ena mene tani mekobenaung giti niye eno yari sero giroyaya niye abena oko yao mitateya, awiyateng yatiya. Nona ninae tebeba ugaingpumaese sateya, awiya teng yatiya. 8Arataniye ayero oko yao yero nowa. Niye nikaniyetope tani meko benaung giti nasaniugaing yero nowa, awiya otao mani ninaeeno yero nowa.

9 Emo tani meko yero nowa amimeneTuwa Bayau nata Tuwa yero noiya aunanape babao teng oko, awiya niye oko gosi-nowita? Niye dubo ninae oko etegaipu.Kuma emo, arita tuwa etegao bowi naoemo ta bauno opene daigati nao emo tabauno mene yaine yero nao emo ta emo

Page 245: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 6:10 242 1 KORINTI 7:9enane dema tani meko nao emo ta 10nonaugaing pumao emo ta nona eno dubo-dubo yao emo ta ou tauyao miniro daunao emo ta ge meko sao emo ta manidero nona ugaing pumao emo— emo ayaoamimene Tuwa Bayaura nape babao tengoko ara. 11 Arare niye ena mene gitauayero nasani nauwa ara. Arata yeme ewiyaTuwa Bayau mene niye saena ara. Saeronuna yaese nuka nutope gerena. Gererogiginu niye pasena aung ine yewa. AwiyaTuwa naname Yesu Kristo auna yazoraaune Tuwa Bayau naname-una Owenoauna putoungna ayero yena ara.

Name taung aingso mene dema TuwaBayau bowi yanene.

12 Niye eyero sinowi siya, “Name genigaora gazao ge zo okomitiya.” Awiyameara. Arata dena-betena yao ninae meneniye oko sorepunoiya. “Name ge nigaoragazao ge zo oko mitiya.” ayero sero nowa,awiyame ara. Arata na nona zora soumanioko yarinena. Aung ara. 13 Zo mene eyerosariniya, “Wo ma mene tini otirera gerao,nupema tini otire mene wo mara gerao.”Awiya me ara. Arata nete Tuwa Bayaumene awongto etobe gera yai sisigayatoaung yariniya. Taung awiya pasenanagerao okowa. Taung awiya nung Tuwaragerao ara. Nupema Tuwa awiya nungtaung naname auna diya. 14 Arare TuwaBayau mene Tuwa uwenu iropuna, dekaayero nung name putoung nuna meneuwai iroparinenane. 15 Name ge nigaorataung aingso awiya Kristora taung aingsoyero noiya, awiya oko gaomene yaine yeronowa ara. Arare na ge nigaomene Kristorataung aingso agewa awiya sorero purotowangna bauno zo eno pugarinenita?Aung ara. 16 Niye eyero gosinowita? Emozo nung towangna bauno zore tayariney-ato, awiya awongto dekaongka yarineyato.Auna ge gayao eyero mitiya era, “Awongtoetobe amimene taung dekaongka yeronarineyato.” 17 Arata zo nung Tuwara-una susumariniya, awiya awongto dubodekaongka yero narineyato. 18Arare kumayao awiya tema yero neupu. Pasenaena emo bauno mene yero nowa awiyataung aingso gera yero nowa. Aratakuma yero noiya amimene taung aingsonuna gera nasani Kristo aune tayao nunaawiya dema gera yero noiya. 19 TuwaBayau mene Oweno nuna niye eno pu-gainu pumuwa Oweno mene ninae-una

toiro mitoiya, arare taung aingso ninaeawiya Owenona ibu ara. Susuwa awiyaniye oko gao mene yaine yero nowa ara.Arare niye nika niyetope ibura maungoko yero nowa. Tuwa Bayau mene iburamaung yero noiya. 20 Nune niye zumagaero pungna. Arare niye taung aingsoninae mene Tuwa Bayau bowi yero nasanineupu.

7Yu aro auna ge.

1 Niye na eno igi gaero na atata yewaauna abena sana nigipu. Emo zo menebauno aung nari sariniya, awiya tengyariniya. 2Arata dekaongka, dubo-duboraetegao mitiya, arare emo mene baunoatiro nung aune dema iwaing naise. Nu-pema bauno mene deka ayero, nungemo atiro nung aune dema iwaing naise.3 Arare emo mene taung aingso nunaawiya bauno nuna eno oko soraise. Nu-pema baunomene taung aingso nuna emonuna eno oko soraise. 4Bauno nung taungaingso nuna auna diya okowa. Awiya emonuna mene diya niya ara. Ora emo nungdeka ayero taung aingso nuna auna diyaokowa. Awiya bauno nuna mene diya niyaara. 5 Emo bauno, nito taung aingso wina-sorao awiya tebe-tabe oko yaeto. Nitotaung aingso sorero isa buro yari serogitau sero nigayato teng yai be pugairoaune ayero yayato teng yariniya ara. Bepugao awiya aung yai aune nupema taironeuputo. Nito oko tayao nimoi neteiyangsao yayato Sanda mene nito etegaiwina-daigowito sero aeno sinena.

6 Atiro naetose sinena, awiya wini geokowa, nigao ge gege maze sinena ara.7Dubo nanamene eyero siniya: Nono yeroemo apakana amimene nane nona eyaoine nateya. Arata Tuwa Bayau mene nameeno putoung tere-tare pugatinoiya. Awiyaputoung zo emo zo eno pugairo, putoungzo emo zo eno pugairo, ayero nasani noiya.

8 Mani somono aune mani baunodidiarita gamo yu magayao awong aeno eyerosinena era: Awong na ine yero naya tengyariniya. 9 Ora awong dubo-dubo yaonunae awiya puro wosaine yao teng okoyai giro atiro yu aro yero naese. Yu aroyero nao awiya iwaing, arata yu aro okoyao wina-ara taungno gege nasani naoawiya meko. Awiya iyao kokoni yao ineara.

Page 246: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 7:10 243 1 KORINTI 7:3110 Ora yu aro yero nowa, niye eno wini

ge sana nigipu. Ge ewiya dubo nana-unage okowata, Tuwara bera ge era. Bauno zomene emo nuna oko yangduwaise. 11 Orayu nuna yemaoko yangdunuta o yang-duwariniya, awiya nung emo aung naise.Ora emo nuna aune nupema otao-gamaoyero nari yero giro ayero yaetose. Nu-pema emo zo mene bauno nuna oko yang-duwaise.

Yu aro mene Tuwara gera nao awiya okogausayetose.

12 Niye ena eno ge ewiya sana nigayaTuwara ge oko yaise; ge nana yaise. Genigao emo zora bauno nung diga nar-iniya, awiya bauno amimene nung aunedema nari sero gai teng yai giro okoyangduwaise. 13 Nupema ge nigao baunozora emo diga nariniya, awiya baunonedema nari sero gai teng yai giro oko yang-duwaise. 14 Emo diga awiya bauno nuna-una gao mene nuna-una seuna ara. Nu-pema bauno diga deka ayero emo nuna-una gao mene nuna-una seuna ara. Araremani awiso nunae awiya gaore yero nowa.Awiya aung siya, awiya awong diga nateya.15Diga emota diga baunomene nebu nunagenigao awiya yangduwari yero giro yang-duwaise. Ge nigao emota bauno aunabunao zo oko mitiya. Tuwa Bayau meneniye monone dubo iwaingne naese niyeyau sero pungna ara. 16Bauno, ni kara emonina gera nagibora yumasa bumarinitaaung i, awiya ning oko gosinesa. Ora emo,ning deka ayero bauno nina yumasa geranagibora bumarinita aung i, awiya ningoko gosinesa.

Tawingna atu mitao Tuwa mene nameeno taungna awiya ago nasani uritira gera atuayero nanene.

17 Zo nung Tuwa mene tawingna atumitao nung eno taungna teng ayero naise.Ora Tuwa Bayau mene buro ge nungeno sena teng ayero naise. Na winige ewiya Tuwara dubu napo sero aenotugata nona. 18 Zo nung taung aingsokapaore nenu Tuwa mene nung yauseropungnuta, awiya nung taung aingso kapaonuna awiya disari oko yaise. Ora zo nungtaung aingso kapao aung nenu aune Tuwamene nung yausero pungna, awiya taungaingso nuna kapaese oko saise. 19 Noenooko, taung aingso kapaore naota taungaingso oko kapao aung nao amimenenona me zo oko niya. Tuwa Bayaura

ge dipunasani narinenane amimene noname niya ara. 20 Nagibo Tuwa Bayaumene ning eno taungnu nauwasa aunening yausero pungna, nagibo dekaongkaauna neu. 21 Ning emo zora sou buronauwasa aune Tuwa Bayau mene ningyausero pungnuta, awiya kotung-katungaung neu. Arata souburora bunao besaoranagibo zo kasa yariniya, awiya souburorabunao nina besero aung neu. 22 Zo nungsoumani ine yero nenu aune Tuwa menenung yausero pungna nung yeme Tuwaramani me bunao aung niya. Ora zo nungemo me bunao aung nenu Tuwa menenung yausero pungna, nung amimeneKristora soumani niya. 23Tuwara yumeneniye zuma gaena, arare niye emora souoko yae. 24 Otao mani, niye buro nonewa aune Tuwa Bayaumene niye yauseni— taung aingso kapaore newita taungaingso oko kapaore-ta, soumaina bunaoranewita, soumaina bunao aung newa auneTuwa Bayau mene niye yausero pungna,nao dekaongka awiya be yeme eune agonasani Tuwa Bayau aune dema neupu.

Mani somono aune daungse auna ge.25Mani daungsera ge Tuwamenena eno

oko pugao. Arata Tuwa mene na sogayerokotumao na eno pugaina, arare ge nanasana nigaya teng yariniya. 26 Be yemeeune iwo baina kasaniya, arare emo baunoaung neita baunone dema neya, amimeneayero naese sinena. 27 Baunone demanowa amimene bauno yangduwari oko ko-tumae. Arata niye somono nowa amimenebauno pumari oko kotumae. 28 Ora baunoatari yero giro atasa amimene pasena okoyariniya. Ora mani daungse zo meneemo atari yero giro atariniya amimenepasena oko yariniya. Awong atiro nar-ineya amimene taungna nona eno taungdaore narineya. Arare nane niye taungdowi sero sinena ara.

29Otaomani nana, ge ewiya sana nigipu.Tawing besugatinai yaya tamarinenaneauna be nugu niya. Arare baunone nowaamimene bauno aung mene yaine naese.30 Zi sinowa amimene zi oko sao meneyaine naese. Yawa yawa yero nowaamimene yawa yawa oko yao mene yainenaese. Nona zuma gainowa amimenenonana maung oko yao mene yaine naese.31 Tawingna nona puro moni buro yeronowa amimene tawingna buro tauyao oko

Page 247: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 7:32 244 1 KORINTI 8:7yao mene yaine naese. Noeno oko, taw-ingna benaung gosinonane awiya sisigarinasani niya.

32Niye kotung-katung aung naese aenosinena ara. Emo nung bauno aung noiyaamimene Tuwara burora kotung-katungyero noiya. Awiya Tuwa mene buronuna gai iwaing yaise ayero yero noiyaara. 33 Arata emo nung bauno atiro puronoiya amimene taungna nona eno kotung-katung yero noiya. Awiya bauno nunamene gai iwaing yaise ayero yero noiyaara. 34 Ayero nasani dubo eto nasaninoiya. Arare bauno emo aung arita manidaungse awong deka ayero Tuwara buroeno kotung-katung yero nowa. Ayeronasani dubore taungne nunae pewa yeroTuwara gerao yaise kotupunowa. Aratabauno emoremene zo taungnanona awiyaeno kotung-katung yero noiya. Awiyayu nuna mene gai iwaing yaise ayeroyero noiya ara. 35 Niye iwaing naesege ewiya sinena. Na yaya niye eno pu-gari okowata, niye tebe-tabe nowi sero,dubo ninae dekaongka pugaya Tuwara-una mitaise aeno ge ewiya sinena ara.36 Mani somono aune bauno nuna geraoauna ge sana nigipu. Mani somono zomene nung bauno nuna gerao aune demanasani aune nao nuka nuna gai teng okoyarinita, nung taung nuna-una ato saoawiya puro wosaine yao teng oko; aritaatari sariniya — awiya atiro yu aro yeronaetose. Auna pasena zo okomitiya. 37Oramani somono zo mene bauno nuna geraooko atao tebeba naise sai tauyarinita,nung taung nuna-una ato sao awiya purowosiro baingtarinita; ora bauno nunagerao oko atao tebeba nari sero yemaokogiginu teng yena — nung amimene iwaingyariniya. 38 Pu dekaongna gairo sane.Mani somono zo nung bauno nuna geraoatariniya amimene iwaing yariniya. Aratamani somono zo nung bauno nuna geraooko atao tebeba nariniya amimene iwaingnibamu yariniya.*

Bauno gamora ge.

39 Bauno nung emo nuna nariniya tengnung aune dema naise sao mitiya. Arataemo nuna mene magayai giro nung emozota zo pumari yero giro pumai tengyariniya. Auna gazao zo oko mitiya. Aratadiga emo oko, emo ge nigao gege ataise.40 Ora emo nuna magayai aune emo zooko atao nung emo aung nariniya, awiyaiwaing yawa yaware nariniya. Awiya genana ara. Arata Tuwa Bayaura Oweno naaune dema mitiya, arare sinena arauwa.

8Wo tuwa etegao eno pugatinowa awiya ge

nigao mene minao teng nita?1 Wo diga emo mene tuwa etegao eno

pugatinowa* auna ge sane. Niye enameneawong wo tuwa etegao eno pugatinowaaeno eyero sinowa, “Name ge nigao menenona apakana auna susuwa gosinonane”asero nowa, awiya me ara. Arata niyeewiya gipu. Nona apakana auna susuwagao mene taung puro witao tapunoiya.Arata dubora mono pumao mene zo otaosoremao tapunoiya. 2 Zo nung nigao nunapuro witai giro nung eno eyero sanene,“Nigao nina me oko mitiya.” 3 Zo nungTuwa Bayau ara tapunoiya nung awiyaTuwa Bayaumene gosinoi mani nuna yeronoiya ara.

4 Arare wo diga mene tuwa etegao enopugatinowa auna ge sinasani gagauseromitowa auna ge sane. Tuwa etegao awiyanona me aung. Susuwa awiya me gosi-nonane. 5 Emo diga mene tuwa ewezomene uritirata tawingna atu yero nowisiya sero bowi yero nowa, awiya gosi-nonane. 6 Arata naname mene zo eyerosinonane: Tuwa Bayau Mama nanamedekaongka mitoiya. Nung nona apakanaauna susuwa. Arare name deka ayeronuna gege nenane ara. Nupema, Tuwadekaongka Yesu Kristo niya. Nune nonaapakana yenu kasa yena. Arare namenuna-una susuuno yero nonane. Ayerosinonane ara.

7 Arata ge nigao emo ena mene tuwaetegao awiya nona me aung auna susuwa

* 7:38: Ge awiya tau-tataware yao. Ena mene zazagairo susuwa zo tapunowa auna darawa yao era: vs 36 Ora emozo mene mani nuna baunodi emo pumaora teng yai giro nung sorari yero gai teng oko yao yai giro emo eno pugaise.Amimene pasena oko yariniya. vs 37 Ora emo zo mene dubo nuna mene eyero kotumai tau yariniya, “Mani baunodinana emo oko atao tebeba naise.” Ayero sero gai meko oko yariniya, arata nung eo yero sai teng yariniya, nungamimene iwaing yariniya. vs 38 Arare emo zo nung mani baunodi nuna emo eno pugai teng yariniya. Ora zo nungmani baunodi nuna sorariniya amimene teng yero baitariniya. * 8:1: Soremao Ge zo 1 Korinti 10:25-26 auna atumitiya awiya gi.

Page 248: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 8:8 245 1 KORINTI 9:12awiya oko giro baingtao yero nowa ara.Awong amimene gitau Tuwara ge okonigaore tuwa etegao eno “Nung tuwame” ayero sinasani nawe duwa kotumaonunae ayao ine yena. Arare awong yemeTuwara ge nigiro nasani wo tuwa ete-gao eno pugao awiya mininasani tuwaetegao bowi yero nowa aine yero noiya.Awong Tuwara ge maingkoka gege puroyero nowa. Arare wo tuwa etegao eno pu-gao awiya mininowa moko nunae awangyero noiya. 8 Nona minao mene nameTuwaBayaura-unanugupugao ine okomi-tiya. Nona minao seminarinenane, awiyaTuwa Bayau mene gai wosao oko yariniya.Arita nona noyao minarinenane, awiyaTuwa Bayau mene gai witao oko yariniya.9 Nona apakana mininowa amimene emodubora tumo diyao maingkoka gege puroyero nowa auna tumo diyao besoiye sero,niye giro baingtipu! Niye angsi menete nunae dumaine yaya zuwero pasenayaneya. 10 Ning nitope nona apakanaauna susuwa gao ayero sinosa amimenetuwa etegao zora ibu toiro nona mini-nasani mitasa otao nina zo dubora tumodiyao maingkokare mene ning atu girote weso nina ago yero wo tuwa etegaoeno pugao awiya “mininiyaminane” ayerosarinita nowa. 11 Ayero yai ning susuwagao amimene ge nigao otao nina duboratumo diyao maingkoka auna tumo diyaobesarinesa. Ayero nasani ge nigao otaonina Kristomene kora yari seromagayena,nung awiya sisigarinesa. 12 Niye ge ni-gao otao mani ninae aeno pasena nasanidubora tumo diyao nunae sisigatinasaninowa amimene Kristo eno pasena yeronowa. 13 Arare na nona minao nana menege nigao otao nana zo sisigana pasenatamoiye sero, na nung kotungno giro woayao yangdoro semini nete magayarinenaarauwa.

9Emo ena mene Paulo eno izao ge sewa

aeno abena sinasani nung noeno aposolo buronuna zuma aung yero nauni, auna susuwasena.

1 Na emo zora soumani yero nonita?Na aposolo okota? Tuwa naname Yesuawiya na oko gao yewingta? Na Tuwaraburo yewang niye Tuwara emo bauno okokasa yao yewita? Aung ara. Na emo zorasoumani okowa. Na aposolo yero nona. Naditi moko nana mene Tuwa naname Yesu

awiya gigiwang. Tuwara buro yewang mekasa yena awiya niye Tuwara ge nigiwaara. 2Awiya na buro nana zuma aung yeronona aeno ena mene na gosinowa aposolome ine oko yero nona, arata saineba ninaeuna ena mene na gosinowa aposolo meyero nona. Na Tuwara aposolo yero nonaawiya nao seka ninae mene keregatinoiya.

3 Na gera pugari sinowa auna ge awiyaeyero kapetegatinona. 4 Na Tuwara dubuaune nasani nona minaore oure pumaoawiya awang sao mitita? Aung ara.5 Aposolo ena aune Tuwara metamaniarita Petoro awong awiya uritira gera buronasani mani bauno nunae ge nigao aunedema puma sauma yero nowa, arata naayero yao awang sao mitita? Aung ara.6 Nupema nato Banabato gege mene wa-wong nanato mene buro yero nasani aunetaungna nona nanato tamanetose sao mi-tita? Aung ara. 7 Ora gorobo emo awemene gi amine nona minaore awiya moninuna mene zuma gayariniye? Nupemaawe mene urero morero ayero yai me yaiauname oko purominao yangduwariniye?Deka ayero awe mene wo memene buli-makao auna buro nasani aune ami mungnunae oko puro minao aung nariniye?Aung ara.

8 Na ayero sinasani emo ge gegesinenita? Aung ara. Sao tauyao ge Mosemene gaena amimene deka ayero siniya.9 Sao tauyao ge gaena awiya zo eyeromitiya era,Bulimakao mene buro nina nasani wuit

patiro mozaise kotungno giro benuna oko sikigase. Nung buronasani ena mininasani aune buroyariniya.

Tuwa Bayau mene ge awiya bulimakaoeno gege kotungno oko sena. 10 Aung ara.Nung buro emo nae eno dema kotungnosena. Senu nae eno gaewa. Noeno oko,buro-mani buro uno yetero yero igiyeroayero nowa awiya awong tebeba oko yeronowa. Me kasa yai agewa minari sero yeronowa. Ora buro-mani me puro zuwa napegatinowa awiya awong me ena pumarikotungno ayero yero nowa ara. 11 Naeninae-una mokora atu uritira nona iwaingurewangne, auna abena taungna nonapumanane gayameko yariniya, awiya karateng yarinita? 12 Emo ena mene ninae-una atu kasa yero atu nasani Tuwara getugata nowa niye awong giro “aposolome” ayero sero taungna nona pugatinowa

Page 249: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 9:13 246 1 KORINTI 10:1pupunowa, arare nae ninae-una atu burozayewangne amimene nona pumananeteng yero baingtariniya. Arata ninae-unaatu nona pumanenese sao, awiya yang-duwangne. Kristora Bowi Iwaing aunanagibo gazonine sero, nona ninae yang-dotinasani yaya buro apakana dipunasaninonane ara. 13 Tuwa Bayaura ibu bainanaatu buro yero nowa awong nona geraoibura awiya puro mininowa ara. Nupemaaitara zawing pugatinowa awong nonaaitara atu puromininowa, awiya niye gosi-nowita? 14 Arare Tuwa nung Bowi Iwaingsao emo nae deka ayero Bowi Iwaingna atutaungna nona tamanenese sena.

15 Arata na nagibo awiya oko papati-nona. Nupema na ninae auna abena naeno yaese oko igi gainena. Aung ara. Natawingna nona ninae oko pumao nanama-gayaomene na pumatiya, awiya gana tengyatiya. Na Tuwara buro nasani tawingnanona ninae oko pumao buro nana zumaaung yero nona amimene yawa yawa genana yero noiya. Yawa yawa ge nanaawiya emo zo mene oko puro wosariniya.16 Na Bowi Iwaing sero tugata yero nona,auna na taung puro witao awiya na aungara. Noeno oko, Tuwa Bayau mene ayeroyanese sena. Arare yangduwana, oiye!Tuwa mene na eno no yariniye? 17 Buroawiya kotumao nana-una kasa yai yatenisiya, awiya na yo iwaing teng pumatena.Arata na buro ewiya kotumao nana-unaoko yero nona. Arare eyero niya era:Diya yao buro ewiya wawong nana-unapugaina. 18 Arare yo iwaing auna abenano pupunoni, asero nowa. Yo iwaingpupunona awiya eyao era: Na Tuwarabowi sao emo yero nasani Bowi Iwaingzuma aung tugata yero nona. Ayeronasani Bowi Iwaing saora atu taungnanona pumanese sao mitiya awiya yang-dotinona ara. Nona amimene yo iwaingnana yero noiya ara.

Paulo nung emo susuwa giti aunasoumani yero nasani nauna.

19 Na emo zora soumani oko yeronona amimene saineba emo apakana aunasoumani yero nona era. Awiya emodaigairo mene Tuwara ge nigiro iwaingyaese ayero yewang ara. 20 Na Yuda emoaune nasani Yuda emo mene yaine yeronona. Awiya Yuda emo mene Tuwarage nigiro iwaing yaese ayero yero nona.Na emo sao tauyao ge Mose mene gaena

awiya dipunowa aune nasani sao tauyaoge dimao emo mene yaine yero nona.Awiya na naka natope sao tauyao geawiya dipunasani oko, awiya sao tauyaoge dipunowa emo amimene iwaing yaeseayero yero nona. 21 Na diga awongMosera sao tauyao ge aung yero nowaaune nasani Mosera sao tauyao ge oko gaomene yaine yero nona. Ayero nasani naTuwa Bayaura sao tauyao ge aung oko yeronona. Na Kristora sao tauyao ge purodipunasani yero nona. 22 Na emo tumodiyao iyangyaore aune nasani tumo diyaoiyangyaore mene yaine yero nona. Awiyatumo diyao iyangyaore mene tauyaeseayero yero nona ara. Na emo benaung gitiaune nasani tani nunae susuwa giti awiyapuro nona. Awiya nunae-una ena meneiwaing yaese aeno ayero yero nona ara.23 Buro apakana awiya tebeba oko yeronona. Bowi Iwaing kasa yero babaise aenoyero nona. Awiya na dema Bowi Iwaingauna me pumari sero aeno yero nona.

Name wina-zakita supunete simao mepumanene.

24 Wina-zakita sumaora masira atumani awong apakana teng wina-zakitasupunowa, arata simao pumao awiya zomani dekaongka gege mene tano pugeyamitiya auna gitau kasa yero pupunoiya.Awiya gosinowa. Arare niye deka ayerosimao pumari sungpu. 25 Mani getutunowa awong putoungna etotoma buroyero nasani seminao susuwa giti yeronowa. Awiya awong simao sisigao awiyapumari sero yero nowa. Arata nanamemene zo simaomemitao gegemitao awiyapumari sero yero nonane. 26 Na nakanatope supunona awiya diti-dati nasanioko, na diti gitau gege nasani supunona.Na emo boksen yero nowa ayao ine ara.Arare na boksen yero nasani wawong nanatebe-tabe oko augatinona. 27 Na emo enawina-zakita sumaese yau sana bumaya getugata yero nete ago nameko yoni sero, nataung aingso nana yanakana dedunasanipuro wosiro na naka natope emo tuwanuna yero nona.

10Isreli emo etegaora atu meko yewa ayero

oko yanene.1 Otao mani nana, na aya-ewowo

naname mene Mose ago nasani nauwaauna ge sana nigipu. Awong apakana

Page 250: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 10:2 247 1 KORINTI 10:24bereze mene anggayero nagibo gitaunasani naunu nauwa. Nupema witogausenu apakana ang yero buwagaiwa.2Ayero Mosera emo dubu yari sero berezewitore mene ge ou nunae yenu suwewaara. 3 Awong apakana uritira nona minaomininasani bautu nauwa ara. 4Ora awongdubu baina amimene teng uritira oumininasani bautu nauwa ara. Uritira dababaina mene awong ago nauna, arare aunaatu ou wowosinaunu mininasani nauwa.Daba awiya Kristo ara. 5 Arata sainebaawong tani-butani memeko-mamekoyewa giro Tuwa Bayau mene dubu aunaagewa bainane auna susuwa giginu mekoyenu giro tawing towang atu sisigainumamagayewa ara.

6 Tani nunae-una kasa yena, awiya ko-tumao iwaing eyero name eno pugari seroaeno kasa yena. Awong tani meko enodubo-dubo yero nasani nauwa, ayao inenaname yonine sero. 7 Nunae-una enamene tuwa etegao sou yewa, ayero okoyanene. Auna ge gayao zo eyero mitiyaera,Emo bauno awong adungno mitasani ana-

bonene yeromininete aune nupema iropuro na wuiwa

ara.8Nupemakumaoko yanene. Nunae-una

ena mene kuma yewa aune be dekaongkaauna atu emo 23,000 magayewa ara.9 Nupema Tuwa gaero gari oko yanene.Nunae-una ena mene nung gaero gariyewa yi mene gamuwa mamagayeroaung yewa ara. 10 Nupema dung duwareoko yanene. Nunae-una ena menedung duware yewa sisi-bura-bura yaoramaung mene awong sisigairo aung yena.11 Nunae-una tani kasa yena amimeneTuwara susuwa gipinoiya. Arare tawingaung yaora be nugu ni nenane aenoname eno kotumao iwaing pugaise serogaewa ara. 12 Arare zo nung nuka nutopegosinoi tumo diyao tauyaore yero noiyaamimene iyang yero sisigoiye sero, girobaingtiti nasani naise. 13 Etegao ninae-una kasa yero noiya awiya ewe okowata.Etegao dekaongka amimene emo apakanaauna-una atu kasa noiya. Arata TuwaBayau nung ge zo sero zo sero oko noiya.Nung ge dekaongka gege sinoiya, ayerodiungno noiya. Arare nung sai etegaomene witiro putoung ninae awiya okodaigariniya. Etegao kasa yariniya, aunateng nung etegao daigaora nagibo niye

eno tamariniya. Awiya niye tau yerodopaese ayero yariniya ara.

Tuwara bonenemininasani aune nupemaiwaera ana-bonene mininasani nao ine okomitiya.

14Arare otao mani nana, niye tuwa ete-gaora ana-bonene awiya tema yero ne-upu. 15Niye kotumaore dema nowa, arareauna ge ewiya sana niye nika niyetopekotungno gipu. 16 Awangna ou wain gaoyao awiya gao yero mininasani Kristorayu aune dema susupunonane. Nupemaporo eegairo bonene mininasani Kristorataung aune dema susupunonane. 17 Poroawiya dekaongka gege. Arare name porodekaongka awiya puro mininasani emodaigairo mene dubu dekaongka yero otaoyero nonane ara.

18 Isreli emo tani yero nowa aunasusuwa sana kotungno gipu. Yuda emonona Tuwa Bayau eno pugari sero aitatame pugairo igiyero mininowa, awongamimene aita aune dema susupunowa.19 Ge sinena auna susuwa nono yero mi-tiye? Nona tuwa etegaora aitara igiyaoawiya nona me, asinenita? Aung ara.Nupema tuwa etegao awiya nona me, asi-nenita? 20 Aung ara. Ge sinena aunasusuwa eyero mitiya era. Diga awongnona minao aita tame pugairo igitinowaawiya Tuwa Bayau eno okowata, iwaeeno pugatinowa. Arare niye iwae aunedema susumowi sero, wo tuwa etegaoeno pugao auna agewa diga mene soreromininowa awiya oko minae. 21 Tuwaraawangna atu mininasani aune nupemaiwaera awangna atu minao, ayero yayaoko teng yariniya. Ora Tuwara tewora atumininasani aune nupema iwaera teworaatu puro minao awiya dema yaya okoteng yariniya. 22 Orata name Tuwa yorainanane teng yarinita? Putoung nanamemene putoung nuna daigatiniya, asineita?

Zo mene tumo diyao nuna gege paso did-inasani nai teng oko yariniya.

23“Name ge nigaomenewo tuwa etegaoeno pugatinowa awiya zuma gaero mini-nonane teng yero noiya,” asinowa. Awiyame ara. Arata womininowa amimene niyeoko sorepunoiya. “Name ge nigao menewo tuwa etegao eno pugatinowa awiyazuma gaero mininonane teng yero noiya,”asinowa, awiya me ara. Arata wo mini-nowa amimene ge nigao otao mani okosorepunoi tu didinowa. 24 Zo mene tumo

Page 251: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 10:25 248 1 KORINTI 11:10diyao nuna oko paso diyaise. Otao nuna-una tumo diyao maingkoka gege awiyabesoiye sero otao nuna dema kotumaise.25Niye maketra atu* wo zuma gayari yerogiro zuma gaero puro minipu. Ayeronasani eyero oko sae, “Wo ewiya tuwaetegaora ibura atu bumita?” Tumo diyaoninae besowi sero, atata ayao awiya okoyae. 26 Noeno oko, ge gayao zo eyeromitiya era,Tawing aune nona ewezo tawingna mitiyaawiya Tuwara-una atu butunoiya.

27 Diga zo mene niye kora yari sai garonuna-una witari yero giro witipu. Ayerowo ma pugariniya awiya mininasani woraatata oko yae. Atata yaya abena saya gayawo tuwa etegao eno pugao ayao yai tumodiyao ninae besaneya, aeno atata oko yae.28Nupema mininaya ge nigao zo wo tuwaetegao eno pugao awiyaminao awang yeronoiya amimene eyero sariniya, “Wo ewiyatuwa etegao zo eno pugeya.” Ayero saigiro oko minae. Awiya tumo diyao besowisero giro dopu. 29 Tumo diyao besaorasinena, awiya tumo diyao ninae okowata,emo wora susuwa keregariniya auna tumodiyao nuna besowi sero sinena ara.

Ora zo mene eyero sarinita, nowa, “Nanona apakana mininona awiya emo zotumo diyao nuna maingkokare mene giromeko ayero sai teng yarinita? 30 Nanona minari sero gitau Tuwa Bayau enodange sero aune minarinena, awiya emozo mene nona minao eno dange sesenaaeno sero na gera pugai teng yarinita?”31 Zo mene ayero sai giro na abena eyerokapetegarinena. Niye wo ma mininowitaburo ena nowa amaze emo ena mene giroTuwa Bayaura yazo de ika gaese sero yepu.32 Awong Yuda emota emo Yuda okotaTuwa Bayaura dubu amimene niye enokotumao meko pumowi sero, niye pasenatema yero neupu. 33 Na deka ayero emobauno benaung giti mene na gaya tengyaise buro yero nona. Awiya nane iwaingyari oko, emo bauno apakana amimeneTuwara ge nigiro iwaing yaese aeno buroyero nona ara.

111 Na Kristo ago nasani te weso nuna

papatinona, deka ayero niye na ago nasanite weso nana papati neupu.

Bauno ge nigao mene Tuwara ibura atuziyora kopeti diyaese.

2Niye na kotupu nasani buro nana-unawini ge auna nowi siya ayero sinowa awiyagosinena iwaing yero niya. 3Arata susuwazo mitiya, awiya sana nigipu. Kristonung emo apakana auna gitau yao; emonungbaunona gitau yao; auneTuwaBayaunung Kristora gitau yao. 4 Arare emo zomene ziyora kopeti diro aune isa sarinita,Tuwa Bayaura ge porofete mene saineyariniya, nung amimene gitau yao nunaeno meng gao pugariniya. 5 Nupemabauno zo mene ziyora kopeti oko diyao isasarinita, Tuwa Bayaura ge porofete menesaine yariniya, nung amimene gitau yaonuna eno meng gao pugariniya. Noenookowata, nung yu nuna-una wese niyaauna susuwa awiya ziyora kopeti menegipiniya. Arare nung ziyora kopeti okopugao yariniya, awiya nung bauno enatebe-tabe nasani giti ai resa mene kap-ero aung yero meng nibamu gatinowa,deka aine meng nibamu gariniya. 6 Ararebauno zo ziyora kopeti diyao awang serogiro giti ai nuna awiya kapai apungkayaise. Arata nung giti ai apungkakatagiti ai aung sero meng goiye sero giti ainuna sorero ziyora kopeti diyaise. 7 Emonung dubu nuna diya yero nasani TuwaBayau nung diya yero noiya auna susuwapuro pu daung gatinoiya. Arare nungziyora kopeti oko diyao naise. Bauno nungemo nuna-una ge dipunasani emo menenung diya yero noiya auna susuwa puropu daung gatinoiya. Arare nung ziyorakopeti diyaise. 8 Tuwa Bayau mene za-yero uritire tawingne yena be aune nungbaunona agewa puro emo oko yena. Aungara. Nung emora agewa puro baunoyena. 9 Nupema Tuwa Bayau nung emomene bauno soremaise oko yena. Aungara. Nung bauno mene emo soremaiseyena. 10 Aeno bauno nung emora weseniya, awiya gipari sero ziyora kopeti diro

* 10:25: Nona tuwa etegao eno pugao. Paulo nasani nauna be aune diga emo mene wo dero aero wo ayao ena tuwaetegao eno pugari sero igitinauwa. Ayero yero aune wo ayao agewa ena amaze maketra atu pugati nauwa emo baunomene zuma gaero pupunauwa. Ora wo ayao ena awiya tuwa etegao auna ibu mokora atu igiyero ana-bonene yeronasani nauwa. Arare Paulo mene eyero sena: Ge nigao emo baunomene wo ayao amaze maketra atu zuma gaero purotebeba igiyero minarineya, awiya pasena oko yariniya. Ora tuwa etegao auna ibu toiro diga aune dema ana-boneneyao, awiya zo meko sena.

Page 252: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 11:11 249 1 KORINTI 11:34giti woraise. Awiya angelo mene gaesesero yaise. 11 Arata saineba, Tuwara-unasusuuno nonane dubu auna emo awongbaunona soremao aung nao ine oko mi-tiya. Nupema bauno awong deka ayeroemora soremao aung nao ine awiya okomitiya. 12 Zayaora atu bauno nung emora-una atu kasa yena. Arata yeme emo namebaunona-una atu kasa yero zapunasaninonane. Orata nona apakana awiya TuwaBayaura-una atu gege butunoiya.

13 Niye nika niyetope kotungno gipu.Bauno zo giti oko worao nasani TuwaBayau eno isa sai teng yarinita? 14 Yatutamao naname eyao inemitita, nowa: emozo mene giti ai nuna imoko-kaungkaungpuro nai ganane teng oko yariniya.15 Arata bauno mene zo giti ai imoko-kaungkaung amimene mo wape nunaeine yaise Tuwa Bayau mene pugaina ara.16 Zo nung ge ewiya awang sari yero giroeyero kotumaise: nae aune Tuwa Bayauradubu ena nae amimene tani zo ewe aung,tani dekaongka awiya gege puro nonane.

Korinti emo awong Tuwara bonene yeronauwa meko yero nauna.

17 Tani ninae zo ewiya gigena mekoyeti giro niye tugata nasani eyerosinena. Tuwara ge eno augatinowa augaoamimene niye oko sorepuniya. Arataaugao amimene niye sisigatiniya ara.18 Arare niye Tuwara ge eno augatinowaauna towang atu gagausao ninae-una kasayero noiya ara. Na eno eyero tugata yeteyanigena me ine yetiya ara. 19 Gagausaoawiya tebeba oko kasa yero noiya. Awiyadubu nami mene gera nagibo mera yeronowa Tuwa mene gosinoi teng yero noi,awong awiya kasa daung yaese sero aenogagausao kasa yero noiya ara. 20Arare niyeTuwara bonene minari sero augairo auneTuwara bonene oko minaine nowa. Niyeana-bonene nika ninae yero mininowa.21Ma ninae nata-kanatare puro kasa yerowina-soreung yao aung wongto-wongtoyero nata-kanatare miniro nowa. Anowaenameri maganowa, arata enamene zo outau yao yanakana miniro dau yero nowa.22 Ae! Niye nona minaora ibu-garo kaunasani aeno ayero yero nowita? NoenoTuwa Bayaura dubu gosinowa wosao noibogamasa izero nowi? Niye eno nonosanese sinei? Na tani ayao giro niye bowiyanese sineita? Tani auna niye bowi yaoine teng oko arauwa.

Tuwa Yesu mene buro-mani nuna enobonene pugaina auna ge.

Mt 26:26-29; Mk 14:22-25; Lu 22:14-2023 Na ge Tuwara-una atu pumuwang

awiya kara niye eno pugaingwa ara. Awiyaeyao era: Tuwa Yesu nung Yudas menekeregairo iwora waweng pugari nenu pingaune poro puro 24 Tuwa eno dange seroaune eegairo eyero sena, “Ewiya goi nana.Na niye soremaise pugatinena. Ago nakotupunasani eyero gege mininasani ne-upu.” 25 Nupema awong nona miniwaaune nung awang ou wainne awiya dekaayero puro eyero sena, “Tuwa Bayau aunedema tairo susumarineya auna nao sekayu nana yasagairo tamarinena auna ouera. Minarineya teng na kotupunasanieyero mininasani neupu.” 26 Niye pororewainne mininasani teng Tuwa magayenaauna bowi nuna keregatinasani naya nungkapetegairo bumariniya.

27 Susuwa ayero mitiya, arare zo nungTuwa ise-kaingse yero nasani pororeou wainne tebeba minariniya amimeneTuwara goire yure sisigaiya ayeroyariniya. Ayero yai pasena nuna-una atumitariniya. 28 Arare zo nung porore ouwainne minari kotungno giro gitau dubonuna-una susuwa giro baingtiro auneminaise. 29 Zo nung Tuwara goi mitiyaawiya oko kotungno baingtao aune pororeou wainne tebeba minariniya, amimeneayero nasani pasena auna abena watiungnuna-una gariniya. 30 Niye ayero yeronowa, arare ninae-una daigairo meneyaya-biyaya tapunasani putoung aungsime-sime nasani yero nowa ara. Nupemaena mamaganowa magayeteya. 31 Namenaka nametope susuwa naname kotungnogatenane, awiya Tuwa mene abena awiyaname eno oko pugatiya. 32 Tuwa menename kora yai iwaing yanenese sero abenaname eno pugatinoiya. Awiya name neteemo uritira ge aung awong aune demagera yonine sero, name eno ayero yeronoiya ara.

33 Otao mani nana, pu dekaongna gairosana nigipu. Niye Tuwara bonene mi-nari sero giro augairo emo bauno diyaneupu kasa yero aung yaya aune zayerominae. 34 Zo nung meri yai giro gitaununa-una gare atu nona minaise. Augaoayao mene Tuwa Bayaura abena yumaininae-una kasa yoiye sero, ayero yaesesinena. Orata ge ena mitiya awiya na nakanatope buro aune sana garineya.

Page 253: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 12:1 250 1 KORINTI 12:2312

Oweno mene burora putoung benaunggiti pugatinoiya.

1 Otao mani nana, Owenona-una atuburora putoung kasa yero noiya aunasusuwa kau yaneya tugata yana nigipu.2 Niye gitau diga nasani nauwa aune niyeyupunauwa tuwa etegao ge aung nao aungauna baungno sou yero nasani nauwa ara.3 Arare auna susuwa zo sana nigipu. Zonung Tuwa Bayaura Oweno mene dubonuna uwai aune, “Yesu, na ning warunena,” ayero saine yao awiya oko mitiya.Ora zo Oweno mene dubo nuna oko uwaoyai aune, “Yesu, ning Tuwa,” ayero kere-gairo saine yao awiya deka oko mitiya.

4 Burora putoung Oweno mene pugati-noiya auna susuwa benaung giti mitiya;arata Oweno awiya dekaongka. 5 Uritiragera buro susuwa giti mitiya; arataburora maung awiya Tuwa dekaongka.6 Uritira buro yaora putoung susuwa gitimitiya; arata putoungna maung awiyaTuwa Bayau dekaongka. Nung amimenename eno putoung tere-tare tapunoiyaara. 7 Oweno nung name Tuwara gerananane teng yero naise sero putoungnuna name eno teng bono yero noiya.8 Arare zo nung Oweno mene kotumaoiwaing nung eno pugatinoiya awiya geungwe iwaing yero noiya. NupemaOwenodekaongka amimenenona apakanaauna susuwa gaora putoung emo zoeno pugatinoiya awiya nona susuwa gitiauna susuwa keregatinoiya. 9 NupemaOweno dekaongka amimene tumo diyaobaina emo zo eno pugatinoi puro noiya.Nupema Oweno dekaongka amimene yayakora yaora putoung awiya emo zo enopugatinoi puro emo yayare kora yeronoiya. 10 Zo nung tani putoungne yeronasani naise putoung nung eno pugatinoipuro yero noiya. Zo nung Tuwa Bayaurage porofete mene saine yero keregaiseputoung nung eno pugatinoi puro noiya.Zo nung nona iwae mene tapunoiya aritanona Oweno mene tapunoiya awiya girobaingtiro yangtaka-betaka yaise putoungnung eno pugatinoi puro noiya. Zo nungge ewe-pape Oweno mene tapunoiyaawiya saise putoung nung eno pugatinoipuro noiya. Zo nung ge ewe-papeOweno mene tapunoiya awiya saya nigiroge nunae darawa yaise putoung nungeno pugatinoi puro noiya. 11 Burora

putoung awiya apakanaOweno dekaongkaamimene gege pugatinoiya. Ayero nasaniara tamao nuna-una emo sero name enoputoung awiya tere-tare bono yero noiyaara.

Kristora emo dubu awiya gagausao aungdekaongka gege, awiya gaese sero taung aing-sora pugairo sena.

12Emo taung naname awiya dekaongka,arata taungna soremao awiya daigairo.Arare awong daigairo mene pu dekaongnagatinowa taung dekaongka yero noiya.Arare Kristora dubu awiya deka aine mi-tiya ara. 13 Oweno dekaongka amimenename ge oura atu pu dekaongna gainuKristora taung dekaongka yewangne ara.Yuda emore Grik emore, soumaine emotuware, ayero yewangne ara. Nameapakana Oweno dekaongka awiya puroaune dekaongka yewangne.

14 Taung naname auna soremaodekaongka okowa. Soremao nuna awiyadaigairo. 15Arare te zo mene noeno eyerosariniye? “Na wawong okowa, arare nataungna soremao oko yero nena.” Ayerosero taung aingso yangdoro nung natanao teng oko ara. 16 Ora dawong zomene noeno eyero sariniye? “Na ditimoko okowa, arare na taung aingsorasoremao oko yero nena.” Ayero serotaung aingso yangdoro nung nata naoine adeka teng oko ara. 17 Taungna atuditi moko gege mene mitatiya, awiyataung mene nono yero ge nigatiye? Oradawong gege mene mitatiya, awiya taungmene nono yero nona sereyao yumatiye?18 Tuwa Bayau nung aratamao nuna-unataung aingsora soremao buro susuwa gitipugaina. 19 Taungna soremao susuwagiti awong buro dekaongka yatei siya,awiya taung aingso zere tutupore oko kasayatiya. 20 Arare soremao awiya daigairo,arata taung awiya dekaongka gege ara.

21 Arare diti moko mene wawong enoeyero saine yao teng oko, “Naka ningaung iwaing narinena.” Ora diti menete etobe eno eyero saine yao teng oko,“Na nito aung iwaing narinena.” 22 Aungara. Taung aingso naname-una soremaomamanikaka awong awiya oko mitateya,awiya name iwaing oko natenane ara.23 Ora taung aingso naname-una sore-mao gosinonanewosao nowa awong awiyasipunonane. Nupema taung agewa menggao tapunonane awiya worero gopero

Page 254: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 12:24 251 1 KORINTI 13:12nonane me ine noiya ara. 24 Arata agewabenaung iwaingne awong awiya mene zooko worao yero nonane daung mokeramitowa ara. Tuwa Bayau nung taungtapunasani taungna soremao wowosigaoena aeno buro witao pugaina. 25 Awiyataungna soremao mene awong gagausaoyangdoro sou buro wina-ye yaese seroayero yena ara. 26Arare taungna soremaozo mene yaya tamai giro ena awiya dekateng yaya tamarineya. Orata zo meneyawa yawa yai giro awong deka teng yawayawa yarineya.

Uritira gera buro-emo susuwa gitinonane.

27 Niye apakana pu dekaongna gairoKristora taung yero nowa. Nupema niyenata-nata taung aingso nuna-una sore-mao yero nowa ara. 28 Tuwa Bayaunung dubu nuna name eno buro-emoeyao ine awiya pugaina ara: Gitau za-yero aposolo, auna wese porofete, aunawese gipao emo ayero pugaina. Ayeropugairo aune tani putoungne yao emo,arita emo yayare korayao emo, aunemono pumao emo, simai, ge ewe-papeOweno mene tapunoiya awiya sao emo.Tuwa Bayau mene buro-emo ayao awiyapugairo bauna ara. 29 Name apakanaaposolo gege pugainuta? Name apakanaporofete gege yero nonineta? Aritaname apakana gipao emo gege pugain-uta? Name apakana tani putoungne yaoauna putoung puro nonineta? 30 Emoyayare kora-makora yaora putoung nameteng mitita? Name apakana ge ewe-pape Oweno mene tapunoi sinowa awiyadarawa yero keregatinonineta? Aungara. 31 Niye burora putoung yazore awiyapumari sero tau yepu.

Arare nane auna nagibo iwaing gipanagipu.

13Dubora mono pumao.

1 Na emora ge ewe-pape saoraputoungta angelora ge ewe-pape saoraputoung puro nasani aune dubora monoaung narinena, awiya na belota gogoingzo ine yero bewing durukare gege kasanasani mitoiya ayero narinena. 2 Ora naTuwa Bayaura ge porofete mene saineyero keregaora putoung puro nasaniTuwa Bayaura ge pungyao apakana nigirogiro aung yero kotumao bainane nasani

diri sana zokaora tumo diyao bainakamanana mitariniya, arata dubora monoaung narinena, awiya na putoung aungyarinena. 3 Nupema nona nana apakanaawiya mani bogamasa eno bono yeropugairo taung aingso nana dema iyaoraigiyaese sarinena, arata na dubora monoaung narinena, awiya buro nana-una meaung yariniya.

4 Emo dubo monone noiya amimeneotao ao-didinoiya. Dubo monone noiyaamimene emo sorepunoiya. Nung ge bau-tara oko sinoiya. Dubo monone noiyaamimene taung oko puro wiwitinoiya.Nung nuka nutope gosinoi emo baina okoyero noiya. 5 Nung emora ge dero taungoko puro wiwitinoiya. Nung nona nunagege oko kotupunoiya. Nung tini kapaoaung, pasena puro nao aung. 6 Nungtani meko mene zapunoiya auna yawayawa oko yero noiya. Ge me mene za-punoiya auna yawa yawa zo yero noiya.7Dubomonone noiya amimene otao nuna-una pasena apakana giro nuwegatinoiya.Nung otao nuna-una ge apakana nigitinoime gege yero noiya. Nung otao nunaeno eyero sinoiya, “Nung buro iwaingyariniya.” Nung tauyero otao nuna-unayaya apakana dipunoiya.

8Dubora mono awiya aung yao ine tengoko. Tuwa Bayaura ge porofete menesaine yero keregao auna putoung awiyaaung yariniya. Ge ewe-pape Oweno menetapunoi sinowa auna putoung awiya demaaung yariniya. Nona apakana auna susuwanigao auna putoung awiya dema aungyariniya. 9 Awiya eyao eno: Yeme susuwanigaora putoung naname teng oko yaoara. Nupema Tuwa Bayaura ge porofetemene saine yero keregao auna putoungnaname awiya dema teng oko yao ara.10 Arata ago nona apakana auna susuwakasa daung yai aune susuwa nigao aunaputoung naname teng yero baingtariniya.11 Na mani maingkoka nasani aune manimaingko ge sinaungwa. O na manimaingko kotumao puro naungwa ara. Nu-pema nigao awiya mani maingkora inenigiwang ara. Amimene nawe emo yeroaune mani maingkora tani awiya yang-duwang ara. 12 Be yeme eune name TuwaBayaura susuwa maingkoka gege gosine-nane, awiya benaung naname asisira gosi-nonane aine yero nonane, arare oko kasayero baingtao yero noiya. Nete ago nameTuwa Bayaura susuwa giro baingtarine-

Page 255: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 13:13 252 1 KORINTI 14:17nane. Emo etobe benaung wina-gi yeronowato ayao ine garinenane. Be yemeeune na susuwa nuna agewa gege gosi-nena. Arata nete Tuwa mene susuwanana giro nigiro ayena, aine na susuwanuna nigarinena. 13 Arare nona etamamiteya: Awiya iniro taka sao, aune tumodiyao, arita dubora mono pumao. Awongetama amimene mitowa mitarineya, aratadubora mono pumao amimene gitau yaonunae ara.

14Tuwa Bayaura ge porofete mene saine

yero keregao auna putoung awiya buroraputoung auna gitau yao.

1Niye dubo monone nari sero tau yepu.Ayero burora putoung Oweno mene pu-gatinoiya awiya pumari kotungno duboauna pugairo neupu. Ayero nasani TuwaBayaura ge porofetemene saine yero kere-gao auna putoung awiya gaya witao yaipumari ara taungno neupu. 2 Zo nungge ewe-pape Oweno mene tapunoiya aunazo sinoiya amimene emo eno ge awiyaoko sinoiya. Tuwa Bayau eno ge sinoiya.Nung Oweno mene dubo nuna gainoi geawiya sinasani ge pungyao ena sinoi emoawong gera susuwa kau yero nowa ara.3 Arata Tuwa Bayaura ge porofete menesaine yero keregatinoiya amimene emoeno ge sinoiya. Ayero nasani awong sore-punoiya, o yo-uwinoiya, o yo dubo koranoiya. 4 Emo ge ewe-pape Oweno menetapunoiya auna zo sinoiya amimene nunggege sorepunoiya. Arata Tuwa Bayaurage porofetemene saine yero keregatinoiyaamimene Tuwara emo dubu ena soreunonoiya. 5 Arare niye apakana ge ewe-pape Oweno mene tapunoiya awiya mazesaese sinena. Arata yawa yawa yao nanabaina awiya niye apakana Tuwa Bayaurage porofete mene saine yero keregaese.Noeno okowata, Tuwa Bayaura ge poro-fete mene saine yero keregatinoiya aunasoremao mene emo ge ewe-pape Owenomene tapunoiya auna zo sinoiya aunasoremao awiya daigatinoiya. Arata geewe-pape Oweno mene tapunoiya aunazo sinoiya amimene ge pungyao awiyadarawa yai Tuwara emo dubu mene nigirotau yarineya, awiya soremao nuna aritaTuwa Bayaura ge porofete mene saineyero noiya auna soremao buro nunatoawiya dekaongka gege yariniya.

6 Otao mani nana, na ninae-una buroatu ge ewe-pape Oweno mene tapunoiyaawiya gege sana ge amimene niye sore-marinita? Aung ara. Arata na ge mesusuware zo Tuwa Bayau mene na enokeregaina amaze keregarinena, o nigao zosarinena, o Tuwa Bayaura ge zo porofetemene saine yero keregarinena, o ge mesusuware zo giparinena, amimene duboninae inai tau yariniya. 7 Nona nao aung,gita ta gogoing awiya daya ge nuna okokasa yero baingtao yai nono yero na begamarinenine? 8 Nupema ai to pisaya gepore sai nigiro dubo eto nasani mena oza-ungzaung oko bumarineya. 9 Susuwa dekaayao ine ninae-una atu mitiya. Ewawaninae mene kipiti-kapete nasani emora geoko, ge zo ewe saya ena mene nono yeronigarinei? Soma emo aung auna atu gesinesa aine yariniya. 10 Emo tawing serosero auna ge mapu benaung giti miteya,awiya apakana susuware miteya. 11 Aratanane gera mapu zo oko nigao yarinena,awiya gera maung mene na maze somazora emo ayero sariniya ara. Ayai na dekaayero nung soma zora emo ayero sarinena.12Arare ninae-una susuwa deka ayero mi-tiya ara. Owenona putoung ninae-unakasa yaise sinowa, arare burora putoungena dubo ninae inai tau yaine yao awiyapumaya ninae-una atu zamaise tau yepu.

13 Arare emo zo ge ewe-pape Owenomene tapunoiya auna zo sinoiya amimenege awiya darawa yaora putoung pumarisero Tuwa eno isa saise. 14NaOwenomenege ewe-pape pugatinoiya awiya sinasaniisa sarinena, awiya dubo nana meneyariniya. Arata kotumao nana awiya tebamitariniya. 15 Arare na nono yarineni?Na eyero yarinena. Na dubo nana meneisa sinasani ge ewe-pape Oweno menetapunoiya awiya maze sarinena. Nupemana kotumao nana mene isa sinasani genaname sarinena. Na dubo nana mene geewe-pape Oweno mene pugatinoiya awiyasinasani yere gamarinena. Nupema nakotumao nana mene ge naname sinasaniyere gamarinena. 16Arare ning dubo ninamene ge ewe-pape Oweno mene pugati-noiya awiya gege sinasani Tuwa bowi yasaemo bauno ge awiya oko nigao amimenebowi ge nina auna susuwa kau nasani aunenono yero ge nina sorepunasani “Yore, meyaise,” ayero sarinei? 17Ning Tuwa Bayaueno dange sinasani isa iwaing sarinesa,arata ge nina amimene otaomani nina oko

Page 256: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 14:18 253 1 KORINTI 14:33soremariniya.

18Na naka natope Oweno mene ge ewe-pape pugatinoiya awiya ozaung sinonaamimene Oweno mene ge ewe-pape pu-gatinoiya awiya sao auna niye apakanadaigatinona. Arare na Tuwa Bayau enodange sinona. 19 Arata na yerera atukotumao nana mene emo kotumaora gesinasani gemuto zo gege sana ge amimeneemo bauno soremai gana iwaing yariniya.Arata na yerera atu Oweno mene geewe-pape pugatinoiya emo mene nigaineyao oko awiya sinasani ungwe-maungwebainakama yarinena, awiya gana oko tengyariniya.

20 Ge nigao otao mani nana, kotumaoninae mani mamanikakara ine oko yaise.Pasena yao awang nasani mani wuire ineyero neupu. Arata kotumao iwaingnenari sero giro emo me ine yero neupu.21 Tuwara ge gayao zo eyero mitiya era,Tuwa mene eyero siniya: Na dubu

eeno ge sari sero sana emo gemapu ewe-pape sinowa amimeneburo ge nunae mene dubu ewiyadarineya. Ayero yarineya, aratadubu emimene ge nana awangsinasani deka ayero narineya. 22Gegayao ayero mitiya, arare eyerogosinonane. Emo tumo diyaoaung amimene susuwa nunaemeko awiya gaese Oweno menege ewe-pape tapunoiya. Arata emotumodiyaore nowa amimeneTuwaBayaura soremao gaese Owenomene Tuwa Bayaura ge porofetemene saine yero keregao aunaputoung tapunoiya.

23 Arare niye ge nigao dubu amimeneau dekaongna gairo mitasani apakanaamimene Oweno mene ge ewe-pape niyeeno pugaina awiya sinasani mitaya digaenata emo ge oko nigao ena mene ibuauna toiro ge ninae awiya nigiro niyeapakana dau neya ayero sarineita, nowa.24 Arata niye apakana au dekaongna gairomitasani Tuwa Bayaura ge porofete menesaine yero keregatinaya emo ge oko nigaozo meneta diga emo zo mene ibu aunatoiro ge ninae nigiro pasena nuna mekoauna susuwa giro baingtariniya. Ge poro-fete mene saine yaora ge ninae amimenenung gera pugariniya. 25 Ge amimene naonuna-una susuwa pungyao awiya kere-gairo puro pu daung gariniya. Ayero yainung meng gatinasani benaung nuna pu

tawingna gairo Tuwa Bayau bowi nasanieyero sariniya, “Tuwa Bayaume niye aunedema mitiya.”

Yere saora buro diya yao auna ge.26 Ge nigao otao mani nana, ge sinena

auna susuwa nono yero mitiye? Susuwanuna awiya eyero mitiya era: Niye yer-era atu au dekaongna gatinarineya beaune eyero neupu. Emo zo mene yerenuna zo gamariniya, emo zo mene ge mesusuware zo gipariniya, emo zo mene gezo Tuwa Bayau mene nung eno keregainaawiya maze keregariniya, emo zo mene geewe-pape Oweno mene pugatinoiya aunazo sinasani Tuwa Bayaura ge zo kere-gariniya, arata zo mene zo Oweno menege ewe-pape pugatinoiya auna susuwadarawa yero sariniya. Buro ewezo yer-era atu yarineya amimene Tuwara dubusoremaise. 27 Ena mene yerera atu Owenomene ge ewe-pape pugatinoiya auna gesari saya giro emo etota etama mene gegesaese sepu. Awong zo gitau sai aune zo saiaune zo ago saise. Ayero yaya aune emozo mene ge nunae darawa yaise. 28 Aratage darawa yao emo kau yero giro emoOweno mene ge ewe-pape pugatinoi gesaora putoung puro nowa amimene yer-era atu borabora yero mitaese. Nata mi-tasani aune Owenona ge ewe-pape TuwaBayau eno saese. 29 Emo etota etamamene Tuwa Bayaura ge porofete menesaine yero keregaya ena mene ge nunaeawiya nigiro kotungno, “ge Owenona tage ge iwao i,” awiya kotungno gaese.30 Nupema emo zo mene dopero poro-fete mene saine nasani mitai aune Tuwamene ge zo emo zora dube atu pugai giroemo ge sinasani mitiya awiya ge yang-doro adumai emo amimene iropuro gesaise. 31 Ayero nasani narineya, awiyaninae-una dekaong dekaong amimene po-rofete mene saine yero Tuwa Bayaura gekeregairo sarineya. Awiya emo baunoapakana Tuwara ge me susuware ni-giro dubo iwaingne naese ayero yarineya.32 Tuwa Bayaura ge porofete mene saineyero keregao auna putoung puro nowaamimene putoungna ato sao awiya pataoawiya nung teng. Putoung amimene saise-saise yai saineba nuka nutope patiro mi-tao awiya nung teng ara. 33 Noeno oko,Tuwa Bayau mene name ge betanananeyere meko yaise oko sinoiya. Name bisi

Page 257: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 14:34 254 1 KORINTI 15:16sero mitanane bowi yao iwaing kasa yaisesinoiya.

34Tuwara dubu sero auna-una atu manibauno mene yerera atu borabora yeromiteya, deka ayero ninae-una atu yepu.Awong augaora atu ge sao awang sao mi-tiya. Mosera sao tauyao ge mene manibauno awiya emorawese naese saomitiya.35 Awong ge enana susuwa kau yero giroyere ibu auna atu oko, gare atu ibononunae atata yaese saya nigae. Bauno zomene augaora atu ge sao, awiya nonameng gaore ara. 36 Yei! Tuwa Bayaurage awiya ninae-una atu gitau zayero aunebautunete tawing enana ago kasa yena,ayero sero nowita? Ayao ine aung ara.Nupemagenuna amimeneninae-una gegekasa yenuta? Aung ara.

37 Ninae-una zo mene nuka nutopegosinoi Tuwa Bayaura ge porofete menesaine yao auna putoung nuna-una mi-toiya, o Owenona putoung zo mene nuna-una mitoiya amimene ge gainena ewiyagai Tuwara wini ge yaise. 38 Zo nung winige ewiya awang sai giro niye abena genuna awang sepu.

39 Arare otao mani nana, niye TuwaBayaura ge porofete mene saine yao aunaputoung pumari sero dubo ninae putoungauna atu pugairo neupu. Ayero nasaniemo ena Oweno mene ge ewe-pape pu-gatinoiya awiya sari yaya awang oko sae.40Yerera atu buro nomaze yarineya, awiyateng saingtiro yangtaka-betaka yero auneyepu emo gaya iwaing yae.

15Yesu iropuna auna ge.

1Otao mani nana, Bowi Iwaing niye enosewang nigiwa. Sewang nigiro yo duboninae ininu tu diro nowa. Awiya kotumaoninae nupema uwane. 2Ge niye eno tugatayewang amaze teng puro iniro taka seronarineya, awiya Tuwa Bayau mene niyekora yariniya. Arata niye Bowi Iwaingawiya nigiro oko nigaine yero besuwanopuro nasani narineya, awiya Tuwa Bayaumene niye oko kora yariniya.

3Gera susuwa mou-mesayao na eno pu-gao deka amaze niye eno pugatinasanieyero sewang nigiwa ara: Kristo nungTuwa Bayaura ge gaewa mitoiya aunateng pasena naname-una abenamagayenaara. 4 Magayenu biritira pugaiwa TuwaBayaura ge gaewa mitoiya auna teng biri-tira atu wari be etama mitinu Tuwa Bayau

mene uwenu seka yero iropuro noiya niyaara. 5 Iropuro gitau Petorora-una kasayenu gigina. Ayero aune ago zo buro-mani nuna 12 auna-una atu kasa yenugigiwa ara. 6 Ayero aune nupema geemo witao zare nunae 500 daigatiniya,awong amimene augatinewa aune nunae-una atu kasa yenu baina amimene tenggigiwa ara. Nunae-una daigairo mene okomagayao seka miteya, arata ena mene zomagayewa ara. 7 Aune nupema Yakobora-una kasa yenu giginu aune aposolo dububaina auna-una teng kasa yenu gigiwa.8 Ago mene zo nung nana-una kasa yenugigiwang ara. Na aposolo yewang awiyabauno mene mani paora be oko yaoretowang kapero pupunoiya aine na nunggiro be aune dubo darawa yero aposoloyewang. 9 Na aposolo wosao nibamu. NaTuwa Bayaura dubu usi-besi yero nasaninaungwa, arare na maze aposolo seronowa oko teng yero noiya. 10 Na aposoloyewang, awiya Tuwa Bayaura Owenonasoremaora atu gege yewang ara. ArataOwenona soremao mene nana-una meaung oko yena. Na buro yewang, awiyaaposolo ena daigati nasani buro bainayewang. Arata na natope nono yeroaune ayero yateni? Tuwa Bayaura sore-mao nana-una mitoiya amimene yena ara.11Arare na ta awong ena nae ge dekaongkasinonane niye nigiro puro nowa arauwa.

Mamagayao mene iroparineya.12 Kristo nung magayaora atu seka yero

iropuna ge ayero sinonane ninae-una enamene noeno “Magayaora atu seka yeroiropao awiya oko mitiya,” ayero seronowi? 13Magayaora atu iropao aung siya,awiya Tuwa Bayau mene Kristo uwenuiropuna ayero oko uwai iropatiya. 14TuwaBayau mene Kristo oko uwao iropao yatisiya, awiya ge tugata yero nonane awiyame aungnatiya, nupema tumodiyao ninaedeka ayero me aung natiya. 15 Awiyagege okowata, nae Tuwa Bayau eno eyerosewangne, “Nung Kristo magayaora atuuwenu iropuna.” Ayero sewangne, araremagayaora atu iropao awiya aung siya,Tuwa Bayau mene nono yero aune Kristouwai iropatiye? Arare Tuwa Bayau meneKristo oko uwao yati siya, awiya nae TuwaBayau eno ge sewangne nae amimenege iwao emo yatenane, ayero yatiya ara.16Name “Tuwa Bayau mene emomagayaooko uwi noi iropupunowa,” ayero sero

Page 258: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 15:17 255 1 KORINTI 15:37giro Kristo eno deka ayero magayaora atuoko iropuna ayero sanane teng yariniya.17 Kristo magayaora atu oko iropao yatisiya, awiya tumo diyao ninae me aungyatiya. Nupema pasena ninae deka ayeromitatiya. 18 Awiya gege oko, Kristo tumodidinawe magayewa awong adeka demasisigairo aung yewa ayero yatiya. 19NameKristo tumo didinasani nung diya nonane.Arare name tumo diyao naname-una meawiya tawingna atu gege pumatenane,awiya emo ena mene name eno yo amaobainakama tamaya teng yatiya.

20 Ayao ine oko mitiya. Aung ara. TuwaBayau mene meba Kristo magayaora atuuwenu seka yero iropuro noiya. Awiyaname magayaora atu iroparinenaneauna nagibo gatero iropuna. 21 Eyaoeno: Emo zo mene magayao zayerotaungna, arare deka ayero emo zo menemagayaora atu iropao zayero taungnaara. 22 Name apakana Adamna-unasusumuwangne, arare nung magayenadeka ayero name magayero aung yerononane. Deka ayero name apakanaKristora-una susumuwangne, arareTuwa Bayau mene name uwai seka yeronarinenane ara. 23 Iropaora be etobepugao mitiya auna teng iropanenese saomitiya ara. Gitau yao Kristo mene gitauiropuna. Nung amimene kapetegairo baiaune dubu nuna name iroparinenane.24 Iropanane aune be aung yariniya. AwiyaKristo mene nona putoungne apakanaarita tuwa etegao apakana aune iwaeapakana awiya puro wosiro baingtai aungyaya aune nung emo tuwa buro nunaawiya Tuwa Bayau Maung nuna eno pugaiaune be aung yariniya ara. 25 Yeme ewiyaemo tuwa buro nuna nasani naise saomitiya. Nete iwo dubu nuna puro wosiroaung yero aune emo tuwa buro nuna yeroaung yariniya ara. 26 Nung iwo ena awiyadero usi-besi yero aune iwo yazo nunaMagayao awiya ago gera yariniya. Ayeroyai iwo apakana aung-kamore yarineya.27Aunage gayao zoKristo eno gaewa eyeromitiya era,Tuwa Bayau mene nona apakana puro

wosironuna-una waweng pugaina ara.

Arata ge eyero mitiya, “Nona apakanapuro wosiro nuna-una waweng pugaina,”ge awiya niganane Tuwa Bayau dema Kris-tora wese nariniya ayero oko yaise. Nune

nona apakana awiya Kristora waweng pu-gaina arata nung amimene Kristora weseoko niya. 28 Arare ago emore baunonenona apakana uritira aune tawingna atumitowa awiya Mani eno pugai aune Manimene nuka nutope puro wosiro Maungnawese nariniya. Awiya Tuwa Bayau Maungmene emore baunone nona apakana aunaTuwa yero mitaise ayero yariniya ara.

29 Emo ena mene mamagayao ena enoge ou susunowa. Arare magayaora atuiropao aung siya, awiya awong noenoayero yatei? 30Nae buro-mani mene iworamokora atu nasani naungwane awiya karanonane. Araremagayaora atu iropao aungsiya, awiya nae noeno ayero natenine?31 Otao mani nana, na Kristo Yesu Tuwananame auna-una susuuno nasani yazo ni-nae de ika gatinona, susuwa auna ikogairosana me yaise. Wari be sero magayaomene nana-una nugu yero noi aune nona.32 Na Efeso nape atu emo wo gorobo yaoine aune dema winade-wanade yaine yeronasani naungwa, awiya emo ena mene“magayaora atu iropao aung” ayero seronowa, na deka ayero sinasani winade-wanade yateni siya, awiya auna me nonana-una atu kasa yatiye? Magayaora atuiropao aung siya, awiya eyero sanane tengyatiya, “Gora namemagayarinenine ta okomagayarinenine, awiya name iwawa ne-nane ware yeme eune nona sairo zuweroyero minanene.” 33 Eyero sinonane, “Emomekore tairo nete meko yarinesa.” Mesinonane, arare emo enamenemagayaoraatu iropao aung ayero sinasani dubo ninaesisigowi sero, tema yero nasani neupu.34Arare dubo ninae uwepu seka yai nasanipasena yangduwae. Ninae-una ena meneTuwa Bayau kau yero nowa aeno niyemeng gaese na niye gona nena.

Magayaora atu iropuro taung aingso zoewe puro narinenane.

35 Ena mene atata yero eyero sarineya,“Magayao awong nono yero iroparinei?Nupema taung aingso nono yao purokasa yarinei?” 36 Magayao awong taungaingso matu doro taung aingso seka puroiroparineya, awiya oko gao mene saineyero nowa, ama sina! Niye nona urinowaawiya tebeba oko iropupunoiya. Worinuna awiya bezinoi aune koso yero irop-upunoiya ara. 37 Nona urinowa awiyagomi dang maze oko urinowa. Me nunamaze urinowa. Awiya wuit meta nona

Page 259: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 15:38 256 1 KORINTI 16:1enana me aine maze urinowa ara. 38Ayeronowa aune Tuwa Bayau nung kotungnobaingtiro nonana benaung sena awiyateng kasa yero iropupunoiya ara. Me seroauna benaung giti noyao iropupunoiyaara. 39 Taungna susuwa awiya dekaongkaoko mitiya. Name emora taung zo, pureeu wore taung zo, ni mamani taung zo,ou wo taung zo. 40 Uritira taung aingsomiteya, deka ayao ine tawingna taungaingso miteya. Arata uritira miteya aunasimao awong zo, ora tawingna miteyaawiya simao awong zo. 41 Warira wae-gao nung ewe, inona waegao nung ewe,arasara waegao awong ewe. Nupemaarasara waegao awong dekaongka oko ara.Benaung giti waegatinowa ara.

42 Magayaora atu iropao auna susuwaawiya deka ayero mitiya ara. Mutaoawiya sisigaore ara. Iropao awiya sisi-gao aung ara. 43 Taung aingso mumuti-nonane awiya giso gege. Arata TuwaBayau mene uwai iropariniya amimene zosimao waegaore ara. Taung aingso mu-mutinonane awiya putoung aung. Aratairopao awiya putoungne. 44 Mutao awiyatawing taungne. Nupema iropao awiyauritira taungne. Tawingna taung mitiya,deka ayao ine uritira taung mitiya ara.45Ge gayao zo eyero mitiya era,Emo gitau kasa yena yazo nuna Adamnung dubore ititire kasa yena ara. Arata

Adam zo ago kasa yena yazo nunaKristo, nung uritira ititire nasaninao tamaora maung yena ara.46 Arata uritira taung mene gitauoko kasa yero noiya. Tawingnataung mene gitau kasa noi auneuritira taung ago kasa yero noiyaara. 47 Emo gitau kasa yena awiyanung tawing mene yao, araretawingna emo yena ara. Arataemo ago kasa yena amimenezo uritira atu buna. 48 Nametawingna atu nonane awiya Adamnung tawingna taung aingsopuro nauna, aine puro nonane.Arata ago uritira atu narinenaneawiya Kristo mene uritira taungaingso puro noiya deka aine puronarinenane. 49 Arare tawingnaemo auna benaung puro nonanedeka ayero uritira emo aunabenaung pumarinenane.

50 Otao mani nana, sana nigipu. Taw-ingna taung naname mene Tuwa Bayaura

napo topetao ine teng oko. Nupema taunggung yero tawing yao amimene nona okogungyao aunamaungyao ine tengoko ara.

51 Arare na ge pungyao zo keregairosana nigipu. Name apakana oko mama-gayero aung yarinenane. Ena mene sekamitarineya. Arata name apakana benaungzo yero aung yarinenane. 52 To bainage sai mena sopine yero nonane ayeroyarinenane. To ge sai mamagayao meneiropuro taung gung yao oko taung sekapuro iroparineya. Ayaya seka narinenaneamimene kapetegairo benaung zo yarine-nane. 53 Ititi naname taung gung yero taw-ing yariniya auna mitowa amimene urititaung puro uriti taung amaze taung woriabena yero wosogaine yaise sao mitiya.Arare ititi naname taung magayero taw-ing yariniya auna mitowa amimene naotauyaora gerao yaise sao mitiya. 54 Arareititi naname taung aingso tawing yariniyaauna atu mitowa amimene uriti taungamaze taung wori abena yero wosoga-riniya, o ititi naname taung aingso tawingyaora gerao auna mitowa amimene naotauyaora gerao yarineya, be auna atu ge zoeyero gayao mitiya awiya me yariniya,Tuwa Bayau mene magayao puro wosirobaingtinu aung kamore yena.

55Magayao, putoung nina naiye?Magayao, dung nina naiye? 56 Pasena

mene magayaora dung ineniya. Sao tauyao ge Mose menegaena amimene pasena puro pudaung gatinoi Tuwa Bayau menepasenana abena pugatinoiya.57Tuwa Bayaumene Tuwa nanameYesu Kristo iyengtinu wosiro buroyena auna name tau yero pasenanemagayaore auna putoung purowowosinonane. Arare Tuwa Bayaubowi yanene.

58 Arare otao mani nana, niye tau yeroTuwara nagibo papatinasani oko degeneumao dopepu. Ayero nasani Tuwara burobe giti putoungneneupu. Tuwaenonasaniburo yaya me aung oko yariniya, ayerogosinasani aune buro nuna yero neupu.

16Ge nigao otao mani Yerusalem nape atu

bogamasa nasani nauwa awiya eno moni pudekaongna gaese sena.

1Ge nigao otao mani naname ena menebogamasa yero nowa awiya eno monipu dekaongna gatinenane auna ge sane.

Page 260: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 KORINTI 16:2 257 1 KORINTI 16:24Tuwara dubu ena Galata provinsra atunowa amimene yaese sewang yewa dekaayero yepu. 2Niye moni tamarineya awiyasero gosinasani Sande sero moni agewadekaong-dekaong demese pugairo worimene dowaya mitaise. Ayero oko yao nayana buro kasa yana moni yangtaka-betakayari nasani buro baina yowi sero, ayeroyaese sinena. 3 Na ninae-una atu buroemo niye yangtagairo pumarineya awiyaawong igi gaero pugatinasani iyengtana yoiwaing nona ninae puro baung Yerusalemnape yarineya. 4Arata moni baina yai girona dema babarinena.

Paulo nung nunae-una babari sero bepugaina.

5 Na Masedonia provinsra baungnonapo teuno aune nupema ninae-unabumarinena. Na gitau Masedonia provin-sra atu napo teuno aune bumarinena,awiya gipu. 6 Ninae-una buro maingkokanarinenita, atu nana wito witaora beaung yariniya, awiya na oko gosinena.Arare niye nagibo nana-una na natu-natu babarinena awiya soremarineya ara.7 Na yeme ninae-una atu maingkoka gegeniye aune dema mitasani niye giro menayangdoro babao awiya awang sinena.Tuwamene nigai auna teng na buro ninae-una atu nimoi nari sero sinena ara. 8 Nayeme Efeso nape etu mitana oregao iya bezo yazo nuna Pentekos be nugu yariniyaara. 9Etu Tuwamene ge tugata yaora buroyana me kasa yaise nagibo baina zo tamiburo nana baina kasa niya. Arata Tuwaragera iwo witao neya.

10 Timoti mene ninae-una atu kasa yainiye nung otao yaya awang yaore okonaise. Na Tuwara buro yero nona dekaayero nung yero noiya ara. 11Arare ninae-una zomenenung enogai okowosao yaise.Nung korayero iyengtaya iwaing kapete-gairo nana-una bumae. Nung arita genigao otao mani ena bumaya gari mitena.

12 Ge nigao otao naname Apolo nungge nigao otao enane dema ninae-una bu-maise sero be yaya sinena, arata eo oko yaoyero niya. Nung be yeme eune okowata,ago be zore kotumai nuna-una teng yaigiro aune ninae-una bumariniya ara.

Besugao ge.13 Niye umo yero baingtiro tumo

diyao auna tau yero dopepu. Ayeronasani bereya aung gewera yero neupu.

14 Nupema buro apakana awiya dubomonone nasani aune dema yepu.

15 Otao mani nana, ge zo niye eno sananigipu. Niye Stefana awisore auna ge nig-itinowa ara. Awong Akaya provinsra atuemo bauno Tuwara ge oko nigaore nunaeTuwara ge gitau nigiwa. Nupema awongge nigao dubu awiya sou yari sero eo yeronowa, awiya niye gosinowa. 16Arare abenaniye awong arita awong ena Tuwara geeno nasani awong aune dema buro yeronowa, awong awiya gipu gitau yao ninaeyae. 17 Stefanato Fotunatas aune Akaikoawongnana-una kasa yeteya na dubo nanaiwaing yetiya. Noeno oko, na niye gatenaasinasani mitena awong bumeya na niyegaine yetena. 18 Awong dubo nana aunedubo ninae aune awiya kora yeteya iwaingyetiya. Niye emo ayao awiya gipu iwaingyae.

19Tuwara dubu Asia provinsra atu nowaamimene niye arugatineya. AkuilatoPriska aune Tuwara dubu garo nunato-una atu augatinowa amimene Tuwa enoyawa yawa nasani niye arugatineya. 20 Genigao otao mani apakana amimene niyerugatineya. Niye nika niyetope Tuwa enoyawa yawa nasani wawong wina-ini yepu.

21 Na Paulo, na natope niye arugati-nasani yazo nana gainena.

22 Zo nung dubo nuna Tuwara-una okomitiya amimene kowara gerao yaise.

O Tuwa nanae, ning bung!23 Tuwa Yesura mono iwaing mene

ninae-una atu mitaise.24 Niye Kristo Yesu aune tairo nowa,

aeno dubora mono nana mene ninae-unaatu teng yero mitaise.

Page 261: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 1:1 258 2 KORINTI 1:15-16

IGI NAMBA TU PAULOMENE KORINTI EMO ENOGAENAPaulo mene Masedonia provinsra atu mi-

tasani aune igi ewiya Tuwara dubu Korintinape atu nasani nauwa aeno gaena. Korintiawiya Akaya provinsra atu mitauna. Paulomene susuwa eyao eno igi ewiya gaena: Titomene Korinti nape atu nawe doro yesese yeroPaulo taungno Korinti emora ungwe yenuPaulo mene nigiro eyero gigina ara: “Igigitau gaewang awiya zazagairo ena menedubo darawa yewa, arata ena mene dubo okodarawa yao nasani na aposolo me okowa ayerosinowa.” Paulo mene ayero giro nung aposolome auna susuwa gaya me yaise igi ewiyagaena. Nupema Korinti emo mene moni pudekaongna gairo Tuwara dubu ena bogamasaawiya soremaese sena.

1 Na Paulo. Na Tuwa Bayaura beraYesu Kristora aposolo yewang na auneotao naname Timoti, nato Tuwara dubuKorinti nape atu nowa, aune Tuwara emobauno Akaya provinsra atu nowa, niyeaeno igi ewiya gainenato ara. 2 Mamananame Tuwa Bayau aune Tuwa nanameYesuKristo nunato-una atu bayaomononekasa ye ninae-una gairo mitaise.

Paulo mene Tuwa Bayau bowi yena.3 Tuwa naname Yesu Kristora Maung

Tuwa Bayau nung awiya bowi yanene.Nung yo-amaora maung aune soreunokorayaoramaung yero noiya. 4Nung yaya-biyaya daigairo nanae-una atu kasa yeronoi nae sorepunoiya. Arare Tuwa Bayaumene nae sorepunoiya deka ayero naeotao mani ena yaya-biyayara mokora atunaya giro soremari nenane ara. 5 Yaya-biyaya Kristo mene tauna yaya dekaamimene nanae-una atu bainakama kasayero noiya, deka ayero soremao nunabainakama amimene nae sorepunoiya.6 Nanae-una atu yayare dubo minaorekasa yero noiya, awiya ninae-una atusoreuno korayaore mene kasa yaise seronanae-una atu bere kasa yero noiya.Arata soremao nanae-una atu kasa yeronoiya, awiya ninae-una atu dema kasayaise sero ayero yero noiya. Yayaredubo minaore nanae-una atu kasa yeronoiya deka amimene ninae-una atu kasayero noi niye putoungne dodopinasanisoremao dekaongka awiya tapunowa.

7 Arare nae niye eno kotung-katung okoyao, eyero gosinonane ara. Niye yaya-biyaya dipunonane deka ayao dipunasanisoremao pupunonane deka ayao demapupunowa ara.

Tuwa mene Paulo otao maine magayaoraatu besena.

8 Nae Asia provinsra atu yaya-biyayatame nasani naungwane awiya niye okogaota nowa, sana nigipu. Atu nona mou-mesayao bainakama nae dimao ine tengoko amimene nanae-una tame witiropatinu nae putoung aung yewangne.9 Ayero “Magayaora gerao nenane” ayerosewangne. Arata awiya tebeba oko kasayena. Putoung nanae ganane wosirobaingtai Tuwa Bayau magayao uwinoiseka yero nowa nung dekaongka awiyatumo diyanenese sero nona awiya nanae-una atu kasa yena ara. 10 Nune naemagayonine sero iworawaweng atu soreropuna, ayero nupema sorero pumariniya.Nung nae sorero pumaise sero nung tumodidinasani nuna-una atu desetitinonaneara. 11Ayeroniye isamenenae sorepunayaTuwa Bayau nung mono nuna-una atumitoiya amimene nae soremai aune emobauno witao mene soremao nuna nanae-una atu kasa yariniya awiya giro TuwaBayau bowi yaese.

Paulomene gitau Korinti emo eno ge iwaoge oko sena.

12 Nae nona zo eno naka naetopegosinonane iwaing yero noiya; nupemadubo nanae auna eo yero noiya. Nonaawiya eyao era. Nae emora benaungna atunona zo opene pungyero oko yero nonane.Nae tani iwawaing gege emo bauno enanabenaungna atu yero nonane, tani awiyadaigati nasani niye eno tani iwaing-kawaing yero nonane. Awiya tawingnakotumao bainakama mitiya auna desetitinasani okowata, Tuwa Bayaura soremaoraatu desetiti nasani ayero yero nonaneara. 13-14 Nae ge puingti nasani oko, geme gege sinasani gainonane zazagaironigitinowa ara. Niye gitau susuwa nanaemaingkoka nigiwa, amaze niye yemenigiro baingtaese aratapunena. Niyesusuwa nanae yeme nigiro baingtiro naeeno yawa yawa yarineya. Deka ayeroTuwa Yesura be baina kasa yai aunenae niye eno yawa yawa yarinenane.15-16 Niye na eno yawa yawa yero nowaayero kotupunasani giro gitau eyero

Page 262: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 1:17 259 2 KORINTI 2:10yari sewang: Na Masedonia provinsrababari sero bere gitau ninae-una buroniye giro aune Masedonia provinsrabaungno nete kapetegairo buro niyenupema garinena. Na be etobe ninae-unabumana yawa yawa etobe yarineya ayerosewang. Na ninae-una bere gitau buroaune Masedonia provinsra baungno netenupema kapetegairo buro ninae-una yanaena mene na kora yero iyengtaya Yudayatawingna babari sero kotumuwang. 17 Naayero yari sero aune yangduwang, arareniye na eno eyero sineita, “Paulo nungge iwao emo. Nung nona yari sero aunedubo eto yero noiya.” Na nona yari serotaung nana gege kotupunasani “Yore, nayarinena,” nupema, “Aungwa, na okoyarinena,” ayero sinonita? Aung ara.18 Tuwa Bayau nung ge me saora maungnoiya, arare na ge niye eno sinona awiyadubo eto yero nasani “Yore” asinasani“Aung” asinasani ayero nasani oko yeronona. 19 Tuwa Bayaura Mani Yesu Kristo,na aune Siluanoto Timoti nae ninae-una atu ge nuna tugata yewangne, nungamimene sero yangduwao emo oko yeronoiya. Aung ara. Nung sero dimao emogege ara. 20 Nona Tuwa Bayau mene yarisinauna awiya Kristora burora atu kasayero noiya. Aeno name Tuwa Bayaurayazo de ika gatinasani Yesura yazo yausinasani “Yore, me yaise,” ayero susuunosinonane. 21-22 Tuwa Bayau nung nukanutope nae aune niye aune awiya geraoemo nuna Kristo auna-una atu susupunoime taungno tau yero nonane. Nung nukanutope Oweno nuna dubo naname-unapugati nasani name dema buro nunayanenese gerena. Ayero yenu Owenomene dubo naname zawang yaine yenuTuwa Bayau mene name mani awisonuna me gosinoiya. Nupema Owenopumuwangne awiya nona me baina agopumanenese sena auna agewa gitaupugaina ara. Arare ago nung noname baina name eno pugariniya, awiyagosinonane me yero noiya.

23Na Korinti nape buro niye gona yanadubominao kasa yoiye sero, na oko bumaoyangduwang ara. Na ge memoko sinena,awiya Tuwa Bayaumene gosiniya. 24Arareniye tumo diyaora nagibo papatinasaninono yero narinei, auna sao tauyao geawiya nanae sari oko sinenane. Niye tumodiyaora atu tau yero dodopinowa. Arataninae-una atu dubora yawa yawa yao kasa

yaise sero wina-soreung nasani aune buroyero nonane ara.

2Paulo mene Korinti nape oko kapetegao

yena auna ge.1 Na ninae-una buro niye gona yero

dubo minao nupema niye eno tamonisero, na kotungno giro oko bumao yang-duwang. 2 Nane dubo minao niye enotamana awe mene dubo minao nana korayariniye? Na kora yao emo kau yatena.Noeno oko, na dubo minao niye eno ta-mateni siya, awiya gona yana dubo mi-narineya amimene nono yero dubo mi-nao nana kora yatei? 3 Ge zo ninae-unaatu mitoiya awiya oko kora yao yaya nabumana aune niye nao iwaing okowata,nao meko na eno yaya na dubo minaotamoni sero, na gitau igi gaero ge awiyakora yaya aung yaise sewang ara. Na niyeeno eyero kotumuwang tau yena ara: “Geawiya kora yaya aung yai aune na yawayawa yarinena. Nupema nane yawa yawayana aune Korinti emo bauno apakanayawa yawa yarineya.” 4 Na moko nanamene mou yenu niye eno yaya maingkokaoko, yaya bainakama tapunasani zi demasinasani aune niye eno igi gitau gae-wang ara. Awiya niye dubo minao bainatamaese okowata, dubo nana ninae-unatau-tataware yao mitoiya, amaze gaesesero igi awiya gaewang arauwa.

Paulo mene Korinti emo zo pasena yenaauna pasena yangduwaese sena.

5Ninae-una zo mene dubo minao taunaamimene na eno oko, niye eno dubo mi-nao tauna; nupema na nung gera pu-gairo ge bainakama sinasani niye apakanaaeno tauna ayero oko sarinena. Nungninae-una ena eno yena ayero sinena.6 Niye daigairo mene igi nana gitau gae-wang awiya giro emo awiya gera pu-gairo puro daung gaiwa awiya gosinenateng niya. 7 Arare nung pasena nunaeno dubo minaore nete gera yoiye sero,niye pasena nuna yangdotinasani soreunokora-makora yepu. 8 Aeno niye nupemanung aune otao nasani mono pumaesesinena ara. 9 Na gitau niye gaero garisero igi gaewang, awiya ge nana apakanadimarineita darinei, awiya gari sero gae-wang ara. 10 Niye emo zora pasenayangduwaya na deka ayero pasena nunayangduwarinena. Pasena yena amimene

Page 263: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 2:11 260 2 KORINTI 3:10pasena na eno yena aine niya aeno napasena awiya yangdotinena. Na pasenanuna yangdotinasani niye kotupunasaniKristora benaungna atu yangdotinena ara.11 Awiya Sanda mene name puro wosoiyesero, emo auna pasena yangdotinena.Nung name eno meko yari kotupunoiyaauna susuwa awiya oko kau nenane.

Paulo Troas nape atu Tito kau yero dubomou yena.

12 Na Troas nape kasa yewang KristoraBowi Iwaing sanese auna nagibo Tuwamene na eno gipena ara. 13 Arata otaonana Tito nung ninae-una atu mena oza-ung oko kapetegao yena, arare na nungkau yero dubo nana mou yenu giro Troasemo yangdoro nung towang atu tamarisero Masedonia provinsra bumuwang ara.

14 Arata Tuwa Bayaura yazo de ikayanene! Nung nae soreuno gitau noinae Kristora putoung mene iwo nunapuro wowosinonane. Nung nae buroraiyengtitinoi bautunonane boingsa sereyaomene garo topetitinoiya ayero ge nunamene tawing sero topetiro bautunoiya.15 Nae sere iwaing ine yero nonane.Sere amimene Tuwa Bayaura-una kasayero noi yupunoi Kristora sere iwaingyero noiya. Sere amimene emo baunoiwaing yaora nagibora atu nowa, aritaemo bauno gera yaora nagibora atu nowa,awong auna-una atu kasa yero noiya ara.16 Arare gera yaora nagibora atu yeronowa awong sere awiya yupunowa nunae-una toitinoi “Na magayarinena” ayerosinowa ara. Arata iwaingna nagiboraatu nowa awong awiya yupunowa mokoratoiro nao iwaingna sere ine yero gaitinoi“Na nao iwaing tamarinena” ayero sinowaara. Buro ayao ine awiya emo nono yaomene yai teng yariniye? 17 Nae dubodekaongka yero nasani Tuwa Bayaura be-rata Tuwa Bayaura ditira Kristora-una de-setiti nasani ge tugata yero nonane, naeayao amimene gege buro awiya yao tengniya. Nae emo daigairo mene yero nowaayero oko yero nonane. Awong TuwaBayaura ge tugata yaora buro awiya gosi-nowa moni tamaora buro nunae ine yeronoiya.

3Paulo nung tairo nao seka auna buro-

mani yero nauna.

1Na naka natope ge ayero sesena awiyagiro niye na taung nupema puro wiwiti-nena ayero sarineita? Ayero oko sepu.Emo ena mene ninae-una buro kasa yeroawong gaya iwaing yaese sero susuwanunae keregaora igi emo ena mene gitaugaewa amaze niye gipinowa, ayero yanesesineita? Nupema susuwa nana keregaoraigi nika niyetope gaero pugaiwa awiya gi-pana gari sineita? 2 Ayero oko yarinena.Noeno oko, yazo nana de ika gaora igiawiya niye ara. Ge awiya dubo nana-una pugainu mitoiya. Nupema emo baunoapakana amimene ge awiya gosinowa ara.3 Na ninae-una atu buro yewang niye genigiro igi nana ine yewa ara. Igi awiyaKristo mene gaena, auna susuwa daung-mokera mitiya ara. Nung igi awiya inkmene oko, Tuwa Bayau putoung Owenonemene gaena. Nupema daba tame oko, emobaunona dube atu gaena ara.

4 Na buro nana-una ge eyero sinena,noeno oko, na Kristora-una atu adungnodesetiti nasani Tuwa Bayau tumodidinona. 5 “Na buro me yero nona kasayero noiya,” ayero sero kotungno ayeroyao auna putoung nana oko mitiya. Buroyao teng yaora putoung nana awiya TuwaBayaura-una atu gege butunoiya. 6 Nunena puro tairo nao sekara buro yao tengyaora putoung awiya pugaina. Awiyasao tauyao ge gayao mitiya auna burookowata, Owenona buro ara. Moserage gayao mene name eno magayaotapunoiya. Arata Oweno mene zo namenaora gegeregatinoiya. 7 Gitau TuwaBayau mene sao tauyao ge nuna dabatame atu gaenu Mose mene puro emobauno eno pugaina ara. Nung awongeno pugatinenu Tuwa Bayaura waegaobainakama waegainu Mosera benaungwaegaine yena. Benaung nuna-unawaegao awiya wosiro aung yari sero yeronauna arata saineba Isreli emo baunomene diti yero nung gaine yao awiya tengoko yewa. Sao tauyao ge dimaora buromene magayao tapunoiya. Buro amimeneTuwa Bayaura waegaore kasa yena.8 Arare Owenona buro nao tapunoiyaamimene sao tauyao ge dimaora buroawiya daigatinasani waegao bainakamanekasa yero noiya ara. 9 Buro magayaotapunoiya amimene waegaore kasa yena.Arata pewayero nao tapunoiya amimenezo waegao bainakamane kasa yero noiyaara. 10 Buro matura waegao awiya buro

Page 264: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 3:11 261 2 KORINTI 4:9sekara waegao bainakama mene worinoiputoung wowosinoiya ara. 11 Buro matumitete aung-kamore yaise sao amimenegitau waegaore kasa yena ara. Arataburo seka mitao gege mitao auna waegaoamimene zo bainakama niya.

12 Buro sekara waegao mitao gege mi-tariniya, ayero nigitinonane. Arare naeawang nasani ge puingti nasani oko, tauyero ge puro pu daung gatinasani buroyero nonane. 13 Ayero nasani Mose meneyena ayero oko yero nonane. Nung be-naung nuna-una waegao aung nauna aunasusuwa awiya Isreli emo bauno menegowi sero, nung mo mene benaung nunaworero puro nasani nauna ara.* 14 Awongdubora diti awena oko zawagao yewa dekaayero yeme ena mene neya. Dubora ditinunae awiya mo mene worero mitoiyaayero mitiya ara. Arare awong tairo naomatura ge awiya zazagatinasani oko girobaingtitinowa ara. Susuwa ewiya okokeregao gao yero nowa: Kristo mene taironao matura buro yero besugainu aungyena. 15 Awong be yeme eune Moserage gayao zazagatinowa awiya mo menedubora diti nunae worero mitoiya aineara. 16 Ge gayao zo eyero mitiya era,“Mose nung emo bauno ge tugata yeroaune kapetegairo Tuwara-una babari seromo awiya besinauna.” Arare deka ayaoine awong dubo darawa yero Tuwa tumodiyaya aune mo dubora diti worero mi-toiya awiya besariniya ara. 17 Ge gayaoamimene “Tuwa” ayero sinoiya, awiyaOweno eno sinoiya ara. Arare TuwaraOweno mene emo zora-una toiro mitaiaune emo amimene dubora diti woraoramo aung nariniya. 18 Name ge nigaoapakana awiya diti benaungne nanameworaora mo aung ara, arare Tuwara wae-gao mene name gaitinoi benaung nanamemene waegao nuna awiya asisi menepeperi-peperi yaine yero noiya. Ararename Tuwara waegao anuwing nasaniyero nonane Oweno nuna mene namesorepunoi Tuwa ine kasa yerota kasa yeroayero nasani bautunasani nonane.

4Bowi Iwaingna waegao awiya worao

aung.1 Tuwa nung na ao-diro aposolo buro

ewiya na eno sena, arare na oko iyangsaoyero nona. 2 Ayero nasani nona mekomeng gaore pungyero yao awiya puropu bautara gairo yero nona ara. Ayerona emo oko etegatinona. Na TuwaBayaura ge oko darawa yero sisigati-nona. Aung ara. Na Tuwa Bayaurabenaungna ge nuna keregatinasani emobauno apakanana dubo uwinona susuwanana gosinowa ara. 3 Bowi Iwaing sinonaawiya emo bauno ena awong kowa iyaoreauna nagibo papatinowa amimene gosi-nowa oko kasa yero noiya. Awiya nona enamo mene worinowa mitoiya aine noiya.4 Awong tumo diyao aung amimene BowiIwaingna waegao gowi sero, tawingnatuwa Sanda mene kotumao nunae sisi-gatinoi diti guma yao mene yaine nasaniyero nowa. Kristo nung Tuwa Bayaurasame yero noiya, arare Bowi Iwaing awiyaKristora simao waegaore auna ge ara. 5Nage sinona awiya ge nana amaze oko niyeeno tugata yero nona. Yesu Kristo nungTuwa naname, arata na awiya Yesu enosoumani ninae gege yero nona, susuwaawiya niye eno tugata yero nona ara.6 Tuwa Bayau nung gitau otu zayaora atutawing mumene auna atu waegao kasayaise senu kasa yena deka amimene senudubora diti nana waegaina. Waegaorasusuwa eyao era: Na Kristora diti be-naungne gosinasani Tuwa Bayaura simaowaegaore giro baingtiwang ara.

Nona mou-mesayao mene Paulora tumodiyao oko besena.

7 Putoung puro buro yero nona awiyaemora putoung daigatinoiya. Arareputoung awiya nana okowata, TuwaBayaura putoung maze kereganese seronung waegao nuna iwaing awiya pugainuna au iyangyao ine auna mokora atumitoiya ara. 8 Iwo mene na zipunowa,arata na oko iniro sanitinowa. Zipunowana dubo eto yero nona, arata na okodubo mininona. 9 Iwo mene na tuninowa,

* 3:13: Benaung worao. Mose mene Sinai diri atu mitinu Tuwa Bayau mene sao tauyao ge nung eno pugaina beaune Tuwa Bayaura simao waegaore mene suwaye Mosera benaugna gainu nung diri yangdoro wosinu aune Isreliemo bauno mene benaung nuna gao ine teng oko yena. Noeno oko, benaung nuna waegatinauna. Arare nung emobauno eno Tuwara ge sero aune ago benaung nuna mo mene worero yero nauna. Nupema be nung Tuwa Bayau aunedema ge wina-se yari yero giro mo awiya dutugairo yangdoro aune Tuwa Bayaura benaungna kasa yero nauna.

Page 265: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 4:10 262 2 KORINTI 5:11arata Tuwa Bayau mene na oko dotinoiya.Dedunowa zuzunona, arata na oko mekoyero nona. 10 Yesu gera yewa deka ayeroemo ena mene be giti na gera yari yeronowa. Awiya Yesu iropuro noiya aunaputoung amaze taung nana-una atu kasayai gaese Tuwa Bayau mene nigina tengna eno ayero yero nowa ara. 11 Na Yesuraburo-mani yeronona, susuwa aeno emonadari yero nowa. Awiya Yesura nao taungaingso nana magayaora gerao auna atukasa daung yaise Tuwa Bayaumene niginateng na eno ayero yero nowa. 12 Araresusuwa eyero mitiya era: Awong na dariyero nowata Yesura putoung mene nana-una atu kasa daung noi niye giro dubodarawa yero nao me tapunowa. 13 Dawidimene ge zo eyero sero gaenu mitoiya era,Na Tuwa tumo didinona, arare na ge se-

wang.Na deka ayero tumo diyao ayao ine

puro yero nona, arare na Tuwara ge tu-gata yero nona ara. 14 Na eyero gosi-nona ara: Tuwa Bayau Tuwa Yesu uwenuseka yena deka amimene na Yesura-unasusuuno yero nona aeno na nupema uwaiseka yero iropana niye aune dema nunabenaungna atu pugariniya ara. 15 Namou apakana awiya niye eno eyero ko-tupunasani dipunona: Ge mene wisikasero bautunai emo sayao oko mene nigiti-nasani Tuwa Bayau bowi yaya yazo bowirenuna mene bainakama yaise.

Tawingna yaya dubominaore awiya nonawosao gege.

16 Na ayero sinasani putoung oko kauyero nona. Taung aingso nana wowosi-noiya, arata ititi nana mene zo be gitiiwaing sekawa nupema kasa yetiya ayaoine yero noiya ara. 17 Tawingna yaya dubominaore nana awiya wosao, be apungkakagege mitariniya. Yaya amimene simaowaegaore witao nibamu mitao gege mitaoamaze na eno tapunoiya. Simao wae-gaore amimene tawingna yaya dubo mi-naore awiya daigairo bainakama nibamuyariniya. 18 Na dubo nana awiya nonadaung diti moko mene gao auna oko pu-gatinona. Na dubo nana awiya nona ditimoko mene gao ine teng oko auna atupugairo yero nona. Noeno oko, nonadaung mitoi gosinonane amimene miteteoko mitariniya. Arata nona diti menegao ine teng oko amimene zo mitao gegemitariniya.

5Paulo mene uriti taung pari sero yawa

yawa yena.1 Na eyero gosinona: Tawingna taung

aingso nana awiya kouboga ine gege ara.Arare kouboga ewiya kasai aune TuwaBayau mene uritira garo tauyao zo naeno tamariniya. Garo awiya uritira atutau-tataware yero mitao gege mitariniya.2 Arare garo uritira atu mitiya amaze naeno wosogaise yowe-mawe sinasani yeronona ara. 3 Ago ititi nana mene garotauyao aung noiye sero, uriti taung tauyaowosogaise sinona. 4 Na tawing taungpuro yero nona auna teng yayare dubominaore nasani oena paena yero nona.Na taung aingso nana yangdoro aungnari oko aratapunona. Na uriti taungseka awiya wosogai pumari sero arata-punona. Ayero nasani tawing taung wu-rupaora gerao awiya aung yai uriti taungnaome iwaingna gerao amimene ititi nanadowero puromitaise sinona. 5Tuwa Bayaumene ititi naname-una wori seka ayerokasa yaise sosenu mitoiya. Susuwa awiyaganane kasa yaise sero nung Oweno nunaname eno bere gitau iyengtinu buna. 6Naaeno tau yero nasani yero nona. Anasanieyero gosinona: Tawingna taung aingsomene napo susuwa nana ine noi yero nonaauna teng Tuwara napo kau yero nona.7 Awiya eyao eno: Be yeme eune ditimokonanamene gosinona aeno oko, tumodiyao nana auna teng yero nona. 8 Nanupema sinena. Na tauyero nasani yeronona. Anasani tawing taung puro naoawiya ara baina oko tapunona. Arata taw-ing taung yangdoro Tuwara nape atu naoami zo ara bainakama tapunona. 9 Ararenao awiya Tuwara nape atuta esewa taw-ingna narineni, awiya eyero kotupunasaniaeno tau yero nona ara: “Etutero nanaTuwa mene gai teng yaise.” 10 Noenooko, name apakana nete Kristora kotoraatu daung mokera dopanenese sao mi-tiya. Ayero dopanane aune tawing taungpuro nasani nao yewangne awiya iwaingtameko naungwine auna abena teng pugaitere-tare pumarinenane ara.

Name Tuwa Bayau aune dema otao yerononane auna ge.

11 Na Tuwa awang nasani emo baunomene na gaya aposolo me yari sero awongeno susuwa nana sero keregatinona. Aratasusuwa nana awiya Tuwa Bayaura ditira

Page 266: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 5:12 263 2 KORINTI 6:9atu daung mokera mitoiya. Deka ayeroninae-una atu daung mokera mitoi gosi-nowita nowa. 12 Na ayero sana nigayanane taung nupema puro wiwitinasanige sinena ayero oko yaise. Niye yazonana iwaing yaise sero ge kau yowi sero,na susuwa nana amaze niye tugata nenaera. Nupema emo ena mene moko nunae-una oko, yazo nunae gege eno taungpuro wiwitinowa, emo ayao auna ge purowosaese susuwa nana maze niye tugatanena era. 13 Na dau ge sero nona, ayerosineita? Awiya Tuwa Bayaura bowi kasayaise aeno yero nona. Arata niye enamenena kotumaora yero nona, ayero sinowa.Awiya niye iwaing yaese aeno yero nona.14 Kristora dubora mono mene dubo nanauwinoi buro yero nona. Awiya noenooko, na eyero gosinona: Dekaongka menename apakana auna abena magayena,arare apakana amimene magayewangneaine niya ara. 15Abena naname magayenaawiya susuwa euna: Nonane awiya arata-mao naname-una oko, abena naname ma-gayero seka yero iropuna awiya nung ko-tupunasani nanenese aeno abena nanamemagayena. 16 Gitau na emora susuwa garisero emo witaota wosao i, awiya gosi-nasani awong awega-ziwega yero nasaninaungwa. Arata name apakana maga-yewangne ayao ine niya, arare yeme awiyana emora susuwa gari sero emo witaotawosao i, awiya gege gosinasani oko awega-ziwega yero nona. Na gitau Kristorabowi ge gege nigiti nasani ge awiya nigi-wang wosao yena ara. Arata yeme zona bowi nuna-una susuwa gosinena kasaniya. 17 Arare emo zo Kristora-una atususupunoiya nung emo sekawa nupemakasa yetiya ayao ine yero noiya. Awiyanuna-una atu nao matu aung yenu naoseka kasa yena! 18 Tani ayao awiya TuwaBayau mene yero noiya. Name gitau nungiwo yero nasani naungwane, arata nuneKristo name eno i pasaora atu magayenaaeno gege name otao yena ara. Ayero yeroname Tuwa Bayau aune otao yaora bowitugata yao auna buro nae eno pugainaara. 19 Ge tugata yanenese sena awiyaeyero mitiya: Tuwa Bayau nung Kristoname eno i pasaora atu magayena aenogege tawing emo bauno name otao yenaara. Ayero nasani pasena naname yang-duna ara. Nung otao-gamao yaora bowisao auna buro awiya wawong nanae-unapugaina ara. 20 Arare nae Kristora bowi

sao emo yero nonane. Arare ge sinonaneTuwa Bayaumene emo bauno yau sinoiya.Nae Kristora bera emo bauno eno isa eyerosinonane, “Niye Tuwa Bayau aune demaotao-gamao yepu.” 21 Kristo nung pasenaaung. Arata Tuwa Bayau mene name enopasena naname-una abena mouyao awiyaKristo eno pugainu diuna ara. Awiya nameKristora-una susuuno Tuwa Bayaura dangdubu yero nanenese ayero yena ara.

61NaTuwaBayaura buro-mani yeronona

amimene niye eno isa sinasani ge eyerotugata nena: Tuwa Bayaura soremao niyeeno pugao awiya me aung oko yaise.2 Tuwa Bayaura ge zo eyero mitiya era:“Na soremao bera atu ge nina nigiwang.Na korayao bera atu ning soremuwang.”Arare sana nigipu. Soremao be awiya era.Korayao be awiya era.

Paulo nung aposolo buro nasani yayatame nauna.

3 Arare emo mene buro yao nana gayameko yao eno, na etutero yero nona.Awiya nao nana mene te gayaora nonazo ine yai emo zo mene Tuwara nagibopatari sero nete te gaero zuweromeko yaoeno, na ayero yero nona ara. 4 Na TuwaBayaura buro emo yero nona auna susuwakeregana gaese nao eyero yero nona ara:Yayara mokora atu dubo eo yaore yeronona; yayare dubo minaora tame atu yeronona; awang yao mokora atu yero nona;5 taung nana dero betero nowa; bunaogare pugatinowa mitona; iwora towangatu yero nona; burora yaya tapunona;pingne buro yero nasani auriti oko awaoseka mitona iya gatinoiya; nona minaoaung yero nona; 6 pasena aung etuteronona; kotumaore dubo-ozaore yero nona;otaomani enomono pupunona; na buroraputoung Oweno mene pugatinoiya amazepuro nona; dubora mono mere yero nona;7 ge me susuware sinona; Tuwa Bayauraputoungne yero nona; Tuwa Bayau nakora yenu iwaing yewang, arare na etuteronaora gi bemine puro yero nona. 8 Enamene yazo nana de ika gatinowa, arataena mene yazo nana dena-betena yeronowa. Enamenena eno ge bautara sinowa,arata ena mene na bowi yero nowa. Enamene na ge iwao ge sao emo ayero sinowa,arata na ge me gege sinona. 9 Ena menesusuwa nana kau yero nasani na bogamasaayero sero giro diti ewe yero nowa, arata

Page 267: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 6:10 264 2 KORINTI 7:10ena mene susuwa nana giro baingtiro naaratapunowa. Ena mene na eno eyerosinowa, “Nungmagayariniya.” Arata gipu!Na kara yero nona era. Tuwa Bayau menena kora yari dedunoiya, arata na oko de-dunoi maganona. 10 Na dubo minaoreyero nona, arata saineba yawa yawa yeronona. Na bogamasa ine yero nona, aratasaineba na wau me baina emo daigairoeno pugatinona. Na wawong usa yeronona, arata saineba na nona apakana aunamaung yero nona. 11 O Korinti emo mani,dubo nana ninae-una atu tau-tatawareyeromitiya, arare ge daungmokera sinenaara. 12 Dubo nana ninae-una atu tau-tataware yero mitoiya, arata abena duboninae mene na oko kotumao yero nowa.13 Arare mani awiso nana, na niye tugatayane. Niye abena nana pugatinasani duboninae na eno bainakama pugaipu mitae.

Mekore Iwaingne awongto otao okoyarineyato.

14 Niye buro yari sero diga emo niyesoremaese dubo dekaongka tiro oko sae.Iwaingne mekore awongto nono yero otaoyarineito? Nupema waegaore mumenenono yero tayarineito? 15 Kristoto Sandaawongto nono yero dubo dekaongkayarineito? Ge nigaore digare awong nonoyero dubo dekaongka yarinei? 16 NameTuwa Bayau putoungne auna ibu yerononane amimene bui ibura nona puronanane teng yarinita? Aung ara. TuwaBayau mene eyero sena,Na nunae towang atu nasani mitao-masi

yarinena ara.Ayero nasani Tuwa nunae yana awong

emo bauno dubu nana yero nar-ineya ara.

17 Arare diga dubu yangdoro bautapotero ewe naese sinena.

Ayero nasani nona meko zo oko inipu.Ayero yaya nane niye masi zuwero

18niye maung yana niye emodibaunodi nana yero narineya.Tuwa putoung bainakamane mene ayero

siniya arauwa.

71Otaomani, Tuwa Bayaumene ge awiya

name eno sena, arare nona meko menedubo taungne naname beingti yero noiyaawiya teng saepu pewa yae. Ayero TuwaBayau awang yero nasani dubo pewa yaorenanene.

Paulo mene Korinti emora ge nigiro yawayawa yena.

2Niye dubo ninae nana-una atu pugaipumitae. Na ninae-una zo eno nona mekozo oko yewang. Na ninae-una zora nonagera-gaira oko yewang. Na ninae-una zoranona zuma aung oko pumuwang. 3 Nage awiya niye gona nasani oko sinena.Na mena niye eno eyero sesena, “Dubonana ninae-una atu tau-tataware yero mi-toiya.” Tayao naname iwaing nibamuware name tairo dema magayari yaineayero nonane. 4 Na niye eno dubo eoyaore yero nona. Na niye eno yawa yawaewe zo yero nona ara. Arare na ya-yare dubo minaore auna tame atu nasaniniye kotupunona moko nana yawa yawabainakama kasa yero noiya. 5 Na Troasnapo yangdoro Masedonia provinsra burokasa yewang, arata saineba, taung nanamene oregao maingkoka oko pumao. Etutaungna iwo aunemokora awang yao aunemene kasa yero na kaputinasani naunuyero naungwa. 6 Tuwa nung emo dubominaore yo-amaore yero nowa emo ayaoawiya onggo sero sorepunoiya amimenena soremari sero Tito iyengtinu buronana-una atu kasa yena. 7 Ayero na sore-una awiya Tito nana-una atu kasa yenaaeno gege oko, niye nao iwaing nungeno yewa auna bowi puro buro kasa yerosenu nigiwang amimene dema na sore-una. Niye na nupema gari kotung-katungyero nasani nowa; niye na eno zire-buwareyero nasani dubo minaore nowa; niyeyazo nana de ika gari sero putoung yeronowa — ungwe amaze na eno yenu nigiroyawa yawa bainakama yewang ara. 8 Nagitau igi zo gaero niye eno pugaingwaamimene dubo minao niye eno taunuta,ayero sero na gitau dubo mou tamuwang.Arata yeme zo na dubo mou oko niya. Iginana mene dubo minao niye eno taununiye be apungka gege dubo minao mokoraatu nauwa, awiya yeme gosinena. 9 Naigi awiya gitau gaewang aeno yeme yawayawa nena. Awiya igi amimene dubo mi-nao niye eno tauna auna okowata, dubominao mene niye eno dubo darawa yaotauna, auna yawa yawa nena. Dubo minaoawiya Tuwa Bayau mene niginu tamuwa,arare ge nana mene dubo ninae oko sisi-gaina. 10 Dubo minao Tuwa Bayau menenigitinoi kasa yero noiya amimene dubodarawa yao tapunoi emo bauno iwaingyero nowa ara. Arare zo nung dubo

Page 268: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 7:11 265 2 KORINTI 8:12darawa yero iwaing yariniya amimeneyawa yawa yariniya. Arata emo baunoTuwa Bayau oko tumo diyao yero nowaauna dubo minao mene magayao gegetapunoiya ara. 11 Susuwa ayero mitiya,arare dubo minao Tuwa Bayau mene niyeeno tauna amimene yenu ninae-una atume eto gege okowata, me ewezo kasa yena.Dubo minao amimene yai niye yazo ni-nae mena ozaung kora yaya iwaing yaiseniye ato sineya; pasena emo musugarisineya; abena ninae awang nasani na nu-pema gari sineya; ge ninae mena korayari sineya; emo pasena yena auna abenapugari sineya — susuwa ayao awiya dubominao mene yenu kasa yena. Niye ayeronasani ge apakana kora yeteya ge zoninae-una atu oko mitiya auna susuwa kere-gatineya ara. 12 Gitau niye eno igi gae-wang, awiya emo pasena otao eno yenuotao dubo mou yena awongto eno gegeoko, niye na oko yangduwaoTuwaBayaurabenaungna otao nana yero nowa aunasusuwa kasa yai gaese niye eno gaewangara. 13 Niye ge nana nigiro ayero yewaaeno dubo nana iwaing yena.

Dubo nana iwaing yena awiya gegeokowata, niye Tito dubo iwaing yaise naoyewa nung yawa yawa nasani kapete-gairo senu na nigiro yawa yawa bainakamayewang. 14 Na gitau yazo ninae de ikagatinasani Tito tugata yewang ara. Ararenung buro ninae-una atu kasa yenu samodao buro yewa amimene ge nana awiya geiwao oko yena. Na ge me gege niye enosinona, deka ayero susuwa ninae Tito enosewang, awiya me gege yena ara. 15 Titonung ninae-una bunu niye apakana awangyero nung kora yero nasani ge nanatodimuwa, awiya kotupunasani dubo nunaninae-una tau-tataware yero mitiya ara.16Niye yeme tani iwaing gege yero nasaninarineya, ayero kotupunasani yawa yawanena.

8Ge nigao dubu ena mene otao mani sore-

muwa.1 Otao mani, Tuwara dubu Masedonia

provinsra atu nowa awong eno TuwaBayau mene mono pumaora putoungpugaina auna ge sanane nigipu. 2-4Tuwaradubu ena mene Tuwara dubu Yudayatawingna atu soremao aung bogamasaine yero nowa awong awiya soremarisero moni pu dekaongna gatinowa. Arare

Tuwara dubu Masedonia provinsra atumitowa amimene yaya-biyaya bainakamaauna tame atu nasani bogamasa ineyero nowa, arata saineba gera yawayawa bainakama nunae-una atu mitiya,arare awong otao mani ena eno monopupunasani moni mene soremari serososero kora yero pugaiwa be kizibagairo yasa gaina. Na awong eyero girobaingtitinena: awong nuka nuyetope eoyero kotumaonunae dekaongka yero nonapugaora putoung nunae teng mitoiya,arare nona pugaora putoung nunaeawiya daigatinasani bainakama pugaiwaara. Awong dubu awiya soremari seronae niganenese isa tau-tataware yaosewa. 5 “Awong moni maingkoka inepugarineita,” ayero sewangne. Arataaung ara. Awong bere gitau dubo nunaeTuwa eno pugairo aune Tuwa Bayauraara tamao ago nasani dubo nunae naeeno dema pugaiwa ara. 6 Awong ayeroyewa, arare Titomene ninae-una atumonipu dekaongna gaora buro zayero yeronete agewa yangduna, awiya besugaisesinenane ara. 7 Tumo diyaore nao aunaputoung, ge tugata yaora putoung, gerasusuwa giro baingtaora putoung, buroraputoung, dubora mono nae eno pumaoauna putoung — nao ayao auna putoungninae-una atu zapunoiya, arare bogamasasoremaora putoung awiya dema ninae-una atu zamai aune niye dubo eo yaoredubu bogamasa ine yero Yudaya tawingnaatu nowa aeno moni ewezo gurutu yepu.

8 Na sao tauyao ge niye eno oko pu-gatinena. Arata Tuwara dubu ena meneburo amaze yari sero aratapuneya, arareninae-una atu dubora mono bainakamamitita, auna susuwa kasa yaise sinena ara.9 Niye Tuwa naname Yesu Kristo monoiwaing nuna auna bowi nigitinowa. Nungzamena simena bainane mene niye enobogamasa ine yena. Nung bogamasa ineyena awiya niye zamena simenane yaeseayero yena ara. 10Ararena ge ewiya tebebaniye tugata nena. Niye dubu ena gitauyero nasani dawang matura atu moni pudekaongna gari sero eo yero buro zayewa,11 amaze susuuno yero besugaipu. Ayeroyaya buro yero besugaora eo yao ninaemene buro zayaora eo yao ninae auna tengyariniya. Moni pugaora putoung ninae-una atu mitiya, auna teng pugaipu. 12 Zonung nona pugari eo yero niya amimenenona pugaora putoung nuna-una mitiya

Page 269: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 8:13 266 2 KORINTI 9:8auna teng nona pugai Tuwa Bayau menegai teng yariniya. Nona nuna-una okomitiya auna teng pugaise sao oko mitiya.13 Ena mene taung bisi saore naya niyeyaya dokowang yao tamaese oko sinena.14 Yeme eune zamena simena ninae-unaatu mitiya aeno niye awong dora botiyomokora miteya awiya soremaese sinena.Nete ago zamena simena awena-una atukasa yai niye dora botiyo mokora mitayaniye soremarineya aeno sinena. 15 GitauYuda emo wina-soreung nauwa auna gegayao zo eyero mitiya era,Nona daigairo gurutu yena nung emo

zamena simenane oko yena.Nupema nona eto gege gurutuyena amimene nuna-una atu dorabotiyo oko kasa yena.

Arare niye deka ayero wina-soreungnasani neupu.

Paulo mene Tito aune otao nuna etobeKorinti nape iyengtari sero ge nunae gaena.

16TuwaBayau nung Tito yo dubo uwenuna niye eno yawa yawa bainakama yeronona deka ayero nune yero niya ara.Arare na Tuwa Bayau eno dange sinena.17 Nung ninae-una baise sesena nigiya. Agege okowata, ninae-una bumari eo yerobaingtiro kotumao nuna ninae-una bu-tuniya ara. 18 Ge nigao otao nanae zoTuwara Bowi Iwaing tugata noi Tuwaradubu apakana nung giro aratapunowa,nung dema iyengtena butuneyato ara.19Tuwara dubu apakana awong emo awiyana aune dema nasani moni pu dekaongnagaora buro na soremaise sewa kasa yena.Arare na moni pu dekaongna gaora buroyero nona, awiya ena mene Tuwa bowiyaese, o emo bogamasa soremari eo yeronona auna susuwa awiya keregari seroyero nona. 20 Zo mene ge iwinasani namoni ewiya eno na gera pugoiye sero,moni baina awiya diya wina-ye nasanipuro pu dekaongna gatinonane ara. 21Naenona yanane Tuwa mene gege gai iwaingyaise okowata, emo mene dema gayaiwaing yaise sinonane.

22 Na awongto aune otao naname zodema iyengtena butuneya ara. Emo awiyabe ena burora gaero gari yero nonanenung emo tau yao auna susuwa kasa yeronoiya ara. Nung kara niye eno yawa yawayero nasani burora tau yero noiya ara.23NiyeTito giro eyero sepu, “NungPaulora

wati mugo. Awongto buro-mani nanaeyero nowato.” Nupema otao nanameetobe awiya giro eyero sepu, “AwongtoTuwara dubu mene iyengtitineya ara.Awongto Kristora yazo de ika gatinowato.”24 Na yazo ninae de ika gatinona auna geawiya me yaise emo ayao mene ninae-unabumaya otao-gamao yepu Tuwara dubuena mene nigae.

9Moni gitau pugairo sosaese sena.

1 Tuwara dubu ena sorepu nasani monipugaora buro awiya gosinowa, aeno na gedaigairo niye eno oko gayarinena. 2 Niyeburo awiya yari eo yero neya, awiya gosi-nona, arare na yazo ninae de ika gati-nasani Masedonia emo bauno eno eyerosinona, “Tuwara dubu Akaya* provinsraatu nowa amimene moni pugaora buroawiya dawang matura atu zayero sosewamitoiya.” Bowi ninae amimene emo enadubu bainakama awiya uweti buro aunaeo neya era. 3 Na niye bowi nasani gesewang ge awiya ge iwao yoiye sero, otaomani nana iyengtena butuneya ara. Awiyaniye moni sosero kora yero pugaiwa mi-toiya ayero sewang, awiya me yaise seroiyengtena butuneya ara. 4Na naka natopeago Masedonia emo enane dema bumananiye moni oko sosao yero tebeba mitayagaya ge nana ge iwao yai na meng gati-nana deka ayero niye dema meng gowisero. 5 Aeno emo ato sesena gitau bu-tuneya ara. Buro kasa yaya giro bogamasasoremaora moni baina pugari sero na enosewa awiya gitau pugairo sosero kora yepumitae. Moni awiya dubo moure oko,dubo iwaingne pugaese sinena. 6 Eyerosinena era: Zo nung nona we eto gegeurariniya amimene nona eto gege minar-iniya. Zo nung nona we daigairo urariniyaamimene nona daigairo mininasani nar-iniya. 7 Arare niye nata-nata kotungnobaingtiro aune kotumao ninae-una tengmoni pugaipu. Dubo mou yaoreta atosaora oko yae. Zo nung yawa yawa nasanidubo eo yaore moni pugatinoiya, nungawiya Tuwa Bayau mene giro yawa yawayero noiya. 8 Tuwa Bayau nung zamenasimenana maung mene mono pao nuna-una nona ipu ewa-gaewa yao niye eno pu-gai zamena simena ninae-una atu kasa yainiyemininasanimonopaora buro daigairo

* 9:2: Akaya. Korinti napo awiya Akaya provinsra napo baina.

Page 270: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 9:9 267 2 KORINTI 10:12yari sero nona oko kau yarineya. 9 Gegayao zo eyero mitiya era,Nung bono yero nasani bogamasa eno

mono pupunoiya ara. Arata monopao nuna awiya mitao gege

mitariniya ara.10 Tuwa Bayau nung emo eno nona we

pugatinoi urinowa, deka aine me tapunoimininowa amimene niye deka ayerouraese niye eno nona we taungno gaoyai mono pao ninae-una me bainakamakasa yariniya. 11 Ayai zamena simenabainakama niye eno pugatinai niyesoremao benaung giti yarineya. Ayeroyaya otao mani daigairo mene monininae amaze wawong nanae-una atu puroTuwa Bayau eno dange sinasani nungbowi yarineya ara. 12 Niye Tuwara dubueno mono pupunasani moni pugarineyaamimene dora botiyo nunae tunarineya.A gege oko, amimene Tuwa Bayau enodange sao auna zamena simena tamaiTuwa Bayaura-una babariniya ara. 13NiyeKristora Bowi Iwaing nigiro dipunowaayero sinowa auna me awiya monopumaora buro ninae mene keregariniya.Ayero yai Yerusalem napora buro emotage nigao apakana amimene Tuwa Bayaubowi yarineya. A gege oko, bogamasasoremaora moni ninae baina awongeno pugatineya amaze puro nung bowiyarineya ara. 14 Ayero nasani ninae-unaatu Tuwa Bayaura soremao bainakamakasa yena awiya gosinasani dubo menekotupunasani niye eno Tuwa Bayau isasarineya. 15 Tuwa Bayau mene Mani nunadekaongka iyengtina awiya name nungeno abena yaine yao teng oko. Arare namenung bowi nasani dange nung eno sanene.

10Emo enamene Paulo purowosiwa auna ge

abena sena.1 Na Paulo. Kristo nung dubo-ozaore

etutero nasani nauna awiya na nakanatope nagibo deka awiya papatinasanisana nigipu. Ena mene na eno eyerosinowa, “Etu buro nasani ge mononesinoiya. Arata nung otu baungno nasaniigi gaero name eno ge gorobore sinoiyaara.” 2 Na ninae-una buro atu nasani gegorobore tugata yanese auna na dubo okouwae. Ena mene na eno eyero sinowa,“Nung taungna nona eno gege noiya.”Emo ge ayero sinowa aeno ge goroboretugata yari sero yo nana eo yero noiya

ara. 3 Na meba emo ara. Arata na winadeyari sero tawing emo mene yero nowaayero oko yero nona. 4Gi ami puro nasaniiwore winade yero nona, awiya taungnagi ami okowata, Tuwa Bayaura gi amiputoungne ara. Arare amimene iworagoma bezero gorobo putoungne nunaededunona wowosinoiya ara. 5 Na emorakotumao ge iwao awiya puro wowosinona.Emo bauno mene Tuwara ge nigowi sero,ena mene taung puro wiwitinasani geiwao ge sero nowa ge iwao ge nunae meneemo bauno goma abena yero zipunoiya.Arare ge iwao ge nunae goma ine awiyakasinona. Gorobo emomene iwo zo sanirokotumao iwaing pugatinowa aune iwoamimene kotumao meko yangdoro bisisero ge nunae nigitinoiya, deka ayeroemo bauno Kristora ge dimaese sero nakotumao ge iwao nunae awiya apakanapuro wowosinona. 6 Niye ge dimaora eoyero aung yaya aune na emo ena ge daonunae auna abena pugarinena. Na ayeroyari diya mitona ara.

7Nonadaungmokeramitiya awiya gipu!Ninae-una atu emo zo mene nuka nu-tope gosinoi Kristora emo me yero noiyaawiya eyero gaise: Nungnata Kristora emome oko noiya. Name deka dema Kris-tora emo dubu yero nonane ara. 8 Tuwamene burora putoung na eno pugaina,awiya niye gera yanese oko, soremanesepugaina. Arare na emo ayao amimenenaka natope purowiwitinasani gemouyaozo sana nana-una atu meko oko yariniya.9 Arata igi niye eno gainona awiya giroawang yaese oko gainena. 10 Ninae-unaena mene na eno eyero sinowa, “Paulomene igi name eno gainasani ge tau-tataware yao putoungne gainoiya. Aratanung naname-una buro kasa yero noiyaawiya awang yero sime-sime yero noiya,nupema ge awang yaore sinoiya.” 11 Emoayero sinowa amimene eyero gaese: Naeake atu nasani ge gainonane, ge auna meawiya ninae-una towang atu nasani gi-panane garineya ara.

12 Emo taung puro wiwitinowa awongawiya nane daigatinona, awiya gosinena.Arare na nono yero buro nana ta buronunae awiya puro pu dekaongna gairo“Zota zo mene iwaing niye, gane,” ayerosarineni? Aung ara. Emo ayero nowaamimene buro nunae iwaingta meko niye,awiya gari sero emo enana buro okokotupunowa. Awong dau mene yaine

Page 271: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 10:13 268 2 KORINTI 11:12nasani buro nunae gege kotupunasaniburo nunae mene iwaing ayero sinowa.13 Arata nanae mene zo Tuwa Bayaumene burora tano pugaina agege mazeago nasani butunawe ninae-una atu kasayewangne. Agege eno kotupunasani buronanae de ika gatinenane. Tano yause-uno buro yewangne auna okowata, buronae eno senu yewangne aeno gege taungpuro wiwitinenane. 14 Nae burora tanonae eno sao amaze oko yausemuwangne.Aung ara. Niye tano nanae-una bau-tara oko miteya. Niye tano mokora atumiteya. Arare nae emo ena gitau yeroninae-una kasa yero Kristora Bowi Iwaingtugata yewangne, awiya tano yauseunooko yewangne. 15 Nae emo enana burotanona toiro buro nunae yewa amazenanae yewangne ayero sero taung okopuro wiwitinonane. Tumo diyao meneninae-una kasa yero be bumai aune buroramaungmene tano sekanae enopugai auneburo nanae bainakama yaise auna dubonanae mitoi yero nonane ara. 16 Buronanae bainakama yai aune tawing enaninae-una bautara miteya auna baungnoBowi Iwaing sero babarinenane. Emoninae-una bautara miteya nunae-una atuBowi Iwaing sero babarinenane ara. Naeemo zora burora me topetiro taung purowitaora ge awiya sonine sero, atu babarisinenane. 17Ge gayao zo eyero mitiya era,Zo nung bowi yao ge sari yero giro buro

Tuwamene yero noiya auna bowi yao ge saise.

18 Zo nung, nuka nung bowi yero noiya,nung awiya oko ganane iwaing yaise.Arata emo Tuwa mene bowi yero noiya,nung awiya zo ganane iwaing yaise.

11Aposolo ge iwao nasani nauwa auna

susuwa Paulo mene keregaina.1 Niye nigaya na dau ge ine maingkoka

niye eno tugata yane. Sana nigipu. 2 Naniye eno kotungno emo ena eno ko-tumao meko puro nona. Awiya nanegege okowata, Tuwa Bayau mene demayero noiya. Noeno oko, nane niye Kris-tora bauno iwaing naya ataise niye emodekaongka nung eno sero gerewang ara.3 Arata yi mene bauno Ewa etegaina

deka ayero emo ena mene niye etegayadubo ninae dekaongka awiya gagausainiye emo gerao ninae Kristo yangduwaoeno, na kotung-katung nena ara. 4 Emozo mene ninae-una atu kasa yero Yesurasusuwa nanae tugata yewangne nigiwadeka amaze okowata, ge susuwa zo ewetugata yariniya, nupema Oweno nanae-una atu pumuwa amaze oko, seka zo niyeeno pugariniya, o Bowi Iwaing nanae-unaatu nigiwa amaze oko, ge zo ewe tugatayariniya, awiya niye awang oko sao nungeno yawa yawa yero nasani tebeba nigiti-nowa teng yero noiya, ama sina. 5 Emoenamene nuka nuyetope gosinowa awongaposolo witao ayero yero noiya. Aratana, naka natope gosinona na nunae weseayero oko noiya. 6Ge saora putoung nana-una okomitiya, ayero sinowa. Arata ewiyagipu. Tuwara gera susuwa awiya na nigi-wang nana-unamokora atumitoiya. Araresusuwa nana awiya puro pu daung gati-nasani niye eno be ozaung keregatinona.

7 Na gitau ninae-una atu nasani niyeemo yazore yaese sero naka natope purowosiromoni buro yero nasani Bowi Iwaingamaze zuma aung tugata yero naungwagosinauwa pasena yero naunuta? 8 Naninae-una atu nasani Tuwara buro yeroyewang Tuwara dubu ena mene moni naeno pugatinauwa, awiya na niye soremarisero moni nunae ugaing yero naungwa,ayao ine niya ara. 9 Na gitau ninae-unaatu nasani nona ena kau yero niye enoburo zo oko pugaingwa. Na nona ena kaunasani naungwa ge nigao otao mani nanaenaMasedonia provinsra atu buro nonanaeno pugaiwa teng yena ara. Arare na gitauninae-una atu naungwa niye na eno yayaoko tamuwa, deka ayero ago na ninae-una atu nana na eno yaya oko tamarineya.10 Kristora ge me dubo nana-una atumiti sinena era: Taung puro witaora genana amimene Akaya provinsra butunaizo mene oko puro wosariniya. 11Na noenoayero sineni? Na dubo ninae-una okopugao yero nonita? Aung ara. Dubo nananinae-una atu mitoiya, awiya Tuwa Bayaumene gosinoiya ara. 12 Nao yero nonaamaze nasani narinena. Awiya tebebaoko yarinena. Emo ena awong eyerosinowa, “Paulomene buro yero noiya deka

* 11:12: Dong. Paulo mene Korinti emora moni pumati siya, awiya aposolo ge iwao mene eyero sateya, “Nae buroPaulo mene yero noiya deka ayero yero nonane.” Ayero sowi sero Paulo mene buro nuna-una zuma awiya Korintiemora-una wawengna atu oko pumao yangduna.

Page 272: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 11:13 269 2 KORINTI 11:33ayero yero nonane.” Ayero sinasani dubonunae puro witowi sero, na dong* nunaedusugatinona ara. 13 Emo ayao amimeneaposolo ge iwao ara. Awong ge emo geiwao buro nasani Kristora aposolo dubuine yero nowa ara. 14 Ayao awiya tanisekawa zo oko yero nowa. Sanda nungnuka nutope benaung nuna darawa noiangelo waegao auna diti benaungne ineyero noiya. 15Arare buro-mani dubu nunaawong deka ayero benaung darawa yeroetutero naora buro-mani dubu auna ditibenaungne ine yaya name oko yangka serowawong di gamarinenane. Awong buronunae meko auna abena teng tamarineya.

Paulo mene aposolo ge iwao daigatinasani aposolora burora atu yaya-biyayatapunasani nauna.

16 Sesena awiya nupema sane. Niye nagaya emo dau ine oko yaise. Nupema naemo dau ayero sari yero giro sepu. Aratanigaya na dema nakana maingkoka gegebowi yane. 17 Na ge sari nasani nenaawiya Tuwara bera oko sarinena. Arataaposolo ge iwao mene taung puro witaorage zayewa, arare saineba dau ge sarinena.18 Emo daigairo mene taungna nona enobowi yao ge sinowa, arare na deka ayeroyarinena. 19Noenooko, emoenamenedauge tugata yero nowa niye nigao bainanemene nigitinowa teng yero noiya, amasina! 20 Emo zo mene niye soumani dubununa yaese sinoi nigitinowa; nona nungeno pugaese sinoi pugatinowa; nona ninaesorero pupunoi dotinowa; emo tuwa ninaenoi gosinowa teng yero noiya; niye sowenadedunoi awang oko sinowa. 21Na putoungaung awang yaore nona amimene nonoyero aune niye eno ayero yarineni? Naniye eno ayero oko yao yewang aeno nameng gatinasani† sinena ara.

Zo nung nona zo eno taung purowitariniya, awiya na deka ayero taungpuro witarinena. Na emo dau mene saineyero nena! 22 Awong nuka nuyetopeYuda emo ayero sinowa, na deka ayerosinona ara. Awong nuka nuyetope Isreliemo ayero sinowa, na deka ayero sinonaara. Awong nuka nuyetope Abrahamnasaisibuna ayero sinowa, na deka ayerosinona ara. 23 Awong nuka nuyetope Kris-tora buro emo ayero sinowa, na saineba

dubo dau ge sane: Na awong daigati-nasani Kristora buro-mani iwaing yeronona. Buro nana mene buro nunaedaigatinoiya, susuwa awiya yaya-biyayatapunona amimene keregatinoiya. Naawong daigatinasani bunao gare ozaungtoitinona. Iwo mene na ozaung waungmene wezinowa. Na ozaung gera yari seroyero nona. 24 Yuda emo awong waungangsi tenao mene na dero zazagatinauwa39 yero nauna. Tani awiya yewa be 5yena. 25 Roma emo mene be etama naitu mene dewa. Be zo awiya emo dubuzo mene na daba mene dewa. Be etamawang bezenuwitora guterota gutero ayeroyewang ara. Wang zo meko yenu ping zowari zo na wito towang atu newang ara.26Na ake-nibamu atu buro baungno ayeronasani wa boung auna atu beba gera yeronona; iwora towang atu na beba gera yeronona; Yuda emora towang atu na bebagera yero nona; emo Yuda okora towangatu beba gera yero nona; nape atu bebagera yero nona; eu yanawira atu beba gerayero nona; witora atu beba gera yero nona;ge iwao ge sao emo dubura-una towangatu beba gera yero nona; 27 na buroraatu taung dedunasani waura baina yeronona; ayero nasani ping ena oko awao sekazisinona; meri magayaota ou uwe yaoreyero nona; na ozaung mo kau yero nasaninona ara. 28Ayero a gege okowata, wari begiti Tuwara dubu sero sero aeno kotung-katung yero nasani nona. 29 Ge nigao zomene dubo eto nasani tumo diyao nunabesai aune na maung ninae mene noenoyo-amao aung mitarineni? Ora ge nigaoemo zora dubo sisigaya aune na maungninae mene noeno tini kapao aung yo-ozaore mitarineni?

30 Niye na taung puro witanese sinowa,arare na nona nomaze naka nana-una pu-gairo sana teng yariniye? Yaya-biyayaburora atu tapunona amimene putoungnana puro wowosinoiya auna ge gege sari-nena ami zo teng yariniya. 31Tuwa YesuraMaung Tuwa Bayau nung bowi yao gegeyero nonane nuna-una ditira geme sinenaawiya nigitineya. 32 Damaskas nape atunewang napora gitau yao, nung emo tuwaAreta mene burora pugaina, amimenena bunari sero senu gorobo emo nunamene napora goma auna towao bera atuumo nasani mitiwa. 33 Arata otao mani

† 11:21: Meng gao. Paulo nung oko meng gaina. Nung Korinti emo bauno izinasani aeno esega meng gaora yena.

Page 273: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 12:1 270 2 KORINTI 12:14nana ena mene na sakara guguno angsimene goga gaero garo be maingkoka zoapero angsira atu gururu gururu yewagoma bautara atu wosiro baungno tawingtaungno saka goga gayao awiya doro kasayero bamuwang na oko pumao yewa ara.

12Paulo mene atiyo yaine yero nona

sesekawa gigina.1Na taung puro wiwitinasani ge sinena,

ge amimene emo oko sorepuniya, aratasaineba, sanese sao mitiya, arare sane. Nagitau atiyo yaine newangTuwamenenonasesekawa na eno gipena auna ge ungweyane. 2 Na Kristora buro emo mene nonazo giro nawe dotena dawang 14 aung niyaara. Tuwa mene na topu sero puro suwa-muro uriti namba 3* auna atu pugaina.Awiya na aingsoreta aingso aung witi-wing, awiya na oko gosinena. Tuwa Bayaumene gege gosinoiya. 3 Na eyero gosi-nena: Tuwa mene senu na Paradais napewitiwang. Arata na aingsore ta aingsodutugairo witiwing, awiya na oko gosi-nena. Tuwa Bayau mene gege gosinoiyaara. 4 Atu witiro Tuwara susuwa ena gigi-wang, awiya tawingna nona zora pugairosaine yao awiya teng oko niya. NupemaTuwara susuwa awiya tawing emo menekeregonine sero pungyero mitaise sena.5Na atiyo yaine yero uritimokora atu nonasesekawa gigiwang aeno na nakana bowiyatena awiya teng yatiya. Na nao nakanana-una ge ungwe yari sero yaya-biyayatapunona auna ge gege sarinena. 6 Nataung nana puro witari satena, awiya gememoko satena. Awiya na dau emo ineoko yatena. Na gaya emo witao nibamuyoiye sero, na nakana oko bowi nona. Gesinasani buro nasani ayero nona niye gosi-nowa amimene gege kotumao ninae unaatu mitaise.

Nona zo giginone ine amimene Pauloraputoung puro wowosinauna.

7 Tuwa mene nona sesekawa na enogipena, aeno taung nana puro witoni sero,nona zo giginone ine dubo nana maturaputoung puro wosaise nana-una atu pu-gainu mitoiya. Awiya Sandara soumani

zo ara. Nung taung nana yanakanapuro witoni sero, wawong sapero na de-dunasani naise sena ara. 8Nona amimenena duwaise Tuwa eno isa sewang be etamayena ara. 9 Arata nung abena na eno geeyero sena, “Soremao nana mene nina-una atu teng yero noiya. Putoung nanamene emo putoung aung nowa auna atukasa daung yero baingtitinoiya.” Tuwamene na eno ayero sena, arare Kristoraputoung mene nana-una atu mitaise deroyawero nona. 10 Kristo eno yero nasaniyaya-biyayare nona. Na izinowa; Tuwarage iwo nasani na gera-gaira nowa; na enomeko yero nowa. Arata saineba dubo yawayaware yero nona. Na yaya-biyayara atutau yero nona ara.

Paulora aposolo buro auna susuwa kasayena.

11 Na dau ge sesena ara. Ninae naeno ge seseya giro ge abena sesena ara.Nika niyetope na bowi yateya, awiyateng yatiya. Na emo wosao yero nona,awiya gosinona, arata ena mene nuyetope“aposolo witao” ayero sinowa auna weseoko yero nona. 12 Na gitau ninae-unaatu nasani buro tau-tataware yao nasanitani diti sekare ena arita tani putoungneena yetugaiwang amimene aposolo buronana-una susuwa kere daung gaina ara.13 Na Tuwara dubu enana una atu buroyewang, buro auna agewa awiya na ni-nae una atu oko yao yangduwang, ayerosineya. Awiya me ara. Na meba yaya buroawong eno pugati nasani wau moni nunaepupunaungwa, yaya buro awiya niye enooko pugao yewang. Arare niye nao mekonana awiya yangdopu.†

Paulo nung dubo nunaKorinti emora-unaatu tau-tataware yero mitauna.

14 Na be etobe ninae-una bumuwang,arare nupema bumari kora makora nasaninena. Buro taung soga eno niye yaya okopugarinena. Na wau moni ninae eno oko,niye eno yero nona ara. Mani mamanimene ai maungne eno wau buro yero puropu dekaongna gaese sao oko mitiya. Aimaungne mene mani awiso eno wau buroyero puro pu dekaongna gaese sao awiya

* 12:2: Uriti namba 3. Yuda emo mene eyero sero nauwa: Uriti etama miteya. Zo awiya ni mene yupunasani nowa.Zo awiya inone arasare mene mitowa. Zo awiya Tuwa Bayaura masi me. Arare uriti namba 3 awiya Tuwa Bayauranapo. † 12:13: Paulo mene ge ewiya sena awiya nung Korinti emo bauno izinasani sena. Ayero sai aune awongaposolo ge iwao sou nauwa auna susuwa gaese aeno sena ara. Nupema aposolo ge iwao mene ge iwero wau moniawena pupunauwa awiya gaese sena ara.

Page 274: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 12:15 271 2 KORINTI 13:11mitiya. 15 Dubo ititire ninae iwaing yaisena wau moni nana gege oko sisigarinena.Na nao nana dema gera yari sero eo yeronona. Dubo nana awiya ninae-una atu tau-tataware yero mitiya, arare abena duboninae awiyanana-unamaingkoka gegemi-tita? 16Ninae-una ena mene na eno eyerosinowa, “Nona daung atu sorero pumaoawiya oko yena. Arata nungpungyero emoetegatinasani nona sorero pumao awiyayenuta nowa.” 17 Arare niye gipu. Naemomani nana ninae-una iyengtiti nasanisewang buro nona zo ninae-una atu okosorero pumuwa. 18 Tito mene ninae-unabumaise sewang. Ayero nasani ge nigaootao zo iyengtiwang tairo bamuwato ara.Arare niye gipu. Tito mene buro nonaninae zo oko sorero puna. Nung buro atuburo yena, awiya nane gitau yewang dekaayero yenuta nowa. Nato burora nagibodekaongka patiwingtota nowa.

19 Ge bainakama sero gaetena, awiyana yazo nana ninae-una ditira atu iwaingyaise ge sesena, ayero sineita? Aungara. Na Kristo aune dema nasani TuwaBayaura ditira atu ge sesena. Awiya niyeyo dingya nana awiya soga yari sero gesero gaetena ara. 20 Na ninae-una buroniye gana teng oko yao eno, o niye nadema ayero gaya teng oko yao yoiye sero,na kotung-katung yero nena. Na ninae-una buro nona eyao ine tamao eno awangnena: Gausero iwo wina-ye yao, kotu-mao meko wina-pung yao, tini kapao,be dung yao, izero sao, ge pasao, taungpuro witao, ge dao. 21 Ninae-una enamene dubo beingtire nasani bauno mekoaune dema nasani emo bauno awang okoyao pasena susuwa giti yero nasani dubonunae oko darawa yao yero nowa. Arareayero naya na nupema ninae-una bumanaTuwa Bayau nanamene na ninae ditira atupuro wosai, na emo ayao ine awiya enozire-buware yao eno, na kotung-katungnena arauwa.

13Pasena yangduwaese sero awong dawong

gaena.1 Arare na ninae-una bumana be etama

yariniya. Emo etota etama mene zorapasena keregaya ganane ge me yariniya.2 Na gitau be namba tu ninae-una buroemopasena yeronowa arita niye ena demaniye enowini ge sewang, deka amaze yeme

ake etu nasani sinena era: Na ago nu-pema buro niye oko ao-diyarinena. 3Dubonana-una gepugatinoi sinona awiyaKristoara. Auna susuwa kasa yai gari sinowa,arare naninae-una kasa yana garineya ara.Kristo mene ninae-una atu buro yari seroputoung aung ine yero oko yero noiya.Nung putoungne yero noiya ara. 4 Gitaunung putoung nuna pungyero putoungaung ine yero nenu i pasaora dewa ara.Arata yeme awiya nung Tuwa Bayauraputoungne iropuna noiya ara. Nae teweso nuna papatinasani putoung aungyero nonane ara. Arata nae Tuwa Bayauraputoungna desetiti nasani Kristo aunedema nonane. Arare nae ninae-una kasayero putoung nuna kereganane garineya.

5 Niye ge nigao emo bauno me yeronowita aung ing, awiya kotungno gipu.Niye nika niyetope dubo ninae mene ko-tungno gipu. Yesu Kristo mene duboninae-una atu noiya, auna me kau yeronowita? Niye taung gege mene ge nigaoemo bauno yarineya, awiya Yesu Kristomene dubo ninae-una atu oko nariniya.6 Nae awiya taung gege mene nigao emooko yero nonane. Awiya giro baingtaesekotung-katung nena. 7 Tuwa Bayau meneniye diya yai pasena oko tamao naese isasinasani nonane. Pasena yaya nae TuwaBayaura putoungne nonane amimene niyegera puganane zuwaya aposolo me yerononane auna susuwa kasa daung yaiseoko sinenane. Aung ara. Niye iwaingnaya nae aposolora putoung keregari seronagibo kau yanane teng yariniya. 8 Naeeyao emimene ge me puro wosaine yaoraputoung oko mitiya. Nae ge me sogayaoraputoung gege mitiya. 9Nae putoung kere-gaora nagibo kau nasani putoung aungine yero nanane niye putoungne nayadubo nanae iwaing yariniya. Tuwa meneniye korayai iwaing yaese nung eno isasinonane ara. 10 Na ninae-una buroputoung na eno pugao amimene niyeyanakana dao eno, gitau ake etu nasaniwini ge niye eno gainena ara. Tuwa meneputoung na eno pugaina amimene niyegera yanese okowata, niye soga yanesepugaina ara.

Gao ge.11 Ge nigao otao mani nana, na ge sero

besugatinasani eyero sinena. Niye Tuwaaune dema neupu. Wini ge nana nigirodubo ninae kora-makora yepu. Niye dubo

Page 275: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 KORINTI 13:12 272 2 KORINTI 13:14dekaongka yero monone neupu. Ayeronaya Tuwa Bayau nung duboramono auneyo iwaingna maung mene niye aune demanariniya.

12 Niye Tuwara gera wawong wina-iniyepu. 13 Tuwara emo bauno apakanaemimene niye arugatineya. 14 Tuwa YesuKristora soremao aune Tuwa Bayaura dub-ora mono aune Oweno pu dekaongna gati-noiya amimene ninae-una mitaise.

Page 276: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

GALATA 1:1 273 GALATA 1:23

IGI PAULO MENE GALATAEMO DUBU ENO GAENAPaulo mene igi ewiya Tuwara dubu Galata

provins auna atu nasani nauwa aeno gaena.Awong Yuda emo okowa. Awong dubu ewe. Gi-tau Paulo mene nunae-una atu nasani Yesurabowi awong eno tugata nauna. Igi eunasusuwa eyao era: Yuda emo ena mene Yesurage nigiro aune sao tauyao ge Mose mene gaenaawiya susuuno puro nasani tawing enanabaungno emo ge nigao apakana amimene dekaayero yaese sinauwa. Arare Paulo mene geiwaonunae purowowosi nasani igi ewiya gaerosusuwa eyero sena: Name Yesu tumo diroaune sao tauyao ge Mose mene gaena awiyadipunasani iwaing yero nonane, awiya ge iwaoarauwa. Name tumo diyaora gege iwaing yerononane. Ayero sero igi ewiya gaena ara.

1Na Paulo mene igi ewiya gaitinena. Naaposolo yero nona, arata emomene na okoiyengtiwa, o emo zo mene na eno buro geoko sena. Yesu Kristo, Tuwa Bayau Mamamene nung magayaora atu uwenu sekayena, awongto Maungne amimene buroge ewiya na eno sewato arauwa. 2 Na taotao mani nana ena na aune dema nowanae amimene Tuwa Yesura dubu Galataprovinsra atu nowa niye eno igi ewiyapugati nenane arauwa.

3Tuwa BayauMama aune Tuwa nanameYesu Kristo nunato una atu bayaomononemene kasaye ninae-una gairo mitaise.4Yesu nung Mama naname Tuwa Bayaurage dipunasani name tawingna nao mekoauna atu sorero pumari seromekonanameeno nao nuna yangduna. 5 Arare TuwaBayau bowi yao gege yao awiya mitaise.Yore.

Zo nung Tuwa Yesura Bowi Iwaingokowata bowi iwaing zo ewe sariniya, awiyanung iyaora gerao yariniya.

6 Tuwa Bayau mene Kristora monoiwaing eno niye yausero punu nung aunedema nowa amimene mena nung yang-doro bowi iwaing zo ewe aeno mena da-wong yawineya aeno gosinena teng okoniya. 7 Ora bowi iwaing zo mitita? Aungarauwa. Emo enamene dubo ninae sisigatinasani Kristora Bowi Iwaing awiya sisigayabowi zo ewe ine yaise sero neya ayero gosi-nena. 8 Arare nanaeta uritira angelo zomene Bowi Iwaing keregaingwane awiyadoro zo ewe sariniya, nung awiya iyaora

gerao yaise sinena. 9 Ge gitau sewangnedekaongka awiya nupema sinena era. Zonung Bowi Iwaing nigiwa awiya doro zoewe sariniya, nung awiya iyaora geraoyaise. 10 Ge sinena ewiya emo mene nagaya iwaing yaise aeno sinenita? Aungarauwa. Tuwa Bayau mene na gai iwaingyaise aeno sinena. Emo ena mene na gayaiwaing yaise sero buro yateni siya, awiyana Kristora buro-mani oko yero natena.

Ena mene Paulo nung aposolo me oko,ayero sewa giro nung nono yero aposolo yenaauna susuwa sena.

11 Otao mani nana, na ge sana nigipu.Bowi Iwaing tugata yewang nigiwa awiyatawing emora okowa. 12Na emora-una atuoko pumuwang, o emo mene na oko serogipero ayewa. Yesu Kristo nung nutope naeno keregaina ara. 13Na gitau Yuda emoratani puro nasani naungwa auna bowiawiya niye nigiwa ara. Na Tuwa Bayauradubu me awiya dedunasani gainasaniayero nasani naungwa ara. 14Ayero nasanibabuze nanae-una ge awiya wosoiye serotau tataware yero otao mani nana enadaigaingwa ara.

15 Arata Tuwa Bayau nung na ayaratiyangna atu buro nuna yanese na menagerena, arare giginu teng yenunungmonoiwaing nuna-una atu mitoiya aeno nayausero puna. 16 Ayero yero mani nuna-una Bowi Iwaing emo Yuda oko aunatowang atu tugata yanese sero Mainasusuwa na eno keregaina. Ayero yenube aune na emo ena oko atata yewang.17Nupemana iropurowiti Yerusalemnapeyero emogitau aposolo buro zayero nauwaawiya gari oko witiwang. Na Arabiatawingna baungno nete Damaskas napekapetegaingwa arauwa.

Paulomene Yerusalemnapewitiro nasaninauna.

18 Atu nawe duwang dawang etamaaung yenu aune na Sifas gari seroYerusalem witiro wari be 15 nung aunedema atu nasani naungwa. 19 Be aunena aposolo ena oko gao yewang. ArataTuwa Yesura meta Yakobo gege gigiwangara. 20 Ge gainena awiya Tuwa Bayauraditi mokora ge me sinasani gainena.21Arata ago na Siria aune Silisia tawingnabaungno atu nasani naungwa. 22 Beaune Kristora dubu Yudaya tawingnaatu nasani nauwa amimene benaungnana oko gosinasani nauwa. 23 Awong

Page 277: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

GALATA 1:24 274 GALATA 2:16bowi ge nana gege eyero nigiwa, “Namededunasani gainasani anasani Kristora gesisigati nauna amimene yeme ge nunggitau sisigari nasani nauna awiya tugatanasani niya.” 24 Ayero sinasani susuwanana giro Tuwa Bayau bowi nasani yawayawa yewa ara.

2Paulo mene Yerusalem atu aposolo ena

taungno ge ungwe yenu nigiwa.1 Atu nawe duwang dawang 14 aung

yenu nato Banabato Yerusalem nape nu-pema witari sero Tito puro dema witi-wangne ara. 2 Awiya tebeba oko yewang.Tuwa mene na ayero yanese sena aunateng witiwang. Witiro emo gitau yao ya-zore mene buro yero butunaungwa awiyagaya me aung ine yoiye sero awong gegemitiwa aune na Bowi Iwaing emo Yudaokora-una atu tugata naungwaawiya kere-gairo ungwe diwang ara. 3-5 Buro nanae-una mokora atu emo ena mene esewayero ge nigao mene yaine yero name YesuKristo aune tairo sao tauyao geMosemenegaena auna bunao aung nonane aunasusuwa tamari sero dubu naname-unatoiro umo yewa. Awong amimene Yudarasao tauyao ge auna bunaore nupemanane-nese sinowa. Arare emo amimene namepuro wosari sewa nae Bowi Iwaing meneninae-una atu mitao gege mitaise tau yerodaigaingwane ara. Ayero yewangne emona aune dema nasani nauna Tito nungGrik emo, arata gitau yao dubu mitiwaamimene ge nanae nigiwa teng yenu giroTito taung aingso nuna kapaise oko saoyewa.

Aposolora gitau yao mene Paulora burogigiwa teng yena.

6 Arata emo gitau yao sao awiya awongyazo bowire nunae noiye? Awong wosaotawitao auna ge aung asinena. Tuwa Bayaumene emora yazo oko kotupunoiya. Emogitau yao amimene ge seka zo oko na enosusumuwa. 7 Aung arauwa. Awong eyerogigiwa ara: Tuwa Bayau mene PetoroYuda emora towang atu Bowi Iwaing serosero yaise sena, deka ayero na emo Yudaokora towang atu Bowi Iwaing sero seroyanese sena arauwa. 8 Ayero nasaniPetoro aposolo buro Yudara-una atu yaiseTuwa Bayau nung soreuna, deka ayeroTuwa Bayau mene na soreunu buro nanaemo Yuda oko auna dubura atu yewang

ara. 9 Tuwa buro na eno pugaina awiyaYakoboto Sifas aune Yohane awong Yesuradubura gitau yao yero nasani nauwaamimene giro baingtiwa. Arare awongnato Banabato otao nasani wawong iniwa.Ayero yero nato emo Yuda okora towangatu nasani buro yero nanato awong nukanuyetope Yuda dubura towang atu buroyari sewa ara. 10 Ayero nasani bogamasadubu nunae-una mokora atu nowa awiyasoremanenese sewa. Na yemaoko otu buroawiya yari aratapu naungwa ara.

Paulo mene Petorora susuwa keregaina.11 Ago Sifas mene Antiok nape atu

buro pore yenu giro na nung benaungnaatu pasero gona yewang. Awiya noenookowata, nung tani pore yena. 12 NungYuda emomene emo Yuda oko aune demaoko tairo naese sao awiya daigairo emoena Yuda oko taung aingso oko kapaomene Yesura ge nigao dubu yero nauwaaune dema tairo ma dema mininauwa.Ayero nauwa Yesura dubu Yerusalem mi-towa auna gitau yao Yakobo amimene emoena iyengtinu Antiok emo dubura susuwagari sero baungno kasa yewa. Baungnokasa yewa Petoro awong giro awang yena.Awang nasani ge iwero eyero yena: Awongnung gaya Yudara sao tauyao ge dao emoine yoiye sero nung emo Yuda oko ge ousuwewa awiya doro oko gao mene yainenena. 13Ge iwi nasani emo Yuda oko awiyaYesura dubu asero dema tairo nete awonggiginu meko yewa giro doro bauno Yudaemo tauna. Anenu Yuda emo ena nunggiro deka ayero yewa. Ayero yewa Banabadema nuye aune dema tairo deka ayeroyena. 14 Awong Bowi Iwaingna nagiboetutero korosero oko patao yewa giro naemo bauno ena auna ditira atu Sifas enoeyero sewang, “NingYuda emomeneYudaemora nao okowata, emo Yuda okora naoauna nosa amimene noeno emo Yuda okoawiya yumasa Yuda emora nao auna naeseayero nesi?” Ayero sewang arauwa.

Zo nung Yesu tumo diyariniya amimeneemo pewayao yero nariniya.

15 Nae emo Yuda oko pasena nasaninowa awong ayao ine oko kasa yewangne.Nae Yuda emo kasa yewangne ara. 16Aratanae eyero gosinenane: Zo nung sao tauyaoge dipunoiya nung okowata, zo nung YesuKristo tumo didinoiya nung awiya TuwaBayau mene nung emo pewayao asinoiya.Nae Yuda emo pewayero nari sero sao

Page 278: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

GALATA 2:17 275 GALATA 3:14

tauyao ge dimao nanae auna okowata,Kristo tumo diyao nanae auna pewayeronari sero nae dema Yesu Kristo tumo did-inasani nonane ara. Ayero yero nonane,awiya noeno okowata, sao tauyao ge di-mao buro mene emo yai pewayao ine okomitiya. 17 Nae Yuda emo mene emo pe-wayao nari sero Kristo tumo didinonane.Ayero nonane Yuda emo ena mene naonanae giro nae eno eyero sinowa, “NiyeYudara sao tauyao ge doro tumo diyaoregege nowa aeno niye pasena emo yeronowa.” Awong nae eno ayero sinowaawiya giro nono sarinenine? Kristo menenae yupunoi pasenane yero nonane, ayerosarinenineta? Aung arauwa. 18 Na pe-wayao nari sero sao tauyao ge dimaoranagibo yangduwang awiya nupema agoyero narinena, awiya na pasena emome yarinena. 19 Arata na sao tauyaoge dipunawe magayero giro yangduwang.Awiya na Tuwa Bayau aune dema narisero ayero yewang. Arare na sao tauyaoge nupema dimaora bereya niya arauwa.20 Na Kristo aune dema i pasaora atu ma-gayewang. Arare na nao nana nona awiyakotumao nana-una okowata, Kristo menedubo nana-una atu mitasani aune naoawiya noiya. Arare nao yeme tawingnaetu nena, awiya Tuwa Bayaura Mani tumodidinasani aune nao awiya nona ara. Nunena enoduboramonopupunasani naonunana eno yangduna. 21Arare na noeno TuwaBayaura mono awiya awang sarineni? Saotauyao ge dipunasani pewayero naomitatisiya, awiya Kristo nung teba magayenaayao ine yatiya.

3Sao tauyao gera nagibo patiwa.

1 O Galata dau emo. Niye nono yewadubu zo mene dubo ninae sisigaiwi?Nae Yesu Kristo i pasaora dewa aunaungwe diwangne nigiro baingtiwa ara.2 Nona dekaongkara niye atata yanasepu. Niye Owenona putoung pumuwaawiya nono yero pumuwi? Niye taungnaputoung mene sao tauyao ge dipunasanipumuwita ge nigiro tumo diyaora atupumuwi? 3 Niye noeno dau mani meneyaine yero nowi? Niye Owenona putoungmene buro zayero nawe nupema taungnaputoung mene buro awiya besugarisineita? 4 Owenona putoungna tani enagitau ninae-una atu kasa yenu gigiwa,awiya tebeba kasa yenuta? Tani kasa

yena awiya kasa yero me aung yenuta?5 Nupema Tuwa Bayau mene Oweno niyeeno pugatinasani tani putoungne ninae-una atu yero noiya awiya sao tauyao gedipunowa aenota nung tumo didinowaaeno ayero noiye? Awiya nung tumo diyaoninae gege eno ayero yero noiya ara.

Abrahamna nagibo patarineya.6Tumo diyaora ge sesena auna ge gayao

zo eyero mitiya. “Abraham nung TuwaBayau tumo dinu giro Tuwa Bayau menenung emo pewayao asena ara.” 7 Arareeyero gipu. Tumo diyaore nowa amimeneAbrahamna saisibuna me arauwa. 8 TuwaBayau mene emo Yuda oko awong nungtumo diyaya giro emo pewayao asariyemaoko kotungno Bowi Iwaing Abra-ham eno eyero senu gaewa ara, “Emobauno dubu sero awong tumo diyaoranagibo tamasa awiya papatinaya giro naawong gao yarinena.” 9 Arare Abrahamnung Tuwa Bayau tumo dinu giro nunggao yena, deka ayero emo bauno nungtumo diyarineya awong awiya Tuwa Bayaumene gao yariniya.

10 Arata sao tauyao gera buro menepoza nunae yai narineya awong awiyawaru dimarineya. Noeno okowata, gezo eyero gayao mitiya, “Sao tauyao gedenao miteya awiya zo oko daigae. Zonung sao tauyao ge daigariniya amimenewaru dimariniya.” 11 Arare sao tauyaogera mokora nasani Tuwa Bayaura-una atu pasena disao ine oko mitiya,awiya ge amimene sero keregairo pudaung gatiniya. Arata tumo diyaorenasani pewayero narineya amimene naotopetarineya. 12 Tumo diyaore nowa aunasusuwa ewe. Sao tauyao ge Mose menegaena awiya dipunowa auna susuwa eweara. Arare sao tauyao ge dipunowa awiyaawong tumo diyaore oko nowata, awongtaung gege mene nowa. Aeno eyero saomitiya, “Zo nung sao tauyao ge apakanadipunariniya amimene nao topetariniya.”

Yesu nung name eno pasena nanameauna abena diuna.

13 Ge gayao zo eyero mitiya, “Emoira ikokogao awong awiya warura gerao.”Arare Kristo nung i pasaora atu warunaname diuna ara. Ayero nasani namesao tauyao gera waru auna atu zuma gaeropuna ara. 14 Arare Yesu Kristo eno Abra-hamna gao mene emo dubu giti awena-una atu teng yero babaise sero Yesu mene

Page 279: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

GALATA 3:15 276 GALATA 4:3ayero yena ara. Awiya Oweno name enosao awiya tumo diyaore mene panenesesero ayero yena ara.

15 Otao mani, na ge awiya emo zorapugairo sana nigipu. Emo zo mene mag-anasani wau nuna maina gerao sariniya.Awiya zo mene daigatinasani ge zo okosusumariniya. 16 Arare nona Tuwa Bayaumene pugari senu tauyena awiya Abrahammani nuna aune awongto aeno sena ara.Mani awiso daigairo aeno oko sena. Manidekaongka eno sena. Awiya Yesu Kristoeno sena ara. 17 Ge sinena auna susuwaera. Tuwa Bayaumene gitau Abraham enoge senu tauyenu dawang 430 aung yenuaune nung sao tauyao ge ena keregainuMose mene gaena. Arare sao tauyao geago keregaina amimene nona gitau pu-gari senu tauyena awiya dai wosao ineoko mitiya. 18 Nona pugari senu tauyenaawiya sao tauyao ge Mose eno sena awiyadipunasani aune pumanenese sai mitatisiya, awiya ge Abraham eno senu tauyenaawiya kotupunete aune pumaora nagiboaungyatiya. TuwaBayaumenenonaAbra-ham eno pugari senu tauyena aeno nungAbraham eno teba pugaina ara.

Sao tauyao ge Mose eno sena awiya tauyero mitao gege mitaise oko sena.

19 Sao tauyao ge Mose eno sena awiyasusuwa noeno senu gaeni? Awiya ge daorasusuwa kasa daung yaise aeno senu gaena.Arata mitao gege mitaise okowata, nonapugari senu tauyena auna maung kasadaung yai aune sao tauyao ge senu gaenaawiya atu tana yaise sena ara. Sao tauyaoge awiya angelora be mene senu Mosemene Tuwa Bayau aune emo bauno aunatowang atu dopero puro aune emo baunoeno pugaina ara. 20 Emo zo mene towangatu dopero dubu dekaongka gege eno oko,dubu etobe sikigari sero dopariniya. ArataTuwa Bayau mene nona Abraham eno pu-gari sero sena awiya nuka nune Abrahameno sena.

Sao tauyao ge Mose mene gaena awiyadipunete nao iwaing mitao gege mitao awiyaoko topetarinesa.

21Sao tauyao ge ago sena amimenenonapugaora ge gitau sena awiya sisigatinita?Aung ara. “Sao tauyao ge dipunarineyaamimene pewa yero narineya,” ayero saomitati siya, awiya name sao tauyao gedimaora atu pewa yero natenane a mi-tatiya. 22 Arata Tuwa Bayau mene senu

gaewa awiya eyero mitiya, “Emo baunoapakana pasenana bunaora atu mitowa.”Awiya nameYesu Kristo tumo diro nonanetumo diyao naname auna atu gege nonapugari senu tauyena auna me panenesesero Tuwa Bayau mene ayero senu gaewaara.

23 Awiya name gitau tumo diyao aungnaungwane be aune sao tauyao ge Mosemene gaena amimene name bunenubunaora atu naine nawe duwangne tumodiyaora bowi gemene kasa yero baingtina.24 Sao tauyao ge Mose mene gaenaamimene diya naname ine yero nete namepuro Kristora waweng pugainu aune buronuna aung yena, awiya tumo diyaora atupewa yanenese ayero yena ara. 25 Araretumo diyaora nai seka kasa yenu gironame matu bauta potewangne be aunesao tauyao gera bunao aung yena.

Tumo diyaora atu Tuwa Bayaura maniawiso yewangne.

26 Arare niye Yesu Kristo tumo didi-nowa amimene apakana Tuwa Bayauramani emo dire bauno dire yero nowa.27 Niye ge ou susunasani Kristora-unasusuuno Kristora te weso papatinasaninowa. 28 Arare Yuda emo arita emo Yudaoko, witaore wosaore, emore baunone,amimene gagausero nao awiya aung yenuniye apakana Kristo Yesura-una susuunosusumao dekaongka yewa ara. 29 Niyetumo diyaora atu Kristora dubu yewa,arare Abrahamna saisibuname yero nowa,aeno nona pugari senu tauyena auna mepuro narineya.

4Nona mekora soumani mene Tuwa

Bayaura mani awiso yewangne.1 Zo eyero sana nigipu. Mani zo nung

maung magayai aune maungna wazawapumaise maung mene sariniya amimenemani maingkore nai maung magayai aunemaungna wazawa pumao ine teng oko.Nung soumani ine yero nete 2 bairo aunewazawa maung mene pumaise sena awiyapumariniya. Arare imoo manita dikaingmene wazawa nuna diya naya mani bayaiaune pugaya pariniya. 3 Naname-una atudeka ayero mitiya. Name gitau manimaingko dubo puro nasani tawingna nona

Page 280: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

GALATA 4:4 277 GALATA 4:25ewego-papego auna sou nasani naung-wane ara.* 4 Arata ago be pugao awiyakasa yenu Tuwa Bayau mene Mani nunaiyengtinu bauno zora-una atu kasa yena.Kasa yero Yudara sao tauyao ge sou yena.5Awiya name sao tauyao gera bunaora atubesai Tuwa Bayaura mani emo dire baunodire yanenese ayero yena ara. 6 Namemani emo dire bauno dire nuna yerononane, arare Tuwa Bayau mene Maninuna-una Oweno iyengtitinoi wosiro dubonaname-una toiro eyero yau sinoiya, “OTuwa, ning Mama nana.” 7 Arare namesoumani nuna okowata, mani nuna meyerononane. Araremani nunayeronasaniTuwa Bayaura wazawa auna maung yeronanenese sena ara.

Nao me aung nuwegaiwa awiya nupemaoko gipu.

8Niye gitau Tuwa Bayau oko gao nasanituwa ewego-papego awiya sou nasaninauwa. Tuwa awiya awong tuwa meokowa. 9 Arata yeme niye Tuwa Bayaugiro baingtitinowa. O eyero sana tengyae: Tuwa Bayaumene niye giro baingtiti-noiya arauwa. Niye nono yero Yesu duaineyero kapetegairo sao tauyao geMosemenegaena awiya ago yari sinei? Gitau niyenao ninae mene pewa yarinei siya aserotawingna nona putoung aungta me aungawiya sou nasani nauwa. Arare niye saotauyao ge ago yarineya, awiya niye kotu-mao matu awiya nupema puro neya ayaoine yariniya. 10 Niye sao tauyao ge Mosemene gaena awiya ago nasani wari be ena,o ino ena, o iya dang ena, o dawang ena,awiya iya dang baina asero de ika gaironowa. 11 Aeno buro nana awiya ninae-una atu me aung yoiye sero na niye enokotung-katung daigairo yero nona ara.

Galata emo awong Paulo nuwegari seroyewa.

12 O otao mani nana, na niye eno zisinasani aune sane. Na gitau Yuda emoratani puro naungwa amimene doro niyeYuda oko ayao ine yero nona. Arare niyeYudara tani puro nari sineya awiya dorona ine yaese sinena. Niye meko zo naeno oko yao ara. 13 Niye gigiwa. Na yayanana mene mou yenu giro na niye aunedema mitaungwa, arare na turero nasaniaune niye eno Bowi Iwaing tugata yewang.

14Yaya nanamene buro baina niye eno pu-gaina, arata niye na bereya oko yena. Niyena awang oko yewa. Aung ara. Niye nagigiwa Tuwa Bayaura angelo ine yewang, oKristo Yesu ine yewang giro na yuno purobaungno kora yewa. 15Niye be aune yawayawa yewa, awiya nono yero aung niye?Na gitau niye aune dema mitaungwa auneniye diti moko ninae zokero na eno pugaoine teng yati siya, awiya ayero yateya,awiya me gosinasani sinena. 16Na gitau geme niye eno tugata yewang, arare yeme nakara gigeya iwo ninae ine nenita? 17 Yudaemo ena awiya ge ungwe nunaemene niyeyumaya name gausero niye nunae-unababaese kotungno yero nowa. Gosineya,ge iwero a saya niye na doro nunae-unababaese yero nowa arauwa. 18 Ena meneniye iwaingmitaese sero niye yumarineya,awiya nao iwaing ara. Awiya na ninae-unaburo atu nona aune gege okowata, awongbe giti ayero narineya ami zo iwaing ara.19 Mani awiso nana, na niye eno baunomene mani pumari nasani yaya tapunowayaya ayero tamuwang, yaya deka awiyanupema tapunena. Kristora nao menedubo ninae-una atu beburo mitaise yayatapunasani narinena. 20Na nao ninae giroiwawa nena. Arare na ninae-una buroniye tugata yari igimene okowata, be nanamene niye tugata yari aratapunena.

Sarara mani aune Hagara mani awongtosusuwa awenato zora ewe zora ewe.

21Atata yana sepu. Niye sao tauyao gerasou yari yero nowa amimene sao tauyao gegayao awiya zazagairo susuwa nuna gosi-nowita? 22Auna atu ge zo eyero gayao mi-tiya: Abrahamna mani emodi etobe kasayewato, awiya zo sou bauno mene puna,zo aro nuna mene puna. 23 Sou baunomenepunanung awiya emoramesara kasayena. Baunonunamenepuna ami zo TuwaBayaumene kasa yaise senu tau yena aunateng kasa yena. 24 Arare ge auna enabaraeyeromitiya. Bauno etobe amimene TuwaBayau aune tairo naora nagibo etobe aunaetotoma yewato ara. Tairo nao zo Sinaidiri atu pumuwa, arare dubu zo ge aunasou buro yewa, auna etotoma awiya Abra-hamna sou bauno Haga mene yena ara.25 Sinai awiya diri zo, Arabia tawingna atumitiya. Haga nung Sinai diri auna eto-toma yena. Nupema napo Yerusalem deka

* 4:3: Tawingna nona noyao. Emo gitau nasani nauwa amimene tawingna nona noyao amaze sou yero nasani nauwa.Awiya iwaeta, biruta, arasata, inota, wari — nona ayao amaze sou yero nasani nauwa.

Page 281: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

GALATA 4:26 278 GALATA 5:14ayero Sinai diri auna etotoma niya. ArareYuda emo bauno gege awong Yerusalemnapo mene ai nunae ine yenu awong maniawiso nuna yero nowa, awong awiya Ha-gara mani ine soumani yero nowa ara.26 Arata Yerusalem napo zo uritira atumitiya amimene nung soumani okowata,nung sao tauyao gera bunao aung. Napoamimene aya me naname niya. 27 SaratoHagara ge gayao zo eyero mitiya,Bauno wagaung. Ning yure wata mani

oko pumao nosa, ning awiya yawayawa ye. Bauno mani pari yayatapunowa ayao ine nina-una aung,ning dubo nina yawa yawa yaise.Bauno emore auna mani eto gegekasa naya bauno wagaungna maniawiso daigairo kasa yarineya.

28 Otao mani nana, Isaka nung TuwaBayaumene kasa yaise senu tau yena aunateng kasa yena. Deka ayero niye TuwaBayau mene kasa yaese sena auna tengkasa yewa. 29 Arata gitau mani emorakotumaora kasa yena amimene maniOwenona kotumaora kasa yena awiya iwoyena, deka ayao ine yememitiya.† 30Ararege gayao zo eyero mitiya era,Sou bauno awiya nung mani nuna aune

dema tune babaeto. Sou baunonamani mene bauno mera maniaune dema maungna wazawa okotopetaise.

31 Otao mani nana, name sou baunobunao auna mani awiso okowata, namebauno me bunao aung auna mani awisoarauwa.

5Name sao tauyao gera bunao aung mene

nupema oko bunaore yanene.1 Name bunao aung nanenese Kristo

mene sao tauyao gera bunaobesena. Arareena mene niye bunero mani sosou* nunaeyaese saya tau yero awang sepu. 2 NaPaulo mene sana nigipu. Niye pewa yarisero emo ena mene taung aingso ninaekapaese sarineya, awiya Kristo mene niyesoremao ine teng oko yariniya. 3Nupemasero baingtane. Zo nung Yudara saotauyao ge dipunasani naise sero taungaingso nuna kapariniya amimene Yudara

sao tauyao ge apakana dimaise sao mitiya.4Arata sao tauyao ge dipunasani pewayeronari sinowa amimene Kristo aune dematairo nao awiya kapero mono iwaing nunadoteya, arare ninae-una atu me aung niya.5 Arata nae mene zo Owenona putoungnaatu Tuwa Bayaumene nae sorepunoi tumodiyaora atu nao pewayao tamari sero ko-tupunasani nonane. 6 Kristo Yesu aunedema nasani taung aingso kapaore naotataung aingso kapao aung nao awiya naome oko. Arata tumo diyaore nasani monopumao amimene zo nao me arauwa.

Sandaramuti mene gera sura oko gutaise.7 Niye tumo diyaora nagibo zayero

iwaing patiwa. Papatinewa emo nono yaomene nagibo denu gazenu tumo diyaorage me awiya yangduwi? Awiya kotungnogipu. 8 Tuwa Bayau niye yupunoiyaamimene ge mera nagibo oko gazinoiya.9 Wora muti maing-maingkoka amimenema sura gutero teng yero duwariniya, dekaayero emo dekaongka mene niye apakanasisigai meko yarineya. 10Name Tuwa aunedema nonane, arare niye ge nana okoawang sarineya, awiya gosinena. Arareemo zo mene taung aingso kapaora ge tasao tauyao ge dimaora ge sinasani duboninae sisigariniya, awiya abena nuna-unaatu kasa yariniya. 11 Otao mani, na niyetaung aingso kapaese tugata yateni siya,awiya Yuda emo mene yaya buro na enooko pugateya. Arata na niye taung aingsokapaese oko sao yewang aeno awong yayaburo na eno pugatinowa. Nupema na ipasaora bowi sinona aeno awong kotumaomeko na eno pupunowa. Arata na niyetaung aingso kapaese satena, awiya awongkotumaomeko na eno oko pateya. 12Araredubo ninae sisigatinowa amimene taungaingsonukanunae aero kapayamekoyaisesinena arauwa.

Sao tauyao gera bunao aung nasani naotebe-tabe oko yanene.

13Otaomani, TuwaBayaumeneniye saotauyao gera bunao aung naese yauseropuna ara. Bunao aung nowa amimenetaungna ara tamao auna ge dimaeseokowata, dubora mono pupunasani souwina-ye naese sero niye yausero puna ara.14 Arare Yudara sao tauyao ge apakana

† 4:29: Abrahamna mani Ismiel mene meta nuna Isaka eno iwo yero nasani nauna, deka ayero Yuda emo pewayeronari sero sao tauyao ge ago yero nowa amimene emo tumo diyaore gege nowa aeno iwo yero nowa. * 5:1: Manisosou. Sao tauyao ge ago yero nasani nauwa awong amaze Yuda emomene bunao ine pupunauwa soumani nunae ineyero nasani nauwa.

Page 282: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

GALATA 5:15 279 GALATA 6:13auna ge bainakama eyero sao mitiya,“Ning nitope ara tapunosa, deka ayeroemo ena eno ye.” 15 Niye giro baingtipu.Niye wina-de yero wina-gae yero anasaniniye nika niyetope dero aung kamoreyaneya.

Dubo matura me ewe, Owenona me ewe.16 Na eyero sinena. Niye Owenona ge

dipunasani neupu. Ayero nasani dubomatura dubo-dubo oko yarineya. 17 Dubomatura ara tamao mene Oweno eno iwonoiya. Nupema Oweno mene dubo matueno iwo noiya. Awongto iwo wina-ye yeronowato arare niye nona yari sinowa awiyayao teng oko. 18Arata niye Owenona ge di-marineya, awiya niye pewayero nari serosao tauyao gera soumani oko yarineya.19 Dubo matura buro awiya pungyero okomitoiya. Awiya eyero kasa noiya: Kumayao, tani meko yao, ge dao, 20 tuwa geiwao sou yao, kangya yao, iwowina-ye yao,ge-matu yao, otao zo eno kotumao mekopuro nao, dung duware yao, nona iniro so-rao, gausero ewe-pape nao, 21 dubo-duboyao, ou tauyao miniro dau yao, ou tauyaominiro tani meko yao. Ayero nao mekoena — nona ayao ine awiya gitau tugatayewang, awiya nupema tugata yane. Emopasena ayero yero nowa amimene TuwaBayau nata emo tuwa yero noiya aunanapora oko towari neya.

22 Oweno mene me eyero tapunoi kasayero noiya: Dubo bayaore nao, duboyawa yaware nao, dubo monone nao, ao-diyaore nao, mono pumao, kora-makorayao, ge dimaore nao, 23 dero yaweronao, dubora semini nasani nao. Meawiya Oweno mene tapunoi kasa noiya.Arare sao tauyao ge mene nona meawiya oko awang sinoiya. 24 KristoYesura gerao yero nonane amimene naomatu naname dubo-dubore aratamaoreawiya i pasaora dewangne aung yena ara.25 Oweno mene nao seka name eno pu-gaina, arare Owenona ge dipunasani nag-ibo nuna patanene. 26 Name taung purowiwiti nasani wina-se oko yanene. Kotu-mao meko wina-pung oko yanene.

6Name otao mani naname ena dubo mi-

naore naya giro soremanene.1 Otao mani nana, emo zo mene ete-

gaora atu zuwero pasena tamai giro niyeOwenone mene etutero nung kora yero

pungpu. Ayero nasani etegao dekaongkaauna atu ning zuwosi sero nika nitopeumo ye. 2 Niye dubo minaore nasanigiro wina-soreung nasani neupu. Ayeronasani Kristora sao tauyao ge teng di-marineya. 3 Emo wosao zo mene nutopeemo baina asariniya, awiya nung nutopeetegariniya. 4 Niye apakana dekaong-dekaong amimene nao nika ninae girobaingtipu. Ayero yaya iwaing yariniya,awiya yawa yawa ge emo zo eno okowata,nika niye eno kasa yariniya. 5 Buromou yao awiya maungne maungne yeropungpu. 6 Yesura ge niye eno tugata-magata yero nowa emo awong awiya nonaiwawaing ninae-una atu mitai giro awongaeno pugaipu.

Nete nao naname-una me pumari ne-nane.

7 Tuwa Bayau etegaya zuwari ni siyasero nika niyetope oko etegaipu. Nonawe zo urasa me zo ewe oko kasa yariniya.Nete nona we uretesa auna me gege kasayai parinesa. 8 Zo nung dubo matura weurariniya amimene nete dubo matu nuna-una me pariniya. Me awiya magayeroyaya tau tataware yao tamariniya. Aratazo nung Owenona we urariniya amimenenete Owenona me nao me iwaing awiyapariniya. 9 Buro iwaing nasani bereya okoyanene. Bereyare oko narinenane, awiyanete me paora be nuna auna atu zamenasimena bainakama tamarinenane. 10Ararebe naname mitiya eune bere-bere emoapakana kora yanene. Ayero nasani otaomani naname Tuwara gera nowa aenomono panene.

Paulo nung Kristora i pasao eno yawayawa yena.

11 Niye owe bainakama wawong nakanana mene gainena ewiya gipu. 12 Yudaemo ge ou suwao ena mene ninae-una atunasani taung nunae puro witari sero niyetaung aingso kapaese ato sinowa. Noenoayero sinowi? Susuwa nunae eyao era:Awong dubo eto nowa. Awong Kristora ipasao tumo didinowa, arata awong i pasaogege tumo didinasani taung aingso kapaoauna sao tauyao ge duwaya Yuda emo enamene awong iwo yowi sero awang nasaniniye dema taung aingso kapaese sinowaarauwa. 13 Awong taung aingso kapewaamimene sao tauyao ge oko dipunowa.Awong amimene niye taung aingso kap-ero nunae-una susumaya taung nunae

Page 283: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

GALATA 6:14 280 GALATA 6:18bowi yari sero sinowa. 14 Arata nanemene zo nona zo noeno okowata, Tuwananame Yesu Kristo i pasao nuna-unabowi ge awiya gege de ika gatinasani nona.Yesura i pasao mene tawingna nona aunaputoung na eno puro wosinu aung yenaara. Arare na deka ayero i pasao nuna-unaatu magayewang be aune tawingna arata-mao nana aung yena. 15 Taung aingso ka-paore naota taung aingso kapao aung naoawiya nao me oko. Arata nao seka menezo nao me ara. 16 Kotumao awiya purononane. Niye dema kotumao awiya puronowa, araremonone ao-diyaoreninae-unaatu kasa yero mitaise. Tuwa Bayaura Isreliemo me yero nowa nunae-una atu demakasa yero mitaise.

17 Na Tuwa Yesu sounona aeno sero nadedunowa kunuzu owere taung nana-unamitoi puro nona, arare zo mene nupemana eno yaya buro oko pugaise.

18 Otao mani nana, Tuwa naname YesuKristora mono mene dubo ninae-una atumitaise. Yore.

Page 284: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

EFESO 1:1 281 EFESO 1:20

IGI PAULO MENE EFESOEMO ENO GAENAPaulo mene Roma nape atu bunao gare

mitasani igi siwongpatige gaena. Zo Efesoemo eno gaena, zo Kolosai emo eno gaena, zoFilipai emo eno gaena, zo Filimon eno gaena.Igi ewiya gitau Efeso nape babai zazagayaaune napo enana babai gaese gaena. Igiemimene Tuwara dubu auna susuwa keregati-noiya. Name Tuwara dubu awiya te-wawongtaung ipu nuna ara; ora nune zo gitau atonaname. Name ibu nuna ara; ora nune zo iburaziwong. Name bauno nuna ine ara; ora nune zoyu naname ine ara.

1 Na Paulo mene Tuwa Bayaura beraYesu Kristora aposolo yero nona amimeneTuwara dubu Efeso nape atumitasani YesuKristo iniro taka sero yero nowa niyeaeno igi ewiya gaitinena ara. 2 Mamananame Tuwa Bayau aune Tuwa YesuKristo nunato-una atu bayao mononemene kasaye ninae-una gairo mitaise.

Tuwa Bayau nung name Yesura-unasusuuno name eno gao ge pugairo aung yena.

3 Tuwa Bayau nung Tuwa naname YesuKristora maung auna yazo de ika ganene.Nung name Kristora-una susuuno ititirasoremao susuwa giti uritira atu nameeno pugaina ara. 4 Nune gitau nibamutawingna poza oko kasa yaore nunabenaungna beingti aung dubo pewayaorenanenese sero Kristo eno name yangtaka-betaka yena ara. 5 Nung gitau giginumitauna, arare nung name eno duboramono pupunasani Yesu Kristora iwaingeno mani awiso nuna yero nanenesedubo eo yaore senu tau yena. 6 NungMani bouwa nuna eno yero soremaonuna iwaing name eno pugaina, ararenung bowi yao gege nanene. 7 Yesunung yu nuna mene name zuma gaenupasenana bunao aung nonane. Awiyapasena naname disena ara. Tuwa Bayaurasoremao ou kuru ine mitoiya auna tengyena ara. 8 Tuwa Bayau mene soremaobainakama name eno pugaina. 9 Nungkotumao susuwa giti puro noiya amimeneburo ago Kristo mene yarinena awiyamena dubo mene giro denenu pungyeromitauna amaze name eno keregaina.10 Buro yari sinoiya awiya eyao era: Begiginu mitoiya awiya nugu nai aune nungnona apakana uritira-ta tawingna awiya

pu dekaongna gai aune Kristo menemaung yariniya. 11 Tuwa Bayau nungburo ago kasa yaise kotupu nauna awiyabere gitau dubo mene kotungno deninoimitoiya auna teng ago kasa yero noiya,arare Kristora iwaing gege eno namedubu nuna yanenese name awigairo puna.12 Awiya name gitau Kristo tumo dironasani naungwane nonane amimene nungbowi yao gege nanenese aeno yena ara.13 Aeno niye deka ayero yewa ara. Niyege me nigiwa, awiya Bowi Iwaing niyekora yena amaze sinena. Niye ge awiyanigiro puro pu dube gatinasani Kristotumo diwa Tuwa Bayau mene Owenoname eno pugari senu tauyena awiyapugainu pumuwa amimene dubu nunayaese sero zawang yena. 14 Oweno awiyanona Tuwa Bayau mene dubu nuna nameeno pugari senu tauyena auna agewa gitaupugaina ara. Agewa amimene name nungeno gegeregati noiya ara. Arare nananeTuwa Bayau mene name sorero pumainung aune dema narinenane, auna beawiya diya nanenese sero Oweno nameeno pugaina ara. Susuwa auna bowi nunamene bainakama kasa yaise ayero yena.

Paulo mene awong eno isa sena.15 Tuwa mene buro ayero nasani name

kora noiya. Nupema niye Tuwa Yesutumo didinasani ge nigao otao mani enomono iwaing pupunowa auna ge bowinigiro 16 niye kotungno isa sinasani begiti dange Tuwa Bayau eno sinasani nonaara. 17 Anasani niye eno isa eyero sinonaara: Tuwa naname Yesu Kristora MaungTuwa Bayau, nung simao waegaore aunamaung, amimene kotumao ninae zawa-gai ge nuna nigaese o susuwa nuna kere-gaina amaze gaya kasa yaise isa sinona.18Kotumao ninae zawagai aune nona eyaoauna susuwa gaese: Tuwa mene niye uri-tira nona ipu ewa-gaewa yao auna ma-mono yaese yau sena, o nona ipu ewa-gaewa yao simao waegaore awiya dubununa name eno pugari senu tauyena,19nupema putoung nuna bainakamamanizo mene giro saine yao teng oko amimenename nung tumo didinonane auna atumitasani name sorepunoiya — nona ayaoauna susuwa gaese isa sinona ara. 20Nungputoung nuna bainakama amimene gitau

Page 285: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

EFESO 1:21 282 EFESO 2:14-15Kristo magayaora atu uwero puro pu uri-tira gainu wawong me nuna-una atu mi-toiya ara. 21Ayenu Kristo mene uritira an-gelo* apakana daigatinoiya— angelo diya-ta angelo putoungne-ta angelo gitau yao—auna gitau yao nunae pugaina ara. Nungemo yazore ena miteya awiya apakanadaigatiniya, be yeme eune gege oko, ayerogege mitao gege mitariniya ara. 22 TuwaBayau mene nona apakana Kristora wesepugairo name dubu nuna auna gitau yaoawiya nung pugaina ara. 23 Kristo meneemo bauno ena dubu nuna yaese seroyangtagairo puna awong awiya te-wawongtaung ipu nuna ara. Arare name dubununa mene nuna-una atu susupunonanete-wawong taung ipu nuna teng kasa yeronoiya ara. Nupema nune nona apakanaawiya putoung nuna mene initinoi tauyero noiya.

2Tuwa Bayau mene Kristora iwaing eno

nao me name eno tauna.1 Niye gitau pasena tebe-tabe nasani

nauwa amimene ititi ninae taragairo emomagayao ine yero nasani nauwa ara.2 Awiya tawingna nao meko auna nag-ibe atu nasani ititi mekora emo tuwaauna ge dipunasani nauwa ara. Ititimeko amimene be yeme eune ge daoemo baunona mokora atu buro noiya.3Name gitau ge dao emo bauno aune dematairo nasani dubo matu naname aunaaratamao awiya ago yero nasani naung-wane ara. Ayero nasani taung aingsonaname aune kotumao naname auna gedipunasani naungwane ara. Arare nameemo memeko aune dema mekora geraoyewangne ara. 4 Arata Tuwa Bayau nungmono pumaora maung. Arare nung nameeno dubora mono bainakama puro nasaninauna. 5 Name ge dao naname menesenu emo ititi magayaore ine yero nasaninaungwane be aune nung name Kristoaune dema magayaora atu uwena. Nig-itineya: Nung dubo bayao nuna-una niyekora yena ara. 6 Nung name Kristo aunedema uwero nung aune dema uriti masiraatu adumanenese sero pugaina. AwiyaKristo Yesura iwaing eno ayero yena ara.7 Tuwa Bayau mene name eno monoiwaing pupunasani Kristo Yesu iyengtinubuna. Ayero nasani dubo bayao nuna

bainakama ou kuru ine auna susuwa kere-gaina. Keregai kasayero daung mokeraatu mitao gege mitaise yena. 8 Nung niyeeno mono iwaing pupunasani tumo diyaoninae auna atu niye kora yena. Awiya yaoninae eno oko, Tuwa Bayau nung nukanutope dubo bayao nuna-una niye enoayero yena ara. 9 Iwaing ninae eno okoyena. Iwaing ninae eno niye kora yatisiya, awiya niye teng taung puro witateya.10Nune name yenu kasa yewangne. Nungname nao iwawaing nanenese sero YesuKristora iwaing eno nao seka name enopugaina ara. Nao iwawaing awiya nameyerota yero ayero nasani nanenese TuwaBayau mene gitau sosena ara.

Kristo mene Yuda emo ena aune emoYuda oko ena aune awiya puro pu dekaongnagainu dubu dekaongka yewangne.

11Niye emo Yuda oko mene gitau taungaingso oko kapao aung nasani nauwa,awiya kotupu nasani neupu. Taung aingsooko kapao aung nasani nauwa Yuda emotaung aingso kapao amimene niye maze“Taung aingso oko kapao” asinaungwane.Taung aingso kapao awiya nona wawongmene yao gege ara. 12 Arare niye eenokotupunasani neupu: Niye be awiyaKristoaune dema oko nasani nauwa. NupemaIsreli dubu nuna kasupuro ake atu nasaninauwa. Nupema soremao Tuwa Bayaumene dubu nuna eno pugari senu tauyenaawiya oko tumo didinasani nauwa. ArareTuwa Bayau aune dema tairo nao awiyaoko mitauna ara. 13 Arata be yemeeune niye gitau ake atu nasani nauwaamimene Kristo Yesura-una susupuneyaKristora yu mene niye puro baung TuwaBayaura-una nugu kasaniya. 14-15 Nungnuka nutopemono puro bunu namemononuna-una mokora atu nonane ara. GitauYuda emo nae gausero niye emo Yudaoko aune iwo wina-ye nasani naungwaneara. Iwo amimene goma ine yero mi-tauna ara. Arata Kristo mene taungaingso nuna gera nasani goma awiya denubezenu name dubu etobe amimene dubudekaongka yewangne ara. Nung maga-nasani Yuda emora sao tauyao ge apakana— sao tauyao gere o wini gere — awiyapuro wosinu putoung aung yena. Awiyadubu etobe gausero nasani naungwaneamimene nuna-una atu susuuno dubudekaongka yero monone nanenese ayero

* 1:21: Uritira angelo. Tuwa Yesu nung angelo iwaingne mekore awiya apakana daigatinoiya.

Page 286: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

EFESO 2:16 283 EFESO 3:16yena ara. 16 Nung dubu etobe awiyapu dekaongna gai dubu dekaongka yane-nese sero i pasaora atu magayena ara.Ayero nasani dubu etobe gitau iwo wina-ye nasani naungwane iwo auna putoungarita Tuwa Bayaura iwo auna putoungawiya etobe deka ayero denu aung kamoreyewato nung name Tuwa Bayau aunedema pugainu tairo nonane ara. 17 Nungkasa yero niye ake atu nauwa aune naenugu atu naungwane name apakana aenomonona ge tugata yenu nigiwangne ara.18 Kristo mene Maungna garo be awiyaapenu nae Yuda emo ge nigao aune niyeemo Yuda oko ge nigao name dubu etobeamimene Oweno dekaongka awiya puroaune Maungna-una kasa yero nonane.

Name dubu nuna mene Tuwara ibu yerononane.

19 Arare be yeme eune niye emo Yudaoko genigaomenewaina tawingna atu okonowa. Arata niye Tuwa Bayaura natopotawing auna atu nowa ayao ine niya ara.Niye ge nigao emo enane susuuno TuwaBayaura dubu yero nowa ara. Niye TuwaBayauramani awiso yero nowa ara. 20Niyegaro zo Tuwa Bayau mene gapunoiya ayaoine ara. Aposolo arita porofete awonggaro auna ziwong ine ara. Awong niyediungno nowa dodopinowa ara. Ora YesuKristo mene zo garo autura ziwong yeromitoiya ara. 21 Nune emo apakana garorasoo sagiya ine yero tairo didinoi Tuwaraibu dang kasa yero bautunoiya. 22 Niyedeka ayero Tuwa Bayau mene Kristora-una susupunoi Owenona mitao ibu yeronowa.

3Paulo nung Bowi Iwaing awiya emo Yuda

oko eno tugata yaise sao.1 Aeno na Paulo mene niye emo Yuda

oko iwaing yaese seroKristoYesura burorabunao emo yero nona amimene niye ko-tungno Tuwa Bayau eno isa sinona ara.2 Tuwa Bayau mene mono iwaing nuna-una bowi niye eno tugata yanese senaawiya niye nigiwita nowa. 3 Tuwa Bayaumene ge nuna pungyao na eno keregaina.Auna ge maingkoka ika atu gaetena ara.4 Niye ge awiya zazagati nasani aune naKristora ge pungyao giro baingtitinonaayero garineya. 5 Ge pungyao nuna awiyagitau emo nasani nauwa awong eno okokeregaina ara. Ago Oweno mene aposolo

aune porofete nuna name eno keregainaara. 6 Ge pungyao nuna awiya eyao era:Niye emo Yuda oko mene Bowi Iwaing ni-giro Yuda emo nae aune dema teng TuwaBayaura nona ipu ewa-gaewa yao aunamamono yero narineya. Nupema namedema dubu dekaongka yero narinenane.Anasani niye nona Tuwa Bayau mene pu-gari senu tauyena amaze Kristo Yesura-una atu susuuno nae aune dema topetarinenane ara. 7 Na Bowi Iwaing aunaburo yanese Tuwa Bayau mene na enomono iwaing pupunasani putoung nunana eno pugainu Bowi Iwaingna buro-maniyewang ara. 8Na Tuwa Bayaura dubu aunawosao nibamu nona, arata saineba TuwaBayau mene buro iwaing awiya na enopugaina. Awiya Kristora-una atu zamenasimena baina mitao gege mitoiya auna geou kuru ine amaze emo Yuda oko eno serokereganese aeno buro iwaing ewiya na enopugaina. 9 Ge pungyao nuna awiya serokeregana emo bauno apakana amimenegaese sena ara. Tuwa Bayau nung nonaapakana yena amimene gitau buro agoyari kotupu nauna awiya dubo nuna-unaatu pungyero puro nauna ara. 10 Noenodubo nuna-una atu gege pungyero puronauni? Auna susuwa eyao era. TuwaBayaura kotumao baina noyao ou kuruine awiya yeme eune dubu nuna naname-una atu kasa yai uritira angelo diya auneangelo putoungne amimene gaese serogitau dubo nuna-una atu gege puro nasaninauna. 11 Tuwa Bayau nung gitau ni-bamu otu dubo nuna mene ge senu tauyena auna me awiya pu Tuwa nanameKristo Yesu auna-una gainu kasa yena ara.12 Ayero nasani nagibo nuna kora yenuname nung tumo didinasani awang yaoaung tau yero Tuwa Bayaura nugu bau-tunonane. 13 Arare eyero sana nigipu. Naniye eno yero yaya-biyaya tapunona aunadubo ninae mene oko wosaise. Yaya nanamene yazo ninae de ika gatinoiya.

Paulomene Efeso emo bauno eno isa sena.14-15 Arare na ge pungyao nuna awiya

kotupu nasani Mama naname-una be-naungna atu boma gaero niye eno isasinona. Mama awiya nung uritita taw-ingna mamono auna maung ara. Ararege “mama” ayero sinonane awiya zayaoraatu zayero sewa amimene butunoiya ara.16 Arare na nuna benaungna atu bomagaero niye eno isa sinasani eyero sinona

Page 287: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

EFESO 3:17 284 EFESO 4:16ara: Tuwa Bayau simao waegaore nunabainakama mitiya auna teng Oweno niyeeno pugai Oweno mene niye putoungbainakama pugai dubo ititire tau-tatawareyaese; 17 nupema Kristo tumo diyayanung dubo ninae-una atu mitao masiyaise; o niye dubo bayao nuna-una atutatai pugairo tauyero dopaese. 18 Dubobayao nuna-una atu dodopinasani ge emobauno apakana awong aune dema dubobayao nuna-una susuwa awiya susuwa ipubotore bowang papatu gomine apakanagosinonane ayero gaese isa sinona ara.19 Awiya niye Kristora bayao mene emoranigao daigatinoiya awiya saineba girobaingtaese isa sinona. Ayero naya nonaapakana Tuwa Bayaura-una atu zauno mi-toiya amimene ninae-una atu zapunasanimitariniya. 20 Buro name eno yaise seroisa sinonane o kotupunonane, buro awiyaapakana putoung nunamene naname-unaatumitasani buro yero noiya amimene yaoteng ara. Awiya gege oko, buro ena babuzenamenung yaise oko kotupunonane awiyanung yao teng ara. 21 Aeno name emobauno dubu nuna Kristora yazora TuwaBayau bowi nasani yazo nuna de ika gati-nasani nao gege nanene. Awiya me yaise.

4Oweno mene name pu dekaongna gainu

Kristora te-wawong taung ipure yewangne.1 Arare na Tuwa eno bunao emo yero

nona amimene kotumao ninae uwinasanisana nigipu. Tuwa Bayau mene niyedoedoe yero nagibo me niye eno gipena,nagibo auna teng neupu. 2 Ayero nasanitaung purowosiro baingtiro yo-ozaore ne-upu. Nupema wina-ao didinasani etuterodubo monone neupu. 3 Ayero Owenonung mono taungno niye pu dekaongnagairo monona angsi mene tairo dinu dubudekaongka yewa, angsi awiya daya kapaoeno, tau yero diya wina-ye nasani ne-upu. 4 Name dubu nuna dekaongka gegeara; name Oweno dekaongka gege purononane; name uritira wau dekaongka gegepumanenese sero doedoe yena; 5 Tuwananame dekaongka gege ara; tumo diyaonaname-una susuwa dekaongka gege mi-tiya; ge ou suwao naname dekaongka gegemitiya; 6 Tuwa Bayau naname dekaongkagege ara; nung dubo naname sero aunamaung yero nasani, dubo naname serodiya nasani, dubo naname sero auna atu

buro nasani, dubo naname sero auna atumitao gege mitoiya.

Tuwamene uritira gera buro-mani noyaopugaina.

7 Kristo nung burora putoung awiyaaratamao nuna-una teng bono yero namege nigao emo eno pugainu teng purononane ara. 8 Auna ge gayao zo eyeromitiya,Nung bunao emo puro witi ika daung ni-

bamu yena.Ayero yero emo eno bayao nasani yo

iwaingpugaina ara.

9 “Nung witi ika daung nibamu yena,”ge auna susuwa nono yeromitiye? Susuwanuna eyao era: Nung gitau wosina. Awiyawosi tawingna yena. 10 Nung wosinaamimene nupema kapetegairo uriti seromitauwa awiya daigairo witina. Awiya uri-tire tawingne topetari witina ara. 11Nungamimene burora putoung bono nasaniemo ena aposolo pugaina, ena poro-fete, ena Bowi Iwaing tugata yao emoyazo ewenselis, ena pasto aune gipaoemo pugaina. 12 Awiya niye Tuwaradubu awiya kora-makora yanane niyeTuwara dubu auna sou yao buro yayaname Kristora te-wawong taung ipureamimene bairo tau yanenese buro emoayero pugaina ara. 13 Name ayero bautunete tumo diyaora susuwa dekaongkaaune Tuwa Bayaura Mani auna susuwadekaongka awiya tamarinenane. Taunodubo dekaongka yarinenane. Ayero auneemo me yarinenane. Awiya name bairoKristo ine teng yarinenane. 14 Nameemo me yero aune nupema oko manimaingkoka ine yero narinenane. Emoena awiya kotumao nunae mani ma-manikakara ine ara. Arare etegao emomene etegairo nowa ge iwao nunae awiyabisi baina ine yero emo auna dubo purokipiti-kapete yero noi wang mene gigiru-gegeru yero bautunoiya ayero bautunowa.Etegao emo amimene etegao susuwa gititaungno emo etegatinowa. 15 Ora namezo tani me gege yero nasani dubora monopupunasani taungne ititire deka ayerobaitinete gitau yao naname Kristo auna-una susuuno nung ine yanene. 16 Nungdubu nuna-una gitau ato ine yero noiagegewa pu dekaongna gatinonane uromene susupunoi te-wawong taung ipurenuna kasa noiya. Arare taung agegewa

Page 288: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

EFESO 4:17 285 EFESO 5:14nuna ine yero nonane amimene buroname eno sao awiya teng yarinenane,awiya te-wawong taung ipu botore nunaine yero baitinasani dubora mono wina-pung nasani narinenane.

Digara nao ine oko nanene.17Na Tuwara be puro eyero sinena. Niye

digara kotumao puro nona me aung pitigege oko puro neupu. 18 Awong ge iwaomene kotumao nunae be buromume yena,arare awong kotumao nunae oko tangsaoara. Awong dau ine ara. Tuwara genigiro oko nigaine yero nowa, arare naoTuwa Bayau mene pugatinoiya awiya okopuro nowa. 19 Arare awong meng gaoaung nasani pasena apakana awiya yaridubo-dubo pupunasani pasena benaunggiti bereya yao aung nasani nowa.

20 Ninae Kristora ge ayero oko nigiwa.21 Niye susuwa nuna gipao, nupema geme Yesura-una atu mitoiya awiya gipewanigiwa ara. 22 Eyero nigiwa ara: Niyetani gitau yero nasani nauwa auna dubomatu ninae mene pasenana dubo-duboyero nasani nuka nutope meko yero noiyaawiya dutugairo dopu. 23Ayero dubo kotu-maore ninae kapetegaipu seka aiware yae.

24 Dubo seka aiware wosogaese. Duboseka aiware awiya Tuwa Bayau menetapunoi benaung nuka nuna ine dang pe-wayao kasa yero noiya ara.

25 Arare niye ge iwao yangdoro ge megege wina-se nasani neupu. Noeno oko,name Kristora te-wawong taung ipuredekaongka auna agewa. 26 Tini ka-pao pupunasani pasena oko yae. Dungyero giro oko puro neupu wari dusu-pae. 27 Dung yao ninae amimene garobe iwai Sanda towoiye sero. 28 Ugaingyao emo mene ugaing yangdoro wawongnuna mene buro tau yao yero waurenonane taungno emo bogamasa enomonopumaise. 29 Ge meko be ninae-una atuoko kasa yaise. Ge iwaing emo baunosorepunoiya amaze gege sinasani neupu.Ayero sinaya ge iwaing ninae mene emobauno ge nigarineya awong awiya sore-mariniya. 30 Niye Tuwa Bayaura Owenoeno dubo minao buro oko pugaipu. Noenookowata, Tuwa Bayau mene name bebainana atu saore gaise sero Oweno nunamene name zawang yena ara. 31 Dungyao, o tini kapao, o dubo meko yao, o gebetao, o ge bautara sao, aune otao eno

kotumao meko puro nao, amimene ninae-una towang atu oko mitaise. 32Niye monowina-pung nasani, yo wina-apu nasani,pasena wina-yangdoro neupu. TuwaBayau mene Kristora iwaing eno pasenaninae yangduna, deka ayero yepu.

5Name waegaora nanene.

1 Tuwa Bayau mene niye aratapunoiniye mani nuna yero nowa. Arare niye teweso nuna papatinasani neupu. 2 Ayeroyero dubo monone dema neupu. Kristonung deka ayero name eno dubora monopupunasani taung aingso nuna pugainugera yewa amimene Tuwa Bayau eno zaw-ingme iwaing sereyao pugaina ayero niya.

3 Tani meko — kuma yaota, pasenamekota, giro dubo-dubo yao — pasenaayao oko yae. Nupema pasena aunage ungwe awiya Tuwara dubu ninae-unatowang atu oko kasa yaise. 4 Nupema, gemeng gaoreta, dau geta, imeti atoore izao,awiya oko sae. Ayero saya meko yariniya.TuwaBayau eno dange sinasani nung bowiyaya teng yariniya. 5Niye eyero gosinowa:Emo zo nung kuma yero noiya, o emomemeko-mameko, o emo zo nung TuwaBayau pu ago gairo nung tawingna nonapu gitau gairo nona aeno dubo-dubo yeronoiya, nung amimene Kristo aune TuwaBayaura napo auna oko babariniya.

6 Zo niye etegati nasani ge iwari yaioko gipu me yae. Meko ayao eno TuwaBayau mene abena ge dao emo eno pu-gariniya. 7 Arare niye awong oko sore-marineya. 8 Niye gitau mumena atunasani nauwa. Arata yeme awiya niyeTuwara-una atu kasa yero waegaora atuneya. Arare emo waegaore yero neupu.9Nane ayero sinena, noeno oko, waegaoranowa amimene me eyero tapunowa: taniiwaingne nao, arita etutero nao, aune geme sao. 10 Niye nona zo yari yero giroTuwa mene nigai iwaing yarinita awiyagitau giro baingtiro aune yepu. 11 Enamene mumena nao meko awiya yari yayaoko soreungpu. Niye auna susuwa mekokeregati nasani awang sepu. 12 Tani mekopungyero yero nowa auna ge ungwe yari-nenane, awiya ge meng gaore yariniya.13 Nona awiya kereganane waegao menegayai susuwa nuna kasa yariniya. Noenooko, nona daung mokera kasa yariniyaamimene waegao tamariniya. 14 Arareaeno eyero sao mitiya,

Page 289: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

EFESO 5:15 286 EFESO 6:8Auriti awinosa awiya doro iropung.Nupema magayaora atu iropuro dope.Ayero yasa Kristora waegao mene ning

waegariniya.15 Ayero nasani emo kotumao aung

mene nowa ayero oko neupu. Niye emokotumaore mene nowa ayero neupu. 16 Beeuna atu meko mene zauno mitiya, arareiwaing yaora be ena oko yangduwae. Buroputoungne dema tau yero yero yepu.17 Niye dau emo mene nowa ayero okoneupu. Tuwa mene buro ge niye enosinoiya awiya giro baingtipu.

18 Ou wain miniro dau oko yae. Nonaamimene dubo sisigati noiya ara. Ouwain oko, Oweno mene ninae-una atu be-buro topetiro mitaise. 19 Niye ge wina-seyero nasani yereta Samta zebuye Owenomene niye eno pugatinoiya amaze duborekotumaore mene gapunasani Tuwa bowiyepu. 20 Ayero nasani Tuwa Bayau Mamananame mene nona noyao benaung gitipugatinoiya aeno be giti Tuwa nanameYesu Kristo auna yazo yau sinasani dangenung eno sinasani neupu.

Yu aro yero nao auna ge.21Niye Kristo samodedunasani gewina-

diung yepu.22 Angsi, niye Tuwara ge dipunowa

deka ayero ibono ninae-una ge diungpu.23 Kristora dubu awiya te-wawong taungipure nuna ara. Nung dubu nuna-unakora yao emo yero noiya. Arare nungdubu nuna-una gitau yao yero noiya, dekaayero ibono mene angsira gitau yao yeronaese sao ara. 24 Arare Tuwara dubumene Kristora ge dipunowa ayero angsimene ibono nunae-una ge apakana di-maese. 25 Kristo nung dubu nuna enodubora mono pupunasani dubu nuna enomagayena, deka ayero ibono niye angsieno dubora mono pupunasani neupu.26 Awiya nung dubu nuna name awiyameko naname ge ou mene sayai pewayanane name Tuwa Bayau eno gerari seroayero yena ara. 27 Nung dubu nunaname awiya beingti aung, taung iso aung,meko zo aung, pewa yao aune simaorenuna benaungna pugari sero ayero yena.Arare ibono, niye Kristo mene dubu nunaeno dubora mono pungna, deka ayeroangsi ninae eno dubora mono pungpu.28 Ibono awong taung aingso nunae aratapunowa, teng deka ayero angsi nunaeara tamaese. Zo nung bauno nuna ara

tapunoiya amimene taung aingso nunadema ara tapunoiya. 29 Emo awe menetaung aingso nuka nuna maze iwo noiye?Aung ara. Name taung aingso nanameuninasani diya nasani nonane ara. Dekaayero Kristo mene dubu nuna name enoayero nasani noiya. 30 Noeno oko, namete-wawong taung ipure nuna yero nonane.31Ge gayao zo eyero mitiya,Arare emo zo mene ai maungne nuna

yangdoro bauno nuna aunetayai awongto dubore taungnedekaongka

yero narineyato.32 Awiya ge me nuna pungyao, susuwa

nuna ou kuru baina ine ara. Arata nanegigena Kristo aune dubu nuna awiya ga-puniya ara. 33 Nupema ge amimeneniye apakana dekaong-dekaong ayero ga-puniya. Arare ibono, niye apakana taungaingso ninae ara tapunowa, deka ayeroangsi ninae ara taungpu. Nupema angsimene ibono nunae samo daese.

6Ai maung aune mani awiso auna ge.

1 Mani mamani, niye Tuwa aune demanasani ai maung ninae-una ge diungpu.Noeno oko, ayero yaese sao mitiya. 2-3 Gegayao zo eyero mitiya,Ning ai maung nina sou ye.

Tuwa Bayau mene sao tauyao geapakana pugatinasani sao tauyao ge ewiyasero aune ge susuuno eyero sena, “Ningsao tauyao ge ewiya dimarinesa, awiyana abena iwaing ning eno pugarinena.”Abena iwaing pugari sena awiya eyao era:“Ning nimoi-namoi tawingna atu iwaingnarinesa.”

4Mamono, mani awiso ninae mene tinikapao pumowi sero, awong eno tebe-tabeoko yae. Niye awong Tuwara ge gipinasaniiwaing diya yepu bayae.

Emo tuwa aune soumani auna ge.5 Soumani, niye tawingna emo tuwa

ninae awang nasani dubo dekaongka yeroawong samo dedunasani eyero kotungpu.Nae Kristo nanae samo dedunenane.6 Awong niye anuwing naya be aune gegeburo oko yae. Niye awong etegari seroayero oko yae. Name Kristora soumaniasero Tuwa Bayau nagibo sena atu dubo eoyaore neupu. 7Emo eno kotupunasani oko,Tuwa eno kotupunasani sou buro ninaebereya yao aung yero nasani neupu. 8Niye

Page 290: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

EFESO 6:9 287 EFESO 6:24eyero nigitinowa ara: Zo nung soumaniyero narinita o soumani oko yero nariniyaamimene tani iwaing nasani nariniyaauna teng Tuwa mene abena nung enopugariniya.

9 Emo tuwa, niye kotumao deka ayaomazepuronasani soumani ninae kora yerobaingtipu. Awong gona-magona oko yae.Arare eyero gipu: Soumanita emo tuwa,niye Tuwa ninae dekaongka uritira atumitiya. Name nuna benaungna witaotawosao aung, ziyo gomi dekaongka gegemitonane ara.

Tuwa Bayaura gi bemine puro nanene.10 Ge sesena besugatini giro susuuno

eyero sinena. Tuwara-una susumayaputoung nuna baina amimene ninae-unasemai putoungne dema nae. 11 Ayeronasani Tuwa Bayaura-una atu gire beminepuro, puro naya Sanda mene pungyeroiwo yai aune niye tau yero nung tu-narineya. 12 Name iwo taung aingsoreawong aune oko winade-wanade yerononane. Aung ara. Name iwo taung aingsoaung, iwo pungyao, aune winade-wanadeyero nonane. Iwo awiya awong angelomemekora gitau yao, Sandara soumaniputoungne, emo memeko mumena atunowa, iwae dubu witao nibamu ika uritiraatu mitowa ara. Awong aune winade-wanade yero nonane. 13 Aeno TuwaBayaura-una atu gire bemine puro neupu.Ayero yaya iwora be kasa yai aune niye iwoaune winade-wanade nete putoung nunaepuro wosaya awong yaya teng oko yao yaigiro yangdoro zanaya niye kaatu doperomitarineya.

14Niye eyero dopepu: Gememene ipurageing ninae yero dipu; etutero nao menetaung wori ninae kapa mene yao ayaoine yai wosogairo bautare zazawingnedowepu gi dung zuzae; 15 monona BowiIwaing awiya puro baungno tugata yarisero sosero kora yero dopepu. Amimenete soga ninae ine yaise. 16 Arare niyenona awiya apakana puro nasani aunenona ewiya dema pungpu: tumo diyaomene bemi ninae yai be giti puro neupu.Puro dodopinaya mekora maung mene taiiyao dungna pugao amaze ninae-una umaiapakana zuzaya sikimarineya. 17 Tuwarakorayao awiya kopeti aeni mene yao inepuro dipu. Ora Owenona winade yaoraiwi awiya pungpu. Winade yaora iwiawiya Tuwa Bayaura ge ara. 18 Niye be

sero Owenona putoungna isa serota seronasani Tuwa atata yepu. Ayero nasanitimara yao aung neupu. Ora Tuwara dubunapo sero sero mitowa awong aeno isasinasani neupu. 19 Ayero nasani na enodema isa sinayana ge sari yanaTuwamenena soreuno ge nuna dubo nana-una pugaina tau yero Bowi Iwaing pungyenu mi-tauna awiya keregairo pu daung garinena.20 Na Bowi Iwaing eno Tuwara buro-maniyero nona amimene bunao gare etu mi-tona. Niyena isamene soremayana awangyao aung, tau yero ge awiya keregairo pudaung gane. Ayero yanese sao mitiya.

Besugaora ge.21Niye nao nana-una susuwa aune buro

yero nona auna susuwa awiya kau yowisero, Tikikas mene ninae-una buro geungwe yai garineya. Nung ge nigao otaonaname iwaing aune Tuwara buro-manige dimaore. 22 Nune ge ungwe nanaenasani kotumao iwaing niye eno pugaiseiyengtena butuniya ara.

23 Tuwa Bayau Mama aune Tuwa YesuKristo nunato-una atu dubomonone tumodiyaore dubo-ozao awiya ge nigao otaomani nana niye eno pugaetose. 24 Tuwaramono iwaing mene emo bauno Tuwananame Yesu Kristo aratapunowa, auna-una atu mitaise.

Page 291: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

FILIPAI 1:1 288 FILIPAI 1:22

IGI PAULO MENE FILIPAIEMO DUBU ENO GAENAPaulo mene Roma nape bunao gare atu

mitasani igi siwongpatige gaena. Zo Filipaiemo dubu eno gaena, zo Kolosai emo dubueno gaena, zo Efeso emo dubo eno gaena, zoFilimon eno gaena. Nung gitau Filipai nape atunasani nauna. Nung igi ewiya susuwa eyao enogaena: Tuwara dubu Filipai nape atu nasaninauwa amimenemoni ena pu dekaongna gairoEpafoditora waweng pugaiwa puro baungnoPaulo eno pugainu pungna ara. Aeno Paulomene awong eno dange sari sero igi ewiyagaena. Nung bunao gare atu mitauna aratasaineba yawa yawa yena, deka ayero awongYesu eno be giti yawa yawa naese sena ara.

Gao ge.1 Nato Pauloto Timoti Yesu Kristora

buro-mani amimene niye Filipai naporaKristo Yesura gerao emo bauno aunesimaire gitau yaore nowa niye aeno igiewiya gaitinenato era. 2 Mama nanameTuwa Bayau aune Tuwa Yesu Kristonunato-una atu bayao monone mene kasaye ninae-una gairo mitaise.

Paulo nung Tuwa eno dange sena.3Na be ozaung niye kotupu nasani Tuwa

Bayau nana eno dange sinona. 4Niye BowiIwaing nigitinasani nae aune dema tairoburo yero butunowa, 5 aeno be ozaungisa sinona awiya niye apakana aeno dubonana iwaing noi Tuwa Bayau eno dangesero nona. 6 Ayero nasani eyero gosi-nona. Tuwa Bayaumene buro iwaing duboninae-una atu zayena amimene nete buroawiya besugatinai aune Yesu Kristo baorabe nuna kasa yariniya. 7 Na niye apakanaayero gosinona teng yero noiya, noenookowata, na bunao gare atuta daung atuBowi Iwaing eno ge buro nasani nonaawiya na Tuwa Bayaura soremao puronona awiya niye dema puro nowa. Ararena dubo mene niye kotupunona. 8 YesuKristora dubo naname-una atu tauyao mi-toiya, deka ayero dubo nana ninae-unaatumitoiya, awiya Tuwa Bayaumene gosi-noiya. 9 Dubora mono ninae mene dubokotumaore aune nigao ninae awiya pumaitauyaise be giti isa sinasani nona. 10Arareniye nao iwaing naiye meko naiye awiyagiro baingtiti nasani nao meko doro naoiwawaing puro nasani Yesu Kristora kasayao be awiya kotupunasani dubo iwaingne

pasena aung neupu. 11 Ayero yaya YesuKristo mene niye soremai etutero naorame zamena simenane awiya taungno nayaena mene giro Tuwa Bayau bowi nasaniyazo nuna de ika gatinae.

Paulo bunao gare atu mitauna amimeneBowi Iwaing soreuna.

12 Otao mani nana, niye eyero gaesesinena. Na bunao gare pugaiwa awiyaBowi Iwaing aung yaise okowata, kasa yerobaingtaise yewa ara. 13Noeno okowata, naKristo eno bunao emo yero mitena aunabowi amimene Sisara gorobo emo aritaemo ena nunae-una daweng toiro aungyetiya. 14 Arare bunao gare etu mitenagiro otao mani naname agewa bainanemene Tuwa kotupunasani awang yao aungeo yero Tuwa Bayaura ge tugata nasaninowa ara. 15 Emo ena kotumao mekona eno pupunasani na puro wosaora gesinasani Kristora bowi tugata yero nowa.Arata ena mene zo dubo iwaingne na enodubora mono pupunasani Kristora bowitugata yero nowa. 16 Awong ayero yeronowa awiya iwo mene Bowi Iwaing nunapuro wosowi sero Tuwa Bayau mene gig-ina auna teng na bunao gare etu mitonaaeno ayero yero nowa. 17 Arata na purowosaora ge sinowa amimene yazo nukanunae baina yaise sero taung puro wiwiti-nasani eyero sinasani Kristora bowi tugatayero nowa, “Name Paulora bunao awiyanupema susupunasani yaya nung eno pu-ganene.” Asero ayero nowa. 18 Awongburo taung mene nowita dubore nowi,arata saineba, Kristora bowi ayero sinowabautunoiya, aeno dubo nana mene yawayawa yero noiya.

Paulo nung naore magayaore eno yawayawa yena.

19 Na yawa yawa yao gege nasani nar-inena. Noeno okowata, na eyero gosi-nena: Niye na eno isa buro yaya Yesu Kris-tora Oweno mene na soremai Tuwa Bayaumene na mekora atu sorariniya. 20 Nameng gao oko tamarinena. Na tauyerobutunona ayero bautu nasani narinena.Na narinenita magayari neni, auna teng,nao nana meneta magayao nana meneKristora bowi kere daung gariniya, awiyagosinena. 21 Tawingna etu narinena aunateng Kristora buro narinena. Magayaomene nona bainakama na eno tamariniya.22 Arata na tawingna etu mitasani nari-nena, awiya na bowi iwaing tugata yaora

Page 292: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

FILIPAI 1:23 289 FILIPAI 2:16buro nupema yana me bainakama kasayariniya. Arare na nono yarineni, asi-nasani iwawa nasani dubo gagausinena.23 Na magayaota seka nao awongto etobeawiya aratapunena. Tawing doro baungnoKristo taungnonung aune demanao awiyaara tamao nana bainakama ara. 24 Arataniye bogamasa ine yao eno, na tawingnaetu nana teng yariniya. 25 Aeno eyerogosinena. Na niye soremana tumo diyaoninae be bai yawa bowire dema naese naseka mitasani niye aune dema narinena.26 Arare na ninae-una nupema buro nanana eno nasani Yesu Kristo bowi yarineya.

Kristo eno tau yero dopanene.27 Niye nao ninae kora yero Kristora

Bowi Iwaing auna teng neupu. Niye otaogamao yero nasani dubo dekaongka yerotairo Bowi Iwaingna nao aeno winadenasani neupu buro gane. Arita na akeatu nasani bowi ninae nigane. 28 Ayeronaya iwo dubu ninae mene putoungninae puro wosari yaya oko awang yepu.Ayero yaya aune susuwa etobe ewiyakasa daung yai iwo ninae mene garineya.Tuwa Bayau mene awong yangduwaigera yarineya, nupema nung niye soreropariniya, auna susuwa etobe awiya kasadaung yai garineya. 29 Tuwa Bayau meneniye Kristora dubu yaese gigina, awiyaniye tumo diyaese gege okowata, nungeno yaya tapunasani naese sero yo-iwaingawiya tauna. 30 Na gitau winade yewanggigiwa, yeme deka ayero nona bowi nananigitinowa, winade dekaongka amimeneniye tapunoiya arauwa.

2Dubo dekaongka yero mono wina-pung

yepu.1 Na kotumao ninae uwari sero ge

ewiya sana nigipu. Niye Kristo aunetairo nasani tauyero nowa. Nung niyeara tapunasani onggo sero kora noi duboiwaingne nowa. Niye Oweno puro nasanidubora mono wina-pung nasani nowa.2 Aeno dubo nana-una atu yawa yawabainakama kasa yero mitaise sero kotu-mao ninae pu dekaongna gaipu. Ayeronasani duboramonowina-pung yero nonadekaongka aeno dubo uwi nasani neupu.3 Niye taung ninae oko puro witae. Nu-pema taung puro witaora tani zo oko yae.Niye nika niyetope puro wowosi nasaniotao mani ninae puro witipu. 4 Niye

nona ninae gege yaya iwaing yaise gegeokowata, otao maina nona dema iwaingyaise kotungpu.

Yesu mene nao nuna puro wosiro nauna,deka ayero nanene.

5 Kotumao Kristo Yesu mene puronauna, deka ayao puro neupu.

6 Nung Tuwa Bayau ine yero nauna,arata nung Tuwa Bayau ine yero naoawiya oko sorena. Aung ara.

7 Nung uriti nao nuna awiya dutu-gairo doro emo ine yero kasa yerosoumaina nao puna ara. Ayero yenubenaung nuna gigiwa awiya tawingemora benaung ine yena.

8 Nung emo wosao yero nasani ge di-maora nagibo patiro bautunete mag-ayao tauna. Magayao tauna, awiya ipasaora atu magayao awiya tauna.

9 Ayero yena, arare Tuwa Bayaumene nung puro witiro emo tuwabainakama pugaina ara. Pugairoyazo bowire nuna mene emo baunoapakana auna yazo bowire daigaisesena.

10 Tani eyero ago kasa yaise sero aenoayero yena: Uritira atu nowa, o taw-ingna etu nowa, o tawing tura atunowa,

awong apakana amimene boma gaeroYesu bowi yaese.

11 Emo bauno apakana mene, “YesuKristo nung nata Tuwa niya,” ayerosaese. Ayero saya Tuwa BayauMaungna yazo bowire ika nibamumitaise sero ayero yena ara.Tuwara ge eno tau-tataware yanene.

12 Otao mani nana, niye be giti gedimaore nowa, awiya na niye aunedema naungwa be aune nauwa awiyadaigati nasani na ake etu mitena euneyero baingtipu. Tuwa Bayau mene niyekora yenu iwaing yewa ayero nari yerogiro nung awang nasani buro nuna tautataware yero yepu. 13 Buro nung gosinoiiwaing noiya awiya niye yao ine teng,noeno okowata, Tuwa Bayau nung nutopename eno buro yaora aratamao auneburo yaora putoung awiya pugatinoiya.14-15Niye emo dubu memeko auna towangatu nasani Tuwa Bayaura mani awiso yeroetutero pasena aung dubo iwaingne narikotungno giro gugumama sao aune wina-se yao awiya doro buro nasani neupu. Niyenunae-una tawingna atu nasani 16 nao

Page 293: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

FILIPAI 2:17 290 FILIPAI 3:9pugaora ge awiya kere daung gatinasaniarasa ine yero waegati nasani neupu.Ayero naya aune nete Kristo kasa yaorabera atu na yaya bainakama teba okotamuwang, o buro naname aung oko yena,auna susuwa kasa yai yawa yawa yane.17 Niye tumo diyao ninae mene zawingine nasani Tuwa Bayau eno pugatinowa,arare awong na dero yu nana dema zawingninae-una tame yasagarineya, awiyasaineba, yawa yawa yarinena. Ayero yayana niye aune dema yawa yawa yarinena.18 Deka ayero niye yawa yawa yepu. Niyena aune dema yawa yawa yepu.

Timotira ge.19 Tuwa Yesu mene nigai teng yariniya,

awiya na Timoti mena ninae-una iyeng-tana bariniya. Awiya eeno. Nung buroninae-una atu ge bowi zo nigiro kapete-gairo na sai nigiro dubo nana iwaingyaise sero iyengtari sinena. 20 Emozo nung ine mene na aune dema okonoiya. Nune aratamao nuna doro niyeeno kotung-katung nasani yero noiya.21 Emo apakana awiya nona nunae gegekotupunasani Yesu Kristora buro oko ko-tupunowa. 22Arata Timoti awiya niye naonuna-una susuwa gosinowa. Mani menemaung nuna sorepunoiya, ayero nungna Bowi Iwaingna burora sorepunoiya.23 Arare nana-una atu nona nomi menekasa yariniye, awiya giro baingtiro aunenung mena iyengtana ninae-una bariniya.24 Arita Tuwa mene nigai na naka natopemena ninae-una dema bari kotupunena.

Epafoditora ge.25Na nona kau nasani newang giro niye

Epafodito iyengtiwa buro nonana na sore-puniya ara. Nung otao nana, o soremaonana, o Kristora winade yao emo yeronoiya. Arata na nung iyengtana ninae-unakapetegaise sao mitiya, arare iyengtiti-nena. 26 Nung yaya punu bowi nunanigiwa. Ge nuna nigiwa giro nungniye enokotung-katung nasani niye eno sinoiya.27 Nung yaya mou-mesa yao puro bebamagayari yenu Tuwa Bayau mene nung yoauno kora yena ara. Nung eno yo auna,awiya nung eno gege okowata, na enodema yo auna. Na dubo minao bainakamatamoni sero Tuwa Bayaumene ayero yena.28 Aeno niye benaung nuna nupema girodubo iwaing yaise, o na deka ayero kotung-katung aung nari sero mena nung pugenabutuniya ara. 29 Arare nung ninae-una

kasa yai yawa yawa baina nasani Tuwa enodeka ayero yero nung otao yepu. Niyeemo eyao awiya de ika yepu. 30 Noenookowata, nung Kristora buro eno nasanibeba magayena. Nung niye sorepu nasanina sou nasani nao nuna beba gera yenaara.

3Emo Kristo tumo didinowa awong awiya

ge emo me.1 Otao mani nana, ge zo sana nigipu.

Tuwa eno nasani yawa yawa nasani ne-upu. Ge matu sero gaewa awiya nu-pema gayari sero nasani gosinena mekooko niya. Ge amimene niye soremaiiwaing mitarineya. Ge awiya eyao era:2 Yuda emo ena eu sino mene yaineyero nowa awong awiya umo nasani ne-upu. Ge sisigao emo ge iwi nasani taungaingso kapinowa, awong awiya umo yepu.3 Noeno okowata, Yuda emo taung aingsokapao awiya awong zawang yao dubununame oko yero nowa. Arata name ge nigaomene zawang yao dubu nuna me yerononane ara. Name Owenona putoungnaTuwa Bayau bowi yero nonane, nupemaKristo Yesu aune tairo nasani yawa yawayero nonane. Name taungna nona okotumo didinonane. 4 Emo ena awongtaungna nona tumo didinasani iwaing mi-tari sarineya, awiya na taungnanona tumodidinasani awong daigarinena. Na natopetaungna nona tumo diyari sero yatena,awiya susuwa eeno yana teng yatiya. 5Ayana punu mitiwang wari 8 aung yenu aunetaung aingso nana kapewa ara. Na Is-reli emo dubura atu kasa yewang. NaBenzaminna saisibuna. Na Yuda emo.Na Yuda emora-una atu kasa yewang ara.Na sao tauyao gera maung yero Farisayoemo yero nasani naungwa. 6 Na TuwaBayaura sao tauyao ge eno tau-tatawarenasani Yesura dubu iwo yewang. Saotauyao ge ago nasani etutero naungwaara. 7 Na gitau tani puro naungwa awiyagosinaungwa me nauna, arata tani awiyaago Kristo eno gigiwang piti yena. 8Awiyagege okowata, Tuwa nana Kristo Yesurasusuwa giro baingtiwang amimene naoyero bumuwang awiya daigaitiniya aseronona apakana awiya gosinona piti noiya.Na Kristo iniro baingtari sero nung enonona apakana gigiwang gau ine yenu giroyangduwang ara. 9 Na nuna-una desetitinasani nari sinena. Na sao tauyao ge

Page 294: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

FILIPAI 3:10 291 FILIPAI 4:10dipunasani pewa yero nari sero okowata,Kristo tumo didinasani pewa yero narisero aratapunena. Na tumo diyaore nanaTuwa Bayau mene pasena nana disai aungyaise sinena. 10 Na Kristo giro baingtarisinona. Iropao nuna-una putoung demagiro baingtari sinona. Yaya tauna aunasusuuno nung aune dema yaya tamarisinona. Kotumao puro magayena, kotu-mao dekaongka awiya puro nari sinona.11 Ayero nasani bautunete magayaora atuseka yero iropao awiya tamari sero arata-punona ara.

Tau yero sungno simao panene.12 Na naka natope eyero oko sinena:

Na mena tanona kasa yero simao awiyataungno iwaing tena ayero oko sinena.Arata Yesu Kristo mene na puna, arare nasimao pumari sero supunona. 13-14 Otaomani nana, nane simao tamuwang ayerooko sinona. Eyero gege yero nona: Nonabautara mitiya, awiya nuwegati nasaninona simao gitau mitiya awiya pumarisero diti gitau yero supunona. Simaoawiya eyao era: Tuwa Bayau mene senuYesu Kristo mene name yung uritira yeronoiya. 15 Kotumao nana eyao mitiya,aeno name kotumao tau yaore nonaneamimene deka ayero kotupunasaninanene. Arata niye kotumao zo ewepuro narineya, awiya Tuwa Bayau menekotumao meko ninae awiya niye enokeregai giro baingtarineya. 16 Ararenagibo patiro bumuwangne dekaongkaawiya patiro babanene.

Name uriti napora gerao.17 Otao mani nana, niye apakana tani

nana awiya giro deka ayero nasani ne-upu. Emo ena nao nane yero nona ayeronowa awong awiya gosinasani nao awenanarineya deka ayero teng etutero nasanineupu. 18 Arata emo enana susuwa awiyaniye tugata yero butunona deka ayeronupema zi sinasani dubo minaore tugatayane. Emo witao amimene Kristora ipasao aeno iwo nasani nowa. 19 Emoayao awiya awong kowa iyaore auna geraoyero mitarineya. Awong taungna arata-mao nunae awiya gosinowa tuwa nunaeine noiya. Aune nao meng gao tapunoiyaawiya nasani bowi pasore yero nowa. Taw-ingna nona mene dubo kotumaore nunaetopetiro aung noiya. 20 Arata name menezo uriti napora gerao. Arare Sorao Emonaname Tuwa Yesu Kristo mene uritira

atu wosiro name paise diya mitonane ara.21 Nung emo bauno aune nona apakanaauna putoung awiya puro wosiro nuna-una tera atu gurutu yao auna putoungawiya nuna-una atu mitoiya ara. Putoungamimene taung naname simao aung awiyapuro kapetegai taung nuna ine simaoreyarinenane ara.

4Paulora otao maine auna ge.

1 Otao mani, na niye eno yo apunona.Dubo nana ninae-una atu mitoiya. Niyeawiya ziyo simaora nona nana. Naniye giro aratapunona. Niye Tuwara-una atu desetiro tau yero baingtipu.2 Bauno etobe Yuodiato Sintike kasugaironowato amimene Tuwa eno nasani dubodekaongka yero naetose sinena. 3 Osoremao mani nana me, bauno etobeawiya kora yasese sinena. Noeno okowata,awongto aune Kelemente aune otao maniena awong Bowi Iwaingna buro auna nasoremuwa. Arare yazo nunae awiya naome iwaing auna bukura atu gayao miteyaara.

Yawa yawa yaora ge.4 Niye Tuwa eno nasani yawa yawa

nasani neupu. Na nupema sana nigipu.Yawa yawa yepu. 5 Emo bauno apakanaamimene dubo monone nao ninae awiyagaese. Tuwara kasa yaora be nugu niya.6 Arare nona zo eno kotung-katung okoyae. Nupema nona zo kau yero giroTuwa eno keregairo isa sinasani dangesusuuno sinasani neupu. 7 Ayero yayadubo ozao Tuwa Bayau mene tapunoiya,dubo ozao awiya emora kotumao daigati-noiya, amimene dubo kotumaore ninae pudekaongna gairo diya nai dubo kotumaoreninaemeneKristo Yesura-una atu tau yeromitariniya.

8 Otao mani, ge zo susuuno sane. Naome, naopewayao, etuteronao, nao iwaing-kawaing, nao yazo bowire de ika yao,nao awiya apakana be giti kotupunasanineupu. 9 Na ge sero tugata yero serogipero ayewanggiro baingtiwa, deka ayeronasani neupu. Ayero naya Tuwa Bayaudubo iwaingna maung mene niye aunedema nariniya.

Filipai emomene taungna nona Paulo enopugaiwa nung yawa yawa yena.

10Niye na soremari kotungno yewa tengoko yao yenu giro yangduwa. Ayero yero

Page 295: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

FILIPAI 4:11 292 FILIPAI 4:23nawe nupema na kotungno bayao ninae-una na kora yewa, awiya giro Tuwa enoyawa yawa bainakama nena. Niye nasoremari sero kotupu nasani nauwa, aratadekaongka, nagibo gege kau yero nasaninauwa ara. 11 Na bogamasa nona aenooko sinena. Tani benaung giti nana-una atu kasa noi zuwero urero nasaniaeno dubo oko mininona. 12 Na boga-masa yero naota zamena simenane naoawiya gosinena iwaing gege niya. Nupemana nona minaora zamena-simenane naotadora botiyo tame nao — auna susuwadema gosinena iwaing gege niya. 13 ArareKristo mene putoung na eno pugati noiyaputoung amimene buro apakana awiyayao teng nena.

14 Niye na dubo minaore newanggiro na kora yewa, awiya gigena iwaingniya. 15 Filipai napora emo bauno, niyenigitinowa. Na Bowi Iwaing eno burozayaora bera atu Masedonia provinsduwang be auna atu Yesura dubu enamene tebeba nauwa niye nata na aunedema wina-piti nauwa ara. 16 NaTesalonika nape atu naungwa be aunedema niye taungna nona mene na sorepunasani nauwa ara. 17 Na wau monipumari oko sinena. Aung arauwa. Monipasbukura mitiya auna susumao monikasa yero moni bainakama noiya, dekaayero buro ninae-una me mene TuwaBayaura benaungna atu bainakama yaisesinena. 18Arare nona na pumuwang awiyadaigairo mitiya. Nona na eno pugaiwaawiya Epafodito mene ninae-una atu puroburo pugainu pumuwang, arare zamenasimenane yero nona ara. Niye na eno nonapugaiwa awiya gigiwang zawing iwaingsereyaore Tuwa Bayau eno pugatinowaayero yena. Tuwa Bayau mene zawingayao awiya gosinoi iwaing-kawaing noiya.19 Tuwa Bayau nana nung zamena simenatapunoiya amimene Kristo Yesura iwaingeno niye soreuno nona kau nowa awiyateng pugariniya. 20 Tuwa Bayau Mamananame-una bowi mene mitao gegemitaise. Yore.

Besugaora ge.21Na Kristo Yesura emo bauno apakana

arugatinena, awong awiya sepu nigae. Oraotao mani nana ena na aune dema nowaawong amimene deka ayero niye aru-gatineya. 22 Yesura emo bauno apakanaamimene niye arugatineya. O Sisara emo

dubu amimene niye arugatineya, awiyanigaese sero serota sero neya.

23 Tuwa Yesu Kristora soremao meneninae-una mitaise. Yore.

Page 296: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KOLOSAI 1:1 293 KOLOSAI 1:19

IGI PAULO MENE KOLOSAIEMO ENO GAENAPaulo mene Roma nape atu bunao gare mi-

tasani igi ewiya Tuwara dubu Kolosai nape atunasani nauwa aeno gaena. Gaenu TikikastoOnesimo mene puro bamuwato. Igi ewiyasusuwa eeno gaena: Epafara mene gitau Romanape kasa yero Paulo taungno ge iwao sao emoena Kolosai dubura-una towang atu nasaninauwa auna ungwe yenu giro Paulo mene geiwao nunae puro wosari sero igi ewiya gaena.Ge iwao nunae eyao era: Tuwa Bayau mi-tiya, emo mitenane auna towang atu nonaputoungne, angelota tuwa ena miteya, ararename awong bowi yanene. Nupema, Yesu nungTuwa Bayaura wese. Nung angelo zo ine gege.Nupema, nona minao ena semini nasani taungaingso kapinasani nanenese sao mitiya, ayerosero nauwa. Arare Paulo mene ge iwao nunaeawiya puro wowosinasani Kristo nung nonaapakana auna gitau yao ayero sena ara.

1Na Paulo, Tuwa Bayau mene aratamaonuna-una na Yesu Kristora aposolo pu-gainu nona. Na otao nanameTimoti 2aunedema Kolosai nape atu Tuwara dubu genigao otao mani nanato Kristo aune demasusuuno nowa niye aeno igi ewiya gaeropugatinenato. Tuwa BayauMama nanameauna-una atu bayao monone mene kasayeninae-una gairo mitaise.

Paulo mene awong eno Tuwa Bayau enodange sena.

3-8 Bowi Iwaing awiya ge me susuwareara, arare ge amimene ninae-una atu kasayenu niye nigiro Tuwa Bayaura monoiwaing auna susuwa gigiwa me yenaara. Be auna atu zayero Bowi Iwaingamimene ninae-una atu zapunoi me kasayero bautunoiya. Awiya ninae-una gegeoko, tawing sero deka ayero noiya. Geamimene nona TuwaBayaumene niye enopugari senu tauyenu uritira atu mitoiyaauna susuwa keregainu giro niye KristoYesu tumo didinasani ge nigao otao maniapakana aeno dubora mono pupunowa.Bowi Iwaing awiya buro otao iwaingnanato Epafara nung Kristora soumaniyero ge dipunasani noiya amimene niyegipenu gigiwa ara. Nung deka amimeneninae-una atu Oweno mene dubora monotauna auna ge ungwe nato eno yena.Arare nato ge ninae ayero nigiro niye enoisa sinasani Tuwa naname Yesu Kristora

Maung Tuwa Bayau aeno dange sinonatoara.

Tuwa Bayau mene putoung awong enopugai tau yaese Paulo mene isa sena.

9 Arare nato ge ungwe ninae nigiroaune zayero niye dubore kotumaore meneTuwa Bayaura aratamao nigaese, o ko-tumaore nigaore Oweno mene tapunoiyaamimene ninae-una be bumaise isa serobutunonato ara. 10 Tuwa mene niye enoayero yai aune Tuwara nagibo nanenesesao auna teng narineya. Ayero nayaTuwa mene gai iwaing yariniya. Nu-pema soremao buro benaung giti mi-tiya awiya nasani auna me tamarineya.Ayero nasani Tuwa Bayaura susuwa ni-giro bautunasani narineya. 11 Nato niyeeno isa sinasani Tuwa Bayaura putoungbainakama amimene niye inai doperoputoung baina puro naya yaya benaunggiti awiya witi ninae tame yai niye iyangoko yao tau yaese isa sinonato. Niyetau yero yo amao aung yaya dipunasaniyawa yawa yaese sero isa sinonato ara.12Mama naname nung nona name eno pu-gari sero pugainuwaegaora atu nung aunedema mitoiya, awiya dubu nuna nanametopetanenese sero kora yena ara. Ararenung bowi yaese sero isa sinonato. 13TuwaBayau nung name mumena maung aunaputoungna atu sorero puro Mani bouwanuna auna putoungna pugaina. 14 Maninuna amimene name pasenana bunaoraatu besena ara. Awiya pasena nanamedisena arauwa.

Kristora nao burore.15 Kristo nung awiya Tuwa Bayau

pungyao auna ititi ara. Nung nonaapakana oko kasa yaore nasani nauna.Arare nung nona apakana auna gitau yaoyero noiya. 16Yao nuna-una nona apakanauritira ta tawingna atu mitoiya awiya kasayero aung yena — nona gaore oko gaore,angelo witaore wosaore — awiya apakanadeka ayero putoung nuna-una atu geraonuna yero kasa yena ara. 17 Nung nonaapakana oko kasa yaore nasani nauna.Nupema nona apakana awiya putoungnuna-una mitasani butunoiya. 18 Nungdubu nuna auna gitau ato ine yero noiya.Dubu nuna awiya te-wawong taung ipurenuna ara. Nung dubu nuna-una susuwa.Nung magayaora atu gitau yero iropuna.Ayero nasani nona apakana auna gitauyao yena. 19 Tuwa Bayau nung naore

Page 297: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KOLOSAI 1:20 294 KOLOSAI 2:12putoungnenuna awiyaMani nuna-una atubeburo mitaise niginu teng yena. 20Ayeronona apakana uritira ta tawingna awiyaMani nuna-una burora nung aune demaotao-gamao yaese sero senu Mani nuna ipasaora atu yu nuna mene nagibo tauna,ayero Tuwa Bayau aune otao yewa ara.

21 Niye gitau nibamu Tuwa Bayau auneoko tairo nao akepari yero nasani tanimemeko-mameko benaung giti awiyanasani nung iwo nasani nauwa. 22 ArataKristo tawing taung puro kasa yeromagayenumagayao nunamene niye TuwaBayau aune dema susuunu otao yero nowaara. Nung niye puro pu Tuwa Bayaurabenaungna gai dubo pewayero ge aung opasena aung kasa yero naese ayero yena.23 Arare niye Bowi Iwaing nigiro tumodiwa, tumo diyao amaze besao eno, inirotaka sinasani tau yero dodopinasani iyangoko yae. Bowi Iwaing awiya emo serotawing sero baungna ara. Na Paulo, naauna buro-mani nona arauwa.

Paulo nung Yesura dubu sorepunasaninauna.

24Na niye eno yaya-biyaya tame nasaninupema yawa yawa dema yero nona. Kris-tora dubu awiya te-wawong taung ipurenuna ara. Ararenungdubununa enoyaya-biyaya tauna, yaya auna agewa awiya okoaung yao ka atu mitoiya, arare na taungaingso nana mene yaya agewa amaze di-ungno besugatinena. 25Tuwa Bayau meneniye eno na Yesura dubu auna buro-manipugainu nona. Na ge nuna gipinasanikeregairo baingtanese sena ara. 26 Gesero gipinona awiya bui nuna pungyaoara. Gitau ge auna susuwa awiya pungyaomitaunu oko nigao nasani nauwa ara.Arata be yeme eune nung dubu nunaname eno keregaina ara. 27 Bui nunapungyao amimene wori kerero emo Yudaokora-una atu zapunasani ewezo kasa yeronoiya, awiya Tuwa Bayau mene ge emodubu nuna eno sero keregatiniya. Buirasusuwa eyao era: Kristo dubo ninae-una atu noiya, aeno niye Tuwa Bayaurasimao waegaore topetarineya. 28 Ararenae Kristora susuwa keregairo sinasaniemo bauno apakana tugata yero nonane.Ayero nasani wini ge sinasani nigao be-naung giti puro yero nasani emo baunoapakana aeno gipinonane. Awiya emobauno apakana Kristora-una susuuno emobauno me yaya aune nuna-una nugu atu

gurutu yari sero ayero nonane. 29Putoungnuna me na sorepunoi aune buro awiyaputoung bainane tau-tataware yero yeronona ara.

2Kristora susuwa nigiro baingtiro aune ge

iwao awang sanene.1 Eyero sana nigipu. Niye Kolosai emo

bauno aune Leodisia emo bauno aune emobauno ena benaung nana oko gao nowa,na niye eno buro bainakama yero nona.2 Niye dubora mono wina-pung nasanidubo dekaongka yero tau yero naese burobainakama nona. Tuwa Bayaura bui awiyawau me ara. Arare niye wau awiyapuro naese buro bainakama nona. TuwaBayaura bui awiya Kristo ara. 3 KristoYesura una atu nigao kotumaore apakanaamimene nuna-una atu beburo mitoiya.

4 Zo mene niye etegati nasani duboninae sisigao eno, ge awiya sinena ara.5 Na niye yangdoro etu nona arata ko-tumao nana awiya ninae-una atu mi-toiya. Nupema niye tumo diyaora atudubo dekaongka yero tairo nowa giro dubonana yawa yawa yero noiya ara.

Nao me topetari sero Kristo aune dematairo nanene.

6 Niye Kristo Yesu mene Tuwa ninaeyaise pumuwa, arare nung aune taironeupu. 7 Ayero nasani nuna-una atutatai pugairo aune nao iwaing nuna-unaatu butunoiya awiya pungpu. Nupematumo diyaora nagibo niye eno sero giperoyewangne awiya patiro tau yepu. Ayeronasani Tuwa Bayau bowi yao awiya ninae-una be buro zapunai nae.

8 Zo mene emora bera ge iwao gesinasani dubo ninae sisigao eno, umoyero baingtipu. Ge ayao awiya Kristora-una atu oko butunoiya. Ge awiya aya-ewowora ge gege, nupema iwaera unaatu butunoi sinowa ara. 9 Tuwa Bayaurasusuwa apakana awiya teng Kristora-unaatu beburo mitiya. 10Nune angelo witaorewosaore auna tame ara. Arare Tuwa Bayaumene niye nuna-una susuunu niye naome topetiwa. 11 Nuna-una susuuno za-wangne yewa. Zawangne yewa awiya wa-wong mene taung aingso kapinowa aunazawang okowata, nao ninae matu amazeTuwa Bayau mene dutugairo yangdoronao sekawa wosogainu puro Kristora za-wang yao dubu nuna yewa ara. 12 Zawang

Page 298: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KOLOSAI 2:13 295 KOLOSAI 3:9-10yao dubu nuna yaese ge ou suwewa ma-gayao nuna aune mutao nuna aune aunasusuwa. 13Niye emo Yuda oko mene gitautaung aingso kapao aung nasani pasenatebe-tabe nasani nauwa amimene nao meaung emomagayao ine yero nasani nauwaara. Ayero nawe duwa Tuwa Bayau nungpasena naname doro niye Kristo aunedema uwenu seka yewa. 14 Sao tauyaoge dao naname papiara denero gayaoamimene name gera pugati nasani ge buroyanenese sinauna awiya Yesu i pasaoramaganenu Tuwa Bayau mene papia awiyakerenu aung yena. 15 Ayero nasani angelomeko iwaere auna putoung nunae awiya ipasao mene puro wosiro baingtiro susuwanunae pu daung gaina. Ayero nasani iworage mene iwo ena bunero izero nowa ayaoine nung awong bunero puro ang nasaniemo baunona benaungna atu izena ara.

Name Kristo aune dema magayewangneayero niya.

16 Susuwa ayero mitiya, arare emo zomene “niye wo mare emaze semini nasanineupu, nupema dawangta ino o Sandeeune oregati nasani neupu,” ayero sai niyege nuna oko diungpu. 17Nona ayao awiyaetotoma gege ara. Nona me ago kasayari nena auna etotoma nuna amimenegitau buna ara. Auna me awiya Kristora-una atu kasa yena mitiya era. 18 Emoena mene dubo nunae puro wosiro eyerosaya oko nigae, “Nae atiyo yero noname susuware gosinonane, arare nae niyedaigairo emo baina yero nonane.” Emoayero sinowa amimene nao matura kotu-mao puro nasani taung nunae tebeba purowiwitinowa. 19 Awong amimene gitauyao naname Kristo awiya oko iniro takasi-nowa. Nung awiya gitau yao naname,ora namemene zo te-wawong taung ipurenuna ara. Arare gitau yao amimene te-wawong taung ipure awiya diya noi te-wawong taung ipure awiya tau noiya.Mugo urore mene te-wawong taung ipureawiya susuuno pu dekaongna gatinoi auneTuwa Bayau gigina auna teng bairo tauyaore putoungne kasa yero noiya ara.

20 Niye Kristora magayao auna susupunasani nung aune dema maga yaine yerotawingna iwae auna bunao kapewa aungyena. Arare niye noeno tawingna etu napomera nasani yaine yero nowi? Niye noenosao tauyao ge ewiya dipunowi? 21 “Okoinase! Oko miniro gase! Oko ding yase!”

22 Sao tauyao ge amimene tawingna nonapuro yero nonane mena aung yero noiyaaeno gege sinoiya. Sao tauyao ge awiyaemora kotumao mene sero gipero nowaara. 23 Sao tauyao ge eyao awiya soremaobaina ayero sero emo bauno mene gosi-nowa me yero noiya ara. Bowi yaora yo-uwaota seminiro nasani taung aingso purowosao auna ge soreuno yero noiya ayerosero nowa, arata aung ara. Sao tauyao geeyao amimene nao matura dubo-dubo yaoawiya gazao ine teng oko arauwa.

3Nona me ika atu mitoiya awiya pari

putoung yanene.1 Niye Tuwa Bayau mene Kristo aune

dema magayaora atu uwenu iropuro naome pumuwa. Aeno nao mera nona ika uri-tira atumitiya awiya pumari sero putoungnasani neupu. Uritira atu Kristo meneTuwa yero Tuwa Bayaura wawong meraatu adungno mitoiya. 2 Dubo kotumaoreninae awiya nona tawingna mitiya aunaokowata, nona ika uritira atu mitiya aunapugaipu mitae. 3 Niye magayewa ayeroniya. Arata nao ninae sekawa awiyadaung mokera oko mitiya. Kristo nungnaonuna sekawa awiya TuwaBayaura-unaatu pupunoiya deka ayero niye nao ninaesekawa awiya Kristora-una atu pupunowa.4 Nete Kristo nung naora maung nanamemene kasa daung yai aune niye deka ayeronung aune dema simao waegaore nunaaune dema kasa daung yarineya.

Nao matu doro nao seka puro nanene.5 Arare tawingna nao matu auna dubo-

dubo yao noyao benaung giti ninae-unamitiya awiya augaipu aung yore yae. Naoeyao eno sinena: Kumayao, tanimeko yao,taungna dubo-dubo meko yao, nona mekoeno dubo-dubo yao, wau moni eno dubo-dubo yao. Wau moni eno dubo-dubo yeronowa awiya tuwa etegao bowi nowa ayeroniya ara. 6Nao ayao eno Tuwa Bayaumenege dao emo bauno apakana auna abenapugariniya. 7 Gitau otu niye deka ayeronao ayao nasani nauwa. 8 Arata yememene zo niye nao ewiya apakana yangdorobaingtipu: Be dung yao, tini kapao, otaoeno kotumao meko puro nao, emo zorayazo puro wosao, ge memeko-mamekosao. Nao ayao awiya apakana yangdoroaung yore-yare yepu. 9-10 Niye nao matuninae aune tani-butani mamatu awiya

Page 299: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KOLOSAI 3:11 296 KOLOSAI 4:6taungwori aso ine yero dudutugairo yang-doro nao sekawa ninae taung wori sekawaine awiyawosogaiwa ara. Arare otao ninaeeno ge iwao ge oko sepu. Nao sekawaawiya Tuwa Bayau mene tauna ara. Ayeroyero name susuwa nuna giro baingtironung ine yanenese nao sekawa awiya koranoiya. 11 Name nao sekawa puro nonane,arare naname una atu gausero nao awiyaaung yena ara. Emo dubu giti — emo Yudaoko aune Yuda emo, o emo taung aingsokapao aune taung aingso oko kapao aune,o wito emo aune eu emo, o souyao emoaune emo bunao aung — emo dubu gitiamaze Kristo mene name apakana aunagitau yao naname yero naname-una atunoiya arauwa.

Uritira gera nao auna ge.12 Niye awiya Tuwa Bayaura gegeregao

dubu ara. Nung nuka nutope niye enodubora mono pupunasani dubu nunayaese yangtaka-betaka yero pungna.Arare niye tani eyao amaze taung worisekawa ine yero wosogairo puro neupu:Ao-diyao, mono iwaing pumaore, dubopuro wosao, yo-ozaore, wina-de yao aung.13 Niye eno nao meko yaya abena ge okosae. Ora ninae-una towang atu ge kasayai giro ge awiya dopu aung yae. Tuwamene pasena ninae yangduna deka ayeropasena wina-yangdopu. 14Ayero yero taniiwawaing auna tame dubora mono puronaya amimene tani iwawaing awiya pudekaongna gai iwaing yariniya. 15 Niyemono dubo-ozaore Kristomene puro bunaawiya puro naese Tuwa Bayau mene niyeyau sero pu dekaongna gainu te-wawongtaung ipure dekaongka ine yero nowa ara.Arare mono dubo-ozaore amimene duboninae diya yaise. Niye Tuwa Bayau enodange sinasani neupu. 16Kristora ge meneninae-una towang atu waegaise. Niyekotumao baina puro nasani otao manieno wina-gipe nasani wina-sorema yepu.Ayero yero dubora kotumao mene TuwaBayau eno dange sinasani yere noyaobenaung giti — Sam aune yere ena aunezebuye Owenomene niye eno pugatinoiya— yere amaze dubore kotumaore menegapunasani neupu. 17 Niye ge menetawawong mene nona apakana yari yerogiro Tuwa Yesura-una atu desetiro auneyepu. Ayero nasani Tuwa Bayau Maungeno dange sinasani neupu.

Yu arore ai maung aune mani awiso aunage.

18 O mani bauno, niye ibono ninae-unage dipunasani neupu. Tuwara gegeregaomene ayero yaya teng yariniya.

19 O mani emo, niye angsi ninae enodubora mono pungpu. Tini kapao awongeno oko pumae.

20 O mani baunodidi emodidire, niye aimaungna ge saya teng diungpu. Ayeroyaya Tuwa mene gai iwaing yariniya.

21 O mamono, mani awiso ninae dungyero yauwa yao eno, niye yo dubo nunaeoko uwae.

Soumani aune emo tuwa auna ge.22 O soumani, niye tawingna emo tuwa

ninae-una ge diungno baingtipu. Awongniye anuwing naya be aune gege buro okoyae. Awong mene niye giro iwaing ayerosaese gege oko yae. Niye Tuwa nanameawang nasani awong eno kotumao iwaingpupunasani awong sou yepu. 23 Buro ni-nae apakana yarineya awiya emo eno oko,Tuwa eno yero dubo eo yaore yepu. 24 Souburo nunae yero nasani eyero kotungpu:Niye Tuwa Kristo sou nowa, arare nungnona dubu nuna eno pugari sero soseropugainu mitoiya, awiya buro ninae-unaabena sero niye eno pugariniya. 25 TuwaBayaumenename zowitao zowosao ayerooko gosinoiya. Arare zo nung buro nunayai meko yariniya, awiya nung deka abenameko pariniya.

41 Emo tuwa, niye soumani ninae teng

kora yero baingtiro neupu. Noenooko, Tuwa ninae uritira atu nasani niyeanuwing noiya, awiya gosinowa.

Wini ge ena.2Niye tau yero isa sinasani neupu. Dubo

diti ninae seka mitai isa sinasani TuwaBayau eno dange sinasani neupu. 3 Ayeronasani nae eno dema isa saya Tuwa Bayaumene nagibo nanae tamai Kristora BowiIwaing kereganene. Ge aeno na bunaoramitona era. 4 Isa mene na soremaya na geawiya kere daung gairo sana teng yae.

5Digara towang atunasani etutero kotu-maore neupu. Ayero nasani bowi ge saorabe oko daigae. 6Ge ungwe ninae iwawainggege nasani neupu. Ayero nasani emora geeyaota ayao sarineya auna abena kapete-gari sero nete putoung oko kau yarineya.

Page 300: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KOLOSAI 4:7 297 KOLOSAI 4:18Paulo mene Tikikasto Onesimo iyengtinu

bamuwato.7 Ge ungwe awiya Tikikas mene niye

eno yariniya. Nung ge nigao otao nanamege dimaore, nung na sorepunoiya. Nu-pema nung Tuwara buro-mani ara. 8Nungamimene nao nanae-una ge ungwe yeronasani niye inai dopaese ninae-una pu-gena butuniya ara. 9 Onesimo mene nungaune dema butuniya. Nung ge nigao otaonaname iwaing o nung dubu nika ninaenibamu ara. Awongto tani nanae-una atukasa yena auna ge ungwe sero aung yayatogarineya.

Paulo mene Kolosai emo bauno arugaina.10-11 Bunao emo otao nana Aristako,

aune Banabara meto Mak, aune Yesu yazonuna zo Zastas, awong amimene niye aru-gatineya. Mak nung aeno ge gitau eyerosewang gigiwa: “Ninae-una buro kasa yaigiro otao yepu.” Yuda emo awong etamaamimene gege Tuwa Bayaura burora nasorepunowa dubo nana iwaing noiya.

12 Napo nika ninae-una emo zo yazonuna Epafara, nung Kristora buro-mani,amimene niye arugatiniya. Nung niye enoisa sinasani niye tau yero Tuwa Bayaurabera ge teng dipunasani aratamao nunagiro baingtiro naese be giti isa mene niyesorepunoiya. 13 Na susuwa nuna gosi-nona. Nung niye aune Leodisia napoaune Hirapolis napo auna emo baunoapakana aeno buro maingkoka oko, burobainakama noiya. 14 Luka dokta nanaeiwaing auneDimas awongto amimeneniyearugatineyato.

15 Na ge nigao otao mani nana Leo-disia nape atu nowa aune bauno Nimfa,aune Yesura dubu nuna-una atu augati-nowa awong awiya arugatinena, awiyasepu nigae. 16 Igi ewiya zazagaya emobauno nigiro aung yaya aune pugayabaung Leodisia nape yai dubu omimenezazagarineya. Ora igi zo gaero awongeno pugaingwa awiya deka ayero niye enopugaese niye zazagairo gae. 17Niye Akipoeno eyero tugata yepu nigae: Tuwara buronung eno pugao awiya kora-makora yerobesugaise. Agewa zo oko yangduwaise.

18 Na naka natope yazo nana-una oweewiya wawong nanamene gainena era. NaPaulo. Bunao emo na kotungpu.

Tuwara soremao mene ninae-una atumitaise.

Page 301: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 TESALONIKA 1:1 298 1 TESALONIKA 2:7

IGI NAMBA WAN PAULOMENE TESALONIKA EMODUBU ENO GAENAPaulo mene Korinti nape atu nasani igi

ewiya Tuwara dubu Tesalonika nape atunasani nauwa aeno gaena. Nung gitau Tesa-lonika nape atu nasani nauna. Nung igi ewiyasusuwa eyao eno gaena: Yuda emo ena meneTuwara dubu eno iwo nasani nao meko awongeno yero nasani nauwa, aeno tauyero dopaesesero igi ewiya awong eno gaena. Nupema Yesumene kapete gairo bariniya, auna ge ena demasusuuno gaena.

Paulo mene isa sinasani awong kotungnogiro Tuwa Bayau eno dange sena.

1 Na Paulo aune Siluano aune Timotiamimene niye Tesalonika napo ge nigaodubu aeno igi ewiya gainenane. NiyeTuwa Bayau Mama aune Tuwa nanameYesu Kristora emo dubu yero nowa. Bayaomonone mene kasaye ninae-una gairo mi-taise.

2Nae be giti niye eno yero nasani TuwaBayau eno dange sinonane. Ayero nasaniisa saora bera atu niye apakana aeno isasinonane. 3 Tumo diyao ninae mene yeronoi buro me nowa. Nupema dubora monopumao auna buro yero nowa. Aune Tuwananame Yesu Kristo be giti tumo didi-nasani tau yero nowa. Aeno dubo nanaemene Tuwa Bayau Mama naname-una be-naungna tani awiya mena ozaung-zaungkotungnonung eno sinonane. 4Otaomani,niye Tuwa Bayaura yo diyang. Nae eyerogosinonane: Tuwa Bayau mene niye enodubora mono pupunasani niye yangta-gairo puna ara. 5 Ayero gosinenane awiyanoeno okowata, nae Bowi Iwaing puroburo ge mene gege okowata, putoungneOwenone dubo eo yaore mene sewangneara. Be nae ninae-una atu naungwaneaune nae niye kotungno giro tani ena yeronaungwane gosinauwa ara. 6Giro niye naeago yewa. Nae ago nasani Tuwa demaago nasani nauwa nowa. Ayero nasaniuritira ge awiya puro pu dube gaiwa enamene niye iwo yero yewa dubomininasaniOwenona yawa yawa yao aune nasaninauwa ara. 7Niye ayero nasani Masedoniaaune Akaya provinsra ge nigao dubu aunagitau yao yero susuwa gipewa ara.

Tesalonika emora-una atu Tuwara gemene teng yena.

8 Ninae-una atu Tuwara ge mene tengyero bautunasani Masedonia aune Akayaprovinsra kasa yena. Awiya gege okowata,niye Tuwa Bayau tumo diwa auna bowiawiya napo sero baungnu nigiro aungyewa, arare nae bowi awiya nupema saoine teng oko nenane. 9 Awong nukanuyetope ninae-una atu buro yewangneme yena auna ge sinowa. Ayero yeroniye tuwa etegao pu bautara gairo Tuwame naore auna-una baungno nung souyero nowa, ayero sinowa ara. 10 Ayerosinasani niye Tuwa Bayaura Mani uritiraatu wosai gari sero kora yero diya mitowa,ayero sero nowa. Nung magayenu TuwaBayau mene magayaora atu uwenu irop-una. Na Yesu eno sinena. Nung amimenebe Tuwa Bayau mene name awega-ziwegayero abena pugariniya be aunenameTuwaBayaura tini kapaora atu sorariniya.

2Paulo nung Tuwa mene gai iwaing yaise

auna gege sena.1 Otao mani nana, ninae-una atu kasa

yero buro yewangne buro awiya me aungoko yena auna susuwa awiya niye nikaniyetope gosineya. 2 Gitau nae ninae-una atu oko kasa yaore Filipai nape atuawong nae dero gona yewa awiya nigiti-nowa. Ayero yewa, arata saineba, oko ture-wangne. Aung ara. Tuwa naname menenae soreuno putoung pugainu tau yeroninae-una buro yaya tapunasani TuwaBayaura Bowi Iwaing awiya sero kere-gaingwane ara. 3 Dawong gayao ge se-wangne auna susuwa awiya ge iwao saoraatu oko mitiya. Niye pasena yaese okosewangne. Niye etegari oko yewangne.4 Tuwa Bayau mene nae giginu teng yenugiro Bowi Iwaing sero sero yanenese senaauna teng sinonane. Emo mene nae gayaiwaing yao auna okowata, Tuwa Bayaunung dubo gaora maung mene nae gaiiwaing yari aeno gege sinonane. 5 Niyenae gosinowa. Nae dawong gayao ge zoniye eno oko sewangne. Nupema uri-tira gera desetiro wau moni eno zo okoyewangne, awiya Tuwa Bayau mene nig-itini aune sinena. 6 Ninaeta emo enamene nae bowi yaese oko sewangne. NaeKristora aposolo yero nonane, arare naeninae-una atu emo babuze yero mitasaniniye yanakana dedunasani kora yananeteng yatiya. Arata saineba, ayero okoyewangne. 7Aung arauwa. Bauno zomene

Page 302: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 TESALONIKA 2:8 299 1 TESALONIKA 3:6mani nuna zo kora noiya aine nae ninae-una atu etutero naungwane ara. 8 Duboramono nanae mene ninae-una mitauna,arare Tuwa Bayaura Bowi Iwaing niye enotugata yao awiya gege okowata, niye enoyero nao nanae gerayao auna dema eoyewangne. Awiya dubo nanae mene niyeeno yena aeno ayero yewangne.

Paulo mene maung nunae ine yero uritirage gipena.

9 Otao mani, gitau otu nae ninae-inaatu nasani taungna nona eno buro bainaniye eno pugonine sero, nae pingne iyaretaungna buro dema kokoniyao nibamunasani dopewangne. Ayero nasani TuwaBayaura Bowi Iwaing niye eno sewangne,awiya niye kotupunowita? 10 Nae daungmokera atu etutero pewayero pasena aungnasani ge nigao dubu niye eno tani enayewangne. Auna niye aune Tuwa Bayauaune amimene susuwa nanae nigitinowa.11 Ayero yero eyero gosinowa. Mama zomene mani awiso nuna eno yero noiyaaine nanae niye eno deka ayero yewangne.Nae niye dekaong dekaong aeno wini geaune ato sao ge ena aune awiya sinaung-wane. Nae ge eyero sinasani niye enosewangne: 12TuwaBayaumenenaponunaaune simao nuna aune auna maung yaesesero niye yau sinoiya, aeno niye nao nunaauna teng neupu.

Uritira ge nigitinewa iwo kasa yena.13 Nae Tuwa Bayaura ge sewangne

nigiwa emora ge ine oko yena. Ge awiyaTuwa Bayaura ge me ayero sero puro pudube gaiwa. Ge awiya Tuwa Bayaura gemeara. Ge awiya ge nigao dubu ninae-una atuburo yero noiya. Aeno nae be giti TuwaBayau eno dange sero nung bowi yerononane. 14Otao mani nana, Tuwa Bayauradubu Kristo Yesura yazo nigiti nasani Yu-daya tawingna atu nowa aine niye ara.Awong eno yewa deka ayero niye enoyewa. Awong Yuda emo mene dewa taungyaya tamuwa, deka aine otao mani ninaeena mene niye dewa taung yaya tamuwaara. 15 Yuda emo awong Tuwa Yesu auneporofete dewa magayewa. Ayero yero naedema dero tunero ayewa. Awong emodubu giti awiya iwo nasani nowa. Ayeronowa Tuwa Bayau mene awong gosinoimeko yero noiya ara. 16 Ayero emo Yudaoko eno ge sanane nigaya Tuwa Bayaumene awong kora yao eno, nagibo nanaegazari yero nowa. Awong ayero yerota

yero ayero nasani naomeko daigairo naweduwa pasena nunae mene witao yenu giroTuwa Bayaura tini kapao nunae-una kasayena ara.

Paulo nung awong eno yawa yawa yena.17 Otao mani, nae niye yangduwangne,

arata dubo mene oko duwangne. Taungmene gege yangduwangne. Be maingkokagege bogamasa ine yero nawe benaungninae nupema gari ara tapunasani nu-pema tera ninae-una kapetegairo bari seronasani naungwane. 18 Buro niye garisewangne. Na Paulo naka natope oza-ungzaung bari yewang Sanda mene nanagibo gazinauna. 19 Niye gari sero arat-apunonane awiya susuwa euna. Tuwananame Yesu kasa yariniya be aune nonanomi mene buro nanae auna me, o yawabowire nanae, o simao nanae, yarinei?Niye amimene yarineya. 20 Arare niyeamimene yazo bowire nanae, nupemayawa yawa yao nanae yarineya.

3Paulo nung awong eno kotung-katung

yero Timoti iyengtinu baungna.1 Na niye eno dubo nana mene

aratapunawe giro na saineba sero nanata Atens nape atu nasani 2 Timotiiyengtiwang ninae-una buna. Nung otaonaname. Nung Tuwa Bayaura buro-maniyero nasani Kristora Bowi Iwaing sinoiyaamimene ninae-una buro tumo diyaoninae eno niye soremai tau yaese seroiyengtiwang buna. 3 Niye zini tame atunasani tumo diyao ninae besowi seroayero yewang. Niye nigitinowa. Nameawiya zini tame atu nanenese sao mitiya.4 Arare nae gitau ninae-una towangatu nasani ge eyero sewangne, “Nameyaya tamanenese sao mitiya.” Ararege awiya me yena, awiya nigitinowa.5 Arare etegaora maung mene niye purowosinu buro nana-una me aung yenutaayero sero kotung-katung yero giro emoamimene tumo diyao ninae-una susuwagaise sewang buna ara.

Timoti mene kapetegairo buro ge ungweyena.

6 Arare Timoti kapetegairo buro tumodiyao aune dubora mono pumao ninaeauna bowi iwaing sena. Ayero niye naekotupunowa aune nae niye gari sinonaneniye deka ayero nae gari sinowa, ge awiyaapakana nae eno sero aung yena ara.

Page 303: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 TESALONIKA 3:7 300 1 TESALONIKA 4:187Otaomani, nae zininemoko yayaremenepuro wosiro baingtinu nawe duwangnetumo diyao ninae-una ge awiya puro burosenu ge amimene dubo nanae kora yenuiwaing yero baingtina ara. 8Niye Tuwara-una atu desetiro tau yero nowa awiya gosi-nasani dubo nanae yawa yawa niya ara.

Uritira ge nunae-una atu kasa yerobaingtiro mitaise Paulo mene isa sena.

9 Nae niye eno kotungno Tuwa Bayaunaname-una benaungna atu yawa yawayero nonane, aeno nae Tuwa Bayau enodange nono yero sanane teng yariniye?10 Nae ninae-una buro wina-gi yero geenamiteya awiya susumanane tumo diyaoninae tau yaise sero pingne iyare isasinonane. 11 Mama naname Tuwa Bayauaune Tuwa naname Yesu nung nutopenagibo yai aune ninae-una barinenane.12 Ninae-una atu awiya Tuwa mene dub-ora mono ninae uwai emo ena aune onika niyetope dubora mono wina-pungyepu. Nanae niye eno yero nonanedeka ayero yepu. 13 Ayero yaya TuwaBayau mene dubo ninae inai tau yai Tuwananame Yesu dang dubu nuna aune kasayai aune niye Mama naname Tuwa Bayauaunabenaungna atupasena aungpewayaodoparineya.

4Dubo beingtire nao okowata, pewayero

nao.1 Otao mani nana, na Tuwa Yesu eno

yero niye eno ge ewiya sinasani ge osinazo eyero sana nigipu. Uritira gera naoninaemene TuwaBayau otao yaise susuwasero gipero ayewangne, dekaongka aunagege iwaing nowa. Arata nao awiya tautataware yero naese sinenane. 2 TuwaYesura berawini ge serota sero ayewangneawiya oko kau nowa. 3 Tuwa Bayaunung eyero sinoiya, “Dubo pewayaoreneupu.” Pewayero naora susuwa eyaoara: Kuma yao duwaese. 4 Ninae-unaatu mani seka ena awong bauno atariyero giro awong tani iwaing pewayao emobaunona benaungna atu nowa amimenebauno ataese. 5 Dubo-dubo nasani ataoawiya emo diga Tuwa Bayau oko gaoyero nowa amimene ayero nowa. 6 Zomene gazao ge awiya yau seuno otaonuna-una bauno ugaing oko yaise. Tuwanung nona auna abena pugairo aungyariniya. Nae ge awiya gitau yemaoko

mena niye eno sero gipero ayewangneara. 7 Name dubo beingtire naneneseokowata, dubo pewayaore nanenese TuwaBayau mene name yau sena. 8 Arare zomenege awiya awang sariniya, awiyanungamimene emora ge okowata, Tuwa Bayaunung Oweno nuna niye eno pugatinoipupunowa auna ge awang sariniya.

Dubo bayaore nasani buro tau-tatawareyero yao.

9Niye ge nigao mene dubo mene monowina-pung yaese noeno aune yanakanasarinenine? Tuwa Bayau nung nukanutope dubora mono wina-pung yaesesusuwa sero gipero ayena ara. 10 Ayeroyenu niye Masedonia provinsra napo seroge nigao atu nowa awong dubora monopupunasani nowa. Arata saineba. Nu-pema seka susuuno kasa yaise sinenane.11Anasani ge zo eyero serota sero nenane.Niye dubo monone neupu. Nona ninaegege diya yepu. Wawong mene buro yeropuro mininasani neupu. 12 Ayero naesesewangne, noeno okowata, niye ayeronasani digara benaungna dora botiyo aungkara naya gaya iwaing yaise.

Yesu kasa yaora be nuna auna ge.13 Otao mani, niye mamagayao ninae-

una susuwa kau yero diga emo tumo diyaoaung amimene dubo gazinoi zi saore yoamaore yero nowa niye ayero yao enosanane nigipu. 14 Name Yesu magayeroiropuna ge awiya iniro taka sero nonane.Arare deka ayero ge ewiya ganane meyae. Yesu tumo diro nema mamagayeronowa awong awiya TuwaBayaumeneYesuaune dema puro bariniya. 15 Arata zoawiya Tuwara bera ge awiya niye enosanane. Tawingna etu mitanane Tuwakasa yai aune name mamagayao awongawiya daigao ine teng oko. 16 Noenookowata, Tuwa Bayaura ge bewing torekasanai aune angelora gitau yao ge sinaibe aune Tuwa nuka nune uritira atuwosariniya. Wosai Kristo tumo dironawe mamagayewa awong amimene gi-tau iropari neya. 17 Iropaya seka ne-nane amimene awong aune dema bau-tunanane bereze mene name mena purowitai towang atu Tuwa tamari nenane.Ayero yero Tuwa aune dema mitao gegemitari nenane. 18 Arare niye ge awiyaotao mani aune sero nigiro nasani winasoreung nasani dubo monone neupu.

Page 304: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 TESALONIKA 5:1 301 1 TESALONIKA 5:285

Tuwa kasa yaora be oko gosinenane, aenokora-makora nasani mitanene.

1Benazi o tani no kasa yai aune ge awiyame yariniye? Awiya niye eno sanane gaesesao awiya oko mitiya. 2Niye nika niyetopeeyero giro baingtitinowa. Ugaing yao emomene pingne kasa yero nowa, deka ayeroTuwara be bariniya. 3 Arare emo mene,“Mono bago baina mitiya, arare iwaingmitenane,” ayero sinasani naya aune sisi-gaora nona amimene nunae-una menakasa yariniya. Awiya bauno mesare menemani pari nasani yaya tapunowa deka ainesisigaora nona amimene emora-una atukasa yariniya. Nona ayero nunae-unamena kasa yai nono nono yero daigarinei?Daigao ine oko mitiya. 4 Arata niye menezo mumena atu oko nowa, arare Tuwarabe mene ugaing yao emo ine yero menakasa yaiwawong di oko gamarineya. 5Niyewaegaora o iyara dubu yero nowa. Niyepingna tamumena dubu okowa. 6Emo enamene auriti awinowa, aine yero name au-riti oko awanene. Name umo nasani dubokora nasani nanene. 7 Name gosinonane.Auriti awinao awong awiya pingne au-riti awinowa. Nupema ou miniro daunowa awong awiya pingne ou miniro dauyero nowa. 8 Waegaora dubu name kora-makora nasani mitanene. Ayero nasanitumo diyaore arita dubo monone menebemi naname yaise, nupema Tuwa Bayaumene name mekora atu soraise tumodidinonane tumo diyao amimene ziyorakopeti tau yaonanameyaise. 9TuwaBayaunung dubo meko nuna-una me pumane-nese okowata, Tuwa naname Yesu Kristomene name soraise sinoiya. 10 Nungamimene name eno magayena. Ararenung bariniya be aune name magayerotaseka nasani nung aune dema tairo nane-nese ayero yena ara. 11 Arare niye nikaniyetope kora yao ge wina-se yero dubowina-ini nowa tau yero noiya, deka ayeronasani neupu.

Gitau yao sou nasani emo ena demasouyao.

12 Otao mani, emo ninae-una atuTuwara buro eno taung dedunasani niyegitau yero nowa, arita emo Tuwara gesero gipero ayero nowa, awong awiyasou yaese sinenane. 13 Awong buro ayeroyero nowa aeno awong eno dubora monopungpu. Niye awong gipu witao yai mono

wina-pung nasani nae. 14 Otao mani, naniye dawong gaero sana nigipu. Emobauno tebe-tabe yero nowa awong awiyage gipepu. Emo bauno kotung-katungnasani nowa awiya kora yepu. Emo baunotumo diyao maingkoka gege puro nowaawiya soreungpu. Ayero yero emo baunoapakana aune dema dubo ozaore neupu.15 Zo mene ning eno meko yai abena nungeno meko oko yase. Abena yaora taniawiya ninae-inamitao eno, niye diya yepu.Nika niyetope wina-kora ye nasani neupu.Ayero nasani emo ena eno deka aine yeroneupu.

Kora yaora ge.16 Dubo yawa yaware neupu. 17 Isa zo

oko duwae. 18 Nona apakana eno dangesero Tuwa Bayau bowi yepu. Kristo Yesumene ayero yaese Tuwa Bayaura berasinoiya ara.

19 Owenona iyao oko daya sikimae.20 Tuwa Bayaura bera ge porofete menesaine yero keregatinowa awiya oko awangsero gona yae. 21Nupema ge apakana nig-itinowa awiya kora-makora yero iwaingyai giro puro neupu. 22Memeko-mamekoawiya yangdopu.

Gao ge.23 Tuwa Bayau monona maung nung

nuka nutope niye zere tutupore ayerosaero baingtaise. Ititi ninae aune dubo ni-nae aune taung ninae awiya zere tutuporeayero pasena aung mitaya Tuwa nanameYesu Kristora kasa yao bera atu pewayaodopaese isa sinena. 24 Niye yau sinoiyaamimene niye oko duwariniya. Nung burokara yero besugariniya.

25 Ge kara. Otao mani, niye nae eno isasepu.

26 Otao mani, niye na eno Yesura geraoemo bauno auna wawong wina-ini yepu.27 Na Tuwara benaungna sana tau yae.Niye igi ewiya ge nigao emo bauno aunabenaungna atu zazagaipu nigae.

28 Tuwa naname Yesu Kristora monomene ninae-una atu mitaise.

Page 305: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 TESALONIKA 1:1 302 2 TESALONIKA 2:2

IGI NAMBA TU PAULOMENE TESALONIKA EMOENO GAENAPaulo mene Korinti nape atu nasani igi

ewiya Tuwara dubu Tesalonika nape atunasani nauwa aeno gaena. Nung susuwa eyaoeno gaena: Awong Be Baina auna ge pore nigirobe awiya yemaoko kasa yena ayero sinasaninauwa ara. Arare Paulo mene ge iwao nunaeawiya aung yaise sero Tuwara Be Baina aunage nupema gaena ara.

1 Paulo, Siluano, aune Timoti, nae niyeTesalonika nape atu Mama naname TuwaBayau aune Tuwa Yesu Kristora emo dubuyero nowa, niye aeno igi ewiya gaero pu-gatinenane.

2 Tuwa Bayau Mama aune Tuwa YesuKristo nunato-una atu bayao mononemene kasaye ninae-una gairo mitaise.

Paulo nung awong kotupu nasani TuwaBayau eno dange sinauna.

3 Otao mani, dubo nanae mene wiga-wiga yero noi niye eno be giti Tuwa Bayaueno dange sanenese yero noiya. NupemaTuwa Bayau eno dange sinonane teng yeronoiya. Noeno oko, tumo diyao ninaeawiya tau-tataware yao kasa yero noiya,ora mono wina-pung yao mene zo ninae-una atu zapunoiya ara. 4 Aeno nae nakanaetope Tuwa Bayaura dubu sero auna atunasani yazo ninae de ika gatinonane. Emoniye iwo yero nowa yaya tamaore dubominaore nasani aune saineba sero tau yeronasani tumo diyao ninae oko besinowa,auna ge ungwe napo sero Tuwa Bayauradubura-una atu yero nonane.

Tuwa nung iwo ninae auna abena tengpugariniya.

5 Tani ninae-una atu kasa yero noiyaamimene susuwa eyero gipinoiya: TuwaBayau nung abena iwaing niye eno pugarisero pore oko yariniya. Nung abena iwaingpugai me gege yariniya. Niye Tuwa Bayaunata Tuwa yero naise auna yaya tapunowa,arare yaya amimene nao ninae kora yaiaune napo nuna awiya topetaya tengyariniya ara. 6 Tuwa Bayau nung tani megege yero noiya. Arare nete awong niyeeno yaya kokoni yao pugatinowa awongaeno yaya kokoni yao abena pugariniya.7 Orata yaya kokoni yao tapunowa niyeawiya Tuwa Bayau mene nae aune demagurutu yero oregao name eno pugariniya.

Awiya nete Tuwa Yesu nung angelo dubununa putoung bainane iyao baina auneuritira atu wosiro kasa daung yai aunename eno ayero yariniya. 8 Wosiro emoTuwa Bayaura susuwa kau yero nowa auneemo Tuwa naname Yesura Bowi Iwaingnigiro oko dimao yero nowa auna abenaawong eno pugariniya. 9 Emo awiyaawong Tuwa mene abena nunae tauyaomitao gege mitao awiya pugati nasanibenaung nuna-una atu nupema putoungnuna simao waegaore auna mokora atumusugai demese atu nao gege narineya.10 Be baina Kristo bumariniya auna atuemo dubu awiya gera yarineya. Be nunabaina auna atu dubu nuna pewayao aunaatu simao waegaore nuna kasa yariniya.Nupema ge nuna nigiro nung tumo didi-nonane amimene apakana nung giro wa-wong di gauno yawa yawa yarinenane.Niye dema ayero yarineya, noeno oko,niye awiya ge nanae tugata yewangneawiya nigiwa me yena arauwa.

Awong iwaing yero baingtaese Paulomene isa sinauna.

11Aeno nae niye eno be giti isa sinasanieyero sinonane. Tuwa Bayau nanamenung name yau sero pungna amimene yausaonuna-una tengnaesemokoninae kora-makora yaise. Ayero putoung nuna meneniye sorepunai buro iwawaing yari sinowaauname tamaese, o tumo diyaora burometaungno aung yaese isa sinonane. 12 Niyeayero nasani Tuwa naname Yesura yazobowire awiya de ika garineya ara. Nu-pema nung deka ayero yazo ninae de ikagariniya. Awiya Tuwa Bayau naname auneTuwa Yesu Kristo awongto mono iwaingnunato-una teng niye eno ayero yariney-ato.

2Uritira ge gera-gaira yao baina amimene

kasa yai aune Yesura be nugu yariniya.1 Otao mani, Tuwa naname Yesu Kristo

kapetegao be nuna una atu name nungaune dema au dekaongna gao auna gezo sanane nigipu. 2 Emo ena awong“Tuwara be baina kasa yetiya” ayerosinasani Oweno mene emo zo eno sena,nupema emo zo mene kotumao nuna-unasena, ayero sinasani nupema nanae igiawong eno ayero sero gaewingne siya,ayero sarineya. Arare etegao ge ayaoawiya kasa yai niye mena oko sopine yero

Page 306: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 TESALONIKA 2:3 303 2 TESALONIKA 3:7kotumao sisigairo yae. Niye ayero yao enosinenane. 3 Etegao ge zo saya oko nigipu.Noeno oko, Tuwa be nuna nugu yari seronai gitau ge dao baina kasa yariniya. Ayerokasa yai ge dao emo, nung kowa mekoiyaore auna gerao, amimene kasa daungyariniya. 4 Nung amimene taung nunapuro wiwiti nasani nona emo mene bowiyero nowa, o nona emo mene “Tuwa”ayero sinowa awiya apakana iwo nasanipuro wosiro aung yariniya. Ayero witiroTuwa Bayaura ibu baina auna atu adungnomitasani aune nung nuka nutope sariniya,“Na Tuwa Bayau ara.”

5 Na gitau ninae-una atu nasani emoauna ge niye eno tugata yewang. Awiyaniye kotupunowita? 6 Be yeme eune gedao baina auna gazao mitiya, awiya nig-itinowa, awiya daigai ge dao emora bekasa yai aune nung kasa daung yariniyaara. 7 Be yeme eune ge dao mene buronuna tura-tura yero niya ara. Ago nagibogazinoiya nung awiya daigai aune 8 ge daoemo awiya kasa daung yariniya. Nungkasa daung yai aune Tuwa Yesura bemeneoweno pisai emo awiya dai magayariniyaara. Tuwa Yesu nung kasa daung gati-nasani waegao nuna baina mene ge daoemo auna putoung awiya puro wosiroaung-kamore yariniya ara.

Etegao witao kasa yarineya.9Ge dao emo auna ge ena susuuno sane.

Emo awiya nung Sanda mene maung yaiputoung noyao benaung giti aune demakasa yero tani putoungne ge iwao, o tanibenaung sekaware ge iwao awiya nasani10 emo bauno sisigaora gerao awong awiyatani meko benaung giti mene etegariniya.Awong sisigarineya, noeno oko, awongTuwa Bayau mene awong sorero pumaisege me nuna oko nigari aratapunowa ara.11 Ayero yero nowa, arare awong ge iwaoge awiya nigaya me yaise sero Tuwamene etegaora putoung pugai kasa yaige iwao ge awiya nigarineya. 12 Awiyaawong ge me gigiwa me oko yao yenugiro doro nona memeko-mameko awiyaaratapunowa emo awiya abena nunaekasa yaise sero Tuwa Bayau mene ayeroyariniya.

Ninae mene zo tau yepu. Noeno oko,Tuwa Bayau mene niye sorero pumari giginumitoiya.

13 Otao mani, Tuwa mene niye zo arat-apunoiya. Oweno mene niye mekora atu

yupunai niye Yesura-una susuuno ge menigaya me yai iwaing yaese sero TuwaBayau mene yemaoko zayaora atu niyeyangtagairo pungna ara. Aeno be gitinung eno dange sanenese dubo nanaemene eo noiya ara. 14 Tuwa Bayau nungBowi Iwaing niye eno sanane nigiro Tuwananame Yesu Kristora simao waegaoreawiya topetiro maung yaese sero niye yausero kora yena ara. 15 Arare otao mani,niye tau yero ge be nanae mene sinonanearita igi mene sero gipero ayero nonaneamaze iniro taka sinasani neupu.

16 Tuwa naname Yesu Kristo nung auneTuwa Bayau Mama naname, nung nameeno yo bainakama auno name sorepunasani nao bisi sao iwaing mitao gege mi-tao, o tumo diyao iwaing awiya name enopugaina, nung amimene 17 dubo nanameinai tau yai de ika gatinai aune ge iwaingsinasani buro iwaing nasani ayero neupu.

3Emo awong Paulo isa mene soremaese

sena.1 Otao mani, ge zo mitiya ewiya sana

nigipu. Nae eno isa saya Tuwara gemene mena seuno-seuno yero zapunasanininae-una atu bainakama kasa yena dekaayero kasa yero babaise. 2 Ge awiyaemo apakana mene oko nigiro pu dubegatinowa. Arare Tuwa Bayau mene emomekota pasena emora waweng atu naesorero pumaise isa mene nae soreungpu.

3 Arata Tuwa nung ge sinasani nasaninoiya. Nung amimene dubo ninae inaitau yaya niye doedoe yero pumai Sandamene niye pumari kaputariniya. 4 Niyege sero nonane diungnota diungno ayeronasani yero nowa, deka ayero nasani nar-ineya. Awiya Tuwa mene dubo nanae-una atu sinoi giro niye eno dubo etobeoko yero nonane. 5 Tuwa mene kotumaoewiya dubo ninae-una atu pugaise: TuwaBayau mene niye eno yo apunoiya, nu-pema Kristo mene niye initinoi tau yeronowa.

Taungna buro doro timara nasani uritirage puro nao ine oko mitiya.

6 Otao mani, nae Tuwa naname YesuKristora bera wini ge ewiya sanane nigipu.Ge gipewangne amaze ge nigao otao maniena mene oko dimao timara yero nasanitebe-tabe yero nowa, emo aune dema okonae. 7Nae nagibo zayero patiwangne deka

Page 307: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 TESALONIKA 3:8 304 2 TESALONIKA 3:18amaze patari sero oko kau yero nowa.Nae ninae-una atu timara zo oko nasaninaungwane. 8 Ayero ninae-una atu nonazuma aung zo oko miniwangne. Aungara. Nae taungna nona eno yaya niyeeno pugao eno, pingne warire wawongmene taungna buro kokoni yaore yeronasani tamuwangne. 9Niye eyero oko sae,“Paulo otao maine etu nasani awong korayanenese saora putoung awiya nunae-unaaung, arare nuka nuyetope taungna sore-mao eno wawong nunae mene buro yeroyewa.” Niye ayero oko sae. Nae korayaese saora putoung nanae-una mitiya,arata saineba, nae niye gipanane awisonanae aune dubu nanae yero naese seroaeno ayero yewangne ara. 10 Ninae-unaatu nasani eyero sinaungwane, “Timaranariniya awiya nung eno nona oko pugayaminae.”

11 Ayero sinenane, noeno oko, ninae-una atu ge ena eyero bunu nigiwangne,“Emo ena mene buro nunae doro timaranasani ge pasaora buro gege nasani yeronowi siya.” 12 Emo ayao awiya Tuwa YesuKristora bera wini ge eyero sanane nigirobaingtaese: Dubo monone buro nunaeyaya me kasa yai puro mininasani naese.

13Otao mani, niye zo buro iwaing yaorabereya oko yae.

14 Yeme ge gainenane, awiya emo zomene nigao awang sai giro susuwa nunakeregairo sero puro pu daung gairo yang-duwaya nung nata nasani meng gaise.15 Nung eno iwo yaese oko sinena. “Nungge nigao otao naname” ayero sero nunggona yero wini ge saese sinena ara.

Besugaora ge.16 Tuwa nung dubo monone naora

maung mene dubora mono tamai ninae-una atu teng yeromitaise. Tuwanungniyeaune dema naise.

17 Na Paulo, na naka natope niye aru-gati nasani wawong nana mene yazo nanagainena. Igi gainona teng owe nanaamimene kasa yero noiya ara. Ayero gaeronona owe nana saore gosinowa be nana-una ge yero noiya.

18 Tuwa naname Yesu Kristora monoiwaing mene ninae-una atu mitaise.

Page 308: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 TIMOTI 1:1 305 1 TIMOTI 1:16

IGI NAMBA WAN PAULOMENE TIMOTI ENO GAENAPaulo mene igi ewiya buro-mani nuna Tim-

oti eno gaena. Gitau Paulo mene Timoti nungTuwara dubu Efeso nape atu diya yaise senudiya nasani mitina aeno Paulo mene igi ewiyagaena. Eeno gaena: Ge iwao ge sinao emo enamene Efeso dubu etegowi sero umo yaise sena.Nupema Tuwara dubu auna simai gitau yaoreburora pugaise sena.

1 Na Paulo. Tuwa Bayau Korayaomaung naname aune Kristo Yesu diyayero nonane awongto amimene sewato naKristo Yesura aposolo yero nona. 2 Genigao mani nana me Timoti, ning eno igiewiya gainena era. Tuwa Bayau Mamaaune Tuwa naname Kristo Yesu nunato-una atu bayao monone ao-diyaore menekasa ye nina-una gairo mitaise.

Emo ena Tuwara ge agewa gege puronasani ge iwi nasani nowa auna ge purowosanene.

3 Na Masedonia provinsra babari seronasani ge gitau ning eno sewang, dekaamaze nupema sinena era: Ning Efesonape atu nupema susuuno nasani emoena mene Tuwara ge agewa gege puronasani ge iwi nasani nowa awiya awangse yangduwae. 4 Awong ungwe tu-tura auna ge ungwe nowa awiya yang-duwaese. Ayero nasani emo dubu serokasa yero bumuwa auna yazo denerogaewa auna ungwe awiya dema yang-duwaese se. Ungwe ayao amimene gematu yao kasanoiya. Tuwa Bayau tumodiro iwaing nao awiya ge ungwe amimeneoko sorepunoiya. 5 Na susuwa eyao enoayero sasese sero sinena: Tuwara dubuning aune nowa amimene dubo pewa yeroyawa yaware tumo diyaore nasani duboramono pumao tamaese. 6 Emo ena menegera nagibo awiya doro demese baungnoge piti gege me aung awiya taungno puronowa. 7 Ayero nuka nuyetope eyerosinowa, “Nae sao tauyao ge Mose menegaena auna gipao mamono.” Arata awongsao tauyao ge auna susuwa oko gosinasanige tauyao sinowa auna susuwa dema kauyero nowa. 8Name sao tauyao gera susuwaeyero nigiti nonane ara: Sao tauyao ge

awiya buro nung eno sao mitiya.* Ararename sao tauyao gera nagibo sao mitiyaauna teng sao tauyao ge puro narinenane,awiya sao tauyao ge iwaing mitariniya.9 Susuwa nuna eyero mitiya ara: Saotauyao ge awiya emo bauno etutero nowaawiya eno oko gaewa mitoiya. Aung ara.Sao tauyao ge awiya emo bauno mekoeyao eno sero gaewa mitoiya: Emo baunowini ge arita kikiyongnena ge dedunowa;awong Tuwa bauta potero nasani pasenayero nowa; emo awong Tuwara ge awangsero tawingna nona aratapu nasani yeronowa; ai maung dedunowa maganowa;emo bauno mani dedunowa maganowa;10 emo kuma yero nowa; emo ena awongemo ena eno tani meko yero nowa; emoawong dubu zo mene moni awong enopugaese sero mani ugaing saniro beberopuro bautunowa; emo bauno ge iwinowa;emo bauno ge iwi nasani aune “geme ara”ayero sero nowa. Emo bauno meko ayaoaune emo bauno ge me iwo yero nasanipasena noyao benaung giti yero nowaawong ayao aeno sao tauyao ge awiyagaewa mitoiya ara. 11 Ge me iwo yeronowa awiya Bowi Iwaing tugata yanese saoaune awongto dekaongka ara. TuwaBayauyawa yawa yaora maung nung simao wae-gaore puro noiya amimene buro ewiya naeno sena arauwa.

Yesu mene Paulora pasena dotinasaniburo ge nung eno sena.

12 Tuwa naname Kristo Yesu amimeneburora putoung na eno pugaina, arare nanung eno dange sinena. Nune na gig-inu teng yewang giro na puro buro naeno pugaina ara. 13 Gitau na yazo nunapuro wowosi nasani emo dubu nuna iwonasani dero kaputewang, arata saineba napungna. Na Tuwara susuwa kau nasanitumo diyao aung nasani ayero naung-wane, aeno nung na ao-dina ara. 14 AyeroTuwa naname-una mono iwaing menena be bunu na Kristo Yesu tumo didi-nasani nung eno dubora mono pupunona.15 “Yesu Kristo mene pasena mani namekora yari sero tawingna wosina,” ge awiyame ara. Arare apakana amimene nigayateng yariniya. Pasena maingna gitauyao awiya na ara. 16 Susuwa aeno YesuKristo mene na ao-dina. Ayero nasaniao-diyao nuna bainakama mitiya, auna

* 1:8: Sao tauyao gera buro awiya eyao era: Name sao tauyao ge ago yero iwaing yanenese sao okowata, namemekonaname amaze ganenese aeno sao tauyao ge awiya pugaiwa mitoiya ara.

Page 309: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 TIMOTI 1:17 306 1 TIMOTI 3:1susuwa awiya na pasena maingna gitauyao nana-una atu keregaina ara. Awiyatebeba oko yena. Ago emo mene taniawiya nana-una atu giro nung tumo dironao me iwaing pumaese nana-una atuayero yena ara. 17 Arare Emo Tuwa mitaogege mitao magayaine yao teng oko, auneemo mene gaine yao teng oko, nung TuwaBayau bainakama dekaongka, yazo nunade ika gatinasani nung bowi yero nasaninao gege nanene. Yore.

Paulo mene Timoti Tuwara gera tau yeronaise sena.

18 Mani nana Timoti, gitau Tuwarage emo ena mene porofete mene sainenasani buro ge ning eno sewa, ayero ko-tupunasani buro ge ewiya ning eno sinenaara. Arare ge gitau sewang awiya puronasani Tuwara iwo aune dema winadeiwaing ye. 19Tumo diyao nina tau yeromi-taise. Dubo nina deka ayero diya ye pewayero mitae. Emo ena mene dubo pewayaore nao awiya musugairo yangduwa,arare tumo diyao nunae besenu sisigairomeko yewa ara. 20 Nunae-una etobe yazonunato Haimenioto Alesanda, awongtopasena nunato-una susuwa giro Tuwa enoge meko sinowato awiya yangduwaetosesero na awongto Sandara waweng pu-gaingwa ara.

2Tuwara augaora nao auna ge.

1 Arare niye buro me baina ewiya yaesesero sana nigipu: Niye Tuwa eno isasaorata, Tuwa yau saorata, Tuwa enodange sao amimene emo bauno apakanasoreungpu. 2 Niye isa mene emo tuwadiya apakana awiya soreungpu. Ayeroyaya aune awong diya buro nunae yayaname mono iwaingne Tuwara gera iwaingnanane emo bauno ena mene gaya iwaingyaise. 3 Isa ayero sao amimene iwaingyariniya. Nupema Tuwa Bayau nungname koranoiya amimene isa awiya gaiteng yariniya. 4Nune emo bauno apakanaiwaing yero ge me susuware ewiya nigiropuro pu dube gaese sinoiya ara. 5 TuwaBayau naname dekaongka noiya ara.Tuwa Bayau aune emo bauno naname-una towang atu emo dekaongka Yesu

Kristo mene dopero Tuwa Bayau auneemo bauno name puro pu dekaongnagatinoiya. 6 Nune nao nuna yangdotinasani emo bauno apakana auna bunaobesari sero magayena. Tuwa Bayau meneemo bauno apakana iwaing yanenese seronoiya auna susuwa awiya Yesu mene benuna bunu giro magayero keregaina ara.7Auna bowi sao emo aune aposolo nanesepugaina ara. Emo Yuda oko mene geme susuware nigiro puro pu dube gaesegipao buro na eno sena. Ge awiya geiwao okowa. Ge me nibamu sinena. 8 Emoawong eno eyero sinena: Awong napo serotini kapaota ge matu yao yangdoro dubopewa yaore nasani aune wawong nunaeawiya puro yunu ye Tuwa Bayaura-unagairo* isa saese.

Baunona ge.9 Mani bauno awong eno eyero sinena

era: Awong kotumaore nasani more taungworire kora yero wosogati nasani naese.Mo bauno mene puro naese sao amazepuro naese. Nupema giti ai nunae-unaowe kakawe yaotawau zuma bainakamanedube duwaota taung wori gaese seka-sekawosogao awiya oko yaese. 10 Ora baunoTuwara gera nari sinowa amimene monopumaora buro yaya buro amimene simaonunae ine yai teng yariniya ara. 11 Baunoawong emora wese yero nasani yerera atubora-bora yero dawong yawero ge nigaese.12 Bauno mene emo eno ge gipao mazeawang sinena. Awong emo daigati nasaniwitao yao amaze awang sinena. Awongyerera atu bora-bora gege yero mitimanaese. 13 Noeno okowata, Tuwa Bayaumene Adam gitau yero aune ago Ewa yenaara. 14 Nupema, Adam nung etegaoramaungna ge oko nigina. Bauno menezo nigiro ge dao tauna. 15 Ora manibauno awong mani pupunasani narineyaamimene tumo diyaore dubora monopumaore aune dubo pewa yaore narineya,awiya awong iwaing yarineya.

3Gera gitau yao emo auna ge.

1 Zo nung gera gitau yao emo yeronari sariniya, nung buro iwaing yari arat-apunoiya ayero sarineya. Ge awiya me

* 2:8: Wawong yunu yao. Yuda emo mene isa sinasani nona Tuwa Bayaura waweng atu pumari yaine yero wawongyunu ye uritira gairo nasani nauwa. Arare ge nigao name deka ayero yanenese sena. Ora wawong pasena-ganena yeronowa amaze oko, wawong pasena-ganena aung awiya yunu yero yanenese sena.

Page 310: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 TIMOTI 3:2 307 1 TIMOTI 4:6ara. 2 Gera gitau yao mene emo pewayaonasani bauno dekaongka aune naise; nungkotumao iwaingne naise; dena-betena yaoaung iwaing naise; esewa kora-makorayero nasani naise; emo gipaora putoungpuro naise; 3 nung ou wain yanakanaoko minaise; tini kapao ge sao aungdero yawero monone naise; wau monieno dubo-dubo oko yaise; 4 dubu nunadiya yero baingtaise; nung mani awisonuna eno wini ge sero kora-makora yainung samo dedunasani ge dimaore naese.5 Noeno okowata, zo nung mani awisonuna diya oko yero baingtao yariniya,nung ayao amimene nono yero TuwaBayaura dubu auna maung yariniye? 6Orage nigao sekawa zo mene gera gitau yaoemo oko yero naise. Ayao amimene taungpuro witiro nagibo Sanda mene patirozuwena deka auna patiro zuwoiye sero.7 Emo bauno ena ge nigao dubura mokoraoko towao awong amimene nung gayateng yai aune gera gitau yao emo yaise.Awongnung gayameko yariniyata sainebagera gitau yao emo yariniya, awiya neteyazo nuna puro wosaya aune Sandara getamene nung dumariniya.

Emo wawong mugo yero nowa auna ge.8 Emo wawong mugo yero nowa awong

deka ayero etutero naese; ewawa etobereoko naese; ouwain yanakana okominaese;wau moni eno oko dubo-dubo yaese;9 Tuwara ge me susuware pungyeromitawe kasaye daung gaina amaze dubodekaongka yero nasani puro naese.10 Susuwa nunae gitau giro baingtayateng yai aune burora pugarineya ara.11 Angsi nunae deka ayero etutero naese;ge oko pasaese; dubora semini nasaninona apakana sero yero ayaya me gegeyaise. 12 Emo wawong mugo yero nowaawiya awong bauno dekaongka gege atiroaune dema naese; mani awiso nunaetadubu nunae awiya diya yero baingtaese.13 Emo wawong mugo yero nowa aunazo nung buro nuna yai iwaing yai nungyazore yariniya. Ayero yero Kristo Yesurage me susuware sariniya, awiya tau yerosariniya.

Gera ziwong.14-15 Na mena nina-una bumari ko-

tupunena, arata nona zo mene na gazainana be imoko yai, niye Tuwa Bayauramani awiso auna towang atu nari nasanisusuwa kau yowi sero na igi ewiya gaero

kotumao ena niye eno pugatinena. TuwaBayau putoungne auna dubu name awiyaibu nuna ara. Dubu nuna mene ziwongine yero ge me susuware nuna awiyadipunasani diya yerononane. 16Tuwara geiniro takasero nonane auna susuwa awiyaou kuru nibamu ine ara. Susuwa awiya zomene bewae yao ine teng oko.Nung tawing taung puro wosiro tawingna

atu kasayenu gigiwa.Nung emo pewa yao awiya Oweno mene

keregaina.Angelo dubu mene nung gigiwa.Ge nuna dubu sero sero auna baungna.Tawingna emo bauno mene nung tumo

diwa.Tuwa Bayau senu witi ika yero simao wae-

gaorepuro noiya.

4Emo ge iwinowa auna ge.

1 Oweno mene susuwa eyero keregati-noiya ara: Nete ago emo ena mene geme yangduwarineya. Ge me doro iwaege iwinaora ge nigiro iwae mekora gedimarineya. 2 Iwaera ge iwao ge awiyaemo ge iwinowa amimene iwaing sao yeronasani aune ge awiya tugata yero nowa.Dubora kotumao nunae awiya iyao menemani awinoi koropupunoiya ayero awenukoropunu pasena yero nowa auna susuwaoko gosinowa kasa noiya ara. 3 Awongena mene kasa yero name bauno ataoawang sero nowa. Nupema nona minaoena awiya awang sero nowa. Arata nonaminao awiya Tuwa Bayau mene pugaironame tumo diyaore nasani ge me nigiropuro pu dube gairo nonane amimene nungeno dange sinasani minanenese sero senaara. 4 Nona apakana Tuwa Bayau meneyena awiya iwaing gege. Arare nameawang saine yao teng oko, name nungeno dange sero aune mininonane iwaingyero noiya. 5 Awiya Tuwa Bayaura gereisare sero nonane amimene nona awiyagao yero noi iwaing yero noiya.

Timoti nung Kristora buro-mani iwaing.6 Ning ge awiya ge nigao dubu eno

tugata-magata yarinesa, awiya ningKristo Yesura buro-mani iwaing narinesa.Ayero tumo diyaora ge-ta Tuwara geme susuware nigiro diungno bumasaamimene dubo nina-una atu nona minao

Page 311: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 TIMOTI 4:7 308 1 TIMOTI 5:10ine yai tau yero neu. 7 Ora ungwetutura emo bauno zazai mene didinowa,awiya piti gege, arare auna ge awiyaawang se. Ning Tuwara nagibora narisero emo ge tuwari sero etotoma yerotayero ayero nasani putoung pupunowa,ayero dubo nina mene ye. 8 Noenookowata, ge tuwaora putoung pumari seroetotoma yero nowa amimene soremaomaingkoka tapunowa. Arata Tuwaranagibora nao auna putoung pumari seroetotoma yero nowa amimene soremaosusuwa giti tapunowa. Noeno okowata,Tuwara nagibora nao auna putoung menetawingna etu-ta nete uritira atu naotapunoiya. 9 Ge awiya memoko nibamuara. Emo apakana mene nigiro puro pudube gao ine teng. 10 Auna me awiyapumari sero yaya buro yero nonane.Nae Tuwa Bayau putoungne awiya tumodidinonane. Nung amimene emo apakanaawiya kora yari sero noiya. Nupema nungamimene tumo diyaore nonane nameawiya kora yero baingtitinoiya.

11 Ge sinena awiya apakana sero giperoayero ye. 12 Ning mani seka nesa, arataemo ning gaya wosao oko yase. Ge tugatayao nina, arita nao nina, aune duboramono pumao ninata, tumo diyao ninata,dubo pewa yao nina — amimene ge ni-gao dubu eno nagibo gipasa te weso ninapatiro ning ago yaese. 13 Na diya nasani,Tuwara ge augaora atu zazagairo tugatayero nasani gipinasani ayero nasani neu.14 Burora putoung Oweno mene ning enopugaina awiya oko yangduwasa me aungyae. Putoung awiya emo ena mene po-rofete mene saine yero sewa simai dubumene wawong nunae nina-una tame pu-gaiwa pumasa ara. 15 Buro ge ning enosewa awiya yasa emo bauno gaya iwaingyaise sero dubo nina auna pugairo yerotayero ayero nasani neu. 16 Dubore taungnenina diya nasani gera susuwa nina-una atumitiya awiya dema diya ye. Wini ge nanaewiya puro neu. Ayero yarinesa, awiyaning aune ge nina nigitinowa awong aunedema niye nao iwaingna kasa yarineya.

5Ge nigao dubu diya yao auna ge.

1 Emo zazai eno ge yanakana oko sase.Mama nana ayero sinasani ge eyare sero

kora ye. Mani taung seka awiya metamaninana ayero sinasani kora ye. 2Bauno zazaiawiya ai amono nana ayero sinasani koraye. Bauno taung seka awiya numono nanaayero sinasani nika nitope nao nina umonasani aune awong kora ye.

Bauno ibono mamagayetugao kora yaorage.

3 Mani bauno ibono mamagayetugaoawiya samo dedunasani neu. Na baunogagamo ibono mamagayetugao awisoaung aeno sinena ara. 4 Bauno gamoyu magayao zora mani awisota imonosamono narineya, awiya awong gitaugera nagibo papatinasani didikaing nukanunae auna ai maung bata mani yabeingmani auna buro naese. Ayero nasaniaune gitau awong samo dewa auna abenaawong samo daese. Tuwa Bayaumene taniayao awiya gosinoi iwaing yero noiya ara.5Bauno gamo yumagayaome awiya awisoaung nuka nata nasani Tuwa Bayau tumodidinoiya. Anasani Tuwa Bayau menenung soremaise pingnewarire isa sinasaninoiya. 6 Arata bauno gamo yu magayaotaungna aratamao aratapu nasani noiyaamimene bauno ititi aung mene yaineyero noiya. 7 Wini ge awiya tugata yerobaingtasa bauno ibono mamagayetugaoauna mani awiso nigiro naya ena meneawong gaya pasena aung yaese. 8 Zonung dubu nunata didikaing nuna girooko soremao yariniya, awiya nung Tuwarage doro emo ge oko nigao awiya daigairodiga nibamu yena ayero sarineya. 9 Baunoibono mamagayetugao auna yazo awiyadubura bukura* gayari sero susuwa nunaeeyero giro aune gaepu: Bauno gamo yumagayao zo dawang nuna 60 ayao yena,ayero emo dekaongka aune nasani nauna,bauno ayao auna yazo gege maze bukuraatu gaepu. 10 Nung buro iwaing naunutaoko nauna auna susuwa kasa yaise atataeyero yepu: Mani awiso puro uninasanigera yupunaunuta aung ing? Esewa nuna-una kasa nauwamasi zuweromono iwaingpupunaunuta aung ing? Ge nigao emobauno nuna-una kasa nauwa kora yeronaunuta aung ing? Emo bauno bogamasaawiya kora yero naunuta aung ing? Monopumao buro susuwa giti yero naunutaaung ing? Susuwa nunae ayao ine giro

* 5:9: Dubura buku. Ge nigao dubu sero mene ge nigao emo bauno auna yazo bukura gainasani nauwa. Ayero yeronasani bauno ibono mamaga yetugao auna yazo yangtagairo bukura gaero aune samo dedunasani nauwa.

Page 312: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 TIMOTI 5:11 309 1 TIMOTI 6:4aune yazo nunae bukura gaero auneawong soreuno diya yepu.

11 Mani bauno ibono mamagayetugaotaung seka awong yazo nunae duburabukura witaise saya awiya awang se.Bauno gagamo ayao amimene nema taungnunae iropupunoi emo zo atari kotupunasani Kristora buro timara yero emorataung eno yero nowa. 12 Ayero nasanigitau nata nari ge sewa tau yena awiyadaigati nasani pasena yero nowa. 13Awongtimara nasani bereya gaung yero garo serotoiro toiro nasani yero nowa. A gegeokowata, ge iwao ge piti gege arita geme aung amaze sinasani ge pasinasaninowa. 14 Arare na eyero sinena era.Bauno ibono mamagayetugao taung sekaawong emo zo nupema atiro mani awisoseka pupunasani awiso nunae diya yaese.Ayero nasani naya iwo mene name enopasenana ge sari yero ge kau yero yang-duwae. 15 Bauno ibono mamagayetugaoena mene yemaoko Tuwara nagibo yang-doro demese baungno Sanda ago nasaninowa. 16 Bauno ge nigao zora dubura atubauno ibono mamagayetugao ena nayagiro bauno ge nigao amimene awong sore-maise. Awong awiya Tuwara dubu menesoreuno nete yaya tamowi sero. Baunoge nigao mene awong sorepunai Tuwaradubu mene bauno ibono mamagayetugaomani awiso aung awong awiya soreunodiya yaese.

Simai dubura ge.17Simai dubura-una atu simai enamene

buro nunae yaese sao awiya ago yero nayaniye aratapu nasani giro yo iwaing nunaepuro witiro pugaipu pumae. Awiya getugata yaota gipao buro yao gege yeronowa awong aeno ayero yepu. 18 Auna gegayao zo eyero mitiya era,Bulimakao mene buro nina nasani wuit

patiro mozaise kotungno giro benuna oko sikigase. Nung buronasani

ena mininasani aune buro yariniya.Nupema ge zo era,

Buro emo mene zuma nuna buro yetiyaauna teng pariniya.

19 Emo dekaongka mene simai zo gerapugari sai oko nigase. Emo eto-ta etamamene ge benaung dekaongka auna nungpuro gera gari saya giro ge buro nunaye. 20 Pasena auna susuwa kasa daung yaigiro emo awiya otao maingna benaungna

atu pugairo gona yasa awong awiya giroawang yae.

21 Na Tuwa Bayau aune Yesu Kristorabenaungna-ta angelo dubu nuna dangauna benaungna sana tau yae. Wini gesinena ewiya kora yero diya ye. Wini geewiya emo bauno eno sari sero emo zo okogasa witao yai zo oko gasa wosao yae. Emobauno apakana gasa dekaongka ine gegeyaya giro wini ge ewiya se. 22 Ning emoena Tuwara burora pugari sero wongto-wongto oko yero awong gao yase. Pasenanunae mene ning pumoiye sero. Duboretaungne nina diya ye pewa yero mitae.

23 Tinina yaya aune yaya ena mena beozaung-zaung pupunosa, arare ning ougege oko minase. Ou wain maingkokadema mininasani neu.

24 Emo enana pasena awiya pungyeronowa, arata kasa ye daung gatinoigosinowa. Ora enana awiya pungyeronowa emo bauno ena mene oko gosinowaamimene mitima ago kasa ye daunggatinoiya. 25 Nupema buro iwaing awiyadeka ayero kasa ye daung gatinoiya. Arataburo iwaing ena kasa ye daung oko gaoamimene pungyero mitao ine teng okoara. Mitete ago kasa ye daung gariniya.

6Soumaina ge.

1 Soumani ge nigao apakana amimenediya dubu nunae gaya witao yai naese.Tuwa Bayaura yazo bowire puro wosao-ta ge nuna izao awiya kasa yoiye seroayero yaese. 2Ora soumani ena mene diyadubu nunae emo ge nigao naya giro “Nungge nigao otao nana” ayero sero gaya okowosao yaise. Awong eno eyero saese, “Diyadubu nanae awong Tuwa tumo diro nowanung awong aune otao-gamao yero noiya,arare name deka ayero awong aune demaotao-gamao yero nonane. Arare ge nigaootao naname mene buro naname-una mepumarineya.” Ayero sinasani sou buroiwaing dubo eo yaore yaese.

Gipao emo ge iwao arita wau me auna ge.Ning ge awiya sero gipero ayero nasani

neu. 3 Zo nung Tuwa naname Yesu Kris-tora ge me arita Tuwara nagibo awiyayangdoro ge zo ewe gipinoiya, nungamimene kotumao nuna paso didinasani4 taung nuna tebeba puro wiwitinoiya.Nung kotumao aung. Nung ge pore nigiti-nasani ge matu yaora dubo uwinoi meko

Page 313: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 TIMOTI 6:5 310 1 TIMOTI 6:21yero noiya. Ayero yero noi nona eyaoine kasa yero noiya: Ge bautara sao, dungyao, otao zora yazo puro wosao, 5 gematu yao. Emo ayao awiya awong dubonunae dau yero noi geme nunae-una aungyero noi awong Tuwara ge tugata yayawau moni awena-una atu kasa yarini siya,ayero sinasani Tuwara ge puro tugata yarisero nowa.

6 Zo nung Tuwara nagibo papatinasanitawingna nona eno dubo-dubo oko yaonona puro noiya awiya gosinasani “nonana tewang” ayero sinoiya, nung amimenewau moni sayao-oko puro noiya ayeroniya. 7 Eyero kotumanene: Name taw-ingna etu kasa yewangne awiya namenona zo oko puro aune kasa yewangne.Deka ayero tawing doro babarinenaneawiya nona zo oko puro babarinenane.8 Arare name nona minaore more mitaigiro ganane teng yai nanene. 9Wau monibainakamane nari sero nowa amimeneetegaora getara dumarineya ara. Awongtaungna nona susuwa giti auna dubo-duboyero nete meko yero gera yarineya ara.10 Wau moni eno dubo-dubo yao menepasena susuwa giti auna me tapunoiya.Emo ena mene wau moni eno dubo-duboyero nasani Tuwara gera nagibo yangdorobaung demese yero nuka nuyetope dubominao bainakama tapunowa ara.

Paulo mene wini ge Timoti eno sena.11 Ning Tuwa Bayaura emo me yero

nosa amimene nona ayao ine awiya awangse. Ayero nasani dubo pewa yaore naoaune, Tuwara nagibora nao aune, tumodiyaore, dubora monone, putoungne naoaune, borabora yero nao, awiya nina-unaatumitaise tau-tataware ye. 12Ayero tumodiyaora nao iwaing auna gewera yero neu.Nao me iwaing iniro puro neu. TuwaBayau mene nao me iwaing topetaseseyunu nika nitope ayero yari sero emoraaugaora atu dopero tumo diyao nina-unasusuwa keregasa nigiwa ara. 13 TuwaBayau nung nona apakana naore aenonao tapunoiya auna benaungna-ta, KristoYesu nung Pontias Pilatora benaungna atudopero susuwa nuna keregaina awongtoauna benaungna ge ewiya ning eno sanatau yae. 14 Tuwara buro ning eno pugaiwapuro nosa awiya oko sisigai, nupema okoye meko yae. Buro nina yasese sewa awiyaetutero dipunasani neu Tuwa nanameYesu Kristo kasa yae. 15 Kasa yaora be

nuna awiya Tuwa Bayau yawa yawa yaoramaung amimene pugainu diya mitoiya,arare nung gai teng yai aune kasa yariniya.Tuwa Bayau nung emo tuwara Tuwa; nunggitau yaora Gitau yao baina; 16nung mitaogege mitoiya, magayao ine teng oko ara;nung simaowaegaore auna atu noiya aunamokora emo zo mene towaine yao tengoko; nung emo zomene oko gosinoiya; nu-pema, emo zo mene nung gaine yao tengoko. Bowi yao putoungne nuna-una atumitauna amimene mitao gege mitariniyaara. Yore.

Emo waumoni ewezo puro nowa auna ge.17 Emo tawingna wau moni ewezo

puro nowa aeno ge eyero tugata ye.Awong tawingna wau moni daigairoawiya eno taung nunae oko puro witaese.Tawingna wau moni awiya nona iyangyaogege. Mena sisigati noiya. Arare awongnona amaze oko tumo diyaese. TuwaBayau nung zamena-simena pugatinoimininasani yawa yawa yero nasani yerononane nung awiya gege tumo diyaese.18 Awong sasa depo yao yangdoro monoiwaingne buro yero nasani gera medaigairo tamae. 19 Ayero nasani duborawau me dowaya amimene poza nunae ineyero tau yero mitariniya. Ayero yai aunenao me awiya topetae.

Ning buro nina diya yero baingti.20 O Timoti, Tuwara buro ning eno pu-

gao awiya diya yero baingti. Ge piti gegeme aung, emo ena mene puro nasani yazonuna “nigao bainakama” ayero sero nowa,awiya awang se. 21 Emo ena mene geauna desetiti nasani tumo diyaora nagiboyangdoro demese bamuwa.

Tuwara mono iwaing mene ninae-inaatu mitaise.

Page 314: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 TIMOTI 1:1-2 311 2 TIMOTI 1:18

IGI NAMBA TU PAULOMENE TIMOTI ENO GAENAPaulo mene Roma nape atu bunao gare nu-

pema toiro mitasani dubo kapaora be nunanugu yenu giro igi ewiya buro-mani nuna Tim-oti eno gaena. Timoti nung Efeso dubu aunagitau yao yero nenu giro Paulo mene wini geena sinasani nung Tuwara gera tau yero naisesena.

1-2 Na Paulo. Na Yesu Kristora aposoloyero nona amimene igi ewiya mani iwaingnana Timoti ning eno gainena era. TuwaBayau mene Kristo Yesura iwaing eno naome name eno pugari senu tauyena aenonung aratamao nuna-una na puro aposoloburo pugainu nona ara. Tuwa BayauMama aune Tuwa naname Kristo Yesura-una atu bayao monone ao-diyaore menekasaye nina-una gairo mitaise.

Timotira-una atu tumo diyao me mi-tauna.

3 Aya ewowo nana awong dubodekaongka yero Tuwa Bayau sou yero butunawe duwa mani nunae na deka ayeroyero nona amimene dange Tuwa Bayaueno sero nona. Na be giti pingne warireisara ning kotupu nasani dange nung enosero nona. 4Naowina-yangdoti newangnoning na eno zi sasa aeno kotungno ningnupema gosinasani yawa yawa bainakamayari sero aratapunena. 5 Tumo diyaome nina-una atu mitiya awiya mazekotupunena. Tumo diyao awiya ewowobauno nina Loisto ai nina Yunis nunato-una atu mitauna amimene nina-inaatu mitoiya awiya gosinona. 6 Aenona kotumao nina nupema uwero sananigi. Na wawong nana ziyo nina-ina atupugaingwa Tuwa Bayau mene buro yaoraputoung ning eno pugaina, awiya iyaomoko pisinonane dang-dang yero kasayeronoiya ayero buro yaoraputoungnina-ina atu mitiya awiya ye kasa yae. 7 Ayeronasani eyero kotung: Tuwa Bayau nungOweno pugatinasani timara yanenesesero oko pugaina. Name putoungnedubora monone dubora seminaore demananenese sero pugaina.

8 Arare ning Tuwa naname-una bowisero keregari yero meng gaore oko yase.Nupema na nung eno bunao emo yeronona, aeno meng gaore oko nase. NingTuwa Bayau mene putoung pugaina auna

teng na aune dema Bowi Iwaing eno yeronasani yayara tame neu. 9Nune name korayero dubu nuna pewa yao yero nanenesesero name yau sero puna. Awiya iwaingnaname-una okowata, nuka nutope giginumitina, arare mono iwaing nuna-una tengname eno ayero yena ara. Mono iwaingawiya gitau tawing oko kasayaore KristoYesura burora name eno pungna. 10 Aratayeme zo Korayao Emo naname Kristo Yesutawingnawosinu aunemono iwaing awiyakasa ye daung gaina. Nune magayaoraputoung puro wosiro baingtiro nao meiwaingmitao gegemitao aunaBowi Iwaingawiya tugata yero nasani name eno kere-gairo puro pu daung gaina ara.

11 Arare Tuwa Bayau mene na BowiIwaing tugata yao emo, o aposolo, ogipao emo yero nanese pugainu nonaara. 12 Na aeno yayara tame nona ara.Ayero nasani meng oko gatinona. Natumo didinona nung eno dubo etobe okoyero nona. Aung ara. Na eyero gosi-nona: Nung putoungne mene buro naeno pugaina, buro awiya teng diya naibe baina bumariniya ara. 13 Ge iwaingning eno gipewang, ge amimene nagibopatasese sao awiya gipinoiya, arare gedeka amaze ago nasani neu. Yesu Kristotumodidinasani duboramonopupunasanige awiya iniro baingtiro neu. 14 Owenodubo naname-una atu noiya amimenening soremai geme Tuwa Bayaumene wa-wong naname-una pugairo diya yanenesesena, awiya etutero diya yasa nina-ina atumitaise.

Onesiforora ge.15 Otao mani nana Asia provinsra atu

nauwa amimene apakana na yangdorozanewa, awiya nigasa ara. FizelotoHemozeni awongto dema na yangduwatoara. 16 Tuwara ao-diyao Onesiforora dubuauna atu mitaise. Maung nunae menebunao emo na eno meng oko gao duboiwaing yaora buro nauna. 17 Nung Romanape etu kasa yero na kau nasani neteaune ago na gigina. 18 Tuwa mene nigaibe bainana atu nung Tuwara-una atu ao-diyao tamaise. Nung Efeso atu sou buroetoka oko yena, awiya nika nitope gigasaara.

2Ning Tuwara gorobo emo putoungne yero

neu.

Page 315: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 TIMOTI 2:1 312 2 TIMOTI 2:211 O Mani nana, Kristo Yesu mene mono

iwaing ning eno pungna, awiya puronasani emo putoungne ye. 2 Emo daigairoauna benaungna atu buro yasese sero serogipero yewang buro awiya nasani emoena ge dimaore nasani ge tugata yaoraputoung puro nowa awong aeno burorasusuwa nane ning eno gipewang dekaayero gipe emo amimene emo bauno enagipae.

3Ning Kristo Yesura gorobo emo iwaingyero nasani yaya ning eno sao awiyateng dipunasani neu. 4 Zo nung goroboemo yero noiya awiya nung taungna burosusuwa giti awiya dema oko arase gairopuro nariniya. Nung gitau yao nunamene buro nuna gai iwaing yaise arata-punoiya. 5 Zo nung otao mani ena aunewina-zakita sumari nasani wina-zakitanono yero sumaese sao awiya teng agoyero sungno mani ena daigariniya awiyazuma nung eno pugarineya. Ora nungsupunasani nono yero sumaese seseyaawiya daigariniya, awiya zuma nung enooko pugarineya. 6 Emo zo nung ma nunamene me iwaing iyaise buro tau-tatawareyao yariniya amimene ma awiya gitauminaise sao mitiya. 7 Ge sinena amazegagausero gi. Tuwa nune dubo nina inaitauyai aune ge sinena auna susuwa girobaingtarinesa.

8 Ning Yesu Kristo kotupunasani neu.Nung Dawidira sai zo mene magayaoraatu seka yero iropuna. Bowi Iwaing nunatugata yero nona amimene ayero sinoiya.9 Bowi Iwaing awiya eno yero nasani yayabainakama tapunona. Ayero na pasenamani bunaine yeteya mitena era. ArataTuwa Bayaura ge amaze oko bunewa.10 Arare yaya buro apakana awiya TuwaBayaura emobauno gerao aeno yaya awiyadipunasani nona. Awong Kristo Yesurakorayao aune simao waegaore mitao gegemitao awiya nao aunedema topetaese seroayero yero nona. 11 Ge eyero mitiya awiyame ara,Magayao nuna-una susumuwangne,

arare nao nuna-una deka ayerosusumarinenane.

12 Yaya tapunasani oko tamaine yari-nenane, awiya nung aune dema emobabuze yero diya yao buro yarine-nane.

Nung bewae yarinenane, awiya nung dekaayero name bewae yariniya.

13 Sao tauyao naname iyang yariniya,aeno saineba sao tauyao nuna menezo tau yariniya. Ge zo sero zo seroayao awiya nuna-una oko mitiya.

Tuwara buro-mani Tuwa Bayau menegosinoi iwaing yero noiya auna ge.

14 Dubu nina mene ge sinena amazenuwegao eno, kotumao nunae uwe. Ayeronasani Tuwa Bayaura benaungna atuawong ge me aung piti aeno ge matu okoyaese sero se tauyae. Tani ge me aung pitigege aeno ge matu yao awiya nona iwaingzo oko tapunoiya. Tani ayao amimeneemo ena ge matu yao nigitinowa awiyagera yariniya.

15Tuwa Bayau mene ning gai teng yaiseputoungne nasani buro nina ye. Ayeroyero nasani ge me susuware kere daunggatinasani nasa ge bowi amimene iwaingkawaing babai meng gao mene buro emonina-una atu oko kasa yaise. 16 Orage me aung piti gege aeno ge betayagiro ning ge awiya tema ye. Ge meaung amimene emo bauno yumai awongTuwa Bayaura ge yangdoro nagibomekorababarineya. 17 Ge iwao ge sao nunaeawiya oko tema yao yarinesa, awiya geamimene bozomena pusupuro bainakamayero noiya ayero yero niye gera yariniya.Emo ayao ine awiya Haimenio aune Fail-ito ara. 18 Awongto ge me yangdoroeyero sinowato, “Seka yero iropao awiyayemaoko kasa yena.” Ayero sero nowatoemo bauno ena mene tumo diyao nunaebesinowa. 19 Arata Tuwa Bayau menedubu nuna ibu ine pugaina amimene tauyero dopero mitoiya. Auna tame atuge zo eyero gayao mitiya, “Tuwa menedubu nuna gosinoiya.” Nupema ge zoeyero gayao mitiya, “Tuwara yazo puroyeronowa awong apakananaomeko awiyaawang saese.”

20 Emo wau monine auna gare atu au-tao gol silvare mene yao agege okowata,i mene-ta tawing mene yao awiya demamitiya. Au-tao ena awiya bayau mitaozuma bainane. Arata ena zo zuma aung,augaora gerao ara. 21 Arare zo nungemo bauno nagibo mekora yero nowaawong awiya awang sero nagibomera nar-iniya amimene au-tao zuma bainane ineyariniya. Ayero yai garo maung menenung gao yero puro nasani amimene buroiwaing susuwa giti yariniya ara.

Page 316: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 TIMOTI 2:22 313 2 TIMOTI 3:1522 Mani seka mene nona susuwa giti

aeno dubo-dubo yero nowa, nao ayaoawiya awang se. Iwaing yaota tumodiyaota dubora mononeta yo iwaingnenao awiya nina-una atu kasa yero wisikasaise tau ye. Awiya emo dubo nunaepewayao mene Tuwa arugatinowa awongaune dema tairo deka ayero ye. 23 Dauge-ta ge me aung piti gege sinasani nowaawong ayao awiya awang se. Ge me aungpiti gege auna me awiya ge matu yao gegekasa yero noiya, awiya gosinosa. 24Tuwaraburo emo mene ge matu yao awiya awangsao mitiya. Tuwara buro emo mene emobauno apakana otao yaise. Nung ge be eoyaore gipaise. Nung eno meko yaya abenatini kapao oko pumaise. 25 Nung emobauno ge dao auna kotumao kora yari serotugata yaise. Ayero yai Tuwa Bayau nigaiteng yariniya, awiya awong dubo nunaedarawa yero ge me giro baingtarineya.26 Ayero Sanda mene ge nuna dimaesegeta nunamene awong duna, bunao awiyakotumao zawagairo besarineya ara.

3Be besugatinai aune pasena zamariniya.

1 Ning eyero nigi. Be aung yari seronai aune yaya-biyaya noyao benaung gitikasa yariniya. 2 Emo tani eyao ine yetu-garineya: Awong nuka nuyetope gege ko-tupunasani depo yero narineya; awongwaumoni eno dubo-dubo yarineya; awongtaung puro wiwitinasani nuka nuyetopebowi yarineya; awong Tuwa aune emoena aune awiya giro sero izarineya; awongai maungna ge darineya; emo ena meneawong eno mono iwaing pumaya abenayo iwaing ge oko sarineya; awong Tuwaemo ena aune awiya ise-kaingse yarineya;3 awong dubora mono aung; awong yoiwaing aung, iwo wina-ye yao gege yeronasani narineya; awong ge bautara saoaune ge pasaore narineya; awong taungnuka nunae-una dubo-dubo yao awiya okopuro wosarineya; awong wo gorobo yaoine yero narineya; awong nona iwaing iwoyero nasani narineya; 4 awong otao maninunae awiya iwora waweng pugarineya;awong nagibo mekora atu diti guma yaomene yaine narineya; awong ge iweronasani nuka nuye awiya gaya emo babuze

yariniya; awong Tuwa Bayau okowata,tawingna nona aratapu nasani narineya;5 awong taung mene Tuwara ge nigao emoine yeronarineya, aratamokonunaemenezo ge me awiya gaya me aung yariniyaara. Awong ayao awiya naya giro ning ka-supuro ewe neu. 6 Emo dubu sinena aunaena mene saingtiro baungno dubu enanamani bauno kotumao aung awiya etegati-nowa. Emo ayao amimenemani bauno enapasenana mouyao meneta taungna dubo-dubo yao mene kotumao nunae sisigati-noiya, mani bauno awiya ge iwao nunaeago yaese etegatinowa ara. 7 Bauno ayaoamimene be giti ge susuwa giti nigari yeronasani ge me susuware auna susuwa okogiro baingtitinowa. 8 Gitau Zanisto Zam-bris* awongto Mosera ge awang sewato,ayao ine awiya emo sinena amimene geme susuware awiya awang sinowa ara. Ko-tumao nunae meko, arita tumo diyaoranagibo gipinowa awiya ge iwao gege ara.9 Zanisto Zambris auna ge iwao kasadaung yena, deka ayero ge iwao nunae-una susuwa kasa daung yai emo baunoapakana mene giro aung yarineya. Arareburo nunae-una me oko baina yariniya.

Tau yero Tuwara ge puro nao auna winige.

10 Arata nine mene zo te weso nanapapatinosa. Ning ge tugata yao nana, naonana, buro yao nana, tumo diyao nana,ao-diyao nana, dubora mono pumao nana,tau-tataware yao nana, 11 iwora yaya-biyaya nana, auna nagibo papatinasanina ago nosa. Antiok napeta Aikoniamnapeta Listera nape atu awong na derokaputewa yaya mou yao baina tamuwangawiya gosinosa. Arata Tuwa mene sainebayaya apakana auna towang atu na sorena.12 Zo nung Kristo Yesura-una atu dese-tiro gera nagibo patariniya, awiya nuna-una atu dema iwora yaya kasa yariniya.13 Arata emo mekota ge iwao emo awongamimene emo ena etegatinowa abena ete-gatinowa ayero yero bautunete meko yerobaingtarineya. 14 Ora nine mene zo geme susuware ning eno gipewang awiyainiro taka sero yero nosa, ge auna dese-tiro neu. Ge ana-una atu pumasi, awiyaoko kau yero nosa. 15 Susuwa ewiyadema giro baingtitinosa ara: Ning mani

* 3:8: Zanisto Zambris. Mosera dubu Izip tawingna atu nasani nauwa be aune Zanisto Zambris awongto amimeneFero soreuno kayangne goe isika aune yero nasani nauwito siya. Awongto Mosera putoung puro wosari sero taniputoungne ena yewito siya ara.

Page 317: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 TIMOTI 3:16 314 2 TIMOTI 4:21maingkore Tuwara ge dang amaze zaza-gairo nigiro ayero butunasani yero nosa.Ge amimene dubo naname waegai KristoYesu tumo didinasani nete ago iwaingyarinenane, auna putoung awiya ge bukudang auna atu mitiya. 16 Tuwara ge gayaoapakana awiya Tuwara Oweno mene kere-gainu gaewakasa yena ara. Ge amimenegeme susuware name eno gipinoiya, duwa-dawa ge name eno sinoiya, name korayero noiya, name etutero naora nag-ibo gipinoiya. 17 Name Tuwa Bayauraemo dubu mene buro iwaing susuwa gititeng yero baingtanenese ge gayao aunaputoung ayero mitoiya.

4Ning Tuwara ge me keregatinasani neu.

1 Kristo Yesu nete ago kasa ye daunggairo Tuwa baina yero nasani emo baunomagayaore seka naore ge naname sai aungyariniya. Aeno na nuna benaungna auneTuwa Bayaura benaungna atu sana nigi.2 Ning Tuwara ge tugata yero baingti.Ayero nasani emo ge nina aratamari neitaoko aratamarinei, awiya saineba, gewerayero tugata ye. Emo dubo darawa yaesesero ge mene moko nunae uwe; pasenayaya giro duwa-dawa se; Tuwara nag-ibo me pataese dubo nunae uwe. Ayeronasani gipao buro nina bereya yao aungyero nasani neu. 3 Nete be zo bumaiaune emo ge iwaing nigaora bereya yaigiro yangduwarineya. Awong ge iwaingyangdoro ge zo ewe nigaese yo dang-dang yai giro gipao emo ena yangtagairopumaya ge aratapunowa awiya teng gi-parineya. 4 Ayero nasani Tuwara ge meawiya bauta potero ungwe tutura ge meaung awiya iniro taka sarineya. 5 Arataninemene zo be giti kotumao nina ini tau-tataware yai nase; yaya-biyaya nina-unatame witariniya, arata tau ye; Bowi Iwaingtugata yaora buro awiya susuuno yao gegenasani neu; buro ge ning eno sao awiyayero besugai.

Paulo buro nuna besugaora be nugu yena.6 Pirisa emo zawing pugao buro nunae

yero nasani awang ou wainne zo awiyazawing ine yero Tuwa Bayau eno pugarisero maingko-maingko yasagati nemaburo besugairo aune agewa apakanayasagatinowa aung yero noiya, ayero naonana mene aung yari sero niya. Uritira

babaora be nana nugu niya. 7 Na wina-zakita supunawe besugatinasani Tuwamene tano nana pugaina auna kasa nena.Bowi Iwaing tugata yaora buro na eno saoawiya yewang teng yero baingtina ara.8Arare emo pewayaora ziyo simaora nonana eno sero worira dowao mitiya, awiyanete be bainana atu Tuwa nana nung zazburo me gege yariniya amimene na enopugariniya. Awiya na eno gege okowata,kasa yao be nuna aratapu nasani nowaawong aeno dema pugariniya ara.

Besugaora ge.9 Ning mena ozaung-zaung nana-una

bung. 10 Dimas nung tawingna nonaaratapu nasani na yangdoro Tesalonikanape baungna. Kresens nung Galatabaungna, nupema Tito nung Dalimesiatawingna baungna. 11-12 Tikikas awiyaiyengtena Efeso nape babiya. Luka natana aune dema noiya. Mak taungno serodema bungputo. Nung burora na sore-mariniya. 13 Bumari nete giro taung worinana zo Troas nape atu Kapasra gareatu yangduwang awiya dema puro bung.Ayero buku nana pepa mene yao awiyapupunasani buku wo aingso mene yaoawiya okonuwegase. Awiya dema apakanapuro bung. 14 Alesanda nung bras menenona yao emo amimene na eno tani mekodaigairo yena, arare nete Tuwa mene agoauna abena nung eno pugariniya. 15Nungge nanae daigairo puro wosina, aeno ningnikanitopenungumoyero baingti. 16Kotonana gitau kasa yena be aune otao zomenegera na oko soreuna. Aung ara. Awongapakana na yangduwa ara. Pasena nunaeawiya Tuwa Bayau mene oko kotumaise!17ArataTuwamenenagenuna tugata yerobesugana emo Yuda oko apakana awongnigiro aung yaese na soreunu tau yero getugata yewang nigiwa. Nung ayero nasanina wo layonna bera atu sorero pungnaara. 18 Tuwa nung na meko apakana aunaatu sorero puro uriti mokora pugariniya.19 Na Priskato Akuila aune Onesifororamani awiso awong arugatinena, awiya senigae. 20 Erasto nung Korinti nape atuyangduwang mitoiya ara. Trofimo nungyaya pungnu giro na nung Mailitas napeatu yangduwang mitoiya. 21 Ning witowitaora be oko bumaore mena ozaungbung. Yubulas mene ning arugatiniya.Puden, Lainas, Klodia aune otao mani

Page 318: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 TIMOTI 4:22 315 2 TIMOTI 4:22apakana awong amimene dema ning aru-gatineya.

22 Tuwa mene ititi nina aune demanaise. Tuwara soremao mene ninae-unaatu mitaise.

Page 319: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

TITO 1:1 316 TITO 1:16

IGI PAULO MENE TITO ENOGAENAPaulo mene igi ewiya buro-mani nuna Tito

eno gaena. Tito nung Grik emo zo. NungPaulo aune dema nawe dunu Paulo mene nungiyengtinu Krit gutura baungno Tuwara dubuatu nasani nauwa auna gitau yao yero nasaninauna. Atu naunu Paulo mene wini ge enatugata yai Tuwara ge iniro taka saese sero igiewiya gaena. Wini ge ewiya I Timotira ine ara.

Korayao ge aune gao ge.1 Na Paulo mene ge ewiya gainena ara.

Na Tuwa Bayaura buro-mani aune YesuKristora aposolo. Aposolora buro ge naeno sao awiya eyao era. Tuwa Bayauragegeregao dubu auna tumo diyao nanamemene kasa yero bainakama yaise, o naomera ge me susuware awiya ganeneseaposolo buro na eno senu nona ara. 2TuwaBayau nung ge iwao ge sao emo okoamimene gitau tawing oko kasa yaore naome iwaing awiya name eno pugari sena,nao awiya pumari sero kotung-kotungnasani buro yero nona ara. 3 Tuwa BayauKorayao Emo naname mene be pugainukasa yenu Bowi Iwaing nuna awiya kere-gaina. Bowi awiya tugata yanese serowawong nana-una pugainu puro nasanitugata-magata yero nona ara.

4 O Tito, na ge ewiya ning eno gainena.Tumo diyao naname dekaongka mitiya,awiya nane ning eno tugata yewang, arareningmani nanameyero nosa. TuwaBayauMama aune Korayao Emo naname KristoYesu nunato-una atu bayao mononemenekasaye nina-una gairo mitaise.

Simai aune gitau yao emo auna ge.5 Buro agewa mitina awiya yero be-

sugasese sero na ning Krit gutura atuyangduwang ara. Arare na ning tugatayewang deka ayero yero nasani simainapo sero pugairo pugairo baung. 6 Zonung emo baunona benaungna atu pasenaaung noiya, o bauno dekaongka aune gegenoiya, omani awiso nunamene Yesu tumodidinasani nowa, o mani awiso nunamenetebe-tabe nao aung etutero nowa, o ge daoaung, emo ayao ine amaze simai pugai.7 Gitau yao zo nung Tuwa Bayaura burodiya yero noiya amimene emo baunonabenaungna atu pasena aung naise. Ayeronasani ge dao aung, taung puro witaoaung, ge dedunasani nao aung, tini kapao

aung, ou tauyao yanakana minao aung,gorobo yeromani dao aung, waumoni enodubo-dubo yao aung, ayero naise. 8 Ayeronasani esewa kora yaise. Tani iwaing gegeyari aratapu naise. Etutero naise. Naoiwaing ago yero nasani naise. Nao nuna-una semini nasani naise. 9 Tuwara ge serogipero ayero nonane, ge awiya poza tau-tataware yao ara. Ge amaze iniro taka seronaise. Ayero yero nasani nao me auna gesero gipero ayero nasani emo bauno ato-buwato sai teng yariniya. Ora nung emogeme puro wowosinowa auna ge puro wosaiteng yariniya ara.

Ge iwaora ge.10 Emo daigairo mene ge me oko ago

yero nowa. Awong emo gitau yaora gedero ge me aung piti gege awiya sinasaniemo bauno etegatinasani yero nowa ara.Yuda emo daigairo mene ge nigao meneyaine nasani ge iwao ge ayero sinasaniniye sisigatinowa. 11 Emo amimene waumoni eno dubo-dubo yero nasani ge saineyao oko awiya sinasani emo bauno maniawisore usi-besi yero nowa. Emo ayaoawiya be nunae de gazae. 12 Krit emora-una atu emo kotumaore zo mene eyerosena, “Krit emo awong ge iwao emo.Awong gorobo wo ine. Awong timarayero nasani nona yanakana mininowaara.” 13 Ge awiya me ara, arare mebasena. Aeno awong Tuwa Bayaura ge meawiya iniro taka saese sero ning awonggona yero wini ge sero baingtiti nasanineu. 14 Awong Yuda emora ungwe tu-tura amaze oko nigaese. Emo ge meyangdotinowa auna seminao ge awiya okonigaese. 15 Dubo pewayaore yero nowaamimene nona apakana awiya gosinowaiwaing yero noiya. Arata emo tumo diyaoaung dubo beingtire yero nowa amimenenona apakana awiya gosinowa meko yeronoi giro semininowa ara. Ayero yeronowa, noeno okowata, nigao nunae aunedubo nunae aune awiya meko gege yena.16 Awong eyero sinowa, “Nae Tuwa Bayauaune dema nonane.” Awong be meneayero sero nowa, arata yao nunae meneTuwa Bayau bewae yero nowa. TuwaBayau mene awong gosinoi meko yeronoiya. Awong ge dao emo. Awong buroiwaing zo yao ine teng oko ara.

2Emo bauno zazai auna ge.

Page 320: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

TITO 2:1 317 TITO 3:51Aeno ninemene zo naomera gemitiya

auna teng sero gipero ayero ye. 2 Awongeno eyero sero nasani neu. Emo zazaimene ou tauyao awiya yanakana oko mi-naese. Awong tani iwaing gege puro nayaemo bauno mene gaya iwaing yaise. Ko-tumao iwaingne naese. Tumo diyao tauyaore naese. Dubora monone nasani gew-era naese.

3Deka ayero bauno zazai eno eyero seronasani neu. Tuwara ge bauno me yeronaese. Awong ge pasao aung. Awong outauyao eno dubo-dubo oko yaese. Naoiwaing awiya gipinaese. 4 Ayero nasanibauno taung seka awiya sero gipero ayayaibono mani awiso nunae eno mono iwaingpupunasani naese. 5 Bauno taung sekamene kotumao iwaingne naese. Awongpasena aung pewayero nasani ibu-garonunae-una nona diya yero nasani monoiwaing pupunasani ibonona ge dimaese.Awiya emo ena mene Tuwa Bayaura geizao eno, bauno taung seka mene ayeroyero naese.

Mani seka aune soumani auna ge.6 Mani seka eno ge deka ayero sinasa

awong kotumao iwaing gege puro naese.7 Ning nika nitope buro iwaing apakanaauna gitau yero nasani nasa ena meneburo nina awiya giro ning ago naese. Ningemo bauno ge tugata yari sero giro geme gege sero gipero ayero ye. Ge iwaoge zo oko susumase. Tani iwaing gegekotupunasani gipao buro yero nasa emobauno mene gosinaya iwaing naise. 8 Geiwaing gege sineu. Ayero nasa iwo menename eno ge iwao ge ena sari yero gekauyero giro yangdoro meng garineya.

9 Soumani eno eyero sero nasani neu.Gitau yao nunae-una ge dipunasani naese.Sou buro iwaing yero baingtitinaya gitauyao nunae mene buro nunae giro awongaratapunae. Awong gitau yao eno geabena oko saese. 10 Awong gitau yaoranona ena awiya oko ugaing pumaese.Awong gitau yaora nona giro kora-makorayaya gitau yao mene awong gaya teng yae.Tuwa Bayau Korayao Emonaname auna gebainakama yaise sero soumani mene buroapakana ayero yero nasani naese.

Name pewa yero nasani be baina diyananene.

11 Tuwa Bayau mene tawing sero seroauna emo bauno sorero pumari seromonoiwaing nuna keregainu Yesu kasa yena

ara. 12 Mono iwaing nuna mene gipaoemo naname ine yero nasani name eyeronanenese nagibo gipinoiya. Digara naomeko awiya puro pu ago gairo tawingnanona eno dubo-dubo yao awiya yang-doro tawing euna atu kotumao iwaingpuro nasani Tuwa Bayaura buro iwaing-kawaing yero nasani nanenese nagibogipinoiya. 13 Name simao waegaorenuna kasa daung yaora be awiya diyayero nasani yawa yaware yero nonane.TuwaBayau bainakama auneKorayao Emonaname Kristo Yesu auna simao wae-gaore nunato aeno sinena ara. Be awiyakotupunasani ayero yero nasani nanene.14Nung amimene name pasenana mokoraatu sorari sero abena naname magayenaara. Nung name sayai dubu nuna gegeyero nasani buro iwaing yari sero aratapunasani nanenese sero name eno maga-yena.

15 Ge amaze sero gipero ye. Ningtauyero emo bauno ge tugata yero nasaniburora putoung Tuwa mene ning eno pu-gaina auna teng awong gona yero wini gesinasani neu. Ayero yero nasa emo zomene ning oko yausemae.

3Tani iwaing gege yero nanene.

1 Ning dubo nunae uwero ge ewiyaawong eno sero nasani neu. Awonggavman aune diya emo auna sou buroyero nasani ge nunae dipunasani naese.Ayero yero buro iwaing susuwa giti mi-tiya auna eo yero naese. 2 Awong emozo giro sero izaota ge matu yao awiyaoko yaese. Awong yo-ozaore nasani waribe giti awiya emo bauno apakana enomono pupunasani naese. 3 Name dekaayero gitau dau mene yaine nasani gedero naungwane. Sanda mene etegainunagibo me yangdoro kotumao sisigairodau yewangne ara. Ayero dubo-duborasusuwa benaung giti auna sou yero nasanige bautara wina-se yero nasani kotumaomeko wina-pung yero nasani naungwane.Emo ena name iwo yero nasani nauwa.Nupema name naka nametope iwo wina-ye yero nasani naungwane ara. 4 Ayeronasani naungwane, aune Korayao Emonaname Tuwa Bayau auna dubo bayaomonone kasa daung yenu 5 nung namesorero pungna. Awiya name etuteronasani naungwane auna okowata, monoiwaing nuna eno name sorero pungna ara.

Page 321: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

TITO 3:6 318 TITO 3:15Nung name saenu kasa yao sekawara kasayewangne, Owenomene nao sekawa nameeno pugaina ara. 6Ayero yenu Tuwa Bayaumene Korayao Emo naname Yesu Kristoeno Oweno bereke gainu wosiro dubonaname-una atu sukuna. 7 Awiya TuwaBayau mene mono iwaing nuna eno namepewayao ayero senu name nao me iwaingawiya tumo didinasani nete pumanenesesero ayero yena ara. 8 Ge awiya ziwongtau-tataware yao ara.

Arare emo bauno Tuwa Bayau tumodidinasani yero nowa amimene kotumaonunae buro iwaingna pugairo tau yeronaese nine tau yero ge me amaze kere-gati nasani nasese sero sinena. Ge meamimene ge iwaing ara. Ge amimene emobauno sorepunoiya. 9 Arata ge eyao ineami zo awang se. Ge susuwa aung aunage matu oko yae. Taung puro witari seroaya-ewowo nunae-una yazo oko zazagae.Mosera sao tauyao ge eno gagauserowina-se oko yae. Ge ayao awiya awang se.Ge ayao amimene emo bauno oko sore-punoiya. Ge awiya sero tetere yero nowage auna me oko kasa yero noiya. 10 Emozo mene dubu gausari sero yai nung bedekaongkata etobe ayao gona yero wini gesasa oko nigao yai giro puro pu bautaragai. 11 Ning nigitinosa, emo ayao awiyanung nagibo me yangduna, arare buroyero noiya amimene pasena nuna awiyakeregatinoiya.

Besugaora ge.12Na Atemas ta Tikikas iyengtana nina-

una buro kasa yai giro ning mena oza-ung bung. Ning Nikopolis nape atu nataung. Noeno okowata, na napo aunaatu baungno nana wito iropaora be aungyariniya. 13 Sao tauyao ge nigao emo Zinasaune Apolo awongto buro-mani babae-tose nona nunato sosero kora yero pu-gai. Awongto nagibe atu nona kau yeroerewawa yao eno. 14 Nine gege okowata,emo mani naname awong amimene demamono pumaora buro yero nasani netemono pumaora susuwa gaese. Ayero yayaena mene taungna soremao awiya kauyaya giro awong amimene bayao buroyaese. Tuwara ge awiya nunae-una atumeaung yoiye sero.

15 Emo na aune dema yero nowa awongapakana amimene ning arugatineya ara.Tuwara gera name otao yero nowa awongawiya arugatinenane, awiya se nigae.

Tuwara soremao mene ninae-una atuteng yero mitaise.

Page 322: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

FILIMON 1 319 FILIMON 20

IGI PAULO MENE FILIMONENO GAENAPaulo mene Roma nape atu bunao gare atu

mitasani aune igi ewiya otao nuna Filimon enogaena. Filimon, nung emo wau monine. Naponuna awiya Kolosai. Tuwara dubu Kolosainape atu nasani nauwa amimene garo nuna-una atu augati nasani nauwa. Paulo menesusuwa eyao eno igi ewiya gaena: Filimonnasoumani zo yazo nuna Onesimo mene gitauFilimonna nona zo ugaing puro awang yerosungno baung Roma nape yena. Atu kasayero nasani nawe Paulo taungno dubo kapetegairo Tuwara ge nigao emo yena. ArarePaulo mene Onesimo nupema Filimonna-unaiyengtai babaise senu niginu giro igi ewiyagainasani Filimon mene Onesimona pasenaawiya yangduwaise sena. Gaenu Onesimomene igi ewiya puro kapete gairo Filimonna-una baungna ara.

1 Na Paulo. Na Kristo Yesu eno bunaogare mitona. Na aune ge nigao otaonaname Timoti nato Filimon ning yodiyang nanato aune soremao nanato aenoigi ewiya gaitinenato ara. 2 Nato igiewiya Akipas aune bauno zo ge nigaootao nanato Apia aeno dema gaitinenatoara. Nung nae aune dema Yesura goroboemo mene yaine noiya. Yesura dubugaro nina-una atu augatinowa awong enodema gaitinenato ara. 3 Mama nanameTuwa Bayau aune Tuwa naname YesuKristo nunato-una atu bayao mononemene kasaye ninae-una gairo mitaise.

Paulo nung Filimon eno Tuwa Bayau enodange sinasani isa sena.

4-5 Ning Tuwa Yesu tumo didinasanidubu nuna eno dubora mono pupunosa,awiya nigitinona. Arare na isa saora beraatu ning kotupunasani Tuwa Bayau enodange sero nona. 6Ning tumo diyao nina-una ge nigao otao nanae yero nosa. Araretumo diyao nina mene kotumao iwaingning eno pugai nona iwawaing Kristomene name eno pugatinoiya, awiya gaseseisa sinona. 7 Otao nana, ning Yesura emodubu eno dubo iwaing yaora buro yeronosa, arare na dubora mono pumao ninaeno dubo nana eo noi yawa yawa etoka okoyero nona.

Soumani Onesimona ge.8 Buro yasese sao mitiya, awiya na

Kristora be puro sana tauyaise sero tengeo yero satena. 9 Arata saineba. Ningdubora mono pupunosa, arare na dub-ora mono eno teba yawa yawa nasanige monone sane. Na emo zai Paulo naerawa. Be yeme ewiya na Kristo Yesueno bunao gare mitena amimene ning enoyawa yawa nasani sinena era. 10 Maninana eno sinena. Na bunao gare mi-tasani nagibo me nung eno gipewang naago yero noiya awiya na maung nuna ineyewang ara. Na Onesimo eno sinena.11 Nung gitau soumani nina yero nasaniburo mitauna auna agewa gege nasaninauna. Arata yeme awiya nung buronanao soga yao teng yero niya ara. 12Ararena nung iyengtena nina-una butuniya.Yo diyang nana nung ara. 13 Na BowiIwaing eno nasani bunao gare mitenanung ning sorepunasani buro nana yaisesorari kotupunena. 14 Arata ning okonigao aune nung sorari oko kotupunena.Mono pumaora buro na eno yasese sinenaawiya ato saora okowata, aratamao nina-una yasese sinena.* 15 Nung niye bemaingkoka yangdunu niye nata nowa,awiya susuwa eeno ta nowa. Tuwa Bayaumene nung nina-una kapetegairo ningaune dema nao gege naise nigina. 16Gitaunung soumani gege ayero sinauwasa, aratayeme zo nung soumani nupema ge nigaootao naname ayero sarinesa. Na nung enodubora mono pupunona, arata nine menezo nung taungna soumani nina nupema genigao otao nina yero nariniya awiya gironung eno duboramono baina pumarinesa.17 Ning na gasa otao nina yarinena, awiyanung giro aune “Soumani okowata, Pauloera,” ayero se. 18Onesimomene nona ninazo gera yenuta, o zo teba punuta, awiyayazo nuna awiya disero abena igira atuyazo nana gae. 19 Na Paulo ara. Nane wa-wong nanamene ge ewiya gainena. Abenanuna awiya nane ning eno pugarinena.Arata abena nine na eno pugasese saoawiya zo bainakamamitiya. Nao seka ninaawiya dema abena nana niya. Arata abenana eno pugasese sao aeno oko sarinena.20 Otao nana, ning Tuwa kotupu nasanimani iyengtena butuniya awiya kora ye.NingKristo kotupunasani ayero yasa dubo

* 1:14: Mono pumao buro. Mono pumao buro awiya eyao era: Filimon mene soumani nuna Onesimo iyengtainupema tera kapetegairo baungno Paulo soremaise sena.

Page 323: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

FILIMON 21 320 FILIMON 25nana iwaing yaise ara tapunena. 21 Ningge dimao nina mitiya, awiya teng gosi-nasani ge ewiya ning eno gainena. Ayerogosinasani nona yasese sesena awiya gegeokowata, buro ena iwaing awiya demasusuuno yarinesa, awiya gosinena. 22 Orage zo sana nigi. Awao masi zo na eno koraye. Ayero sinena, noeno okowata, niyena eno isa sinaya Tuwa Bayau mene nigaina ninae-una kapetegairo barinena, awiyatumo didinona.

Besugaora ge.23Epafara nung Kristo Yesu eno na aune

dema bunao gare mitiya amimene ningarugatiniya. 24 Soremao dubu nana Mak,Aristako, Dimas, aune Luka, awong dekaayero ning arugatineya.

25 Tuwa Yesu Kristora soremao meneninae-una atu mitaise.

Page 324: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 1:1 321 HIBRU 2:2

IGI HIBRU EMO ENO GAEWAIgi ewiya Yuda emo ge nigao aeno gaewa

ara. Arata emo awe mene gaeni, awiya nameoko gosinenane. Eeno gaewa ara: Tairo naoseka Yesu mene puro buna amimene taironao matu Mose mene tauna awiya daiga-tiniya. Yesu mene sao tauyao ge Mose menegaena awiya diungno besugainu aung yena.Noeno okowata, Yesu nung Tuwa BayauraMani me. Nung porofete aune angelo auneMose aune dema daigatinasani Tuwa bainayero noiya. Nupema nung aung yao ine tengoko. Yuda emora pirisa dubu awiya nemamamagayero nowa. Arata Yesu mene zo naogege noiya. Nung pirisa baina naname menepasena naname disero baingtinu aung-kamoreyena ara. Gabu 11 mene tumo diyaora susuwakeregatiniya.

Yesu mene Tuwa Bayaura ge name enokeregairo tugata yena.

1 Tuwa Bayau mene gitau porofete enoge benaung gitita nagibo susuwa giti awiyatugata naunu awong ewowo naname enotugata nasani nauwa. 2 Ora aung yaorabe yeme eune zo nung Mani nuna senuname eno ge tugata yena. Mani nung nonaapakana auna maung yero naise sena.Gitau Maung mene senu Mani amimenenona apakana yero aung yena. 3 Manimene asisi ine yero Tuwa Bayaura simaowaegaore awiya naname-una pugatinoiya.Nung buro apakana Maung mene noiyadeka ayero noiya, arare ge putoungnenuna mene nona apakana soganoi mi-towa. Nune pasena disao buro yerobesugairo aune witi uritira yero TuwaBayau putoungne auna wawong mera atuadungno mitoiya ara.

Angelo awong wosao, arata TuwaBayaura Mani nung witao.

4Yazo bowire nuna mene angelora yazobowire daigatinoiya, deka ayero nune an-gelo apakana daigatinoiya. 5 Tuwa Bayaumene angelo zo eno eyero oko sena,

Ning awiya Mani nana. Na yemeMaungnina nena.

Nupema angelo zo eno eyero oko sena,Na Maung nuna yero narinena.Nung Mani nana yero naise.Tuwa Bayau mene ge awiya angelo zo

eno oko sena. Nung Mani nuna eno sena.6 Nupema nung muwo Mani nuna taw-ingna iyengtari sero ge eyero senu gaewa,

Tuwa Bayaura angelo dubu awong yazonuna de ika naese.

7Angelo awong eno eyero sao ara,Nung angelo dubu nuna eno sinoi be-

naung nunae kapetegairo bisi ineyero nowa. Nung soumani dubu nunaeno sinoi benaung kapetegairo iyaoine yero nowa.

8Ora Mani nuna eno eyero sero gaewa,O Tuwa Bayau, Tuwa yero nao nina

awiya tau-tataware yero mitao gegemitariniya. Ning dubu nina iwaing-kawaing diya nosa. 9 Ning taniiwawaing yari ara tapunosa. Anasani tani meko yao awang yeronosa. Arare Tuwa, awiya Tuwanina, nune ning gao nasani yawayawa bainakama nina-una atu kasayaise ning kara puro uweri ning enosuwena. Awiya otao mani nina ya-zore aeno suwaese sao awiya daigatinasani bainane ning eno suwena.

10Ge zo nung eno eyero sero gaewa,O Tuwa, ning tawing yasa. Nupema uriti

awiya wawong nina mene yasa.11Arare uritire tawingne sisigarineyato,

arata nine mene zo nao gege nari-nesa. Taung wori aso yero nowa dekaayero uritire tawingne aso yariney-ato.

12 Taung wori aso ine yayato nine wi-wing yarinesa. Uritire tawingne eweyarineyato, arata nine mene zo eweoko yarinesa. Nosa deka ayero nari-nesa. Nao nina oko aung yariniya.

13 Tuwa Bayau mene angelo zo enoeyero oko sena,

Ning buro wawong me nana-una atuadungno mitasa na iwo dubu ninaawiya benaung nina-una pugana tepaka yero isi yase.

Ge awiya angelo zo eno oko sena.Nung Mani nuna eno sena. 14 Angeloawong nona noiye? Awong Tuwa Bayaurasoumani dubu gege. Emo bauno TuwaBayau mene sorero pumari sena awiyasoremaese iyengtitinoiya ara.

2Tuwa Bayau mene name kora noiya,

awiya nona bainakama ara.1 Arare ge nigiwangne awiya yangdoro

wang ine yero darasero babonine sero,name ge awiya iniro tau-tataware yanene.2 Gitau angelo mene Tuwa Bayaura beyero sao tauyao ge puro bumuwa, arare

Page 325: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 2:3 322 HIBRU 3:3emo bauno ge awiya yausepunauwita de-dunauwa awiya abena nuna tapunasaninauwa ara. 3 Arare name yeme korayaobainakama auna ge awang sanane TuwaBayau mene abena pugai name nono yerodaigarinenine? Name daigao ine teng okoara. Noeno oko, ge awiya angelo wosaomene oko, TuwaYesumenenungnuka nu-tope gitau keregaina. Keregainu dawongme nunae mene nigiwa amimene nameeno sero butunawe duwa gigiwangne meyena. 4 Tuwa Bayau nung nuka nu-tope ge awiya ganane me yaise sero taniputoungne benaung giti nasani Owenonaburo benaung giti awiya aratamao nuna-una zuma aung bono yenu pumuwangne.

Yesu nung angelo dubura wese ine yeronasani nauna.

5 Tawing zo ago kasa yariniya auna gesanene. Tuwa Bayau mene tawing awiyaangelo mene diya yaese oko sena. 6 Aunage emo zo mene keregaina awiya eyerogaewa mitiya era,

Nae emo ewiya nono yao ing ayero serokotupunosi? Nae emo wosao ewiyanono yao ing ayero sero diya nosi?7Nae angelo dubura wese yero nane-nese sasa. Ning nae

emo tuwa ine waegaore yazo bowiremene simasa emo tuwa ineyewangne. 8 Ayero nasani nonaapakana auna maung yanenese tenanae-una wese atu pugasa ara.

Ge gayao zo ayero mitiya. Tuwa Bayaunung nona apakana emora wese pugarisena, amaze gagausi nasani okowata, zeretutupore ayero diriyegari sena. Ora beyeme ewiya nona apakana emora wese atudubure gurutu yao awiya oko gosinonane.9Arata name Yesu nung emo yazore simaowaegaore puro noiya awiya gosinonane.Tuwa Bayaura mono iwaing mitiya, arareYesumene emo bauno apakana aenomag-ayaise sero Tuwa Bayau mene nung nameine yero angelo duburawese ine yero naisesena. Aeno ayero nasani magayaora atuyaya tauna.

Yesu nung name metamani nuna ayerosari sero nete meng oko gaina.

10 Tuwa Bayau mene yazo bowire nunaeno nona apakana yena. Nung amimeneYesu mene mani awiso daigairo yumaisimao waegaore nuna-una atu kasa yane-nese sero korayao emo naname amimeneyaya taungno aune gitau yao yaise senu

teng yena. 11Yesumene name saenu TuwaBayaura dubu yewangne, arare name Yesuaune Maung naname dekaongka gege ara.Aeno Yesu mene name eno “metamaninana” ayero sari sero netemengoko gaina.12Ge nuna eyero gaewa mitoiya,

O Tuwa Bayau, na yazo bowire ninametamani nana eno keregairotugata-magata yarinena. Na duburatowang atu

yere gapunasani ning bowi yarinena.13Nupema zo eyero sena,Na dema Tuwa Bayau tumo didinasani

narinena.Deka aine zo era,Ewiya gipu! Na mani awiso Tuwa Bayau

menena eno pugaina aune dema nenane ara.Yesu nung name ine yena, aeno nung

name sorepunoiya.14Name mani awiso nuna mene tawing

taung puro nonane, aeno nung tawingtaung puro wosiro buro kasa yero nameine yena. Ayero magayao nuna menemagayaora maung Sanda auna putoungdai aung yaise nung tawing taung purokasa yena. 15 Emo bauno magayao awangnasani nauwa awong amaze magayaoraawang yao mene bunenu be giti mi-tauwa, awong awiya besari sero ayeroyena. 16Nung angelo soremari sero awongine oko yena. Nung tawing emo yeroAbrahamna saisibuna name sorepunoiyaara. 17 Arare nung metamani nuna ineyaise sao ara. Nagibo zo oko mitauna.Aeno Yesu nung pirisa baina iwaing, ao-diyaore, ge dimaore, yero nasani TuwaBayaura ditira atu zawing pugao buro yeronasani emo bauno meko naname disarisero ayero yena noiya. 18 Etegao nuna-una kasa nauwa nung nuka nutope yayatapunasani nauna, aeno nung name ete-gaora atu sorero pumaora putoung mi-toiya auna teng name sorepunoiya ara.

3Yesu nung Mosera witao.

1 Ge nigao otao mani nana, niye demauritira gerao, arare name kotumao puropu Yesura-una gairo ge nuna sanene.Nung amimene ge iniro taka-takamo serononane auna aposolo buro aune pirisabainana buro dema noiya. 2 Mose meneTuwa Bayaura gare atu nasani ge tengdipunasani nauna. 3 Garo yao emora yazo

Page 326: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 3:4 323 HIBRU 4:4

bowire mene garora yazo bowire daigati-noiya, deka ayero Yesura yazo bowiremene Mosera yazo bowire daigatinoiya.4 Garo apakana awiya maungne. NupemaTuwa Bayau nung nona apakana aunamaung. 5 Mose nung Tuwa Bayaura gareatu nasani ge dimao emo yero nauna.Ayero nasani ge ago kasa yari nauna, geawiya ganane me yaise sero gitau otusinasani soumani ine yero nasani nauna.6Arata Kristo mene zo nung soumani oko,nungMaungnaManime yero nasani TuwaBayaura garo diya nasani noiya. Garonuna awiya name ara. Awiya susuwaaung okowa. Nona name eno pugari senutauyena awiya kasa yaise sero iniro taka-takamo sero nasani tau yero narinenane,awiya garo nuna o dubu nuna yarinenane.

Isreli emo Tuwa Bayau yangdoro derodetero nauwa ayero oko yanene.

7-8 Arare Oweno mene ge eyero senaawiya niganene:

Gitau Tuwa Bayau mene eu yanawiraatu Isreli emo gaero gari sero ge senuawong ge dewa. Arare Tuwa Bayaumene yeme ge niye eno sariniya,awiya deka ayero oko yepu. 9 Aya-ewowo ninae awong eu yanawira atuna gaero gari nauwa na awong enotani iwaing nawe duwang dawang40 aung yena. 10 Awong na gaerogari yewa gigiwang meko yenutini kapenu giro awong eno eyerosewang, “Awong dubo nunae begiti sisigati nasani yero nowa ara.Awong nagibo nana zo za oko girobaingtiwa.” 11 Na aeno tini kapenusao tauyao ge nana eyero sewang,“Awong oregao nana-una zo za okotowarineya.” Ayero sewang ara.

12 Otao mani nana, ninae-una zo nungTuwara ge awang sinasani tumo diyaoaung kotumao meko puro Tuwa Bayauputoungne awiya yangduwowi sero, diyawina-ye nasani neupu. 13 Ayero niyewari be giti awiro gorata ogora be mitaogege mitariniya teng soga wina-ye yepu.Mekora etegao mene ninae-una atu emozo ato sai nung Tuwa yangdoro bauta po-toiye sero.

Isreli emora susuwa giro awang yanene.14 Name Kristora ge awiya zayero gitau

nung tumo diwangne, tumo diyao awiyainiro baingtiti nasani puro nete magayari-nenane, awiya name Kristo aune dema

nona ipu ewa-gaewa yao pumarinenane.15 Ge gayao susuwara atu gigenane awiyanupema ganene,

Tuwa Bayau mene yeme ge niye enosariniya, awiya ena mene nigiro derodetero nauwa aine oko yepu.

16 Awong nami mene ge nuna nigirodewi? Awiya zo ewe mene okowata.Mose mene gitau yenu Izip tawingnaatu bumuwa, emo bauno dubu apakanaamimene ayero yewa ara. 17 Arata awongnamaze Tuwa Bayau mene giginu mekonaunu dawang 40 aung yeni? Awiyapasena nasani eu yanawira atu mama-gayewa awong aeno ayero yena. 18 Ayerosao tauyao ge eyao sena awiya emo dubuna eno seni?

Awong oregao masi nana-una zo za okotowarineya.

Awong ge nuna dedunasani nauwa aenosena ara. 19 Arare eyero gosinonane ara:Awong nung tumo oko diyao yewa, aenoawong oregao masi nuna-una towaine yaoteng oko yewa.

4Oregao masi nuna-una towanenese sao

ara.1 Aya-ewowo mene oregao masi nuna-

una oko towao yewa. Ora towanenesesao tauyao ge kara mitiya, arare ge bowiamaze oko aung yaore ninae-una zo meneoko towao mene yaine yoiye sero, awangyanene. 2 Ge bowi awiya aya-ewowonaname mene nigiwa, deka amaze nigi-wangne ara. Awong ge awiya nigiro okotumo diyao nasani nauware, aeno nunae-una me aung yena ara. 3 Name ge nigirotumo didinonane amimene oregao masinuna-una toitinonane ara. Nung emotumo diyao aung aeno eyero sena,

Na awong eno tini kapenu sao tauyao geeyero sewang, “Awong oregao masinana-una zo za oko towarineya.”Ayero sewang ara.

Awiya oregaomasi nuna emo bauno enososenu mitauna aeno okowata, awong genuna nigiro oko tumo diyao yewa aenoayero sena. Be nung tawing yena aunenona apakana yero aung yero aune ore-gao nuna dema pugaina. 4 Arare wari benamba 7 auna ge zo eyero sena,

Tuwa Bayau nung nona apakana yerobesugairo

wari be namba 7 aune oregaina.

Page 327: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 4:5 324 HIBRU 5:75Arare ge susuwara atu gigenane awiya

eyero sena,Awong oregao masi nana-una zo za oko

towarineya.6 Ayero emo ena mene oregao masi

nuna-una towao auna nagibo awiya mi-tiya, arata gitau towaora ge bowi nigiwaamimene awang sinasani oko towao yewagiro Tuwa Bayau mene 7 be zo nupemapugatinasani be awiya “yeme” ayero senaara. Ge ika atu gigenane, ge awiya agoagomo dawang daigairo aung yenu auneDawidira bera pugainu eyero sena,

Tuwa Bayau mene yeme ge niye enosariniya,

awiya dero detero oko neupu.8 Yosua mene Isreli emo ena gitau

nasani oregao masi me tawingna etutamati siya, awiya Tuwa Bayau mene agobe zo auna ge oko satiya. 9 Aeno eyeroganene. Oregao masi name eno senu mi-toiya. Tuwa Bayau mene be namba 7 auneoregaina, oregao deka ayero emo dubununa name eno sosenu mitoiya. 10 ArareTuwa Bayau mene buro besugairo ore-gaina, deka aine emo zo Tuwa Bayauraoregao masira towariniya amimene buroyangdoro oregariniya.

Tuwa Bayaura ge awiya iwi ine.11 Arare naname-una zo mene emo

ge daora nagibo patiwa deka aunapatiro sisigoiye sero, oregao masi nuna-una towari sero tau-tataware yanene.12Noeno oko, Tuwa Bayaura ge awiya naoputoungne. Nung buro yao gege noiya.Di nuna awiya iwi di yore bautare aunadi daigatiniya. Ge amimene iwi ine yerobaungno ititire dubore gausinoiya. Geamimene iwi ine yero wetura susumaokapero batagatinoiya. Nupema wetukapinoi wetura weingsa kasa daungnoiya. Ayero nasani dubora kotumao aunearatamao auna susuwa keregatinoiya.13Nona yena auna zo mene Tuwa Bayauraditi mokora atu pungyao ine oko mitoiya.Diti moko nuna-una atu nona apakanaawiya daung mokera wori aung mitoiya.Arare nuna-una atu ge buro yarinenaneara.

Yesu nung pirisa baina naname.14Pirisa naname baina zo mitoiya, nung

witiro uriti mokora toiro mitoiya, nungYesu Tuwa Bayaura Mani ara. Nung pirisananame yero mitoiya, arare tumo diyaonaname be mene keregatinonane, awiya

iniro taka-takamo sanene. 15 Ayero pirisananame baina nung name iyang yerononane giro name giro diti ewe oko noiya.Naname-una etegao kasa yero noiya, dekaaine nuna-una etegao benaung giti kasayero nauna, arata nung etegaora atu iyangyero pasena zo za oko yena. 16 Arareyaya zo mene naname-una atu kasa yaigiro Tuwa Bayau name soremari sinoiyaamimene name ao-didinasani name sore-maise sero name nuna benaungna atuawang yao aung, dubo eo yaore kasanasani nanene.

5Yesu nung yaya buro nenu Tuwa Bayau

mene nung pirisa baina pugaina.1 Tawing emo naname-una atu pirisa

babuze tapunowa kasayero mitowa aunasusuwa awiya eyao era. Nung emodubu nuna eno Tuwa Bayaura benaungnaatu kasa nasani zawing pugaise nupemapasena disari wora yu pugaise Tuwa Bayaumene nung pupunoiya. 2Pirisa ayao awiyanung tawing emo gege ware etegao nuna-una atu dema kasa yero nowa. Susuwaaeno nung emo Tuwara nagibo sisigaironowa, arita emo ena gitau Tuwara nag-ibo yangdoro baung demese yewa awongawiya teng kora yero noiya ara. 3 Nungemo iyang yao ware aeno emo enanapasena auna gege oko, pasena nuna enodema zawing pugaise sao ara. 4Buro bainaawiya emo zo mene kotumao nuna-unaatu oko puro yariniya. Emo Aron nungTuwa Bayau mene pirisa buro nung enosenu aune buro pungna, deka ayero TuwaBayaumene emo zo puro pirisa buro nungeno sai aune teng yariniya. 5 Aeno Kristonung deka ayero nung nuka nutope taungpuro wiwiti nasani pirisa baina oko yena.Awiya Tuwa Bayau mene ge ewiya nungeno sena amimene buro awiya nung enopugaina.

Ning awiya Mani nana. Na yemeMaungnina

yero nona.6Ayero ge zo eyero sena,Nine pirisa buro Melkisedek mene yena

auna teng yasa.Pirisa buro awiya ayero nasani nao gege

narinesa.7Yesu nung tawingna atu nasani nauna

be aune Tuwa Bayau Maung nuna menenung magayaora atu sorero pumaine yaoteng, nung aeno isa sinasani zire-buware

Page 328: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 5:8 325 HIBRU 6:17bainakama yena. Ayero nasani TuwaBayaura aratamao kasa yaise aratauna.Ayenu Tuwa Bayau mene nigina ara.8 Nung zo Tuwa Bayaura Mani yero nau-nata saineba, yaya buro nasani ge dimaorasusuwa giro baingtina ara. 9 Nung yayaburo yenu nao nuna teng yero baingt-inu nung korayao mitao gege mitao aunamaung yena. Anasani korayao awiya genuna dipunowa aeno pugatinoiya. 10Nungamimene pirisa baina yero Melkisedek ineyero naise Tuwa Bayau mene sena ara.

Name mani wuire ine oko yero nanene.11 Arare ge nuna-una susuwa daigairo

nibamu awiya mitiya, arata niye kotumaoninae awiya mani mamanina ine, ararenae niye eno ge tugata yari sero nasanigosinenane mou niya ara. 12 Niye beimoko-kaungkaung ge nigiro butunowaamimene ena gipaya teng yatiya. Arataniye gipao emo yao ine teng oko. Zomene niye eno Tuwa Bayaura ge poza ni-bamu awiya nupema gipai teng yariniyaara. Niye kotumao tauyao puro naweyangdoro nupema mani wuire ine yeroneya, arare niyema tauyaominao teng okoara. Aming gegeminao ine teng yero nowaara. 13 Aming mininowa awong ayao enomani wuire ayero sarineya. Deka ayeroena mene aming mininasani pewayaorage ou kuru ine awiya nono nono yeronigiro baingtarinei? 14 Ma tauyao awiyababuzera gege. Deka ayero ge ou kuru ineawiya Yesura emo me auna ara.

6Tuwa Bayau yangdoro baingtiro aune

dubo darawa yao ine oko mitiya.1 Arare Kristora ge auna poza pugaing-

wane mitoiya, ge awiya oko sero seroyanene. Name zayaora ge auna tamedopero Kristora emo me yanene. Namegaro sekawa yari sero garora ziwongpugairo zokero pugairo zokero ayerononineta? Aung ara. Deka ayero namegera poza oko sero sero yanene. Na gerapoza emaze sinena: dubo darawa yeronao matu yangduwao-ta, Tuwa Bayautumo diyao-ta, 2 ge ou suwao-ta, wawongziye pugao-ta, magayaora atu seka yeroiropao-ta, pasenana abena tamao gegetamao, auna ge nupema oko sero seroyanene. 3 Tuwa Bayau mene nigai tengyai giro Kristora emo me yanene. 4 EmoTuwa Bayaura waegao mene dubo nunae

waegainu dubo gatenu uritira ma minirogigiwa, o Oweno nunae-una wosina,5 nupema Tuwa Bayaura ge gigiwa iwaingyenu be iwaing bumariniya auna putounggiro yawa yawa yewa, emo ayao amimenege yangdoro baingtarineya, 6 awiya awongdubo nupema darawa yao ine teng oko.Noeno oko, awong ayero nasani TuwaBayaura Mani kotumao nunaeuna atunupema i pasaora dedunasani emo baunomene nung izaese yarineya. Awongamimene dubo darawa yao ine oko mitiya.7 Arare na nona zora pugairo sana gipu.Tawing zo wa ozaung-zaung didinoibebeta noi emo mene urero morero nowatawing amimene awong eno mare zawingpuzawing gire tamariniya, awiya tawingauna atu Tuwa Bayaura gao me kasayariniya. 8 Arata tawing amimene maweangsi giginone gege gayariniya, awiyaTuwa Bayau mene waru yariniya. Ayeroyai pugaya iyao mene awariniya.

Tuwara ge iniro taka-takamo sanene.9Otaomani, nae ge sinenane awiya niye

gera yarineya awiya gosinasani oko, TuwaBayaura korayao me iwaing tamarineya,ayero gosinasani sinenane ara. 10 TuwaBayau nung nao iwaing gege name enoyero noiya. Arare niye nung eno emomani nuna sorepunasani awong enomonopumao buro putoungne yero nowa, arareawiya nono yero nuwegariniye? Aung ara.11 Niye eyero yaese ara tapunonane. Niyeapakana tumo diyao ninae me kasa yeromitao gege mitai be aung yaise sero tengdeka ayero putoungne neupu. 12 Ayeroyarineya, awiya niye bereya yao aungTuwara emo ena tumo diyaore nasaninona name eno pugari senu tauyenaawiya diya yaora bereya aung nasanitopetitinowa, nagibo nunae deka awiyapatarineya. 13 Tuwa Bayau mene saotauyao ge zo Abraham eno sari sero emozora benaungna sai tau yaise emo zonung ine aung giro nuna-una pugairo senutauyena ara. 14Ayero nasani eyero sena,

Na ning gao yana saisibuna nina wisikasarineya.

15Ayero senu Abraham nung sao tauyaoge auna diya bereya aung nawe me punaara. 16 Name emo mene ge nanamesanane tauyaise sero emo baunona be-naungna ayero sinonane tauyero noiya.Ayero noiyare yangduwaota puro wosaoine teng oko. 17 Arare Tuwa Bayau

Page 329: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 6:18 326 HIBRU 7:10mene eyero kotuna, “Emo sao tauyao genana-una me pumaese sewang, awongeno tani yari sinena auna ge sana awongdubo etobe yowi sero, na sao tauyaoge nana soga nasani na naka natope gememoko sana tau yariniya.” Tuwa Bayaumene ayero kotungno yena ara. 18 TuwaBayau nung ge oko iwinoiya amimenege tauyao etobe awiya naname-una atupugairo sena. Arare name meko yang-doro awang yero baungno nuna-una de-gene uno nonane amimene ge etobe awiyanigiro tau yero nona name eno pugarisenu tauyena auna ge awiya iniro taka-takamo sanenese ayero sena ara. 19 Ararenona name eno pugari senu tauyena aunage mene dubo naname auna angga ineyero noiya. Angga awiya tau-tatawareyao. Nung gauno baingtao, batagao ineteng oko. Noeno oko, angga amimeneibu mokora atu mo gazao auna bautaraatu mitoiya ara. 20 Na ibu moko emazesinena. Yesu nune gitau nasani name enotoi uritira mokora yena. Nung Melkisedekine yero pirisa baina yero nao gege noiyaara.

7Melkisedekra susuwa.

1Melkisedek nung awiya Salem naporaemo tuwa, nupema nung Tuwa Bayaubainakama auna pirisa ara. Abrahammene baungno napo enana emo babuzeena dero aung-kamore yero kapetegairobutunenu nung amimene baungno nag-ibe atu taungno gao yena. 2 Ayero yenuAbrahammene iwora nona sorero pungnaawiya gagausero dubu wawong etobe gu-rutu yena auna dubu zo nung eno pugainaara. Melkisedekra yazo awiya nanamegere Pewa Yero Naora Maung. Ora Salemnapora emo tuwa awiya naname gereMonona Maung. 3 Melkisedek nung aimaung aung, aya-ewowo aung.* Nung naonuna zayao aung arita besugao aung, ararenung Tuwa Bayaura Mani ine yero nasanipirisa buro yao gege noiya ara.

Melkisedek nung emo ago pirisa yeronauwa auna teng okowa.

4 Niye gipu. Melkisedek nung emowitao, awiya gosinonane. Noeno oko,ewowo naname Abraham mene iworanona ipu ewa-gaewa yao ena pungnaamaze kora yero dubu wawong etobeauna atu dekaongka puro nung eno pu-gaina, arare Melkisedek nung emo witaoayero gosinonane. 5 Abrahamna saisi-buna auna zo Lewi amimene dubu zotauna. Arare Lewira saisibuna mene pirisaburo nasani zawing pugao buro yaesesao, awong amimene emo bauno otaomani nunae auna-una atu monine nonaminaore tapunowa, auna dubu wawongetobe auna atu dekaongka pupunaeseMosera sao tauyao ge mene ayero saomitiya ara. Emo bauno otao mani nunaeawiya awong dema Abrahamna saisibunadubu, arata saineba pupunaese sao mi-tiya ara. 6 Ora Melkisedek mene zoLewira-una dubura atu oko kasa yena.Arata Abrahammene dubu wawong etobeauna atu dekaongka pugainu pungna.Puro Abraham Tuwara sao tauyao gepuro nasani nauna nung awiya gao yenaara. 7 Name eyero gosinonane. Witaomene wosao gao yero noiya, awiya awemene bewae yariniye? Arare eyero gosi-nonane ara: Melkisedek nung Abrahamdaigati nasani emo witao yero nasaninauna ara. 8 Yeme Lewira saisibunaawong pirisa buro nasani dubu wawongetobe auna atu dekaongka pupunemamagayero nowa. Ora Melkisedek zonung deka pirisa yero nasani dubu wa-wong etobe auna atu dekaongka pung-nata nung oko magayao mitoi siya sero gemene ayero siniya. 9 Na gosinena eyeroniya. Lewira saisibuna mene pirisa yeronasani dubu wawong etobe auna atu dubudekaongka pupunowa, auna ewowo Lewinung amimene oko kasa yaore ewowonuna Abraham auna mokora atu mitasaninona awiya Melkisedek eno pugaina ara.10 Noeno oko, nung ewowo nuna-unamokora atu mitinu aune MelkisedektoAbraham wina-taung yewato, arare Abra-ham mene pugaina, awiya Lewi mene pu-gaina ayero niya ara.

Tuwa Bayau mene pirisa matura buroaung yaise sena.

* 7:3: Melkisedek nung ai maung aung auna susuwa eyao era: Tuwara ge gitau gaewa mitoiya auna atu ai maungnuna-una ge zo oko mitoiya. Nupema ai nung pungna auna ungwe zo aung. Nupema nung magayena auna ungwe zoaung. Arare ge Hibru emo eno gaena amimene eniya ge sero gaena: Melkisedek nung zayao aung, o aung yao aung,deka ayero Yesu mene pirisa yero nao gege nasani nauna, noiya, nariniya.

Page 330: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 7:11 327 HIBRU 7:2811 Zawing pugao buro awiya sao tauyao

ge Tuwa Bayau mene emo bauno eno pu-gainu Mose mene gaena, auna sogayaonuna ara. Zawing pugao buro awiyaLewira saisibuna auna zo Aron mene za-yenu nasani nauwa yero nowa. Buropirisa mene yero nauwa amimene emobauno kora yero Tuwa Bayau aune demasusumati siya, awiya ago pirisa zo Aron ineokowata, Melkisedek ine oko kasa yatiya.12 Tuwa Bayau mene pirisa dubu matuburo yangduwaya pirisa seka zo menemasi nunae pumaise sero sao tauyao gematu awiya aung yai sao tauyao ge sekaawiya kasa yaise sena. 13 Ge amimeneTuwa naname Yesu gapuniya. Nung awiyaLewira dubu zawing pugao ibura atu buroyaese sao auna dubura atu oko kasa yena.Nung dubu zora atu kasa yena. 14 Tuwananame Yesu nung ewowo yazo Lewi aunadubu okowa. Nung ewowo yazo Yuda aunadubura atu kasa yena, awiya gosinonaneara. Ayero ewowo Yudara dubu awongawiya zawing pugao buro yaese Mosemene zo oko sena. 15 Pirisa zo Melkisedekine teng amimene kasa yena. Nung awiyaYesu ara. Arare name auna susuwa eyerogiro baingtitinonane: Tuwa Bayau menesao tauyao ge matu yangdoro sao tauyaoge seka pugainu mitoiya. 16 Arare Yesumene Lewira saisibuna ine yero kasa yaiaune sao tauyao gemene nung pirisa yaisesao auna oko, nao nuna mitao gege mitaoauna putoungna nung pirisa yero noiya.17Nung eno ge eyero keregairo sao,

Nine Melkisedek ine teng yasa. Ararening

pirisa buro nasani nao gege narinesa.

Yesu nung tairo nao me auna maung.18 Arare sao tauyao ge matu zawing

pugao buro yaese sao, awiya putoungaung arita soremao aung yena, aeno TuwaBayau mene disenu aung yena. 19Moserasao tauyao ge mene emo zo oko kora yenuiwaing yena. Aeno auna abena Tuwamenenagibo zo wosewa gatena amimene saotauyao ge matu daigaina, arare name nag-ibo auna baung Tuwara-una nugu yarine-nane ara. 20 Yesu mene pirisa emo yerokasa yena, awiya tebeba oko kasa yena.Tuwa Bayaumene senu tauyena auna tengkasa yena. Pirisa mamatu awong TuwaBayau mene oko sao tauyao aune pirisaburo nasani nauwa. 21 Arata Yesu menezo Tuwa Bayau mene senu tauyena aeno

pirisa buro yena noiya ara. Tuwa Bayaumene ge nung eno eyero senu gaewa,

Nine pirisa buro yero nasani nao gegenarinesa.

Tuwa mene ning eno ge senu tauyenaawiya oko yangduwariniya. 22 TuwaBayau mene senu tauyena, aeno Yesumene tairo nao me auna maung yenaara. Tairo nao me amimene tairo naomatu awiya daigatinoiya. 23 Pirisamamatu awong maganowa sekasusumao gege susuuno butunowa,arare daigairo mene buro awiyayero butunowa. 24 Arata Yesu menezo nung nao gege noiya nariniya,aeno nung zawing pugao buro nunasusumao gege susuuno mitao gegemitariniya. 25 Nung name kotungnoTuwa Bayau eno isa sinasani naogege noiya ara. Arare name Yesutumo didinasani Tuwa Bayaura-unanugu kasa yero nonane, name amazesorero puro doedoe yero aune naomitao gege mitao awiya pugatinoiyaara.

Yesu nung pirisa baina me.26 Yesu nung dang. Meko zo nuna-una

oko mitauna mitoiya. Nuna-una pasenanabeingti aung. Nung pasena mani ine aung.Nung uriti daigairo ika nibamu baungnonoiya ara. Arare nung ayao amimenepirisa baina naname yero noi teng yerobaingtitinoiya ara. 27 Nung pirisa babuzemamatu awong aine okowa. Awong awiyagitau pasena nunae disari sero zawing pu-gairo aune ago emo enana pasena disarizawing pugatinauwa. Arata nune menezo wari be giti zawing oko pugatinoiya.Aung ara. Nung emo enana pasena dis-ari sero taung aingso moko nuna aunebe dekaongka gege zawing pugainu tengyena ara. 28 Arata Mosera sao tauyao geraatu emo ena pirisa babuze yero naese saoara. Awong emo gege, awong putoungaung. Arare Mosera sao tauyao ge kasayero mitawe dunu Tuwa Bayau mene senutauyeromitauna aenoMani nuna eno buroge sena ara. Nung amimene buro yenu naonuna teng yero baingtina, aeno nao gegenariniya ara.

8Yesu nung uritira ge ibu mera atu buro

nuna yero noiya.

Page 331: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 8:1 328 HIBRU 9:51 Ge sinenane auna susuwa eyao era:

Pirisa baina naname niya. Nung ikaTuwa Bayaura adumao masi simaore aunawawong mera atu adungno mitoiya ara.2 Nung ibu dang auna buro emo yeronoiya. Ibu dang awiya etegao ibu oko,ibu me ara. Ibu awiya emo mene oko,Tuwa nung nuka nutope yena ara. 3 Pirisababuze awong ofa-ta pasena disaora nonaamimene zawing pugaise sao ara. 4 Ararenung tawingna etu nati siya, awiya zaw-ing oko pugati natiya. Noeno oko, nungLewira dubu auna atu oko kasa yena. Saotauyao ge mene pirisa buro yaese sinoiyaauna teng yero nowa ara. 5 Awong ibume uritira mitiya auna etotoma ibu gegeauna sou buro nowa. Ayero sinena, noenooko, Mose nung Tuwara seli ibu yari seroyenu Tuwamene eyero tugata yena, “Sinaidiri atu nona apakana auna ititi gipewanggigasa auna teng ye.” 6 Yesu mene pirisaburo pungna. Buro nuna amimene buromatu awiya daigaina. Noeno oko, nungmono puro tairo naora nao seka aunamaung yero noiya. Aeno tairo naora naoseka amimene tairo naora naomatu awiyadaigatiniya. Noeno oko, tairo naora naoseka auna nona me pugari sena amimenetairo naora nao matura nona me awiyadaigatiniya.

Tairo naora nao seka mene tairo naoranao matu awiya daigatiniya.

7Gitau tairo naomitauna amimene tengyati siya, awiya ago zo kasa yaise auna geTuwa Bayau mene oko satiya. 8 Tuwa

Bayau nune emo awong giginu teng okoyao yenu giro eyero senu gaewa ara,

Tuwa mene eyero siniya, “Nete be zorena Isreli dubu aune Yuda dubu awongaune dema tairo naora nao seka zotamarinena. 9 Gitau na aya-ewowonunae Izip tawingna atu yumari serowawong nunae initinasani awongeno tairo nao zo tamuwang ara.Orata tairo naora nao seka tamari-nena, awiya ayao ine oko tamarinena.Noeno oko, awong tairo naora naomatu auna mokora atu tauyero okonauwa, aeno nane awong bauta pote-wang ara. 10Arata be zo kasa yai aunena Isreli dubu awong aune dema taironaora nao seka tamarinena, awiyaeyao era:

Na sao tauyao ge nana sana awong mepuro pu dube gairo kotung-kotung

yero nasani narineya. Ayero yayana ge nana dubo nunae-una atu gae-wang ayero yariniya. Na Tuwa nunaeyero narinena, aune awong dubunana yero narineya.

11 Awong otao mani nunaeta dubununae eno eyero sinasani ge oko tu-gata yarineya, ‘Ning Tuwara susuwanigi.’ Ayero oko sarineya, noeno oko,awong witaota wosao mene apakanasusuwa nana nigiro aung yarineyaara.

12 Na awong ao-didinasani pasenanunae yangduwarinena, arita mekonunae nupema oko kotumarinena.Aung-kamore ara.” Tuwamene ayerosiniya ara.

13 Ge gayao auna atu Tuwa nung taironaora nao sekawa auna ge sinasani taironao gitau mitauna “awiya matu” ayerosena ara. Arare nona matu meko yaoamimene aung yari sero nasani niya.

9Gitau zawing pugatinasani nauwa awiya

wora yu gege.1 Tairo nao matura atu Tuwara yere

isare sao auna wini ge mitauna, nupemaseli ibu dema mitauna ara. 2 Seli ibuawiya eyero yewa ara: Moko zo towao beraauna yazo nuna masi dang mitauna. Masiauna atu nona eyero mitauna: damana zoaune ame igiyao Tuwara benaungna atupugati nauwa awiya tewo zora tame atumitauna. 3 Ora mo towao be gazao nambatu auna bautara moko zo auna yazo nunamasi dang nibamu pewayao mitauna ara.4 Masi auna nona etobe eyao mitauwatoara: aita boingsa sereyaore kouyaora masigol mene yao, aune Tuwa Bayau aunedema tairo naora maguro gol mene dowaoawiya mitauwato ara. Maguro mokoraatu nona eyero pugaiwa mitauwa ara: Auzo gol mene yao auna mokora atu nonaminao yazo nunamana amimenemitauna,aune Aronna tung gitau osisi gaena, aunetape etobe tairo naora sao tauyao ge tameatu gayao. Nona amimenemaguromokoraatu mitauwa ara. 5 Auna tame awiyaTuwara waegao me auna kerebim etobeauna ititi kewao mitauwato. Wati nunatoetobe mene maguro abana worero doperomitauwato ara. Magurora tame awiyapasena disaora masi ayero sinauwa. Orataauna ge awiya na yeme apakana sero be-sugao ine teng oko.

Page 332: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 9:6 329 HIBRU 9:216 Nona ayero pugaiwa awiya mitaunu

pirisa ena mene ibu moko towao beramitauna auna atu be giti witiro wosironasani buro nunae yero nauwa ara. 7 Oraibu moko namba tu auna atu pirisa bainanung nata toitinasani nauna. Nupema,nung dawang zora mokora atu wari bedekaongka gege toiro nasani nauna. Nungyu aung tebeba oko toitinauna. Wo yupuro toiro pasena nuna aune pasena emobauno diti aung mene yaine nauwa awiyadema kotungno wo yu mene zawing pu-gatinauna ara. 8Nona auna susuwa Owenomene name eno eyero gipinoiya: Ibumatukaatu mitai, name daigairo uritira masidang nibamu auna kasa yao ine teng oko.Deka ayero tairo naomatu auna tani yane-nese sao awiya mitai, name Tuwa Bayaurabenaungna kasa yao ine teng oko. 9 Tanimasi towao bera atu yero nauwa amimeneemo Mosera sao tauyao ge ago nasani gi-tau nasani nauwa awong eno eyero gip-inasani nauna ara: Emo baunomene TuwaBayaura benaungna atu tebeba kasa yaoine teng oko. Seli ibura atu emo meneofa aune pasena disaora nona awiya TuwaBayau eno pugatinasani nauwa. Orataburo amimene pasenana mou yao puronasani nauwa awiya korayao ine teng oko.10 Noeno oko, buro awiya taungna winige gege — nona minao, ou minao, taungsayao — auna ge gege ara. Buro awiyamitai dipunaya ago me zo mene kasa yeromusugai aung yaise sao mitauna ara.

Kristo nung yu nuna mene zawing pugaoburo me yena.

11 Kristo nune nona iwawaing ipu ewa-gaewa yao kasa yero mitowa auna pirisabaina yero kasa yena ara. Ayero nasanimasi dang namba wan, wawong meneyao oko, tawingna nona zo oko, taw-ingna seli ibu daigatiniya, awiya daigairomasi dang nibamu namba tu auna toina.12 Ayero nung memeta bulimakao maniauna yu mene oko, yu nuka nuna menemasi dang nibamu auna atu be dekaongkatoiro name zuma gaero korayao mitaogegemitao awiya name eno tauna. 13Taironao matura ge dipunasani eyero nasaninauwa ara: Emo ena mene sao tauyaoge dero dubo beingtire yaya giro pirisamene wo memeta bulimakao dire aunayu puro bulimakao ai zo igiyaya aweroaung yai aune awetu nuna puro emosao tauyao ge dero dubo beingtire yeteya

auna tame sesarineya ara. Ayero yayaemo auna taung awiya Tuwa Bayaura be-naungna atu pewa yariniya. Tairo naomatura ge dipunasani ayeronasani nauwa.14Orata buro Kristora yu mene yero noiyaamimene buro matu awiya daigairo bainayero noiya. Kristo nung Oweno nao gegenoiya amimene soreunu taungne mokonuna aune beingti aung zawing iwaingTuwa Bayau eno pugaina. Arare yaonaname piti gege dubo naname-una atubeburo mitoi mouyao puro nonane, awiyaKristora yu mene teng sayai pewayeroTuwa Bayau putoungne awiya sou yarine-nane arauwa.

Kristora yu mene tairo naora nao sekawaawiya ininu tauyena.

15 Aeno Kristo nung mono puro burotairo naora nao sekawa auna maung yenaara. Pasena tairo naora nao matura atunasani tamuwa awiya aung yaise maga-yena, arare gerao dubu nuna awong naome iwaingna wazawa pumaese sao, aunateng pumaese sero Kristo nung monopumao emo yena ara. 16 Emo maga-yaora wazawa pumao auna tani awiyaname tawingna emo mene eyero yerononane: Emo zo mene magayao be nunanugu noi giro “mani na-ami mene wazawanana pumarinei?” ayero kotungno giroyazo nunae igi zora gainoi ge awiyatau yero noiya ara. Arare nung ma-gayai aune mani nuna mene maungnawazawa pumari yero giro gitau awongmaung magayao auna ge awiya keregayagaya aune maungna wazawa pumarineya.17 Wazawara maung mene oko magayaoseka mitai aune wazawa nuna-una ge senaauna me oko kasa yariniya. Ago nungmagayai giro aune ge auna me awiya kasayariniya ara. 18Susuwa ayeromitiya, araretairo naora nao sekawa gege oko, taironaora nao matu awiya dema yu mene in-inu tau yena. 19Mose nung sao tauyao gesusuwa giti nung eno tugata yao auna tengemobauno tugata yero besugairo aune bu-limakao maine wo memena yu aune purooure dema dawero lamana taung tumizayuyao puro i sopu zora ewero yura duseroibegainu sao tauyaora gera buku auneemo baunone dema suwewa ara. 20 Ayeronasani eyero tugata yena, “Tuwa Bayaumene tairo naora ge niye eno sesiya aunayu era. Yu amimene ge awiya ini tauniyaara.” 21Ayero sero zawing pugaora seli ibu

Page 333: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 9:22 330 HIBRU 10:14aune zawing pugao buro yaora nona owiawiya apakana wo yu mene suwero aungyena. 22 Sao tauyao ge mitauna auna tengnona apakana yu mene etotoma saitin-auwa pewa yero nasani nauna. Nupema yuaung awiya pasena disao ine oko mitiya.

Kristo nung pasena naname disari seronao nuna be dekaongka zawing ine yero pu-gainu teng yena.

23 Nona me uritira atu mitoiya awiyatawingna nona seli ibura atu mitauwaamimene etotoma niya, arare tawingnanona awiyawora yumene sayai pewa yaisesao mitauna, arata uritira nona me awiyawora yu mene sayao ine teng oko. Zaw-ing bainakama zo wora yu awiya daiga-tiniya amimene gege sayai teng yariniya.24 Noeno oko, Kristo nung ibu dang emomene yao auna oko toina. Ibu emo meneyao awiya ibu me auna etotoma gegeara. Nung uriti mokora toina. Toiroatu Tuwa Bayaura benaungna atu nameeno mitoiya. 25 Yudara pirisa baina menedawang giti masi dang nibamu auna toiti-nasani nauna ara. Ayero nasani yu nunaoko, wora yu puro ibu mokora toitinasaninauna. 26 Arata Kristo mene zo nungnuka nutope zawing ine yari sero menaozaung oko toina. Nung ayero yati siya,awiya tawing kasa yena auna atu etokaoko magayero butunatiya. Nung ayerooko yao. Nao mamatu auna be besug-atinenu aune abena naname maganasanipasena musugari sero kasa daung gainuaung yena. 27 Emo bauno name awiyabe dekaongka gegemagayanenese sao ara.Magayero aune Tuwa Bayaura benaungnaatu ge buro yanenese sao. 28 ArareKristo nung deka ayero, emo daigairoauna pasena auna abena dipunasani bedekaongka magayena amimene nupemapasenana buro yaise oko, nung kotung-kotung nasani nowa awong awiya pumarisero nupema kasa daung yariniya ara.

10Sao tauyao ge ago nasani zawing pugao

buro nauwa amimene pasena disaine yao tengoko.

1 Sao tauyao ge awiya nona me kasayaise sao auna etotoma gege ara. Ararezawing pugao emo awong sao tauyao gedipunasani dawang giti zawing pugairotapugairo nasani nauwa, arata emo TuwaBayau tairo nari sinauwa amimene dubo

pewayaore oko nasani nauwa. 2 Zawingpugao amimene emo kora yati siya, awiyazawing pugao buro awiya yangduwayaaung yatiya. Nupema, Tuwa Bayau aunedema tairo nari sinauwa awong amimenedubo pewayaore nateya, awiya pasenanunae eno kotung-katung nupema okoyateya. 3 Zawing pugao buro awiyadawang giti kasa naunu pasena nunaeeno kotupunasani nauwa. 4 Noeno oko,wo memene bulimakaora yu aune menepasena disaine yao teng oko. 5Aeno Kristomene wosi tawingna yero Tuwa Bayau enoge eyero sena,

Zawing pugao buro benaung giti amazeoko aratapunosa.

Taung aingso awiya pumanese serososero kora yasa.

6 Wo zere tutupore igiyaota pasenanazawing pugao

awiya gosinosa iwaing oko yero noiya.7 Ayero ge bukura atu ge nana gayao

mitiyaauna teng kasa yaise eyero sewang,“O Tuwa Bayau, na be nina dimari sero

kasa yero mitena.”8 Ika atu ge eyero senu mitiya, “Zaw-

ing pugao buro benaung giti-ta wo zeretutupore igiyao-ta pasena disaora zawingauna oko aratapunosa, arita awiya gosi-nosa iwaing oko yero noiya.” Nona awiyasao tauyao ge auna teng pugatinasaninauwa, arata saineba, ayero sena. 9 Ayerosero aune ge eyero susuuno sena, “Ge ninadimari sero kasa yero mitena.” Arare zaw-ing pugaora tani matu musugairo zawingpugainu masi auna dopena ara. 10 YesuKristo mene Tuwa Bayaura bera ge nungeno sao awiya diungno baingtiti nasani bedekaongka gege taung aingso nuna zawingine yero pugainu aung yena. Auna namedubo pewayero Tuwa Bayau aune tairononane arauwa.

Yesu nung name eno zawing me pugaina.11Yudara pirisa apakana awong wari be

giti dopero buro nunae yero nasani zawingdeka amaze igiyao gege igitinasani nauwaara. Orata zawing amimene pasena zodisao ine teng oko. 12 Ora Kristo mene zopasena naname eno zawing be dekaongkapugainu aung yenu witiro baungno TuwaBayaura wawong mera atu aduna ara.13 Atu adungno mitasani Tuwa Bayaumene iwo dubu nuna benaung nuna-unaatu pugai izari sero diya mitoiya. 14Name

Page 334: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 10:15 331 HIBRU 10:36

dubo pewayero Tuwa Bayau aune taironanenese sero nung name eno zawing bedekaongka gege pugatinasani name korayenu buro besugaina ara. 15 Arare Owenogege mene auna ge name eno keregati-noiya ara. Gitau ge eyero senu gaewa,

16 Tuwa mene eyero siniya, “Be zo kasayai aune na tairo nao zo awong enotamarinena. Tairo nao auna susuwaeyao era: Na sao tauyao ge nanasana awong me puro pu dube gairokotung-kotung nasani narineya.Ayero yaya na ge nana dubo nunae-una atu gaewang ayero yariniya.”

17 Ayero sero aune ge susuuno eyerosena,

Na pasena nunae aune meko nunaeawiya nupema oko kotumarinena.

18 Arare nung pasena aune meko auneawiya disero aung yai aune pasena enozawing pugao buro deka dema ayero aungyariniya arauwa.

Nagibo Yesu mene tauna auna atu patiroTuwa Bayau aune tairo nanene.

19 Otao mani, Yesu nung yu nuna menenagibo baungnoMaungna una yao gatena,arare name dubo eo yaore Tuwa Bayaurabenaungna atu kasa yanenese sao mitiya.20 Nagibo awiya sekawa naore Yesu nungnuka nutope name eno tauna. Nungtawing taung puro magayenu mo kerenunagibo sekawa awiya kasa yena. 21 Pirisananame baina Yesu nung Tuwa Bayauraibu auna maung yero noiya. 22 Yesunung yu nuna awiya dubo naname-unaibegainu yu suwero pewa yewangne ayeroniya. Ayero yenu name pasena naname-una abena awiya oko kotung-katung yaoyangduwangne ara. Nung ayero yerotaung naname awiya ou iwaing tangsaomene saena. Arare name ge iwao aungpirisa naname baina awiya tumo dirobaingtiti nasani Tuwa Bayau aune taironanene. 23 Nona name eno pugari senutauyena auna ge keregatinonane ge awiyainiro baingtiti nasani bereya aung tauyanene. Noeno oko, emo name enoge senu tauyena awiya oko duwariniya,aeno. 24 Name naka nametope diya wina-ye nasani duboramono aune korayao buroaune awiya bainakama yaise dubo wina-uwe yaora nagibo tamanene. 25 Ayeronasani Tuwara gera augao awiya enamene yangdotinowa, ayero oko yanene.

Be baina nugu niya, ayero gosinasaniputoungne wina-sorema yanene.

Name Tuwa Bayaura Mani awiya okobauta potanene.

26 Ayero sinena, noeno oko, name geme susuware mene dubo naname gayaiwaegatinai gosinasani aune saineba seropasena yaora eo yero pasena yero aunezawing Yesu mene pugaina awiya awangsarinenane, awiya pasena auna zawingpugaora nai zo oko mitariniya. 27 Ayeronanane abena mou-mesa yao arita iyaodangdang yao bainakama amimene gegename diya mitai awang yarinenane. Iyaodangdang yao amimene Tuwara iwo dubuawero aung yariniya ara. 28 Emo zo meneMosera sao tauyao ge dariniya, awiya emoetota etama mene keregaya giro awongemo awiya oko ao-diyao mena dedunowamagayero noiya. 29 Arare emo zo nungTuwa Bayaura Mani puro wowosinasanitairo naora yu suwero dubo pewa yena,awiya me aung piti gege ayero sinasaniao-diyaora maung Oweno awiya izariniya,auna abenamou-mesa yao nono yaomenenuna-una atu kasa yariniye? 30 Ge eyerosena auna susuwa name gosinonane,

Pasenana abena yao awiya buro nana.Abena pugao awiya nane yarinena.Ayero ge gayao zo eyero mitiya,Tuwa nung emo mani nuna-una ge sai

aung yariniya.31Tuwa Bayau putoungne auna waweng

witao eno awang nibamu yanene.Tumo diyao naname tau yaise.

32 Niye nao gitau nasani nauwa amazekotungpu. Be auna atu Bowi Iwaing menedubo ninae gaenu dubo zawagainu ya-yara tame atu buro bainakama yero nasanitau yero yewa ara. 33 Be ena niye yaya-biyaya dubo minaore ninae-una tame wit-inu emo baunona benaungna atu mekoyewa ara. Nupema be ena awiya otaomani ninae eno nao ayero newa niye yayanunae dema tamuwa. 34 Niye otao manininae bunao gare toiwa awong eno yoauno kora yaora buro yewa, nupema iwomenenona-owininae soreropumuwaniyewaume tau yeromitao nanaemitiya ayerogosinasani dubo yawa yaware yewa ara.35Arare putoungninae oko besaise. Noenooko, putoungne nete zuma bainakamapumarineya. 36 Arare niye tau yero TuwaBayaura bera ge dipunasani nete nona

Page 335: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 10:37 332 HIBRU 11:14name eno pugari senu tauyena auna mepungpu. 37Ge gayao zo eyero mitiya,

Auna be apungka zo mitiya awiya aungyai aune

bumaise sao amimene kasa yariniya.Nung ake atu masi dero oko mitariniya.38 Ora dubu nana pewa yao awong

awiya tumo diyao nunae mene naotopetarineya. Arata awong awangyero kapetegarineya, awiya ganaiwaing oko yariniya.

39 Name awiya awang yero kapetegairogera yaora dubu okowata. Name tumodid-inasani dubore ititire naname sorao aunadubu arauwa.

11Tumo diyaora ge.

1 Tumo diyaora susuwa eyao era. Nonazo pumari yero giro nona awiya dubomene iniro baingtiti nasani diya naota,nona diti moko mene oko gao dubora ditimene gosinasani “na diya mitiya” ayerosinasani nao, amimene tumo diyao meniya. 2Ge emomamatu awong tumo diyaoeyao aune dema nasani nauwa aeno TuwaBayaumene awong gosinaunu iwaing yeronauwa ara.

3Tawing awiya Tuwa Bayaura bera kasayena, susuwa amaze tumo diyaore nasanigiro baingtitinonane ara. Tuwa Bayauge senu nona apakana benaung giti ditimoko mene gosinonane awiya nona okogosinonane auna atu kasa yena ara.

Abel, Inok, aune Noa.4 Abel mene tumo diyaore nasani Tuwa

Bayau eno zawing iwaing pugaina, awiyazawing nuna mene Kainna zawing awiyadaigaina ara. Tumo diyao nuna-unaTuwa Bayau mene giginu nung emo pe-wayao yenu zawing nuna pupunasanisusuwa nuna keregaina. Nung magayena,arata saineba tumodiyao nuna-una ungwemene name tugata yero noiya ara.

5 Inok nung tumo diyaore nasani nauna,arare magayao mene nung tamai maga-yoiye sero, Tuwa Bayau mene nung sekapuro witina. Ayero yenu nung tara yenutaasero emomene nung kau yewa ara. Aunage gayao eyero mitiya,

Nung oko witaore Tuwa Bayau menenao nuna giginu iwaing yena.6 Tumo diyao aung nanane Tuwa Bayau

mene gai oko teng yariniya. Name tebebaTuwa Bayau aune tayao ine oko mitiya.

Name Tuwa Bayau aune tairo nari yerogiro gitau Tuwa Bayau noiya, o TuwaBayau emo nung kau yero nowa aenoabena iwaing pugatinoiya, ge awiya inirobaingtiro aune nung aune tairo narine-nane.

7Noa nung tumo diyaore nasani nauna,arare Tuwa Bayau mene tani ago kasayari nena auna bowi gitau tugata yenugiro ge dipunasani awiso nuna seka naesesero wang gauna ara. Ayero nasani emobauno ge dao nunae-una susuwa kere-gaina. Tumo diyao nuna-una teng nungpewa yaora me topetina.

Abraham.8 Abraham nung tumo diyaore nasani

nauna, arare nung tawing nuna yangdorozo topetaise auna ge nuna-una kasa yenudiuna ara. Ge dipunasani tawing naenoseni, awiya iwawa nasani saineba baungnaara. 9 Nung tumo diyaore nasani nauna,arare tawing nung eno sena auna baungnokasa yero esewa ine yero nasani nauna.Esewa ine yero nasani seli bogara gegeatu mitao-masi yero atu nasani nauna.Isakato Yakobo awongto dema tawingawiya pumaetose sao, arare deka ayeroyewato ara. 10 Abraham nung seli bogaragege mitasani uritira napo tau-tatawareyao Tuwa Bayau mene yenu tauyero mi-toiya auna kasa yari kotupunasani nauna.

11 Sara nung deka ayero tumo diyaorenasani nauna. Nung zai yero manipumaora be daigaina, arata mesa yaoraputoung kasa yenu aune mesa yena.Noeno oko, nung eyero sinauna, “Tuwamene mani panese senu tauyena, ararege nuna me yariniya.” Ayero senaara. 12 Arare emo dekaongka amimenemani pumai wisika saora putoung nunaaung yena, arata saineba nuna-una atusaisibunawisika sewa. Awonguritira arasamiteya ayao ine. Nupema wito bagorayowangsa miteya, emo mene zazagao ineteng oko, ayero teng kasa yewa ara.

13 Abraham imono samonone amimenetumo diyaore nawe magayero aung yewaara. Awong oko magayaore nona awongeno pugari senu mitauna auna me okopumao ake mitinu giro dubo mene yawayawa nasani nauwa. Ayero nasani susuwanunae eyero gigiwa, “Nae tawingna etupaka yero esewa nenane.” 14 Emo ayerosinowa auna susuwa eyero gosinonaneara: Awong tawing susuwa nunae tamari

Page 336: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 11:15 333 HIBRU 11:35sero yero neya. 15 Ayero tawing nunaeyangduwa awiya oko kotumuwa. Taw-ing susuwa nunae matu awiya kotumateisiya, awiya yesese yari sero yesese yateya.16 Arata awong ayero oko kotumuwa.Awong kotumao nunae tawing iwaing zorapugaiwa ara. Tawing awiya uritira atumitiya. Auna pugaiwa ara. Arare TuwaBayau awiya nung Tuwa Bayau nunaeayero sewa nung giginu meko oko yena.Aung ara. Nung nuka nutope napo bainazo awong eno sosena. 17-18Abraham nungtumo diyaore nasani nauna, arare TuwaBayau mene nung gaero gari yenu nungIsaka dero Tuwa Bayau eno zawing pugarisero yena. Tuwa Bayau mene nung enoeyero sena, “Isakara saisibuna nunae gegemene dubu nina yarineya ara.” Nungbowi ge awiya pungna amimene sainebamani nuna dekaongka awiya Tuwa Bayaueno pugari sero yena ara. 19 Awiya eyerosinasani yena. “Tuwa Bayau nung emomagayaora atu uwaora putoung nuna mi-tiya.” Ayero seromani nuna zawing pugarisero yena. Arare mani nuna magayaoraatu kapetegainu pungna ayero yena ara.

Isaka aune Yakobo aune Yosefe.20 Isaka nung tumo diyaore nasani

nauna, arare nung Yakoboto Esau gaonasani nona iwaing ago kasa yari nenaauna ge gitau tugata yena ara.

21 Yakobo nung tumo diyaore nasaninauna, arare nung magayari sero nasaniYosefera mani emodi etobe gao yena ara.Ayero nasani tung diro mitasani TuwaBayaura-una koing gaina ara.

22 Yosefe nung tumo diyaore nasaninauna, arare nung magayari sero be nunanugu yenu Isreli emo awong nete agoIzip tawing yangdoro babarineya aeno ko-tungno wetu nuna natu mutarinei, awiyadema kotungno ge gitau sero tugata yenaara.

Mose.23 Mose kasa yenu maung aire nuna

awongto tumo diyaore nasani nauwato,arare awongto mani giro aratapu nasaniemo tuwara ge oko awang yao mani awiyaino etama pungyewato ara.

24 Mose nung tumo diyaore nasaninauna, arare nung bainu Ferora manibaunodi auna mani emodi ayero sari sewanung awang sena. 25Nung pasenana yawayawa yao mena sisigairo aung yero noiyaawiya awang sero Tuwa Bayaura dubu

aune dema yaya tamari sero arataungna.26Nung Yuda emora Sorao Emo Kristo enoemora izao ge dipunasani nao amimeneIzip tawingna atu waumoni zamena sime-nane puro nao awiya daigatiniya, ayerosinasani ayero yena. Noeno oko, nungnona me ago kasa yariniya awiya ko-tupunasani nauna ara.

27 Nung tumo diyaore nasani nauna,arare emo tuwa tini kapena, arata sainebanung awang yao aung Izip tawing yang-duna ara. Ayero nung Tuwa Bayau gaineyao teng oko amaze diti moko nuna menegosinasani yaine yero bereya aung tauyero nasani nauna. 28 Mose nung tumodiyaore nasani nauna, arare angelo goro-bore mene Yuda emora muwo mani emo-didi awiya dao yangdoro ao-diro daigaisesero senu lama dero aero yu mene garobera dope suwewa ara.

29 Isreli emo awong tumo diyaore nasaninauwa, arare awong Wito Yuyao awiyaika babaine yero bautunete buwagaiwa.Ayewa Izip emo awong deka ayero buwa-gari sero yewa wito mene tapu deroworena ara.

30 Isreli emo awong tumo diyaore nasaninauwa, arare awong Yeriko napora gomazipunewa wari be 7 yenu bezero wosinaara. 31 Pasena bauno Rehap nung tumodiyaore nasani nauna, arare Yuda emoetobe awongto esewa yero iwora tawinggari baungno newato otao yena. Arareago Isreli emo mene Tuwa Bayaura gedao emo dedunasani nung ao-diwa okogerayao yena.

Ge emo enana ge.32 Ayero na nono yero sero aung yari-

neni? Gidion, Berak, Samson, Yefita,Dawidi, Samuel, o porofete enana ungwenunae awiya diro aung yatena, awiyaimoko-kaungkaung yatiya. 33Awong tumodiyaore nasani nauwa, arare awong emodubu bainakama puro wosiwa; buro geiwao yao ena awiya kora yero baingtiwa;nona awong eno sao auname pumuwa; wolayonna be gazewa; 34 iyao towang dopewaiyao mene awong oko awao yena; iworawaweng wiwiti nasani magayao daigairoseka nasani nauwa; putoung aung menetau yewa; winade-wanadera atu goroboputoungne yewa; iwo dubu tawing enanaawiya dero tunewa. 35 Bauno ena menemani nunae magayao awiya magayaoraatu seka yero iropumuwa pumuwa ara.

Page 337: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 11:36 334 HIBRU 12:10Orata emo ena awiya iwo mene awonginiro petegairo bunero aune itu menedaya magayaese sero sinema Tuwa Bayauyangduwaya aune awong ao-diyari sin-auwa arata awong nao me iwaingna atuseka yero iropari kotupunasani awang sin-auwa. 36 Emo ena awiya iwo mene yayamou-mesa yao pugati nasani waung menedero kaputi nasani te-wawong nunae senimene bunero bunao gare pugaiwa ara.37 Ena awiya daba mene dewa mama-gayewa; [ena awiya gaero gari sero derokaputewa;] ena awiya so i businowaamimene busewamamagayewa; ena awiyaiwi mene dubo kapewa mamagayewa;awong lamane memene auna aingso purogaero wosogairo nona minao kau nasanibogamasa yero nona mou-yao auna tameatu nasani nauwa. 38Awong Tuwa Bayaurabenaungna atu etutero nasani emo enadaigaiwa, arata emo ena mene awonggigiwameko yewa awang sewa ara. Awangsewa awong dirita tawing nona aung aunaatu nasani towang atu sisiuna yero nasanidaba umata kote mokora mitasani atu aw-inasani nauwa.

39 Awong apakana awiya tumo diyaonunae-una Tuwa Bayau mene giginuiwaing yena. Arata saineba, nona awongeno pugari senu mitauna auna me okotamao yewa. 40 Noeno oko, Tuwa Bayaunung naname-una atu nona bainakamapugari senu tauyero mitauna. Arareemo gitau nung tumo diro nasani nauwaamimene name gitau yero nao iwaingawiya tamaese oko sena. Aung ara. Awongaune name aune dema tairo apakana naoiwaing dema tamanenese sena.

12Yesu mene name gitau yena, arare nung

ago nasani tau yanene.1Ge emobauno gitaura dubu bainakama

amimene name ziuno ditiye naname-unagatinasani tumo diyaora susuwa awiyaname eno gipineya ara. Arare name nonamou yao apakana puro pu demese gairopasenana angsi mene name buninoiya,awiya kapero aune wina-zakita yaora nag-ibo name eno gipao auna bereya aungsumao gege suno babanene. 2 Ayeronasani Yesu tumo diyaora gitau yao emoarita tumo diyaora me tamao emo, awiyaditi moko pu nuna-una gairo supunasaninanene. Nuna-una atu yawa yaware dubo

iwaingne kasa yaise sao awiya nung ko-tupunasani i pasaora meng gao awiya gig-inu wosao yenu i pasaora atu yaya di-una. Ayero Tuwa Bayaura adumao masisimaore auna wawong mera atu adungnomitoiya.

Tuwa Bayau mene mou yao name enopugatinasani nupema kora noiya.

3 Arare susuwa nuna kotungnobaingtiro gipu. Pasena mani awong etokaoko mene nung maze sero izero yewa,arata saineba tau yena ara. Niye nung enokotupunasani bereya gaung yaya duboninae oko iyang yaise. 4 Niye pasenanayumao awiya awang sero winade nasaniwinade auna yu oko gutinowa. 5 Niye tauyaese sero Tuwa Bayau mene niye maniawiso nuna ayero sinasani wini ge zo niyeeno sena, ge awiya nuwegairo nowita? Geawiya eyero mitiya era,

Bouwa nana, Tuwa mene nao nina korayari sero mou yao zo ning eno pugaigasa wosao oko yae. Arata nao ninakora yari sero yaya ning eno pugaidubo nina oko sisigae.

6Noeno oko, Tuwa nungmani yo diyangnuna kora yari sero mou yao awongeno pugatinoiya. Nupema emo awisonana ayero sero pupunasani giromouyao awong eno pugatinoiya.

7 Yaya ninae-una atu kasa yero mitiya,awiya “Mama mene name kora yari seromouyao pugaiya,” ayero sero tau yepu.Tuwa Bayaumene niye gosinoimani awisonuna nowa giro ayero niye eno yero noiyaara. Maung awemenemani nuna oko korayao yariniye? 8Tuwa Bayaumenemou yaopugairo korayao awiyamanimamani nunaapakana aeno pugatinoiya. Arare niyekorayaora mou yao aung nateya, awiyamani nuna me oko yateyata towangnamani ine yero nateya. 9 Nupema zosane. Tawingna mamono naname awongname dedunasani kora nasani ayero yewaname awong samo dedunaungwane ara.Arare ititiraMaung nung deka ayero namededunasani kora nasani ayai aune nungpuro witiro samo danane teng yai nao metamanene. 10 Tawingna mamono nanamemene kotumao nunae-una teng dawangbe apungka gege name dedunasani koranasani ayero nawe duwa baiwangne ara.Arata Tuwa Bayau mene zo nona meiwaing naname-una atu kasa yaise aenoname kora nasani mou yao pugatinoiya

Page 338: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 12:11 335 HIBRU 12:28ara. Name pewa yero nung ine yaneneseayero noiya ara. 11 Maung mene maninuna kora yari sero mou yao pugatinoiyabe aune mani mene yawa yawa oko noiya.Aung ara. Nung dubo mininoiya. Arataago awiya mou yao tame atu nema iwaingnowa amimene mou yaora me tapunowa.Mouyaorameawiya dubomonone etuteronao ara. 12 Arare ninae-una atu ena menemou yao diungno dubo minao tapuneyaawiya pu taungna gairo sane. Wawong ni-nae beberu gairo miteya awiya soga yepuburo inae. Nupema boma ninae tarara yaigiro soga yepu tau yero dopae. 13 Emoena ititi asama yao mene niye ago nasaninagibo me yangdoro meko yowi sero, niyegera nagibo papati nasani gegeru yao aungdarama koro-karo sero bautunasani ne-upu.

14Niye emo bauno apakana awong aunedema monona naora buro yepu. Anasanidubo pewayero nari sero yo-dubo uwepu.Dubo pewayao aung nete Tuware dematairo nao ine oko mitiya. 15 Ninae-una zomene Tuwa Bayaura mono iwaing awiyayangduwoiye sero, diya wina-ye yepu.Ayero ninae-una towang atu emo zo meneeu goini mene taung aingso naname de-dunoi meko yero noiya ayero nune irop-uro niye apakana ayero dai beingtire yowisero, umo yepu. 16 Ninae-una zo menekuma oko yaise. Ninae-una zo meneEsaura nagibo oko pataise. Ayero nasaniuritira gao amaze gai wosao oko yaise.Esau nung su awang dekaongka gege aenomuwo maina wazawa apakana yangduna.17 Niye susuwa nuna gosinowa ara. Nungago gao pumari senu sorena ara. Nungnona yena awiyamusugai aung yaise dubokapetegairo zi sero tetere yenu teng okoyao yena ara.

Tairo naora nao matu aune tairo naoranao seka awiya susuwa nunato zo ewe zo ewe.

18 Isreli emo tairo nao matu puro nasaninauwa amimene Mose aune dema naweSinai diri atu kasa yewa, awiya niye diriayao ine auna atu oko kasa yewa. Sinaidiri awiya inigi-sapegi yao teng ara. O diriawiya iyao bainane ara. Diri awiya mumebainane, bisi bainane, 19 to pisaore ara. Gezo bibiyara bewing ine kasa yenu nigiroawang yero ge zo sai nigowi sero awangyero isa sewa. 20 Noeno oko, awong saotauyao ge eyero sao amaze nigiwa mou-mesa yena,

Emota wo zo mene diri auna atu wesoyai giro

daba mene daya magayariniya.21 Nona awiya giro awang yewa Mose

mene eyero sena, “Na awang nasani tewawong nana ipiniya.”

22 Niye tairo naora nao seka puro nowaamimene diri ayao auna atu oko, niyeZaiyon diri atu kasa yero nowa, ayeronoiya. Tuwa Bayau putoungne auna napobainakama nuna auna atu kasa yewa ara.Napo awiya uritira Yerusalem ara. Napoauna angelo dubu awiya zazagao ine tengoko. Awong augairo yawa yawa bainakamanasani mitowa ara. 23 Niye Tuwara awisodubu yazo nunae uritira atu gayao aunaaugaora mokora toiwa. Niye Tuwa Bayauemo apakanana zaz yero noiya auna-unaatu kasa yewa. Niye emo pewa yetu-gao Tuwa Bayau mene kora yenu iwaingyewa auna ititi dubura-una atu kasa yewa.24 Niye Yesu tairo nao sekawara maungauna-una atu kasa yewa. Niye yu nunamene tairo nao seka inai tau yaise nameeno ibegaina yu auna-una atu kasa yewa.Yu amimene Abelra yu mene Tuwa Bayauabena pugaise wawa sena ayao ine oko,Abelra yu daigati nasani TuwaBayaumenepasenana abena pugao awang sinoiya ara.

Tuwa Bayau mene tawing ipai wururusero aung yariniya.

25 Niye ge tugata yero noiya auna genuna nigiro oko nigaine yowi sero, ko-tungno nao ninae umo nasani neupu. Gi-tau tawingna atu ge tugata yenu awangsewa abena nunae-una atu kasa yena.Orata yeme eune uritira atu ge name enotugata yero noiya, arare naname ge nunanigiro oko nigaine yero nete aune agonono yero abena oko pumao yarinenine?26Gitau ge senu tawing ipena. Arata yemeawiya ge eyero senu tau yena,

Na nete ago tawing nupema bedekaongka gege

ipinasani uriti dema iparinena.27 “Nupema be dekaongka iparinena,”

ayero sena, awiya nona yena amaze ipaiwururu sero aungyaise kotupunasani senaara. Wururu sero aung yai aune tau yeromitao gege mitao awiya kasa yero mitaisesero matu yena amaze ipariniya.

28 Name napo zo wururu sero aungyaine yao teng oko, mitao gege mitaoawiya topetari bautunasani nonane nar-inenane, arare yawa yawa nasani Tuwa

Page 339: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 12:29 336 HIBRU 13:21Bayau eno dange sinasani nung bowiyanene. Ayero nasani koing gairo yereisare nung nuka nutope gosinoi iwaingyero noiya auna teng nung sou yanene.29 Noeno oko, Tuwa Bayau naname awiyanung iyao nona awero aung yero noiyaayao ine ara.

13Wini ge ena.

1 Otao-gamao yero nasani mono wina-pung yero nowa awiya ninae-una atu okowosaise. 2 Esewa kora yari sero timara okoyepu. Ena mene esewa kora yero nasani“emo kora yero nenane” ayero sinasaniangelo eno yewa ara. 3Ge nigao otao manininae bunao garemiteya awiya awong enokotupunasani gaya niye dema bunao garemiteya ayero yaise. Niye dema tawingtaung puro nowa, arare gera otao manininae iwomene dero gera-gaira yero nowaawong aeno dema kotungpu.

4 Niye apakana yu aro yero nao awiyagaya nona me bainakama yaise. Tanidaigati nasani beingtire nao okowata, taniatiro baingtiro nao amimene tau yaise.Ora yai awiro yero nowa arita atiro yang-doro ayero nowa awong awiya Tuwa Bayaumene abena pugariniya ara.

5Dubo ninae mene waumoni eno dubo-dubo oko neupu. Nona nina mitiya awiyateng puro nasani aune oko puro naomene saine yao awiya yangdoro mitiyaauna teng puro nasani yawa yawa neupu.Noeno oko, Tuwa nung nuka nutope eyerosena, “Nane ning oko duwarinena, aratagiro oko gaine oko yarinena.” 6 Ararename tau yero eyero sanene,

Tuwa nung soremao nana. Na okoawang yarinena. Emo awong na enono yaya meko yariniye? Aung ara.Tuwara ge name eno gipewa awiya puro

nasani Yesu ago yanene.7 Gitau yao dubu ninae Tuwa Bayaura

ge niye eno tugata-magata yewa awongamaze kotupu nasani neupu. Gera nagibotumo diyaore papatinawe magayewa aunanagibo awiya gosinasani tumo diyaore ne-upu. 8 Yesu Kristo susuwa nuna be zoewe be zo ewe okowa. Susuwa nunamitauna, mitoiya, deka ayero mitao gegemitariniya. 9Nona minaora sao tauyao gedimao auna nagibo papati nasani nauwaamimene soremao zo oko tamuwa ara.Arare ge zo seka awiyaniye gitau okonigao

niye eno tugata yaya amimene dubo ninaeoko sisigaise. Dubo ninae awiya nonaminaora sao tauyao ge mene okowata,Tuwara soremaomene sinai tau yeromitaiiwaing yariniya. 10 Zawing naname pugaomitiya auna me nuna awiya Yuda emoraibu sou yero nowa awong amimene minaoine teng oko. 11 Niye eyero gosinowa ara:Wo dero aero yu nunae pirisa baina menepasena disaise masi dang nibamu aunapuro wiwiti naunu me awiya puro napoatura atu iyao mene igiti nauwa aweroaung yero nasani nauna ara. 12 Susuwaaeno Yesu nung deka ayero, yu nunamene emo dubo naname sayai pewa yaisenapo atura atu yaya taungno magayena.13 Arare name deka ayero iropuro Yudaemora nao matu awiya yangdoro nuna-una baungno nune meng gao tauna dekaayero yanene. 14Eyero gosinasani nanene:Napo tau yao mitao gege mitao nanamezo awiya tawingna etu oko mitiya. Zoago kasa yaise sao awiya tamari serononane. 15 Arare name Yesura-una atudesetiro Tuwa Bayau bowi yao gege nasaninanane amimene zawing naname yaise.Zawing awiya begiti naname mene yazobowire nuna awiya keregati nasani naoara. 16Niye buro iwaing yero nasani monoiwaing pumaora bereya oko yepu. TuwaBayau nung ayao maze gosinoi zawingpugao me yero noiya ara.

17 Gitau yao dubu ninae mene duboreititi ninae aune gosinasani diya yeronowa, noeno oko, nete buro nunae aunasusuwa Tuwa Bayaura benaungna atukeregarineya. Arare niye ge nunaedipunasani awong sou yepu. Ayero yayaburo nunae dubo iwaingne yarineya.Arata buro nunae dubo minaore yayaburora me ninae-una atu iwaing oko kasayariniya.

18 Niye nae eno isa sepu. Nae iwainggege nari sero tau yero nonane amimenedubo nanae-una atu pasena kau yerononane ara. 19Niye isa mene na soremayaTuwa mene nigiro na soremai ninae-unamena yesese yari sero ge tauyao niye enosinena.

20 Tuwa Bayau monona maung nungTuwa naname Yesu awiya magayaora atuuwenu iropuna ara. Yesu nung tairo naoranao sekawa mitao gege mitao auna ge yununa mene ininu tau yena, arare iropurolama dubura diya bainakama yero noiya.21Tuwa Bayau nune ge nuna dimaora buro

Page 340: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

HIBRU 13:22 337 HIBRU 13:25yaese sero burora nona iwaing benaunggiti niye eno pugaise. Ayero yero tani enanukanutope gosinoi teng yeronoiya awiyaYesu Kristora iwaing eno naname-una atukasa yaise. Bowi nuna mitao gege mitaise.Yore.

Besugaora ge.22 Otao mani, na ge imoko daigairo oko

gaetena, arare niye soremao ge gaetenaawiya dubo eo yaore nigipu.

23 Arare zo sana nigipu. Otao nanameTimoti nung besewa ara. Arare nungnana-una mena oko bumao yariniya,awiya na nata ninae-una bumarinena.

24Gitau yao dubu ninaeta ge emo baunoapakana awiya arugatinena ara. Otaomani ninae Itali tawingna awong dekaayero niye arugatineya.

25Tuwaramono iwaingmene ninae-unaatu mitaise.

Page 341: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YAKOBO 1:1 338 YAKOBO 1:21

IGI YAKOBO MENE GAENAYakobo nung Yesurameta amimene Tuwara

dubu Yerusalem nape atu nasani nauwa aunagitau yao yero nasani nauna. Nung igi ewiyaYuda emo ge nigao sisi-bura-bura yero nasaninauwa aeno gaena. Nung iwaing naora winige ewe-pape gaena. Awiya susuwa eyero gaesesero gaena: Tumo diyao naname auna susuwaawiya sao nanamemene okowata, yao nanamemene keregatinoiya.

1 Na Yakobo mene igi ewiya gaitinena.Na Tuwa Bayau aune Tuwa Yesu Kris-tora buro-mani Isreli emo dubu 12 taw-ing susuwa ninae doro tere-tare baungnoyero nowa niye aeno yawa yawa nasani igiewiya gaitinena ara.

2Otao mani nana, ninae-una atu etegaobenaung giti kasayai giro saineba duboninae iwaing yaise. Noeno okowata, nameeyero gosinonane. 3 Nona ayao amimenetumo diyao ninae gaero gari sero noiya,awiya tumo diyao ninae tauyai niye yaya-biyaya dimaora putoung puro naese ayeroyero noiya. 4 Arare yaya-biyaya dimaoraputoung ninae-ina atu kasa yero tauyaise.Ayero yai aune niye putoung zo oko kauyarineya. Niye iwaing yawa yaware mi-tasani Tuwara ge nigao dubu me yero nar-ineya.

Nigao kau yero giro Tuwa Bayau eno isasepu.

5Ninae-ina zo mene nigao kau yero giroTuwa Bayau eno isa saise. Ayero yai nungname emo apakana aeno awang oko saonona pugao gege pugatinoiya amimenenung eno pugariniya. 6 Isa awiya duboeto nasani okowata, tumo didinasani auneisa saise. Dubo eto yariniya amimenekotumao eto puro nasani be zo kotumaozo ago yero nupema be zo kotumao zoago yariniya. Awiya bisi mene be zosaungtinoiya, nupema be zo wiwitinoiya,kotumao nunamene ayero yariniya. 7Emoayao amimene “Na Tuwara-ina atu nonazo pumarinena,” ayero oko saise. 8 Emodubo eto nasani nowa amimene Tuwara-una atu nona paine yao teng oko ara.

Wau monine nao amimene nona me okoniya.

9 Emo ge nigao zo nung emo yazo aungine yero nasani “Tuwa Bayau mene yazonana de ika gatinoi na nuna benaungnaatu emo yazore yero nona,” ayero sinasani

yawa yawa yaise. 10 Deka ayero emo genigao zo wau monine, nung gitau emobaunona benaungna atu emo yazore yeronauna amimene eyero saise, “Tuwa Bayaumene na puro wosenu emo yazo aung ineyero nona.” Ayero sinasani yawa yawayaise. Noeno okowata, i wui mene menawururu sero noiya, deka ayero wau mo-nine mene mena sisigairo aung yarineya.11 Wari nung gora kasa yero kokoni nunamene i wui kokoni noi irara yero wu-ruru sinoi simao nuna aung noiya, dekaayero wau emo awong moni buro gegekotupunasani nete aung yarineya.

Etegaora ge.12 Zo nung etegaora atu oko zuwao

tauyero nariniya amimene yawa yawayariniya. Nung tau yero dopariniya awiyaTuwa mene abena nuna nung eno pu-gariniya. Abena awiya nao me iwaing.Tuwa Bayau mene abena awiya emo nungaratapunowa aeno pugari senu tauyenaara. 13 Mekora etegao mene emo zora-ina atu kasa yai giro eyero oko saise,“Tuwa Bayau mene na etegatiniya.” Mekomene Tuwa Bayau oko etegatinoiya. Nu-pema Tuwa Bayau mene emo zo pasenayaise oko etegatinoiya. 14 Etegao awiyaeyero kasa yero noiya. Aratamao mekonaname mene name pasena yaneneseyupu noiya. 15 Arare aratamao menemesa yero mani yazo nuna pasena awiyapupunoiya. Pasena mene bainakamayero me nuna magayao awiya tapunoiya.16 Otao mani nana, awong etegao awiyaTuwa Bayaura-una atu butunoiya ayerosaya niye gaya me oko yae. 17 Nonaiwawaing apakana arita bayaome apakanaawiya uritira atu gege butunoiya. Nonaayao amimene waegaora Maung auna-una atu wowosinowa. Nuna-una atukipiti-kapete yaota utung zo oko mitiya.18 Tuwa Bayau giginu mitauna auna tengnung ge me nuna name eno keregainuname nigiro mani awiso nuna yewangne.Nona apakana yena auna gitau yao awiyananame yanenese sero ayero yena ara.

Ge nigao awiya me aung, arata ge dimaomene me.

19 Otao mani nana, sana nigipu. Nameapakana ge nigari sero eo yanene. Aratage saota tini kapao pumao auna mouyanene. 20 Name tini kapao puro nari-nenane, awiya Tuwa Bayaura benaungnaoko pewa yero narinenane. 21 Arare niye

Page 342: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YAKOBO 1:22 339 YAKOBO 2:15-16tani meko apakana arita pasena ganenagewaoko ninae-ina atumitoiya awiya doroetutero nasani ge nuna dubo ninae-inaatu urenu mitoiya awiya puro neupu. Geamimene ititi naname sorero pumao aunaputoung nuna-una mitiya.

22Niye uritira ge dipunasani neupu. Geawiya nigaya dawongna ge gege yariniya,awiya dubo ninae dema etegari neya.23 Zo nung uritira ge nigiro sisigati nasanitimara yariniya, awiya nung name be-naung asisira giro aune 24 baungno menanuwegatinonane ayao ine yariniya. 25 Saotauyao ge seka Yesu mene puro bunaamimene name pasenana bunaora atu be-sena awiya asisi ine ara. Arare zo nungsao tauyao ge awiya ozaung-zaung gosi-nasani oko nuwegao giro dipunariniya,nung amimene yawa yawa yariniya.

Uritira gera nao auna ge.26 Zo nung “Na uritira gera nena” ayero

sinasani begiti nuna diya oko yao noiyaamimene dubo nuna etegatinoiya. Emoayao awiya Tuwara gera nari noi teng okoyero noiya. 27 Uritira gera nao me awiyaeyero mitiya. Bogamasa mani arita baunoibonomamagayetugao amimene nona kauyero naya giro kora-makora yanene. Ayeronasani pasenana beingti naname-una atumitoiye sero etutero nanene. Tani ayaoawiya Tuwa Bayau Mama mene gosinoigera nao me o gera nao wosewa noiya ara.

2Wau emo aune bogamasa, awongto ziyo

gomi dekaongka ara.1 Otao mani nana, niye Tuwa Bayau

naname Yesu Kristo waegaora Tuwa awiyatumo didinowa amimene emo witao pugitau gairo emo wosao pu ago gairo ayerooko yae. 2 Na eyao eno sinena. Es-ewa etobe mene augao ninae auna to-wari neyato. Emo zo wau dube duwerotaung wori simaore wosogairo ninae-unabumai aune nuna bautara emo bogamasazo taung wori kekeregaore awiya demabumariniya. 3 Ayero yayato niye diti yeemo taung wori simaore auna-ina gairoeyero sarineya, “Ning etu bung, sopira ad-umase.” Ayero sero bogamasa eno eyerosarineya, “Ning otu dope. Ora watoraadung.” 4 Niye kotumao meko ninae-unanika niyetope gagausinowa. Arare taniayao awiya yero nowa meko yero noiya.5 Otao mani nana, ge sana nigipu. Tuwa

Bayau mene emo bauno tawingna etubogamasa ine yero nowa awong amimenetumo diyaore nete uriti napo topetaeseyangtagairo pungna ara. Napo awiya emobauno dubo nunae nuna-ina atu mitoiyaamimene gege topetaese senu tauyena.6 Arata ninae mene zo emo bauno boga-masa awiya giro gona nasani nowa. Oranami mene niye puro kotora bautunowi?Waure mene ayero nasani niye eno naomeko yero nowa ara. 7 Niye Yesura yazopuro nowa, arata waure mene yazo awiyapuro wowosinowa ara.

Ge ena dipunasani ena dao awiya teng okonoiya.

8 Sao tauyao gera baina zo eyero gayaomitiya era, “Ning nitope aratapunosa,deka ayero emo ena eno ye.” Ge awiyadipunasani iwaing yarineya. 9 Arataniye emo zo puro witiro zo puro wosiroayarineya, awiya pasena yarineya. Ayeroyaya sao tauyao ge mene ge dao ninaeauna susuwa awiya keregariniya. 10 Zonung sao tauyao ge ena dipunasani saotauyao gemuto dekaongka dariniya, awiyanung sao tauyao ge apakana detiya ayeroyariniya. 11 Tuwa Bayau mene sao tauyaoge ewiya pugaina ara: “Yu aro, nito wina-yangduwao awiya oko yaeto.” Ayero senaamimene nupema “Emo oko dasa mag-ayae,” ayero sena. Arare ning baunonina oko duwarinesa, arata ning manizo dasa magayariniya, awiya ning ge daoemo yarinesa. 12 Susuwa keregaora beraatu Tuwa Bayau mene name sao tauyaoge sekawara awega-ziwega yariniya. Saotauyao ge amimene bunao naname be-sena. Arare sao tauyao ge sekawa awiyakotupunasani ge sinasani ayero nasani ne-upu. 13 Zo nung otao nuna oko ao-diyaoyariniya nung awiya Tuwa Bayau menename awega-ziwega nete abena oko ao-diyariniya. Zo nung ao diyaore demanasani nariniya amimene susuwa kere-gaora bera atu awangyao aungdopariniya.

Tumo diyaore nasani soremao buroyanene.

14 Otao mani nana, zo mene “Na Yesutumo didinona” asinasani soremao burooko yao nariniya, awiya Tuwa Bayaumenetumo diyao nuna awiya gai teng yarinita?Aung ara. Tumo diyao ayao amimenenono yero nung gera yaora atu sore-mariniye? 15-16 Emota bauno otao ninaezo mene mo taung worire aune wo mare

Page 343: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YAKOBO 2:17 340 YAKOBO 3:9ayao awiya kau nasani nai giro ninae-unazo mene nung eno eyero sariniya, “Ningyawa yaware baung nase. Ayero taungyayaung yao eno, taung nina dowe. Onona minao awiya mini taung nina inaitudiro nase.” Zo nung be mene gege ayerosinasani soremao buro oko yao yariniya,awiya teng yarinita? Aung ara. 17 Zo nungtumo diyaore nasani soremao buro okoyao yariniya aeno tumo diyao nuna auname aung yariniya.

18 Arata emo zo mene na eno eyerosariniya, “Ning tumo diyaore nosa, nanezo soremao buro nona.” Emo amimeneayero sai na abena eyero sarinena, “Ningtumo diyao nina soremao buro aungnono yero nosa awiya na eno gipe. Natumo diyaore nao nana soremao buronana mene gipane.” Ayero sarinena ara.19 “Tuwa dekaongka gege mene mitoiyaawiya Tuwa Bayau,” ayero sinasani inirotaka sinosa, awiya iwaing. Iwae dekaayero sero iniro taka sinasani awang yeroipinasani nowa ara. 20 O darabi emo, ningYesu tumo didinosa arata ning soremaoburo oko yao yero nosa, arare tumo diyaonina awiya nona piti gege noiya. Araresusuwa ewiya nigi.

Abrahamto Rehapmene tumo diyaorametamuwato.

21 Ewowo naname Abraham nung maninuna Isaka awiya Tuwa Bayau eno zaw-ing pugari sero aitara atu pugaina aenoTuwa Bayaumene giro nung emo pewayaoayero sena ara. 22 Arare eyero gosineya.Abraham nung tumo diyao nuna awiyayao nuna mene soreuna. Ayero nasanitumo diyao nuna awiya yenu tauyena.23 Ayenu aune ge nung eno gayao zoeyero mitiya awiya me yena, “Abrahamnung Tuwa Bayau tumo dinu nung gig-inu emo pewayao yena.” Arare yazonuna Tuwa Bayaura otao ayero sena.24 Arare eyero gosineya. Tuwa Bayaunung emo zo tumo diyao nuna auna gegegai pewayao oko yariniya. Nung tumodiyaore nasani soremao buro dema nar-iniya, awiya Tuwa Bayau mene gai nungemo pewayao yariniya ara.

25Pasena bauno Rehap nung deka ayeroyena. Tuwa Bayau mene tumo diyaonuna aune soremao buro nuna auna meawiya giro sorena ara. Ayero yena, noenookowata, bauno nung emo etobe taw-ing temuwato amimene nuna-una kasa

yewato otao gamao yero nagibo pungyaozora pugainu opene bamuwato ara.

26Arare tumo diyaora susuwa eyero mi-tiya era: Mani maganowa oweno aungnoi taung aingso gege mene teba mitoiya,deka ayero tumo diyao mene soremaoburo aung awiya teba mitariniya.

3Ewawa naname diya yanene.

1 Otao mani, niye daigairo mene gipaoburo yari oko sae. Nigitineya. TuwaBayau mene name apakana awega-ziweganasani abena pugariniya be aune nung naegipao emo awiya gera pugati nasani gesero baingtariniya. 2Name apakana be gitinona yero nonane meko yero noiya. Zonung ge meko zo oko sao yariniya, awiyanung emo iwaing-kawaing nibamu asarinenane. Nung taung aingso nuna diyayao ine teng. 3 Wo osi mene ge nanamenigaese aeni bera gamao pugati nonane.Arare nona maingkoka amimene wo bainaawiya puro kipiti-kapete yero nonane.4 Wang deka dema gosinonane. Awongbabuze nibamu. Bisi babuze nibamumene pisinoi bautunowa, arata saineba.Wang ago yao emo nung wana wang agoyao maingkoka awiya puro kipiti-kapetenoi nagibo sinoiya teng wang mene bau-tunoiya. 5 Arare emora ewawa nung dekaayao ara. Nung nona maingkoka, aratanupema buro etoka oko yero noiya.

Nigitineya. Masisi awiya nona maingmaingkoka, arata nung amimene yekobaina awiya awinoi aung yero noiya, awiyagosinowa. 6 Arare ewawa naname awiyamasisi ine. Nung amimene te wawongtaung ipu naname ena daigairo mekora aiyero noiya. Nung amimene taung aingsonaname noi siwing siwing nibamu yeronoiya. Nung nao naname pugati noiawinoi name pasena yero nonane. Nu-pema nung awiya Sanda mene kounoi aw-inoiya ara. 7Wo ewego-papego ikara aunewitora nupema nire yire awiya emo menekokowang yari yero giro gaga dero korayanane aune name tayarineya. 8 Arataewawa nung emo mene puro wosao ineteng oko. Nung oregao aung. Kipiti-kapete gege yero nasani mitoiya. Nungnao nuna meko. Gaima mene emo baunogera noi mamaga yero nowa deka ayeroewawamene emo baunona nao gera noiyaara. 9EwawananamemeneMamananame

Page 344: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YAKOBO 3:10 341 YAKOBO 4:11Tuwa Bayau awiya bowi yero nonane, nu-pema name ewawa dekaongka amimeneemo Tuwa Bayau mene yena benaungnuka nuna ine awiya waru yero nonane.10 Be dekaongka auna atu bowi yaorewaru ge saore kasa yero noiya. Otaomani nana, tani ayao awiya teng oko yeronoiya. 11 Ou gubigubi noiya auna atu ouminaore dokowang yaore kasa yero now-itota? Aung ara. 12 Otao mani, i isimameneme ewa iyarinita? Aung ara. Ora onamene ganuga iyarinita? Aung ara. Dekaayero wito mene ou minao ine yao awiyateng oko ara.

Kotumao iwaing awiya Tuwa Bayaura-ina atu butunoiya.

13Ninae-ina towang atu emo bauno ko-tumao iwawaingne enanasani giro etuteronaese. Ayero yaya emo bauno mene naoiwaing nunae awiya giro eyero sarineya,“Emo bauno owiya kotumao iwaing meneyupunoi dubomonone nasani buro iwaingyero nowa.” 14 Arata niye emo enaeno dubo meko puro nasani kotumao ni-nae mene yazo ninae de ika gaese serosinasani narineya, awiya kotumao ninaeiwaing siya sero taung ninae oko purowitae. Ge me puro wosiro ge iwao ge okosaya ge me ine yae. 15 Dubora kotumaoayao awiya ika atu oko wosina. Aungara. Kotumao ayao awiya tawing emoragege. Awiya Sandara-ina atu butunoiya.16 Dubo meko aune yazo puro witaoreninae-ina atumitariniya, awiya deka ayerogagausao tani mekore ninae-ina atu mi-tariniya. 17 Dubora kotumao ikara awiyawosewa pewayao gege. Arare nung nonaeyao tapunoiya: Gitau dubo pewayao,aune mono, dero yawero nao, ge dimao,monone nao, buro iwaing yao tapunoiya.Arata nung dubo gewaoko o ewawa etorenao awiya oko tapunoiya. 18 Mono puronari sinowa amimenemononawe urinowame nuna nao iwaing pewayao kasa yeronoiya.

4Tawingna nona aeno gewera nasani me

oko tamao narinesa.1 Ninae-ina wina-de yaore iwo yaore

mitoiya, awiya natu kasanoiye? Awiyamoko ninae-ina atu kasanoiya. Noenookowata, dubo-dubo gewaoko meneninae-ina mokora atu mitasani niye wina-watiung yero nowa tani wina-de yaore iwo

yaore awiya ninae-una mokora atu burodaung atu kasa yero noiya. 2 Niye nonazo pumari aratapunowa, arata nona aunamaung oko yero nowa, arare emo dari seronowa. Niye dubo-dubo yero nowa, aratanona me oko pupunowa, arare wina-deyero iwo wina-ye yero nowa. Niye nonazo pumari aratapunowa, arata nona aenoTuwa eno isa oko sinowa, arare niye nonaawiya oko pupunowa. 3 Niye aratamaoninae-inameawiya tamari sero isa sinowa,arata kotumao ninae meko. Arare nonaeno isa sinowa awiya oko pupunowa.

4 Oiye, emo mene bauno daigatinowaayao awiya emo niye arauwa. Tawingnanona aune otao yero narineya, awiya niyeTuwa eno iwo yero nowa ayero yariniya,awiya gosineita? Arare zo nung tawingnanona memeko-mameko aune otao yarisariniya amimene Tuwa eno iwo yariniya.5 Arata ge gayao zo eyero mitiya awiyateba senuta, “Tuwa mene nung ititi nameeno pugaina awiya gerao nuna gege naisegewera baina yero noiya.” Ge awiya tebaoko sena. 6 Arare Tuwa mene name enosoremao bainakama yero noiya. Aunage gayao zo eyero mitiya, “Tuwa Bayaunung emo taung puro wiwitinowa aunadong dusugati noiya. Arata nung emodubo wosaore nowa awiya sorepunoiya.”7 Arare niye dubo wosaore nasani Tuwarage diungpu. Ayero nasani Sanda esegaipu.Ayero yaya aune nung niye awang yerosumariniya. 8 Niye Tuwa iniro baing-tarineya, awiya nung deka ayero niyeiniro baingtariniya. Niye pasena emo,wawong ninae saepu iwaing-kawaing yae.Niye dubo etore, niye dubo ninae TuwaBayaura-una gege pugairo neupu. 9 Niyepasena ninae giro meng gatinasani dubominiro zi be nasani zi me sepu. Gero iyaoninae meko awiya duwaya dubo minaomene kasa yaise. Nupema yawa yawaninae ge iwao awiya aung yaise. Meng gaoawiya kasa yaise. 10Tuwara benaungna atudubo ninae puro wosiro naya aune nuneyazo ninae de ika gariniya.

Name zaz mene yaine oko yanene.11 Otao mani nana, niye otao mani ena

oko puro wosae. Zo nung otao nunapuro wosariniya amimene sao tauyao gedema puro wosariniya. Nung otao nunameko asinasani sao tauyao ge awiya mekoasariniya. Ning sao tauyao ge awiya mekoasarinesa, awiya ning sao tauyao ge dimao

Page 345: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YAKOBO 4:12 342 YAKOBO 5:16emo oko yarinesa. Ning zaz emo yarinesa.12 Sao tauyao ge pugaina amimene gegezaz emo dekaongka ara. Arare ititi soraotagera yao buro awiya nune gege yariniya.Ning no nina eno otao nina meko asari-nesi?

Tuwamene nigai aune name buro yarine-nane.

13 Ge zo ewiya nigipu. Niye eyerosinowa, “Name yemeta gora napo aunabaungno wau moni buro nanane dawangzo aungyai aune kapetegairo barinenane.”14 Ori, niye gora nona nomi kasayariniye,awiya oko gosinowa. Nao ninae awiya iyaoboingsa mene kasa yero mena sisigairoaung yero noiya ayao ine ara. 15 Arareniye eyero saya aune teng yariniya, “Tuwamene nigai aune seka nasani buro zota zoawiya yarinenane.” 16 Ninae taung purowitaora ge sinasani yawa yawa yero nowa.Yawa yawa yao awiya nona meko ara.17Emo zo buro iwaing yari sero giro baing-tariniya arata saineba duwariniya, awiyanung eno eyero sanene, “Nung pasenayetiya.”

5Emo wau moni eno dubo-dubo yero nowa

auna ge.1 Emo wau moni zamena simena noi

puro nowa aeno sana nigipu. Yaya-biyayaninae-ina atu kasa yariniya, awiya giro zisinasani be kerepu. 2-3 Tawingna be aungyari nasani niya, arata saineba, niye wauburo yeteya be bumi puro pu dekaongnagatineya mitiya ara. Wau moni zamenasimena ninae awiya wururu sero aungyariniya. Mo taungworire ninae awiya zirimene minaya meko yarineya. Moni ninaekayai yariniya. Ayero yai kayai amimenesusuwa ninae meko keregatinasani iyaoine yero taung aingso ninae awero aungyariniya. 4 Nigitineya. Buro-mani meneburo ninae nasani ma gamuwa, arataburora zuma agewa awiya ninae sorerougaing pumuwa amimene be kerinasanisusuwa ninae meko awiya keregati noiya.Ayero noi ma buro yao emora zi amimeneuritira gorobo emora Tuwa auna dawengtoitinoiya. 5 Niye tawingna etu nasaninona zapunoi mininasani yawa yawa yeronowa. Arata niye napo pu ine. Niye nonamininasani baina baeya, arare ayaora beninae nugu daung niya. 6 Niye emo dangawiya gera pugairo dedunowa magayero

nowa. Arata awong taung nunae okosorero nowa.

Name tau yero Tuwa diya nanene.7Otao mani nana, niye Tuwa kasa yaise,

bereya aung diya neupu. Nigitineya.Burora maung zo mene ma urero mekasayaise diya noiya. Ayero nasani warewarire teng yayato ma iyaise, bereya yaoaung, diya noiya. 8 Deka ayero niye Tuwakasa yaora be diya nasani bereya yao aungdubo ninae inipu tudiro mitae. Noenookowata, Tuwa kasa yaora be nugu niya.9 Otao mani, Tuwa Bayau mene niye gerapugao eno, niye ge matu abena wina-se oko yae. Nigitineya. Awega-ziwegayaoramaung, nungbumaora benuguniya.10Otao mani nana, porofete mene Tuwarabera ge sinauwa amimene yaya tapunasanibereya yao aung nauwa, deka ayero niyete weso nunae awiya papatinasani neupu.11 Nigitineya. Awong yayara mokora atugewera nasani nauwa awiya giro yawayawa yanene. Emo yazo Yobe nung yayaramokora atu tauyena auna ge nigitinowa.Arata nupema ago Tuwa mene nung enozamena simena taungna, awiya dema nig-itinowa. Ao-diyao monone awiya Tuwarauna atu butunoiya awiya gosinowa ara.

Ge me sao tauyao auna ge.12Otaomani nana, ge tauyao zo erauwa.

Niye uritira ikogairo sao tauyao o taw-ingna pugairo sao tauyao o nona enanapugairo sao tauyao awiya dopu. Ayero okoyae. Niye “Yore” sari sero giro “Yore”gege sepu. Nupema “Aung” sari sero giro“Aung” gege sepu. Tuwa Bayau mene niyegera pugao eno, ayero yepu.

Yayare mene iwaing yao auna ge.13 Ninae-ina zo mene yo amao dubo

minaore nariniya, nung amimene TuwaBayau eno isa saise. Zo mene yawa yawanariniya, nung amimene bowi yaora yeregamaise. 14 Ninae-ina zo mene yaya puromitariniya, nung amimene dubura diyayausai nuna-una buro nung eno isa saese.Ayero nasani Tuwara yazo yau sinasaniaune emo yayare awiya uweri suwaese.15Awong isa tumo diyaore sarineya, awiyaTuwa mene emo yayare awiya kora yaiiwaing yero iropariniya. Anasani gitaupasena yenuta awiya dema disai aungyariniya. 16 Arare niye yaya aung nari ko-tungno giro pasena wina-keregairo auneisa mene wina-soreung yepu. Emo pe-wayao auna isa awiya putoung bainane.

Page 346: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YAKOBO 5:17 343 YAKOBO 5:2017 Eliya nung emo name ine. Arare nunewawosoiye sero awang sinasani isa tauyaonibamu senu dawang etama aune zo age-ware wa tawingna oko wosao mitauna ara.18 Arata ago nung isa senu uritira atu wawosinu tawingna atu nona we kosoyeroiropuro baiwa ara.

Emo Tuwara nagibo taragairo nowaawiya kora yanane kapetegae.

19 Otao mani nana, ninae-ina zo nungge mera nagibo daigai otao zo mene nunginai kapete gairo nagibo me tamariniya,awiya nung otao soremariniya amimenege eyero gaise: 20Nungpasena emo zonag-ibo mekora atu kora yai kapete gariniyaamimene ititi nuna magayaora atu soreropumariniya. Ayero yai Tuwa Bayau menepasena nuna witao disariniya.

Page 347: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 PETORO 1:1 344 1 PETORO 1:13

IGI NAMBA WAN PETOROMENE GAENAPetoro mene igi ewiya Tuwara dubu ena iwo

towang atu nasani yaya-biyaya tapunasaninauwa aeno gaena. Nung susuwa eeno gaena:Yesura dubu yayamokora atu nauwa amimeneYesura Bowi Iwaing kotupu nasani tauyeronaese. Nupema Yesu yaya taungno i pasaoraatu pasena naname-una abena magayenaawiya kotupu nasani nung tumo didinaeseaeno gaena ara.

1 Na Petoro. Na Yesu Kristora aposoloyero nona amimene igi ewiya gainena.Niye Tuwa Bayaura yangtagao dubu yeronasani zanero Ponto, Galata aune Kapa-dosia, Asia arita Bitinia provins auna atuesewa ine yero baungno nowa niye aenoigi ewiya gainena era. 2Tuwa BayauMamamene niginu mitauna, arare nung niyeyangtagaina ara. Niye awiya Oweno menekorayai pewa yaese, nupema Yesu Kristorage dimaese, aune yu nuna suwaese ayeroyena ara. Ninae-una atu Tuwa Bayaurabayaomononemene kasa yero zapunasanimitaise.

Nao me iwaing uritira atu name diyamitoiya.

3 Name Tuwa Bayau, nung Tuwananame Yesu Kristora Maung, nung awiyabowi yanene. Yesu Kristo magayaoraatu iropuna susuwa aeno Tuwa Bayaumene mono iwaing nuna bainakama aunaeno nao sekawa name eno taunu kasayewangne ara. Arare name nao sekawaranasani nung name sorero pumariniyaayero sinasani kotung-kotung nasaninonane ara. 4Arare nete tumo diyaora metopetanenese nao sekawa name eno taunaara. Tumodiyaorame awiya sisigairo aungyao ine teng oko, nupema beingtire yaoine teng oko. Tumo diyaora me awiyaniye eno uritira atu pugainu mitoiya ara.5 Niye deka amaze tumo diyao ninae-unaTuwa Bayaura putoung mene niye doe-doe yero diya yero noiya. Awiya korayaome tamaese ayero yero noiya ara. Korayaoawiya be aungyai aune kasa ye daunggaisesosenu mitoiya.

6 Niye aeno yawa yawa yero nasaninowa. Arata Tuwa Bayaumene nigai yaya-biyaya benaung giti ninae una atu kasa-yariniya. Arare kasayai giro niye “saineba,

name be maingkoka gege yaya tamarine-nane,” ayero sero yawa yawa yepu. 7Eyeronigitinowa: Gol awiya mitete sisigairoaung yariniya, arata saineba emo menebeingti aung yaise iyao mene igitinowaaune me kasa yero mitoiya. Arare dekaayero Tuwa Bayaumene tumo diyao ninaeme yaise sero yaya tapunasani naese seroayero noiya. Tumo diyao ninae awiya goline okowa. Gol awiya zuma wosao ara.Arata tumo diyao mene zo nona zumabainane ara. Arare niye yaya tapunasaninaya tumo diyao ninae me yai Yesu Kristokasa yai aune Tuwa Bayau mene niye bowinasani yazo ninae de ika gairo simao wae-gaore niye eno pugariniya ara. 8Niye Yesubenaung nuna oko gao yewa amimenesaineba dubo ninae nung eno pugatinowa.Be yeme eune niye nung diti ninae menegao teng oko, arata saineba nung tumodidinowa ara. Ayero nasani tawingna etuyawa yawa bainakama emora be menekeregairo saine yao teng oko awiya yeronowa. 9 Arare niye tumo diyao ninae-uname tapunowa ara. Me awiya niye mekoraatu sorero puro koranoiya ara.

10 Soremao ninae-una kasa yaise saoawiya oko kasa yaore porofete mene sore-mao auna ge sero nasani nauwa ara. Ayerosinasani “Korayao awiya nono yero kasayariniye?” ayero kotungno awong gi-tau gatau otu atata yero tamaora buronasani kau yero nauwa ara. 11Kristo nungyaya kokoni yao pupunete simao wae-gaore nuna puro nariniya auna ge Owenonuna mene dubo nunae-una pugatinaunuawong “be noune ing, ora tani nono yaoine kasa yai aune Kristo kasa yariniye?”ayero sero nasani nauwa ara. 12 Awongburo yero nasani nauwa auna me awiyanunae-una atu okowata, ninae-una atukasa yaise sao, awiya Tuwa Bayau meneawong eno keregaina ara. Porofete awongBowi Iwaing yemenigitineya auna ge gitausero nasani nauwa ara. Bowi Iwaing awiyaOweno uritira atu wosina amimene emoena soreunu aune niye tugata yewa ara.Ge auna susuwa awiya angelo mene nigariaratapunowa ara.

Dubo pewa yaore etutero nanenese saoara.

13 Arare niye kotumao ninae kora yeroetutero nao ninae umo nasani neupu.Ayero nasani Yesu Kristo kasa daungyai aune uritira simao pumarineya auna

Page 348: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 PETORO 1:14 345 1 PETORO 2:8eno tumo didinasani kotupunasani neupu.14 Tuwa Bayaura ge dimao mani yero ne-upu. Niye gitau diga nasani pasenanayumao ago yero nasani nauwa, nao dekaayero yeme oko neupu. 15 Tuwa Bayauniye yau sena nung awiya pewa yero naoramaung ara. Arare niye deka ayero tengnung ine yero pewa yero neupu. 16 Ge zoeyero gayao mitiya,Na pewa yero nona, arare niye deka ayeropewa yero neupu.

Nona zuma baina amimene name zumagaena.

17 Niye Mama ayero sinasani arugati-nowa nung awiya zaz naname yero noiya.Nung amimene emo awega-ziwega yariyero name emo witaota wosao ing, awiyasaineba nao naname-una teng ge nanamesai aung yariniya. Arare niye tawingnaetu esewa ine yero narineya teng nungawang yero nasani eyare etutero neupu.18 Niye eyero nigiro baingtitinowa ara:Niye aya-ewowo ninae-una nagibo meaung piti gege awiya papatinasani nauwaaune nona sisigao golta silva amimeneniye oko zuma gaena. 19 Kristora yu zumabainane amimene niye zuma gaena ara.Nung amimene lama zo taung iwaing bozoaung beingti aung ayao ine yero nasaninauna ara. 20 Gitau tawing oko kasa yaoreburo awiya Kristo eno sao ara. Nung kasayena awiya yeme be aung yari sero niyaeeno niye eno wosiro buro kasa yena ara.21 Niye buro nuna eno Tuwa Bayau tumodidinowa. Tuwa Bayau amimene nungmagayaora atu uwenu iropunu simaowae-gaore nung eno pugaina ara, arare tumodiyao ninae aune iniro taka sao ninae auneawiya Tuwa Bayaura-una atu mitiya ara.

Uritira ge mene name uwena, arare namedubora mono wina-pung yanene.

22 Niye ge me dipunauwa aeno duboreititire ninae pewa yena ara. Awiya otao-gamao yaese ayero yena ara. Arare dubotairo tiro otao-gamao me yero neupu.23 Niye nao sekawara kasa yewa. Awiyanona we suwero aung yao auna okowata.Nona we suwero aung yao ine teng oko,auna atu kasayewa. Niye Tuwa Bayaurage naore arita mitao gege mitao auna atukasa yewa ara. 24Ge gayao zo eyeromitiya,Emora nao awiya kaing ine ara.Nupema simao nunae awiya i wuzi ine ara.Kaing nung be nimoire oko mena zori-

noiya.

Deka ayero i wuzi mene mena basinoiyaara.

25 Arata Tuwa Bayaura ge awiya mitaogege mitariniya ara.

Tuwa Bayaura ge awiya Bowi Iwaingniye eno tugata yewa arauwa.

2Yesu nung ziwong naname naore ara.

1 Niye Tuwa Bayaura gera nao sekawapuro yero nowa, arare niye tani memeko-mameko apakana yangdopu. Etegaoratani apakana aune ge iwaora tani enane,emo eno tini kapao, emo enana nona enodubo mou tamao auna tani aune, emo enoge bautara sao, awiya apakana yangdopu.2-3 Niye Tuwara mono iwaing auna sauminiwa be mege yena ayero niya, araremani wuire mene aira aming dubo yeronoiya ayao ine niye aming mung iwaingawiya dubo yaise. Aming mung amimeneititi ninae diya yero noiya. Amaze mini-nasani bairo uritira gera emome yarineya.

4 Tuwa nung naora maung yero noiyaamimene ziwong naore ine ara. Emomene gigiwa meko yenu au demese gairoyangduwa ara. Arata Tuwa Bayau menezo giginu iwaing yenu giro pungna ara.5 Arare niye daba naore ine yero nasaninuna-una buro susuuno-ta susuuno ayayaOwenona ibu dopariniya ara. NupemaTuwa Bayau mene niye yangta gairopumai niye pirisa dubu mene yaine yeronasani dubomene TuwaBayau eno zawingpugatinaya nung Yesu Kristora iwaing enogai iwaing yariniya ara. 6 Ayero sinena,noeno okowata, ge eyero gayao mitiya,Eyero gipu! Na daba iwaing zo sosero kora

yero garoautura ziwong yaise Zaiyon atu pugati-

nena.Emo zo mene nung tumo diyariniya

amimeneoko meng gaore dubo minaore nariniya.

7 Arare niye nung tumo didinowaamimene nung gosinowa nona zumabainane ine yero noiya ara. Arata nungtumo oko diyao yero nowa awong aenoeyero sao ara,Daba garo yao emo mene gigiwa meko

yenu yangduwa amimene garo au-tura ziwong yena, arare dopero

mitiya era.8Nupema awong eno ge gayao zo eyero

mitiya,Daba auna atu te nunae gayarineya.

Page 349: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 PETORO 2:9 346 1 PETORO 3:3Daba auna atu emo mene te gaero

zuwarineya.Awiya awong Tuwara ge dedunowa

susuwa aeno awong te gaero zuwarineya.Awong ayero yaese sao mitiya.

Name Tuwa Bayaura dubu yero nonane.9 Niye awiya Tuwara yangtagao dubu

ara. Niye awiya Tuwara pirisa dubu ara.Niye awiya Tuwara gegeregao dubu ara.Niye awiya Tuwara emo bauno me ara.Awiya niye Tuwa Bayaura tani iwawaing-kakawaing auna bowi sero sero yaese seroniye yangtagaina ara. Nung niye mumenaatu puro pu waegao nuna iwaing aunagaina ara. 10 Niye gitau Tuwa Bayauradubu oko yero nasani nauwa. Arata yemeewiya niye dubu nuna yero nowa ara. Gi-tau awiya niye Tuwa Bayauramono iwaingaung nasani nauwa, arata yeme zo niyemono iwaing nuna-una atu yero nowa ara.

Name Tuwara soumani yero nasani taw-ingna emo babuze auna ge dimanene.

11 Otao mani nana, sana nigipu. Niyewaina tawing euna atu paka yero nowaamimene nao matura dubo-dubo yaoawiya bauta potepu. Nao matura dubo-dubo yao amimene dubore ititire ninaeeno iwo yero noiya ara. 12 Nao maturadubo-dubo yangdoro diga emo mene niyegiro pasena emo ayero sowi sero niyenunae-una towang atu etutero neupu.Ayero yero nasani naya Tuwa Bayau menenunae-una kasa yai aune awong nao ninaeiwaing auna nung bowi yarineya ara.

13Emomene sao tauyao ge benaung gitiniye eno pugaya giro niye Tuwa kotupunasani diungno aung yepu. Emo tuwawitao noiya aune 14 emo tuwara wese yeronowa auna ge diungpu. Emo tuwara weseawong amimene pasena mani eno pase-nana abena pugaese sao ara. Nupemanao iwaing yero nowa awong awiya bowiyaese sao ara. 15 Tuwa Bayau mene niyeetutero nasani aune emo darabimene seroyaine nowa awong awiya puro wosaya geno saine yero giro yangduwaese sero noiyaara. 16 Niye emo zora soumani oko yeronowa. Awiya me ara. Arata niye “Na emozora soumani oko,” ayero sero pasena okoyepu. Tuwa Bayau mene niye sorinoiyaawiya kotupu nasani giro soumani nunayero neupu. 17 Niye emo dubu apakanaawiya samo dedunasani neupu. Ayeroyero nasani kotumao puro pu Yesura otaomaingna-una gaipu. Ayero yero nasani

Tuwa Bayau awang yepu. Nupema emotuwa witao nung awiya sou yero samodedunasani neupu.

Yesura te weso papatinasani yaya tamenanene.

18 Soumani, niye emo tuwa ninae souyero nasani ge nunae diungpu. Awiya emotuwa iwaing dubo-ozaore aeno gege oko,kokoniyao aune eno dema yepu. 19Awongniye pasena oko yao aune yaya tebebaniye eno pugaya giro saineba niye TuwaBayau kotupu nasani be dung oko yaodoro yaya awiya dipunasani naya TuwaBayaumene gai iwaing yariniya ara. 20Orapasena tamaya niye daya yaya tapunasanibe dung oko yao doro naya awe menegai iwaing yariniye? Arata etutero nasaniaune yaya tauno dipunasani be dung okoyao doro naya Tuwa Bayau mene gai tengyariniya ara. 21 Niye ayero yaese TuwaBayau mene niye yau sena ara. Kristonung deka ayero pasena aung nasani niyeaeno yaya tapunasani gitau yena. Arareniye deka ayero te weso nuna amaze gosi-nasani patiro neupu. 22 Nung pasena okotauna, nupema ge iwao ge zo nuna-unabera atu oko kasa yena. 23 Awong nungizinasani ge meko sewa abena ge mekooko sena. Awong yaya nung eno pugaiwaarata auna abena yari oko sena. Nungge nuna awiya zaz buro ge iwao aung megege yero noiya auna-una pugaina ara.24 Pasena naname mene taung ipu nuna-una witinu nung nuka nutope diungnopuro i pasaora pugairo puro witina ara.Awiya pasena yangdoro dubo pewa yeroiwaing nanenese ayero yena ara. Taungkuruwa busao nuna mene niye kora yenaara. 25 Niye wo sipsip ine sisi-bura-burayero nasani nauwa. Arata yeme zo niyedubore ititire ninae auna diya yao maungninae una yesese yero bumuwa.

3Yu aro yero nao auna ge.

1Deka ayero niye mani bauno eno eyerosinena. Niye emoninae-una ge dipunasanineupu. Ayero naya emo ninae ena Tuwarage yangdoro tebeba yero nowa awongaeno ge oko sao Tuwa Bayau awang yeronasani etutero naya 2 emo ninae menenao ninae giro aune dubo nunae darawayaese ayero yepu. 3 Niye nika niyetopesimari sero taungna simao oko kotumae— giti ai simaota nona zuma bainane

Page 350: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 PETORO 3:4 347 1 PETORO 3:21duwaota, taung wori owere wosogairo nao— taungna simao ayao ine awiya oko ko-tumae. 4 Taungna simao okowata, dub-ora simao kotungpu. Dubo-ozaora memoko ninae una atu pungyao amimenesimao ninae yaise. Simao awiya sisi-gao teng oko ara. Simao awiya TuwaBayau mene gosinoi zuma bainane yeronoiya ara. 5 Tuwara bauno gegeregaogitau nasani nauwa awong Tuwa Bayautumo didinasani simao deka aine puronuka nuyetope sipunasani nauwa ara.Ayero yero nasani ibono nunae sou yeronasani nauwa ara. 6 Nunae-una zo Saramene Abrahamna ge dipunasani naunaara. Ayero yero nasani nung emo tuwaayero sinasani yero nauna ara. Arareniye tani iwaing yero nasani sao awangyao aung o kotung-katung yao aung nar-ineya, awiya niye ai ninae Sarara samebabarineya.

7 Emo, niye eno eyero sinena. Baunoawong putoung wosao ara, arare emo niyeawong aune dema etutero kotumaore ne-upu. Ayero nasani awong kora yero nasanineupu. Noeno okowata, niye gege oko,awong dema nao me iwaing pugao awiyatopetarineya ara. Isa ninae witiro beudoiye sero ayero neupu.

Otao-gamao yero nao auna ge.8 Ge ika atu sesena auna me era. Niye

apakana dubo dekaongka yero yo wina-apu nasani neupu. Ayero yero nasanige nigao otao mani ninae aune monopupunasani taung puro witao aung ne-upu. 9 Tani meko niye eno yaya abena okoyae. Niye giro sero izaya abena oko izae.Niye abena sari yero giro gao ge pugaipu.Noeno okowata, niye Tuwa Bayaura gaorenaese nung niye yau sena ara. 10 Auna gegayao zo eyero mitiya,Zo nung nao iwaing ara tapunoiya,

nupema be iwaing tamari ko-tupunoiya, amimene ewawa nunadiya nasani ge meko zo oko saise.Be nunamene ge iwao zo oko saise.11 Nung pasena yangdoro bautapotero tani iwaing yaise. Ayeroyero monone nasani aune burotau yero yaise. 12 Noeno okowata,Tuwa nung diti moko nuna pu emopewa yero nowa auna-una gaironoiya. Nung dawong yawe nunae-una gairo isa nunae nigitinoiya.

Arata pasena emo awiya Tuwamene giro be dung yero noiya.

Iwo yaora ge.13 Arare niye etutero nari sero tudiro

narineya, awiya ena mene noeno niye enonao meko yarinei? Ayero oko mitiya.14 Arata etutero narineya aeno ena meneniye iwo yarineya, awiya gipu dubo iwaingyae. Iwo niye eno yaya niye awang okoyepu. Nupema kotumao oko sisigaipu.15 Dubo ninae mene “Kristo nung Tuwadang ara” ayero sinasani neupu. Ayeronaya “Niye noeno Tuwa tumo didinowi?”auna susuwa amaze zo mene gari seroniye atata yai giro eo yero auna ge abenasepu. Etutero dubo-ozaore ge abena sepu.16Mokoninaemeneniye gera pugoiye seroetutero neupu. Ayero yaya Kristo aunedema nasani tani iwaing yero nowa niyeeno ge bautara sero nowa emo awiya geiwao sao nunae-una susuwa kasa daungyai giromeng garineya. 17Niye tani iwaingyero nasani naya aune Tuwa Bayau menenigai auna teng ena mene yaya niye enopugarineya awiya gosinena eo niya. Arataniye pasena tamaya aune ena mene mekoniye eno yarineya, awiya zo gosinena mouniya ara.

18 Kristo nung pewa yao amimenenuka nutope pasena naname eno aunabe dekaongka magayenu aung yena ara.Nung pewa yao amimene emo memeko-mameko name eno ayero yena ara. Nungname Tuwa Bayaura-una susumanenesesero ayero yena ara. Nung tawing taungpuro nauna aeno dewa magayena. Arataititi nuna awiya seka mitina. Ararenung uritira taung aingso puro seka yeroiropuna. 19 Ititire nasani emo enanaititi bunaora mitauwa awong auna-unabaungno ge tugata yena. 20 Awongamimene gitau Noa wang gapunasaninaunu Tuwa Bayau mene awong ao-didinasani diya yenu ge nuna dewaara. Arare emo bauno agi oko, 8 gegeara, awong amimene wangna witiwa oumene soga yenu oura atu oko sisigaoyewa. 21 Tani Noa mani awisorera-unaatu kasa yena awiya tani ge ou suwaoamaze etotoma yena ara. Niye ge oususunasani iwaing yewa ara. Ge ou menetaung beingti oko sainoiya. Niye geou susunasani Tuwa Bayau mene duboninae sayai pewa yaise nung yau sinowaara. Korayao awiya Yesu Kristo mene

Page 351: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 PETORO 3:22 348 1 PETORO 4:19magayaora atu seka yero iropupunasaniaune tauna ara. 22 Nung nuka nutopeuritira witiro Tuwa Bayaura-una wawongmera atu mitoiya. Ayero mitoi angeloputoung bainaneta wosaore awongapakana wese nuna yero mitowa ara.

4Kristo mene yaya tauna, arare name deka

ayero nasani pasena yangduwanene.1 Kristora taung mene yaya tauna,

arare niye deka ayero yari sero tauyepu. Noeno oko, zo nung taung nunamene yaya tapunoiya amimene pasenayangdotinoiya. 2 Arare niye tawingna etunarineya auna teng nona duru tawingnaaeno dubo dubo oko nasani neupu. NiyeTuwa Bayaura be gege dipunasani neupu.3 Gitau niye digara tani eyero yero nasaninauwa ara: pasena memeko-mameko,dubo-dubo yao, ou tauyao miniro dauyao, ana-bonene yero ou miniro dau yao,Tuwa Bayaura ge dero tuwa ge iwao souyao. Pasena ayao ine awiya niye diganasani ayero nauwa, arare yangdopu aungyae. 4 Yeme ewiya diga awong pasenanamokora mitowa yeme miteya ayero seroniye awong aune dema oko tairo nao yeroneya, arare gosinowa ewe yero noi niyeeno ge meko sero nowa. 5 Arata awongnete ago Tuwa Bayaura-una atu ge buroyarineya. Nung amimene emo seka naoremagayaore awega-ziwega yari sero diyayero noiya ara. 6 Arare susuwa eyao enoBowi Iwaing mamagayao eno dema sewaara: Awong enaba emora nagibo mitiyaauna teng taung mene abena pumaese.Arata enaba Tuwa Bayaura nagibo mitiyaauna teng awiya ititi mene pumaese.

Burora putoung ning eno pugao aunateng buro ye.

7 Tawingna nona apakana auna be-sugaora be nugu niya. Arare niye du-bore kotumaore nasani isa sinasani neupu.8 Dubo ninae mene mono wina-pung yerobaingtipu. Dubora monone nao awiya taniiwawaing auna gitau yao yero ninaeunaatu bainakama kasa yaise. Noeno oko,dubora mono pumao amimene pasenadaigairo worinoiya ara. 9Niye gugumamasao aung wina-kora yepu. 10 Niye TuwaBayau mene burora putoung noyao tauna,awiya niye emo sero dekaong-dekaongyero nowa auna teng tauna ara. Arareburora putoung niye eno pugao amaze

teng puro nasani sogawina-ye yero nasanineupu. 11 Zo nung uritira ge sariniyaawiya Tuwa Bayaura ge me yaise. Zo nungkorayao buro yariniya awiya Tuwa Bayaumeneputoungpugariniya auna teng yaise.Niye Yesu Kristora-una atu desetiro buronomaze yarineya amimene Tuwa Bayaurayazo de ika gaise. Simao waegaore auneputoungne nuna-una atu mitauna, mi-toiya, mitariniya. Awiya me yaise.

Yesu eno yero yaya tapunasani auneyawa yawa tamao.

12 O otao mani nana, ninae-ina atuyaya zo iyao bainakama ine amimeneinao ninae gaero gari sero kasa yero mi-toiya. Arare niye nona benaung sekakasa yero niya ayero sinasani oko yangkasero wawong di gamae. 13 Niye yawayawa yepu. Noeno oko, yaya Kristo menetauna ayao ine niye tapunasani nowa.Awiya nete simao waegaore nuna kasadaung yai aune deka ayao ine dubo iwaingtapunasani yawa yawa yari sero ayeroyepu. 14 Niye Kristora mani awiso yeronowa susuwa aeno niye eno ge meko sayagiro yawa yawa yepu. Noeno oko, TuwaBayauraOwenowaegaoremeneninae-unaatu noiya ara. 15 Ninae-ina ena menepasena eyaora mokora toiro yaya tamowisero sinena —mani dao magayao-ta, nonaugaing pumao-ta, tebe-tabe nao-ta, gitauyaora buro nung eno oko sao amaze puronao—pasena ayao aunamokora toiro yayatamowi sero sinena. 16 Ora zo mene Kris-tora emo me yero noiya susuwa aeno yayatamariniya aeno meng oko gaise. Nungyazo awiya puro nasani aune Tuwa Bayaubowi yaise.

17 Tuwa Bayau abena pugariniya aunabe kasa yero mitiya. Abena pugao awiyadubu nuna naname-una atu zayariniya.Arare naname-una gitau zayero yero bau-tunete emo Bowi Iwaing nuna awangsinowa awena-una atu kasa yai aune atunono nono yao kasayariniye? 18Ora,Emo pewa yetugao mene yaya-biyaya

tapunete beba sisigari yero auneiwaing yarineya, arare emo uritirage awang sinowa o pasena yeronowa amimene nono yero iwaingyarinei?

19 Susuwa aeno Tuwa Bayau mene nigaiteng yai iwora mokora towarineya awongiwaing yero nasani dubore ititire nunae

Page 352: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 PETORO 5:1 349 1 PETORO 5:14awiya emo awong yena auna waweng pu-gaese. Awong yena amimene ge nukanune sena awiya ago yero noiya ara.

5Emo gitau yao mene Tuwara lama dubu

diya yero baingtaese.1Ninae-ina atu gitau yao yero nowaniye

aeno na gitau yao otao ninae mene gesane. Na Kristo yaya kokoni yao taunu ditimoko nana me mene gigiwang amimenenete simao waegaore nuna kasa daungyai aune na dema auna maung zo yari-nena. Arare na dubo ninae uwero ge serozawagairo yana nigipu. 2 Tuwa Bayauralama dubu diya yaese sao awiya diya yerobaingtipu. Buro awiya niye ayero yaesesao auna okowata, dubo ninae mene eoyariniya auna teng yepu. Ayero yero waumoni pumao kotupunasani oko, burora yodubo witai auna teng yepu. 3 Arata dubuninae awiya duwa-dawa sinasani oko, lamadiya mene lama gitau nowa ayero niyeuritira gera nagibo gitau yepu emo baunoniye ago yae. 4 Ayero yero naya agodiya baina mene kasa yai aune niye ziyosimaora nona aung yaine yao teng okoamaze puro narineya ara.

5 Emo taung seka niye eno deka ayerotugata nena ara. Niye emo babuzera weseyero neupu. Ayero nasani niye apakanadubo puro wosiro nasani sou buro wina-yeyero nasani neupu. Noeno oko, ge gayaozo eyero mitiya,Tuwa Bayau nung emo taung puro wiwiti-

nowaauna dong dusugatinoiya.Anasani nung emo dubo wosaore nowa

awiya sorepunoiya.6 Tuwa Bayaura waweng mitowa, arare

dubo puro wosipu. Ayero yaya aune agonune gai teng yai aune nung dekaongkaamimene yazo ninae de ika gariniya.7 Nona nomaze ninae-ina atu mou yeronoiya awiya apakana Tuwa Bayau eno pu-gaipu. Noeno oko, dubo nuna ninae-inaatu mitoi niye iwaing diya yero nasanikora-makora yero noiya.

8 Niye dubo seka nasani nika niyetopenao ninae umo yepu. Iwo ninae bainaSanda nung wo layon gang-gaga seronoiya ayao ine yero diti dati nasani “awenukarineni?” ayero sero baungno otu

kasa yero buro etu kasa yero ayero nasaninoiya. 9 Arare niye tumo diyaore tau yerododopinasani nagibo nuna gazepu. Noenooko, niye eyero gosinowa ara: Otao manininae tawing sero sero mitowa auna-unaatu yaya kokoni yao deka ayao ine kasayero mitoiya ara. 10 Tuwa Bayau soremaogiti auna maung nung simao waegaorenuna mitao gege mitao amaze Kristoraiwaing gege eno topetaese niye yauseropuna ara. Arare niye yaya kokoni yao beapungkaka gege tapunaya aune nune niyekora yariniya ara. Ayero yero inai tauyarineya. 11 Putoung awiya nuna-una atumitauna, mitoiya, mitariniya. Awiya meyaise.

Besugaora ge.12 Na ge maingkoka Siluano eno sesena

gainiya. Nung gigena otao nana me yeroniya. Ge me susuware nigiwa awiya TuwaBayaura soremao me ara, awiya gaese naigi ewiya gaero niye uwinasani ge awiyasoga nena ara. Arare niye Tuwara soremaoawiya puro tau yero neupu.

13 Yesura dubu Babilon* nape etu yeronowa awong Tuwara dubu yaese TuwaBayau mene name aune dema yangtaga-betaga yena amimene niye arugatineya.Gipaomani nanaMaknungdemaniye aru-gatiniya. 14 Niye uritira gera otao-gamaoyero nowa, awiya keregari sero wawongwina-ini yero aung yepu. Kristo aunedema yero nowa ninae-ina mono mitaidubo-ozaore neupu.

* 5:13: Babilon. Petoro nung Roma nape atu mitasani igi gaena. Arata napo Roma awiya pasena napo baina, ararenung Roma napo auna yazo awiya puingti nasani napo matu meko zo yazo nuna Babilon auna yazo amaze senutanoyena.

Page 353: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 PETORO 1:1 350 2 PETORO 1:18

IGI NAMBA TU PETOROMENE GAENAPetoro mene ge me susuware ena amimene

Tuwara dubu auna kotumao uwari sero igiewiya gaena. Awong ge iwao ge sinao emoamaze umo yaese sena. AwongTuwara susuwaauneTuwaraGe auna susuwanigiro baingtayaaune ge iwao ge sinao emo mene dubo nunaesisigari yaya teng oko yariniya. Igi ewiyaYUDA auna ge ine.

1 Na Simon Petoro, Yesu Kristora buro-mani nupema aposolo, amimene ge ewiyagainena. Niye tumo diyao nanae ine puroyero nowa niye aeno ge ewiya gainena.Tumo diyao awiya Tuwa naname auneKorayao Emo naname Yesu Kristo menepugainu puro yero nowa ara. Arare nungtumo diyao naname gosinoi iwaing yeronoiya ara. 2 Niye Tuwa Bayau aune Tuwananame Yesu auna susuwa nigiro baingtitinasani pu dube gaya aune bayao mononemene ninae-ina atu kasa yero zapunasanimitaise.

Tuwa Bayau mene name yau seropungna, aeno abena Tuwara ge me puronanene.

3 Nung putoung nuna baina mene naomera soremao aune nona apakana awiyaname eno pugaina. Nung name simaowaegaore nuna aune etutero nao nunatopetanenese name yau sero pungna.Arare name susuwa nuna nigiro baingtiroaune nao mera soremao aune nonaapakana awiya pumarinenane. 4 Simaowaegaore nuna aune etutero nao nunamitiya, arare nung nona iwawaing nameeno pugari senu tauyena awiya tengpugaina. Awiya name nona pugari senaawiya puro nasani sisigaora nagibo dubo-dubo yao mene tapunoi tawingna atumitoiya awiya giro awang yero sungnobaungnonaonunameawiya topetaneneseayero yena ara.

5 Awiya eno niye tau yero etutero naoawiya tumo diyao ninae-ina susuuno puroneupu. Ayero kotumao iwaing awiyaetutero nao ninae-ina susuuno puro ne-upu. 6 Anasani dubora seminao awiyakotumao iwaing ninae-ina susuuno puroneupu. Nupema nao tauyao putoungneawiya dubora seminao ninae-ina susuunopuro neupu. Ayero Tuwara nagibora nao

awiya tauyao putoungne ninae-ina susu-uno puro neupu. 7 Anasani otao-gamaome yero nao awiya Tuwara nagibora naoninae-ina susuuno puro neupu. Ayerodubora mono pumao awiya otao-gamaome yero nao ninae-ina susuuno puro ne-upu. 8 Nona apakana awiya ninae-ina atumitasani zapunai niye Tuwa naname YesuKristora susuwa nigiro baingtiro nasaniburo yayame aung oko yariniya. 9Zo nungnona awiya aung nariniya, awiya nung enoeyero sanene: Nung diti guma yao ine.Nona ake atu mitiya awiya nung gaine yaoteng oko. Tuwa mene gitau pasena nunadisero nung saero kora yena awiya okokotumao nuwegairo noiya.

10 Otao mani, Tuwa Bayau mene niyeyangtagairo yau sero pungna. Arare yang-tagairo pumao nuna awiya me yaise niyeburo apakana sesena awiya tauyero puroneupu. Niye tauyero puro narineya, awiyaniye iyangsao yao aung, iwaing nao gegenarineya. 11 Ayero nete Tuwa aune Ko-rayao Emo naname Yesu Kristo auna napomitao gege mitao auna toitinaya nungniye eno yowe mawe sinasani niye aru-gariniya ara.

12 Nona apakana awiya niye eno giperoaung yewa gigiwa ara. Geme nigiwa awiyapuro tauyero dodopinowa, awiya na nig-itinasani aune saineba ge deka awiya nu-pema sero uwinasani narinena. 13Na sekanasani aune ge amaze kotumao ninae-inaatu uwana teng yariniya. 14 Noeno oko,magayaora be nana nugu niya, awiya nagosinena. Ge awiya Tuwa naname YesuKristo mene na eno sero keregaina. 15 Naniye yangduwana niye ge awiya nigirotanigiro ayero nasani naese yeme kora-makora yarinena.

Petoro nung gitau diri agira atu nasaniYesura simao waegaore gigina.

16 Nae gitau Tuwa naname Yesu Kris-tora putoung aune kasa yao nuna auna geawiya niye eno tugata yewangne, awiyaungwe tutura emora kotumaora atu kasanoiya amaze oko tugata yewangne. Naenugu daung atu dopero mitasani Tuwasimao waegaore nuna aune dema kasayenu daung mokera gigiwangne. 17 AwiyaTuwa Bayau Mama mene Maina yazo deika gatinasani nung bowi yero ge eyerosenu waegao baina auna mokora atu wosinuna-una yena: “Awiya Mani nana. Nanung eno yawa yawa yero nona.” 18 Nae

Page 354: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 PETORO 1:19 351 2 PETORO 2:13nung aune dema diri dang auna atunewangne ge awiya uritira atu wosinunigiwangne.

19 Arare nae aeno ge porofete menegitau gaewa mitoiya awiya nigitinonaneme nibamu yero noiya ara. Ge amimenedamana ine yero mumena atu waegati-noiya, arare niye diti moko auna pugati-nasani naya iwaing yariniya. Ge awiyadamana naname ine ayero sero puro nayaiya gaine nai aune gobu mene ninae-inakasa yero dubo ninae waegariniya. 20 Beregitau susuwa zo eyero nigiro baingtipu:Tuwara ge gitau bukura atu gaewamitoiyaauna susuwa awiya emo zo mene dubonuna-una atu tebeba keregao ine teng okoara. 21 Ge awiya emo mene kotumaonunae-una oko sero gaewa. Emo awongOweno mene dubo nunae uwenu auneawong Tuwa Bayaura-una atu ge awiyanigiro sero gaewa ara.

2Ge sisigao emo auna ge.

1 Isreli emora-una atu porofete me gegeoko, porofete ge iwao ena awiya dema kasayero nasani nauwa. Deka ayero ninae-ina atu gipao emo ena ge iwao dema kasayarineya. Awong Tuwara dubu sisigaorage iwao ge awiya puro buro ninae-inaatu saingtiro buro kasa yarineya. Ayeroaune Tuwa mene awong zuma gaenaawiya bewae yarineya. Ayero yaya abenanunae mena ozaung kasa yai awong nukanuyetope sisigarineya. 2 Emo ayetugaoamimene pasena buro yaya Tuwara emobauno daigairo amimene giro awong agoyarineya. Ayero yaya emo bauno enamene gera nagibo me awiya izarineya.3 Ge iwao ge sinao emo ena amimene waumoni eno dubo-dubo yero nasani kotumaonunae-una ge iwao ge mene niye etegatinasani nona ninae sorero pumaora buroyarineya. Arata gitau Tuwa Bayau meneawong abena tamaese be pugainumitoiya.Nupema awong sisigaese sena amimeneoko auriti awinoiya. Aung ara. Nung sisi-gaora be nunae diya yero nasani mitoiya.

Abena ena gitau kasa yewa auna ge.4 Gitau otu angelo ena mene pasena

yewa giro Tuwa Bayau mene awong okoao-dina. Aung ara. Nung awong musug-ainu kowara bamuwa. Baungno kote wa-mao mume baina auna atu baungno bebaina diya nasani mitowa. 5 Nung gitau

emo bauno nona apakana aune oko ao-dina. Aung ara. Nung etutero naorabowi sao emo yazo nuna Noa aune emobauno 7 awong agege ao-dinu seka newaemomemeko-mamekora-una atuwabamudenu ou mene tawing apakana topetinaara. 6 Nupema napo etobe SodomtoGomora emo bauno apakana aune demasisigairo aung yaetose senu iyao wa menewosaine yero awenu aung yewa. Awiyaemo memeko-mameko ago kasa yero nar-ineya amimene giro awang yaese ayeroyena ara. 7 Ayero yero aune emo iwaingLoto nung pasena emo baunona mokoraatu nasani dubo mou naunu nauna aenoTuwa Bayau mene sorero pungna ara.8 Loto nung emo iwaing amimene nunae-una towang atu nasani naunu awongpasena tebe-tabe yero nauwa wari begiti gosinasani nupema ge nunae nigiti-nasani mou maingkoka oko puro nasaninauna. 9 Tuwa mene gitau Loto ao-dirosorero pungna, arare name Tuwa enoeyero gosinonane: Nung emo bauno nungtumo didinowa awong etegaora atu soreropumaora putoung oko kau yero noiya.Nupema, nung Sodomto Gomorara emobauno auna abena teng pugaina, ararenung emo baunomeko awong yaya-biyayatapunasani naya Tuwa Bayau mene emoawega-ziwega nasani abena pugariniya beaune ge buro yero yangduwaese sariniyaauna putoung oko kau yero noiya, awiyadema gosinonane. 10 Emo taung nunae-una dubo-dubo meko awiya ago nasaniyero nowa, nupema Tuwa aune emobabuze auna ge puro wowosinowa awongawiya Tuwa mene bunao mou-mesayaoawong eno pugariniya ara.

Emo ayao amimene aratamao nunaegege ago nasani taung puro wiwitinasaniangelo waegaore awong awiya awang yaoaung puro wowosinowa ara. 11Ora angeloawiya putoung nunae bainakama mene geiwao ge sao emo auna putoung daigati-noiya, arata awong Tuwa ise-kaingse yowisero ge iwao ge sao emo awiya oko usi-besi yero nowa. 12 Ge iwao ge sao emoawong kotumao aung; wo gaero mini-nonane awong aine ara; awong taungnaato sao gege nigitinowa. Awong wo meneyasinowa aine be bainana atu yasero aungyarineya. 13 Ayero nasani tebe-tabe yaonunae-una abena pumarineya. Awongmeko. Awong niye aune dema nona mini-nowa be aune awong ge iwao nunae eno

Page 355: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 PETORO 2:14 352 2 PETORO 3:6yawa yawa yero nasani ana bonene ni-nae beingti yero nowa. 14 Awong ditimoko nunae mene mani bauno tamarikau yero nowa. Awong pasena yaorabereya oko yero nowa. Awong emo enainao tauyaore oko awiya yuno nowa nuyetairo nowa. Awong wau moni eno dubo-dubo yero nawe duwa dubo nunae aunabaungna. Emo ayao amimene kowaragerao ara. 15 Awong nagibo me awiyayangdoro baungno tarara yewa. AwongBelam*, nung Beorira mani, auna te wesopatiro ago yewa ara. Nung pasena yeromoni pumari ara tauna. 16 Arata Tuwamene ge dao nuna-una nung gona yenaara. Arare wo dongki ge aung amimeneemo mene ge saine yero nasani porofeteBelam auna kotumao meko awiya gazenuaung yena ara.

17 Emo ouwe noi giro ou minari ourabaungno ou yumao giro dubo mininowa,deka aine emo ena mene emo ayao auna-una atu soremao tamari baungno kauyero giro dubo mininowa. Nupema,awong gumo ine. Bisi mene gumo pisinoibaungno aung yero noi emo wa eno dubomininowa ayao ine awong ara. Emo awiyaawong mume bainakama auna atu mi-taese sero Tuwa mene masi amaze awongeno kora yenu mitoiya. 18 Awong taungpuro wiwitinasani ge me aung piti gegeawiya emo bauno mene gaya me yaisesero esega emo kotumaore auna ine yeroemo bauno tugata yero nowa. Ayeronasani emo enamene digara nagibo patirogera yarinema aune iwaing yero nowaamimene nupema kapete nagibo maturagaese sero taung iropaora ge mene yumaoburo yero nowa. 19 Emo memeko-mamekoamimene eyero sero nowi siya, “Niye naeago yero nona zora soumani oko yarineya.Niye bunao aung yero narineya.” Ayerosero nowa, arata awong nuka nuyetopetani meko gera yao auna soumani yeronowa. Awiya noeno oko, nona zo meneemo zo puro wosariniya, awiya nungnona nung puro wosiro besiniya aunasoumani yariniya. 20 Awong Tuwa auneKorayao Emo naname Yesu Kristo aunage nigiro pu dube gairo aune digara tanimeko amaze yangdoro nete nupema tera

kapete gairo tani mekora babaya tanimeko amimene awong wao mene daineyai awong eno eyero sarinenane, “Gitaunao nunae awiya maingkoka meko yena.Ora ago nao nunae awiya meko yore yerobaingtitiniya.” 21Emo ayao amimene gitauetutero naora nagibo oko patao yateya,awiya abena maingkoka gege tamateya.Ora etutero naora nagibora atu nauwaamimeneTuwara sao tauyao ge awong enogipewa awiya yangdoro nagibo maturayesese yero nowa aeno abena meko ni-bamu tamarineya. 22 Emo ayao aeno geeyero sewa awiya me yero noiya, “Sinonung bero tiro aune nupema kapetegairomininoiya ara.” Ora, “Pu ou susunonaneaune nupema baungno angze susunoiyaara.”

3Tuwa kapetegairo bumari sena, awiyame

yariniya.1 Otao mani nana, igi ninae ewiya

gainena be etobe niya. Na igi ninaeetobe deka ayero gainasani dubo ninaepewayero naese auna teng niye uwana uri-tira ge nigiwa amaze nupema kotumaeseyetena ara. 2 Arare niye ge porofete pewayetugao mene gitau sewa aune wini geTuwa Korayao Emo naname mene senuaposolo ninae nae amimene niye eno se-wangne, ge awiya kotupunasani neupu.3 Ayero niye bere gitau ge eyero nigiputau yae: Tawingna be besugatinai* auneena mene kasa yero taung nunae-una aratamao awiya ago nasani Tuwara ge iz-inasani 4 eyero sarineya, “Tuwa kapete-gairo bumari sena auna me naiye? Aya-ewowo naname mene ge nuna sero gaeroayero nawe mamagayero nauwa nung bu-mariniya ayero sinasani nawe duwangnenung oko bumao yero niya. Nona apakanatawingna atu kasa yena auna atu kasayero butunauna, deka ayero butunasanimitiya.” 5Awong susuwa ewiya gosinasaniaune oko gao mene saine yero nowa ara:Gitau otu Tuwa Bayau mene ge senu urititawingne kasa yena mitoiya. Tawing ouraatu kasa yero ou towang atu mitauna ara.6 Arare ago ou amimene tawing topetiroemo aune nona apakana aune deka ayero

* 2:15: Belam. Mosera dubu Izip tawing yangdoro tawing nunae sekawa auna babari newa be aune Belam nungporofete yero nasani nauna, arata saineba, nung moni eno dubo-dubo nasani Isreli emo dubura iwo soreuno awongwaru yari yena. Waru ge sari sero yena auna teng gao ge be nuna-una atu kasa yena. * 3:3: Soremao Ge zo Aposolo2:17 auna atu mitiya awiya gi.

Page 356: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 PETORO 3:7 353 2 PETORO 3:18sisigairo dero aung kamore yena. 7 Aratauriti tawingne yememiteyato emimene zoTuwa Bayaura gemene soreti iyaora geraoyero miteyato. Tuwa Bayau mene emoawega-ziwega nasani abena pugariniya beaune emo memeko-mameko Tuwara ko-tora atu zuwero yasaese sero diya mitey-ato ara.

8 Otao mani nana, nona zo ewiya okonuwegae: Tuwa mene wari be dekaongkaawiya maze gosinoi dawang 1,000 ine yeronoiya ara. Ora nung dawang 1,000 awiyamaze gosinoi wari be dekaongka ine gegeyero noiya ara. 9 Emo ena mene Tuwa enoeyero seronowa, “Tuwanungge sena auname tamari sero titiye zaruwe yero nasaniaune be susupunoiya.” Emo ena menegosinowa ayao ine noi giro nung eno ayerosero nowa, arata aung ara. Nung emo enamene sisigao eno, emo apakana teng dubodarawa yero nao meko yangduwaese seroniye ao-didinoiya.

Uriti aune tawing ago aung yarineyato.10 Tuwara be baina awiya ugaing emo

mene kasa yero nowa aine yero menaozaung kasa yariniya. Kasa yai uritinung bewing duruka baina sinasani aungyariniya. Ora uritira nona apakana gosi-nonane awiya deka dema ayero iyao meneawero aung yariniya ara. Tawing aunetawing tame nona apakana miteya awiyadeka ayero dema iyao mene awero aungyariniya ara. 11 Nona apakana aweroaung yariniya, arare niye iwaing pewayaonasani uritira ge diya yero baingtiro puroneupu. 12 Ayero nasani Tuwa Bayaurabe diya yero nasani mena ozaung kasayaise sero tau-tataware yero neupu. Benugu nai uriti nung iyao mene aweroaung yariniya. Ora uritira nona apakanagosinonane awiya deka ayero dema iyaomokora baungno tiwero aung yarineya.13 Name awiya uriti sekawa aune tawingsekawa Tuwa Bayau mene pugari senaamaze diya yero nonane. Auna atu etuteronao gege mitariniya.

14 Otao mani nana, niye nona ayaoawiya diya yero nasani nuna benaungnaatu iwaing pasena aung etutero nung aunedema otao naya gai teng yaise sero gew-era yero neupu. 15 Tuwa naname menebe nuna susumai imoko-kaungkaung yaigiro aune eyero sepu, “Nung name korayari sero ao-didiniya.” Otao nanamePaulo nung kotumaonung enopugao auna

teng ge deka eyao amaze niye eno gaena.16 Nung igi gainoiya teng ge awiya kere-gairo gainoiya ara. Igi nuna-una ge enamitiya auna susuwa awiya pungyero mi-tiya. Arare ge aine amaze emo ena nigaoaung o emo ena inao iyangyaore menege awiya kasuna-busuna yero nasani seronowa meko yero noiya ara. Paulora igiauna gege okowata, Tuwara ge gayao enaauna ge deka dema kasuna-busuna yeronasani gera yao tapunowa.

17 Otao mani nana, na niye bere-beretugata yetena nigeya, arare emo tebe-tabe nao auna ge iwao ge sao menetumo diyao ninae besai iyangyero zuwaoeno, umo yero nasani neupu. 18 Ayeronasani soremao kotumaore Korayao Emonaname Tuwa Yesu Kristo amimene pu-gatinoiya amaze puro nasani bairo tauyepu. Nung simao waegaore mitoiya mi-tiya, mitariniya.

Page 357: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 YOHANE 1:1 354 1 YOHANE 2:5-6

IGI NAMBA WAN YOHANEMENE GAENAYohane mene susuwa etobe eyao eno igi

ewiya gaena: Zo awiya eyao era: Nao meiwaing puro nao auna susuwa keregari serogaena. Name Tuwa Bayau aune Yesu Kristoaune awongto aeno dubora mono pupunasaniotao mani naname aeno dema dubora monopumanenese sena. Zo awiya eyao era: Geiwao ge sao emo ena mene kasa yero Tuwarage nigao emo auna dubo sisigati nasani eyerosinauwa, “Tawing taung awiya meko. Awiyapasenana taung ara. Arare Yesu mene tawingtaung oko puro kasa yena. Nung emo menenaine nasani nauna, arata nung tawing taungoko puro nauna. Nung Tuwa Bayaura Manime okowa.” Ge iwao ge sao emo mene ayerosinauwa, aeno Yohane mene ge iwao ge nunaepuro wosari sero igi ewiya gaena.

Nao me iwaing auna Maung.1 Nao me iwaing auna Maung* nung

susuwara atu butu nasani nauna auna gekeregairo niye eno tugata yero nonane.Nae ge nuna dawong nanae mene nigi-wangne. Nae nung diti moko nanaemene gigiwangne. Nae nung giro baingti-wangne. Nae nung wawong nanae meneiniro gigiwangne. 2 Nao me iwaingnaMaung kasa daung yenu gigiwangne ara.Nao me iwaingna Maung nung amimeneMaungna-una atu buro naname-una atukasa ye daung gaina. Aeno nae naoraMaung awiya niye eno keregairo tugatayero nonane. 3 Awiya nona gigiwangne oge nigiwangne deka awiya niye eno tugatayero nonane. Tugata yanane tairo naonaname kasa yai name dubu dekaongkayero nasani nari sero aeno sinonane. Taironao naname awiyaMaung auneMani YesuKristo aune dema tairo yero nonane ara.4Yawa yawa yao naname iwaing kasa yerobaingtaise aeno igi ewiya niye eno gaiti-nena era.

Waegaora atu nasani pasena okopungyero puro nanene.

5 Ge bowi Yesura-una atu eyeronigiwangne, aeno niye eno tugata yerononane. Tuwa Bayau nung waegao gege.Mume zo nuna-una oko mitiya. 6 Name

mumena atu nasani “Na Tuwa Bayaura-una desetitinona” ayero sarinenane,awiya ge iwao yariniya. Ayero nasanige me oko puro narinenane. 7 ArataTuwa Bayau nung nuka nutope waegaoraatu noiya deka aine name waegaora atunasani narinenane, awiya dema tairootao iwaing yarinenane. Ayero yananeMani nuna Yesu Kristora yu mene pasenananame apakana sayai iwaing pewayaonarinenane. 8 Name pasena aung ayerosarinenane, awiya dubo naname etegarinenane. Ayero yanane dubo naname aunage me oko mitariniya. 9 Tuwa Bayaunung iwaing dang gege. Arata namepasena disaise nung tumo diyanane tengyariniya. Aeno pasena naname keregarinenane, awiya nung pasena nanamediseromeko naname apakana sayai iwaingpewayao narinenane. 10 “Name pasenaoko yao nonane,” ayero sarinenane, awiyaname Tuwa Bayau ge iwao emo ayerosarinenane. Ayero yanane ge nuna dubonaname-una atu oko mitariniya.

2Kristo nung soremao naname.

1 Mani awiso nana, niye pasena yowisero ge ewiya niye eno gaitinena. Arataemo zomenepasena zo yariniya, amimeneeyero gaise: Soremao emo* nanameMaungna benaungna atu mitasani namesorepunoiya. Soremao emo awiya YesuKristo ara. Nung emo iwaing pewayao.2Nung amimene Tuwa Bayaura tini kapaoaung yaise sero pasena naname enoabena magayena. Ayero pasena nanamegege okowata, tawing sero emo baunoname apakana auna pasena diungna.3 Aeno name ge nuna dimarinenane,awiya nung giro baingtiti nonane awiyagarinenane. 4Arata emo zo mene ge nunaoko dimao nasani “Na Tuwa Bayau gao”ayero sariniya, awiya nung ge iwao emoyariniya. Emo ayao ine awiya ge me menedubo nuna-una atu oko mitiya. 5-6 Zonung Tuwa Bayaura ge nigiro dimariniyaamimene Tuwa Bayau ara tapunoiya.“Name Tuwa Bayaura-una atu desetirononane” ayero sero nonane amimeneYesunasani nauna ayao ine teng nanene. Ayero

* 1:1: Nao me iwaing auna Maung awiya Yesu. * 2:1: Soremao emo auna susuwa awiya soremao nona enanasorepunoiya okowata, Yesu mene ge bera atu name soreuno Maungna benaungna atu ge naname sinoiya.

Page 358: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 YOHANE 2:7 355 1 YOHANE 2:27yarinenane, awiya name Tuwa Bayaura-una atu meba desetiro nonineta aung ing,auna susuwa garinenane.

Waegaora nasani otao eno dubora monopumao awiya sao tauyao ge sekawa.

7 Otao mani nana, na sao tauyao gesekawa zo oko niye eno gainena. Awiyamatu Yesura ge nigiwangne auna atunigiro butunowa ara. Bowi ge nigiwaawiya sao tauyao ge matu ara. 8 Nupemage gainena awiya sao tauyao ge sekawaniya. Ge awiya Yesura-una atu ta ninae-ina atu dema me niya. Auna susuwaeyao era. Mume daigatinoi waegao menekasaye daung gairo waegati nasani noiya.9 Zo nung otao nuna iwo noiya amimene“Na waegaora nona,” ayero sariniya,arata nung mumena atu nao gege noiya.10 Zo nung otao nuna dubo mene monopupunoiya amimene waegaora atu noiya.Ayero yero noiya amimene pasenanawao auna baruma nuna-una oko mitiya.11 Arata zo nung otao nuna iwo yeronoiya amimene mumena atu mitoiya.Nung mumena atu nasani nung natunatu bautuniya auna susuwa awiya okogosinoiya. Noeno okowata, mume menediti moko nuna gazenu diti guma yaineyenu noiya.

12 O mani mamani nana, Tuwa Bayaumene pasena ninae Yesura iwaing eno dis-ena, aeno na ge ewiya niye eno gainena.13 O mamono, niye nung nao gege nasaninauna noiya awiya giro baingtiti nasaninowa, aeno na ge ewiya niye eno gainena.O mani taung seka, niye mekora maungawiya puro wosiwa, aeno na ge ewiya niyeeno gainena. O mani mamani, niye Maunggiro baingtiti nowa, aeno na ge ewiya niyeeno gainena. 14 O mamono, niye nungnao gege nasani noiya auna susuwa girobaingtiti nowa, aeno na ge ewiya niye enogainena. O mani taung seka, niye putoungninae mitiya, o Tuwa Bayaura ge duboninae-ina mitiya, nupema mekora maungpuro wosiwa, aeno na ge ewiya niye enogainena.

Dubo nanamemene tawingna nonana atuoko mitaise.

15 Dubo ninae tawingna ta tawingnanonana atu oko pugae. Zo nung dubonunatawingna nona eno pugariniya amimenedubo nuna Maungna-una atu oko pu-gariniya. 16 Tawingna nona apakana,— taung mene dubo-dubo yao, nupema

wau moni eno taung puro witao — awiyaMaungna okowata. Kotumao awiya taw-ingna gege. 17 Arare tawing awiya aungyariniya, o tawingna nona eno dubo-dubo yero nowa awong awiya dema aungyarineya. Arata zo nung Tuwa Bayaurage nigiro dimariniya amimene nao gegenariniya.

Kristora iwo kasa yero mitiya.18 Mani awiso nana, tawingna be kara

aung niya. Kristora iwo bumariniya awiyaniye nigiwa, arata Kristora iwo daigairomena yemaoko kasa yero nowa, arare taw-ingna be aung niya, awiya gosinenane.19 Awong dubu naname auna towang atukasa yero bamuwa, arata awong otaomani naname me yero nao awiya okonauwa. Awong otao mani naname meyero natei siya, awiya name oko yang-duwateya. Name yangduwa, auna susuwanunae eyero gosinenane. Name aunedemanawe yangduwa amimene otaomaninaname me okowa. 20Ninae mene zo YesumeneOweno iyengtinuwosinu puronowa,aeno niye apakana ge me nigiro nowa ara.21Niye ge me nuwegati nowita ayero seroigi ewiya oko gainena. Aung ara. Niye geme nigitinowa, aeno na ge ewiya niye enogainena. Ge iwao apakana awiya ge mera-unamokora atu oko kasa yero noiya, awiyagosineya.

Tuwa Bayau Maung Maingne oko gau-sanene.

22Ge iwao ge sao emoawiya awe sarinei?Zo nung, “Yesu awiya Sorao Emo nanameKristo me okowa,” ayero sariniya, awiyanung ge iwao ge sao emo ayero sepu.Nung awiya Kristo iwo yero niya ara.Nung Maungne Maingne bewae yero niya.23 Zo nung Mani bewae yariniya amimeneMaung dema bewae yariniya. Aratazo nung Mani tumo diyariniya amimeneMaung dema tumo diyariniya. 24 Arataniye ge susuwara atu nigiro butunowaawiya pu dube gairo neupu. Pu dube gaironarineya, awiya Maingne Maungne ayeroniye aune dema narineyato. 25 Yesu menename eno ge eyero senu tauyena, “Na naome iwaing niye eno pugarinena.”

Oweno mene ge me name eno gipinoiya.26 Niye etegari sineya auna susuwa

gaese eyero gainena era.27 Yesu mene Oweno iyengtinu wosinu

pumuwaninae-ina atumitoiya. Arare emozo niye gipaise oko sae. Oweno pumuwa

Page 359: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 YOHANE 2:28 356 1 YOHANE 3:18

amimene ge apakana niye eno tugata-magata yero noiya. Ge awiya ge iwao oko,ge me ara. Arare nagibo Oweno menegipena deka auna teng papati nasani Yesuaune dema neupu.

Tuwa Bayaura mani awiso yero nonaneauna susuwa.

28 Mani awiso nana, niye Yesu aunedema neupu. Nung kasa yai aune namebenaung nuna-una atu meng gairo nungoko tema yao tauyero dopari sero yemenung aune dema neupu. 29 Tuwa Bayaunung etutero noiya, niye ayero nigitinowa,arare emo zo deka ayero etutero nai giroeyero sepu, “Nung Tuwa Bayaura-una atukasa yao arauwa.”

31 Maungna dubora mono pumao

bainakama awiya gipu. Nung duboramono name eno bainakama pupunasanimani emo dire bauno dire nuna ayerosinoiya. Arare ayero yero nonane ara.Emo Tuwara ge aung yero nowa amimeneTuwa Bayaura susuwa oko gosinowa,aeno awong susuwa naname oko girobaingtitinowa. 2 Otao mani nana, nameyeme Tuwa Bayaura mani yero nenane.Arata nete nono yero narinenine, awiyayeme oko kasa daung niya. Arata eyerogosinenane: Kristo kasa yai aune namebenaung nuna giro nung ine yarinenane.3 Arare zo nung kasa yaora be nuna diyayero nasani nariniya amimene nung dangpewayao nibamu noiya deka aine nari serogiro dubo nuna sainasani nariniya.

Pasena yero Sandara mani yarineya.4 Zo nung pasena yero noiya amimene

Tuwa Bayaura sao tauyao ge awiya daigatinasani noiya. Pasena yao awiya sao tauyaoge daigao ara. 5 Arare niye Yesura susuwaeyero nigitinowa. Nung pasena disari serokasa ye daung gaina. Nung pasena aungnasani nauna, awiya gosinowa. 6 Zo nungYesu aune dema noiya amimene pasenaoko yero noiya. Arata zo nung pasenayero noiya amimene Yesura susuwa okogosinoiya. 7 Mani awiso nana, zo menedubo ninae sisigari sai oko nigipu. Yesunung pewayao gege. Deka aine zo nungetutero noiya amimene emopewayao yeronoiya. 8 Arata zo nung pasena yero noiyaamimene Sandara mani yero noiya. Sandanung pasena susuwara atu yero nasaninauna nasani noiya. Tuwa Bayaura Mani

mene Sandara buro disero aung yari serokasa yena.

Tuwa Bayaura mani yero nasani giropasena oko yero nanene.

9 Zo nung Tuwa Bayaura-una atu kasayero noiya amimene pasena nasani okonoiya. Noeno okowata, Tuwa Bayaura naonuna-una mitiya. Nung Tuwa Bayaura-una atu kasa yena, arare pasena okonasaninariniya. 10Arare Tuwa Bayaura mani aw-isota Sandaramani awiso ing, auna susuwanunae eyero kasa yai garineya. Zo nungetutero oko nao yariniya, awiya niye nungTuwa Bayaura mani ayero oko sarineya. Ozo nung otao nuna eno dubora mono okopao yariniya, awiya niye nung eno dekaayero sarineya.

Yesu mene name eno dubora mono puna,arare name deka ayero yanene.

11 Tuwa Bayaura ge susuwara atu ni-giro butunowa awiya eyao era: Dubomene mono wina-pung yanene. 12 ArataKaingna nagibo oko patanene. Nung San-dara mani yero meta nuna denu mag-ayena. Awiya nono yero denu maga-yeni? Awiya susuwa eyao eno. Nungnao nuna mene meko, arata meta nuna-una nao mene iwaing, aeno meta nunadenu magayena ara. 13 Arare otao maninana, emo Yesu tumo oko diyao yero nowaamimene niye iwo yaya giro oko yangkasero wawong di gamae. 14Name otaomaninaname eno dubora mono pupunonane,arare name naka nametope eyero gosi-nonane: Name emo ititi aung mene yaineyao auna tani awiya yangdoro nao metopetiwangne ara. Arata zo nung duboramono oko pumao yero noiya amimene ititiaung mene yaine yero noiya. 15 Zo nungotao nuna iwo yariniya, awiya nung manidao magayao emo ara. Arare niye manidao magayao emo auna susuwa gosinowa.Nao me iwaing awiya nunae-una oko mi-tiya. 16Yesu nung name eno nao nuna meyangduna, arare dubora mono pumaorasusuwa gigiwangne ara. Arare namedeka ayero otao mani naname eno naonaname me yangduwanenese sao mitiyaara. 17 Emo zo nung tawingna wau monizamena simena bainakama nuna-una mi-tai aune otao nuna bogamasa nai giro okogaine yero depo yariniya, awiya nung enoeyero sepu, “Nung Tuwa Bayau oko arata-punoiya.” 18Mani awiso nana, namemono

Page 360: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 YOHANE 3:19 357 1 YOHANE 4:12pao awiya bemene gege okowata, wawongmene o dubo mene mono me pumanene.

Tuwa Bayaura benaungna atu awang yaoaung nanene.

19Ayero yero Tuwa Bayaura ge me aunadubu yero nonineta awiya garinenane.Arare kotumao naname mene pasenamatu eno name gera pugari sai gironame Tuwa Bayaura benaungna atupasena matu kotungno awang yao aunakotumao puro wosanene. 20 Noenookowata, name eyero gosinonane. TuwaBayaura kotumao mene kotumao nanamedaigatinoiya. Nung nona apakana aunasusuwa gosinoiya. 21-22 Otao mani nana,name sao tauyao ge nuna dipunasaninao naname yero nonane awiya benaungnuna-una atu iwaing yero noiya. Ayeronoi kotumao naname mene name geraoko pugao yero noi name benaung nuna-una atu awang yao aung tauyero nonane.Anasani nona zono eno isa sinonane awiyaname eno pugatinoiya. 23 Sao tauyao genuna awiya eyero mitiya era: Mani nunaYesu Kristo tumo didinasani dubo menemono wina-pung yanene. Ayero yanenesesena ara. 24 Zo nung Tuwa Bayaura saotauyao gedipunoiya amimeneTuwaBayauaune dema noi Tuwa Bayau nung aunedema noiya. Tuwa Bayau aune dubodekaongka yero nonane awiya Owenopugaina amimene name eno keregati noigosinonane ara.

4Oweno susuwa giti yero nowa.

1 Otao mani nana, porofete ge iwaodaigairo mene tawingna etu kasa yeronowa, arare emo apakana “Tuwa BayauraOweno nana-ina mitiya,” ayero seronowa auna ge oko nigaya me yaise.Oweno nunae Tuwa Bayaura-una atubaota ayero sero awong gaero gari yepu.2 Tuwa Bayaura Oweno eyao awiya saoregarineya. Zo nung “Sorao Emo nanameKristo nung tawing taung puro kasayena, nung awiya Yesu ara” ge awiyanigiro iniro taka sariniya amimene OwenoTuwa Bayaura-una atu bao awiya puronoiya, ayero garineya. 3 Arata zo nung“Yesu tawing taung puro kasa yena”awiya oko iniro takasao yariniya amimeneOweno Tuwa Bayaura-una atu bao awiyaoko puro noiya, ayero garineya. Nungoweno zo ewe puro noiya. Oweno zo

ewe awiya Kristora iwo bainakama auna-una mokora atu bumao. Gitau ge nunanigiwa; nung tawingna atu kasa yaisesao. Arare nung awiya mena yemaokotawingna atu kasa yero noiya. 4 Maniawiso nana, niye Tuwa Bayaura maniawiso, arare porofete ge iwao awiya purowosiwa. Ayero yewa, noeno okowata,Tuwa Bayaura Oweno auna putoung awiyaewe, o emo Yesu tumo oko diyao yeronowa auna owenona putoung awiya ewe.Arare Tuwa Bayaura Oweno auna putoungmene oweno nunae auna putoung awiyadaigatinoiya. 5 Porofete ge iwao awongtawingna gege. Arare tawingna ge gegesinowa. Ayero sinowa tawingna emobauno mene dawong yawero nigitinowa.6 Name mene zo Tuwa Bayaura, arare zonung Tuwa Bayau gosinoiya amimene genaname nigitinoiya. Arata Tuwa Bayaura-una atu oko kasa yao amimene ge nanameawang sinowa. Awong ayero yero nowa gemera Oweno aune ge iwao ge saora owenoauna susuwa kasa yero noi gosinonaneara.

Tuwa Bayau nung dubora mono pumaoauna maung.

7 Otao mani nana, name dubora monowina-pung yanene. Noeno okowata,dubora mono pao awiya Tuwa Bayaura-una atu butunoiya. Arare zo nungdubora mono pupunoiya amimene TuwaBayaura mani me yero noiya. Nung TuwaBayau giro baingtitinoiya. 8 Arata zonung dubora mono oko pumao noiyaamimene Tuwa Bayau oko gosinoiya.Noeno okowata, Tuwa Bayau nung duboramono pumao auna maung. 9 Tuwa Bayaumene Mani nuna dekaongka awiya nameeno nao tamaise iyengtinu wosi tawingnayena. Auna atu dubora mono pumao nunaname eno pugainu kasa daung yena ara.10Duboramono pumao auna susuwa eyeromitiya. Name Tuwa Bayau eno duboramono oko pumuwangne. Aung ara. Nunename eno dubora mono pupunasani Maninuna iyengtinu wosiro pasena nanameauna abena magayena.

Tuwa Bayaura dubora mono gosinasanideka ayero yanene.

11 Otao mani nana, Tuwa Bayau nungname eno dubora mono bainakama puna,arare name deka ayero dubora monowina-pung nasani nanene. 12 Zo meneTuwa Bayau diti moko nuna mene oko

Page 361: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 YOHANE 4:13 358 1 YOHANE 5:10gigina. Arata dubo mene mono wina-pung yarinenane, awiya TuwaBayaumenenaname-una atu nariniya. Ayero nai dub-ora mono nuna mene naname-una atukasa yero baingtariniya. 13 Nung Owenonuna name eno pugaina, arare eyero gosi-nonane. Nung name aune dema noiya,deka ayero namenung aune demanonane.14 Mama nung Mani nuna tawing serosero auna emo bauno name mekora atusoraise iyengtinu wosina, awiya diti mokonaname me mene giro baingtiwangne,arare ge awiya sero keregati nonane ara.15Arare zo nung “YesunungTuwaBayauraMani me” ayero sero iniro taka sariniyanung amimene Tuwa Bayau aune dematairo nariniya. Ayero yai Tuwa Bayaudeka ayero nung aune dema tairo nar-iniya. 16 Tuwa Bayau dubora mono nunananame-una kasa yena awiya gigiwangneme yena.

Tuwa Bayau nung dubora mono pumaoauna maung, arare zo nung duboramonone nariniya, awiya nung amimeneTuwa Bayau aune dema tairo nariniya.Ayero yai Tuwa Bayau mene nung aunedema tairo nariniya. 17 Tawingna naonaname awiya Yesura nao ine, arareTuwa Bayau mene emo bauno awega-ziwega nasani abena pugariniya be aunename kotora kasayero awang yao aungtauyero dopanenese dubora mono nuname awiya naname-una atu teng kasayena.18 Awang yao aune dubora mono auneawongto dema tairo mitao ine teng oko.Duboramono bainakamamene awang yaomusugati noiya. Awang yaora susuwaeyao era. Zo nung pasena nuna-unaabena pao awang yero noiya amimeneyaya tapunoiya. Emo Tuwa Bayau awangyero nowa auna-una atu dubora monopumao nuna auna me awiya oko kasayero baingtitinoiya, arare awong nungawang yero nowa. 19 Tuwa Bayau menegitau name eno dubora mono pungna,arare name dubora monone dema yerononane. 20 Zo nung “Na Tuwa Bayau enodubora mono pupunona,” ayero sinasaniotao nuna iwo noiya amimene ge iwaoge sao emo yero noiya. Noeno okowata,nung otao nuna diti nuna mene gosinoiyaaeno iwo noiya amimene Tuwa Bayau ditinuna mene oko gosinoiya aeno duboramono pumao ine oko mitiya. 21 Yesurasao tauyao ge eyao mene naname-una atumitiya: Zo nung Tuwa Bayau eno dubora

mono pupunoiya amimene otao nuna enodubora mono dema paise.

5Tumo diyaore mene tawingna etegao

puro wosariniya.1Emo zomene “Yesu nungKristo” ayero

sinasani tumo diyariniya nung amimeneTuwa Bayaura-una atu kasayena. Zo nungMaung eno dubora mono pumariniyaamimene deka ayero awiso nuna eno dub-ora mono pumariniya. 2 Name TuwaBayaura mani awiso eno dubora monopupunonineta aung ing? Awiya TuwaBayau eno dubora mono pupunasani saotauyao ge nuna awiya dimanane amimenesusuwa keregariniya. 3 Tuwa Bayau enodubora mono pumao auna susuwa eyaoera. Name sao tauyao ge nuna dipunasaninarinenane. Sao tauyao ge nuna awiyamouyao oko ware name dimao teng ne-nane. 4Noeno okowata, mani awiso TuwaBayaura una atu kasa yao amimene taw-ingna tani puro wowosinonane. Arataputoung nomi mene tawingna tani purowowosinonine? Tumo diyao nanameauna putoung mene tawingna tani purowowosinonane ara. 5 Awemene putoungyero tawingna tani apakana puro wosariniye? Zo nung, “Yesu awiya Tuwa BayauraMani” ayero sinasani tumo diyariniyaamimene ayero yariniya.

Tuwa Bayau mene Yesura susuwa kere-gaina.

6 Yesu Kristo nung ou suwaore yui pasaora wosao aune dema kasayenaara. Ou gege okowata, oure yure demakasayena ara. Owenomene Yesura susuwakeregati noiya. Noeno okowata, Owenonung ge me susuware auna maung.7-8 Arare nona etama — Oweno aune ouaune yu — amimene susuwa dekaongkaewiya keregatinowa: Yesu nung TuwaBayaura Mani. 9 Tawing emo name geme tamari sero nonane emo ena menege benaung dekaongka kamaze sinowanigitinonane me yero noiya. Deka ayeroTuwa Bayau mene nasani nona etamamene Mani nuna-una susuwa pu daunggaina. Ge me nuna mene emora ge medaigatinoiya. 10 Zo nung Tuwa BayauraMani tumo diyariniya auna dubora atuTuwa Bayaura ge me mitariniya. Zo nungge Tuwa Bayau mene Mani nuna sorepunasani sena awiya gai me aung yariniya

Page 362: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

1 YOHANE 5:11 359 1 YOHANE 5:21amimene Tuwa Bayau eno ge iwao ge saoemo ayero sariniya. 11 Susuwa keregainaawiya eyero mitiya. Tuwa Bayau nungnao me iwaing name eno pugaina. Naome iwaingna maung awiya Mani nuna.12 Arare zo nung Mani nuna aune dematairo nariniya amimene nao me iwaingpumariniya. Arata zo nung Tuwa BayauraMani aune dema oko tayao yariniyaamimene nao me iwaing oko pumariniya.

13 Niye Tuwa Bayaura Mani tumo didi-nowa amimene eyero gaese sero igi ewiyagainena. Niye nao me iwaing puro nowa,awiya gaese sero gainena. 14 Name eyerogosinonane: Name Tuwa Bayaura aratamao awiya tauno aune isa sarinenane,awiya nung nigariniya. Arare isa sari seroawang nasani okowata, tauyero nuna-unabutunonane. 15Nona zo no eno isa sananenigari niya, awiya gosinenane. Arare nonaeno nung isa sinonane awiya pugati noiya,awiya dema gosinonane.

16 Zo nung otao nuna mene pasenayai gariniya, pasena awiya soma mekorababao awiya okowata, pasena eo yao zoyai giro nung eno isa saise. Isa sai, TuwaBayau mene nao iwaing otao nuna enopugariniya. Pasena soma mekora geraoauna okowata, pasena eo yao eno sinena.Pasenamou yao somamekora gerao awiyamitiya. Pasena ayao aeno isa saese okosinena. 17Naomeko apakana awiya pasenagege. Arata pasena ena awiya somamekora gerao oko yero noiya.

18 Name eyero gosinonane: TuwaBayaura-ina atu kasayao mene pasena okoyero nowa. Tuwa Bayaura Mani meneawong gosinasani diya yero noiya, ararepasenana maung mene awong gera yaoine oko mitiya.

19Name eyero gosinonane: Name TuwaBayaura-ina atu kasayao, arata Tuwara geaung nowa awong awiya pasenana maungauna waweng atu mitowa.

20 Name eyero gosinonane: TuwaBayauraManimenewosiro kotumaonameeno pugaina, aeno name Tuwa me TuwaBayau awiya giro baingtiti nonane. NameTuwa Bayaura Mani Yesu Kristo aunedema tairo nonane, aeno name TuwaBayau aune dema tairo nonane. Nungawiya Tuwa me ara. Nune nao me iwaingaunamaung ara. 21Mani awiso nana, tuwaetegao awong awiya umo yepu.

Page 363: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

2 YOHANE 1 360 2 YOHANE 13

IGI NAMBA TU YOHANEMENE GAENAYohane mene igi ewiya Tuwara dubu zo eno

gaena. Awong duboramono wina-pung nasaninaese sena. Nupema dubu amimene ge iwao gesao emo awiya umo yaese sena.

1 O Tuwa Bayaura gerao dubu, na gitauyao zo mene niye eno igi ewiya gainena.Na niye eno dubora mono me pupunona.Awiya nane gege okowata, geme susuwarenigiro pu dube gairo yero nowa awongamimene dema yero nowa. 2 Noenookowata, ge me dubo naname-ina mitoiyamitiya mitariniya. 3Name ge mere duboramonone puro nanane, Tuwa Bayau Mam-ato Yesu Kristo, Maungna Mani, nuna-unaatu bayao monone ao-diyaore awiya kasaye naname ina gairo mitaise.

Dubora mono wina-pung yaora ge.4 Mama mene ge nuna name eno pu-

gaina awiya dubu ninae-ina ena menedipunasani ge me susuware puro yeronowa awiya tamuwang. Susuwa nunaeayero taungno dubo nana mene yawayawa iwaing bainakama yena. 5 Aenona ge zo sana nigipu. Sao tauyao gesekawa zo okowata, matu susuwara atunigiro butunonane dekaongka awiya sane.Dubora mono wina-pung nasani nanene.6 Tuwa Bayaura sao tauyao ge dipunasaninao amimene dubora mono me yero niya.Tuwa Bayaura sao tauyao ge susuwara atunigiro butunasani yero nowa auna susuwaeyao era. Name dubora mono wina-pungyero nasani nanene.

7 Ge ewiya gainena awiya noenookowata, etegao emo daigairo kasayeroyero nowa. Awong Yesu Kristo tawingtaungne dema kasayena, auna ge awiyapuro nigao awang sinowa. Emo ayaoawiya etegao emo ara. Awong amimeneKristo eno iwo nasani yero nowa. 8 Buroyewangne ninae-ina atu me yena, awiyaninae-ina atu aung yao eno, niye nikaniyetope diya nasani yero neupu. Ayeronasani nete ago me nuna bainakamatamarineya. 9 Ge Kristo mene tugatayero nasani nauna ge awiya zo mene okoiniro takasao doro ge zora babariniya,nung amimene Tuwa Bayau aune demaoko tayariniya. Zo nung Kristora ge mesusuware puro nariniya amimene Mamaaune Mani aune dema tairo nariniya.

10 Arata zo nung ge me susuware awiyaoko puro nao yero noiya amimene ninae-ina bumari sai garo sorero oko arugaoyangdopu. 11 Zo nung emo ayao awiyaarugariniya amimene buro nuna mekoawiya soremariniya.

Besugaora ge.12 Ge daigairo mitiya arata na igi euna

gayanese oko niya. Na ninae-ina buro bemene sero nigiro yero yari sinena. Ayeronasani yawa yawa iwaing bainakamayanene. 13 Tuwara gerao dubu na aunedema miteya amimene niye arugatineya.

Page 364: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

3 YOHANE 1 361 3 YOHANE 15

IGI NAMBA TRI YOHANEMENE GAENAYohane mene igi ewiya otao nuna zo yazo

nuna Gayas aeno gaena. Ge gainasani Gayasmene gera buro-mani ena awiya kora yaisesena. Nupema emo Daiotrefe auna pasenakeregari sero gaena.

1 O Gayas, na gitau yao zo mene igiewiya ning eno gainena. Ning otaonana me. Na meba ning aratapunona.2 Dubo nina iwaing mitoiya, deka ayerotaung nina iwaing mitaise, o buro ninaapakana kasayero zamena simena yaiseisa sinena. 3 Ning ge me susuware puronasani dipunosa, awiya otao mani enamene nana-una etu buro ge ungwe yeteyanigiro dubo nana iwaing niya. 4Niye maniawiso nana ge me susuware auna nagibopapatinowa auna ge awiya nigiro dubonana mene yawa yawa bainakama niya.

Gayas mene Yesura buro-mani ena korayena.

5 Otao nana, ning gitau ge nigao emoenana benaung oko gao, arata sainebanina-ina kasayero nowa kora yero nosa,arare na buro nina giro nona iwaing yeronoiya. 6 Emo amimene etu kasa yeroTuwara dubu auna benaungna atu monopumao nina auna ge sero ning bowi yewa.Emo amimene nupema nina-ina kasa yayaawong Tuwa Bayaura buro-mani ayerosero kora-makora yero iyengtasa babayateng yariniya. 7 Noeno okowata, awongYesura yazo de ika gari sero Tuwara buro-mani yero nasani tawing nunae yangdorodigara wau moni oko pumao yero nowa,aeno kora yarinesa. 8 Name ge me sore-mari sero emo ayao awiya kora yero nasanisoreuno yero yanenese sao mitiya.

Daiotrefe nung emo iwo yena.9 Na ge zo Tuwara dubu eno gaewang,

arata Daiotrefe nung gitau yao nunae yarisinoiya amimene ge nanae awang sinoiya.10 Arare na atu kasayero nao nuna-unasusuwa keregarinena. Nung ge iwi nasanige memeko sinasani nae gona yero noiya.A gege okowata, otao mani bautunowanune oko korayao yero noi enamene kora-yari nowa awang sinoiya. Awang sinasaniesewa kora yari sinowa awong awiyadubura benaungna atu awang sinoiya.

Demitrio gigiwa teng yena.

11 Otao nana, ning emo tani memekoyero nowa auna oko ame-ame yero nase.Emo tani iwaing yero nowa awiya giroame-ame yero ye. Zo nung tani iwaingnasani noiya auna yao mene nung TuwaBayaura-una atu kasa yena auna susuwakeregati noiya. Arata zo nung tanimemeko nasani noiya auna yao menenung Tuwa Bayau oko gosinasani yeronoiya auna susuwa keregati noiya. 12 Emobauno apakana amimene Demitriora yazode ika gatinowa. Oweno nung ge me saoramaung amimene dema yazo nuna de ikagatinoiya. Nae deka ayero nung bowi yerononane ara. Arare ge nanaeme niya awiyagosinesa.

Besugaora ge.13 Ge daigairo mitiya, arata igi euna atu

gayari oko kotupunena. 14 Na mena nina-ina bumari sinena. Buro be mene wina-se yero nigari sinena. 15 Tuwa aune demaneu. Otao mani nina mene ning aru-gatineya. Nae otao mani nanae arugatine-nane awiya awong dekaong-dekaong aenose nigae.

Page 365: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YUDA 1 362 YUDA 12

IGI YUDA MENE GAENAYudanungYesurameta zo. Tuwara genigao

emomene tauyero nasani ge iwao ge sao emorage puro wosaese igi ewiya gaena. Nung ge iwaoge sao emora susuwa awiya pu daung gari seroawong pasena emo gitau nauwa aine ayerosena ara. Ge nuna awiya Petorora igi nambatu ine ara.

Gao Ge.1Na Yuda mene ge ewiya gaitinena. Na

awiya Yesu Kristora buro-mani o Yakob-ora meta. Tuwa Bayau Mama mene niyearataungno yangtagairo puro Yesu Kris-tora iwaing eno diya noi nowa niye aenoigi ewiya gaitinena era. 2Tuwara aratamaoaune bayao monone mene ninae-una atuzapunasani mitaise.

Tuwara ge sisigao emo auna ge.3 Otao mani nana, Tuwa Bayau mene

name koranoiya auna ge awiya niye enogayari sero aratapunena, arata ge zo eweniye eno gayanese ni giro gaitinena era.Ge zere tutupore Tuwa Bayau mene geraodubu nuna name eno pugairo aung yena,ge awiya ena mene aung yaise saya gironiye ge awiya aung yao eno, ge nunaedepu. Ayero yaese sero na dubo ninaeuwinena. 4Noenookowata, Tuwara ge sisi-gao emo ena mene susuwa nunae puingtinasani ninae-ina mokora toiro yero nowa.Awong Tuwa Bayaura kotora atu kasa yerozuwarineya auna ge yemaoko mena serogaewa mitoiya ara. Awong Tuwa Bayaupu bautara gairo yero nowa. Awong TuwaBayaura mono iwaing puro kapetegairoyero nowa ewe noi taungna aratamao enonasani pasena ewezo yero nowa. Awongemobaina nanamedekaongka, nungTuwaYesu Kristo, awiya awang sinowa.

Emo gitau Tuwa Bayaura ge dewa aunaabena nunae-una kasayena.

5 Niye ge nigiro aung yero nowa, dekaawiya nupema kotumaese sero sinena.Tuwa Bayau nung Isreli emo dubu Iziptawingna atu sorero pungna, arata agonunae-una enamene ge nuna dewa awongawiya dero aung kamore yena. 6 AngeloTuwa Bayaura ge dero diya buro nunae

doro masi nunae yangduwa awong awiyabe bainana koto diya yaese sero TuwaBayau mene bunao tauyao mitao gegemitao auna atu bunero mumena pugainumitowa ara. 7 Napo Sodom aune Gomoraaune napo ena nugu zimao auna emoawong pasena angelo mene gitau yewadeka ayero yewa. Awong kuma nasanitani bauno sanao awiya yangdoro emoaune dema nao memeko nasani nauwa.Arare pasena nunae-una abena tauno iyaoawao gege awinoiya auna toiro mitowaara. Awiya name pasena ayao ine yoninesero Tuwa Bayau mene awong eno ayeroyena ara.

Tuwara ge sisigao emo auna ge.8 Arata Tuwara ge sisigao emo deka

ayero yero nowa. Awong atiyo benaunggiti yero nowa amimene yupunoi taungmene tani memeko yero nowa. AwongTuwa Bayaura ge dedunasani angelo demagona yero pusugairo iro nowa. 9 ArataMaikel nung angelora gitau yao bainaamimene Mosera taung aingso magayaopumari sero Sanda aune dema matu gati-nasani Sanda eno ge meko sari yero ko-tunu beu denu giro eyero gege sena,“Tuwa Bayau mene abena ning eno pu-gaise.” 10 Emo ayao amimene nona zorasusuwa oko gosinasani teba kau yero gonanowa meko yero noiya. Awong wo eurakotumao aung yero nowa aine yero taungnunae-una ato sao nigiro nuka nuyetopegera yero nowa. 11 Yei, awong netenatu babarinei? Awong Kaingna nagibopatitinowa, nupema awong wau moni enotau-tataware yero nasani Belamna ete-gao awiya tapunowa. Kora mene taungnuna puro wiwiti nawe nung nuka nutopesisigaina, aine awong taung puro witaonunae eno sisigairo aung yero nowa.*12 Emo ayao amimene ana-bonene ninaeauna kasa yero awang yao aung tebe-tabe nasani bonene ninae dena betenayero nowa meko yero noiya. Awong nukanuye gege kotupunowa. Awong berezewa oko wosao yero nasani tawing auneemo aune oko soremao tebeba bisi menepisinoi bautu noi aung yero noiya, aineyero nowa. Awong awiya dema i me iyaorabera atu me oko iyao yero noiya ayao

* 1:11: Kain. Kain nung ofa yaora susuwa oko gosinasani meta nuna Abel tebeba denu magayena. Belam. SoremaoGe zo 2 Petoro 2:15 auna atu mitiya awiya gi. Kora. Kora nung Isreli dubura gitau yao yari sero Mosera ge puro wosariyena. Ayero yenu tawing gausenu nung aune dubu nuna aune awong apakana tawing mokora baungno aung yewa.

Page 366: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

YUDA 13 363 YUDA 25ine. Awong i tataire ipu nuna aune apunoigiro emo mene susuwa zokinowa aine.13 Wito mene kakawa baina dedunasaniwori mene poro augati noi witiro dari-noiya, deka ayero emo amimene pasenanasani tebe-tabe nowa susuwa awena kasaye daung gatinoiya. Awong awiya arasamene tere-taira yero buro baungno ayeronasani nowa aine. Tuwa Bayau mene masinunae kora yena, arare awong masi aunamume bainakama auna atu be giti mitaogege mitarineya.

Enok mene be bainana ge porofete menesaine yena.

14Adamna saisibuna kasa yero bumuwawawong zo aune wawong zora gitau (6)ayao yenu aune Enok kasa yena. Ararenung amimene porofete mene saine yeroemo dubu dekaongka deka aeno demaeyero sena, “Ewiya gipu. Tuwa Bayaunung angelo iwawaing pewa yetugao dubununa witao aune dema kasa yariniya.15 Kasa yero emo bauno apakana gera pu-gairo awega-ziwega yariniya. Emo baunoTuwa Bayau bauta potero yero nowa aunapasena apakana keregai awong ge aungyarineya. Pasena emo bauno Tuwa Bayaunuwegairo bauta potero ge memeko nungeno sinowa, ge awiya apakana keregai geaung yarineya.” Ayero sena ara. 16 Emobauno ayao amimene gugu-mama sinasanitani ewe-pape nuka nunae-una kasa yeronoi sinowa meko yero noiya. Awongara tamao nunae ago nasani yero nowa.Awong taung nunae puro wiwiti nasani gesero betinowa ayero yero nowa. Emoranona eno dubo-dubo yero nasani nonapumari sero emo bauno yupunasani nowa.

Wini ge.17 Otao mani nana, niye awiya Tuwa

naname Yesu Kristo auna aposolo dubumene ge sewa, awiya kotupu nasani ne-upu. 18 Awong eyero sinasani nauwa, “Bebesugatinai emo meko kasa yero Tuwarage izinasani dubo-dubo yao meko nunaeawiya ago yero narineya.” 19 Emo ayaoamimene gagausao tapunowa ara. Awongawiya tawingna gege. Oweno nunae-unamokora oko mitiya. 20 Mani awiso nana,niye iniro takasaora geme iwaing-kawaingamimene dong ninae yero soga yero mi-taise tauyero nae. Ayero nasani Owenonayumao ago nasani isa sinasani neupu.21 Ayero nasani Tuwa Bayaura mononaneupu. A nasani Tuwa naname Yesu

Kristo mene name ao diro nao me iwaingname eno pugariniya, be awiya diya ne-upu. 22 Emo bauno uritira ge pumaineduwaine yero nowa awong awiya sore-ungpu. 23 Ora ena mene nete ago iyaoragerao yowi sero mena sorero pungpu. Oraena mene pasenana atu nasani meko yarinaya giro soremari sero eyare keketerosorero pungpu. Ayero nasani mo nunaepasena mene beingti yena awiya niye dingyao eno awang bainakama yepu.

Tuwa Bayau bowi yaora ge.24 Tuwa Bayau mene niye diya yai

oko turarineya, nung niye sogayai pasenaaung yawa yaware nuna benaungna atupugai doparineya auna putoung nuna-unateng mitiya. 25 Tuwa Bayau dekaongkanung Tuwa naname Yesu Kristora iwaingeno name kora yena auna simao waegaoreaune diya yaora putoung aune sao kasayaora putoung gitau be aung auna atumitauna deka aine be yeme mitoiya mi-tariniya. Awiya me yaise.

Page 367: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 1:1 364 KEREGAINA 1:17

NONA AGO KASA YARINIYAAWIYA YOHANE MENEKEREGAINAYohane mene gutu zo yazo Patimos auna

atu bunao gare mitaine nasani atiyo yaineyero Yesu mene nona benaung giti nung enokeregainu gigina. Nupema Tuwara dubumeneiwo towang atu nasani tau yero Tuwara geiniro taka sinasani naese sero Yohane menege ewiya gaena. Yesu mene iwo nuna-unaputoung apakana puro wosiro baingtiro San-dara putoung dema puro wosariniya. Ayeroyero aune dubu nuna eno nona iwawaing pu-gariniya. Susuwa awiya ge emimene kerega-tiniya. Nupema tani ena ago tawingna atukasa yarineya awiya dema ge emimene kerega-tiniya.

1NonaYesuKristomene keregaina aunaungwe.

Nona be apungka gege aung yai aunekasa yariniya awiya dubu nuna name enokeregaise Tuwa Bayau mene Yesu enogipena. Arare Yesu mene keregari seroangelo zo iyengtinu buro na buro-maninuna Yohane eno sero gipero yena ara.2 Ayero yenu nane diti nana mene gigi-wang, aeno Tuwa Bayaura ge aune YesuKristora ge nigiwang awiya ge me ni-bamu ayero sinena. 3 Ge emimene nonaago kasa yariniya auna ge ara. Arare zonung ge gayao ewiya keregairo yanakanazazagariniya, nung arita zazagatinai enamene nigiro dube pugairo dimarineya,awong amimene yawa yawa yaese. Noenookowata, ge emimene me yaora be nunanugu daung niya. 4-5 Na Yohane meneTuwara dubu 7 Asia provins auna mokoraatu miteya niye eno ge ewiya gainena.

Tuwa Bayau, nung gitau mitauna, mi-toiya, mitariniya, aune Oweno 7 nuna be-naungna atu mitowa, aune Yesu Kristonung Tuwa Bayaura ge sao emo me, onung gitaumagayaora atu iropuna, o nungtawingna emo tuwa auna gitau yao yeronoiya, awong Tuwa Bayau Maung, Mani,Oweno auna-una atu bayao monone menekasa ye ninae-una gairo mitaise.

Nung name eno dubora monopupunoiya. Nupema yu nuna menepasena naname disena. 6Ayero yero dubununa yanenese sero pungna. Awiya nameTuwa Bayau Maung nuna auna pirisadubu yanenese ayero yena ara. Arare

nung emo yazore putoungne mitao gegemitoiya. Awiya me yaise. 7 Ewiya gipu!Nung berezere dema butunai emo baunoapakana amimene diti moko nunae menegarineya. Awong nung gaewa amimenedema nung garineya. Emo dubu gitiamimene nung giro awang yero dubomininasani zi sarineya. 8 Ge awiya menibamu ara. Tuwa Bayau putoungne nungmitauna, mitoiya, mitariniya amimeneeyero siniya, “Na nona zayaora arita aungyaora maung.”

Yohane mene atiyo yaine nasani EmoraMani gigina.

9 Na ge nigao otao ninae Yohaneamimene Yesura-una susuuno niye aunedema iwo tame nasani Tuwa Bayaura naosekawa puro nasani tau yero nona. NaTuwa Bayaura ge aune Yesura ge ungweawiya tugata newang giro na puro bunerogutu yazo Patimos auna atu pugaiwamitaungwa ara. 10 Atu mitiwang Tuwaraiya be kasa yenu Oweno mene dubo nanatopetinu nana-una bautara atu ge bewingzo to mene saine yenu ge eyero kasayenu nigiwang ara. 11 “Nona gosinesaewiya bukura gaero pugasa dubu nana7 awong euna-una babae: Efeso, Semena,Pegamam, Tayataira, Sadis, Filadefia, auneLeodisia.” 12 Emo na eno ge sinena awiyagari sero kapetegaingwa ara. Kapetegaironona damana pugao dopaora susuwa 7gol mene yao awiya gigiwang. 13 Damanapugao dopaora susuwa auna towang atunona zo awiya benaung Emora Maingnaine amimene dopero mitinu gigiwang.Nung taung wori imoko-kaung-kaungwosogao, ayao amimene susuwara atuipura geing nuna gol mene yao awiyadiyao, 14 ziyo giti aire nuna awiya neyangkaingkaing yao, wo sipsipra taung tumizaine, nupema bereze ine; diti moko nunaawiya iyao awero dang-dang noiya ayaoine ara; 15 te nuna awiya aeni iyaora atuawinasani orokaka noiya ayao ine ara; orage nuna-una bewing awiya ou sasa meneburugu-burugu sinasani ge sinoiya ayaoine. 16 Wawong me nuna mene arasa 7awiya iniro dopero mitina; ora be mokonuna-una atu winade yaora iwi zo di yorebautare di wiso yao ami kasa yena; orabenaungne diti moko nuna aune awiyawari tau-tataware yao posinoi zayang-zayang noiya ayero waegaina ara. 17 Na

Page 368: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 1:18 365 KEREGAINA 2:13ititi nuna ayao giro zuwero te nuna-una nugu atu magayaine yewang. Ayeromitiwang nung wawong me nuna menenana-una tame pugairo eyero sena, “Ningawang oko yase! Na nona zayaora aritaaung yaoramaung ara. 18Nanaoramaung.Na magayero seka yewang amimene naogege nona narinena. Arare magayao aunemagayaora napo auna towao be nunatoauna ki awiya nane puro nona. 19 Ararening nona gigesa aune nona yemenekakeeune kasa niya aune nona ago kasayariniya aune awiya apakana gaero aungye. 20Ningwawongme nana-una atu arasa7 gigesa aune damana pugao dopaorasusuwa 7 gol mene yao gigesa awiya nonapungyao ara. Arare auna susuwa sana nigi.Arasa 7 awiya dubu 7 auna angelo nunaeara. Ora damana pugao dopaora susuwa 7awiya dubu 7 ara.”

2Tuwara dubu Efeso nape atu nasani

nauwa auna ge.1 Yesu mene ayero sero ge susuuno

na eno eyero sena, “Dubu nana Efesonape atu nowa auna angelo* eno geeyero gaero pugai babae: Arasa 7 wa-wong me nana mene puro dodopi nasanidamana pugao dopaora susuwa 7 golmeneyao auna towang atu buro baungno yeronona amimene niye eno eyero sinena.2 Na yao ninae eyero gosinona. Niyeburo bainakama yero nowa arata sainebabereya yao aung tau yero nowa aunasusuwa awiya gosinona. Ninae emomemeko-mameko awiya gosinowa mekoyero noiya. Nupema emo ena menege iwao ge sinasani nuka nuyetope ‘Naeaposolo’ ayero sinowa, auna ge iwaonunaenigiwa kasa yenu awong ge iwao ge saoemo awiya gigiwa. 3 Niye yazo nana puronowa aeno iwo mene niye iwo nowa, arataniye timara yao aung putoungne nasaniyazo nana puro nowa, awiya gosinona.4 Arata na susuwa eyao eno niye gosinonameko yero noiya. Niye gitau na aratapunasani nauwa awiya yangdoro yero nowa.5 Arare niye awiya kotungno dubo ninaedarawa yero nagibo ninae matu awiya nu-pema patipu. Ayero oko yao yaya girona ninae-una kasa yero damana pugao

dopaora susuwa ninae puro demese atupugarinena. Dubo ninae oko darawa yaoyaya giro ayero yarinena. 6 Ora susuwazo eyero yero nowa gosinona teng yeronoiya: Nikola awisore pasena yero nowaauna iwo yero nowa, na deka ayero yeronona ara. 7Owenomene Tuwara dubu enoge siniya ewiya dawongne mene nigirobaingtaese. Zo nung Sanda aune winadenasani gewera nariniya na nung eno naome iwaing auna i me awiya pugana minar-iniya ara. I me awiya oregaora masi yazoParadais Tuwa Bayau mene yena auna atukasa noiya ara.

Tuwara dubu Semena nape atu nasaninauwa auna ge.

8 Dubu nana Semena nape atu nowaauna angelo eno ge eyero gaero pugaibabae: Na nona zayaora arita aung yaoramaung. Na magayaora atu seka yero irop-umuwang amimeneniye eno eyero sinena:9 Niye iwora mokora atu bogamasa yeronowa, awiya na gosinona. Arata wau ninaemitiya. Nupema emo ena mene nukanuyetope ‘Nae Yuda emo’ ayero sinasanige meko niye eno sinowa, awiya nigiti-nona. Awong Yuda emo me oko ara.Awong Sandara emo dubu ara. 10 Beapungkaka gege yaya-biyaya ninae-unaatu kasa yariniya, aeno awang oko yae.Sanda mene niye gaero gari sero ninae-una atu ena bunao gare pugariniya ara.Ayero yai ninae-una atu wari be 10† aunamokora atu iwo kasa yariniya ara. Arareniye tau yero ge nana puro nete magayayana nao me niye eno pugarinena. 11Owenomene Tuwara dubu eno ge siniya awiyadawongne mene nigiro baingtaese. Zonung Sanda aune winade nasani geweranariniya, nung awiya magayao namba tumene oko gera yariniya. Aung ara.

Tuwara dubu Pegamam nape atu nasaninauwa auna ge.

12 Dubu nana Pegamam nape atu nowaauna angelo eno ge eyero gaero pugaibabae: Winade yaora iwi di yore bautaredi wiso yao puro nona amimene niye enoeyero sinena: 13 Napo niye nowa aunasusuwa gosinona. Napo auna atu Sandamene emo tuwa yero mitiya. Arata niyeyazo bowire nana iniro puro nowa. Nu-pema sao dimao emo nana iwaing Antipa

* 2:1: Dubura angelo. Nung angelo me zo eno senuta dubura gitau yao emo eno seni, awiya name oko gosinenane.Ge dekaongka awiya Keregao 2:8, 2:12, 2:18, 3:1, 3:7, 3:14 auna atu mitiya. † 2:10: Nung wari be 10 aeno oko, beapungka aeno sena.

Page 369: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 2:14 366 KEREGAINA 3:3nung napo ninae Sanda mene mitao masiyero noiya auna atu iwo mene dewa, aratasaineba niye be auna atu na iniro takasinasani oko awang yewa. 14 Arata nage ena ninae-una atu mitiya. Ninae-unanapora emo ena neya, awong porofeteBelamna nagibo papatinowa ara. Belammene emo Yuda okora emo tuwa Belekaeno kotumao zo pugainu nung Isreli emopasena yaese etegaina. Etegati nasanituwa etegao auna ana-bonene aune manibauno aunemene yunu aunamokora toiropasena yewa ara. 15 Nupema ninae-unanapora emoenameneNikola awisore aunanagibo awiya papatinasani tani deka ayaoine yero nowa ara. 16 Aeno niye dubodarawa yepu. Ayero oko yao yaya girona kara ninae-una mena ozaung kasa yeroemo dubu aeno iwo nasani winade yaoraiwi be moko nana-una atu kasa noiyaamimene awong darinena ara. 17 OwenomeneTuwara dubu eno ge siniya awiya da-wongne mene nigiro baingtaese. Zo nungSanda aune winade nasani gewera nar-iniya nung aeno na nona minao pungyaouritira atumitoiya yazo nuna ‘mana’ awiyapugana minariniya ara. Ayero yero dabaneyangyao zo nung eno pugarinena, aunatame yazo sekawa zo gayao mitariniya.Yazo sekawa auna susuwa awiya emo dabapumariniya amimene nung nuka nutopegege gariniya ara.

Tuwara dubu Tayataira nape atu nasaninauwa auna ge.

18 Dubu nana Tayataira nape atu nowaauna angelo eno ge eyero gaero pugaibabae: Na Tuwa Bayaura Mani, diti mokonana iyao beriberi noiya aine, nupema tenana aeni iyaora atu awero orokaka noiyaaine, amimene niye eno eyero sinena:19 Na yao ninae ta mono pumao ninaeta tumo diyao ninae ta buro ninae auneyaya dimaora putoung ninae auna susuwagosinona. Niye gitau buro iwaing nasaninauwa, arata yeme ewiya buromatu awiyadaigairo buro iwaing-kawaing yero neya,awiya gosinena. 20 Arata na ge enaninae-una atu mitiya: Niye bauno yazoZesabel awiya giro ao-didinowa nune ‘Naporofete bauno’ ayero sinasani soumanidubu nana ge gipinasani dawong gainoitowangna bauno aune dema nasani tuwaetegao auna ana-bonene yero mininowaara. 21 Nung dubo darawa yaise nungao-diwang mitoiya. Arata nune mene zo

dubonunadarawa yero pasenanuna yang-duwari oko kotupunoiya. 22 Arare sanagipu. Na aeno sana yaya bainakama nuna-una atu kasa yeromitariniya ara. Ora nungaune dema ugaing yero nowa amimeneyaya tame naese sarinena. Buro baunoamimene zayena awiya oko yangduwaoyaya giro ayero yarinena ara. 23 Na maniawiso nuna maze zo sana yaya meko zomene dai mamagayarineya ara. Ayeroyana dubu nana napo sero nowa amimenenane dubo nunae deka ayero giro aungnena ayero garineya ara. Na emo baunoapakana aeno nao nunae-una abena tengtere-tare pugarinena. 24 Tayataira naporaemo ena niye ge iwao ge awiya awangsinowa, na niye eno ge eyero sinena: San-dara kotumao ena pungyao ayero sinowa,awiya niye oko giro puro nao yero nowa,aeno na niye eno sana nigipu. Na buromou yao ena niye eno oko pugatinena.25 Dekaongka gege ewiya pugatinena. Genana ninae-una atu mitiya awiya tau yeropuro naya aune na bumane. 26 Zo nungSanda aune winade nasani gewera yeroburo yaise sinona awiya yero bautunai beaung yariniya, nung nane putoung puganaemo dubu sero auna gitau yao yero 27 tungaeni mene yao awiya pugana puro nasaniawong diya yariniya. Ayero nasani aupuro nasani dedunonane bezinoiya ayaoine awong eno yariniya. 28Na Mama nanamene putoung na eno pugaina ayao inena nung eno pugarinena. Ayero yero goragobu nung eno pugarinena. 29 Owenomene Tuwara dubu eno ge siniya awiyadawongne mene nigiro baingtaese.

3Tuwara dubu Sadis nape atu nasani

nauwa auna ge.1 Dubu nana Sadis nape atu nowa auna

angelo eno ge eyero gaero pugai babae: NaTuwa Bayaura Oweno 7 aune arasa 7 puronona amimene niye eno eyero sinena: Nayao ninae-una susuwa awiya gosinona ara.Emo mene niye gosinowa seka neya ayaoine noiya ara. Arata niye mamagayao inemitowa, awiya gosinona. 2 Aeno niye sekayero nao ninae umo yepu. Tani iwawaingena ninae-una towang atu mitoiya awiyaaung yari sero niya, aeno dubo uwi nasanipuro neupu. Noeno okowata, na TuwaBayaura benaungna atu yao ninae gosi-nena teng oko niya. 3Ge gitau niye eno tu-gata yero gipewa gigiwa awiya kotungpu.

Page 370: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 3:4 367 KEREGAINA 3:18Kotupu nasani diya yero baingtiro puronasani dubo ninae darawa yepu. Niye sekayero nao ninae oko umo yao yaya giro naugaing emo mene yaine yero ninae-unamena ozaung bumarinena. Niye be nanabumaora bowi oko nigarineya. 4 Sadisnapora emo mani ninae ena neya, awongtawingna meko mene watimari noi okonigitinowa. Awiya emo zo mo awirobuka towang atu yero noiya arata mooko siwingnoiya, ayao ine awiya awongara. Arare ayao amimene nete taung worineyangyao pugana puro nasani na aunedema mitao gege mitarineya ara. Awongayero yaese gosinona teng yero noiya. 5Zonung Sanda aune winade nasani gewerayariniya aeno na taung wori neyangyaopugana puro nariniya ara. Emo baunonaome topetarineya auna yazo nunae naobukura gayao miteya. Arare zo nung gew-era yariniya auna yazo awiya buku aunaatu oko disarinena. Aung ara. Nung maninana me yero noiya auna susuwa awiyana Mama nana-una benaungna ta angelodubu nuna-una benaungna atu sero kere-garinena ara. 6Oweno mene Tuwara dubuenoge siniya awiya dawongnemenenigirobaingtaese.

Tuwara dubu Filadefia nape atu nasaninauwa auna ge.

7 Dubu nana Filadefia nape atu nowaauna angelo eno ge eyero gaero pugaibabae: Na pewayero nao aune etutero naoauna maung. Na Dawidira ki puro nasanigaro be iwana awe mene dai gamariniye?Ora dana gamai awe mene iwariniye? Naayao amimene niye eno eyero sinena: 8Nayao ninae-una susuwa gosinona. Ewiyagipu! Na ninae benaungna atu ge nanatugata yaora nagibo awiya garo be iwaoine pugaingwa mitoiya. Nagibo awiya zomene gazao ine teng oko. Niye putoungkamaingkoka gege mitiya awiya gosinena,arata saineba, niye ge nana diya yerobaingtiro puro nasani yazo bowire nanaoko bewae yewa. 9 Sandara dubura atuemo ena awong nuka nuyetope Yuda emoayero sinowa, arata awiya ge iwao ara.Arare na awong tugata yana aune awongna niye aune otao yewang auna susuwaawiya giro baingtarineya. Giro baingtironinae-una atu kasa yero meng gatinasaniboma gaero niye dubu nana me ayerosarineya. 10 Niye putoungne yero diyayaese sewang ge nana awiya diungno puro

nowa, aeno yaya bainakama mene emotawing sero sero awiya ipero gari yariniyabe aune nane niye sorero pumarinena.Yaya amimene tawing sero emo baunoapakana auna-una atu teng kasa yariniya.11 Na be apungkaka gege aung yai aunebumarinena. Arare uritira wau niye enosao awiya zo mene pumao eno, ge puronowa awiya iniro taka-takamo sero nasanineupu. 12 Zo nung Sanda aune winadenasani gewera yariniya, nung awiya TuwaBayau nana-una ibu auna ziwong yaisesero nane urana dopero mitariniya. Ayeroyana nung kasa daung oko yariniya. Nungayeromitao gegemitariniya ara. Na nuna-una tame atu Tuwa Bayau nana-una yazogayarinena. Ayero yero Tuwa Bayau nana-una napo auna yazo awiya deka ayeronuna-una tame atu gayarinena. AwiyaYerusalem napo sekawa ara. Napo awiyauritira atu Tuwa Bayau nana mene pu-gai wosariniya. Nupema na yazo nanasekawa awiya dema nuna-una tame atugayarinena. 13 Oweno mene Tuwara dubuenoge siniya awiya dawongnemenenigirobaingtaese.

Tuwara dubu Leodisia nape atu nasaninauwa auna ge.

14 Dubu nana Leodisia nape atu nowaauna angelo eno ge eyero gaero pugaibabae: Na ge me saora maung. Na TuwaBayaura ge dimao emo yero nasani geme gege sero kere daung gatinona. Nanona Tuwa Bayaura-una atu kasa yenaauna susuwa yero nona, amimene niyeeno eyero sinena: 15 Na yao ninae-unasusuwa gosinona. Emo mene ouwe noigiro ou me mininowa, arata ou wito pepeawiya miniro giro tuwagatinowa. Ayeroniye ge nana awiya puro putoungne okoyero nowa. Nupema oko awang sinowa.Arare niye ou wito pepe ine yero nowaara. 16 Niye ge nana-una putoung yateya,awiya teng yatiya. Nupema ge awangsateya, awiya teng yatiya. Arata niye ayerooko yao yero nowa, aeno niye ou witopepe ine yeteya giro tuwagari nasani nena.17 Niye nika niyetope eyero sinowa, ‘Naezamena simena daigairo nanae-una atumitiya. Nae nona etoka oko pumuwangne.Arare nae nona zo kau yao ine teng oko.’Niye susuwa ninae oko gosinowa. Niyebogamasa. Niye diti guma yao. Niyemo dero yugairo nowa, awiya oko girobaingtitinowa. 18 Arare na niye eno sana

Page 371: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 3:19 368 KEREGAINA 5:3nigipu. Niye gol gitau iyaora pugaingwaiwe awero aung yenu me gege mitoiyaawiya nana-una atu zuma gaero puroaune niye waure yarineya ara. Nupemataung wori neyangyao nana-una atu zumagaero wosogairo meng gao ninae worepu.Ayero diti moko pagaora gawi nana-unaatu zuma gaero diti moko ninae suwayapumai diti pagae. 19 Na emo bauno arat-apunona awong awiya dero betero nasanikora nasani yero nona ara. Aeno niyeputoung yero dubo ninae darawa yepu.20 Ewiya gipu! Na garo bera atu doperomitasani taing-taing dedunena ara. Ararezo nung ge nana nigiro garo be iwaiaune na garo nuna-una toiro nona nungaune dema minarinena. Nupema nunena aune dema nona minariniya. 21 Zonung Sanda aune winade nasani gewerayariniya, nung awiya nane puro pu nana-una nugu gairo adumao masi simaorenana auna atu na aune dema adumari-nenato. Na deka ayero winadera gewerayero nawe Mama nana-una adumao masisimaore auna atu adungno mitona ara.22Owenomene Tuwara dubu eno ge siniyaawiya dawongnemene nigiro baingtaese.”

4Yohane mene Tuwa Bayaura adumao

masi simaore gigina. Ayero bowi yao yere demanigina.

1 Na nona awiya giro aung yero aunediti yero uritira towao be zo iwao mit-inu gigiwang. Aune gera bewing gitautora bewing ine nigiwang aine benaungdekaongka amimene kasa yero na eno geeyero tugata yena, “Ning etu witasa aunenona ago kasa yariniya awiya ning enosero gipero yana gase.” 2 Ayero sinenuOweno mene mena dubo nana topetinuuritira atu adumaomasi simaore zomitinaauna tame atu zo mene adungno mitinugigiwang ara. 3 Adumao masi simaoreauna atu mitina, nung benaung nunazayang-zayang noyaore sau iro yuyao ara.Nupema giti bauta nuna-una atu mozizo taung doba bungge ine amimene zi-uno mitina ara. 4 Aune adumao masisimaore baina auna deungbera adumaomasi simaore 24 amimene nuna-una atuziuno mitiwa ara. Adumao masi simaoreauna atu buro-emo tutuwa 24 amimeneadungno mitiwa ara. Awong taung worineyangyao gege wosogairo mitiwa ara.Ora emo tuwara giti simaora nona zo gol

mene yao amimene ziyo nunae-una atudiyao mitina ara. 5 Aune adumao masisimaore baina auna atu peperi-peperiyero nenu bibiya bezinenu bewing durukasinasani ayero nena ara. Ora adumaomasisimaore auna benaungna izira 7 meneawero beriberi newa gigiwang. AwiyaTuwa Bayaura Oweno 7 ara. 6 Adumaomasi simaore auna benaungna atu nona zowito yo nazi ine, tangsao, ayao amimenemitina ara.

Nona seka naore 4 amimene adumaomasi simaore awiya ziuno mitiwa. Awongawiya zazawingne tipare awiya apakanaditi moko gege. 7 Zo awiya wo layonnabenaung ine; zo awiya wo bulimakaorabenaung ine; zo awiya emora benaungine; aune zo awiya ni bouga yupunoiyaauna benaung ine. 8 Nona seka naore4 awong auna zora wati 6 zora wati 6ayao gege ara. Nupema taung nunae turatamere awiya ditimoko gegemitina. Ararepingne warire awiya wawa sero eyerosinowa, “Tuwa Bayau nung putoungnamaung. Nung dang gege. Nung nasaninauna, noiya, nariniya.” 9Nona seka naore4 mene adumao masi simaore auna atuadungno mitoiya, nung nao gege noiya,nung aeno dange sero bowi nasani yawayawa nowa teng 10 buro-emo tutuwa 24mene adumao masi simaore auna atuadungno mitoiya, nung nao gege noiya,auna benaungna atu boma gaero koinggairo nung bowi yero nowa. Ayero nasaniemo tuwara ziyo simaora nona nunae du-tugairo te nuna-una pugairo eyero sinowa,11 “O Tuwa nanae Tuwa Bayau, simao aritayazo bowire putoungne awiya ning enogege pugatinonane teng yero baingtiti-noiya. Noeno okowata, nine gege nonaapakana awiya yero aung yasa. Nupemabe nina-una nona apakana kasa yero mi-towa.”

5Yohane mene papia ewao zo gigina.

1 Arare adumao masi simaore auna atumitoiya nung amimene papia ewao zoiniro puro mitinu gigiwang. Papia awiyatipare zazawingne deka ayero owere gegemitina. Pika mene takasao 7 amimene mi-tiwa. 2 Aune na angelo baina zo gigiwangara. Nung wawa sero eyero sena, “Awemene papia auna pika awiya kougairo pa-pia besao teng niye?” 3 Ayero senu auneuritirata tawingna, arita tawingna wese

Page 372: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 5:4 369 KEREGAINA 6:8atu zo nung papiara pika kougairo beserogaine yao teng awiya oko kasa yena ara.4 Arare zo mene kougairo gaine yao tengoko yenu giro na dubo nana mou yenu zibaina sewang ara. 5 Ayero yewang buroemo tutuwa auna zo mene na eno eyerosena, “Zi oko sase. Ewiya gi! Yudarasaisibuna aunawo layonnungDawidira saiamimene winadera gewera yero daigaina,arare nung dekaongka amimene papiarapika 7 kougairo papia besao teng niya.”

Yohane mene Lama mani gigina.6 Aune na diti buyagairo adumao masi

simaore aune nona seka naore 4 awongaune buro emo tutuwa auna towang atuLama zo dewa magayero nupema sekayena amimene dopero mitinu gigiwangara. Komununa 7, nupemaditimoko nunadeka ayero 7. Diti moko nuna 7 awiyaTuwa Bayaura Oweno 7 awong tawing seroiyengtina ara. 7 Arare Lama amimenebaungno adumao masi simaore auna atumitina auna wawong mera atu papia ewaoawiya pungna ara. 8 Papia ewao awiyapungnu nona seka naore 4 aune buroemo tutuwa 24 awong Lama auna nugubaungno boma gaero kokoinggaiwa ara.Awong gita dero yere gamao nunae auneawang nunae gol mene yao awiya demapuro nuna-una bamuwa ara. Awangnamokora atu boingsa sere iwaingne menebe buro mitina. Boingsa awiya TuwaBayaura emo dubu auna isa ara. 9 Arareawong yere seka zo eyero gamuwa, “Ninepapia ewao awiya puro pika nuna kougasateng yariniya. Noeno okowata, ning dewayu nina mene emo dubu sero tawing sero,taung aingso nunae owe ewe-pape aunege nunae benaung giti, awong apakanaawiya zuma gayasa Tuwa Bayaura geraoyewa ara. 10 Ayero puro pu dekaongnagasa Tuwa Bayau naname-una pirisa dubuyewa ara. Arare awong tawingna atu emobabuze yero mitarineya.”

Uritira atu bowi yaore yawa yaware kasayena.

11 Na diti yero angelo daigairo nibamugosinasani aune gera bewing nunaenigiwang. Awong adumao masi simaoreaune nona seka naore aune buro-emotutuwa awiya ziuno dopewa ara. Zarenunae zazagaine yao teng oko amimeneten tausen dubu sero dopewa, wantausen dubu sero dodopinasani aune12 ge zo eyero sinasani wawa sero sewa,

“Putoungne, zamena simenane, kotumaotauyaore, yazo bowire, simaore, sero deika yaore, awiya Lama dewa magayenaamimene pumai teng yero baingtariniya.”13 Ayero sewa aune uritira, tawingna,tawing wese, aune witora nowa awongapakana amimene eyero sewa nigiwang,“Adumao masi simaore auna atu mitiya,nung aune Lama aune awongto auna-unaatu bowi yaore, yazo bowire, simaore,putoungne mitiya amimene mitao gegemitaise.” 14 Ayero sewa nona seka naore4 awong eyero sewa, “Yore, meba ara.”Aune buro emo tutuwamene awong bomagaero koing gairo bowi yewa ara.

6Lama mene papiara pika 6 kougaina.

1Arare na diti buyagairo eyero gigiwangara: Lama mene papiara pika 7 mitiwaauna zo kougaina. Kougainu nona sekanaore 4 auna zo mene ge nuna bainakamabibiya mene saine nasani wawa sero eyerosena, “Bung!” 2 Ayero sinenu wo osineyangyao zo mene kasa yenu gigiwang.Auna tame atu emo zo adungno mitinugigiwang awiya nung tai aire. Nung enoemo tuwara ziyo simaora nona zo pugaiwapuro diro gorobo yero iwo dari baungnaara. 3 Nupema Lama mene pika namba 2kougainu nona seka naore namba 2 menewawa sero eyero sena, “Bung!” 4 Ayerosenu wo osi yuyao zo kasa yena ara. Aunatame atu emo zo adungno mitina nungawiya tawingna mono sorero pumai aunewina-de yero mamagayaese auna putoungnuna-una mitiya. Nupema winade yaoraiwi bainakama awiya nung eno pugaiwapungna ara. 5 Lama mene pika namba 3awiya kougainu nona seka naore namba3 mene wawa sero eyero sena, “Bung!”Ayero senu na diti yero gosinewang woosi siwingyao zo mene kasa yena. Emozo tame atu adungno mitina nung awiyasikeri nona sikeri yao zo waweng puromitina. 6 Aune na nona seka naore 4nunae-una towang atu emora ge ine eyerosenu nigiwang, “Ma etobe zuma nunaawiya 10 kina. Nupema ame deka ayaoine igi yao 6 auna zuma nuna 10 kina.Ora uweri ou wainne amimene zo ao-dimitae.” 7 Arare Lama mene pika namba 4kougainu nona seka naore namba 4 menewawa sero eyero sena, “Bung!” 8Asenu naditi yero gosinewang wo osi taung oiworaine zo kasa yena. Auna tame atu emo zo

Page 373: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 6:9 370 KEREGAINA 7:11adungno mitina awiya yazo nuna Maga-yao. Kowa iyaore mene nuna ago atu kasayena. Arare awongto tawingna emo baunoawiya gausayato dubu siwongpatige yayaaune dubu zora emo bauno awiya iworagi amingne dora botiyore yaya mou-mesayao tawingna wo gorobore amimene gerayaetose sero auna putoung awongto enopugaiwa ara.

9 Lama mene pika namba 5 kougaina.Ayero yenu aune emo bauno TuwaBayaura ge puro nasani bowi nuna keredaung gatinowa dedunauwa mamagayeronasani nauwa amimene ititi nunaeaita susuwara atu mitiwa gigiwang ara.10Awong wawa sero eyero sewa, “O Tuwa,ning dang gege. Ning sao putoungne yao.Ning me gege yero nosa. Be nazigo aungyai aune nae dewa auna ge sero aungyero pasena awiya emo bauno tawingnaatu yero nowa auna abena pugarinesi?”11Ayero sewa nung taung wori neyangyaotere-tare awong eno pugairo aung yeroaune eyero sena, “Buro-mani otao manininae ena deka ayero daya mamagayayanamba ninae gitau sewang tauyena awiyawitiro teng yaise oregatinasani diyamaingkoka yepu.”

12 Lama nung pika namba 6 awiyakougainu aune na nona zo eyao awiyagigiwang. Dumi baina ipenu aune warisiwing yero aura taung ine yena; inoawiya yuyero yu ine yena; 13 arasa awongbisi mene nemuya me ipinoi wururu serowowosinowa ayero uritira atu wururusero wosi tawingna yewa; 14 uriti awiyapapia wiwingnonane ayero wiwingyerobaungno aung yena; nupema dirire guturezo mitao masi nunae awiya yangduwaara. 15 Nona ayero kasa yenu tawingsero emo tutuwa aune emo babuze aunegorobo emora gitau yao aune emo waumonine ta putoungne, emo witaota wosaoapakana amimene pungyari sero dabaumanata tawing enora toiro 16 aune isaeyero sewa, “O tawing, O daba, wosironae worayato adumao masi simaore aunaatu adungno mitiya ouna benaungna okobabanene. Arita Lamana tini kapao awiyaoko ganene. 17 Tini kapao nunato-unabe mene nugu niya, arare emo awe menedopero daigariniye?”

7Isreli emo 144,000 Tuwa Bayaura owere

yarineya.

1Na nona awiya giro aung yero aune an-gelo 4 gigiwang ara. Awong tawing agewasero auna dopero mitasani tawingna bisi4 sorinasani mitiwa ara. Awiya bisi zotawingnata witorata ira atu oko sumaiseayero yewa. 2 Arata na gosinewang aunewari witaora atu angelo zo kasa yero buna.Nung Tuwa Bayau putoungne auna oweyaora nona puronasani aune angelo 4 taw-ingne witore gera-gaira yaese sao awongawiya wawa sero eyero sena, 3 “Niye taw-ingta witota i awiya mena oko gera-gairayae. Nae gitau Tuwa Bayaura soumanidubu megoto nunae-una owe pugananeaune yepu.” 4Ayero senu aune emo owereauna namba nunae eyao sewa nigiwangara: Isreli emo dubu giti auna-una 144,000awiya owe yao ara. 5 Awong eyero yewaara:Yudara dubu auna 12,000 owe yewa;Rubenna dubu auna 12,000 owe yewa;Gadera dubu auna 12,000 owe yewa;

6Asera dubu auna 12,000 owe yewa;Naftalira dubu auna 12,000 owe yewa;Manasara dubu auna 12,000 owe yewa;

7 Simionna dubu auna 12,000 owe yewa;Lewira dubu auna 12,000 owe yewa;Isakara dubu auna 12,000 owe yewa;

8 Sebulonina dubu auna 12,000 oweyewa;

Yosefera dubu auna 12,000 owe yewa;Benzaminna dubu auna 12,000 owe yewa.

Emo dubu witao amimene Tuwa Bayaurabenaungna atu dopewa.

9 Na dubu awiya giro aung yero aunenupema zo deka eyero gigiwang ara. Taw-ing sero sero emo dubu giti taung aingsonunae benaung giti nibamu, ora ge nunaedeka benaung giti nibamu, auna agewaradubu ewezo nibamu, emo zo mene zaza-gao ine teng oko, awong amimene adu-mao masi simaore aune nupema Lamana-una nugu atu dopero mitiwa gigiwangara. Awong mo taung wori neyangyaoregege. Awong wawong nunae mene sibiyapuro dopero 10 ge be kerero wawa serosinasani eyero sewa, “Korayao awiya TuwaBayau naname adumaomasi simaore aunamitoiya auna atu ta Lamana-una atu bu-tunoiya.” Ayero sewa ara. 11 Arare angeloapakana adumao masi simaore aune buroemo tutuwa aune nona seka naore 4 awiyaziuno dopewa ara. Dopero Tuwa Bayauadumao masi simaore auna atu mitinaaeno boma gaero koing gairo nung bowi

Page 374: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 7:12 371 KEREGAINA 8:13

nasani eyero sewa, 12 “Name Tuwa Bayaunaname auna yazo de ika gatinasani nungbowi yanene. Kotumao iwawaing awiyaapakana nuna-una atu mitoiya. Aenoname nung eno dange sanene. Nungputoungna maung. Putoung apakananuna-una atu mitoiya. Bowi amimenekasa yero mitao gege mitaise. Awiya meyaise.”

Awong yaya tamaore dubo minaore aunamokora atu kasa yero bumuwa.

13Arare buro emo tutuwa auna zo menena atata yero eyero sena, “Mo taungwori neyangyao puro neya awong namiing? Awong natu bumuwi?” 14 Na atatayenu ge abena eyero sewang, “Emo tuwanana, na auna susuwa awiya oko gosinena.Ning nika nitope gosinesa.” Ayero se-wang nung na eno eyero sena, “Awongyaya tamaore dubo minaore bainakamaauna mokora atu bumuwa ara. Awongmore taung worire nunae awiya Lamanayu mene saewa neyang-kaingkaing yenaara. 15 Arare yeme awong Tuwa Bayauraadumao masi simaore auna nugu atunasani pingne warire awiya ibu nuna-una atu sou buro nuna nasani nowa ara.Arare adumao masi simaore auna atu mi-toiya amimene awong doe-doe yero gu-rutu nasani nariniya. 16 Awong wo maeno meri magayaota ouwe yao awiya agonupema oko yarineya. Wari mene awongoko awariniya. Arita bisi kokoni yaomene oko nunae-una atu kasa yariniya.17 Noeno okowata, Lama nung adumaomasi simaore auna nugu atu dopero mi-tiya amimene awong wo sipsip diya yaineyariniya. Ayero nasani nao tauyaora outawing tura atu kasa nasani gubi-gubinoiya auna atu nung gitau bautunai awongnung ago yarineya. Ayero yai Tuwa Bayaumene ziziung nunae dupero aung yariniyaarauwa.”

8Lama mene pika namba 7 kougaina.

1 Lama nung pika namba 7 kougainuaune uritira atu bewing aung soma bisi-bisi sero yowiwi yena. Ayero yenu be 30minit ayao mitete aung yena. 2Aung yenuangelo 7 Tuwa Bayaura benaungna atumi-towa awong awiya gosinewang ena meneto 7 awiya awong eno pugaiwa ara. 3Ayeroyewa angelo zo mene boingsa sereyao du-maora awang gol mene yao awiya puro

baungno aita nugu atu dopenu ena meneboingsa sere iwaingne daigairo nung enopugaiwa. Awiya adumao masi simaoreauna benaungna aita gol mene yao mitinaauna tame atu pugatinasani ge nigao emoapakana auna isara susumaise ayero yewaara. 4 Arare nung iyaora pugainu wa-wong nuna-una atu boingsa sere iwaingneamimene ge nigao emora isare dema tairootao yero Tuwa Bayaura-una witina ara.5 Angelo amimene ayero yero aune aitaraatu iyao puro pu awang nuna-una gainuawang be bunu tawingna wiyekegainuwosina ara. Wowosi nasani papari-papariyenubibiya bewing durukare bezenudumiipena ara.

Angelo 4 awong to pisewa.6 Arare angelo 7 awong eno to waweng

pugaiwa amimene to pisari sosewa.7 Ayero yero angelo namba wan meneto pisenu wa aisi tau-tataware yao auneiyao yure dema tairo dawao amimenetawingna wosina ara. Wosinu tawingagewa 1/3 iyaomene awero aung yena ara.I agewa 1/3 awiya dema iyao mene aweroaung yena. Yeko sisikore apakana iyaomene awero aung yena ara. 8 Ayero yenuangelo namba tu mene to nuna pisenaara. To pisenu nona zo diri baina iyaorezo ine awiya augaiwa witora gutena ara.9 Gutenu wito agewa 1/3 yu gege yeroaung yena ara. Ayero yenu witora woagewa 1/3 awiya dema mamagayero aungyewa ara. Wang agewa 1/3 bebezegairoaung yewa ara. 10 Angelo namba 3 meneto nuna pisenu arasa baina zo uritiraatu zokero wosiro izira ine yero aweroberiberi yero ou ipu ena 1/3 aune outawing tura atu kasa nasani gubi-gubinoiya auna atu gutena ara. 11 Arasa aunayazo nuna awiya Dokowang yao. Arareou ena awiya dokowang yenu emo meneminiwa dokowang yenu daigairo menemamagayero aung yewa ara. 12 Angelonamba 4 mene to nuna pisenu wari agewa1/3 aune ino agewa 1/3 aune arasa ena1/3 auna atu waru kasa yenu waegaonunae agewa 1/3 mume yena. Waegaonunae siwing-siwing yena, arare iyagatinaunu wari mene pore waegati naunaara. Nupema ping deka ayero inonearasare pore waegati nauwa ara. 13 Naditi ika yero ni bouga baina zo gigiwang.Nung ika-kakamo nibamu otu yupunasaniaune wawa sero eyero sena, “Yei, Yei,

Page 375: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 9:1 372 KEREGAINA 9:21Yei. Angelo etamara to mitiya, awiyapisaya tawingna emo bauno awong nonoyarinei?”

9Angelo namba 5 mene to pisena.

1 Arare angelo namba 5 mene to pisenuna diti yero arasa zo uritira atu zokerowosiro bung tawingna yero mitina awiyagigiwang ara. Nung kowara kote beapaise ki nung eno pugaiwa ara. 2 Ayewanung kowara kote be apenu boingsa bainairopuna ara. Buro awinoi boingsa irop-upunoiya ayao ine teng iropuro witirowarire uritire worero aung yena ara.3 Boingsa auna mokora atu bubuzi babuzedi nunae mani wekinoiya amimene kasayero tawingna wosiwa ara. 4 Arata awongtawingna yekore nonane i gomine awiyaiwo yaese sao okowata. EmoTuwaBayauraowe megoto nunae-una aung awiya gegeiwo yaese sao. 5 Nupema daya maga-yaese okowata. Tebeba gamaya ino 5ayao yaya tapunasani naese ayero gegesao ara. Yaya awiya guye mene manigainoi yaya tapunowa ayao ine. 6Arare beauna atu emo awong magayari sarineya,arata oko magayarineya. Magayao wa-timarineya, arata magayao mene awongyangdoro awang yero babariniya. 7Bubuzibabuze awiya gigiwangwoosira atu nasaniwinade yari sero nona wo osira dube atududunowa pupunowa ayero yewa ara. Gi-tau ato nunae-una atu nona zo mitinaawiya gigiwang ziyo simaora nona golmene yao aine yena ara. Ora diti be-naungne nunae awiya emora ine. 8 Gitiai nunae awiya bauno neyangyaora giti aiine imoko-kaungkaung. Di nunae awiyawo layonna ine. 9 Zawong nunae bemikapa mene yao ine mitina ara. Wati nunaemene bewing duruka sinena awiya woosi daigairo amimene iwora babari serokares watiuno puro bautunowa bewingsinoiya ayao ine. 10 Yungtu nunae awiyagugumi mene mani wekinoiya ayao ineara. Di nunae awiya yungtu auna atumitiya, amimene ino 5 auna mokora atuemo bauno gapunasani yaya pugatinasaninarineya ara. 11 Angelo kowa diya noiyaamimene emo tuwa nunae ara. Yazo nunaYuda gera Abadon, ora Grik emora geraawiya Apolion. (Naname gera awiya nonasisigairo aung yao emo.) 12Ni bouga menebe etama “Yei” ayero sena, auna zo aungyeti etobe miteyato.

Angelo namba 6 mene to pisena.13Arare angelo namba 6mene to pisena.

To pisenu aita gol mene yao Tuwa Bayaurabenaungna atu mitoiya oko nuna siwong-patige 14 auna atu ge zo kasa yero angelonamba 6 to puro dopero mitina aeno geeyero tugata yenu nigina, “Ou Yufretisbaina auna paora atu angelo 4 bunaoraatu mitowa, awong awiya bese babae.”15 Awong amimene dawang awiya, o inoawiya, o wari awiya o aua awiya nugu yaitawing sero emo agewa 1/3 daya maga-yaese auna be bumai gari kora makoranasani mitauwa, awong awiya besena ara.16 Arare gorobo emo nunae wo osi tamemitaese sao auna namba nunae 200 milionayero sewa nigiwang. 17 Na atiyo yainenasani emo arita wo osi auna benaungnunae awiya eyao ine gigiwang ara. Emoawong taung wori nunae kapa mene yao— yuyaore, bunggere, nozayaore — awiyawosogairo newa ara. Ora wo osira ziyoato awiya wo layonna ziyo ato ine. Bemoko nunae-una atu iyao boingsare taw-ing awero beriberi yao yazo sopa demakasa yena ara. 18 Arare nona kokoni yaoetama amimene tawingna emo agewa 1/3gera-gaira yero aung yewa ara. Wo osira-una be mokora atu iyao boingsare tawingawero beriberi yaore kasa yena amimeneayero yena ara. 19Woosira putoung nunaeawiya be nunae-una aune yungtu nunae-una atu mitina ara. Yungtu nunae awiyayi ine ziyo atore amimene yaya emo baunoeno pugatinasani nauwa ara. 20 Arareemo bauno agewa magayero aung yewaemo bauno agewa oko magayao mitiwaamimene nao nunae meko auna atu dubooko darawa yao yewa. Awong iwae puronasani nauwa ara. Ayero nasani tuwa ete-gao — gol mene yao, silva mene yao, kapamene yao, daba mene yaota i mene yao —nona auna sou buro awiya oko yangduwaoyewa. Nona awiya nao aung, diti aung, genigao ine teng oko, nupema puma saumayao ine teng oko. 21 Awiya gege okowata,emo amimene tani nunae meko ena —mani dao magayao, o kayangta goe isikayao, o kuma yao, o nona ugaing yao — tanimeko awiya oko yangduwa.

10Angelo zo mene papia besao zo ewero

Yohane eno pugainu minina.

Page 376: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 10:1 373 KEREGAINA 11:121Na nona awiya giro aung yewang aune

angelo baina zo uritira atu wosinu gigi-wang. Nung bereze zo maze mo abenayero awiro mitina. Nupema giti gominuna-una atumozimene ziunomitina ara.Benaung nunawari diti ine. Te nuna etobeiyaora bebe ine ara. 2Nung wawong menepapia maingkoka zo besao awiya purodopena. Ayero yero teme nuna awiyawitotame pugairo te mepo awiya tawingna pu-gairo dopena. 3 Dodopinasani wawa bainawo layon mene saine yena. Wawa senubibiya 7 awong ge sewa ara. 4 Ge sewabesugainu na nigiro bukura gayari seronewang uritira atu na eno wawa eyerosewa wosina, “Bibiya 7 ge seseya awiyaoko gayase. Nuka yangdo mitae.” 5 Ayerosenu aune angelo witora arita tawingnate pugairo dopena amimene wawong menuna yunu ye uritira gatinasani 6 TuwaBayau nao gege noiya, nung nona yeroaung yena — uriti aune nona uritira mi-tiya, o tawing aune nona tawingna mitiya,o wito aune nona witora mitiya — auna-ina ikogatinasani eyero senu tau yena, “Benupema zo oko mitiya. 7 Angelo namba7 to nuna pisai bewing kasa yariniya beaune Tuwa Bayaura ge pungyao porofetedubu nuna eno keregairo sena auna mekasa yero aung yariniya.”

8 Ayero senu ge gitau uritira atu wos-inu nigiwang dekaongka amimene nu-pema kasa yero na eno ge eyero tugatayena, “Ning baung, papia besao angelowito aune tawing auna tame dopero iniropuro mitiya, awiya pumase.” 9 Ayerosenu na angelora-una baungno papia pu-gaise sewang na eno eyero sena, “Puromini. Minasa be nina-una atu mege pikamene yaine yariniya, arata tini nina-unaatu dokowang yariniya.” 10 Ayero seropapia pugainu miniwang ara. Miniwangbe nana-una atu pika mene mege yaineyena, arata nukewang tini nana-una atudokowang yena ara. 11Ayenu na eno eyerosewa, “Ning emo dubuwitao, taung aingsonunae owe ewe-pape apakana arita ge be-naung ewe-pape apakana aune emo tuwanunae eno dema ge nupema keregairo se.”Ayero sewa ara.

11Tuwara ge keregao emo etobe.

1 Aune zo mene teumaora itu zo tungine awiya na eno pugatinasani eyero sena,“Ning iropu, Tuwa Bayaura ibu aita nuna

aune awiya teuno emo mokora atu isaburo nasani nowa awong awiya zazagase.2 Arata ibura kakamo awiya oko temaisaara. Kakamo awiya oko temao yangdomitae. Awiya diga emo eno pugaiwa ara.Awong amimene napo dang Yerusalemawiya ino 42 auna mokora atu usi-besinasani narineya. 3 Arare na ge keregaoemo nana etobe sana beki agewamenemoabena yero awiro emo bauno eno Tuwarage tugata nasani nayato wari be 1,260ayero aung yariniya.” 4 Awongto i oliwaetobe aine, nupema damana piyao aunapugao dopaora susuwa etobe tawingnaatu Tuwara benaungna dodopinowa aineara. 5 Emo zo nung awongto eno iwoyari sai nunato-una be mokora atu iyaokasa yero emo awiya awero aung yariniyaara. Arare emo zo mene awongto eno iwoyariniya amimene ayero magayariniya.6 Emo etobe awiya wa wosisinoiya awiyagazao auna putoung awongto eno pu-gaiwa, arare sayato wa oko wosao aungmitai Tuwara wini ge sinasani narineyatoara. Nupema sayato ou mene yu yaiseauna putoung awiya dema awongto enopugaiwa. Arare kotumao nunato-una seronayato teng kasa yero nariniya. 7 Arareuritira ge sero keregao be nunato aungyai aune kowara wo gorobo yao amimenekasa yero awongto iwo yero puro wosirodai magayarineyato. 8 Magayayato emomene aingso nunato awiya yangduwayanapo bainana kakame atu mitarineyatoara. Napo auna yazo pungyero Sodomayero sero nowa, nupema Izip ayero seronowa. Tuwa nunato napo dekaongkaauna atu i pasaora dewa magayena ara.9 Arare tawing sero sero auna emo taungaingso owe ewe-pape, ge benaung ewe-pape, amimene aingso nunato awiya waribe etama aune zo ageware ayao awiyagosinasani narineya. Anasani ena menemutari saya, enamene awang sarineya ara.10Arata porofete etobe yayamou-mesayaoemo bauno eno pugarineyato amimenemagayayato aune tawingna emo baunomene aeno yawa yawa bainakama nasaniana-bonenenasaniwauwina-piti yarineyaara.

11Arare wari be etama aune zo agewareaung yenu aune Tuwa Bayaura-una atunao tamaora oweno mene aingso nunato-una toinu seka yero iropumuwato. Irop-umuwato emo awong giro awang bainayewa ara. 12 Ayero yewa aune uritira atu

Page 377: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 11:13 374 KEREGAINA 12:10wawabaina zo eyeronuto enowosinunigi-wato, “Nito eyerowitiro bungputo.” Ayerosenu iwo dubu nunato awongto gosinewaaune awongto bereze mene pungnu uri-tira witiwato ara. 13 Awongto uritirawitiwato be dekaongka aune atu dumibaina ipena ara. Ipenu napo bainana ibuniya ena (1/10) bezero wosiro emo bauno7,000 dewa magayewa ara. Ayero yenuseka newa awiya awong awang yero TuwaBayau uritira Maung awiya bowi yewa ara.

14 Ni bouga mene be etama “Yei”ayero sena, auna etobera me kasa yetidekaongkara gege mitiya. Arata menakasa yariniya.

Angelo namba 7 mene to pisena.15 Arare angelo namba 7 mene to

pisena. To pisenu uritira atu ge bainabetewa ara. Betinasani eyero sewa, “Tuwananame aune Kristo Tuwa Bayau meneEmo Tuwara burora gerena, awongtoyeme Tuwa yaora putoung puro tawingsero sero auna Tuwa yero nowato. AyeroTuwa yero nao gege narineyato.” 16Ayerosewa buro emo tutuwa 24 Tuwa Bayaurabenaungna adumao masi simaore nunae-una atu adungno mitowa amimene bomagaero koing gairo Tuwa Bayau eno eyerosinasani nung bowi yewa, 17 “O TuwaBayau, ning putoungna maung, nao gegenosa. Ning putoung bainakama ninaamimene Tuwa yaora buro nina zayetesa,arare nae ning eno dange sinasani ningbowi nenane. 18 Emo bauno apakanaamimene ning eno tini kapaore nowa aunatini kapao nina mene kasa yetiya. Emomamagayao auna ge sasa aung yaise aunabe nugu niya ara. Mani sou dubu nina po-rofete aune ge nigao emo — emo witaotawosaoning samodedunowa—awong aenozuma pugaora be nugu niya. Ora tawinggera yero nowa awong awiya abena gerayarinesa auna be nugu niya ara.”

19 Awong ayero sewa aune uritira atuTuwa Bayaura ibu bezenu tairo naoramaguro ibu mokora mitoiya awiya daungkasa yena ara. Ayero yenu bibiya bezinenudumi ipenu wa sigoru aisi ine awiya kasayero wosina ara.

12Bauno zo aune ugama bainakama zo

auna ungwe.1Uritira atu kotumao tamaora etotoma

zo eyero kasa yena ara. Bauno zo dopena,

nung awiya wari maze mo abena yeroawiro nena, te nuna-una wese awiya inomitina, nupema ziyo nuna-una atu arasa12 amimene ziuno ziyo simaora nona aineyero mitiwa ara. 2 Nung mesa yero manipumari sero yaya tapunasani zi sinasanimitina ara.

3 Nung ayero nete dodopinenu auneuritira atu kotumao tamaora etotoma zonupema kasa yena, awiya ugama bainazo mitina. Awiya taung nuna yu kon-akona yao; gitau ato nuna 7; ora komununa awiya 10; gitau ato nuna emo tuwaraziyo simaora nona 7 teng ine yero pu-gao mitiwa ara. 4 Nung too nuna meneuritira arasa ena 1/3 denu zokewa aunetawingna augainu wosiwa. Ugama nungayero yero bauno mani pumari sero nenugiro eyero kotungno baungno nugu atumitina: “Mani pumai nukarinena ara.”5 Arare mani emodi pungna, awiya nungtawing sero sero auna emo dubu giti awiyatung aeni mene diya yaise sao ara. Araremani kasa yenupurowitiro TuwaBayaura-una adumao masi simaore auna zora atupugaiwa ara. 6 Ora bauno awiya awangyero sungno eu yanawira baungna ara.Nung wari be 1,260 ayao nai aune nungeno bayao yero nona pugatinaese TuwaBayau mene mitao masi zo taungna ara.

Sanda uritira atu musugaiwa wosina.7 Uritira atu winade bainakama kasa

yena. Maikel angelo dubu nuna auneawong ugama dero tunari sero winadeyewa, ugama aune angelo dubu nuna auneawong enaba dopewa ayero winade yewaara. 8 Arata tau oko yewa. Maikel dubununa aune mene ugamara dubu awiyapuro wosiro uriti sorewa. 9 Ayero nasaniugama baina awiya musugaiwa wosi taw-ingna yena ara. Nung awiya yi gitau otunasani nauna noiya. Nung awiya emogera pugao emo. Yazo nuna Sanda ayerosinowa. Nung tawing sero sero auna emobauno etegatinasani noiya. Nung musug-airo angelo dubu nuna dema musugaiwawosi tawingna yewa ara.

10 Arare uritira atu wawa zo eyerokasa yenu nigiwang, “Tuwa Bayau nanameauna korayao putoungne aune nupemaemo tuwa yao buro nuna awiya yeme kasadaung niya era. Ora emo tuwa nuna Kristoauna emo tuwa yaora buro dema yemekasa daung niya era. Noeno okowata,otao mani naname eno iwo nasani Tuwa

Page 378: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 12:11 375 KEREGAINA 13:10Bayaura benaungna dopero pingne warireawong gera pugatinoiya, nung awiya yememusugeya wosiya ara. 11 Lama mene yununa ge nigao otao mani naname enoyangduna, nupema awong ge awiya inirotaka sero keregatinauwa, aeno awong iwonunae awiya puro wosiwa. Awong naonunae oko sorewa. Nao yangdoro maga-yari eo yewa. 12 Arare uriti aune niye uri-tira atu nowa amimene dema yawa yawayaese. Arata wito tawingne, oiye, nitonono yarineito? Yeme ewiya Sanda meneninae-una wowosiniya. Wosiro be nunaaung niya awiya gosinasani tini kapaopupuniya ara.”

Ugama mene bauno iwo yena.13 Arare ugama nung musugaiwa wosi

tawingna yero giginu kasa yenu gironung bauno mani emodi pungna awiyaiwo yero tunenu suna. 14 Ayenu baunoeno ni bouga baina auna wati pugaiwapuro yi awang yero yuno baungno mi-tao masi nuna eu yanawira atu mitinaauna baungno pungyena ara. Atu monopupunaya mitai dawang etama aune zoageware aung yariniya ara. 15 Baunoawang yero baungnu yi nuna ago bautaraatu butunasani ou tuwagainu be nuna-unaatu wosiro ou baina mene wosaine yenaara. Awiya bauno ou baina amimene daisesero ayero yena ara. 16Arata tawing menebauno awiya sorinasani be nuna gausenuou ugama mene tuwagaina awiya aunabaungno aung yena ara. 17 Ayenu ugamanung bauno eno tini kapao baina tauna.Ayero yero baunona awiso dubu awiyadari sero baungna ara. Tuwa Bayaurawini ge dipunasani Yesu kere daung gati-nowa awong awiya dari sero baungna ara.18Ayero nasani wosi bage yero dopena ara.

13Wito tura atuwo gorobo yao baina zo kasa

yena.1Arare na a gosinewang aune wito tura

atu wo gorobo yao baina zo mene kasayena. Nung komu nuna 10, ora gitau nunaawiya 7. Aune komu nuna awiya emotuwara ziyo simaora nona 10 amimenemitiwa ara. Arata gitau nuna awiya yazomemeko-mameko gayao mitiwa ara. 2Wogorobo yao baina gigiwang awiya benaung

nuna eu pusi yazo lepat auna ine ara. Te-wawong nuna awiya eu wo yazo bea aunaine ara. Ora be nuna awiyawo layonna ine.Arare ugama nung putoung nuna auneemo tuwara adumao nuna aune diya yaoburo nuna bainakama awiya wo baina enopugaina ara. 3 Arata wo gorobo yao bainaauna gitau zo dao magayao ine gigiwang.Arare amimene bozo nuna soyenu iwaingyena. Ayero yenu aune tawing sero seroauna emo bauno awong wo awiya girowawong di gauno aratapu nasani nuna-una ame nasani nauwa. 4 Ugama nunggorobo bainane putoungne pugaina, arareemo bauno mene ugama bowi yewa ara.Ayero nasani wo gorobo yao baina awiyadema bowi nasani eyero sewa, “Wo goroboyao baina awiya nung aine zo mene okoniya. Arare awe mene nung eno iwo yaoteng niye? Aung ara.” 5 Tuwa Bayaumene wo awiya ao-diyai wo amimene gememeko-mameko sinasani Tuwa Bayaurayazo dena-betena nasani diya buro nunanai ino 42 aung yaise sao ara. 6 Arare woamimene Tuwa Bayau nung nutope aritayazo bowire nuna arita uritira mitao masiyero nowa awong auna yazo awiya purodena-betena nasani nauna ara. 7 Ayeroyero Tuwa Bayaura emo dubu iwo yerodero disero ayaise Tuwa Bayau mene nig-ina. Arare tawing sero sero emo baunotaung nunae owe ewe-pape arita ge be-naung ewe-pape auna emo tuwa yaise seroauna putoung pugaina. 8 Arare tawingnaemo bauno apakana amimene nung bowiyarineya. Emo bauno yazo nunae Lamadewa magayena auna bukura oko gayaomitao, awong amimene wo eno ayeroyarineya ara. Buku awiya emo bauno naome pumaese sao auna yazo awiya tawingoko tamaore atu gayao ara. 9 Dawongnemene ge ewiya nigiro baingtaese:

10 Zo nung bunaora gerao yero noiyaamimene

bunao gare towariniya.Zo nung dubo kapaora gerao yero noiyaamimene dubo kapaya magayariniya.

Ge amimene Tuwara dubu awong beauna atu tauyaore putoungne iniro takasaore naese siniya.

Tawing mokora atu wo baina zo kasayena.

* 13:11: Wo baina awiya porofete ge iwao. Keregao 16:13 awiya zazagairo gi. Nupema Keregao 19:20 arita 20:10awiya dema gi.

Page 379: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 13:11 376 KEREGAINA 14:1011 Be aune wo baina* zo tawing mokora

atu kasa yenu gigiwang. Nung lama ine,komu etobe ara. Ge nuna awiya ugamagitau kasa yena auna ge ine ara. 12 Ararewo amimene wo gorobo yao baina gitaukasa yena auna benaungna atu mitasanidiya buro nuna gege yena. Ayero nasanisenu tawingna emo mene wo baina gitaubozore nawe magayero iwaing yero irop-una aeno boma gaero nung bowi yewa.13Wo baina tawing mokora atu kasa yenaamimene tani putoungne ena yena. Ayeronasani senu tawingna emo gosinewa uri-tira atu iyaowosina ara. 14Tani putoungneayero yaise Tuwa Bayau mene nigina,arare wo amimene wo gorobo yao bainagitau kasa yena auna benaungna atu taniputoungne nasani tawingna emo baunoapakana etegaina ara. Ayero nasani senuwo gorobo yao baina awiya iwi mene dewabeba magayero iropuro noiya auna ititi zokewewa ara. 15 Ititi awiya puro pugaiwadopenu Tuwa Bayau mene niginu wo agokasayena amimene oweno pisenu ititi ke-waora toinu seka yero iropuro ge sena ara.Ge sinasani senu emo bauno nung enoboma oko gayao yewa awong awiya de-dunaunu mamagayero nasani nauwa ara.16 Ayero nasani emo witaota wosao, wau-reta bogamasa, aune emo tuwata soumani,awong apakana awiya senu wawong menunae-unata megoto nunae-una taroroowere zo pugaiwa ara. 17 Taroro owereawiya wo gorobo yao baina auna yazotanamba nuna ara. Arare emo taroro awiyaoko puro nao yewa amimene nona wina-piti yao teng oko yewa ara. 18 Emo zokotumao mitai giro wora namba tamaise.Namba awiya emora yazo ine ara. Nambaawiya 666.

14Lama dubu nuna aune dema Zaiyon diri

atu dopewa.1 Arare na diti yero Lama Zaiyon diri

atu dopero mitinu gigiwang. Emo bauno144,000 mene nung aune dema doperomitiwa gigiwang. Megoto nunae-unaLamana yazo aune Maung nuna-una yazoawiya gayao mitina ara. 2 Arare uri-tira atu ge zo nigiwang, awiya ou sasamene wowosinasani bewing sinoiya ayaoine, arita bibiya mene zorogatinoiya ayao

ine. Nupema gera bewing awiya emosaoyao-oko mene gitara yere gamari serodedunowa ge sinoiya bewing ayao inenigiwang ara. 3 Awong adumao masisimaore aune nona seka naore 4 aune buroemo tutuwa auna benaungna atu doperoyere seka zo gamuwa. Yere awiya emobauno ena mene gauno nigao ine tengoko ara. Emo bauno 144,000 awiya TuwaBayau mene tawingna emo bauno enana-una atu zuma gaena awong amimenegege yere awiya nigaine yao teng ara.4 Awong amimene baunone oko tayaonasani nauwa. Awong amimene Lamanayero babariniye, awiya teng ago nowa.Awong awiya Tuwa Bayau mene tawingnaemo bauno enana-una atu zuma gaeroawong Tuwa Bayau arita Lamana dubuyaese gitau awong amaze zayero puna ara.5Be nunae-una atu ge iwao oko kasa yena.Awong emo bauno pewayao ara.

Angelo etama mene ge sero wawa sewa.6 Arare na diti ika yero angelo zo ika

ikamo atu yuno bautunenu gigiwang ara.Nung bowi iwaing zo mitao gege mitaoawiya tawing sero sero emo bauno, taungnunae owe ewe-pape, ge nunae benaungewe-pape, awong aeno sari sero puro nenaara. 7 Nung amimene wawa sero eyerosena, “Niye Tuwa Bayau awang yero yazonuna de ika gaipu. Noeno okowata, abenayaora be nuna kasa niya ara. Uritire taw-ingne witore oure yena, nung awiya bowiyepu!”

8Ayero sero baungnu nuna-una bautaraatu angelo zo mene buro wawa zoeyero sena, “Babilon* napo baina awiyabezero aung yetiya. Bezero aung yorenibamu yetiya. Napo auna mamonoawong tawing sero sero auna emo baunoapakana awiya pasenana yupunasaninauwa. Arare awong arita mani ge nunaenigiwa amimene Tuwa Bayaura abenatamarineya, awiya emo imaomungminirodau yero nowa ayero yarineya.”

9Ayero sero baungnu nuna-una bautaraatu angelo otao nuna zo mene buro wawasero eyero sena, “Zo nung wo gorobo yaoaune ititi nuna aune bowi yariniya, aritanupema megoto nuna-unata wawongnuna-una atu taroro owere pumariniya,10 nung amimene Tuwa Bayaura abenaawiya taunoou imaomung ineminariniya.

* 14:8: Babilon. Ge nigao ena mene gosinowa Roma napo yero noiya. Ge Petoro mene gaena, ayao ine. (1 Petoro5:13). Arata ena mene gosinowa Kristora iwo dubu yero noiya.

Page 380: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 14:11 377 KEREGAINA 15:4Imao mung awiya ou mere dema okotibiri-tabara yao, arare imaona putoungawiya tutupo mitiya. Tuwa Bayau menetini kapao pupunasani abena nuna awiyaimao mung ine emo auna mokora yasagaiminariniya. Miniro aune angelo dubudang auna-una ta Lamana benaungnaatu iyao tawing awero beriberi yao auneauna mokora atu baungno yaya-biyayatapunasani mitariniya. 11Arare iyao meneemo ayao ine awiya yaya pugatinai aunaboingsa awiya witao gege wiwitinasanimitariniya ara. Arare emo bauno wogorobo yao arita wora ititi awiya bowiyarineya awong aune emo bauno enaworataroro owere puro narineya, awong awiyayaya mene oko yangduwariniya. Be gitipingne warire awiya yaya mokora oregaoaung mitao gege mitarineya ara.”

12 Arare ge amimene susuwa eyerogipiniya: “Tuwa Bayaura dubu ge nunadipunasani Yesu iniro taka sinowa awongamimene iyang yao aung tauyero naese.”13Nupema na uritira atu ge zo eyero wos-inu nigiwang, “Ning ge ewiya gae: Beyeme eune zayero Tuwa iniro taka seronetemagayarineya, awong amimene yawayawa yarineya.” Oweno mene deka ayerosiniya, “Yore. Awiya me nibamu ara.Awong yaya buro nunae yangdoro oregati-nasani iwaing narineya. Noeno okowata,nao nunae-una me iyariniya awiya purobabarineya ara.”

Tawingna atu emo asugairo pumarineyaauna etotoma kasa yena.

14 Ayenu na diti ika yero berezeneyangyao kasa yenu gigiwang. Berezeauna tame atu mitina, nung benaungnuna emora ine. Ziyo nuna-una atu emotuwara ziyo simaora nona zo gol mene yaopuro mitina ara. Ora wawong nuna menezo iwi gegeruyao zo di wiso yao awiyapuro mitina ara. 15 Arare ibu mokora atuangelo zo mene kasa yero bereze tame atumitina aeno wawa sero eyero sena, “Ningiwi nina mene burora me kapero purogurutu ye! Tawingna buro auna me iromitiya, arare kapero pumaora be kasaniyaara.” 16 Ayero senu bereze tame mitinaamimene iwi nuna augainu tawingna meapakana kapero aung yena ara.

17Ayero yenu aune angelo zo mene uri-tira ibu mokora atu kasa yena. Nung dekaayero iwi gegeruyao di yao zo puro nena.

18 Arare nung butunenu angelo otaonuna zo mene aita mitina atu buna ara.Nung iyaora diya mene otao nuna iwi diyao puro nena aeno wawa sero eyero sena,“Ning iwi nina di yao puro nesa amimenetawingna wain me kapero aung ye! Menuna sau iro aung yero mitiya.” 19 Ayerosenu angelo otao nuna mene iwi augainuwainme kapenu puro gurutu yero augainutenk baina auna toina. Tenk baina awiyaTuwa Bayaura tini kapao auna etotomaara. 20 Ayero yenu napo bautara atu wainme awiya patiwa pusupuro ou yero tenkmokora atu yu ine yero toto zora atuwowosinena. Wowosinete kuru baina yerowo osira te wawong nukero soma topetiro320 kilomita ayero baungna arauwa.

15Angelo 7 awong putoung emo daigairo

gerayao awiya puro dopewa.1 Arare na uritira atu kotumao tamaora

etotoma baina zo giro wawong digamuwang. Awiya angelo 7 awongputoung emo daigairo gerayao 7 awiyapuro dopewa ara. Nona awiya TuwaBayaura abena gitau kasa yena auna agewanuna ara. Nona awiya kasa yero aung yaiaune Tuwa Bayaura tini kapao aung yaisesao ara.

2 Arare na wito nazi zo gigiwang, awiyaglas mene yao ayao ine iyaore dema tibiri-tabara yao ine mitinu gigiwang. Arareemo winadera eo yero wo gorobo yaobaina arita ititi nuna yazonuna-una taroroowere awiya awang sero puro wosiwaamimene wito nazi glas ine auna tamedopero gita dero yere gamao Tuwa Bayaumene awong eno pugaina awiya puro mi-tiwa gigiwang ara. 3Awong Tuwa Bayauraburo-mani Mose auna yere arita Lamanayere eyero sinasani gapunewa,O Tuwa Bayau, ning putoungna Maung,ning buro witao yero nosa giro nonane

iwaing yero noiya.O emo bauno apakana auna emo tuwa,ning ge iwao aung tani me gege yero nosa.

4 O Tuwa, emo bauno apakana ningsamo daese sao ara.

Nupema emo bauno apakana yazo nina deika

gaese sao ara.Ning dekaongka amimene dang ara.Emo bauno dubu giti amimene nina-una

buroning bowi yarineya;

Page 381: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 15:5 378 KEREGAINA 16:14noeno okowata, ning abena pugao buro

me yetesasusuwa kasa daung gatiniya.

5 Arare na diti yero gosinewang uri-tira atu Tuwa Bayaura seli ibu auna masidang nibamu auna towao be gausenaara. 6 Gausenu angelo 7 awong putoungemo daigairo gerayao 7 awiya puro newaamimene masi dang nibamu auna mokoraatu kasa yewa ara. Awong taung woriiwaing neyangyao puro newa ara. Orataipura geing diyao nunae gol mene yaoawiya zawong nunae-una atu mitina ara.7Arare nona seka naore 4 dopewa auna zomene awang 7 gol mene yao awiya angelo7 aeno pugainu pumuwa ara. Awang 7auna mokora atu Tuwa Bayau nao gegenoiya auna tini kapao awiya beburo kiz-iba gairo mitina ara. 8 Arare ibura masidang nibamu auna atu Tuwa Bayaura wae-gao aune Tuwa Bayaura putoung aunaboingsa kasa yero bebuna ara. Arare zomene masi dang nibamu auna towao ineteng oko yena. Angelo 7 awong putoungemo daigairo gerayao 7 awiya yasagayakasa yero aung yai aune towao ine tengyariniya.

16Angelo 7 awong Tuwa Bayaura tini kapao

awiya awang nunae-una atu yasagaiwa wositawingna yena.

1 Arare na ibura masi dang nibamuauna mokora atu wawa baina zo wosinunigiwang. Awiya angelo 7 eyero tugatayena, “Niye baungno Tuwa Bayaura tinikapao awang 7 auna atu yasagaya wosirobaungno tawingna yae.”

2 Ayero senu angelo namba wan menebaungno awang nuna-una atu nonayasagainu tawingna wosina ara. Wosinuemo wo gorobo yao bainana taroro owerepuro nasani ititi nuna bowi nasani nauwanunae-una atu taungna bozo tauyao ewe-pape witao kasa yena ara.

3 Ayero yenu angelo namba 2 meneawang nuna-una atu nona yasagainuwitora wosina. Wosinu wito mene yuyeroemomagayaora yu ine yero aung yena ara.Ayero yenu witora wo apakana magayeroaung yewa ara.

4 Ayero yenu angelo namba 3 meneawang nuna-una atu nona yasagainu wosiou ipure gomine auna yenu yu gege yero

aung yena ara. 5 Ayero yenu angelo ouradiya sao amimene eyero senu nigiwang,“O Tuwa dang, ning dekaongka nauwasanosa. Abena awong eno pugatinasani geiwao aung tanime gege yero nosa. 6Noenookowata, awong emo dubu nina ta poro-fete dubu nina auna yu gera yewa, ararenine abena yu pugesa minineya ara. Arareawiya teng awong eno nesa ara.” 7 Auneaita nuka nune ge zo eyero senu nigiwang,“O Tuwa Bayau, putoungna maung. Awiyame ara. Yao abena yao nina ge iwao aung,me gege ara.”

8 Ayenu angelo namba 4 mene awangnuna-una atu nona yasagainu warira atuwosina. Warira atu wosinu Tuwa Bayaumene niginu wari kokoni nibamu yeroemo bauno awena ara. 9 Ayero yenuemo bauno warira kokoni mene yanakaawenu awong Tuwa Bayau be nuna-unayaya meko nibamu awiya kasa yena aunayazo bowire nuna dena-betena yewa ara.Ayero nasani dubo nunae oko darawa yeroTuwa Bayau bowi yewa.

10 Ayero newa angelo namba 5 meneawang nuna-una atu nona yasagainu wosiwo gorobo yao baina auna emo tuwaramasira yena ara. Wosinu emo bauno dubununa mume mene apakana worero dunaara. Ayero yenu emo awong yaya-biyayatapunasani ewawa di mene gamuwa ara.11 Ayero nasani yaya-biyaya nunae aunebozo ewe-pape noyao nunae aune aenosero Tuwa Bayau uritira maung auna yazodena-betena yewa ara. Arata awong naonunae meko auna dubo oko darawa yewa.

12 Ayenu angelo namba 6 mene awangnuna-una atu nona yasagainu wosi ouYufretis baina auna yena ara. Nona awiyaoura wosinu ou itiro aung yena ara. Awiyanagibo kasayai wari witaora atu emotuwa kasayaese aeno ayero kasa yenaara. 13 Ayenu na gosinewang ugamarabe mokora atu ta wo gorobo yaora bemokora atu ta porofete ge iwaora* bemokora atu iwae meko nibamu etamagereku ine amimene kasa yewa ara.14 Awiya awong iwae me. Awong taniputoungne benaung giti yaora putoungmitiya. Awong amimene ge diro tawingsero sero auna emo tuwa dubo gayayaTuwa Bayau putoungna maung auna bebainana atu iwo puro puro yero kasayerowinade-wanade yarineya.

* 16:13: Porofete ge iwao. Soremao Ge zo Keregao 13:11 auna atu mitiya awiya gi.

Page 382: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 16:15 379 KEREGAINA 17:1315 “Ewiya gipu! Na ugaing yao emo

mene mena kasa yaine yarinena. Zo nungtaung wori aung nete meng gao tamaoeno, dubo sekare nasani taung wori nunadiya yero baingtaise. Ayero yai aune ganayawa yawa yariniya.”

16 Arare iwae awong garawi zo yazonuna Yuda gera Amagedon asinowa aunaatu emo tuwa babuze awiya pu dekaongnagaiwa.

17 Aune angelo namba 7 mene awangnuna-una atu nona yasagainu sawara atuwosina. Ayero yenu ibura adumao masisimaore mitina auna atu ge zo eyerowosina, “Aung-kamore yetiya!” 18 Ayerosinenu paparire bewing durukare bibiyarekasa yenu aune dumi bainakama ipena.Gitau dumi ayao ine zo mene emo baunokasa yero nasani nauwa auna-una atu okoipao ara. 19 Ayenu napo baina awiyagausenu etama yena ara. Nupema tawingsero auna napo babuze apakana diseroaung yena ara. Babilon napo baina aunamamono awiya Tuwa Bayau mene okonuwegao kotupu nasani tini kapao nuna-una imaomungpugainuminiro aungyewaara. 20 Ayero yenu gutu apakana aungyewa, nupema diri apakana tara yewa ara.21 Ayewa uritira atu aisi wa ine, mouyaonuna beki rais ine 50 kilo, amimene wamene wosaine yero emo bauno dena ara.Ayero yenu awong aisi wa meko nibamuauna atu yaya baina tapunasani TuwaBayau eno ge memeko sewa ara.

17Pasena yao bauno baina amimene yaya

meko pungna.1 Arare angelo 7 awang 7 puro newa

auna zomene nana-una buro na eno eyerosena, “Pasena bauno baina ou daigairoauna tame adungno mitoiya, nung abenanuna kasa yariniya, arare bung, gipanagase. 2 Tawing sero sero auna emotuwa mene nung aune dema pasena yeronowa. Nupema tawing sero sero aunaemo awong nuna-una atu pasena nuna-una ou wain miniro dau yero nowa.”3 Ayero senu Oweno mene dubo nanatopetinu angelo mene na yuno puro taw-ing emo aung auna baungna ara. Ayenuatu na bauno zo gigiwang, nung gorobowo zo yuyao auna tame atu adungnomitina. Wora taungna atu yazo mekobenaung giti awiya gayao mitina. Woauna gitau 7 aune komu nuna awiya

10. 4 Ora bauno awiya nung taung worizuma baina, yuyaore yurezazinane, awiyawosogairo mitina ara. Arata simao be-naung giti noyaore golre daba iwawaingnewaubebe zuma bainane mene yao awiyaduduwegairo mitina ara. Nung wawongnuna mene awang zo gol mene yaoawiya puro mitina, awiya pasena nuna-una nona meko kaungwayao amimene bebumao. 5 Megoto nuna-una atu yazozo susuwa nuna pungyao awiya eyerogayaomitina, “Babilon napo baina, pasenabauno apakana auna ai. Nupema tawingsero sero auna pasena memeko-mamekoauna ai.” 6 Bauno amimene Tuwara emoYesura bowi sao emo yero newa dewa ma-magayewa auna yu mininawe dau nibamuyero mitinu gigiwang ara.

Giro na yangka sero wawong digamuwang ara. 7 Ayero yewang angelomene na eno eyero atata yena, “Nonoyero wawong di gapunesi? Na baunonasusuwa ta wo gitau ato nuna 7 o komu10 amimene bauno dipuniya auna susuwasana nigarinesa. 8Gorobo wo baina gigesaawiya gitau nasani nauna, arata yemeoko niya, ago awiya kowara atu yeseseyero witiro buro gera yao tau-tatawareyao tamariniya. Arare wo gitau nasaninauna, yeme awiya oko niya, nete agoyesese yariniya, nung awiya tawingnaemo mene giro wawong di gauno nungaratamarineya. Tawing zayero kasa yenabe aune yazo nunae nao bukura atu okogayao emo dubu amimene ayero yarineyaara.

9 Emo kotumao bainane mene gegesusuwa ewiya nigao ine teng ara: Woragitau ato 7 awiya diri 7 ara. Bauno meneauna tame adungnomitiya ara. 10Nupemagitau ato 7 awiya emo tuwa 7 ara. Aunamokora atu 5 yemaoko kasa yero naweaung yewa, arata zo awiya yeme euneniya, ora zo awiya ago nete kasa yariniya.Kasa yero be apungkaka gege naise saoara. 11 Wo gitau nasani nauna, yeme okoniya, amimene emo tuwa 7 auna-una atususuuno namba 8 yariniya ara. Ayero yerogera yao tamariniya ara.

12Wora komu 10 gigesa awiya emo tuwa10 ara. Arata awong diya buro nunae beyeme eune oko zayao. Awong nete emotuwara putoung puro diya buro nunae za-yero gorobo wo aune dema be apungkakagege narineya. 13 Awong kotumao nunaedekaongka, arare awong diya buro yaora

Page 383: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 17:14 380 KEREGAINA 18:13putoung nunae awiya wo gorobo yaoeno diriyegarineya ara. 14 Ayero nasaniaune Lama eno iwo yero winade-wanadeyarineya ara. Ayero yaya Lama menetauyero awong puro wosiro dariniya ara.Nung amimene emo babuzera Emo Baina,arata nupema emo tuwara Emo Tuwa. Oradubu nuna nune yausero punu nung inirotau-tataware yero nowa, awong amimenenung aune dema nasani iwo puro wosirodarineya.”

15 Ayero sero aune eyero susuuno naeno sena, “Pasena bauno nung ou daigairoauna tame atu adungno miti gigesa, ouawiya emo dubu giti tawing giti taungbenaung ewe-pape ge benaung ewe-papenoyao ara. 16 Ora komu 10 gigesa, awongaune wo gorobo yao awong amimenepasena bauno awiya iwo nasani gera yeromo nuna apakana sorero puro goi nunaminiro aung yero iyaora igiyarineya ara.17 Arata tebeba oko yarineya. Nona TuwaBayaumene kasa yaise sinoiya awiya nungdubo nunae-una atu sai, teng awong genuna dimaine yero yarineya. Awong dubodekaongka yero emo tuwara putoungnunae awiya wo gorobo yao eno pugairosou buro nuna nasani naya Tuwa Bayaurage awiya me yariniya ara.

18 Arata ning bauno gigesa, awiya napobaina ara. Nung amimene tawing seroauna emo tuwa diya yero noiya.”

18Babilon napo disariniya auna ge.

1 Arare nona awiya kasa yenu gigiwangaune angelo zo uritira atu wosinu gigi-wang. Nung putoung bainane, nupemawaegao nuna mene tawing waegairo aungyena. 2 Nung wawa sinasani eyero sena,“Babilon napo baina awiya disero aung-kamore yetiya. Yeme napo awiya iwaeramitao masi niya. Iwae memeko-mamekomene waro motu nuna auna puingnowa.Ni mamani memeko-mameko mene aunaatu paung yero nowa ara. 3 Tawing serosero auna emo mene pasena nuna-unaou wain gorobo yaore mininasani nauwa,nupema tawing sero sero auna emo tuwaawong buro nung aune dema nasani emomene bauno daigaine yero nasani nauwaara. Tawing sero sero auna bisnis emoburo zamena simena nuna-una atu de-setiti nasani buro yero wau moni witaotapunauwa.”

4 Ayenu na uritira atu wawa zo eyerowosinu nigiwang, “O emo bauno dubunana, niye napo awiya yangdoro zanepu!Atu nete pasena nuna meko soremaneya,nupema ninae-una atu abena nuna-unayaya-biyaya mene ninae-una semaniya.5 Napo auna pasena mene gorugoruyero uritira atu kasa niya, arare TuwaBayau mene pasena nuna awiya okoyangduwariniya. 6 Arare bauno amimeneniye eno yena deka ayero abena yepu.Ayero nasani abena puro witiro yepu.Nune imao mung niye eno pugainuminiwa, auna abena pugari sero imaomung tau-tataware yao pugaipu minae.7Nung taung puro wiwitinasani aratamaonuna ago nasani nauna, arare auna tengyaya-biyayare dubo minaore pugaipupumae. Nung dubo nuna mene eyerosinoiya, ‘Na bauno tuwa baina yero nona.Na bauno gamota bogamasa okowa. Dubominao mene nana-una atu kasa yao ineteng oko.’ 8 Ayero sinoiya, arare wari bedekaongka auna atu nuna-una atu nonameko—yayamagayao aune dubominao tadora botiyo — amimene kasa yariniya ara.Arita nupema iyao mene nung awai aungyariniya. Noeno okowata, Tuwa Bayaunung putoungna maung mene pasenanuna-una abena pugatiniya.”

9 Tawing sero sero auna emo tutuwanung aune dema pasena nasani ana-bonene yero nauwa awong amimeneiyaora boingsa nuna witai giro zire-buware yarineya ara. 10Ayero nasani yayanuna tapuniya awiya giro awang yero akeatu dodopinasani eyero sarineya, “Oiye,Oiye, napo baina Babilon. Napo tauyao.Abena nina mena kasa yariniya ara.”

11Ora tawing sero sero auna bisnis emoawong “Awe mene nona naname zumagayariniye?” ayero sero deka ayero zisinasani dubo mininasani mitarineya ara.12 Wau eyao ine wina-piti yewa: Gol,silva, waubebe zuma bainane, mo simaobainane neyangyao yure zazinane ine, mosilika, mo yuyao, i benaung giti noyaosere iwawaingne, nona elefant di meneyao, nona i zuma bainaneta barasita aenitadaba owe-kakawere mene yao. 13 Nonaayao aune i posa tata, nonaminao sereyao,nona iyao boingsa sere iwaing yaore, ousereyao aune ou wainne, uweri, plawaiwawaing, wuit, wo bulimakao, wo sipsip,wo osi kares nuna aune, aune soumainataung ititire.

Page 384: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 18:14 381 KEREGAINA 19:814 “Nona arataungno pumari sero yero

nosa amimene ning yangdoro aung yetiya.Nupema nona minao ipu ewa-gaewa yaota simao ewezo puro nosa awiya tara yeroaung yetiya. Kaunete nupema oko tamari-nesa.”

15Arare bisnis emo nona ayao ine awiyanung aune dema wina-piti yero nasaniwau baina tamuwa, awong amimene napodisero aung nena awiya giro awang nasaniakepari yero dodopinasani zi sinasani yoapunasani eyero sarineya, 16 “Oiye, Oiye,napo baina. Ning taung wori iwaing— neyangyaore yuyaore yure zazinane— awiya wosogairo nauwasa. Ayeroyero simao benaung giti noyaore — golredaba owere waubebe zuma bainane —nona amimene taung nina sipunasaninauwasa. 17 Yeme awiya zamena simenanina apakana noyewa yero aung yetiya.”

Wangna mamono ta wangna kaptensoumaine ta buro emo witora atu wangnaburo baungno ayero nasani nowa awongdeka ayero akepari yero dopero 18 iyaoraboingsa iropunu giro zi waware yanakanasinasani eyero sewa, “Napo baina ayao inezo okomitiya.” 19Ayero sero awetu suwerozi sinasani eyero sewa, “Oiye, Oiye, napobaina. Wangna mamono mene zamenasimena nina-una atu wau monine yewaara. Arare yeme ewiya disero mena mekoyetesa.”

20 “Arare uriti aune Tuwara emobaunota aposolo ta porofete, ninae menezo disero aung niya aeno yawa yawa yepu.Noeno okowata, napo baina pasena niyeeno nauna, auna abena Tuwa Bayau meneyeti aung niya ara.”

21 Ge ayero kasa yenu aune angelotau-tataware yao zo mene daba baina zopuro witora augainu tura baungna ara.Tura baungnu eyero sena, “Babilon napobaina deka eyero yanakana musugaya wo-sai emo kaunete nupema oko tamarineya.22 Be aune emo to pisi nasani gogoingdedunowa auna bewing awiya nina-unanupema oko kasa yariniya. Nupema monitamaora buro ewe-pape awiya deka ayerobisi binono dero aung yariniya. Nupemau soyao araora bewing nupema oko kasayariniya. 23 Damanana waegao nina-unanupema oko kasa yariniya. Ora emobaunona gerogaira getuwao deka awiya zooko kasa yariniya. Noeno okowata, bisnisemo nina mene tawing sero sero aunabaungno emo babuze yero goe isika nina

mene tawing sero sero auna emo baunoetegairo puro aung yewa. 24 Porofete taTuwara emo ena ta tawing sero sero aunaemo bauno apakana dedunauwa mama-gayero nauwa auna yu awiya nina-una atumitoiya, arare ning eno ayero yariniyaara.”

19Yohanenunguritira atu yawayawabaina

kasa yenu nigina.1Ayenuna uritira atu emodubu bainana

duruka nigiwang. Awong bowi nasanieyero sewa, “Haleluya! Korayao, simaowaegaore, putoung, awiya Tuwa Bayaunaname-una atu mitiya. 2 Nune abenapugatinasani ge iwao aung tani me gegeyero noiya. Pasena bauno baina nungtawing sero auna emo pasena gipinasanigera yena aeno pasena abena pugaiya ara.Ayero nasani soumani dubu nuna-una yuawiya bauno mene gera yena auna abenayeti teng yetiya.” 3 Ayero sero aune eyerosewa, “Haleluya! Napo baina auna bo-ingsamenebe gitiwitao gegewiwitinasanimitariniya.” 4 Ayero sewa buro-emo tu-tuwa 24 aune nona seka naore 4 awongboma gaero koing gairo Tuwa Bayau adu-mao masi simaore auna atu mitoiya awiyabowi nasani eyero sewa, “Mememoko ara.Haleluya!”

5 Arare adumao masi simaore auna atuge eyero kasa yena, “Tuwa Bayaura souemo niye, niye apakana nung bowi yeroaung yepu! Witaota wosao amimene nungawang nasani ayero yepu.”

Lama mene dubu nuna maze baunoataine yenu ana-bonene bainakama nasaniyawa yawa yewa.

6 Arare emo diti bainane mene gebetinewa gaga nigiwang, awiya ou sasamene wowosi nasani bewing sinoiyaayao ine, arata nupema bibiyara bewingine yena ara. Awong ge eyero sewa,“Haleluya! Tuwa naname Tuwa Bayaunung putoungna maung amimene diyayao buro nuna daung mokera zaniya.7 Aeno name yawa yawa nasani yazonuna de ika gatinasani nung bowi yananeiwaing yae. Noeno okowata, Yesu nungTuwa Bayaura Lama amimene dubu nunamaze bauno abena yero atari sero niyaauna ana-bonenena be nugu niya. Ararebauno nuna mene nuka nutope soserokora yero mitiya. 8 Tuwa Bayau mene

Page 385: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 19:9 382 KEREGAINA 20:2taung wori neyangyao iwaing-kawaingawiya wosogairo puro naise pugaina ara.”Taung wori neyangyao awiya Tuwara emodubu auna nao iwaing-kawaing awiyaetotoma niya. 9 Arare angelo mene gezo na eno eyero sena, “Ning ge eyerogae: Lamana ana-bonenena bumaese saoawong amimene yawa yawa yaese.” Ayerosero sena, “Ge ning eno tugata nena awiyaTuwa Bayaura ge memoko ara.” 10 Ayerosenu na nung eno boma gaero nung bowiyari yewang nung awang sero eyero sena,“Ayero oko yase! Na soumani otao ninagege. Otao mani nina ena awang yao aungYesu iniro taka seronasani yeronowaaunaotao na deka dema ara. Ning Tuwa Bayaugege bowi ye.” Oweno mene porofeteuwinoi ge sinowa Oweno deka amimeneemo sorepunoi Yesura yazo keregatinowaara.

Yohanemene Yesu aune gorobo emo dubununa awiya gigina.

11 Aune na diti yero uriti gausenu woosi neyangyao zo gigiwang. Auna tameatu mitina nung awiya yazo nuna eyerosewa nigiwang: “Emo buro nuna diyayero baingtiti noiya,” arita, “Emo tani megege noiya.” Nung emore baunone gerapugairo ge me gege sinoiya. Nupemanung winade yari yero giro emo awigairoaune winade yero noiya. 12 Diti mokonuna etobe awiya iyao beriberi yero noiyaayao ine; ziyo nuna-una atu emo tuwaraziyo simaora nona witao mitiwa; yazonuna zo nuna-una atu gayao auna susuwaawiya nung nuka nutope nata gosinoiya.13 Taung wori nuna imoko-kaungkaungawiya yu suwao. Yazo nuna awiya, “TuwaBayaura ge” ara. 14 Bautunenu uritiraatu gorobo emo dubu giti awong wo osineyangyao auna tame atu adungno nungago yewa. Taung wori nunae iwaing-kawaing wosewa neyangyao beingti aung.15Bemoko nuna-una atu winade yaora iwidiyao zo kasa yena amimene emo dubugiti awiya dariniya. Ayero yero tung zoaeni mene yao awiya puro nasani awongdiya yariniya. Ayero nasani Tuwa Bayauputoungna maung auna tini kapao bainaawiya keregatinasani abena pugaora buroyariniya. Awiya emomenewainme tenkrapugairo papatinowa ou nuna wowosinoiyaayero iwo nuna patariniya. 16 Taung worinuna-una towang atu ta apapa deung-bera atu yazo nuna eyero gayao mitiya,

“Emo tutuwara Emo Tuwa, nupema emobabuzera Emo Baina.”

Yesura be mokora atu winade yaoraiwi mene wosiro iwo dubu nuna dero aungyariniya.

17 Na diti yero angelo zo warira atudopenu gigiwang. Nung atu doperoni mamani ika atu yuno buro baungnonewa awong amaze yausero eyero sena,“Tuwa Bayau mene nona minao niye enotapuniya, arare niye apakana bungpu au-gae! 18 Ayero nasani emo tuwa babuzerataung aingso goire gorobo emora diyaauna taung aingso goire ta emo kikiyong-nena taung aingso goire aune wo osireiwo dubu nunae aune auna taung aingsogoire aune emo apakana — emo tuwa tasoumani, witaota wosao — auna taungaingso goire awiya miniro aung-kamoreyae.”

19 Arare na wo gorobo yao ta tawingsero sero auna emo tuwa gorobo emodubununae aune amimene apakana augaiwagigiwang. Awong emo wo osi neyangyaoauna tame atu adungno mitina nung aunegorobo emo dubu nuna awong aune iwoyari sero kasa yewa. 20 Iwo yari serokasa yewa arata wo gorobo yao aune po-rofete ge iwao awongto awiya saniro purobunewa. Porofete ge iwao nung gitautani putoungne benaung giti noyao wogorobo yao auna benaungna atu nasaniemo wo gorobo yao auna yazo diungnopuro nasani nauwa, o nupema ititi nunaeno boma gaero bowi yero nasani nauwa,emo dubu awiya etegati nasani nauna.Aeno wo gorobo yao aune porofete geiwao awongto oko magayao seka ayerosaniro puro au iyao awinasani mitoiyaauna gaiwa wosiwato ara. 21 Ena awiyaemo wo osi neyangyaora tame atu mitinaauna be mokora atu iwi mene wosiro deroaung-kamore yena ara. Ayero yenu ni ma-mani mene kasa yero taung aingso goirenunae miniwa oti beba yena ara.

20Nete Sanda bunaya dawang 1,000 mi-

tariniya.1Uritira atu angelo zo wosinu gigiwang.

Nung kotera ki aune seni baina zo demapuro nena. 2 Nung ugama awiya yazonuna “Yi matu” nung “Emo gera pugaoemo” nupema “Sanda,” nung awiya saniropuro seni mene bunero dawang 1,000

Page 386: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 20:3 383 KEREGAINA 21:3bunaora atu mitaise sero 3 musugainukowara wosina ara. Wosinu kote be awiyaki yenu gaunu aune sao mung yasagainugauna ara. Awiya Sanda mene tawing seroserora emo bauno awiya etegao ine tengoko yero mitai dawang 1,000 aung yaisesero ayero yena ara. Aung yai besaya kasayero be apungkaka gege nariniya.

Emo bauno gitau iroparineya auna ge.4 Na adumao masi simaore ena mitiwa

gigiwang. Emo auna tame atu adungnomitiwa gigiwang awong awiya ge kora yaoemo ara. Nupema emo bauno ena Yesurabowi sinasani Tuwa Bayaura ge awangyao aung puro nauwa aeno dubo nunaekapewa auna ititi dema gigiwang. Awonggitau wo gorobo yao arita wo auna ititiawiya oko bowi nauwa. Nupema wo aunataroro owere nunae-una megotorata wa-wongna atu oko dero puro nasani nauwa.Emo bauno amimene biritira atu irop-umuwa gigiwang. Awong iropuro Kristoaune dema emo tuwa buro nasani naweduwa dawang 1,000 aung yena. 5Aratama-magayao ena mene zo awong oko iropaodawang 1,000 aung yai gari diya mitiwa.Iropumuwa gigiwang awiya iropao nambawan ara. 6 Iropao namba wan aunairoparineya awong amimene yawa yawanasani dubo pewayao narineya. Emo dubuayao awiya magayao namba tu mene purowosao ine teng oko. Awong Tuwa Bayauta Kristo auna pirisa dubu nunato yeronarineya ara. Ayero yero nung aune demaemo tuwa buro nasani naya dawang 1,000aung yariniya ara.

Sanda bunao kotera atu kasa yero auneaung yariniya.

7 Dawang 1,000 aung yai aune Sandabunaokotera atu besayanupemakasa yerobumariniya. 8 Kasa yero emo dubu seroawong tawing agewarata agewara ikataenaka auna dubo sisigairo Gogo dubu aritaMagogo dubu auna emo yo-dubo nunaeuwai awong iwo dubu puro bumarineya.Awong namba nunae awiya yowangsa ine,zazagaine yao teng oko. 9Kasa yero tawinggarawi baina auna baungno witiro emopewa yetugao mene napo pugairo mitiwaawiya zimuwa ara. Napo awiya TuwaBayau mene giro aratapunoiya. Ayeronewa aune uritira atu iyao wosiro San-dara dubu awenu mamagayero aung yewaara. 10 Aune Sanda nung dubo nunae

sisigati nasani nauna nung awiya iyao aw-inasani mitao gege auna augaiwa wosinaara. Wo gorobo yao aune porofete geiwao awongto masi dekaongka auna atumitiwato ara. Arare awong etama pingnewarire yaya kokoni yao tau-tataware yaotapu nasani mitao gege mitarineya ara.

Ago koto baina kasa yariniya.11 Adumao masi neyangyao baina

zo gigiwang. Adumao masi aunaatu emo zo adungno mitina, nunabenaungna atu uritire tawingne awangyero bamuwato mitao masi nunatoaung yena. 12 Ayero yewato aune emobauno mamagayao witaore wosaoreamimene nuna benaungna atu adumaomasi simaore auna susuwara atu dopewagigiwang. Dodopinewa aune buku enaapena ara. Apero bautunete zo apenaamimene zo nao mera buku. Ararenung mamagayaora nao auna ge bukuragayao mitina awiya gosinasani ge nunaesenu aung yena ara. 13 Arare be aunaatu wito mene mamagayao nuna-unamokora atu mitauwa awiya yangdunukasa yewa ara. Nupema biriti dekaayero emo mamagayao awiya yangdunukapetegaiwa ara. Kowa nung deka ayeroemo mamagayao yangdunu kapetegaiwaara. Ayero yewa adumaomasira atumitinaamimene mamagayaora nao auna susuwaawiya gosinasani abena nunae-una gekora yenu aung yena ara. 14 Ayero auneMagayaoto Kowa awongto awiya puroau iyao awinasani mitoiya auna gainuwosiwato ara. Iyao amimene magayaonamba tu niya ara. 15 Arare emo zo demayazo nuna nao mera bukura atu kau yerogiro augaiwa iyaora wosina.

21Uriti sekaware tawing sekaware kasa

yarineyato.1 Na uriti sekaware tawing sekaware

gigiwang. Noeno okowata, uriti ma-ture tawing mature yemaoko mena aungyewato. Wito deka ayero yemaoko menaaung yena. 2 Arare napo dang YerusalemTuwa Bayaura-una uritira atu wowosi-nenu gigiwang. Napo auna simero ameroyao awiya gigiwang bauno gerao zo emoeno pugari sero sipunonane ayao ine yenaara. 3 Arare adumao masi simaore aunaatu ge baina zo eyero kasa yenu nigi-wang, “Ewiya gipu! Tuwa Bayaura mitao

Page 387: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 21:4 384 KEREGAINA 21:20napo emo baunona una atu kasa niya.Nune nunae-una towang atu mitao-masiyai awong emo bauno dubu nuna yeronarineya ara. Tuwa Bayau nung nuka nu-tope nunae-una atu nasani 4ziziung nunaedupero aung yariniya. Magayaota dubominaota zi be kerero saota yaya tamaoamimene atu zo oko kasa yariniya. Noenookowata, nao matu awiya aung yena ara.”

5 Arare adumao masi simaore auna atumitina amimene eyero sena, “Ewiya gipu!Na nona benaung giti apakana awiya seka-aiware tapunena.” Ayero sero na enoeyero sena, “Ge awiya memoko nibamu,arare gae.” 6Ayero sero na eno eyero sena,“Yetena kasa yetiya. Na zayaore aungyaore auna maung. Na nona benaung gitiapakana yero aung yewang. Arare zo nungouwe yai sai giro na naora ou kurura atudungno zuma aung pugana minariniya.7 Zo nung winadera gewera yero bau-tunete besugariniya amimene nona aunamaung yariniya ara. Ayero yai nane TuwaBayau nuna yero nana nung deka ayeromani nana yero nariniya ara. 8 Arataemo eyao ine amimene iyaora baungnomitarineya: winade yaora putoung awongaung, sero duwao emo, emo moko meko,mani dao magayao emo, kuma yao emo,doo kayang yao emo, tuwa etegao bowiyao emo, aune ge iwao ge sao emo ara.Awong apakana iyao awinasani mitoiyaauna babaese sao ara. Iyao awiyamagayaonamba tu ara.

Yerusalem napo sekawa uritira atuwosariniya.

9 Angelo 7 awong amimene gitau emodaigairo disaora nona 7 awangna purodopewa auna zo mene nana-una buroeyero sena, “Ning bung, Lamana baunogerao awiya gipana gase.” 10 Ayerosenu Oweno mene dubo nana topetinudiri baina zo auna na yuno punu witirobaungno dang napo Yerusalem awiyaTuwa Bayaura-una uritira atu wowosi-nenu na gipenu eyao ine gigiwang ara:11 Tuwa Bayaura simao waegaore menenapo awiya waegairo duwao. Waegaonuna awiya zo, daba zuma bainane menepipiri-peperi yaine nena. 12 Goma dabamene ziuno gaero baungno ika-kaka yao.Goma auna towao be 12, aune angelotowao be sero diya yero nowa awiya dekaayero 12. Towao be sero Isreli emo dubu12 aunayazonunae tere-tare gayaomitiwa

ara. 13 Wari witaora ina atu towao beetama mitiwa, wosi bage ina yaora aunaatu etama mitiwa, witi ika ina yaora dekaayero etama mitiwa, wari wosaora dekaayero etama mitiwa ara. 14 Napo gomarapoza awiya daba 12 ziwong pugaine yewa.Arare daba 12 auna deungbera Lamanaaposolo 12 auna yazo nunae 12 deka ayerogayao mitina ara.

Yerusalem napo sekawa auna ititi.15 Angelo na eno ge sena amimene

teumaora itu zo gol mene yao awiyapuro dopena amimene napo towao benuna aune goma nuna aune awiya teuna.16 Napo awiya imoko nuna aune birigaonuna aune nupema ikapari yero witaonuna auna teumao deka dekaongka gegeara. Arare angelo mene napo awiya ziunoteumaora itu nuna amimene teunu 2,400kilomita ayao yena ara. Imoko nuna en-abare enabare deka dekaongka gege ara.Auna nupema agewa nuna awiya dekaayao ara. Wesera imoko nuna mitiyadeka dekaongka ikara mitiya ayao ara.17 Goma auna dopao nuna awiya teunu70 mita ayao yena ara. Emo mene itupuro nasani teupunonane ayao ine awiyaangelo mene itu puro nasani napo teunaara. 18Napo goma awiya daba iwaingmeneyao ara. Nupema napo awiya gol meneyao. Napo awiya tangsao glas ine, gasaziwariniya. 19 Napora goma auna daba zi-wong pugaiwa auna atu dabamamanikakazuma bainane amaze tame atu pugaiwatataka serowaegati nasanimitiwa. Ziwongnamba wan awiya daba iwaing glas ineyazo nuna zaspa amimene yao. Ziwongnamba 2 awiya daba bungge ine yazo nunasapaiya mene yao. Ziwong namba 3 awiyadaba neyangyao yazo nuna agetmene yao.Ziwong namba 4 awiya daba gesayao yazonuna emeral mene yao. 20 Ziwong namba5 awiya daba neyangyaore yuyaore yazonuna sadonikis mene yao. Ziwong namba6 awiya daba yuyao yazo nuna konilianmene yao. Ziwong namba 7 awiya dabanozayao yazo nuna krisolait mene yao.Ziwong namba 8 awiya daba bungge ineyazo nuna beril mene yao. Ziwong namba9 awiya daba nozayao yazo nuna topasmene yao. Ziwong namba 10 awiya dabanozayao zo yazo nuna krisopresmene yao.Ziwong namba 11 awiya daba buruma yaozo yazo nuna haiyasin mene yao. Ziwongnamba 12 awiya daba yuyao zo yazo nuna

Page 388: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 21:21 385 KEREGAINA 22:15ametis mene yao ara. 21 Gomara towao be12 awiya waubebe zuma bainane amimeneyao ara. Towao be zo awiya waubebezo mene yao ara; towao be zo deka ayaowaubebe zo mene yao; ayao gege yerobabao. Napora nagibo awiya gol iwaingtangsao, glas ine amimene yao.

22Tuwara ibu baina awiya napo mokoraatu oko mitinu gigiwang. Noeno okowata,Tuwa Bayau putoungnamaung nung nukanutope ibu baina nunae niya. Lamamene dema ibu baina nunae ara. 23 Napoawiya inone warire mene oko waegati-noiya, arata saineba waegao oko kau yeronowa. Noeno okowata, Tuwa Bayaurasimao waegaore nunamene waegatinoiya.Nupema Lama mene izira ine yero wae-gatinoiya. 24 Tawing sero sero auna emobauno awong napo auna waegaora nar-ineya. Tawing sero sero auna emo tutuwaawong deka ayero simao nona nunae puronapo auna babarineya. 25 Napo awiyaping zo oko iyariniya. Arare gomaratowao be awiya oko gazarineya, arata beiwaya ayero mitao gege mitariniya ara.26 Emo dubu sero auna nona ipu ewa-gaewa yao zuma bainane awiya puro napoauna baungno aung yarineya ara. 27Aratanona beingtire zo puro napo auna babaoine teng oko ara. Nupema emo zo menenona mekota ge iwao zo puro nete napoauna babao ine awiya deka teng oko ara.Yazo nunae Lamana-una atu nao merabuku auna atu gayaomitiya amimene gegenapo auna mokora babarineya ara.

22Naora ou aune naora i auna ge.

1Angelo zo mene naora ou gipenu gigi-wang. Ou awiya tangtangmo sero mitiya.Awiya Tuwa Bayau aune Lamana adumaomasi simaore mitina auna susuwara atuwowosinoiya. 2 Wosiro napora nagibotowang daung singsang gairo bautuniya.Ou pao enabare enabare auna atu naorai dopero miteya. I amimene ino sero mebenaung giti iro nowa. I auna gi awiyatawing sero sero auna emo bauno menepuro iwaing yarineya. 3 Nona warure zonapo auna atu okomitariniya. TuwaBayauaune Lama auna adumao masi simaorenapo auna atumitai emobaunodubununaawong amimene sou buro nuna nasaninung bowi nasani narineya. 4 Awong be-naung nuna gosinasani narineya. Yazo

nuna awiya nunae megete atu gayao mi-tariniya. 5Napo awiya ping oko iyariniya.Nupema damanata warira waegao eno okosarineya. Noeno okowata, Tuwa Bayaunung nuka nutope waegao nunae yariniyaara. Ayero yai napo auna emo baunoawong diya buro yao gege yero bautu-nasani narineya.

Yesu mena kapetegairo bumariniya.6 Angelo mene na eno eyero sena,

“Ge awiya memoko ara. Tuwa Bayaumene Oweno nuna porofetera-unaiyengtitinoiya amimene angelo nunaiyengti mani sou nuna niye nona be imokoaung mena kasa yaise sao awiya serogipero ayetiya ara.”

7 Yesu mene eyero siniya, “Ewiya gipu!Na nimoi oko, mena kapetegairo bumari-nena. Arare zo nung buku euna ge gayaoawiya puro nariniya amimene yawa yawayariniya ara.”

8Na Yohane, na natope nona awiya giroaung yewang ara. Giro aung yero an-gelo na eno tani awiya gipena nung aenoboma gaero nung bowi yari yewang 9nungawang sero eyero sena, “Ayero oko yase!Na soumani otao nina, nupema porofeteotao mani nina-una otao, arare buku eunage diya yero baingtiro puro narineya aunaotao dema yarinena. Ning Tuwa Bayaugege bowi ye.” 10 Ayero sero na eno eyerosena, “Ning buku euna atu tani ago kasayariniya auna ge mitiya awiya oko gazeropungyase. Ge awiya me yaora be nunanugu niya ara. 11 Arare emo zo nung tanimeko yero noiya amimene tani meko yariyero giro ayero yaise. Ora dubo beingti yaomene dubo beingtire nari yero giro ayeronaise. Ora Tuwara gera noiya amimeneTuwara gera deka ayero naise. Nupemadubo pewayao noiya amimene dubo pe-wayao deka ayero naise.”

12Tuwa Yesu mene eyero siniya, “Ewiyagipu! Na nimoi oko, mena kapetegairobumarinena. Emora yao auna abena purobumarinena. Puro buro nao ninae-unateng pugarinena ara. 13 Na gitau yaoreagore; na susuware gomine; na nona za-yaore aung yaore auna maung.”

14 Taung wori nunae sainowa iwaing-kawaing noiya awong ami yawa yawayarineya. Noeno okowata, awong awiyaTuwa Bayau mene sai naora i auna meminarineya ara. Awongnapo aunamokoratoiro mitarineya. 15 Napo atura emo

Page 389: TUWAYESUKRISTORABOWIIWAINGMATIU4:21 5 MATIU5:16 nunato mena yangdoro buro nung ago yewato. 21 Atu iropuro bautunete emo etobe awongto metare deka ayao ine nupema tauna ara. …

KEREGAINA 22:16 386 KEREGAINA 22:21eyao ine mene narineya: emo memeko-mameko sino ine, emo doo kayang nowa,emo kuma yero nowa, emo mani de-dunowamagayero nowa, emo tuwa etegaobowi nasani puro yero nowa, aune emoge iwao ge puro nasani gosinowa me gegeyero noiya ara. Awong ayao amimenenapo atura atu narineya.

Yesu mene kapetegairo bumari sinoiya,arare name abena nung bumaise sanene.

16 “Na Yesu, na natope angelo nanaiyengtiwang nung amimene keregao geawiya dubu nana niye eno keregaina ara.Na Dawidira sai, nupema osisi nuna ineara. Na gobu baina waegaore.”

17 Oweno aune Yesura gerao dubuawong Yesu eno eyero sinowa, “Ningbung.” Zo mene ge ewiya nigiro dekaayero saise, “Ning bung.” Zo mene ouweyai giro etu bumaise. Ora zo nung naora

ou eno sinoiya amimene buro ou awiyazuma aung minaise.

Yohane mene wini ge sena.18 Buku euna keregao ge gayao mitiya

awiya zazagairo nigiro ayero yarineya niyeenowini ge sana nigipu. Zo nung kotumaonuna-una ge zo buku euna susumariniya,emo awiya nung Tuwa Bayau mene yaya-biyayare nona gorobore buku euna gayaomitiya awiya nuna-una atu susumariniya.19 Zo nung ge euna agewa awang serodisariniya, awiya Tuwa Bayau mene naorai aune dang napo awiya buku euna gayaomitiya deka ayao ine nuna-una atu so-rariniya.

20 Keregao ge ewiya soga yero noiyaamimene eyero siniya, “Memoko, namenabumarinena ara.”

Memoko, Tuwa Yesu, ning bung!21 Tuwa Yesura mono iwaing mene

ninae-una atu mitaise.