ความเปรียบเกี่ยวกับ...

ความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรต สมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน

ปรญญานพนธ ของ

ปราโมทย สกลรกความสข

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย

พฤษภาคม 2554


ปรญญานพนธ ของ



พฤษภาคม 2554 ลขสทธเปนของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ


บทคดยอ ของ



พฤษภาคม 2554

ปราโมทย สกลรกความสข. (2554). ความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรต สมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน. ปรญญานพนธ ศศ.ม. (ภาษาไทย). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. คณะกรรมการควบคม: อาจารย ดร.พรธาดา สวธนวนช, อาจารย ดร.ศานต ภกดค า. ปรญญานพนธนมงวเคราะหกลวธในการเสนอความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคด ยอพระเกยรตตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน อกทงศกษาแนวคดเกยวกบพระมหากษตรยจากความเปรยบทปรากฏ ตลอดจนศกษาการสบทอดขนบและพฒนาการในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรต ผลการวจยพบวากวใชกลวธเสนอความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรย 8 กลวธ ไดแก การใช

ความเปรยบแบบอปมา การใชความเปรยบแบบอปลกษณ การใชความเปรยบแบบอตพจน การใชความ

เปรยบแบบสมพจนย การใชความเปรยบแบบนามนย การใชความเปรยบแบบปฏปจฉา การใชความ

เปรยบแบบการอางถง และการใชสญลกษณ สวนแนวคดในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรย

พบวา กวหรอบคคลในสงคมมแนวคดวาพระมหากษตรยทรงมพระราชฐานะอนสงสงดงพระพทธเจา

พระโพธสตว เทพเจา ตลอดจนอยเหนอสรรพสงทงปวง ทรงมพระคณสมบตอนประเสรฐทงพระลกษณะ

พระสตปญญา พระคณธรรม และพระปรชาสามารถ นอกจากนนทรงมสงเสรมพระบารมทยงใหญ

ไดแก ทรงมพระราชทรพยอนวเศษ และความมหศจรรยททรงบนดาล การใชความเปรยบเกยวกบ

พระมหากษตรยไดมการสบทอดขนบตงแตสมยกรงศรอยธยา กรงธนบร เรอยมาจนถงสมยกรง

รตนโกสนทรตอนตน ในกลวธการอปมา อตพจน สมพจนย ปฏปจฉา และการอางถง นอกจากนยงพบ

พฒนาการในการใชความเปรยบอนแสดงถงความคดสรางสรรคของกว และความเชอความศรทธาท

เปลยนแปลงไปตามบรบทของสงคมตงแตสมยกรงศรอยธยาตอนปลายเปนตนมา

THE FIGURES OF SPEECH DEALING WITH THE KING IN THE EULOGIES FROM AYUTTHAYA PERIOD TO EARLY RATTANAKOSIN PERIOD

AN ABSTRACT BY

PRAMOTE SAKOOLRUKKWAMSOOK

Presented in Partial Fulfillment of the Requirements for the Master of Arts degree in Thai at Srinakharinwirot University

May 2011

Pramote Sakoolrukkwamsook. (2011). The Figures of Speech dealing with the King in the Eulogies from Ayutthaya Period to Early Rattanakosin Period . Master thesis, M.A. (Thai). Bangkok: Graduate School, Srinakharinwirot University. Advisor Committee: Dr.Prontada Suvattanavanich, Dr.Santi Pakdeekham. The purposes of this study were to analyze the techniques and the concept of the kings appeared in the figures of speech dealing with the king in the eulogies from Ayutthaya period to early Rattanakosin period, and to study the literary convention and the figure of speech’s development. For the techniques in the figures of speech dealing with the king in the eulogies from Ayutthaya period to early Rattanakosin period, it was found that eight types of figures of speech were used. There were Simile, Metaphor, Hyperbole, Synecdoche, Metonymy, Rhetoric question, Allusion and Symbol. For the concepts of the kings appeared in the figures of speech dealing with the king in the eulogies from Ayutthaya period to early Rattanakosin period, it was found that the concepts of the kings were nobly born in prestigious families, having meritorious virtues, sage and granter. For the literary convention and the figure of speech’s development, it was found poets transmitted the literary convention, and developed their forms of figures of speech were influenced by the society changes.

ปรญญานพนธ เรอง


ของ ปราโมทย สกลรกความสข

ไดรบอนมตจากบณฑตวทยาลยใหนบเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย

ของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

........................................................................ คณบดบณฑตวทยาลย (รองศาสตราจารย ดร.สมชาย สนตวฒนกล) วนท ....... เดอน พฤษภาคม พ.ศ. 2554 คณะกรรมการควบคมปรญญานพนธ คณะกรรมการสอบปากเปลา .................................................... ประธาน .................................................... ประธาน (อาจารย ดร.พรธาดา สวธนวนช) (ผชวยศาสตราจารย ดร.เสาวณต วงวอน) .................................................... กรรมการ .................................................... กรรมการ (อาจารย ดร.ศานต ภกดค า) (อาจารย ดร.พรธาดา สวธนวนช) .................................................... กรรมการ (อาจารย ดร.ศานต ภกดค า) ..................................................... กรรมการ (อาจารย ดร.สหะโรจน กตตมหาเจรญ)

ประกาศคณปการ การศกษาคนควางานวจยฉบบนส าเรจลลวงไดดวยด เนองจากไดรบความกรณาอยางสงจากอาจารย ดร.พรธาดา สวธนวนช ประธานควบคมปรญญานพนธ อาจารย ดร.ศานต ภกดค า กรรมการควบคมปรญญานพนธ และอาจารย ดร. สหะโรจน กตตมหาเจรญ กรรมการสอบปากเปลา ในการใหค าปรกษา ชแนะ สงเสรมและสนบสนนความคดของผวจยจนปรากฏเปนปรญญานพนธฉบบน ผวจยขอกราบขอบพระคณและระลกในอาจารยคณอนประเสรฐยง ขอกราบขอบพระคณผชวยศาสตราจารย ดร.เสาวณต วงวอน ผเปนแรงบนดาลใจของผวจยในการศกษาคนควาครงนทเมตตาผวจยและกรณารบเปนประธานกรรมการสอบปากเปลาปรญญานพนธ ผวจยขอจารกพระคณไวตลอดไป กราบขอบพระคณผชวยศาสตราจารยอษณา กาญจนทต รองศาสตราจารยอครา บญทพย และผชวยศาสตราจารยวมลศร รวมสข กรรมการพจารณาหวขอปรญญานพนธ ผวจยนอมร าลกถงพระคณมคลาย กราบขอบพระคณผชวยศาสตราจารย สนทน บญโนทก และรองศาสตราจารยวรมน เหรยญสวรรณ อาจารยผประสทธประสาทวชาทางวรรณคดและวรรณกรรมแกผวจยแตหนหลง ขอขอบพระคณอาจารยสภาภกตร ปรมาธกล ผอ านวยการโรงเรยนสาธต มศว ประสานมตร (ฝายมธยม) ผชวยศาสตราจารยขจรศร ชาตกานนท อาจารยพชรา เทนสทธ อาจารยสวมล ค านวน และอาจารยจกรนทร สรอยสงเนน ทใหการสนบสนนการท าวจยนดวยความเอออารเสมอมา ขอขอบคณคณอภชญา พลจนทร คณศรณย หนวรรณะ และคณนฐพงศ วงศหลอ ขอขอบพระคณคณมนนทรเนตร และคณสกญญา สกลรกความสข ความส าเรจครงนผวจยขอมอบเปนเครองสกการะบชามาตาปตคณ นางอมพร และ นายสชาต สกลรกความสข มารดาบดาผมพระคณตอผวจยเกนกวาจะหาสงใดมาเปรยบปาน ปราโมทย สกลรกความสข

สารบญ

บทท หนา 1 บทน า............................................................................................................................ 1 ภมหลง...................................................................................................................... 2 ความมงหมายของการวจย.......................................................................................... 3 ความส าคญของการวจย............................................................................................. 3 ขอบเขตของการวจย................................................................................................... 3 นยามศพทเฉพาะ........................................................................................................ 4 วธด าเนนการวจย........................................................................................................ 4 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ.................................................................................... 6 เอกสารและงานวจยทเกยวของกบความเปรยบและกลวธการใชความเปรยบ..................... 6 เอกสารทเกยวของกบความเปรยบและกลวธการใชความเปรยบ................................ 6 งานวจยทเกยวของกบความเปรยบและกลวธการใชความเปรยบ............................... 10 เอกสารและงานวจยทเกยวของกบพระมหากษตรย.......................................................... 12 เอกสารทเกยวของกบพระมหากษตรย..................................................................... 12 งานวจยทเกยวของกบพระมหากษตรย..................................................................... 15 เอกสารและงานวจยทเกยวของกบวรรณคดยอพระเกยรต................................................. 16 เอกสารทเกยวของกบวรรณคดยอพระเกยรต............................................................ 16 งานวจยทเกยวของกบวรรณคดยอพระเกยรต........................................................... 17 3 กลวธในการเสนอความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรย............................................... 20 การใชความเปรยบแบบอปมา......................................................................................... 21 การใชความเปรยบแบบอปลกษณ................................................................................... 36 การใชความเปรยบแบบอตพจน...................................................................................... 43 การใชความเปรยบแบบสมพจนย.................................................................................... 51

สารบญ (ตอ)

บทท หนา 3 (ตอ) การใชความเปรยบแบบนามนย...................................................................................... 60 การใชความเปรยบแบบปฏปจฉา.................................................................................... 61 การใชความเปรยบแบบการอางถง.................................................................................. 65 การใชสญลกษณ........................................................................................................... 74 4 แนวคดในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรย................................................. 89 การใชความเปรยบเกยวกบพระราชฐานะ......................................................................... 90 การเปรยบกบบคคล ............................................................................................... 90 พระพทธเจา..................................................................................................... 91 พระโพธสตว...................................................................................................... 93 เทพเจา............................................................................................................. 99 พระมหากษตรยทรงอยเหนอสรรพสงทงปวง .............................................................. 104 ทรงอยเหนอเทวดา............................................................................................ 104 ทรงอยเหนอมนษย............................................................................................ 105 ทรงอยเหนอกษตรยทงปวง.......................................................................... 106 ทรงอยเหนอบคคลทงปวง............................................................................ 107 การใชความเปรยบเกยวกบพระคณสมบต........................................................................ 109 พระลกษณะ........................................................................................................... 109 ทรงพระสรโฉมงดงาม....................................................................................... 109 ลกษณะการพระด าเนน.................................................................................... 111 ทรงมพระสรเสยงไพเราะ................................................................................... 111 พระสตปญญา........................................................................................................ 112 ทรงมพระปญญามาก..................................................................................... 112 ทรงรอบรทงทางโลกและทางธรรม.................................................................... 113


บทท หนา 4 (ตอ) พระคณธรรม......................................................................................................... 115 พระปรชาสามารถ.................................................................................................. 117 ทรงบ าบดทกขบ ารงสขอาณาประชาราษฎร...................................................... 117 ทรงบ ารงพระพทธศาสนา................................................................................ 118 ทรงช านาญการรบ......................................................................................... 119 การใชความเปรยบเกยวกบสงเสรมพระบารม................................................................... 121 ทรงมพระราชทรพยอนวเศษ.................................................................................... 121 ทรงมชางแกว หรอชางลกษณะด...................................................................... 121 ทรงมศาสตราวธอยางเทพเจา.......................................................................... 122 ทรงมพระราชยานอนวจตร............................................................................... 123 ทรงมทประทบอนงดงาม.................................................................................. 123 ทรงบนดาลความมหศจรรย.................................................................................... 124 5 การสบทอดขนบ และพฒนาการในการใชความเปรยบ.............................................. 127 การสบทอดขนบการใชความเปรยบ............................................................................... 127 ขนบการใชความเปรยบแบบอปมา......................................................................... 128 ขนบในการอปมาพระปญญากบพระอาทตย หรอดวงอาทตย........................... 128 ขนบในการอปมาพระมหากษตรยทรงดแลรกษาโลกกบพระนารายณ................ 129 ขนบในการอปมาพรฤทธในพระมหากษตรยกบพระฤทธของพระราม................. 130 ขนบในการอปมาพระมหากษตรยทามกลางขาราชบรพารกบพระจนทรและ – ดวงดาว........................................................................................................ 130 ขนบการใชความเปรยบแบบอตพจน....................................................................... 131 ขนบการใชอตพจนบอกวาพระมหากษตรยทรงบนดาลสงมคา........................... 131 ขนบการใชอตพจนเพอบอกจ านวน................................................................. 132


บทท หนา 5 (ตอ) เปรยบพระปญญาทมากยงกบความลกของมหาสมทร................................ 132 เปรยบพระมหากรณาธคณอนมากยงกบความลกของบาดาล...................... 133 ขนบการใชความเปรยบแบบสมพจนย.................................................................... 134 ขนบการกลาวถงพระยศแทนองคพระมหากษตรย............................................ 134 ขนบการกลาวถงพระเกยรตแทนองคพระมหากษตรย....................................... 136 ขนบการกลาวถงพระบาทแทนองคพระมหากษตรย.......................................... 137 ขนบการกลาวถงบญแทนองคพระมหากษตรย................................................. 142 ขนบการใชความเปรยบแบบปฏปจฉา..................................................................... 144 ขนบในการกลาวเชงถามวาพระมหากษตรยทรงเปนพระนารายณ..................... 144 ขนบในการกลาวเชงถามวาพระมหากษตรยทรงเปนใหญเหนอกษตรยทงปวง..... 145 ขนบการใชความเปรยบแบบการอางถง.................................................................. 146 ขนบการอางถงเหตแหงการเสดจพระราชสมภพ............................................... 146 ขนบการอางถงสงศกดสทธ............................................................................. 148 พฒนาการในการใชความเปรยบ.................................................................................. 151 พฒนาการการใชความเปรยบแบบสมพจนย........................................................ 151 พฒนาการการใชความเปรยบแบบการอางถง...................................................... 154 6 สรปผล อภปราย และขอเสนอแนะ............................................................................ 157 สรปผลการวจย......................................................................................................... 157 อภปรายผล.............................................................................................................. 166 ขอเสนอแนะ............................................................................................................. 168


บทท หนา บรรณานกรม........................................................................................................................... 169 ประวตยอผวจย....................................................................................................................... 175

บญชตาราง

ตาราง หนา 1 แสดงความสมพนธระหวางกลวธการใชความเปรยบกบสงทน ามาเปรยบกบ- พระมหากษตรย............................................................................................................ 83 2 แสดงความสมพนธระหวางพระคณสมบตในพระมหากษตรยกบสงทน ามาใชในการเปรยบ... 87

1

บทท 1 บทน า

ภมหลง สถาบนพระมหากษตรยเปนสถาบนทส าคญยงของชนชาตไทย เหตเพราะตลอดระยะเวลากวา 750 ปนบแตกรงสโขทยเปนราชธานกปรากฏสถาบนพระมหากษตรยสบเนองมาโดยตลอด ยงผลใหความสมพนธระหวางประเทศไทยและสถาบนพระมหากษตรยมอาจแยกออกจากกนได ความผกพนระหวางสถาบนพระมหากษตรยกบพสกนกรชาวไทยหยงรากฝงลกในสงคมไทยมาชานานจงกอใหเกดความเทดทนและส านกในพระมหากรณาธคณแหงพระมหากษตรยอยางหาทสดมไดทพระองคไดพระราชทานความเจรญ ความสขสงบแกบานเมองและประชาชน กวผมความสามารถในฐานะราษฎรในพระองคจงไดแสดงความจงรกภกดโดยการแตงบทประพนธสรรเสรญและยอพระเกยรตคณแหงองคพระมหากษตรยใหเปนทประจกษชดเจนยงขนนบแตอดตเปนตนมา

วรรณคดยอพระเกยรตนบแตเรองแรกทแตงในสมยอยธยาประมาณ พ.ศ. 2017 – 2058 และปรากฏเปนระยะเรอยมาจนถงปจจบนลวนใชภาษาทไพเราะงดงามเพอใหผอานซาบซง และเหนความส าคญของสถาบนพระมหากษตรย (เสาวณต วงวอน. 2530: ง) การทจะท าใหผอานหรอพสกนกรส านกและตระหนกในพระมหากรณาธคณแหงพระมหากษตรย กวตองอาศยความสามารถทางวรรณศลปเพอสอพระเกยรตคณใหผอานประทบใจ (ยพร แสงทกษณ 2537: 174) ความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยจงตองบรรจงสรางสรรคใหงดงามคมคายเพอใหผอานเกดจนตนาการ และเกดความรสกซาบซงในพระเกยรตคณแหงองคพระมหากษตรย ความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยทปรากฏในวรรณคดยอพระเกยรตยงสามารถแสดงใหเหนถงแนวคด ความเชอในองคพระมหากษตรยทสามารถอธบายไดถงอทธพลทางการปกครอง ศาสนา รวมถงศลปะและวฒนธรรมทปรากฏในสงคมไทยอกดวย เชน ความเปรยบเกยวกบสมเดจพระบรมไตรโลกนาถในโคลงดนยวนพาย (กรมศลปากร. 2540: 340) ทเปรยบพระองควาทรงสรางและสงวนโลกไวเหมอนพระพรหม ทรงรกษาแผนดนดจพระนารายณ ทรงปราบปรปกษปานพระอศวร และทรงพระกรณาโปรดหมประชากรประหนงพระพทธเจา อนแสดงใหเหนถงแนวคดทวาพระมหากษตรยทรงเปนสมมตเทพ รวมถงความเชอในเทพเจาทผสมกลมกลนกบสงคมพระพทธศาสนา ดงโคลงบททวา

2

พระกฤษฎสงวนโลกพยง พระพรหม พระรอบรกษพยงพษณ ผานเผา พระผลาญพางพระสยม ภวนารถ ไสแฮ พระโปรดพยงพระเจา โปรดปราณ ฯ

เจตนา นาควชระ (2520: 30) กลาวถงความส าคญของการศกษาความเปรยบวา การศกษาภาษาในวรรณคดทสนใจกนมาก คอ การศกษาความเปรยบ ทงนเพราะภาษาวรรณคดโดยทวไปเปนภาษาทตองการความงามและความไพเราะในการใชถอยค าส านวนทประณตกวาภาษาทใชทวๆ ไป กวจงนยมใชความเปรยบในการสรางอารมณสนทรยะ หนาทของวรรณคดวจารณในขนแรกกคอ ตองชใหเหนวากวใชความเปรยบไดเหมาะสม ซาบซง กนใจหรอไมประการใด

การใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตจงเปนลกษณะของการใชภาษาเพอสรางพลงใหแกการสอสาร รวมทงเปนกลวธทส าคญยงในการเนนย าความคด และฉายภาพจากกวสผอานไดอยางชดเจน โดยปจจยทสงผลใหการใชความเปรยบมรปแบบหรอลกษณะอยางไรนนยอมขนอยกบภาวะแวดลอมทางสงคมทวรรณคดนนเกดขน

เมอนบเฉพาะวรรณคดยอพระเกยรตทมลกษณะค าประพนธแบบรอยกรองกปรากฏวรรณคด ยอพระเกยรตตงแตสมยกรงศรอยธยาเรอยมาจนปจจบน ผวจยเลอกทจะเรมศกษาความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน เพราะเปนชวงเวลาทสถาบนพระมหากษตรยเปนศนยรวมของการปกครองประเทศในทกๆ ดานแตกซบซอนขนตามสงคมทขยายตวออกไปอยางกวางขวาง สถานะของพระมหากษตรยในยคสมยดงกลาวจงทรงเปนทงเทวราชา ธรรมราชา และจกรพรรดราช (สทธพนธ ขทรานนท 2549: 79 - 81) อกทงการกาวยางเขามาของอทธพลจากประเทศตะวนตกกมเพมขนเรอยๆ หลงสนแผนดนพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว จากความส าคญขางตนผวจยจงเลอกทจะศกษาความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน เพอศกษากลวธในการเสนอความเปรยบ รวมทง ศกษาวาความเปรยบทกวใชนนไดสอแนวความคด ความเชอเกยวกบพระมหากษตรยในดานใดบาง และศกษาถงลกษณะของความเปรยบทปรากฏวามสวนชวยในการ ยอพระเกยรตพระมหากษตรยในวรรณคดประเภทนอยางไร

3

ความมงหมายของการวจย เพอศกษากลวธในการเสนอความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน อกทงศกษาแนวคดเกยวกบพระมหากษตรยจ าก ความเปรยบทปรากฏ ตลอดจนศกษาลกษณะของความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยวามสวนชวยในการสรางสรรควรรณคดยอพระเกยรตไดอยางไร ความส าคญของการวจย ผลการวจยครงนจะท าใหเกดความร ความเขาใจในการใชความเปรยบและเหนลกษณะของความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน ตลอดจนเหนถงทศนะเกยวกบพระมหากษตรยทปรากฏในสงคมไทยอนเปนรากฐานความคดของสงคมไทยในปจจบนดวย ขอบเขตของการวจย ในการท าวจยครงน ผวจยไดศกษาความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคด ยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน1จ านวนทงสน 12 เลม ไดแก

สมยกรงศรอยธยา โคลงดนยวนพาย2

ค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททอง _____________________________________ 1 การก าหนดชวงเวลาของวรรณคดในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนนผวจยใชเกณฑรชสมยเปนส าคญโดยใหสนสดในรชกาลท 3 เหตเพราะในรชกาลตอมาอทธพลตะวนตกเขามามบทบาทในสงคมไทยอยางชดเจนแตกตางจากเมอแรกตงกรงรตนโกสนทร ดวยเกณฑดงกลาวผวจยจงมไดน าผลงานของกวทสรางสรรคขนในรชสมยตอมามาศกษา แมกวเหลานนจะมชวตในชวงตนกรงรตนโกสนทรกตาม เชน เพลงยาวเฉลมพระเกยรต ของคณพม เปนตน

2 ราชบณฑตยสถานไดเรยกวรรณคดเรองดงกลาววา ยวนพายโคลงดน แตในงานวจยฉบบนผวจยเรยกวา โคลงดนยวนพาย เพอใหสอดคลองกนกบวรรณคดยอพระเกยรตเรองอนๆ ทน ามาศกษา ซงชอของวรรณคดเหลานนมการบอกลกษณะค าประพนธไวเปนสวนแรก

4

โคลงเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนารายณมหาราช โคลงชะลอพระพทธไสยาสน

สมยกรงธนบร โคลงยอพระเกยรตพระเจากรงธนบร สมยกรงรตนโกสนทรตอนตน

โคลงสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกย โคลงยอพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย โคลงดนเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย กลอนเพลงยาวสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โคลงและกลอนยอพระเกยรตสามรชกาล ลลตตะเลงพาย โคลงดนเรองปฏสงขรณวดพระเชตพน นยามศพทเฉพาะ 1. ความเปรยบ หมายถงการใชถอยค าของกวในการสอความหมายเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนเพอใหผอาน มความคด ความรสกและเหนภาพตามทกวตองการ 2. วรรณคดยอพระเกยรต ในงานวจยนหมายถงงานประพนธประเภทรอยกรองของไทยทม เนอหามงไปในการกลาวถงพระเกยรตคณของพระมหากษตรย รวมทงยกยองสรรเสรญพระมหากษตรยตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนตามขอบเขตการวจยขางตน วธด าเนนการวจย การศกษาความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน ใชวธการวจยทางเอกสาร (Documentary Research) และเสนอผลของการศกษาคนควาแบบพรรณนาวเคราะห (Analytical Research) ผวจยไดก าหนดวธการเปนขนตอนตางๆ ดงน

5

1. รวบรวมและศกษาขอมลจากเอกสารและงานวจยทเกยวของกบความเปรยบและกลวธการใชความเปรยบ 2. รวบรวมและศกษาขอมลจากเอกสารและงานวจยทเกยวของกบพระมหากษตรย 3. รวบรวมและศกษาขอมลจากเอกสารและงานวจยทเกยวของกบวรรณคดยอพระเกยรต 4. วเคราะหความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนดานตางๆ ดงน 4.1 กลวธในการเสนอความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน 4.2 แนวคดจากการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยทปรากฏในสงคมไทยสมยกรงศรอยธยาถงรตนโกสนทรตอนตน

4.3 ลกษณะของความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน 5. เสนอผลการศกษาคนควาแบบพรรณนาวเคราะห

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ การศกษาวเคราะหความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมย กรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน ผวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของในประเดน ตาง ๆ ดงน 1. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบความเปรยบและกลวธการใชความเปรยบ 2. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบพระมหากษตรย 3. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบวรรณคดยอพระเกยรต 1. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบความเปรยบและกลวธการใชความเปรยบ 1.1 เอกสารทเกยวของกบความเปรยบและกลวธการใชความเปรยบ พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ไดใหความหมายของอปมาและ อปไมยไววา อปมา [อปะ-, อบปะ-] น. สงหรอขอความทยกมาเปรยบ, มกใชเขาคกบ อปไมย ในประโยคเชน เรองนมอปมาฉนใด อปไมยกฉนนน. ก. เปรยบเทยบ. (ป., ส.). (2546: 1386) อปไมย [อปะไม, อบปะไม] น. สงหรอขอความทพงเปรยบเทยบกบสงอนเพอใหเขาใจแจมแจง, คกบ อปมา. (ป. อปเมยย). (2546: 1387)

ดานกลวธในการใชความเปรยบนน ราชบณฑตยสถาน (2545: 430) ไดอธบายถงค าวา กลวธ ในพจนานกรมศพทวรรณกรรม องกฤษ – ไทย โดยสรปวา กลวธ (technique) หมายถงกรรมวธทท าใหไดผลเรยบรอยงดงาม ซงรวมทงฝมอและความรความช านาญในวธท า กลวธจะเปนการอธบายวา “ท าอยางไร” มากกวาทจะอธบายวา “ท าอะไร” กลวธ รปแบบลลาการเขยน และวธการน าเสนอนนมความหมายเหลอมซอนกนอยบาง โดยทกลวธมกจะหมายถงการกระท าใหเกดผลในเชงถอยค า เชงกลไก หรอขนตอน ดงนนกลวธในการใชความเปรยบจงหมายถง วธการใชถอยค าหรอวธการถายทอดความคดของผแตงในการเปรยบเทยบสงหนงกบสงอนเพอกอใหเกดความคด ความรสกและภาพทเดนชดสผอาน

7

นอกจากนยงมเอกสารทเกยวของกบความเปรยบและกลวธในการใชความเปรยบ ไดแก

กอบกล องคทานนท (2545: 60) ใหความหมายของค าวาภาพพจน และกลวธการใช ภาพพจนโดยสรปคอ การใชค าใหเกดภาพ เพอใหผอานไดเกดจนตนาการเหนภาพขนชดเจน นอกจากนยงชวยขยายความเปนสงทเปนนามธรรม โดยเปรยบเทยบกบสงทเปนรปธรรมอนท าใหเขาใจงายขน การใชภาพพจนท าใหผอาน ไดรสค า ความ อารมณ ความรสก และรสภาพในงานนนๆ กลวธแหงภาพพจนทใชกนบอยๆ คอ อปมา อปลกษณ อรรถวภาษ บคลาธษฐาน อนนามนย วภาษ สทพจน อตพจน และอธนามนย

มะลวลย บรณพฒนา (2542: 85 – 98) เขยนบทความเรองความเปรยบในธนญชย บณฑตชาดก สรปไดวาบทความนมงศกษาการใชความเปรยบในธนญชยบณฑตชาดก ชาดกนอกนบาตทแสดงปญญาบารมของพระโพธสตว ผลงานสรางสรรคของนกปราชญไทยสมยอยธยา เพอชใหเหนถงการใชความเปรยบในการอธบายหวขอธรรมซงเขาใจยากใหมความหมายแจมชดขน เปนผลใหผอานซงมระดบสตปญญาแตกตางกนไปสามารถเขาใจไดงาย และบงเกดความซาบซงในสารธรรมทผแตงเลอกสรรแลวน ามาผนวกไวในเนอเรองอยางกลมกลน นบเปนผลส าเรจในการสอสารของผแตงทปรารถนาใหผอานผฟงไดรบขอคดเตอนใจอนเปนประโยชนตอการด ารงชวต สงผลใหงานชนนมคณคาทางพทธปญญา อยางยง ทงยงแสดงใหเหนถงภมปญญาอนชาญฉลาดของผแตงไดเดนชดดวย

ยวพาส (ประทปะเสน) ชยศลปวฒนา (2542: 21) กลาวถงภาษาภาพพจน หรอ การ ใชภาษาเปรยบเทยบ ดงน ภาษาภาพพจน (Figurative Language) หรอ ภาษาโวหาร คอ การใชภาษาเปรยบเทยบ ความหมายของภาษาโวหารจงไมตรงตามตวอกษร ภาษาภาพพจนสวนใหญจะใชลกษณะส าคญของภาพพจนในการเปรยบเทยบอนเปนวธการทผแตงเลอกใชเพอพยายามท าใหสงทเปนนามธรรมหรอเปนทรจกนอยหรอลางเลอน ใหมความเปนรปธรรมเปนทรจกและมความชดเจนขน โดย ผแตงมกน าไปเปรยบกบสงทเปนทรจกกนดอยแลว การใชภาษาโวหารใหสนทรยะทางอารมณดวยเปนภาษาทสรางสรรค มความนาสนใจและจดประกายความคดและจนตนาการใหกบผอาน วภา กงกะนนทน (2533: 35 – 65) กลาวถงโวหารตางๆ ทมผใชในชวตประจ าวนและในวรรณคดไวดงน

8

1. Metaphor (เมตาฟอร) โวหารเปรยบเทยบของสองสงทไมจ าเปนตองน ามาเปรยบเทยบกนวาเปนสงเดยวกนหรอเทากนทกประการ โดยใชค าวา เปน เทา คอ ฯลฯ ในการเปรยบเทยบ 2. Simile (สมล) โวหารเปรยบเทยบของสองสงทไมจ าเปนตองน ามาเปรยบเทยบกนวาเหมอนกน ค าทใชในการเปรยบเทยบ คอค าวา เหมอน คลาย ดจ กล ประหนง ฯลฯ 3. Synecdoche (สมพจนย) คอ การกลาวถงสวนใดสวนหนงของสวนทงหมดเพยงบางสวน แตใหความหมายคลมหมดทกสวน 4. Metonymy (นามนย) คอ การกลาวถงสงหนงแตใหมความหมายเปนอยางอน เชน กลาวถงชอคนแตหมายถงผลงานของเขา กลาวถงชอสถานทแตหมายถงคนทอยทนน พดหรอเขยนอยางหนงแตใหความหมายเปนอยางอน 5. Oxymoron (ปฏวาทะ) คอการน าค าทมความหมายตรงกนขามหรอคานกนมารวมกนเพอใหเกดค าทมความหมายใหม หรอมความหมายทใหความรสกขดแยง หรอเพมน าหนกใหแกความหมายของค าแรก 6. Paradox (ปฏภาคพจน) คอ ขอความทมความหมายขดกน ไมวาผใชจะ จงใจหรอไมกตาม เปนขอความทกลาวถงสงทแปลกแตจรง หรอไมนาเปนไปไดแตเปนไปแลว 7. Synesthesia (อาวตพากย) คอ การใชค าแทนผลของสมผสทผดไปจากธรรมดา เชน รสเปนผลของสมผสดวยลน กลนเปนผลของสมผสจากจมก เปนตน 8. Hyperbole (อตพจน) คอ การพดเกนความจรงเพอเนนความรสก 9. Overstatement (อธพจน) คอ การพดหรอเขยนประหนงโออวด โดยมเจตนาจะใหผอานหรอผฟงรสกขน 10. Allusion (ปฏรปพจน) การใชขอความทดดแปลงมาจากขอความซงเปนทรจกกนดอยแลว 11. Personification (บคลาธษฐาน) การใชภาษาทท าใหสงทงหลายทไมใชคนเปนคน โดยใหสงเหลานนแสดงอากปกรยาตางๆ ราวกบเปนคน 12. Analogy (อทาหรณ) เปนวธการเปรยบเทยบเรองราว เหตการณ หรอความคดโดยมการยกขอความทงายแกการเขาใจมาเปรยบเทยบกบสงทตองการอธบาย 13. Rhetorical question (ปฏปจฉา) เปนการใชค าถามทมไดตองการใหตอบ

9

สทธวงศ พงษไพบลย (2525: 49 - 58) กลาวถงการใชภาษาใหเกดภาพพจนวาเปน กลวธการใชภาษาโดยเลอกสรรถอยค า หรอมกใชกลวธการกลาวอยางแยบยล เพอใชค านอยค าสรปสาระหรอใหความหมายทกวางลก ซงมกลวธหลายวธ ไดแก 1. การใชวธอปมาอปไมย (Simile) คอ การยกเอาสงทจะกลาวโดยตรงมาตง (อปไมย) แลวน าอกสงหนงมาเปรยบเทยบ (อปมา) โดยมค าทบงการเปรยบเทยบ ไดแก อปมา เลห เหมอน ราว ฯลฯ 2. การใชวธอปลกษณ (Metaphor) คอ การใชค ามาเปรยบเทยบเปนการเปรยบโดยนย ไมมค าทบงการเปรยบใหเหน 3. การใชวธสาธกหรอเทาความ (Allusion) คอ การเปรยบเทยบโดยการน าเอาชอคน ชอคนตวละคร ชอสถานท หรอเหตการณซงรจกกนดแลวมาอาง ท าใหเขาใจไดรวดเรวและลกซง 4. การใชสญลกษณ (Symbol) คอ การใชสญลกษณจะกลาวอยางกวางๆ ทวๆ ไป ตางกบการใชอปลกษณทมตวอปไมยทตงไวเปรยบเปนตวทบงจ าเพาะ 5. การใชอธพจนหรอการกลาวเกนจรง (Hyperbole) เปนการใชโวหารเปรยบเทยบเกนจรงเพอใหเหนอารมณหรอความรสกทรนแรง 6. การใชบคลาธษฐาน (Personification) เปนการสมมตใหสงทกลาวถงมอากปกรยาเหมอนมนษย 7. การใชค าทมความหมายขดแยงกนหรอมความหมายตรงกนขามมาเคยงคกน 8. การใชค าถามยวใหยงคด (Rhetoric question) คอ การใชวธถามโดยไมตองการค าตอบ 9. การใชวธกลาวประชด (Irony) คอ การกลาวเชงเปรยบเปรยประชดประชน 10. การใชถอยค าทมรสความ (Understatement) คอ การใชถอยค าทเปนภาษากวโดยตรงซงไมใชในภาษาสามญ และเมอน ามาใชแลวไดใจความกวางขวางและกนใจ ในการศกษาครงนผวจยเลอกทจะศกษาความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนโดยจะใชความรรวมถงทฤษฎเกยวกบ ความเปรยบ และภาพพจนจากเอกสารดงกลาวมาปรบใชตามความเหมาะสมกบการศกษา วเคราะหตอไป

10

1.2 งานวจยทเกยวของกบความเปรยบและกลวธการเปรยบ เบญจพร เนยรนาทสกล (2544) ไดศกษาจนตภาพทเกยวกบธรรมชาตในกวนพนธ

ของ อชเชน เนาวรตน พงษไพบลย และไพวรนทร ขาวงาม โดยมจดมงหมายเพอศกษาเนอหาและกลวธการสรางจนตภาพทเกยวกบธรรมชาตในกวนพนธของ อชเชน เนาวรตน พงษไพบลย และไพวรนทร ขาวงาม รวมถงการสอความหมายของจนตภาพทเกยวกบธรรมชาต ทชวยใหเขาใจสาระส าคญของงาน ผลการศกษาพบวาจนตภาพทเกยวกบธรรมชาตทปรากฏในกวนพนธของกวทงสามเปนจนตภาพทเกดจากการใชพรรณนาโวหาร การใชภาพพจนและสญลกษณ เพอสอภาพทชดเจน เพอถายทอดอารมณความรสก เพอสอสารส าคญ และเพอสรางความหมายทลกซง กวเลอกใชกลวธตางๆ ทงการใชค านามและนามวลทกลาวถงธรรมชาตโดยตรง การใชค ากรยาแสดงอาการ การใชค า กรยาแสดงสภาพ การใชถอยค าขยายบอกแสง ส เสยง กลน และสมผส การใชค าเลยนเสยงธรรมชาต และการใชภาพพจนและสญลกษณ ซงลกษณะการใชภาษาทงหมดนมงสรางจนตภาพทสอดคลองกบสาระส าคญของเรอง มสมพนธภาพและเอกภาพเพอเชอมโยงไปสความเขาใจความคดและสาระส าคญทกวตองการน าเสนอ

ดลฤทย ขาวดเดช (2540) ไดศกษาภาษาจนตภาพในเรองสนของอศศร ธรรมโชต

เพอชใหเหนวาการสรางภาษาจนตภาพในเรองสนของอศศร ธรรมโชต เปนลกษณะเดนอนท าใหงานเขยนมความชดเจนงดงาม ซงผลการศกษาพบวา ภาษาในเรองสนของอศศร ธรรมโชต มลกษณะตางๆ ซงท าใหผอานเกดจนตภาพทชดเจนลกซงและท าใหผอานเกดอารมณสะเทอนใจ เชน การเลนเสยงสมผส

คลองจองและจงหวะ การใชค าซอน การใชค าบอกแสง ส การใชภาพพจนและสญลกษณ ลกษณะการใชภาษาดงกลาวนมงสรางจนตภาพทสอดคลองกบสาระส าคญของเรอง มสมพนธภาพและเปนเอกภาพเพอเชอมโยงไปสการตความและเขาใจสารส าคญของเรองอยางลกซงชดเจน

ศรพร โชคไพศาล (2533) ไดศกษาความเปรยบในเพลงกลอมเดกภาคใต อ าเภอ

เขาชยสน จงหวดพทลง โดยมจดมงหมายเพอศกษากลวธในการเสนอเนอหาและคณคาจากการ สอความหมายโดยการใชความเปรยบในเพลงกลอมเดกภาคใต ซงผลการศกษาพบวากลวธในกรเสนอเนอหาของความเปรยบในเพลงกลอมเดกภาคใตมหลายลกษณะ ไดแก อปมา นามนย อปลกษณ อทาหรณ บคลาธษฐาน และอตพจน โดยผแตงนยมน าเอาสงแวดลอมตามธรรมชาต และปรากฏการณ

11

ตางๆ ทเกดขนมาใชในการเปรยบ ทางดานคณคาจากการสอความหมายโดยการใชความเปรยบพบวา ผแตงไดสอใหเหนถงรสวรรณคดไทยทง 4 รส ในดานสงคมและคตธรรม พบวาผแตงสะทอนใหเหนถงแนวทางในการด าเนนชวต ทงยงอบรมใหบคคลวางตนเหมาะสมตามขนบธรรมเนยมประเพณอนดงามของสงคม จนตนา ธนวานวฒน (2527) ไดศกษาเปรยบเทยบความเปรยบในสามกกฉบบจนกบฉบบไทย โดยมจดมงหมายในการวเคราะหและเปรยบเทยบเนอหาของความเปรยบ และหาความแตกตางทเกดขนในกระบวนการแปล ทงยงศกษาถงสาเหตของความแตกตางดงกลาวดวย ซงผลการศกษาพบวาการแปลความเปรยบในสามกกจากฉบบจนเปนฉบบไทยมทงความเปรยบทมเนอหาเหมอนเดม ความเปรยบทมเนอหาคลาดเคลอนไปจากตนฉบบเดม ความเปรยบทผแปลเพมเขาไปในฉบบไทย และความเปรยบทฉบบไทยตดทงไป ความแตกตางของความเปรยบในฉบบจนและฉบบไทยนนมสาเหตเนองมาจากประเทศจนและประเทศไทยมสงแวดลอม วฒนธรรม และประวตศาสตรทแตกตางกน

ญาดา อรณเวช (2526) ไดศกษาความเปรยบในบทละครในพระราชนพนธในรชกาล ทสอง โดยมจดมงหมายทจะศกษาการใชความเปรยบจากบทละครเรองอเหนาและรามเกยรต พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย เพอวเคราะหวธการน าเสนอความเปรยบ เนอหาของความเปรยบแนวคดและจนตนาการของกว ซงจะท าใหทราบถงลกษณะรวมและลกษณะแตกตางของการใชความเปรยบในบทละครทง 2 เรองน และผลการศกษาพบวาความเปรยบในอเหนาและรามเกยรตซงมลกษณะเดนดวยภาษาทเรยบงาย เปนความเปรยบทสมบรณดวยความหมาย ใหความคดและภาพท แจมชด จากงานวจยทกลาวมาแลวขางตนผวจยไดเหนถงการศกษาความเปรยบทงในวรรณกรรมรอยแกวและรอยกรอง วามลกษณะ วธการในการศกษาเชนไร ซงผวจยจะไดน าความร ความคด รวมทงกระบวนการศกษาวเคราะหมาประยกตใชในการศกษาความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรย ในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนตอไป

12

2. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบพระมหากษตรย 2.1 เอกสารทเกยวของกบพระมหากษตรย สทธพนธ ขทรานนท (2549: 77 – 87) เขยนบทความเรองสถาบนพระมหากษตรย :

แกนกลางสงคมไทย สรปไดวาสถาบนพระมหากษตรยของไทยตงแตอดตจนถงปจจบนนนมความ เปลยนแปลงในเชงแนวคด และองคประกอบ ตามกาลเวลาทผนแปร แตสงหนงทเปนแกนหลกอยทก ยคสมยคอ แนวคดทพระมหากษตรยจะทรงปกปองทกขบ ารงสขใหแกราษฎร ดวยเหตนประชาชน ชาวไทยจงยงคงเทดทนสถาบนพระมหากษตรยในฐานะททรงเปนแกนกลางของสงคมไทยตลอดมา

นภาพร เลาสนวฒนา (2549) ไดเขยนหนงสอเรอง การเสดจขนครองราชย พระราชพธ

คต ความหมาย และสญลกษณแหงสมมตเทวราช สรปไดวาพระราชพธบรมราชาภเษกหรอพระราชพธเสดจขนครองราชยอยางเปนทางการมขนตอนและแบบแผนตางๆ ซงสบทอดมาตงแตสมยกรงศรอยธยาลวนแตมความหมายลกซง เปนการถวายพระเกยรตยศแดพระมหากษตรยเสมอนทรงเปนเทพเจา บนโลกมนษย ชวนพศ อฐรตน (2546: 7 – 16) เขยนบทความเรองเยนพระยศปนเดอน เดนฟา สรปไดวาประเทศไทยไมเคยไรกษตรยปกครอง รวมทงพระมหากษตรยเกอบทกพระองคทรงอยในฐานะสมมตเทพ ตามความเชอแตครงบรรพกาล ซงพระมหากษตรยกทรงกอปรดวยขตตยราชภารและ ขตตยราชธรรม น าพาประเทศใหแคลวคลาดปราศจากภยนตรายอกทงยงทรงรงสรรคความรงโรจนใหแกอาณาประชาราษฎร นตยา แกวคลณา (2542: 127 – 135) เขยนบทความเรองภาพสะทอนเกยวกบสถานภาพของกษตรยในวรรณกรรมไทย สรปไดวาคตความเชอเกยวกบสถานภาพของกษตรยเรมแรก ในวรรณกรรมสโขทย กษตรยคอผสงสอนครงถงสมยอยธยาฐานะของกษตรยเปลยนแปลงไปอยางชดเจน สบเนองมาจากการรบวฒนธรรมพราหมณเขามาวากษตรยเปนผมอ านาจศกดสทธ เสมอเทพเจาสถานภาพของกษตรยโดดเดนในวรรณกรรมพธการและเฉลมพระเกยรต อยางไรกตามคตความเชอน เรมลดลงในวรรณกรรมอยธยาตอนปลาย อาจเปนเพราะวรรณกรรมสวนใหญเปนวรรณกรรมศาสนาและนราศ ถงกระนนสถานภาพของกษตรยกสะทอนออกมาอยางชดเจนอกครงในวรรณกรรมสมย กรงรตนโกสนทรตอนตน วาทรงเปนเทพ ทรงอยในทศพธราชธรรม ประกอบดวยบญบารม และยงทรงเปนนกรบ

13

ประคอง นมมานเหมนท (2542: 1 – 25) เขยนบทความเรองภาพพระมหากษตรยไทยจากวรรณคดยอพระเกยรต สรปไดวาบทความนมวตถประสงคจะศกษาภาพของพระมหากษตรยไทยโดยพจารณาจากวรรณคดยอพระเกยรต โดยเลอกศกษาจากวรรณคดยอพระเกยรตบางสมยเทานน ไดแกวรรณคดยอพระเกยรตพระมหากษตรย 5 พระองค คอ สมเดจพระบรมไตรโลกนาถ สมเดจพระเจาปราสาททอง สมเดจพระเจาตากสนมหาราช พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลปจจบน วรรณคดยอพระเกยรตพระมหากษตรย 5 พระองคไดสะทอนใหเหนภาพของพระมหากษตรยใน 5 สมย ในลกษณะทคลายคลงและแตกตางกน กลาวคอพระมหากษตรยทง 5 พระองคทรงเปนผมบญญาธการ ทรงศทธาค าจนพระพทธศาสนา และทรงพระเมตตาตอคนทงปวงเหมอนกน สวนทแตกตางกนนนมความสมพนธมาจากการเปลยนแปลงของสงคม ในแตรชสมย จลทศน พยาฆรานนท (2539: 4 - 8) เขยนบทความเรองสถาบนพระมหากษตรยไทย สรปไดวา พระมหากษตรยแตอดตทรงเปนรฏฐาธปตย พระราชอ านาจและพระราชฐ านะของพระมหากษตรยเปนไปในลกษณะสมบรณาญาสทธราชย แตถงกระนนกทรงมนตราชประเพณ คอทรงจะประพฤตการอนใดกตองเปนไปตามทางทสมควรและยตธรรม เมอมการเปลยนแปลงการปกครองพระราชอ านาจและฐานะของพระมหากษตรยทถอวาทรงเปน รฏฐาธปตย กหมดไป ถงกระนนกยงทรงตงอยในทศพธราชธรรม จกรวรรดวตร สงคหวตถ เปนตน เพอความสงบรมเยนเปนสขแกพลเมองทวราช อาณาเขต นลนพรรณ บรนทรามาตย (2539: 1- 13) เขยนบทความเรองพระมหากษตรยกบการปกครอง สรปไดวาสถาบนพระมหากษตรยของไทยสามารถคงอยไดอยางตอเนองนนแสดงวาสถาบนพระมหากษตรยมความชอบธรรมเพยงพอทจะคงอยได ไมวาจะเปนฐานะผปกครองประเทศโดยตรงหรอในฐานะประมขของประเทศกตาม ในปจจบนประเทศไทยมการปกครองระบอบประชาธปไตยแตพระมหากษตรยมใชเปนเพยงประมขของรฐเทานน เหตพระมหากษตรยทรงเปนผน าของชาต เปนศนยรวมจตใจของประชาชน เปนผน าความเจรญและมนคงมาสชาต เหนไดจากประวตศาสตรการเมอง การปกครองแบบประชาธปไตยของไทยทผานมายงลมลกคลกคลานอย แตสถาบนพระมหากษตรย ยงเปนทยอมรบของประชาชนมาโดยตลอด ท าใหสถาบนพระมหากษตรยมบทบาทส าคญในการน าชาตใหพนภยในยามทสถาบนการเมองอนไมสามารถท าหนาทของตนได

14

ศรสรางค พลทรพย (2539: 38 – 51) เขยนบทความเรองรามายณะกบสถาบนพระมหากษตรยไทย สรปไดวามหากาพยรามายณะเปนแหลงรวบรวมความรส าคญ ซงเสนออดมคตทผปกครอง ผบรหารและแมทพยดถอได ในประเทศไทยไดรบวรรณคดนมาโดยสถาบนพระมหากษตรยสงเกตไดจากชอกรงศรอยธยาอนปรบมาจากกรงอโยธยา นครหลวงของพระราม สวนพระนามพระมหากษตรยหลายพระองคกสบเนองมาจากพระราม ไดแก พระรามาธบดท ๑ (อทอง) เปนอาท ทส าคญคอพระมหากษตรยไทยทรงทศพธราชธรรม ทรงอทศพระองคเชนเดยวกบพระรามเพอประโยชนตอประเทศชาตและประชาชน โดยมไดค านงถงความยากล าบากสวนพระองค

ชลดา เรองรกษลขต (2538: 57 - 72) เขยนบทความเรองคตเรองพทธราชา ในวรรณคดไทย สรปไดวาคตเรองพทธราชาปรากฏอยในวรรณคดไทยมาตงแตสมยสโขทยเรอยมาถงสมยรตนโกสนทร โดยคตเรองพทธราชาในวรรณคดไทยปรากฏในค าแทนพระมหากษตรย ปรากฏในพฤตกรรมทเลยนแบบพระจรยาวตรของพระโพธสตว รวมทงการปรบเปลยนวรรณคดนทานประเภทจกรๆ วงศๆ ใหเปนนทานชาดก และปรบเปลยนนทานชาดกใหเปนนทานจกรๆ วงศๆ จากเอกสารท เกยวของกบพระมหากษตรยผวจยพบวาแนวคดเกยวกบสถาบนพระมหากษตรยในสงคมไทยมความสมพนธเชอมโยงกบอทธพลของศาสนาพราหมณ ฮนด และพทธ นอกเหนอจากนนพระมหากษตรยยงทรงเปนผอทศพระองคเพอประโยชนสขตอประเทศและประชาชนมาโดยตลอด ซงผวจยจะไดน าความร ความเขาใจดงกลาวนมาชวยสงเสรมการศกษาวเคราะหแนวคดอนเกดจากการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยทปรากฏในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนในล าดบตอไป

2.2 งานวจยทเกยวของกบพระมหากษตรย ปทมา ฑฆะประเสรฐกล (2547) ศกษาภาพลกษณพระมหากษตรยไทยในวรรณคด

สมยอยธยา โดยมจดมงหมายเพอศกษาเปรยบเทยบภาพลกษณพระมหากษตรยในวรรณคดอยธยาทตางประเภทกน และศกษาเปรยบเทยบภาพลกษณพระมหากษตรยในวรรณคดอยธยากบลกษณะพระมหากษตรยพระมหากษตรยในคตความเชอของศาสนาพราหมณและศาสนาพทธ โดยผลการศกษาพบวาภาพลกษณพระมหากษตรยทงดานคณสมบตและดานหนาททปรากฏในวรรณคดแตละประเภทมความแตกตางกนตามจดมงหมายและลกษณะของวรรณคดนนๆ ทงนภาพลกษณของพระมหากษตรยใน

15

วรรณคดอยธยามลกษณะพนฐานส าคญเหมอนกบพระมหากษตรยตามแนวคดของศาสนาพราหมณและศาสนาพทธ

จรชญา เทยงหทยธรรม (2545) ศกษาบทบาทของพระมหากษตรยไทยในการก าจด อลชชระหวาง พ.ศ. 2310 – 2445 โดยมจดมงหมายเพอศกษาปญหาการเกดพระอลชชและบทบาทของพระมหากษตรยในการก าจดพระอลชช ทมอยในชวงพ.ศ. 2310 – 2445 ซงวธการศกษาเนนการวจยทางประวตศาสตรจากเอกสารทเกยวของทงทตพมพแลวและยงไมไดตพมพ เนอหาทส าคญสรปไดดงน สาเหตทมพระอลชชเกดขนในสงคมมาจากการทคฤหสถเขามาบวชเปนพระสงฆโดยไมมจตศรทธาตอพระพทธศาสนา แตบวชเพอลาภสกการะ พระมหากษตรยไทยจงทรงแกไขปญหาเหลานดวยการจดระเบยบการปกครองสงฆ การสงเสรมการศกษาของพระสงฆ พระราชทานสมณศกด เปนธระในการสรางและบรณะวดวาอาราม ควบคไปกบการควบคมดแลสถาบนสงฆอยางใกลชดออกพระราชก าหนดกฎหมาย ลงโทษสงฆทเปนอลชชดวยวธการตางๆ เชน จบสก เฆยน จองจ า สกหนาประจาน เนรเทศและแมจนถงขนประหารชวต การเขาไปปองกนและปราบปรามพระอลชชของพระมหากษตรยสงผลใหพระสงฆประพฤตตนเปนบรรพชตทดในสงคมมากขน เจษฎา พรไชยา (2543) ไดศกษาพระราชอ านาจของพระมหากษตรยตามกฎหมายและธรรมเนยมปฏบตทางรฐธรรมนญ โดยศกษาเปรยบเทยบประเทศองกฤษและประเทศไทย ผลการศกษาสรปความเหมอนและแตกตางของสถาบนพระมหากษตรยไทย และองกฤษไดเปนสามสวนคอ หนง ในสวนของพระราชฐานะนนโดยทวไปไมมความแตกตางกนมากนก ความแตกตางทเหนไดชด คอในประเทศองกฤษมแนวคดวาพระมหากษตรยทรงเปนประมขทางฝายบรหาร แตแนวคดดงกลาวนไมปรากฏในประเทศไทย สอง ในสวนของพระราชอ านาจของพระมหากษตรยโดยทวไปแลวจะมพระราชอ านาจทคลายคลงกน แตจะแตกตางกนทพระมหากษตรยองกฤษจะทรงลงมายงเกยวกบการเมองมากขน ในขณะทพระมหากษตรยไทยทรงด ารงพระองคอยเหนอการเมองอยางแทจรง โดยเฉพาะจะทรงลงมาแกไขสถานการณวกฤตของประเทศกตอเมอรฐบาลไมสามารถด าเนนการแกไขสถานการณไดแลวเทานน สาม ในสวนของบทบาทของสถาบนพระมหากษตรยในปจจบน สถาบนพระมหากษตรยองกฤษเพงจะเรมมบทบาทในทางสงคมใกลชดประชาชนมากขน ซงบทบาทดงกลาวเปนบทบาททพระบาทสมเดจ พระเจาอยหว รชกาลท 9 ไดทรงถอปฏบตมานานแลว โดยเฉพาะอยางยงการใชพระราชอ านาจในสวนทเกยวของกบประชาชน โดยทรงรเรมโครงการตางๆ เพอชวยใหราษฎรมอยมกน ทรงปฏบตพระองคเปน

16

แบบอยางทดตอประชาชนทงในดานคณธรรมและจรยธรรม สวคนธ จงตระกล (2513) ไดศกษากษตรยในวรรณคดไทย โดยมจดประสงคเพอ

ศกษาลกษณะของกษตรยตามทปรากฏในวรรณคดสมยอยธยาจนถงรตนโกสนทรตอนตน ผลการศกษาพบวากษตรยในวรรณคดไทยมลกษณะตางไปจากกษตรยตามอดมคต กลาวคอกษตรยในวรรณคดมไดเพยบพรอมดวยคณธรรม หรอเกงกลาสามารถในกจการทกดาน เพราะกษตรยในวรรณคดเปนเพยงบคคลในเรองทจะตองมบทบาทตามทกววางไว แตถงอยางไรกษตรยในวรรณคดกมสวนดมากกวาสวนเสย เวนเสยแตในวรรณคดประเภทละครนอกทถอเอาความสนกสนานเปนส าคญลกษณะทปรากฏของกษตรยในวรรณคดดงกลาวสวนมากจงสรางความขบขนแกผอาน และลกษณะสวนเสยมมากกวาสวนด จากงานวจยทมผ ศกษาเกยวกบพระมหากษตรยในแงมมตางๆ ท าใหผวจยเหนถงกระบวนการคด การวเคราะห รวมทงผลสรปทเกยวกบพระมหากษตรยอนจะชวยใหผวจยมความร ความเขาใจเกยวกบพระมหากษตรยในมตทแตกตางกนตามการศกษา ซงผวจยจะไดน าความรด งกลาวมาปรบใชในการศกษาความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยตอไป

3. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบวรรณคดยอพระเกยรต 3.1 เอกสารทเกยวของกบวรรณคดยอพระเกยรต อครวทย เรองรอง (2542 : 21 – 29) เขยนบทความเรองการใชค าเรยกและความ เปรยบเกยวกบกษตรยในยวนพายโคลงดน สรปไดวาการใชค าเรยกและความเปรยบเกยวกบกษตรยในยวนพายโคลงดนชใหเหนวาลกษณะของ ค า และ ความเปรยบ ทปรากฏในวรรณคดดงกลาวนอกจากกวจะเลอกสรรเพอใหเหนความประณตบรรจงอนเปนอจฉรยภาพของกวแลว กวยงสามารถสอแงคด หรอความคดอนเกดจากการใชค าเรยกและความเปรยบเกยวกบกษตรย คอ แงคดในการเชดช สดดกษตรยในฐานะทเปน เทวราชา หรอ สมมตเทพ ผสมผสานกบความเปน พทธราชา อนหมายรวมถงความเปน ธรรมราชา ซงเปนพระคณสมบตอนส าคญยงของความเปนกษตรย

ประทป ชมพล (2542) ไดศกษาและเรยบเรยงหนงสอเรองต าราการศกษายวนพาย

โคลงดน สรปไดวายวนพายโคลงดนเปนวรรณคดทมความงดงามในดานกลวธการแตง การใชภาษา โวหารและความเปรยบ อกทงเนอหายงเปนหลกฐานทางประวตศาสตรในสมยอยธยาตอนตนเปนอยางด

17

การน ายวนพายโคลงดนมาศกษาในวชาวรรณคดทเกยวของกบประวตศาสตรและโบราณคด (Literature in Relation to History and Archaeology) เพราะเรองดงกลาวมความเหมาะสมในการศกษา เปนตวอยางทดส าหรบการสอบคนเงอนปมทางประวตศาสตรในวรรณคดหรอเอกสารโบราณเลมอนตอไป เสาวณต วงวอน (2538: 76 - 85) เขยนบทความเรองเทวราชาและธรรมราชาในวรรณกรรมยอพระเกยรต สรปไดวาผแตงวรรณกรรมยอพระเกยรตแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยไมใชบคคลธรรมดาสามญ กลาวคอทรงเปนเทวราชา แตถงกระนนผแตงวรรณกรรมยอพระเกยรตกแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยนนทรงมธรรม หรอทรงเปนธรรมราชา อนถอเปนสงส าคญทปรากฏในพระมหากษตรยนบแตกรงสโขทยจนถงปจจบน ยพร แสงทกษณ (2537) ไดศกษาและเรยบเรยงหนงสอเรองวรรณคดยอพระเกยรต โดยสรปไดวาวรรณคดยอพระเกยรตเปนศลปะทแสดงเอกลกษณของวฒนธรรมไทยไดเดนชดทสด ดานหนง คอ แสดงถงความเปนชาตทมพระมหากษตรยเปนประมข และทรงเปนศนยรวมแหงจตใจของพสกนกรทงมวล พระบคลกภาพพระมหากษตรยแตละพระองคทปรากฏในวรรณคดยอพระเกยรตเปน ทนาสนใจเนองจากกวยอมพยายามพรรณนาหรอบรรยายตามทตนเคยไดพบเหนหรอไดยนไดฟงมา ซงบางแงมมกละเอยดออนยากจะหาอานไดจากวรรณคดประเภทอน จากเอกสารทเกยวของกบวรรณคดยอพระเกยรตดงทไดรวบรวมมานท าใหผวจยเหนถงความส าคญของวรรณคดประเภทนวาเปนวรรณคดทมความสมพนธกบประวตศาสตร ทงยงมบทบาทในการเทดพระเกยรตพระมหากษตรยเปนส าคญ ในสวนของการใชวรรณศลปเพอยกยอง และสรางความรสกนกคดเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดประเภทนยอมปรากฏความเปรยบทเกยวกบพระมหากษตรยอยางเดนชดซงผวจยจะไดศกษาวเคราะหตอไป

3.2 งานวจยทเกยวของกบวรรณคดยอพระเกยรต กาญจนา ธรรมเมธ (2519) ศกษาวเคราะหวรรณกรรมเฉลมพระเกยรตสมยรตน -

โกสนทรตอนตน (พ.ศ. 2325 – 2411) โดยมความมงหมายในการวเคราะหวรรณกรรมเฉลมพระเกยรตสมยรตนโกสนทรตอนตนในหวขอตางๆ ตอไปน ทมา จดมงหมาย รปแบบ แนวการเขยน ประดษฐการ คณลกษณะและค าศพททกวน ามาสรรเสรญพระมหากษตรย สนทรยภาพ คณคาทางประวตศาสตร

18

ผลการวจยพบวากวเขยนวรรณกรรมเฉลมพระเกยรตเนองมาจากความศรทธา และความชนชมในพระจรยาวตรของพระมหากษตรย กวไดเนอเรองและรายละเอยดมาจากพงศาวดาร หรอเปนคนรวมสมยกบพระมหากษตรยพระองคนน กวใชภาษากวเปนสอแสดงออกมาในรปทมการล าดบเรองจนถงจดสดยอด (Climax) ของเรอง และบางเรองกเขยนในแบบบนทกเหตการณ วรรณกรรมประเภทนจงเตมไปดวยคณคาทางประวตศาสตร

เสาวณต วงวอน (2530) ศกษาวเคราะหวรรณกรรมยอพระเกยรต โดยมจดมงหมาย วเคราะหวรรณกรรมยอพระเกยรตของไทยสมยตางๆ เพอใหเหนลกษณะของวรรณกรรมยอพระเกยรต ภาษา แนวคดเกยวกบองคพระมหากษตรย ความส าคญทางวรรณคดและความสมพนธกบประวตศาสตร ผลการวจยพบวาวรรณกรรมยอพระเกยรตเปนวรรณกรรมแบบหนงทสรรเสรญพระมหากษตรย วรรณกรรมยอพระเกยรตของไทยเรองแรกแตงสมยอยธยาประมาณ พ.ศ. 2017 – 2058 และปรากฏวรรณกรรมยอพระเกยรตเปนระยะเรอยมาจนถงปจจบน ในดานองคประกอบของวรรณกรรมยอพระเกยรต ประกอบดวย สวนประณามพจน เนอเรอง และสรป ซงเนอเรองเปนสวนส าคญทสดเพราะแสดงใหเหนพระเกยรตคณของพระมหากษตรย นอกจากนวรรณกรรมยอพระเกยรตมววฒนาการทงดานค าประพนธ เนอหา และแนวคดเกยวกบองคพระมหากษตรย เหนความสมพนธระหวางวรรณกรรมยอพระเกยรตกบประวตศาสตร ดงนนนอกจากจะมคณคาทางวรรณคดแลว วรรณกรรม ยอพระเกยรตยงมคณคาทางประวตศาสตรและสงคมวทยาอกดวย ชลดา ศรวทยาเจรญ (2519) ไดศกษาเรองลลตตะเลงพายในแนวสนทรยศาสตรโดยศกษาแนววเคราะหวจารณและเปรยบเทยบ เนนไปในดานสนทรยศาสตรเปนส าคญ ผลการวจยในเรองการใชภาพพจนปรากฏวา มการใชเสยงพยญชนะ การใชค าทใหภาพชดเจน การใชค าทมความขดแยงกน การใชภาษาแบบบคลาธษฐาน และการใชสญลกษณ นอกจากนยงพบความเปรยบอย 2 ประเภท คอ ความเปรยบประเภทอปมา และความเปรยบประเภทอปลกษณ งานวจยทเกยวของกบวรรณคดยอพระเกยรตดงทไดกลาวมานผวจยพบวาวรรณคดประเภทนมคณคาทงทางดานประวตศาสตร สงคมวทยา วรรณศลป รวมทงเปนแหลงขอมลเกยวกบ พระมหากษตรยทกวไดกลาวถงดวย

19

จากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของทงหมดนผวจยจะน าความรความเขาใจ ไปใชเปนแนวทางในการศกษาวเคราะหความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนตอไป

บทท 3 กลวธในการเสนอความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรย

กลวธในการเสนอความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรย คอ วธการใชถอยค าหรอวธการถายทอดความคดของกวในการเปรยบเทยบพระมหากษตรยกบสงอน หรอวธการใชถอยค าทแฝงไวซงนยของความหมายอนเกยวของสมพนธกบพระมหากษตรย ซงกอใหเกดความคด ความรสก และภาพทเดนชดของพระมหากษตรยสผอาน ทงนเปนไปเพอการกลาวถงพระเกยรตคณรวมทงยกยองสรรเสรญพระมหากษตรย อนเปนจดมงหมายส าคญของวรรณคดยอพระเกยรต ในสมยกรงสโขทยการยอพระเกยรตพระมหากษตรยทปรากฏในศลาจารกหลกท 1 เปนการบนทกถงความเปนไปของบานเมองและผคนในสมยสโขทย มการกลาวถงการปกครอง เศรษฐกจ และสงคม ในลกษณะความเจรญรงเรองและสงบสข ซงทงนยอมหมายถงพระปรชาสามารถของพอขนรามค าแหงนนเอง หากแตศลาจารกหลกท 3 - 7 ซงสรรเสรญพระเกยรตพระยาลไทยมการกลาวสรรเสรญพระองคอยางชดเจนในลกษณะของการใชความเปรยบ ดงทยพร แสงทกษณ (2537: 23) อธบายไววา ผจารกมงสรรเสรญพระยาลไทยโดยตรง โดยเฉพาะหลกท 4 , 5 เปนตนไป สวนวธการสรรเสรญก ตางไปจากหลกท 1 อยางเหนชด คอมงทจะสรรเสรญพระเกยรตพระยาลไทยอยางเลศลอยเยยงกษตรย ในอดมคต ซงมลกษณะของเทพเจาตามลทธในศาสนาพราหมณหรอฮนด เชน ผจารกแสดงปาฏหารยทม อาจจะเกดขนแกมนษยธรรมดา เชน “... ครนอธษฐานอยางนแลว จงรบเอาไตรสรณาคมน ขณะนน พนดนตอนลางนกหวนไหว ทกทศ อธษฐานบวชแลว จงทรงเสดจลงจากปราสาททอง บทจรไปถงปามะมวง เวลาทเสดจวาง พระบาทลงบนพนธรณ แผนดนน กหวนไหวไปทกทศ ...” (ศลาจารกหลกท 4)

ในดานการด าเนนเรอง บางหลกกคลายกนคอกลาวถงพระราชประวต พระราชกรณยกจแลวจงสรรเสรญ เชน หลกท 3, 4, 5 แตบางหลกทเรมสรรเสรญพระยาลไทยเลยตงแตเรมตนจารก เชน หลกท 6 ขนตนวา “ตงแตปรนพพานมา 1905 ป ...เดอน 11 แรม 8 ค า วนพธ มการกระท าอนเปนฤกษงาม ยามดเปนตน ... ในทานบารม กเหมอนพระเวสสนดร ในปญญาบารม (กเหมอนพระมโหสถ) ในศลบารม

21

กเหมอนพระสลวราชอนทานผรควรสรรเสรญ เชยวชาญในทางโหราศาสตร มพยากรณเปนตน ทรงรสภาวะ แหงพระไตรปฎก พระราชามนามวา ลไทย ทรงประพฤตประโยชนเกอกลแกพระศาสนาและเกอกลแกโลก ทงปวง ...” (ศลาจกหลกท 6) ดงทกลาวมาขางตนพบวาการยอพระเกยรตพระมหากษตรยในสมยสโขทยเรมมการใชความเปรยบในการกลาวถงพระมหากษตรย เชน การกลาวเกนจรง และการอปมา เปนตน ส าหรบวรรณคดยอพระเกยรตในชนหลง คอ สมยกรงศรอยธยาเปนตนมายงปรากฏชดในสวนของกลวธอนหลากหลายในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรย เหตเพราะความแตกตางกนอยางมากทงในดานเนอหาและรปแบบของวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงสโขทยและกรงศรอยธยา จากการศกษาวรรณคดยอ พระเกยรตนบแตสมยกรงศรอยธยาถงสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนจงปรากฏกลวธในการเสนอความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในลกษณะตางๆ ทงหมด 8 กลวธ คอ

1. การใชความเปรยบแบบอปมา 2. การใชความเปรยบแบบอปลกษณ 3. การใชความเปรยบแบบอตพจน 4. การใชความเปรยบแบบสมพจนย 5. การใชความเปรยบแบบนามนย 6. การใชความเปรยบแบบปฏปจฉา 7. การใชความเปรยบแบบการอางถง 8. การใชสญลกษณ

ดงมรายละเอยดตอไปน 1. การใชความเปรยบแบบอปมา (simile) ความเปรยบแบบอปมา คอ การเปรยบเทยบสงหนงกบอกสงหนงซงมลกษณะอนโดดเดน บางประการทเหมอนกนหรอคลายกน ปรากฏในรปสมบตหรอคณสมบตเปนส าคญ โดยใชค าแสดงการเปรยบเทยบ เชน กล ดจ ดง ประดจ ประหนง ปน ปาน พาง เพยง เลห เฉก ราว คลาย เทา เสมอ เปนตน วรรณคดยอพระเกยรตทประพนธขนตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนปรากฏ

22

การใชความเปรยบแบบอปมาเพอเปรยบพระมหากษตรยกบสงตางๆ ดงตวอยางตอไปน พระกฤษฎสงวนโลกพยง พระพรหม พระรอบรกษพยงพษณ ผานเผา พระผลาญพางพระสยม ภวนารถ ไสแฮ พระโปรดพยงพระเจา โปรดปราณ ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 340)

จากขางตนคอเนอความบทหนงของโคลงดนยวนพายทกวไดกลาวถงสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวา พระองคทรงสรางและสงวนโลกไวเหมอนพระพรหม ทรงรกษาดแลแผนดนอยางรอบคอบถวนถเหมอนพระนารายณ ทรงมพระราชอ านาจปราบปรปกษอยางพระอศวร และทรงพระกรณาโปรดหมประชากรเหมอนพระพทธเจา ซงการใชความเปรยบแบบอปมาทปรากฏนเปนการกลาวถง พระคณลกษณะอนโดดเดนของเทพเจา และพระพทธเจาวาเหมอนกนกบพระคณลกษณะทมอยในองคพระมหากษตรย ความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในโคลงดนยวนพายทกวใชการอปมาสมเดจพระบรม ไตรโลกนาถกบเทพเจานน กวไดกลาวถงพระปญญาอนสวางกระจางแจงของพระองคกบพระอาทตย เปรยบพระสรเสยงไพเราะเหมอนพระสรเสยงของพระพรหม และพระสรโฉมดงพระกามเทพ ไววา พระเบญโญภาศพยง ทนกร พระส านยงปานสวร สหนา

พระโฉมเฉกศรสมร ภมภาคย ไสแฮ พระแจมพระเจาจา แจมอนทร ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 340) นอกจากนกวยงไดเปรยบเทยบพระคณลกษณะแหงสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวา พระองคทรงเสยสละเหมอนพระกรรณซงเปนวรบรษในเรองมหาภารตะยทธ ทรงมน าพระราชหฤทยเสมอดวยสายธารทไหลเชยวและลกซง พระองคพระราชทานความส าเรจดงพระวษณ และทรงเปนยงกวากลดทกางกนเหนอแผนดน ดงบทโคลงทวา

23

พระทรงปรตยาคพยง พระกรรณ พระหาฤทยทยมสนธ ชยวซรง พระทรงเสชณฉน พระพษณ พระภาคยไกรกลงกงง แผนผงร ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 340)

กวอปมาสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาทรงเปนใหญในทางธรรมดจพระยม ทรงแกลวกลาดงพญาไกรสรราชสห ทรงมพระปญญาสวางไสวเหมอนพระอาทตยทมแสงโดยรอบ และทรงมความอดทนอดกลนเหมอนแผนดนทงสทวปอนแขงแกรง ดงบทโคลงทวา พระทรงธรรมมศรแม พระธรรม พระแกวนกลไกรสร แกวนกลา พระญาณพางพนแสง แสงรอบ เรองแฮ พระกษมาเสมอหลา สแดน ฯ (ศลปากร,กรม. 2540: 341)

กวกลาวถงพระฤทธในสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวา พระองคทรงมพระฤทธานภาพปราบปรามอรราชศตรดงพระรามปราบทศกณฐ ดงบทโคลงทวา พระคณพระครอบฟา ดนขาม พระเกยรตพระไกรแผน ผานฟา พระฤทธพางพระราม รอนราพ ไสแฮ พระกอพระเกอหลา หลากสวรรค

(ศลปากร,กรม. 2540: 341) กวใชความเปรยบโดยอปมาสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาทรงลงโทษผกระท าความผด ดง พระยมลงโทษ ทรงช านาญการใชกระบองเหมอนพระภมะ ทรงศรเชยวชาญดจพระราม ทรงใชขอบวงบาศและหอกซดไดอยางหาผใดเสมอเหมอน ดงบทโคลงทวา

24

พระทรงทณฑาสพยง ยมยทธ ยงแฮ ทรงคธาทยมภม เลศลน กลทรงสราวธ ราเมศ พยงพอ ขบาศโจมรพน ททยม ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 341)

ในโคลงดนยวนพายกวไดกลาวยกยองสมเดจพระบรมไตรโลกนาถโดยการพรรณนาอปมาถง พระคณลกษณะอนพเศษในดานตางๆ ของพระองค ดงตวอยางตอไปน กวกลาวถงพระปรชาในดานโหราศาสตรวาพระองคทรงพยากรณไดแมนย าเหมอนองคสมมา สมพทธเจา นอกจากนยงทรงมพระปรชาสามารถในการใชอาวธ อาคม ศาสตร และศลป ดงบทโคลงทวา เชองโหรเหนแมนแมน มนวงศ สบศาสตราคมยล ลงลวน สบศลปะส าแดงทรง ทายาท ไสแฮ สบสพาคมถวน ถแถลง ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 342) กวกลาวเปรยบพระสตปญญาอนล าเลศของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาทรงรแจงทงโลกยะและโลกตระดงพระพทธเจา ทงยงทรงปราดเปรองช านาญในการปองกนและแกไข ดงความทวา กลฉลยวฉลาดเรอง แรงพทธ เพรอศพอ กลโจทยกลแจงอรรถ ปลงแปล โลกยโลกดดร รดรวจ เรวแฮ กลกรรกลแกแท ทยงชาญ ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 342)

25

กวไดประพนธโคลงบทหนงเพอแสดงถงพระปญญาของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาแจมแจงราวกบแสงอาทตยและแสงจนทร โดยทรงรรอบในกาลทงสาม คอ อดตกาล อนาคตกล และปจจบนกาล ทรงเลงเหนทกแหงหนตลอดในภพทงสาม ความวา พระเบญเญศรยงเพยง สรยจนทร แจมแฮ อดตานาคต ปลงแปล ประจบนทงสามสรร เพชญถง แถลงแฮ เลงลงไตรภพแท ทวทรยน ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 343)

กวกลาวเปรยบสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาพระองคทรงมลกษณะในการพระราชด าเนนงดงามเหมอนกบพระพทธเจา ดงค าโคลงทวา สรรเพชญพางศรสรร เพชญภาคย ยามโยคพระเจาชาง เผอกผายลลา ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 378)

ในตอนทายของโคลงดนยวนพายกวยอพระเกยรตสมเดจพระบรมไตรโลกนาถโดยการใชความเปรยบแบบอปมาเพอกลาวถงชยชนะของพระองคทมตอยวนวา ชยชนะและอานภาพของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถนเสมอดวยพระอาทตย แมแตเมองสวรรคกอยในอ านาจแหงพระองค ชยชนะของพระองคเปนดงอานภาพของพระอนทร และเพราะพระบญญาบารมของพระองคจงท าใหเมองตางๆ เขามาพง พระบารม ดงปรากฏในบทโคลงตอไปน ชยชยานภาพทาว ทยมทน กรแฮ เมองเทพคนธรรพฦๅ อยถอย ชยชยพอพยงอนทร นภาพ บญเบอกเมองถวนรอย รอบถวาย ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 384)

26

ค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททองมการกลาวเปรยบแบบอปมาพรรณนาพระมหากษตรย เมอเสดจถงทพระราชวงวามเหลาเสนาขาราชบรพารจ านวนมากเขาเฝาทลละอองธลพระบาท ดดจพระองคทรงเปนดวงจนทรทลอมรอบดวยหมดาว และเมอเสดจเขา ทประทบอนงดงามทแวดลอมดวยบาทบรจารกาจ านวนมาก พระองคกทรงเปนดงพระอนทรทเสดจประทบในไพชยนตวมาน ดงค าประพนธทวา เสดจถงวงหลวง เสนาทงปวง นงเฝาเรยงรน ดจดารากร ประดบพระจนทร ในหวางอ าพน อมพรเวหา เสดจในปราสาท สนทรวรอาสน เลศพนพรรณนา แสนนางนองเฝา ฝายซายฝายขวา ดดจอมรา เสดจในไพชยนต

(ศลปากร,กรม. 2545 ข: 49)

วรรณคดยอพระเกยรตสมยธนบร คอ โคลงยอพระเกยรตพระเจากรงธนบร พบวากวไดใชความเปรยบแบบอปมาวาพระมหากษตรยเหมอนดงพระนารายณอวตารสโลก ดงบทโคลงทวา เสมอองคหรรกษเรอง รงครท ลลวงพาหนะครฑ สหลา ฤๅจรจากเกษยรสมทร มาทวป นแฮ เนอหนอพทธพงศกลา กอสรางโพธญาณ ฯ

(ศลปากร,กรม. 2539ก: 277)

ในโคลงบทหนงกวกลาวเปรยบแบบอปมาพระมหากรณาธคณในพระเจากรงธนบรกบพระอศวร วามมากลนดวยการทพระองคทรงคมครองดแลใหประชาชนรอดพนจากอนตราย ความวา

27

พระคณอเนกเถา สยมภ ยกหมนรชนช ชพไว ทรงธรรมกราชตร ตราโลก เปนมกฎแกนไท ทวทาวฤๅเสมอ ฯ


การใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยแบบอปมาทปรากฏในวรรณคดยอพระเกยรตสมย กรงธนบร กวไดกลาวถงสมเดจพระเจากรงธนบรวาทรงเปนดงดวงจนทรทแวดลอมดวยดวงดาว อนหมายถงบาทบรจารกา ดงบทโคลงตอไปน มาทลถนอมบาทไท ขจรขจาย ดดจดาราราย เรอฟา ลอมจนทรพมลหมาย หมดเมฆ จนทรเฉกจอมภพหลา เลศลวนควรชม ฯ


วรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนกวไ ดใชความเปรยบแบบอปมาเพอยอ พระเกยรตพระมหากษตรย ซงปรากฏในโคลงดนเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ดงตวอยางตอไปน บารมมาบอยแม มากเหลอ พางสมทรตฟองฟน คลนครน ปญญายงยศเฝอ ฟมทวม แสนสเมรต าตน ไปปาน ฯ

(ตรง,พระยา. 2547: 240)

จากโคลงบทดงกลาวกวไดอปมาพระบารมในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ทพระราชทานแกพสกนกรวามมากลนเชนเดยวกบระลอกคลนในมหาสมทรทซดสาดอยตลอดเวลา

28

นอกจากนกวไดกลาวเปรยบพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยวาทรงเปนดงเทพเจา ดงตวอยางตอไปน กวกลาวเปรยบวาพระองคทรงเปนเสมอนพระอศวรทเสดจมาปกครองโลก ดงบทประพนธทวา พางองคบรเมศแมน มารง- สฤษฏแฮ ยกพยหสรวงสวรรค สดาว ขนานนอบนขบง คมบาท เชญมงมกฎทาว นงเมอง ฯ

(ตรง,พระยา. 2547: 248)

พระพรประสทธทง โลกา แสนกษตรบงคล ทวทาว พระคณยงสหสสา แสนเดช ดจอศวรเปนจาว โลกถง ฯ

(ตรง,พระยา. 2547: 248)

พระองคทรงเปนเหมอนพระอนทรทเสดจจากสวรรคชนดาวดงส เนองดวยในรชสมยของพระองคทรงมชางเผอกมาสพระบารมอนมลกษณะเปรยบไดกบชางเอราวณพาหนะของพระอนทร ดงบทโคลงทวา พางองคอมรเมศแม อมรนทร ผานพภพดาวดงส เดนฟา พรอมโภควรโภคน ครองครอบ แสนอปสรซรองหนา นอบถวาย ฯ

(ตรง,พระยา. 2547: 248)

พระทรงคชเศวตลา ลกขณา คอสราชอนทรองค อาสนอาง

29

เปนเอกอศวรวรา ฤทธยง บณฑกมพลพาง พศเพยง ฯ

(ตรง,พระยา. 2547: 249)

การเปรยบพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยในลกษณะการอปมากบพระพรหม โดยการกลาวถงพระเมตตาธรรม พระมหากรณาธคณ อนหมายรวมไดถงคณธรรมแหงพระพรหม ดงบทโคลงทวา พางองคมหศรราชไท ธาดา เสวยสขภรมยฌาน เชยวแท พระเจรญพระเมตตา เนองนจ ทรงพระการญแล เลศหลาย ฯ

(ตรง,พระยา. 2547: 249 - 250)

กวกลาวถงพระบรมเดชานภาพอนมากยงในพระองคทเปรยบเสมอนพระเดชานภาพของ พระพรหม ดงบทโคลงทวา พระเดชพลโภคพน ภมภาค เราพอ พระเดชจรลวงเลย ลองฟา พระเดชดจจรจาก จอมส หนาแฮ

พระเดชดรลงหลา เลาฤๅ ฯ (ตรง,พระยา. 2547: 269)

การใชความเปรยบแบบอปมาในกลอนเพลงยาวสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจ พระนงเกลาเจาอยหว ปรากฏการใชความเปรยบเกยวกบพระองคอนแสดงใหเหนถงการยกยอง เทดทน และส านกในพระมหากรณาธคณของกวทมตอพระมหากษตรยดงตวอยางตอไปน

30

ขอเฉลมเพมพนพระเกยรตยศ ยคลบทบพตรอดศร ถวลยราชราชยในนคร ดงทนกรแจมฟาทวธาตร ลอยสวางกลางสวรรคชนทวป ไดชนชพทวจงหวดพงรศม

(นายม มหาดเลก. 2530: 1)

กลอนเพลงยาวขางตนกวกลาวถงความรมเยนเ ปนสขในการปกครองประเทศของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โดยกลาวเปรยบวาพระองคทรงเปนดงดวงจนทรทสองสวางทวทองฟาและผนดน นอกจากนกวไดกลาวถงพระมหากรณาธคณในพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหววามมากเหลอคณานบเปรยบไดกบความยงใหญของเกษยรสมทร ดงบทกลอนทวา

พระคณสดดงสมทรนานมสวรรค มาเจอปนเลยงโลกใหโศกถอน (นายม มหาดเลก. 2530: 6)

ในกลอนเพลงยาวสรรเสรญพระเกยรตพระนงเกลาเจาอยหวปรากฏการความเปรยบแบบอปมาโดยกวกลาวถงพระบญญาธการในพระองควาเปนเหมอนฝนทพยทบนดาลใหการดบเพลงทเผาไหมบานเรอนราษฎรส าเรจลงได ดงบทกลอนทวา เขาฉดชกตดสาดอยฉาดฉา โยทกาแยงยบอปถมภ พระเพลงรายพระพายรอกระพอท า กแพอ านาจองคพระทรงบญ ดงฝนฟาหาแกวแผวระงบ มาเดดดบเพลงรายใหหายหนน เหนถนดอศจรรยอนนตคณ พระการญรกราษฎรบ าบดภย ฯ


กวไดอปมาพระราชกรณยกจในพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวททรงบ ารงพระพทธศาสนา และพระราชทานสงตางๆ แกผยากไรวาทรงเปนดงพระเวสสนดรผบ าเพญทานบารม ดงบทกลอนทวา ยงพนเพมกยงเตมพระกศล บ าเพญผลมไดขาดในศาสนา ไมเสอมสญพนพระราชศรทธา ดงมหาเวสสนดรไมรอนรน

31

โรงทานใหไมขาดพระราชทรพย ออกจายจบเจอจานหวานกศล ทงคาวหวานเชาเยนไมเวนคน ออกสบสนแซซองมากองกน


พระยาไชยวชต (เผอก) ไดประพนธโคลงและกลอนยอพระเกยรตสามรชกาลเพอเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย และพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ซงปรากฏการใชความเปรยบแบบอปมาดงตวอยางตอไปน พระเดชดจรมฟา เยนดน คอรศอ ามฤตยรน เรยเกลา กระษตรทวธรณนทร ในทวป นนา เอาพระเดชปกเผา อยเพยงโพธทอง

(ไชยวชต (เผอก), พระยา. 2518: 2) จากความขางตนกวอปมาพระเดชานภาพแหงพระบรมกษตรยาธราชเจาทงสามพระองควาเปรยบไดดงรมเงาทปกแผประเทศใหอยเยนเปนสข เปนน าอมฤตทโปรยปรายปกเกลาราษฎร ซงพระบรม เดชานภาพทงนนเปนดงรมโพธทองของกษตรยเมองตางๆ ในดานพระปรชาญาณอนกระจางหยงรแหงพระมหากษตรยทงสาม กวไ ดอปมาเปรยบกบแสงอาทตยทสองสวาง พระสรโฉมงดงามเชนดวงจนทรแจมกระจาง พระราชด ารสดจพระธรรมเทศนาอนนอมน าพสกนกรสความเจรญ ดงบทโคลงทวา พระญาณสองโลกยเพยง พนแสง สองแฮ พระแจมคอจนทรแจง จรสหลา พระตรสพางพระแสดง โดยสาสน จงจตรนกรสฟา ชนชชมสวรรค ฯ

(ไชยวชต (เผอก), พระยา. 2518: 3)

32

กวกลาวอปมาพระมหากษตรยผทรงพระแสงขรรควาทรงเปนดงพระวษณทเสดจลงมาดแลโลกและปราบอรราย ดงบทโคลงทวา พระแสงขรรคเพชรไท ทานทรง พางพระพศณพงษ ผานฟา พระเสดจจ าแลงลง โลมโลกย นแฮ ปราบอรนรอนขา ขมมลางลาญเขญ ฯ


กวอปมาถงพระบรมเดชานภาพในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทงสามพระองควางดงามสกสกาวดงแสงของหมดาวและดวงจนทรบนทองฟา ปรากฏในบทโคลงทวา พระเดชดจภาคพน อากาศ ประดบดวงดาวดาษ ดนฟา ยงพศยงโอภาษ พวยพง ดงพระจนทรแจมหลา โลกยเหลอนลอยโพยม ฯ


พระยาไชยวชต (เผอก) ไดกลาวถงพระฤทธานภาพแหงพระมหากษตรยวาเปนเสมอนดวงอาทตยทเผาผลาญศตรใหพนาศไป ยงมาซงความสขแกประเทศ บรรดาเมองตางๆ ลวนถวายเครองบรรณาการแสดงความจงรกภกด ดงบทโคลงทวา พระฤทธโอภาษเพยง ทนกร ผลาญเผาไพรรอน หกหาว อยทธยามหานคร เขษมศข ไซแฮ ทกเทศทกไททาว สวยซองมาถวาย ฯ


33

นอกจากนกวไดใชความเปรยบวาพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงเปนดงฉตรทกางกนเหนอแผนดนน ามาซงความรมเยนเปนสข ดงบทกลอนทวา สมเดจสรรเพชญบรมนารถ พระบาทดงฉตรชนกนหลา ทรงมหาอานภาพไดปราบดา เปนมหาสมมตวสทธวงษ เสดจมาปราบเขญใหเยนยค เกษมศขชนชมสมประสงค บานเมองกลบฟนคนคง สบวงษกระษตรามาชานาน


ลลตตะเลงพาย บทพระนพนธในสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส เปนวรรณคดยอพระเกยรตทแตงขนในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน หากแตเนอหาเปนการกลาวถง พระราชกรณยกจ และยอพระเกยรตสมเดจพระนเรศวรมหาราช พระมหากษตรยในสมยกรงศรอยธยา แมกระนนความเปรยบทไพเราะคมคายเกยวกบสมเดจพระนเรศวรมหาราชกยงคงปรากฏอยางเดนชด โดยเฉพาะการใชความเปรยบแบบอปมา ดงตวอยางตอไปน กวกลาวถงพระฤทธในการปราบปรามอรราชศรตรในสมเดจพระนเรศวรมหาราชวา เปนเหมอนพระฤทธของพระรามทปราบทศกณฐ ดงบทโคลงทวา บญเจาจอมภพพน แผนสยาม แสยงพระยศยนขาม ขาดแกลว พระฤทธดงฤทธราม รอนราพณ แลฤๅ ราญอรราชแผว แผกแพทกภาย

(ปรมานชตชโนรส,สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ . 2539: 2)

กวกลาวถงพระยศเพอใหมความหมายถงสมเดจพระนเรศวรมหาราชวา พระองคทรงครองราชยอนน ามาซงความรมเยนเปนสขแกพสกนกร พระยศหรอพระองคนนเปรยบเหมอนกบพระจนทรทลอยเดนสองสวางอยกลางฟากฟา ดงบทโคลงทวา

34

เสดจเสวยศวรรเยศอาง ไอศรย สรวงฤๅ เยนพระยศปนเดอน เดนฟา เกษมสขสองสมบรณ บานทวป สวางทกขทกธเรศหลา แหลงลวนสรรเสรญ


กวกลาวเปรยบโดยการอปมาสมเดจพระนเรศวรมหาราช และพระเอกาทศรถผทรงชางศกวา ดเหมอนพระอนทรทรงชางเอราวณ ซงเมอศตรเหนแลวกจะขลาด และหวาดกลว ดงบทโคลงทวา สองไทธราชซน ทรงสาร ศกเฮย ดดงองคมฆพาน ผานฟา เถลงสมทธคชาธาร ทพยพาหน นนฤๅ สอสรศกกลา เสอมแกลวกลวหน

(ปรมานชตชโนรส,สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ . 2539: 74) การชมภาพความงามของพระสมเดจพระนเรศวรมหาราชเมอคราวกระท ายทธหตถกบพระมหาอปราชในลลตตะเลงพาย กวไดอปมาวาสมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงเปนดงพระอนทรผท าศกกบ ทาวไพจตราสร และทรงเปนดงพระรามทรบกบทศกณฐ ดงบทโคลงทวา งามสองสรยราชล า เลอพศ นาพอ พางพชรนทรไพจตร ศกสราง ฤๅรามเรมรณฤทธ รบราพณ แลฤๅ ทกเทศทกทศอาง อนไทไปเทยม


กวกลาวถงเนอหาทสมเดจพระวนรตแหงวดปาแกวกลาวอปมาเปรยบการกระท ายทธหตถของสมเดจพระนเรศวรมหาราชทมชยชนะตอพระมหาอปราชวา เหมอนพระพทธเจาทรงชนะหมมารผจญ ดงบทโคลงตอไปน

35

เฉกพระสรรเพชญผ ธรรมศร เถลงอาสนอปราชต ภาคใต วรพฤกษโพธโมลศ เฉลมโลก แลเฮย เสวยวมตตลาภได เผดจเสยนเศกสมร

(ปรมานชตชโนรส,สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ . 2539: 132) พระตรโลกนาถแผว เผดจมาร เฉกพระราชสมภาร พนอง เสดจไรพรยะราญ อรนาศ ลงนา เสนอพระยศยนกอง เกยรตทาวทกพาย


ความเปรยบแบบอปมาทปรากฏในโคลงดนเรองปฏสงขรณวดพระเชตพน พระนพนธในสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรสทรงเปรยบพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหววาทรง ท านบ ารงพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรองเชนเดยวกบพระเจาอโศกมหาราช ดงค าประพนธทวา ศรศภสนธรสวสด พพทธพพธคณ วบลยบญญาธฤก อธกทวธาษตร ศรอโยทธเยศภพ สบแขวงแควนแผนสยาม งามพระสาศนอฬาร ปานปางบบผบรนทร บดนทราโศกราช รงเรอมสาศนอ ารง ผดงชนบตรสทธเพศ ฯ

(ปรมานชตชโนรส,สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ. 2547: 25)

จากการศกษาการใชความเปรยบแบบอปมาในวรรณคดยอพระเกยรตตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรพบวามการเปรยบพระมหากษตรยกบบคคลอน และสงอน เชน พระพทธเจา เทพเจา บรพมหากษตรย และสงมคา เปนตน อนแสดงใหเหนถงคณสมบตทปรากฏมในองคพระมหากษตรยทสมพนธกบสงทน ามาเปรยบอาง ซงแสดงใหเหนถงความคดทยกยองเทดทนพระองคนอกเหนอจากทรงเปนผปกครองประเทศ

36

2. การใชความเปรยบแบบอปลกษณ (metaphor) ความเปรยบแบบอปลกษณ คอ การเปรยบเทยบของสงหนงวามคณสมบตรวมหรอเชนเดยวกนกบอกสงหนง โดยใชค าเปรยบ เปน คอ หรอไมปรากฏค าเปรยบกได ซงในวรรณคดยอพระเกยรตปรากฏการใชความเปรยบแบบอปลกษณเพอการยอพระเกยรตพระมหากษตรย ดงตวอยางตอไปน

พรหมพษณบรเมศรเจา จอมเมร มาศแฮ ยเมศมารตอร อาศนมา พรณคนกเพนทรา สรเสพย

เรองรววรจา แจมจนทร ฯ (ศลปากร,กรม. 2540: 331)

จากบทประพนธขางตนของโคลงดนยวนพาย กวไดกลาวถงเทพ 11 องค ไดแก พระพรหม พระวษณ พระอนทร พระยม พระมารต พระพรณ พระอคน ทาวกเวร พระอาทตย พระจนทร ทเสดจมารวมเปนสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ เพอพระองคจะไดทรงด ารงรกษาโลกโดยมทวยเทพชวยใหพระองคประสบแตชยชนะ การกลาวเปรยบสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาทรงเปนพระพทธเจา กวไดใชความเปรยบแบบอปลกษณโดยไมมค าเชอม ดงค าประพนธตอไปน สรรเพชญภวนารถแกลว การยทธ ยงแฮ

(ศลปากร,กรม. 2540: 349)

สรรเพชญภวนาถแสรง เสดจดล ดวนฤๅ (ศลปากร,กรม. 2540: 360)

สรรเพชญคดใครหนา แลหลง ถองแฮ

(ศลปากร,กรม. 2540: 360)

37

สรรเพชญพางศรสรร เพชญภาคย (ศลปากร,กรม. 2540: 378)

สรรเพชญภโพธเกลา สงสาร

(ศลปากร,กรม. 2540: 379) กวไดกลาวเปรยบแบบอปลกษณโดยไมมค าเชอมวาสมเดจพระบรมไตรโลกนาถทรงเปน พระนารายณ ความวา ชยชยยศโยคเจา จกรกร

(ศลปากร,กรม. 2540: 383) ในโคลงดนยวนพายปรากฏการใชความเปรยบแบบอปลกษณ โดยมค าเชอมเพอแสดงใหเหนวาชยชนะของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถเปนเชนเดยวกนกบชยชนะทพระรามมตอทศกณฐ ดงบทโคลงทวา ชยชยอ านาจทาว คอราม

รอนราพลวงลงกา แผนแผว ชยชยดงตดตาม มารมารค นนฤๅ ชยช านะไดแกว ครอบครอง ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 383)

ค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททอง กวไดใชความเปรยบแบบ อปลกษณเพอแสดงใหเหนวาพระองคคอพระพทธเจาทบรรดาเทวดาและมนษยตางเคารพบชา ดงค าฉนททวา พระองคคอบรมสยม- ภวญาณโมล เทวานรานรทงตร ภพถวายนมสการ

(ศลปากร,กรม. 2545ข: 19)

38

กวไดกลาวเปรยบสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททองโดยการอปลกษณวาพระองคทรงเปนพระพทธเจา ดงปรากฏในเนอความทกลาวถงพระอนทรวาจะเสดจลงมาชวยสมเดจพระเจาปราสาททองในการพระราชพธลบศกราช ความวา

ควรกจากทพยศล ชวยพระมน

มนนทรลบศกราช (ศลปากร,กรม. 2545ข: 30)

นอกจากนกวยงไดยอพระเกยรตสมเดจพระเจาปราสาททองวาทรงเปนพระโพธสตวท เสดจมาบ ารงค าจนพระพทธศาสนา ดงค าประพนธทวา

องคสรรเพชญพทธางกร เสดจมาค าหนน บรมพทธศาสนา


กวไดใชความเปรยบแบบอปลกษณวาสมเดจพระเจาปราสาททองทรงเปนผทรงไวซงจกร อนหมายถงพระนารายณ ดงค าประพนธตอไปน

เสนาบดรบ พระโองการจกร ทลแถลงคดม นยนตดเบาราณ


ปางนนกจะถงท านาย องคพระนารายณ นรนทรเสดจไคลคลา


โคลงเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนารายณมหาราชมการใชความเปรยบพระมหากษตรยโดย อปลกษณถงพระบรมเดชานภาพในพระองควาเปนฉตรทกางกนเหนอพระราชบลลงกกษตรยกมพชา ทงน

39

กษตรยแหงกมพชาจงถวายเครองราชบรรณนาการเพอแสดงความจงรกภกดแดพระองคมาโดยตลอด ดงบทโคลงทวา ในกมพชเอก กรงไกร อนทปรตฐานไอ อาสนนน เอาพระเดชภวไนย ยกนาถ ไปปกเปนฉตรกน กอใหคงตรง ฯ

(ศลปากร, กรม. 2545ก: 655)

วรรณคดยอพระเกยรตสมยธนบร คอ โคลงยอพระเกยรตพระเจากรงธนบร พบวากวไดใชความเปรยบแบบอปลกษณวาพระมหากษตรยทรงเปนพระโพธสตวผบ าเพญบารม ดงบทโคลงทวา เสมอองคหรรกษเรอง รงครท ลลวงพาหนะครฑ สหลา ฤๅจรจากเกษยรสมทร มาทวป นแฮ เนอหนอพทธพงศกลา กอสรางโพธญาณ ฯ


นอกจากนกวไดใชความเปรยบแบบอปลกษณเพอแสดงใหเหนวาพระองคนนทรงเปรยบเปนบดามารดาของพสกนกรทงแผนดน ทรงเปนครผสอนสงคนทงโลก ทรงเปนผน าทางแหงการหลดพนในวฏสงสารแกสตวทงหลาย และทรงเปนทรพยทยงความสขแกพสกนกร ดงบทโคลงทวา

พระเดยวบญลาภเลยง ประชากร เปนบตรมาดร ทวหลา เปนเจาแลครสอน สงโลก เปนสขทกถวนหนา นกรทงชายหญง ฯ

40

เปนทพ านกถวน นรชน เปนทกรณาคน ยากไร เปนทสงสตวดล เมองโมกข เปนทรพยปจจบนให ทวหนาเนองเขษม ฯ

(ศลปากร, กรม. 2539: 289)

วรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนปรากฏการใชความเปรยบแบบอปลกษณเพอยกยอง เทดทนพระมหากษตรยโดยกวจะกลาวเปรยบพระมหากษตรยวาทรงเปนเทพเจาในลกษณะเดยวกนกบทปรากฏในสมยกรงศรอยธยาและกรงธนบร ดงตวอยางตอไปน กวกลาวเปรยบพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชในโคลงสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกยวาพระองคทรงเปนพระนารายณผดบทกขเขญใหกบพสกนกร ดงบทโคลงทวา

พระ ทรงอสรภาพเรอง เรองฤทธ พระ ดบเขญคอพษ ณไท พระ คณอเนกนตย นบร า ไฉนนา พระ บาทบ ารงให ฟองฟนศาสนา ฯ

(ช านโวหาร, พระ. 2546: 49)

คอองคหรรกษ รามา ธราชเฮย

ปราบอสรพาลา เหลาราย เสดจแสดงมหทธมหา สรภาพ มาเตรยกตรภพผาย แผนฟาสาธการ ฯ

(ช านโวหาร, พระ. 2546: 56) นอกจากนพระช านโวหารไดกลาวถงการทบรรดาสมณะ ช พราหมณ และเหลาขนนาง ขาราชการกราบบงคมทลอญเชญพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช เมอครงทรงเปนสมเดจเจาพระยามหากษตรยศกใหทรงปราบดาภเษกเปน ปนปกไพรฟา อนหมายถงใหพระองคทรงเปน

41

สงมคาทอยสงสด คอพระมหากษตรย ดงบทโคลงทวา สมณพราหมณพฤฒพรอม มนตร อาราธนไทธบด ผานหลา ปราบดาภเษกศร สมบต เสวยแฮ เปนปนปกไพรฟา รมกงเกศสกล ฯ

(ช านโวหาร, พระ. 2546: 60) ในโคลงดนสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยมการใชความเปรยบแบบอปลกษณพระองควาทรงเปนพระอนทร ดงบทโคลงทวา

พระทรงคชเศวตล า ลกขณา คอสราชอนทรองค อาสนอาง เปนเอกอศวรวรา ฤทธยง บณฑกมพลพาง พศเพยง ฯ

(ตรง,พระยา. 2547: 249) กวกลาววาพระองคทรงเปนพระพรหมโดยกลาวเปรยบกบพระสรเสยงอนสดใสไพเราะของพระองค ดงบทโคลงทวา พระเดชมามกอง ไกรเกรยง พระเดชบรบทระบอ โหลงลวน พระเดชสรใสเสยง กมเลศ พระเดชทศถองถวน ถธรรม ฯ

(ตรง,พระยา. 2547: 269)

ในโคลงและกลอนยอพระเกยรตสามรชกาล พระยาไชยวชต (เผอก) กลาวถงพระสรโฉมแหงรชกาลท 1 ถงรชกาลท 3 แหงพระบรมราชจกรวงศวางามเชนดวงจนทรแจมกระจาง ดงบทโคลงทวา

42

พระญาณสองโลกยเพยง พนแสง สองแฮ พระแจมคอจนทรแจง จรสหลา

พระตรสพางพระแสดง โดยสาสน จงจตรนกรสฟา ชนชชมสวรรค ฯ

(ไชยวชต (เผอก), พระยา. 2518: 3) กวไดกลาวยอพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช โดยพรรณนาถงความงามของพระราชรถ พระราชยานในพระองควางดงามดจพระราชรถพระอศวร และกลาวเปรยบวาพระองคทรงเปนพระอาทตยททรงราชรถมายงพนแผนดน ดงบทโคลงทวา ราชรถรจเรขเรอง รงษ บษบกพมานมณ โตกตง เทยมรถพระศล ลอยโลกย ลงแฮ คอพระสรยเสดจยง อยเหยยมภวดล ฯ


กวกลาวถงพระเกยรตคณอนปรากฏในสามรชกาล โดยเปรยบกบพระอาทตยและพระจนทร ทอยคกาลกบโลก และกลาวถงพระเกยรตยศวามสามารถพรรณนาไดหมดสน พระเกยรดพระกฤษณเกลา กรงทวาร วดแฮ คอคสรยจนทรา สองสน จกกลาวพระยศปรา กฎโลกย ถงแฮ รอยปากพดพนลน เลาแลวฤๅวาย ฯ


กวกลาวถงพระมหากษตรยทงสามพระองควาทรงเปน ฉตรแกว ทปกแผใหความรมเยนตอประเทศตางๆ ทมาพงพระบารม ดงบทโคลงทวา

43

ปางพระปนโลกยคลอย คลาพล ปราบมงเมองโดยกล งายงาง ทกเทศออนเอาตน รองบาท พระนา เปนรมฉตรแกวกาง อยโพนพงเกษม ฯ

(ไชยวชต (เผอก), พระยา. 2518: 14) นอกจากนกวไดใชความเปรยบวาพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงเปนพระพทธเจา และพระองคทรงมมหาอานภาพในการปราบดาภเษกเปนพระมหากษตรย ดงบทกลอนทวา สมเดจสรรเพชญบรมนารถ พระบาทดงฉตรชนกนหลา ทรงมหาอานภาพไดปราบดา เปนมหาสมมตวสทธวงษ


จากการศกษาใชความเปรยบแบบอปลกษณเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน พบวาการเปรยบแบบอปลกษณพระมหากษตรยมลกษณะการเปรยบแบบใชค าเชอม ไดแก เปน คอ โดยกวจะเปรยบพระองควาทรงเปนสงตางๆ เชน ทรงเปนพระพทธเจา ทรงเปนเทพเจา ทรงเปนบดามารดา เปนตน และการเปรยบแบบไมมค าเชอม กลาวคอ กวจะกลาวถงพระมหากษตรยวาทรงเปนสงอนโดยไมมค าเชอม เปนการกลาวเรยกแทนพระองควาพระองคทรงเปนสงตางๆ เชน พระสรรเพชญ พระจกร กมเลศ เปนตน 3. การใชความเปรยบแบบอตพจน (hyperbole) ความเปรยบแบบอตพจน คอ การกลาวเกนจรงอนเกดจากความคดของกวทตองการเนนย าหรอเพมน าหนกของสารใหมความส าคญหรอยงใหญ ซงผอานหรอผฟงจะรบรถงจนตนาการทถายทอดออกมาของกวไดโดยมค านงวาเปนการกลาวจรงหรอไม ในวรรณคดยอพระเกยรตการใชความเปรยบแบบอตพจนถอวามความส าคญมากเนองจากกวไ ดกลาวเปรยบพระมหากษตรยวานอกจากจะทรงมความย งใหญเหนอบคคลโดยทวไปแลว พระมหากษตรย ยงทรงเปนใหญ และมพระราชอ านาจเหนอสรรพสงทงปวง ซงกลาวเกนจรงในลกษณะนยอมเปนไปเพอแสดงความเคารพเทดทน และสรรเสรญพระมหากษตรยเปนส าคญ ดงตวอยางตอไปน

44

พระมาเพญโภคยพน ไพศรพ โสดแฮ ภลบอเงนทองเปน บอแกว พระมาเกอดเกษมภพ ทงส เสบยแฮ มาส าแดงกลาแกลว เกลอนรณ ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 332) จากค าประพนธขางตนในโคลงดนยวนพายกวไดกลาวถงสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวา เมอพระองคทรงอบตมาท าใหโลกอดมไปดวยโภคยสมบตยงกวาทาวกเวรผเปนเทพเจาแหงทรพยสมบต เกดบอเงน บอทอง และบอรตนะ พระองคทรงท าใหทวปทงสมแตความเกษมสข และเสดจมาทรงกระท าศกสงครามใหหมดสนไป การกลาวเกนจรงหรอการใชความเปรยบแบบอตพจนนกวไดเปรยบเทยบใหเหนถงความเหนอกวาของสมเดจพระบรมไตรโลกนารถกบทาวกเวร อกทงยงกลาวถงความสขสบายทบ งเกดขนในทวปทงสอนเปนดนแดนเปนในอดมคต กวใชความเปรยบแบบอตพจนในการกลาวถงพระเกยรตยศแหงสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาทรงมพระเกยรตยศแผก าจายไปยงกวาแสงของพระอาทตย ดงบทประพนธทวา

ยศพระผายผานพน พนแสง สองแฮ (ศลปากร,กรม. 2540: 352)

กวพรรณนาถงพระมหากรณาธคณในสมเดจพระบรมไตรโลกนาถโดยการใชความเปรยบแบบ

อตพจนวา พระมหากรณาธคณในพระองคไมสามารถเรยบเรยง หรอกลาวไดครบถวน พระมหากรณาธคณนนลกลงถงบาดาล หนาหนกเทาโลกทงสาม คอ กามภม รปภม และอรปภม กวางขวางเกนกวาสงใดจะเปรยบปาน ดงบทโคลงทวา

คณไทธเบศรร รยงสบ เมอใด ฦกลงบาดาลกลว กลาวอาง

45

หนาหนกตรยบไตรภพ ดโลก ไสแฮ ลวงยอดยาวกวางพน ปรยบปาน ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 344)

นอกจากนกวไดกลาวถงชยชนะและอานภาพในสมเดจพระบรมไตรโลกนาถโดยใชกลวธการเปรยบแบบเกนจรงวา ชยชนะและพระบรมเดชานภาพในพระองครงเรองราวกบพระอาทตย แมเมองแหงเทวดา และคนธรรพกอยภายใตพระบารม ชยชนะของพระองคเทยบไดกบอานภาพแหงพระอนทร ยงผลใหเมองโดยรอบนบรอยมาถวายบรรณาการ ดงบทโคลงทวา

ชยชยานภาพทาว ทยมทน กรแฮ เมองเทพคนธรรพฦๅ อยถอย ชยชยพอพยงอนทร นภาพ บญเบอกเมองถวนรอย รอบถวาย

(ศลปากร,กรม. 2540: 384)

ค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททองปรากฏการใชความเปรยบแบบอตพจนโดยกวกลาวถงพระเกยรตยศของสมเดจพระเจาปราสาททองวาสงสงและมากยงนบไดแตสวรรคชนพรหมตลอดจนถงใตผนแผนดน ทงยงทรงปกครองเทวดา ประชาชนจ านวนมหาศาล และชางมา ก าลงพลอกมากมายดจสายน าทหลงไหล ดงค าฉนททวา พระเกยรดเบยดบรบรา- ชยทวทศาศาสนต เบองบนกจนพภพฐาน พรหมเสวยซงเมองแมน เบองใตกเตมธรธรา- ดลจนพภพแดน กาลาคนรทรสตญบแสน สหมนโยชนโดยหมาย ครอบครองประชาชนนกร นรเทวะเหลอหลาย ชางมาพลาพลคอสาย ชลธนทรหนนหนา


46

กวพรรณนาพระมหากรณาธคณในสมเดจพระเจาปราสาททองวายงใหญ และมากมายเกนกวามหานทสทนดรทง 7 สาย พระมหากรณาธคณจบทวตงแตใตผนแผนดนจนสงสดขอบจกรวาล ทงหากมบคคลผอายยน 1 กลป อกบคคลนนม 1,000 ศรษะ แตละศรษะม 7 ปาก แตละปากม 7 ลน บคคลนนกยงมอาจกลาวถอยค าพรรณนาพระมหากรณาธคณในสมเดจพระเจาปราสาททองไดหมดสน ดงค าประพนธทวา สรรเสรญคณพระภธร เจดสทนดร สรมทรบเปรยบเทยบแทน คณนากหมนกแสน กโกฏดนแดน อธกไปปนปาน เบองต าล าภดาธาร เทาถงสดกาล นรทรนาคมหา เบองบนพนอากาสา สดสญศวา ศโวตไมไกวล โดยบรมณฑลขอบขณฑ เตมถงอนนต อนนตจกรวาฬา แมวามชายหนงสา- มารถพรรณนา อายโยคถวนถงกลป ชายนนมเศยรถวนพน ในเศยรแลอน ก าหนดสตงมขา ในมขแลอนพรรณนา ถวนสตชวหา วบลยโดยกฎหมาย มฤทธสงหารเพรศพราย บ มสามารถหมาย พระคณเจาจอมอารย


เนอความตอนหนงทปรากฏในค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททอง กวไดพรรณนาถงเหตการณทเกดขนเมอสมเดจพระเจาปราสาททองจะทรงประกอบการพระราชพธลบ

47

จลศกราชวา บรรดาเทวดา นางฟา นกสทธ วทยาธรจ านวนมากตางชนชมยนดและกระท าการอญชลบชาพระองคดวยดอกไม พวงมาลย โดยบางเทวดา นางฟา นกสทธ วทยาธรเหลานนไดน รมตรางใหเลกเทาธลเพอแยงเขาเฝาฯ ยนดในการพระราชพธดงกลาว หากแตรางทเลกเทาธลนนกยงเบยดเสยดกนจนท าใหเขาพระสเมรคลอนแคลนออนไหวดงล าหวายลนไฟ ซงการใชความเปรยบแบบอตพจนนเปนการแสดงใหเหนถงการยกยองพระมหากษตรยวาทรงมบญญาธการ ความวา รวาปนเกลาอยธยา กอปรการมหา พธพธานโดยหมาย เทพาอารกษเหลอหลาย ชมชอมกนถวาย ประนมบงคมกราบกราน บางกเดดดอกดวงพวงมาลย กรองเปนสรอยสาร กนกอาภรณพรรณ บางปรายรายลงแตสวรรค กมเกลาโอนอญ- ชลตเหนอศรสาร บางรองซองสาธการ สรรเสรญสมภาร มกฎเกลาอยธยา ฝงเทวะกเตมอาณา เขตขณฑสมา พภพแมนมณฑล ฤๅสทธวทยาธรจรจล มาแตอนนต อนนตจกรวาฬา ลางถวายพวงแกวแพรวมา- ลยวเลปนสธา มฤตเสดจโสรจสรง บางนมตอาตมเององค เลกเทาผยผง ธลลออละอองอาย บดเบยดเสยดกนมาถวาย คนธมาลาอาย ตรลบตรเลาเอาใจ

48

ถงขนเขาหลวงหวาดไหว ออนโอนคอไฟ มาลาวมาลนล าหวายฯ

(ศลปากร, กรม. 2545 ข: 42 - 43)

โคลงเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนารายณมหาราชมการกลาวถงพระมหากรณาธคณ และ น าพระราชหฤทยททรงปลอยชางพงและลกนอยทคลองมาได โดยกวกลาววาพระมหากรณาธคณ และ พระราชกศลนยงใหญไปทงสามโลก อนจะน าพระองคขามพนซงวฏสงสาร ดงบทโคลงทวา พระคณบญเปลองไปล ไตรภพ ขามขายมารอรรณพ นานกวาง พระไทยโปรดปรารภ เมตรภาพ ใหปลอยพงนางชาง ลกนอยแนมไป ฯ


ในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนปรากฏการใชความเปรยบแบบอตพจนเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรต ดงตวอยางตอไปน กวก ลาวถ งพระคณลกษณะในพระบาทสมเ ดจพระพทธยอดฟา จฬาโลกมหาราช ในโคลงสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกยวา ทรงมพระเกยรตยศสงกวายอดเขาพระสเมร ทรงมพระราชหฤทยกวางขวางกวาผนแผนดน ทรงมพระปญญาและพระปรชาหยงรลกซงกวามหาสมทร ดงบทโคลงทวา พระยศยอดเมรเรอง ฤๅปาน พระกมลไพศาล กวาหลา เบญญากบพระญาณ ฦกเลห สมทรแฮ ช านโวหารขา บาทพรองพระคณแสดง ฯ


49

การใชความเปรยบแบบอตพจนในโคลงดนเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย กวไดกลาวถงพระปญญาทสองสวางทวทงจกรวาลท าใหพระองคทรงเลงเหนสงตางๆ แมในจตใจของมนษย ดงบทโคลงทวา พระโพธโอภาสพน จกรพาล ทาบทวทศาเหน หอนเวน แมใครประทษฐลาญ นฤชพ นอกซอในคดเรน รวบรอน ฯ

(ตรง,พระยา. 2547: 239)

กวไดกลาวถงพระบารมในพระองคทมมากมายเปรยบไดกบระลอกคลนในมหาสมทรทซดสาดอยตลอดเวลา รวมทงพระปญญาอนมากยงทผสานรวมเขาจนมหาสมทรนนสามารถทวมถงเขาพระสเมรได ดงบทโคลงทวา

บารมมาบอยแม มากเหลอ พางสมทรตฟองฟน คลนครน ปญญายงยศเฝอ ฟมทวม แสนสเมรต าตน ไปปาน ฯ

(ตรง,พระยา. 2547: 240) นอกจากนกวไดใชความเปรยบแบบอตพจนกลาวถงพระเกยรตยศในพระบาทสมเดจพระพทธ เลศหลานภาลย ซงสามารถหมายรวมถงพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยนน วาพระองคจะทรงด ารงอยตลอดกาล พระองคทรงมพระราชอ านาจเหนอสามโลก ทรงมพระเกยรตยศเหนอกวาพระอนทร และพระองคทรง(มพระราชหฤทย)เยนยงกวาสายน า ดงบทโคลงทวา พระยศยนชวฟา ดนทรง พระยศครองไตรตร โลกล า

50

พระยศยงเอกองค อมเรศ พระยศเยนยงน า เนองชล ฯ

(ตรง,พระยา. 2547: 270)

ในโคลงและกลอนยอพระเกยรตสามรชกาลปรากฏการใชความเปรยบแบบกลาวเกนจรงโดยกวกลาวถงพระคณลกษณะในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชวา ทรงมพระยศสงสงเทยบไดกบเขาพระสเมร พระเกยรตปรากฏแกกษตรยโดยทวใหมาพงพระบารม และทรงมพระมหากรณาธคณททรงครองแผนดนยงผลใหเหลาเทพเจาสรรเสรญพระองค ดงบทโคลงทวา พระยศพระยอดฟา สเมรทอง เทยมแฮ พระเกยรตกรงกระษตรสยอง ยอบเกลา พระคณพระมาครอง ภพแผน นนา ทกทศไทเทพเทา ทวฟาสรรเสรญ ฯ


กวใชความเปรยบแบบอตพจนทมลกษณะการสบทอดความคดมาจากวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยา คอโคลงดนยวนพายทกลาวถงบอเงน บอทอง บอแกว และทรพยสมบตอนบงเกดมในราชธานดวยพระบารมของพระมหากษตรย ดงบทโคลงทวา แผนดนเพยงแผนฟา มาปอง เปนแฮ เกดบอเงนบอทอง บอแกว สมบรณสมบตนอง นบโกฏ เปนมโหฬารแลว เลศดวยบารม ฯ

(ไชยวชต (เผอก), พระยา. 2518: 20) จากการศกษาและกลาวมาแลวขางตนพบวาความเปรยบแบบอตพจน หรอการกลาวเกนจรงเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตนน กวจะใชความเปรยบประเภทนกบการกลาวถงเหตการณเหนอธรรมชาตทเกดขนหรอสมพนธดวยองคพระมหากษตรย หรอเปนการเปรยบ เทยบ

51

พระคณสมบตของพระองควายงใหญเหนอสงทนบวาใหญยง เชน ทรงมพระเกยรตยศสงกวา เขาพระสเมร ทรงมพระปรชาสามารถหยงรลกกวามหาสมทร เปนตน การใชจนตนาการของกวใน การกลาวเปรยบพระบญญาธการ พระบรมเดชานภาพ หรอพระคณสมบตนยอมมผลใหภาพเกยวกบพระมหากษตรยปรากฏอยางยงใหญในความคดของผอาน 4. การใชความเปรยบแบบสมพจนย (synecdoche) ความเปรยบแบบสมพจนย คอ การกลาวถงสวนยอยเพอแทนสวนทงหมด ซงการใชความเปรยบแบบสมพจนย หรอการกลาวถงเพยงสวนใดสวนหนงแหงองคพระมหากษตรยเพอสอถงพระมหากษตรย ในค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตพระพทธเจาหลวงปราสาททอง กวไดกลาวถงเหตทพระองคม พระราชโองการตรสถามดวยจะลบศกราช กวก ลาวถงบรรดาขาราชการจ านวนมากท เข าเฝาทลละอองธลพระบาทในทองพระโรง โดยใชค าวา ธลบงส เพอแสดงถงสมเดจพระเจาปราสาททอง ดงบทประพนธทวา ขาทลบงคมเคา- รพยรกษกราบกราน เตมทองพระโรงธาร- ค านลเหลอหลาย เสนาพฤทธาจารย บดการมากมาย กมเกลาบงคมถวาย ธรทลธลบงส


โคลงเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนารายณมหาราช กวไดกลาวถงเพยงพระยศแตใหหมายถงสมเดจพระนารายณมหาราช โดยกลาวถงเหตการณชางเผอกจากเมองจากเมองกาญจนบรมาสพระบารม กลาวถงพระบรมเดชานภาพและพระปรชาสามารถในการรบท าใหเมองตางๆ มาพงพระบารม และกลาววาสมเดจพระนารายณมหาราช ทรงโปรดใหสรางพระราชวงเมองลพบร ดงบทประพนธตอไปน พระยศปางใหขาว มาถวาย ไดเผอกพงพรรณราย ผองแผว ในกาญจนบรหมาย พนเวศ

52

เมองมงมชางแกว ทวไทชมบญ ฯ (ศลปากร, กรม. 2545ก: 653)

พระยศปางคลายคล พลแสน ราญรอบเวยงเชยงแหน หนเกลา ลาวลาญดาษดนแดน นองนาศ ไปนา ไหวหวนพระฤทธเรา ทวทาวทกกรง ฯ

(ศลปากร, กรม. 2545ก: 653) พระยศลอลงทอง ธรณน ทวทาวสากลถวล ฝายเฝา หวงมาอยประดทน ทลบาท โอนมกฎกมเกลา กลาดทองโรงธาร ฯ


พระยศปางตงแตง เวยงสถาน ลพบรโบราณ ราชนน แถวสถลอญจลทวาร วงราช ปอมเปรยบปราการกน กอกงสมา ฯ


กวไดใชความเปรยบแบบสมพจนยเกยวกบสมเดจพระนารายณมหาราชโดยกลาวถงเฉพาะเพยงพระบาทเพอแทนพระองค ในการกลาวถงเหตการณทเจาเมองตางๆ เขามาพงพระบารม ดงน

พระยศลอลงทอง ธรณน ทวทาวสากลถวล ฝายเฝา หวงมาอยประดทน ทลบาท โอนมกฎกมเกลา กลาดทองโรงธาร ฯ


53

นดดาจาเบศรไท จ าปา นามชอโปซางสา โรชแท มาทลสวรรณบา ทกราช

เปนบาทมลกาแล นอบนวอภวนท ฯ (ศลปากร, กรม. 2545ก: 654)

บตราธราชไท กมพช นามอปราชายศ ใหญนน ทงนกอบลบท จรยาตร มาเพอภกดหมน อยเงอมบทมาลย ฯ


โคลงยอพระเกยรตพระเจากรงธนบรปรากฏการใชความเปรยบแบบสมพจนย โดยกวกลาวถง พระบาทของพระองคแทนองคพระมหากษตรย ในการกลาวถงเหตของการประพนธโคลงยอพระเกยรตนวาเพอเปนการเฉลมพระเกยรตสมเดจพระเจากรงธนบร และมการกลาวถงสมเดจพระเจากรงธนบรวาทรง บาทบรจารกามาเฝาทลละอองพระบาทดจดวงดาวทแวดลอมดวงจนทร ดงค าโคลงทวา

บงคมบทรชไท ทรงทศ ธรรมา พระปนอยธยายศ ยอดฟา ขอแถลงนพนธพจน เฉลมบาท พระเอย ไวพระเกยรตทวมหลา โลกเหลองฦๅ


มาทลถนอมบาทไท ขจรขจาย ดดจดาราราย เรอฟา ลอมจนทรพมลหมาย หมดเมฆ จนทรเฉกจอมภพหลา เลศลวนควรชม


54

นอกจากนกวไดใชกลาวถงพระบญญาธการในพระองคทสามารถเลยงดประชากรไดดวยเพยงพระองคเดยว โดยทรงเปรยบเปนบดามารดาของพสกนกรทงแผนดน ทรงเปนครผสอนสงคนทงโลก ทรงเปนทพกพงของผยากไร ทรงเปนผน าทางแหงการหลดพนในวฏสงสารแกสตวทงหลาย และทรงเปนทรพยทยงความสขแกพสกนกร ดงบทประพนธทวา

พระเดยวบญลาภเลยง ประชากร เปนบตรมาดร ทวหลา เปนเจาแลครสอน สงโลก เปนสขทกถวนหนา นกรทงชายหญง ฯ เปนทพ านกถวน นรชน เปนทกรณาคน ยากไร เปนทสงสตวดล เมองโมกข เปนทรพยปจจบนให ทวหนาเนองเขษม ฯ


ในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนมการกลาวถงพระมหากษตรยโดยใชความเปรยบแบบสมพจนย หรอการกลาวถงองคประกอบยอยในพระมหากษตรยแทนพระองคทงหมด และใชองคประกอบยอยนน ท าหนาทแทนองคพระมหากษตรยในการสอความ ดงน พระช านโวหารกลาวถงความยงใหญของกรงรตนโกสนทร และพระบารมในพระบาทสมเดจ พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทแผไพศาลยงใหบรรดาเมองตางเขามาถวายเครองราชบรรณาการ โดยกวกลาวถงพระบญญาธการ หรอ บญ ใหมความหมายแทนพระองค ดงบทโคลงทวา

กรง ไกรใหญกวากวาง เวยงสวรรค โลกเฮย กรง นอกกรงมาคล คงเฝา กรง ยอมบ านาญพรรณ แพรเพรศ ใหแฮ กรง เวยดนามนอบเกลา ยอบเกลากลวบญ ฯ (ช านโวหาร, พระ. 2546: 50)

55

โคลงยอพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยมการกลาวถงพระมหากษตรยโดยใชความเปรยบแบบสมพจนย ดงบทประพนธตอไปน จกเชญพระบาทไท บณฑร ผานพภพไอสรย สบเชอ ตางสาธพรอมมล มอบชพ ถวายแฮ บญพระหากกอเกอ เสรจเสยนศตร ฯ อาลกษณลขตถอย ทลสนอง สรวมชพมนตรสอง ฝายเฝา องเชญธลละออง บวบาท พระนา ครองแผนดนนงเกลา แหงขาทงมวญ ฯ

(นงเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. 2511: 9)

เบองนนพระบาทไท รามา ธเบนทรเอย ทรงเสวตบวรภษา เลศแลว รดองคโรจรตนา ยงยง ฉลองพระองคครยแพรว เพรศดวยทองกรอง ฯ

(นงเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. 2511: 23) จากบทประพนธขางตนกวทรงไดกลาวถงพระบาท บญ ธลละอองบวบาท อนหมายความถงองคพระมหากษตรย กลาวคอ กวทรงกลาวถงการกราบบงคมทลเชญสมเดจพระเจาลกยาเธอเจาฟากรมหลวงอศรสนทรครองสรราชสมบตและประกอบพระราชพธบรมราชาภเษก โคลงดนเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยกวไดใชความเปรยบแบบ สมพจนยเพอกลาวถงพระมหากษตรยอยางเดนชด โดยกวพรรณนาถงพระเดช พระเกยรต พระยศ พระฤทธ เพอชใหเหนถงพระคณสมบตในพระองค คอ ทรงเปนดงพระพรหมเสดจลงมาดแลโลก ทรงมพระสรเสยงไพเราะแจมใส ทรงทศพธราชธรรม ทรงพระปรชาสามารถในศาสตรตางๆ และการรบ ทรงมพระบารมปกแผไปยงเมองตางๆ ยงผลใหเมองตางๆ เขามาพงพระบรมโพธสมภาร ดงบทโคลงตอไปน

56

พระเดชพลโภคพน ภมภาค เราพอ พระเดชจรลวงเลย ลองฟา พระเดชดจจรจาก จอมส หนาแฮ พระเดชดรลงหลา เลาฤๅ ฯ พระเดชมามกอง ไกรเกรยง พระเดชบรบทระบอ โหลงลวน พระเดชสรใสเสยง กมเลศ พระเดชทศถองถวน ถธรรม ฯ พระเดชขณฑเขตดาว แดนคง ครองพอ พระเดชนจเนองนนต หนงแท พระเดชพรผดง แดนทวป พระเดชพระคณแล เลศเหลอ ฯ พระเกยรตชชพไว คงวน พระเกยรตกรงโกรมเฝอ ฝาใต พระเกยรตกฤษณสรรค ศลปะศาสตร พระเกยรตเชยวชาญใช ชางชาญ ฯ พระเกยรตกรงราชเจา เรองจบ พระเกยรตประกอบการ กอเกอ พระเกยรตราบรอนรบ ฤๅร า พระเกยรตออกเออเฟอ ฝากฝง ฯ พระเกยรตเกรกช าช ชมบญ พระเกยรตกรงใดยง ยอบเขา

57

พระเกยรตเกษมสน- ทรรง เรองแฮ พระเกยรตกฤตยฤๅเศรา เสอมสญ ฯ พระยศเยยวพงพน สรแสง พระยศจรจรญ รงหลา พระยศเสดจมาแสดง ดลทว พระยศขจรฟา เฟองฟ ฯ พระยศยนชวฟา ดนทรง พระยศครองไตรตร โลกล า พระยศยงเอกองค อมเรศ พระยศเยนยงน า เนองชล ฯ พระยศพเศษสราง สบสรรพ พระยศดรดาลดล ดนดาว พระยศยทธทางธรรม ธรราช เรองแฮ พระยศเผยอไททาว ทวเมอง ฯ พระฤทธฤทธลาดฟา ดนไหว พระฤทธฤทธลลาญเลอง โหลงลวน พระฤทธฤทธกษย สญเศก พระฤทธฤทธมามวน แผนพาล ฯ พระฤทธฤทธเกรกกอง กรงโกรม พระฤทธฤทธเลงลาญ ลลม พระฤทธฤทธเถงโถม ถบทบ พระฤทธฤทธกลวกม เกงหาย ฯ

58

พระฤทธฤทธอบอาง ออกมอ พระฤทธฤทธถงถวาย ทวทาว พระฤทธฤทธบนฦๅ ลาญสยบ พระฤทธฤทธโนมนาว นอบเนยร ฯ

(ตรง, พระยา. 2547: 269 – 271)

นอกจากการกลาวถงพระเกยรต พระยศ และพระฤทธอนเปนสวนหนงในองคพระมหากษตรยแลวนน กวยงใชความเปรยบแบบสมพจนยโดยการกลาวถงพระบาทเพอหมายถงพระมหากษตรยในลกษณะทเทดทน บชา วาประชาชนหวงฝากชวตไวกบพระองคตลอดกาล เพอจะไดถวายชวตรบใชพระองค ดงค าโคลงทวา

หวงฝากชพชวฟา ดนหาย ตราบประลยลาญผลาญ โลกลาง หมายมอบชวาวาย รองบาท รองบทบรราง ราษฎรสญ ฯ

(ตรง, พระยา. 2547: 259)

กลอนเพลงยาวสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวกวไดกลาวถงพระเดช อนหมายถงพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหววาทรงปกครองบานเมองใหมความสขสวสด ดงความทวา ดวยพระเดชเกศโลกโบกราค ไมหมองมวทวศรอยธยา


พระยาไชยวชต (เผอก) ใชความเปรยบแบบสมพจนยในโคลงและกลอนยอพระเกยรตสามรชกาล คอ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย และพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โดยกลาวถง บรมบาท ละอองบทศร บทมาลย พระเดช พระยศ และบญ แทนการกลาวถงพระมหากษตรยทงสามพระองคโดยตรง ดงบทโคลงทวา

59

บงคมบรมบาทไท ทงสาม สบพระวงษทรงนาม ยอดฟา เสวยราชสมบตตาม ล าดบ สามแผนดนเจาหลา เลศล ากรงกระษตร ฯ สรวมชพขาบาทดวย ภกด ทลละอองบทศร ใสเกลา ขอแสดงพระเดชตร ศวรราช ยกพระยศจอมเจา ทวปไวชมบญ ฯ

(ไชยวชต (เผอก), พระยา. 2518: 1) พระยา ยามความตอตง กตญญ ไชย สวสดชอบช ชอไว ว เศษสจรตด ดยง ดนา ชต สนทสนองรองบาทใต บาทเบองบทมาลย ฯ เดชะสตยซอตง สจรต ตอพระบาทบพตร ผานเกลา ท าบญยอมอทศ ทกเมอ ขอศขสมบรณเทา ทวนทงแสนกลป

(ไชยวชต (เผอก), พระยา. 2518: 38 - 39) สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส ทรงแสดงความกตญญกตเวทตอพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โดยการทรงนพนธโคลงดนเรองปฏสงขรณวดพระเชตพน ดงบทโคลงทวา เสาวเรขสารโสลกล า เลหทพย เพยยเฮย รงเรขรศร าพรรณ พากยพรอง

60

กตญญยกหยบเฉลอม ฉลองบาท พระนา ขออยาขนของไข ขาดเขญ

(ปรมานชตชโนรส, สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ. 2547: 33)

กลวธการใชความเปรยบแบบสมพจนยในวรรณคดยอพระเกยรตตามทไดศกษามาน พบวากวไดใชการกลาวถงสงตางๆ อนเปนสวนยอยในองคพระมหากษตรยแตใหมความหมายแทนพระองค เชน การกลาวถงพระบาท พระยศ บญ เปนตน ซงค าทกวน ามาใชในการกลาวเปรยบแบบสมพจนยสามารถแสดงใหเหนถงพระราชฐานะอนสงสง และพระคณสมบตทปรากฏมในองคพระมหากษตรยไดเปนอยางด อนน ามาซงการเทดพระเกยรตพระมหากษตรยในคราวเดยวกน

5. การใชความเปรยบแบบนามนย (metonymy) ความเปรยบแบบนามนย คอ การกลาวถงสงหนงสงใดทมลกษณะเดน หรอมความสมพนธกนกบสงทแทนนน โดยเปนการกลาวถงสงหนงแตใหมความหมายถงสงอน การใชความเปรยบแบบนามนยเพอเชอมโยงถงพระมหากษตรยในลลตตะเลงพายพบวา กวกลาวถงชางทรงของสมเดจพระนเรศวรมหาราช และชางทรงของพระมหาอปราช โดยกวเปรยบชางทรงของสมเดจพระนเรศวรมหาราชวาเปนชางเอราวณ และชางทรงของพระมหาอปราชวาเปนชางของพญามาร การทกลาวเปรยบชางทรงนสามารถเชอมโยงความคดของผอานใหเหนถงการยอพระเกยรตสมเดจพระนเรศวรมหาราชได โดยมตองกลาวเปรยบพระมหากษตรยวาทรงเปนพระอนทรโดยตรง ดงบทโคลงทวา

หสดนปนธเรศไท โททรง คอสมทธมาตงค หนงอาง หนงคอครเมขลมง คลอาสน มารเอย เศยรสายหงายงาควาง ไขวแควงแทงโถม

(ปรมานชตชโนรส , สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ. 2539: 120)

การใชความเปรยบแบบนามนยดงกลาวมาแลวขางตนแสดงใหเหนวากวกลาวถงสงอนแตใหมความหมายแทนอกสงหนงคอพระมหากษตรย โดยสงทน ามากลาวนนยอมเปนสงสงคาและดงามเพอ

61

แสดงเจตนาในการกลาวยกยองพระมหากษตรย ทงยงเปนการเชอมโยงเหตการณทสมพนธสอดคลองของสงทน ามากลาวถงกบเหตการณทกวตองการพรรณนาอกดวย 6. การใชความเปรยบแบบปฏปจฉา (rhetoric question) ความเปรยบแบบปฏปจฉา คอ การกลาวในลกษณะการถามหากแตมไดหวงค าตอบ เปนการกลาวถามเพอกระตนความคดโดยท ผอานหรอผฟงทราบค าตอบอยแลวหรอไมตองการค าตอบ ในวรรณคดยอพระเกยรตนบแตสมยกรงศรอยธยาถงสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนปรากฏการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยแบบปฏปจฉาเพอเปนการเนนหรอย าความคด ความรสกของผอานหรอราษฎรทมตอพระมหากษตรย วาพระองคทรงเปนเทพเจา ทรงมพระมหากรณาธคณ และทรงเปนผมบญญาธการ ดงน กวกลาวถงการเสดจพระราชสมภพของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถในเชงถาม วาเทพเจา 11 พระองค คอ พระพรหม พระวษณ พระอนทร พระยม พระมารต พระพรณ พระอคน ทาวกเวร พระอาทตย พระจนทร มารวมกนเปนสมเดจพระบรมไตรโลกนาถกระนนหรอ เพอแสดงใหเหนถงความยงใหญ พระบญญาธการ พระราชฐานะอนสงสง อนมมาแตกอนเสดจพระราชสมภพ ดงบทโคลงทวา

เอกาทสเทพแสรง เอาองค มาฤๅ เปนพระศรสรรเพชญ ทอาง พระเสดจด ารงรกษ ลยงโลกย ไสแฮ ทกเทพทกทางไหงว ชวยไชย ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 331)

นายสวนมหาดเลกแตงโคลงยอพระเกยรตพระเจากรงธนบรโดยใชความเปรยบแบบปฏปจฉาวาสมเดจพระเจาตากสนมหาราชทรงมพระสมาธ และพระปญญามาก ซงผนแผนโลกจะเทยบเทาไดหรอ และกวไดกลาววาทรงพระองคทรงเปนดงพระนารายณ และใชค าเชงถามวา หรอพระองคจะทรงเปน พระนารายณทจากเกษยรสมทรมาปกครองโลก ซงการกลาวเชงถามเชนนยอมแสดงใหเหนวาพระองคทรงเปนผมพระสมาธ พระปญญามากเกนกวาสงใดจะเทยบเทยมได และพระองคทรงคอเทพเจาทเสดจมาปกครองประเทศ และสรางพระบารม ดงค าประพนธทวา

62

บญพระภวนารถเกลา จกรพาฬ ทรงฤทธเดโชชาญ เชยวพน พระสตวทยาญาณ ขยนยอด ชนแฮ ทรงสมาธปญญาลน แหลงหลาฤๅเสมอ ฯ

เสมอองคหรรกษเรอง รงครท

ลลวงพาหนะครฑ สหลา ฤๅจรจากเกษยรสมทร มาทวป นแฮ เนอหนอพทธพงศกลา กอสรางโพธญาณ ฯ


นอกจากนยงปรากฏการใชความเปรยบแบบปฏปจฉาทกวกลาวไวเกยวกบสมเดจพระเจาตากสนมหาราชวา พระองคทรงเปนกษตรยทยงใหญ ทรงมชางเผอกและมาส าคญมาสพระบารม พระองคทรงมขาทลละอองธลพระบาท อนกษตรยเมองอนหรอผอยใตฟากฟานจะมความยงใหญเทยบเทาพระองคนนไดหรอ ดงบทโคลงทวา



มคชกรณศแกว เศวตวงศ รอยวาอนทรอวยลง สไท มสนธพชาตพงศ ขตยอาสน มมขมนตรใต ฟากฟาฤๅเสมอ ฯ


63

ในโคลงสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกย กวกลาวถงพระมหากรณาธคณในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก วาพระองคทรงดบทกข เขญใหอาณาประชาราษฎร ทรงบ ารงพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรอง ซงพระมหากรณาธคณทงนนจะน ามากลาว จนหมดสนไดอยางไร การทกวใชค าเชงถามเชนนยอมแสดงใหเหนถงพระมหากรณาธคณทพระองคพระราชทานแกประเทศและประชาชนอยางเหลอประมาณ ดงบทโคลงทวา

พระ ทรงอสรภาพเรอง เรองฤทธ พระ ดบเขญคอพษ ณไท พระ คณอเนกนตย นบรา ไฉนนา พระ บาทบ ารงให ฟองฟนศาสนา ฯ


พระช าน โวหารกลาวในลกษณะตงเปนค าถามเกยวกบพระยศของพระบาทสมเดจ พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช วายอดเขาพระสเมรจะสงเทาพระยศของพระองคหรอไม ซงการตงค าถามในลกษณะนกวหรอผอานยอมทราบโดยทนทวาพระยศของพระองคสงสงกวาสงใด ดงบทประพนธทวา

พระยศยอดเมรเรอง ฤๅปาน พระกมลไพศาล กวาหลา เบญญากบพระญาณ ฦกเลห สมทรแฮ ช านโวหารขา บาทพรองพระคณแสดง ฯ


พระยาตรงประพนธโคลงดนเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยโดยกลาววา พระองคทรงเปนพระศรอรยเมตไตรยทเสดจลงมาจากสวรรคชนดสตเพอปกครองรกษาโลกกระนนหรอ นอกจากนนกวยงกลาววา พระจกรพรรดจ านวนพนจ านวนหมนพระองคจะมาเทยบกบพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยไดหรอ และในตอนทายกวไดกลาววา พระมหากรณาธคณของพระองคจะน ามากลาวอางไดสนสดไดกระนนหรอ การทกวกลาวเชนนเพอแสดงใหเหนวาพระองคจะทรงเปนพระพทธเจา

64

ในอนาคต ทรงเปนผมบญญาธการหาพระมหากษตรยใดเสมอ และทรงมพระมหากรณาธคณเกนกวา จะกลาวไดครบถวน ดงปรากฏในบทโคลงตอไปน

เทวราชดสตเธอ คอองค พระฤๅ

ฤๅพระเสดจจรล ลาศผาย เผยอแผนภดาทรง สตวโลก ก าจดจรจากราย ร าสอน

(ตรง, พระยา. 2547: 254)

จกรพรรดพนหมนแม มาเปน พระฤๅ บญพระพรทน เทยบแท เลยฤอาจใครเหน หาญกลาว เถงจกรพรรดพนแล ละกล ฯ

(ตรง, พระยา. 2547: 256)

พระคณอาจอานอาง ออกสด สนฤๅ พระสเมรใครพง พดแพ สนองบาทบทสมมต สงเขป นอยนา เพราะเพอกตญญแล เลาลม ฯ

(ตรง, พระยา. 2547: 25 8)

พระยาไชยวชต (เผอก) ไดประพนธโคลงและกลอนยอพระเกยรตสามรชกาลโดยใชความเปรยบแบบปฏปจฉาเกยวกบพระมหากษตรยวาทรงเปนพระอาทตย พระอศวร พระพรหม หรอทรงเปน พระนารายณทเสดจมาครองโลกหรออยางไร ดงบทโคลงทวา สรยาพโยคราง รถทรง ฤๅอศรพรหมลง สหลา

65

พระกฤษณพศณพงษ ภวนารถ พระฤๅ เสดจจากสหาศนฟา ผานพนชมพ ฯ


สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรสทรงใชความเปรยบเชงถามวาสมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงเปนพระนารายณผทรงปราบทศกณฐหรอไม จงทรงสามารถปราบอรราชศตรคอพระมหาอปราชและกองทพแหงหงสาวดได ดงบทประพนธทวา ฤๅตรภพนาถเจา จกรา วธเฮย โหมสบเศยรลงกา กนมลาง พลพระพางพลพา นรพร า เพรงพอ เผดจอมตรอาจอาง ออกเออมเอาเสมอ


จากการศกษาการใชความเปรยบแบบปฏปจฉาในวรรณคดยอพระเกยรตพบวากวไดเลอกใชความเปรยบในลกษณะดงกลาวเพอยกยองพระมหากษตรยและน าความคดของผอานใหเหนถงความยงใหญ หรอพระบรมเดชานภาพในองคพระมหากษตรยโดยการตงค าถามทไมตองการค าตอบหากแตเปนการย าความคดของผอานใหชดเจนขนตามกรอบความคดทกวน ามาใชเปนค าถาม การใชความเปรยบแบบปฏปจฉาเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตจงมการตงค าถามเพอย า ถง พระบญญาธการ พระบารม หรอพระมหากรณาธคณอนยงใหญ เชน ฤๅจรจากเกษยรสมทร มาทวป นแฮ , เปนมกฎแกนไท ทวทาวฤๅเสมอ ฯ , พระคณอเนกนตย นบร า ไฉนนา เปนตน 7. การใชความเปรยบแบบการอางถง (allusion) ความเปรยบแบบการอางถง คอ การน าเรองราว เหตการณในอดต นทาน ชอบคคล สถานท อนมมาแตกอนหรอเปนทรจกขนกลาวอางใหเหนเปนอทาหรณ เพอใหเรองราวทก าลงกลาวมความชดเจนและสมบรณมากยงขน วรรณคดยอพระเกยรตนบตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน กวไดใช ความเปรยบแบบการอางถงเพอแสดงพระบรมเดชานภาพในองคพระมหากษตรยใหเดนชด อนไดแก

66

การกลาวถงมลเหตแหงการเสดจผานพภพขนครองราชยขององคพระมหากษตรย การกลาวถงพระราชกรณยกจในบรพกษตรยทสมพนธสอดคลองกบพระมหากษตรยทกวยอพระเกยรต การกลาวถงเทพเจาเพอเทาความหรอแสดงใหเหนถงพระบญญาธการในองคพระมหากษตรย การกลาวอางถงเหตปจจยตางๆ ทแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยทรงมพระบารม ดงรายละเอยดตอไปน

อาทยคขกเขญ เปนกรลกรล าพรธรณดล จลพจลตางตาง พางจะขว าทงสหลา ฟาทงหกพกหงาย รสายสยบภพมณฑล ในกษษนน บนพรหมพษณ อศว รอดลเดช เหตบพตรคดกรณาประชาราษฎร อยยวจพนาศทงมล สญภพสบสง ธจงแกลงแสรงสรวบ รวบเอาอษเฎามรรดมามศร ดวยบพตรเสรจ กเสดจมาอบต ในกษตร

(ศลปากร, กรม. 2540: 331)

จากบทประพนธขางตนกวไดอางถงสาเหตทสมเดจพระบรมไตรโลกนาถเสดจพระราชสมภพและเสดจขนครองราชยวา แตเดมโลกมความล าบาก ทงผนดนและสวรรคตางเกดความหายนะ พระพรหม พระนารายณ และพระศวะทรงเกรงวาประชาราษฎรจะเดอดรอน ทง 3 พระองคจงรวบรวมรางของพระองคและเทพเจาผย งใหญอก 8 องค แลวเสดจลงมาอบตเปนสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ ซงสอดคลองกบบทโคลงทกวประพนธไววา

พรหมพษณบรเมศรเจา จอมเมร มาศแฮ

ย าเมศมารตอร อาศนมา พรณคนกเพนทรา สรเสพย เรองรววรจา แจมจนทร ฯ เอกาทสเทพแสรง เอาองค มาฤๅ เปนพระศรสรรเพชญ ทอาง พระเสดจด ารงรกษ ลยงโลกย ไสแฮ ทกเทพทกทางไหงว ชวยไชย ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 331)

67

จากบทประพนธโคลงดนยวนพายขางตนกวไดกลาวถงพระบญญาธการของสมเดจพระบรม ไตรโลกนาถโดยอางถงเทพเจา 11 องค ไดแก พระพรหม พระวษณ พระอนทร พระยม พระมารต พระพรณ พระอคน ทาวกเวร พระอาทตย พระจนทร ทเสดจมารวมเปนสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ เพอพระองคจะไดทรงด ารงรกษาโลกโดยมทวยเทพชวยใหพระองคประสบแตชยชนะ

โคลงเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนารายณมหาราชปรากฏการใชความเปรยบแบบการอางถงในชวงทายของวรรณคด กวใชการอางถงเทพเจาองคตางๆ เพอถวายพระพรแดพระองค การอางถง เทพเจาในลกษณะนแสดงใหเหนถงความกตญญกตเวททกวหรอประชาชนมตอพระมหากษตรย เนองดวยพระมหากษตรยทรงเปนผพระราชทานพระมหากรณาธคณตางๆ เปนอเนกประการ ซงการอางถงพระรตนตรย และเทพเจาเพอถวายพระพรแดพระมหากษตรยนไดสบทอดเปนขนบในวรรณคด ยอพระเกยรตทงในสมยกรงศรอยธยาและกรงรตนโกสนทร

ในโคลงเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนารายณมหาราชกวไดอางถงเทพเจาพระองคตางๆ ในการถวายพระพรสมเดจพระนารายณมหาราช เชน ขอพรจากพระพรหมใหทรงถวายพระพรใหสมเดจ พระนารายณมหาราชทรงพระเกษมส าราญในการครองสรราชสมบต ขอพรจากพระนารายณใหทรงก าจดสงชวราย และดแลโลกใหสขสงบ ขอพรจากพระอนทรใหสมเดจพระนารายณมหาราชทรงม พระฤทธานภาพปราบขาศกศตร ขอพรจากพระวรณใหสมเดจพระนารายณมหาราชพระราชทานความสขแกบานเมองดงสายน าทพย ขอพรจากพระเพลงใหสมเดจพระนารายณมหาราชทรงมพระปรชาญาณสองสวางในธรรม ขอพรจากทาวจตโลกบาลใหสมเดจพระนารายณมหาราชทรงเปนทพงพง ของเมองตางๆ เปนตน ดงบทประพนธทวา

ขอพรพรหเมศเรอง รงสรรค รงแรกสงสารกลป กอเกอ ขอจงปนธรธรร มกราช ราวเรองสมมตเชอ ชนดวยไอสรย ฯ ขอพรพษณนาถจวง จรายจกร บบาปบานบญรกษ ทวนหนา ขอจงผานพ านก นรโลก เผาเผาพาลเลยงหลา โลกใหคงตรง ฯ

68

ขอพรพนเนตรทาว ไพจตร ทรงวเชยรชาญชต แกวนแกลว ขอจงจ าเรญฤทธ จอมโลก ราญราชไพรแผว ผาทาวทกแดน ขอพรพรณราชเรอง แรงฤทธ ทรงภชงคโพนพษ บานเงอ ขอจงบรมอศ ราเชษฐ คอสทธาทพยเกอ กอใหพลเกษม ฯ ขอพรเพลงรงเรา รดรกษ ชช านนเหนออคร แฝดฝ ขอจงเจรญศกด ภวนาถ พระปรชาญาณส สองใหเหนธรรม ฯ ขอพรจตโลกเลยง บรบาล รกษนกรนรสถาน สดาว ขอจงปนทรงธาร ภพโลก เปนทพ านกไททาว ทวพนภวดล ฯ

(ศลปากร, กรม. 2545 ก: 663 - 665)

ในค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททองปรากฏการใชความเปรยบแบบการอางถง กลาวคอกวอางถงเหตการณอนยงผลใหพระโพธสตวเสดจลงมาพระราชสมภพเปนสมเดจ พระเจาปราสาททอง ดวยเกดกลยคพระอนทร จงไดอญเชญพระองคมาอบ ตเพอใหทรงค าจนพระพทธศาสนาใหผานกลยคไปใหไดถงหาพนป ดงบทประพนธทวา

ขอแถลงแกลงกลาวด านาน พระเกยรดภบาล บพตรเกลาทวารา

69

อยจ าเนยรมามนสสา ทวทงโลกา กเกดพบตเบยนบฬ เพราะเหตถงกรรมกล ยคทวไตรตร พโรธใจพาธา ดวยเดชวรพทธศาสนา รอนอาสนพนตา พภพเจาไตรตรงษ เปนโกลาหนอกอง ชกชอมไปถง ส านกสมเดจทศพล กมเกลาอภวาทยคล ทลแถลงท างน ในพนพภพชมพ มารสะขาแตเจาก ผนฤทกขต อญเชญสมเดจลลา ปางนวรพทธศาสนา โพนเกดธรรมา นรานกรเบยดเบยน เชญเจากเสดจไปเนยร ทกขศาสนจงเสถยร- ภาพหาพนป วรสยมภวญาณโมล รบค าโกสย บดนทรเสดจลลา เจยรจากไอศวรรยลงมา ครอบครองอยธยา บรนทรอนทรพศาล

(ศลปากร, กรม.2545 ข: 20)

ความเปรยบแบบการอางถงดงกลาวขางตนไดปรากฏแนวคดและการอางถงมลเหตแหงการ พระราชสมภพเพอยอพระเกยรตวาสมเดจพระเจาปราสาททองทรงเปนพระโพธสตวผจะทรง เปน พระพทธเจาในอนาคต ดงบทประพนธทวา

วรพทธพยาเทศธรรม แกลงกลาวโดยบรรพ นยมพระคาถา

70

วาปนเกลาเจาทวารา สรรเพชญลภยา อนาคโตทศพทธ เปนอาทพระเมตไตยอด- ดมอวสานสด กญชรปาลไลย ล าทศวรพทธพสย วรโพธเมตไตย กจากพมานแมนผจง อบตในขตตโยวงศ เปนราชายง พระยศเลองฦๅปรา- กฎในพระนครทวารา ล าจกรพรรดา- ธราชเรองฤทธไกร


กวกลาวถงเหตการณการบ าเพญทานของสมเดจพระเจาปราสาททองหลงประกอบการพระราชพธลบจลศกราช โดยกวไดกลาวเปรยบแบบอางถงเหตการณอนเปนททราบกนด คอการบ าเพญทานบารมของพระเวสสนดรพระโพธสตวผทรงเปนพระพทธเจาในกาลตอมา เพอเปนการแสดงแนวคดทวาสมเดจพระเจาปราสาททองทรงเปนพระโพธสตวใหปรากฏยงขน ดงบทประพนธทวา

เมอนนพระบาท ธรธรรมกราช ปนภพไอศรย ลบจลศกราช โดยธรรมบณฑร หนอพทธางกร ร าพงไปมา วาหนอสรรเพชญ แตกอนยอมเสดจ ยงทานศาลา ทานแกพณพก ยาจกอนมา ทวทศทศา พภพเขตขณฑ ทรพโยประโภค นานายศโยค โภไคไอศวรรย ทานแกพณพก ยาจกนองนรรค

71

ไดแลวผายผน ไปยงเคหา มากจะให ตามพทธพสย แตกอนทอนมา เสรจราชด าร แลวภภรรดา ตรสสงเสนา ผเปนอปการ

(ศลปากร, กรม.2545 ข: 44) เมอนนเกลาเจาอยธยา ศภจตรนวรา- เมศวรจนดา ร าถงขวน วาหนอสมโพธแตกอนกล บพตรบรมขวน- ขวายยะวนสราง พระสมภาร บ มไดคดขนธสนดาน หฤทยนยกผลาญ กายกท าทาน บ รสด ควกเนตรเฉทฉนทศโรอด- ดมเศยร ณ วสทธ สดคอดวงบษ- ปมาลย หนงหวะอกยกหฤทยใน อระอาดมหทย ทานดวยใจใส สเหนหา หนงแลงพระองคทานา คณนยนวรา มาตรพรรณนา กเหลอไตร หนงส ารอกเลอด ณ ภายใน พหลชลอนไหล มากกวานานใน พระคงคา เปนพทธจารตแตเบารา สรพจนกถา โปรดประชาอา- นสงสสด ผหวงสมโพธสมพทธ บรจาคภรยบตร เสนหองคอด- ดมสงวน แมสดชพพระองคอวร หฤทยนย บ ปรวน ให บ ไดสงวน พระอาดมา จงตรสเปนพระในอานา- คตกาล ณ มหา

72

โปรดประชานา อนหลงใหล บดนกลวงบวรใน พทธวงศ ณ พสย โพธบ าเพญไฉน บราณมา กจดท าตามพทธโธวา- ศกอดมวรา สดศโวงกา- รยเสถยรสถต เปนปจฉมาวาจภาษต ตภววภวสถต เปนจรงนต- ยเบารา กจกจายทรพยนานา สตสดก ณ มหา ทานแกทวชา แลยาจก ชางรอยขอยทาสทารก สตรตนกนก ทานแกพณพก อนโทหล

(ศลปากร, กรม.2545 ข: 50 - 51) การถวายพระพรพระมหากษตรยโดยการอางถงเทพเจา หรอสงศกดสทธในโคลงชะลอพระพทธ

ไสยาสนมความแตกตางจากการอางถงในลกษณะเดยวกนนทปรากฏในโคลงเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนารายณมหาราช กลาวคอ ในโคลงชะลอพระพทธไสยาสนจะอางถงพระภกษในสมยพทธกาล เชน กวขอพรจากพระสารบตรใหสมเดจพระสรรเพชรท 9 ทรงมพระปญญาเปนเลศเทาโดยอางถงคณลกษณะของพระสารบตรคอเปนเอตทคคะทางปญญา ดงบทโคลงทวา

ขอพระเอารสสรอย สารบตร วทยาปรากฏสทธ โลกยล า ขอจงจรรโลงโลกอด ดมเลอศ เรองวชาการก า กงเทยนเสมอสมาน ฯ

(ศลปากร, กรม. 2545 ข: 71) ในสมยรตนโกสนทรตอนตนพระช านโวหารถวายพระพรพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก

ในโคลงสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกย โดยขอใหพระอนทรตรวจตราและก าจดผทคดคดตอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช และขอใหพระอาทตยแบงพระรศม

73

โอภาสมาสพระฉวของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ดงบทโคลงทวา ขอวรวาสพทาว วชรา วธแฮ พนเนตรภวไนยตา สอดร ใครคดคดแหนงทา รณตอ ราชนา เชญชวยสงหารผ คดนนเลวลาญ ฯ พระสรยสางเสรดมา แมนจรล รวดแฮ รรถกวดกงผน เผนดาว ร าไพบพตรพรรณ ไพโรจน ขอแบงโอภาสทาว เพมไทไผทไท ฯ

(ช านโวหาร, พระ. 2546: 69 - 70) ความเปรยบแบบการอางถงนปรากฏในวรรณคดยอพระเกยรตโดยกวจะกลาวอางถงเรองราว

หรอบคคลในอดตอนสมพนธสอดคลองกบพระมหากษตรยเพอสรรเสรญพระเกยรตคณใหเดนชด ปรากฏในโคลงและกลอนยอพระเกยรตสามรชกาลทกลาวถงพระราชกรณยกจบ ารงพระพทธศาสนาของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชอนเทยบไดกบพระเจาอชาตศตร ททรงปฏบตมาในอดต ความวา

เพรงพระอชาตไท อปถมภ เทาใด ทรงพระศรทธาท า เทยบน ยอยกปฎกกรรม สงฆกจ เปนสปตค ารบก กอนโพนพงกน ฯ


นอกจากนยงปรากฏการอางถงต านานพระแกวมรกตเพอแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยผทรงไดครอบครองนนเปนผมบญญาธการ และพระบารมสงสง ดงบทกลอนทวา

74

มณฑปในทองค าท าแทนฐาน พระประธานแทแกวมรกฎ เกดแตทวบลบรรพต สสดเนอน าส าปะน อมรนทรอนทรองคทรงสราง ไมคลาศเคลอนเหมอนอยางพระชนสห แตสาสนาไดสามรอยป เปนเฉลมธานบรรตน ตกอยประเทศใดไดตอมา ตามบพเพพาศนามหากระษตร ถาเมองใดไพบลยภลพพฒน พระพทธรตนไปอยทบรนน พระบารมเปนทเลศแลว ไดพระแกวมาไวในเขตขณฑ เปนทเคารพอภวนท ทกภาษาพากนมามสการ ฯ

(ไชยวชต (เผอก), พระยา. 2518: 34 - 35) จากการศกษาการใชความเปรยบแบบอางถงในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถง กรงรตนโกสนทรตอนตนพบวากวไดใชการอางถงเรองราวตางๆ หรอสงตางๆ เพอแสดงใหเหนถงความเปนมาอนยงใหญของพระมหากษตรย หรอแสดงใหเหนถงพระบญญาธการ รวมทงแสดงใหเหนถง พระมหากรณาธคณทพระราชทานแกพสกนกร เชน การกลาวถงเรองราวหรอมลเหตแหงการเสดจ พระราชสมภพของพระมหากษตรย การอางถงพระรตนตรย เทพเจาในการถวายพระพร การอางถงพระมหากษตรยกบบรพกษตรยทส าคญเพอกลาวถงพระราชกรณยกจทสมพนธกบพระมหากษตรยทกวสรรเสรญพระเกยรตคณ เปนตน การใชความเปรยบแบบอางถงจงถอวาเปนกลวธทส าคญวธหนงในการใชความเปรยบเพอยอพระเกยรตพระมหากษตรย 8. การใชสญลกษณ (symbol) การใชสญลกษณ คอ การใชค าแทนสงตางๆ ซงมความหมายนอกเหนอจากความหมายตามตวอกษร หรอการน าสงทเปนรปธรรมมาแทนสงทเปนนามธรรมเพอใหเกดความเขาใจไดอยางกวางขวางและลกซง สญลกษณนนจะตความตามอรรถทปรากฏในตวบท หรอตความโดยนยแหงสญลกษณกยอมท าไดทง 2 อยาง หมายความวาตวบทนนจะอานเอาความตามตวหนงสอกได หรอจะอานตความตามเจตนาแฝงเรนของผประพนธกได (สมเกยรต รกษมณ. 2551: 77) ในวรรณคดยอพระเกยรตตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนปรากฏการใช สญลกษณโดยกวกลาวถงพระปรชาสามารถอนสงสง พระปญญาอนกระจางแจงของ พระมหากษตรย

75

และแสดงเนอหาเหตการณพระกฤดาภนหารในพระองค เพอแสดงใหเหนถงพระบารม พระบญญาธการ ตลอดจนพระบรมเดชานภาพทมนยปรากฏอยในเนอหาของค าประพนธอนถอเปนสญลกษณทแสดงออกมาโดยนยแหงใจความ ดงตวอยางตอไปน กวกลาวถงพระปรชาสามารถและพระปญญาอนเลศล าของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวา พระองคทรงรแจงในธรรมอยางละเอยด โดยกวกลาวแยกไวเปนหลกธรรมหมวดตางๆ นบแตหลกธรรมหมวดสองถงหลกธรรมหมวดสบ การทกวอธบายความดงกลาวโดยพสดารนแสดงใหเหนวากวเจตนาท จะใชหลกธรรมหมวดตางๆ เปนสญลกษณในการแสดงใหเหนถงพระปรชาสามารถและพระปญญาในพระองคใหชดเจนโดยมตองกลาวโดยตรง นอกจากนยงเปนสญลกษณแสดงใหเหนวาพระองคทรงเปนผเลอมใสในพระพทธศาสนาอยางมากและทรงเปยมลนดวยคณธรรม ดงน ทวบททวชาตเชอ สรยวงษ ทานฤๅ ทวคณาธกธรรม เลศลน ทวพธทวธารทรง สรเสพย ไสแฮ เทวภาพเทวหก แวนไว ฯ

ไตรตรสไตรเทพยเรอง ไตรรตน ไตรโลกไตรไตรภพ ทวแท ไตรไตรปฎกตรส ไตรเทพ ไตรทวไตรพธแปล ปลงชาญ ฯ ตรศรตรเนตรตาน ตรศกด กด ตรสทานตรสปานตรส ทานได ไตรตรงษกคดตรส ไตรถอง ตรโทษตรคณไท เลศฦๅ ฯ จตรทฤษฎธรรมถองแจง จตรา คมจตรคณฤๅ กดกน

76

จตราคมารกษ จตรโลกย แจงจตรยคชน ชองกลป ฯ จตรมรรคยลโยคแจง จตรพธ เพรศแฮ แจงจตรพรรค ฬอลยง จตราพทธทศ จตรเทศ แจงจตรภตรพยง พางอารย ฯ จตโรบาเยศแจง จตรงค แจงจตรฤทธฌาน ทวแท จตรารยสตยทรง ทายาท แจงจตรผลแก ยวดชาญ ฯ เบญจาวทราษฎรบน เบญจางค เบญจมารเบญญา ผาแผว เบญจาพชานาง คฌาเณศ เบญจนวรณแรวราง รางเหน ฯ เบญเจนทรเยศบน เบญจา นนตรยเบญจก ไปลเปลอง เบญจปรการณา พธมารค กด เบญจยศนนเรอง รวดพรหม ฯ เบญจปรสารทบน เบญจศ สกนธเบญจารมภฤๅ ร าได

แจงเบญจพยศณ เลศน กด เบญจพมดดทาวไท ถแถลง ฯ

77

ษฏคณกษตรเตรศได โดยอรรถ ถองแฮ ษฏเหตษฏพสดแจง แจกถวน ษฏทวารษฏเคา รพยสาธ ไสแฮ ษฏนวรเวนลวน เผอผล ฯ ษฏสารนยารภร ฤๅม อยดนา ษฏบดลดยงดล คอบเคอ ษฏพธรงษ เสาวภาคย ษฏสมยแกวเกอ เกดเกษม ฯ

สบดานสรยาฆรไท ถาแถลง ถองพอ สบดเสกษาเปรม ปราชญแปล สบดครหาแสวง สบดาห สบดนรชแกถวน ถองอรรถ ฯ สบดนคสบดพาหพรอง สบดสนธ สบดสทนดรแจง แจกแจง สบดทกขณยล บดธเนศ กด สบดวสทธไทแกลง กอผล ฯ อษฏโลกดดเรศเรอง อษฏฌาน อษฏมงคลใคร ทยบไท อษฏโลภาศดารยษฎ พบาก กด อษฏเบญญาได ชยวชาญ ฯ อษฏมถยาภาคแม เมธา ทยงแฮ อษฏกษณอานอรรถ กลาวแก

78

อษฏโลกธรรมา ศรยสาธ ไสแฮ อษฏมคธไทแท ทยงฌาน ฯ

นพสบดาวาศร รยงสบ สงแฮ นพรปรยงนพมาน ลงลวน นพโลกดรจบ คณโทษ กด นพสงษการแลวถวน ถแถลง ฯ

ทศพธธรรมโมชแท ทศสกนธ ทศพสดแสดงทศ เกลศกลว ทศกายพลทศ พลภาคย กด ทศอศภหมวหอม หอสกนธ ฯ ทศกศลใสสาครแท ทศธรรม ทศกศลทศกษณ สบสาง ทศบารมสรร เพชญกอ กลพอ ทศโกรธพระเจามลาง เนงนอน ฯ ทศบญพระแตงตง แสวงสวะ บาปแฮ ทศนชรยล ยงผ ทศญาณทศพศด ยลโยค ไสแฮ ทศรปพระเจาร รยบรยง ฯ

(ศลปากร, กรม. 2540: 333 - 340)

ในค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระเจาปราสาททองปรากฏการพรรณนาเนอหาทเปนสญลกษณแสดงความยงใหญของพระมหากษตรย ดงบทประพนธทวา รวาปนเกลาอยธยา กอปรการมหา

79

พธพธานโดยหมาย เทพาอารกษเหลอหลาย ชมชอมกนถวาย ประนมบงคมกราบกราน บางกเดดดอกดวงพวงมาลย กรองเปนสรอยสาร กนกอาภรณพรรณ บางปรายรายลงแตสวรรค กมเกลาโอนอญ- ชลตเหนอศรสาร บางรองซองสาธการ สรรเสรญสมภาร มกฎเกลาอยธยา

(ศลปากร, กรม. 2545 ข: 42 - 43) จากบทประพนธขางตนเปนการกลาวถงเหตการณทเหลาเทวดาและนางฟาจ านวนมากตางแสดงความชนชมยนดทสมเดจพระเจาปราสาททองทรงประกอบการพระราชพธลบจลศกราช การทกวพรรณนาภาพดงกลาวมานยอมแสดงใหเหนถงสญลกษณของความยงใหญ หรอการมอ านาจเหนอสรรพสงทงปวงของพระมหากษตรยไดเปนอยางด นอกจากนกวยงไดกลาวถงเหตการณมหศจรรยทบงเกดขนเมอสมเดจพระพทธเจาหลวง ปราสาททองทรงหลงทกษโณทกและตงพระราชหฤทยบ าเพญพระราชกศลพระราชทานสงของแกพสกนกรหลงเสรจการพระราชพธลบจลศกราช การทกวกลาวถงเหตการณเหลานยอมเปนสญลกษณหนงทแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยทรงเปนผมพระบญญาธการ ดงบทประพนธทวา ทานอนเราให จงเปนปจจย แกมารคนฤพาน จงคงไดตรส เปนพระวรญาณ โปรดสตวสงสาร พภพมณฑล ดวยสจธษฐาน แผนดนดลดาล หวาดไหวจญจล เดอนดาวดารา ชระอมอ าอน- ธการมวมล มวมดอศจรรย

80

รองกองนฤนาท ครนเครงไหวหวาด ดจสารเมามน ไมไหลพฤกษา โยกเยองอศจรรย ชางแรดแผดผน ทกแหงแพงภาย พระสมทรเลอนระลอก ฟดฝงกระฉอก ครนโครมฉานฉาย วรขนเขาหลวง ออนโอนทะทาย ประดจยอดหวาย ทาวทวนไปมา

(ศลปากร, กรม. 2545ข: 45 - 46)

ความตอนหนงจากโคลงดนเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย กวไดกลาวถงพระองควาเสดจทรงหงสลงมาจากสรวงสรรคเพอปกครองแผนดน การกลาวเชนนกวตองการท จะยกยองพระมหากษตรยวาทรงเปนพระพรหม ทงทโคลงบทนมไดกลาววาพระมหากษตรยคอพระพรหม กตาม หากแตเพยงกลาวถงสญลกษณ คอ หงสซงเปนพาหนะของพระพรหมเทานน

พระเสดจสถตดาว แดนดน โอภาสพมลฉาย เฉดฟา ทรงพาหนหงสบน ลอยลอง มาแฮ มาประสทธสอนหลา โลกเฉลม ฯ

(ตรง, พระยา. 2547: 249)

ในโคลงยอพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย กวไดนพนธถงพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยโดยใชการกลาวถง บวบาท แทนองคพระมหากษตรย ซงนอกเหนอจากบวบาทจะเปนความเปรยบแบบสมพจนยแลว ค าวา บวบาท นยงเปนสญลกษณทสอใหเหนวาพระมหากษตรยทรงเปนพระพทธเจาไดอกทางหนงดวย ดงบทประพนธทวา อาลกษณลขตถอย ทลสนอง สรวมชพมนตรสอง ฝายเฝา

81

องเชญธลละออง บวบาท พระนา ครองแผนดนนงเกลา แหงขาทงมวญ ฯ


บวบาท เปนสญลกษณหนงทแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยทรงเปนผมบญญาธการ หรอสามารถเทยบอางวาทรงเปนพระพทธเจา ดวยค าวา บวบาท มความหมายตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 (ราชบณฑตยสถาน. 2546: 619) วา เทาทมบวรอง หมายเอาเทาผมบญอยางพระพทธเจา นยมวาพระพทธเจามดอกบวผดขนรบพระบาท ใชเลอนมาหมายถงพระบาทของ พระเจาแผนดนดวย นายม มหาดเลกไดประพนธกลอนเพลงยาวสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระนงเกลา เจาอยหว โดยกวกลาวถงพระองควาเมอทรงประกอบการพระราชพธพรณสาตรอธษฐานขอฝนกยงผลรอนรนถงเทวดาผดแลทศทงสจนตองอ านวยผลตามททรงอธษฐาน ในลกษณะเนอหาดงกลาวเปน การแสดงถงสญลกษณของพระมหากษตรยวาทรงเปนผมบญญาธการและพระบารมสงสง ดงบทกลอนตอไปน

ทรงเคารพจบพระหตถอธษฐาน สมาทานศลวตรเปนปฐม พระสงฆราชถานาตงอารมณ กระดมกนสวดพระพทธมนต ดวยบญญาบารมภนหาร โพธญาณแกกลาสถาผล ใหรอนอาสนจตโลกบาลบน ไมทานทนบญฤทธทรงพธ บนดาลหาพลาหกใหตกฟง ลงทวทงทกประเทศเกษมศร ไพรฟาขาแผนดนกยนด ไดท าทไรนาสถาวร ฯ

(นายม มหาดเลก. 2530: 5 - 6)

นอกจากนกวกลาวถงอคคภยทสามารถดบลงไดโดยงายเพราะลมสงบดวยเพยงพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวเสดจพระราชด าเนนถงทเกดเหต ซงการแสดงเนอหาดงกลาวนเปนการแสดงถงสญลกษณของผมบญญาธการเชนกน ดงบทกลอนทวา

82

ถาเกดไฟไหมบานชานเรอนราษฎร เรอนอ ามาตยสรวงศในกรงศร ระทดในพระทยแทนแสนทว กกรกรพยหะสละวง ขนทรงพระทนงบลลงกอาสน พรอมอ ามาตยซายขวาทงหนาหลง พวกหอกแหแลทวนลวนก าลง แหสะพรงคงคบไปดบเพลง ก าลงไฟไดลมระดมไหม เสดจไปลมสงดไมพดเถลง ไฟกเหอดเผอดแสงไมแรงเรง กสบเชงควาขอตระกรอน า


การใชสญลกษณทปรากฏในการศกษากลวธการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน เปนการใชสญลกษณทเปนสญลกษณโดยเนอหา หรอโดยอรรถเปนสวนใหญ กลาวคอ สญลกษณเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตในชวงเวลาดงกลาวจะเปนสญลกษณทเกดจากการตความเน อหา โดยกวจะกลาวถงเหตการณซงโดยมากจะเปนเหตการอนมหศจรรยทเกดขนโดยพระมหากษตรยเพอสอใหผอานเหนวาพระมหากษตรยทรงเปนผมบญญาธการ เหตการณทงนนจงถอเปนสญลกษณแหงการกลาว ยอพระเกยรตหรอแสดงพระเกยรตยศใหปรากฏ แตทงนกยงคงปรากฏการใชสญลกษณเกยวกบพระมหากษตรยโดยตรง คอ การใชค าวา บวบาท เปนสญลกษณแทนองคพระมหากษตรยอกดวย

83

จากการศกษาวเคราะหกลวธการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอ พระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนดงปรากฏแลวนน ผวจยไดสรปเปนตารางเพอแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางกลวธการใชความเปรยบกบสงทน ามาเปรยบกบพระมหากษตรยได ดงตารางตอไปน ตาราง 1 แสดงความสมพนธระหวางกลวธการใชความเปรยบกบสงทน ามาเปรยบกบพระมหากษตรย

สงทน ามาใชในความเปรยบ เกยวกบพระมหากษตรย

กลวธการใชความเปรยบ

อปมา

อปลก

ษณ

อตพจ

น

สมพจ

นย

นามน

ย

ปฏปจ

ฉา

การอางถง

สญลก

ษณ

พระพทธเจา / / / พระรตนตรย / พทธสาวก / พระพรหม / / / / พระวษณ / / / / พระอศวร / / / พระอนทร / / / / / พระกรรณ / พระภมะ / พระราม / / / พระยม / / พระอาทตย / / / / / พระจนทร / / / / พระพรณ / / / พระอคน / / /

84

ตาราง 1 (ตอ)



อปมา

อปลก

ษณ

อตพจ

น

สมพจ

นย

นามน

ย

ปฏปจ

ฉา


สญลก

ษณ

พระกเวร / / / พระมารต / / / ทาวจตโลกบาล / / พระโพธสตว / / / พระเวสสนดร / / ตนโพธทอง / อากาศ , ทองฟา / / พระเจาอโศกมหาราช / พระเจาอชาตศตร / ไกรสร / ฝน / น า , มหาสมทร / / ทวปทงส / / ฉตร , รม / / บดามารดา / ทรพย , สงมคา / / ปน / บาดาล / สามโลก / เทวดา , คนธรรพ / /

85




อปมา

อปลก

ษณ

อตพจ

น

สมพจ

นย

นามน

ย

ปฏปจ

ฉา


สญลก

ษณ

สวรรค / จกรวาล / เขาพระสเมร / / พระยศ / พระบาท , ธลบงส , บทมาลย , บท , ละอองบทศร

/

บวบาท / / บญ / / พระเดช / พระเกยรต / พระฤทธ / ชางสมทธ / พระแกวมรกต / แผนดน / กษตรยเมองอนๆ / เหตแหงการเสดจพระราชสมภพ / พระพทธรปปางตางๆ / หลกธรรมในหมวดตางๆ / หงส / แผนดนไหว , เหตการณมหศจรรย /

86

จากตาราง 1 แสดงใหเหนถงการทกวน าสงตางๆ มาใชในการเปรยบกบพระมหากษตรยดวยกลวธตางๆ อนจะชวยอธบายหรอสรางความรความเขาใจเกยวกบการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรต ดงน 1. การใชความเปรยบแบบอปมา กวจะเปรยบพระมหากษตรยวาทรงเปนดง หรอทรงเหมอนกบสงตางๆ เชน พระพทธเจา พระเวสสนดร เทพเจา บรพมหากษตรย และ สงอนๆ อนไดแก ตนโพธทอง ทองฟา ฉตร ทวปทงส เปนตน 2. การใชความเปรยบแบบอปลกษณ กวจะกลาววาพระมหากษตรยทรงเปนสงตางๆ เชน พระพทธเจา พระโพธสตว บดามารดา ทรพยหรอสงมคา เปนตน 3. การใชความปรยบแบบอตพจน กวเลอกทจะกลาวความเปรยบแบบเกนจรงกบ เทหวตถตางๆ มากกวาการกลาวเกนจรงโดยเปรยบกบเทพเจา และไมปรากฏการกลาวเปรยบพระมหากษตรยวาทรงมพระคณลกษณะใดๆ ทวเศษหรอเกนกวาพระพทธเจา 4. การใชความเปรยบแบบสมพจนย กวกลาวถง พระบาท บวบาท พระเดช พระเกยรต พระฤทธ และพระยศ บญ แทนการกลาวถงองคพระมหากษตรย 5. การใชความเปรยบแบบนามนย กวใชการกลาวถงชางสมทธเพอใหเกดการเชอมโยงความคดถงพระมหากษตรยวาทรงเปนเทพเจา 6. การใชความเปรยบแบบปฏปจฉา กวใชการตงค าถามโดยมไดตองการค าตอบ หากแตเพอย าความคดเกยวกบพระมหากษตรยใหชดเจนขนในใจผอาน เชน การถามถงกษตรยเมองอนๆ วาสามารถเทยบเทยมกบพระมหากษตรยผทกวยอพระเกยรตไดหรอไม เปนตน 7. การใชความเปรยบแบบการอางถง กวใชการอางถงสงตางๆ เพอยอพระเกยรตพระมหากษตรย เชน พระพทธเจา พระรตนตรย พระพทธรปปางตางๆ เทพเจา เหตแห งการเสดจ พระราชสมภพ เปนตน

87

8. การใชสญลกษณ กวใชการพรรณาเหตการณเพอเปนสญลกษณทแสดงถงพระบญญาธการ และพระปรชาสามารถในพระมหากษตรย เชน การกลาวถงเทวดา และเหตการณมหศจรรยเพอเปนสญลกษณของพระบญญาธการในพระมหากษตรย เปนตน นอกจากนยงปรากฏการกลาวถงสงตางๆ เพอใหเปนสญลกษณตามค า เชน บวบาท และหงส อนเปนสญลกษณทซอนอยในมตของการใชความเปรยบอกชนหนง กลาวคอ บวบาท เปนสญลกษณของพระพทธเจา การทกวใชสญลกษณ บวบาท แทนพระมหากษตรยจงเปนการกลาววาพระมหากษตรยทรงเปนพระพทธเจา ในคราวเดยวกน เชนเดยวกบการทกวกลาวถง หงส อนเปนสญลกษณแสดงถงพระพรหมในการกลาวถงพระมหากษตรย นอกจากน ผ ว จยพบวาการใ ชความเปรยบของกวแสดงให เหนถ งพระคณสมบ ตในพระมหากษตรยทสมพนธสอดคลองกบสงทน ามาเปรยบ ดงรายละเอยดในตารางตอไปน ตาราง 2 แสดงความสมพนธระหวางพระคณสมบตในพระมหากษตรยกบสงทน ามาใชในการเปรยบ

พระคณสมบตในพระมหากษตรย

สงทน ามาใชในการเปรยบ

ทรงมพระมหากรณาธคณตอพสกนกร พระพทธเจา พระรตนตรย พระพทธรปปางตางๆพระอศวร เทพเจา มหาสมทร เขาพระสเมร เกนกลาว

ทรงมพระปรชาสามารถปราบอรราชศตร พระพทธเจา พระราม ทรงพระสตปญญา พระพทธเจา พระอาทตย หลกธรรมในหมวดตางๆ

มหาสมทร จกรวาล ทรงลงโทษผกระท าผด พระยม พระราชทานสงตางๆ พระเวสสนดร ทรงดแลรกษาโลก พระนารายณ พระพรหม พระราม ทรงเชยวชาญการอาวธ พระภมะ พระราม ทรงมฤทธานภาพ พระอนทร ทรงมคณธรรม พระกรรณ พระนารายณ พระยม พระพรหม

88


พระคณสมบตในพระมหากษตรย

สงทน ามาใชในการเปรยบ

ทรงมพระญาณวเศษ พระอาทตย จกรวาล มหาสมทร ทรงมพระบารมสงสง มหาสมทร อากาศ พระอาทตย ทรพยหรอสงมคา

พระแกวมรกต ทรงมพระเกยรตยศยง เกนกลาว พระอาทตย เขาพระสเมร บาดาล

สวรรค ทรงมขาราชบรพารมาก พระจนทร ทรงมพระราชทรพยอนวเศษ พระอนทร ชางเผอก พระนารายณ พระอศวร

พระอาทตย ทรงบ ารงพระพทธศาสนา พระเจาอชาตศตร พระเจาอโศกมหาราช ทรงกลาหาญ ไกรสร ทรงมน าพระราชหฤทย สายธาร แผนดน ทรงอดทนอดกลน แผนดนทงสทวป ทรงเปนใหญเหนอสรรพสงทงปวง พระอนทร พระฤทธ กษตรยเมองอนๆ พระบาท ทรงมบญญาธการ เหตการณมหศจรรย ทรพยหรอสงมคา ทรงมพระสรเสยงไพเราะ พระพรหม ทรงพระสรโฉม พระกามเทพ พระอนทร

จากตาราง 2 ผวจยพบวาพระคณลกษณะตางๆ ทปรากฏจากการใชความเปรยบของกวผสรางสรรควรรณคดยอพระเกยรตนนยอมแสดงให เหนถงแนวคดทกวหรอบคคลในสงคมมตอพระมหากษตรยไดเปนอยางด ผวจยจงจะไดศกษาถงแนวคดทปรากฏจากการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรรคดยอพระเกยรตในบทตอไป

บทท 4 แนวคดในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรย

จากการศกษากลวธการน าเสนอความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตพบวากวหรอบคคลในสงคมมแนวคดเกยวกบพระมหากษตรยในแงมมตางๆ ทแสดงออกมาผานการกลาวเปรยบพระมหากษตรยซงสอดคลองสมพนธกบคตเรองพระมหากษตรย อนไดแก คตเรองเทวราชา คตเรองพทธราชา และคตเรองธรรมราชา ซงแนวคดดงกลาวนเกดขนและปรบเปลยนไปตามสภาพสงคม รวมทงอทธพลความเชอ ดงท ยพร แสงทกษณ (2537: 10 - 13) ไดอธบายไววา ผน าในสมยสโขทยตอนตนมความสมพนธใกลชดกบราษฎร โดยเฉพาะพอขนรามค าแหงทรงปกครองในลกษณะพอกบลก พระองคมไดทรงอยในฐานะเทพเจาแบบเขมร แตเมอสนรชสมยของพระองคอาณาเขตอนกวางใหญของอาณาจกรสโขทยกแตกแยกออกไป กระทงพระเจาลไทยซงเปนพระราชนดดาทรงรวบรวมอาณาจกรสโขทยใหเปนหนงเดยวอกครงหนง โดยพระองคตองทรงแสดงพระราชอ านาจและพระปรชาสามารถกอนเสวยราชย ทรงรบลทธเทวราชของเขมรมาใชในราชส านก ทรงจดระเบยบพธพราหมณในพระราชพธตางๆ ซงนบวามผลในการเสรมพระบารม มการอภเษกกอนขนครองราชย พระนามมไดใชค าน าหนาวาพอขน มการใชค าราชาศพทและค าศพทสงๆ ทเปนค าเขมร บาล สนสกฤต เพอใหเหมาะแกฐานะของพระมหากษตรย ในสมยนพระมหากษตรยและราษฎรมไดอยในฐานะพอกบลก หากแตอยในฐานะเทพเจากบไพรฟาขาแผนดน ถงกระนนพระองคกยงทรงฝกใฝในทางพระพทธศาสนา พระราชอ านาจถกจ ากดดวยศลธรรมจรรยาทางพทธศาสนา พระองคจงทรงเปนทงเทวราชาและธรรมราชา ในสมยกรงศรอยธยาตอนตนลทธเทวราชซงผสานกบพทธศาสนายงคงอย พระมหากษตรยนบแตสมเดจพระรามาธบดท 1 จงเปนทงเทวราชาและธรรมราชา และเมอพระมหากษตรยทรงเปนผสงสมพระบารมเพอพระโพธญาณในอนาคตแนวคดความเปนพทธราชาจงปรากฏขน แนวคดเกยวกบพระมหากษตรยดงกลาวจงเปนปจจยในการทสงเสรมใหกวแสดงไวในวรรณคดยอพระเกยรตโดยเฉพาะในสวนของการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยไดอยางชดเจนและมอยเปนจ านวนมาก จากการศกษากลวธการน าเสนอความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตนบแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนพบวากวไดมแนวคดในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในดานตางๆ ไดดงน 1. การใชความเปรยบเกยวกบพระราชฐานะ 2. การใชความเปรยบเกยวกบพระคณสมบต

90

3. การใชความเปรยบเกยวกบสงเสรมพระบารม ดงมรายละเอยดตอไปน 1. การใชความเปรยบเกยวกบพระราชฐานะ จากการศกษาใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมย กรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนพบวาเมอกวจะกลาวถงพระราชฐานะของพระมหากษตรยอนนอกเหนอจากทรงเปนผปกครองประเทศและอาณาประชาราษฎรนน กวจะมแนวความคดในการกลาวเปรยบพระองควาทรงเปนดงพระพทธเจา พระโพธสตว รวมถงเทพเจาในศาสนาพราหมณ การทกวกลาวถงพระราชฐานะอนสงสงของพระมหากษตรย นอกเหนอจากพระราชฐานะองคพระประมขของแผนดนยอมแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยทรงมความพเศษเหนอกวาบคคลสามญ พระองคทรงมความเหมาะสมบรบรณในการทจะทรงปกครองประเทศ รวมถงทรงมพระปรชาสามารถในการทจะทรงบ าบดทกขและพระราชทานความสขสวสดแกพสกนกร การกลาวยอพระเกยรตในลกษณะนจงสามารถน ามาซงความเคารพ เทดทน และศรทธาจากประชาชนใหบงเกดมตอพระมหากษตรยไดเปนอยางด แนวความคดในการใชความเปรยบเพอกลาวถงพระราชฐานะของพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตจงสามารถแบงได 2 ลกษณะดงน 1.1 การเปรยบกบบคคล 1.2 พระมหากษตรยทรงอยเหนอสรรพสงทงปวง ดงมรายละเอยดตอไปน 1.1 การเปรยบกบบคคล การใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตตามทกวกลาวถงพระราชฐานของพระมหากษตรยนอกเหนอจากทพระองคทรงเปนผปกครองดแลอาณาจกร กวไดกลาวเปรยบพระมหากษตรยกบบคคลตางๆ ดงน 1.1.1 พระพทธเจา 1.1.2 พระโพธสตว 1.1.3 เทพเจา ดงมรายละเอยดตอไปน

91

1.1.1 พระพทธเจา ในวรรณคดยอพระเกยรตปรากฏการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยโดยกวกลาวเปรยบพระองควาทรงเปนพระพทธเจา เหตเพราะศาสนาพทธเปนศาสนาทคนไทยสวนใหญนบถอ การเปรยบพระมหากษตรยดงกลาวมานยอมยงผลใหประชาชนเกดความเลอมใสและศรทธาพระมหากษตรยประหนงทมตอองคสมมาสมพทธเจา ทงแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยจะทรงปกครองบานเมองโดยธรรม ดงทปทมา ฑฆประเสรฐกล (2547: 285) ไดอธบายถงคตความเชอในการยกยองพระมหากษตรยกบพระพทธเจา วา ในคตความคดความเชอของศาสนาพทธ พระพทธเจาทรงเปนผทประเสรฐและดงามมากทสด ดงในอคคญญสตร พระพทธเจาตรสแกสาวกวาพระเจาแผนดนทมอ านาจยงใหญในดานก าลงและเปน ผไดรบความเคารพจากพระเจาแผนดนอน พระองคยอมไมเคารพอ านาจของผใดแตพระองคเคารพ พระพทธเจา แสดงใหเหนความคดความเชอทวาพระพทธเจาคอผทอยในฐานะสงสด การยกยองพระ มหากษตรยวาสบเชอสายจากพระพทธเจา ท าใหเหนวาพระมหากษตรยกเปนผประเสรฐทมฐานะสงสด และควรไดรบความเคารพจากบคคลอนอยางแทจรงเชนกน

ชลดา เรองรกษลขต (2538: 58 - 66) ไดแสดงทศนะเกยวกบคตเรองพทธราชาในสงคมไทยวา ความเชอวาพระมหากษตรยเปนพระพทธเจาเปนความเชอตามคตพทธราชา ปรากฏใหเหนในสงคมไทย เชน พระนามพระมหากษตรยหรอค าแทนพระมหากษตรย เปนตน กลาวคอในพระนามของพระมหากษตรยไทยมกปรากฏค าทหมายถงพระพทธเจาดวย อนไดแก พระนามพระเจาอยทองหรอสมเดจพระรามาธบดท 1 มพระนามวา สมเดจพระรามาธบดศรสนบรมบพตรพระพทธเจาอยหว กรงเทพทวาราวดศรอยธยามหาดลกภพนพรตนราชธานบรรมย พระนามของพระมหาธรรมราชา คอ สมเดจสรรเพชญวงศกรสรโยดม บรมมหาธรรมราชาธราชราเมศ ปวเรศธรรมกราชเดโชชย พรหมเทพาดเทพนฤบดนทร ภมนทรเทพ สมมตราชบรมบพตร ในสมยกรงรตนโกสนทรปรากฏพระนามรชกาลท 1 และรชกาลท 2 ไดแก พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก และ พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ทงนค าแทนพระมหากษตรยบางพระองคมความหมายวาทรงสบเชอสายมาจากพระพทธเจาซงลกษณะเชนนกนบวาอยในคตเรองพทธราชาเชนกน ในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตไดปรากฏคตความเชอเรองพทธราชาดงกลาวมาน เหตเพราะกวมแนวคดทวาพระมหากษตรยวาทรงเปนพระพทธเจาหรอทรงสบเชอสายมาจากพระพทธเจา เชน

92

ในโคลงดนยวนพายกวกลาวถงสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาทรงเปนพระพทธเจา ความวา สรรเพชญคดใครหนา แลหลง ถองแฮ

(ศลปากร,กรม. 2540: 360) สรรเพชญภโพธเกลา สงสาร

(ศลปากร,กรม. 2540: 379)

แตนนบนนฤเบนทรนฤเบศ นเรศรนรนทราธบดศรสรรเพชญ (ศลปากร,กรม. 2540: 379)

ในค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททองกวแสดงใหเหนวา

พระองคคอพระพทธเจาทบรรดาเทวดาและมนษยตางเคารพบชา ความวา พระองคคอบรมสยม- ภวญาณโมล เทวานรานรทงตร ภพถวายนมสการ


นอกจากนกวยงไดยอพระเกยรตสมเดจพระเจาปราสาททองวา พระองคทรงสบเชอสายมาจากพระพทธเจาเพอเสดจมาบ ารงค าจนพระพทธศาสนา ดงบทประพนธทวา

องคสรรเพชญพทธางกร เสดจมาค าหนน บรมพทธศาสนา


ในสมยกรงรตนโกสนทรกวยงคงแนวคดทวาพระมหากษตรยคอองคสมมาสมพทธเจา โดยการกลาวถงพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชวาทรงเปนพระพทธเจา ความวา

93

สมเดจสรรเพชญบรมนารถ พระบาทดงฉตรชนกนหลา ทรงมหาอานภาพไดปราบดา เปนมหาสมมตวสทธวงษ


จากคตความเชอดงกลาวจงกอใหเกดแนวคดในการใชความเปรยบเพอกลาวถงพระราชฐานะของพระมหากษตรยโดยการกลาวเปรยบพระมหากษตรยกบพระพทธเจาขน ทงนความเปรยบนนยอมแสดงให เหนถงคตเรองพทธราชา และธรรมราชาไดอยางชดเจน กลาวคอ กวยกยองพระมหากษตรยวาทรงเปนพระพทธเจาหรอสบเชอสายมาจากพระพทธเจาโดยใชค าเรยกพระองควา สรรเพชญ พระมน บรมสยมภวญาณโมล สรรเพชญพทธางกร เปนตน อนเปนการสนบสนนวาพระมหากษตรยทรงมพระราชฐานะสงสง ทรงเปนผประเสรฐกวามนษยและเทพเจา และพระองคยอมทรงไวซงธรรมเชนเดยวกบพระพทธเจา

1.1.2 พระโพธสตว แนวคดหนงอนนบเนองและสบทอดมาจากความเปนพทธราชา ทกวน ามากลาวเปรยบพระมหากษตรยซงสะทอนใหเหนถงพระราชฐานะอนสงสงของพระมหากษตรยนอกเหนอจากทพระองคจะทรงเปนผน าสงสดของประเทศ คอ แนวคดทวาพระมหากษตรยทรงเปนพระโพธสตว ผทรงบ าเพญบารมเพอจะไดเปนพระพทธเจาในอนาคต

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ไ ดใหความหมายของค าวา พระโพธสตว คอ ทานผทจะไดตรสรเปนพระพทธเจา (ราชบณฑตยสถาน. 2546 : 805) และผทจะเปนพระโพธสตวไดนนตองประกอบดวยคณสมบตตางๆ (จ านง ทองประเสรฐ. 2520: 356 - 358) ดงน 1. ตองเปนมนษย 2. ตองเปนผชาย 3. ตองมความสมบรณแหงเหต คอตองบ าเพญคณความด 4. ตองไดพบพระพทธเจา เพออธษฐานใหตนไดเปนพระพทธเจา 5. ตองไดบรรพชา 6. ตองสมบรณดวยอภญญา 6 และสมาบต 8 7. ตองมการบรจาคทยงใหญ 8. ตองมความตงใจจรงทจะปฏบตธรรม

94

แนวคดทวาพระมหากษตรยทรงเปนพระโพธสตวตามทปรากฏในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตยอมแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยทรงเปนผปฏบตคณความดอยางมาก ทงพระองคยงทรงเปนผทดเลศและประเสรฐยง โดยกวจะยกยองพระมหากษตรยวาเปนดงพระโพธสตวทงเหตแหงการพระราชสมภพและพระราชกรณยกจอนสมพนธสอดคลองกบการบ าเพญบารมของพระโพธสตว ดงปรากฏในค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททอง ทวา

ขอแถลงแกลงกลาวด านาน พระเกยรดภบาล บพตรเกลาทวารา อยจ าเนยรมามนสสา ทวทงโลกา กเกดพบตเบยนบฬ เพราะเหตถงกรรมกล ยคทวไตรตร พโรธใจพาธา ดวยเดชวรพทธศาสนา รอนอาสนพนตา พภพเจาไตรตรงษ เปนโกลาหนอกอง ชกชอมไปถง ส านกสมเดจทศพล กมเกลาอภวาทยคล ทลแถลงท างน ในพนพภพชมพ มารสะขาแตเจาก ผนฤทกขต อญเชญสมเดจลลา ปางนวรพทธศาสนา โพนเกดธรรมา นรานกรเบยดเบยน เชญเจากเสดจไปเนยร ทกขศาสนจงเสถยร- ภาพหาพนป วรสยมภวญาณโมล รบค าโกสย บดนทรเสดจลลา

95

เจยรจากไอศวรรยลงมา ครอบครองอยธยา บรนทรอนทรพศาล


จากเนอความขางตนกวกลาวถงเหตแหงการเสดจพระราชสมภพของสมเดจพระเจาปราสาททองวา เมอโลกเกดภยดวยถงกลยคประชาชนรบความล าบากเดอดรอนกนถวนทว พระอนทรจงอญเชญพระพทธเจาใหเสดจจากสวรรคเสดจพระราชสมภพเปนพระมหากษตรยครองกรงศรอยธยา

การทกวแสดงเหตการณดงกลาวในวรรณคดยอพระเกยรตกเพอยกยองสมเดจพระเจาอยหวปราสาททองวาทรงเปนพระโพธสตว เหตเพราะลกษณะการเสดจพระราชสมภพนคลายคลงกบการก าเนดของพระโพธสตว ดงท ปทมา ฑฆประเสรฐกล (2547: 290) อธบายไววา ในขททกนกายกลาวถงพระโพธสตวสถตอยสวรรคชนดสต เมอหมเทพมาทลขอใหลงไปเกดในโลกมนษย เพอชวยใหมนษยพบทางแหงการหลดพนและใหพระพทธศาสนามนคง พระองคจงไดลงมาก าเนดในตระกลกษตรย

นอกจากนยงมสงทแสดงใหเหนถงความสมพนธทวาพระมหากษตรยทรงเปนพระโพธสตว คอ ทรงปรารถนาทจะเปนพระพทธเจาในอนาคตพระองคจงประกอบพระราชกรณยกจในการบ าเพญบารม ซงแนวคดดงกลาวปรากฏอยางเดนชดนบแตสมยกรงสโขทย ดงทหนงสอประชมพงศาวดารฉบบราษฎร ภาคท 3 พระอนาคตวงศ (นธ เอยวศรวงศ. 2542: 46 – 47) ไดแสดงรายละเอยดไววา เมอพจาณาศลาจารกเกยวกบองคพญาลไทยพระองคไมไดปรารถนาทจะพบพระศรอารยเมตไตยเทานน แตมพระมโนปณธานอนยงใหญกวานน คอ ปรารถนาเปนอนาคตพทธดวยตวพระองคเอง ศลาจารกวดปามะมวงดานท 1 กลาววา บ าเพญทานบารมเหมอนเวสสนดร ปญญาบารมเหมอนมโหสถ ศลบารมเหมอนสลวราช ประพฤตเนกขมมะดวยการเสดจออกทรงผนวช ทรงด าเนนบารมทกอยางตามเยยงอยางของพระโพธสตวทงหลาย สวนจารกดานท 3 ปรากฏความวา พระธรรมราชาลไทยจะลงมาเปนพระพทธเจาองคหนง ในบรรดาพระอนาคตพทธทง 10 พระองค

แนวความคดทวาพระมหากษตรยทรงปรารถนาทจะเปนพระพทธเจาองคใดองคหน งในอนาคตพทธทง 10 พระองค อนนบเรมพระองคแรกคอพระศรอรยเมตไตรย จนถงพระสมงคลหรอชางปาลไลยอนจะเปนพระพทธเจาองคท 10 ปรากฏอยางชดเจนในการกลาวยอพระเกยรตสมเดจพระเจาปราสาททองผจะทรงเปนพระพทธเจาในอนาคต ความวา

96

วรพทธพยาเทศธรรม แกลงกลาวโดยบรรพ นยมพระคาถา วาปนเกลาเจาทวารา สรรเพชญลภยา อนาคโตทศพทธ เปนอาทพระเมตไตยอด- ดมอวสานสด กญชรปาลไลย ล าทศวรพทธพสย วรโพธเมตไตย กจากพมานแมนผจง อบตในขตตโยวงศ เปนราชายง พระยศเลองฦๅปรา- กฎในพระนครทวารา ล าจกรพรรดา- ธราชเรองฤทธไกร


พระราชกรณยกจหนงทกวไดถายทอดออกมาเพอเสนอแนวคดทวาสมเดจพระเจาปราสาททองทรงบ าเพญบารมเชนเดยวกนกบพระโพธสตว คอ พระราชกรณยกจในการพระราชทานสงของหลงจากทรงประกอบพระราชพธลบจลศกราช เหตเพราะพระเวสสนดรซงเปนพระโพธสตวพระชาตสดทายกอนจะก าเนดเปนพระพทธเจาไดบรจาคทานอนยงใหญเพอบ าเพญทานบารม ดงปรากฏในมหาชาตค าหลวงทกลาวถงความตงพระทยของพระเวสสนดรทจะท าทาน แมจะเปนรางกายของพระองคกทรงสละได และกลาวถงการท าสตสดกมหาทาน ความวา

หทย จกขมปห ทชช ก เม พาหชก ธน หรญญ วา สวณณ วา หทย มงษะ

โลหตพระเกษไนยเนตรแหงเรากจะยอ คนขอโดยมนหมายเงนทองของนอกกายบยนแล มตตา เวฬรยา มณ ทกขณ วามห พาห แกวมกดา ไพรฑรย แสงใสใหไมอม

องคศรทธา ทงทกขณพาหาเรากจะตดใหไปเลาแลฯ ทสวา ยาจกมาคเต ทเทยย น วกมเปยย แมเราแลเหนยาจกมาแท เราชนชมในอารมณบหวนไหวฯ ทาเน เม รมต มโน กาน ม สวโย สพเพ เรายอยนใหสนสดทานบารม แมทวยชนสพจะมาฆาตรนฤๅ บพพาชนยเรานน กตามใจเลาแลฯ เนว ทานา

97

วรมสส กาม ฉนทนต สตตธาต แมจะปรารถนาออกปาก จะแบงบนหนเจดภาค เราบเหนอยทาน โสดแลฯ...

ทาน ททามหนต แตพอเรายอยก สตตสดกมหาทาน ธกใหตรสจดแจงการ ทงชางมารถาจารขาหญงชาย โภชนทงหลายสงละเจดรอยครบครน...

(ศลปากร, กรม.2540: 64)

ในค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททองกวกลาวถงสมเดจพระเจาปราสาททองทตงพระราชหฤทยในการบ าเพญทานบารมตามอยางพระเวสสนดรดวยพระราชประสงคทจะเปนพระพทธเจาในอนาคต วา

เมอนนเกลาเจาอยธยา ศภจตรนวรา- เมศวรจนดา ร าถงขวน วาหนอสมโพธแตกอนกล บพตรบรมขวน- ขวายยะวนสราง พระสมภาร บ มไดคดขนธสนดาน หฤทยนยกผลาญ กายกท าทาน บ รสด ควกเนตรเฉทฉนทศโรอด- ดมเศยร ณ วสทธ สดคอดวงบษ- ปมาลย หนงหวะอกยกหฤทยใน อระอาดมหทย ทานดวยใจใส สเหนหา หนงแลงพระองคทานา คณนยนวรา มาตรพรรณนา กเหลอไตร หนงส ารอกเลอด ณ ภายใน พหลชลอนไหล มากกวานานใน พระคงคา เปนพทธจารตแตเบารา สรพจนกถา โปรดประชาอา- นสงสสด ผหวงสมโพธสมพทธ บรจาคภรยบตร เสนหองคอด- ดมสงวน

98

แมสดชพพระองคอวร หฤทยนย บ ปรวน ให บ ไดสงวน พระอาดมา จงตรสเปนพระในอานา- คตกาล ณ มหา โปรดประชานา อนหลงใหล บดนกลวงบวรใน พทธวงศ ณ พสย โพธบ าเพญไฉน บราณมา กจดท าตามพทธโธวา- ศกอดมวรา สดศโวงกา- รยเสถยรสถต เปนปจฉมาวาจภาษต ตภววภวสถต เปนจรงนต- ยเบารา กจกจายทรพยนานา สตสดก ณ มหา ทานแกทวชา แลยาจก ชางรอยขอยทาสทารก สตรตนกนก ทานแกพณพก อนโทหล

(ศลปากร, กรม.2545 ข: 50 - 51) ดงกลาวมาแลวขางตนจะเหนวากวไดแสดงแนวคดในการเปรยบสมเดจพระเจาปราสาททองกบพระโพธสตวอยางชดเจนมากทสดทงในเรองของการกลาวถงเหตในการเสดจพระราชสมภพ การประกอบพระราชพธลบจลศกราช และการบ าเพญทานบารมอยางพระเวสสนดร ทงนกวยอมมความเชอวาพระองคทรงเปนพระโพธสตวทเสดจลงมาปกครองบานเมองใหสงบสข และอกนยหนงการสรางแนวคดทวาพระองคทรงเปนพระโพธสตวยอมแสดงใหเหนถงความชอบธรรมทสมเดจพระเจาปราสาททองจะเปนพระมหากษตรยปกครองแผนดน ดงเหตผลทสงข พฒโนทย (2516: 49 – 95) อธบายไววา สมเดจพระเจาปราสาททองมไดเปนกษตรยสบราชบลลงกตามสนตตวงศ หากแตพระองคเมอครงทรงเปนเจาพระยากลาโหมสรยวงศ ไดส าเรจโทษพระเชษฐาธราช และอญเชญพระอาทตยวงศซงเปนพระอนชาขนครองราชย ตอมาบรรดาขาราชการเหนวาพระอาทตยวงศทรงพระเยาวดวยมพระชนมายเพยง 9 พรรษา ไมอาจวาราชการได บรรดาขาราชการจงอญเชญพระอาทตยวงศออกจากราชสมบตและเชญเจาพระยากลาโหมสรยวงศเปนสมเดจพระสรรเพชญท 5 หรอ สมเดจพระเจาปราสาททอง

99

แนวคดในการกลาวเปรยบวาพระมหากษตรยทรงเปนพระโพธสตวจงมบทบาทส าคญในการยกยอง และเสรมสรางความเชอมนและศรทธาของประชาชนทมตอพระมหากษตรยไดเปนอยางด ดวยประชาชนจะตระหนกวาพระมหากษตรยผเปนพระโพธสตวจะทรงเปยมดวยคณธรรมอนเปนปจจยส าคญของผน าประเทศ 1.1.3 เทพเจา พระราชฐานะหนงทปรากฏในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตคอการกลาววาพระมหากษตรยทรงเปนเทพเจา หรอทรงสบเชอสายมาจากเทพเจาในศาสนาพราหมณ ซงแนวคดดงกลาวนแสดงให เหนถ งความเ ชอท ว าพระมหากษตรยทรงเปนผมพระคณลกษณะพเศษกวาบคคลสามญ และเปนแสดงใหเหนวาพระองคจะทรงดแลปกปองประชาราษฎรได

ใน The laws of Manu (Doniger Wendy ; & Brain K. Smith. 1991 : 128) ไดกลาวถงโลกเมอปราศจากกษตรย ผปกครองและประชาชนเกดความหวาดกลว พระผเปนเจาไดพระราชทานกษตรยเพอมาปกครองโลก โดยทรงน าธาตจากพระอนทร พระพาย พระยม พระอาทตย พระอคน พระวรณ พระจนทร และทาวกเวรเทพเจาแหงทรพยสมบตมารวมกนเปนพระมหากษตรย ดงขอความทวา For when this world was without a king and people ran about in all directions out of fear , the Lord emitted a king in order to guard this entire (realm) , taking lasting elements from Indra , the Wind , Yama , the Sun , Fire , Varuna , The Moon , and (Kubera) the Lord of Wealth

แนวคดดงกลาวขางตนปรากฏความสมพนธกนกบการกลาวถงเทพเจาจ านวน 11 พระองคทมารวมกนเปนสมเดจพระบรมไตรโลกนาถในโคลงดนยวนพาย ดงบทประพนธทวา

อาทยคขกเขญ เปนกรลกรล าพรธรณดล จลพจลตางตาง พางจะขว าทง

สหลา ฟาทงหกพกหงาย รสายสยบภพมณฑล ในกษษนน บนพรหมพษณ อศวรอดลเดช

100

เหตบพตรคดกรณาประชาราษฎร อยยวจพนาศทงมล สญภพสบสง ธจงแกลงแสรงสรวบ รวบเอาอษเฎามรรดมามศร ดวยบพตรเสรจ กเสดจมาอบต ในกษตร

(ศลปากร, กรม. 2540: 331)

จากบทประพนธขางตนกวไดอางถงสาเหตทสมเดจพระบรมไตรโลกนาถเสดจพระราชสมภพและเสดจขนครองราชยวา แตเดมโลกมความล าบาก ทงผนดนและสวรรคตางเกดความหายนะ พระพรหม พระนารายณ และพระศวะทรงเกรงวาประชาราษฎรจะเดอดรอน ท งสามพระองคจงรวบรวมรางของพระองคและเทพเจาผยงใหญอก 8 องค แลวเสดจลงมาอบตเปนสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ ซงสอดคลองกบบทโคลงทกวประพนธไววา

พรหมพษณบรเมศรเจา จอมเมร มาศแฮ ยเมศมารตอร อาศนมา พรณคนกเพนทรา สรเสพย

เรองรววรจา แจมจนทร ฯ เอกาทสเทพแสรง เอาองค มาฤๅ เปนพระศรสรรเพชญ ทอาง พระเสดจด ารงรกษ ลยงโลกย ไสแฮ ทกเทพทกทางไหงว ชวยไชย ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 331) เทพเจาทง 11 องคทปรากฏในการวรรณคดยอพระเกยรตดงกลาวมาขางตนเปน เทพเจาส าคญทมความดเลศตางกน (ปทมา ฑฆประเสรฐกล. 2547: 271 – 274) ดงน 1. พระพรหม เปนเทพผสรางโลกและสวรรค พระพรหมเปนผมน าพระทยด ประกอบดวย เมตตา กรณา มทตา และอเบกขา ทรงหงสเปนพาหนะ พระองคมสกรซงถอทพพส าหรบตกเนย สายสงวาลหรอสายลกประค า ดอกบว และคมภรพระเวท 2. พระนารายณ เปนเทพผดแลรกษาโลก เมอใดโลกเกดความเดอดรอนพระนารายณจะอวตารลงมาดบทกขเขญ ทรงพญาครฑเปนพาหนะ มสกรตามความเชอของอนเดยเชอวา

101

พระนารายณถอสงข จกร คทา และปทมา ในเขมรเชอวาถอสงข จกร คทา และธรณ ความเชอของไทยเชอวาถอตร คทา จกร สงข 3. พระศวะ เปนเทพผท าลาย มตาสามตาโดยตาทสามอยกลางหนาผากมอานภาพมาก สามารถบนดาลใหเปนไฟผลาญไดทกอยาง มววเผอกชอนนทหรอโคอสภราชเปนพาหนะ มแมน าคงคาไหลผานมวยผม เพราะพระองคเกรงวาถาแมน าคงคาไหลจากสวรรคลงมาสโลกโดยตรงจะเปนอนตรายตอโลก แสดงใหเหนวาแมจะเปนเทพผท าลายกทรงมความกรณาตอโลกมาก 4. พระอนทร เปนเทพทปรากฏทงศาสนาพราหมณและศาสนาพทธ ในสมยแรกพระอนทรเปนเทพเจาทส าคญกวาเทพเจาทงสาม คอ พระพรหม พระนารายณ และพระอศวร พระองคเปนเทพผเปนใหญในหมวสเทพ ไดแก ดน น า ลม ไฟ ดาวเหนอ ดวงจนทร และดวงอาทตย พระอนทรเปนเทพนกรบทคอยปราบหมมารและคอยชวยเหลอคนดทก าลงเ ดอดรอน ทงยงเปนหวหนาของเทวดาทงหลาย แตในสมยหลงพระอนทรถกลดบทบาทใหดอยลงกวาเทพเจาทงสามพระองค ไดเปนเพยงโลกบาลประจ าทศตะวนออก อาวธของพระอนทรคอ วชระ พาหนะของพระอนทรม 3 ชนด คอ รถทองเทยมมา ชอเวชยนต มาทรงสขาวชออจไฉศรพ และชางชอไอยราพตหรอเอราวณ 5. พระพาย เปนเทพเจาแหงลม ในพระเวทเรยกวาวาตา พระพายเปนโลกบาลทศพายพ ทรงมาพลาหกเปนพาหนะ 6. พระยม เปนเทพเจาแหงความตาย และเปนเทพเจาแหงความเทยงธรรม มอถอบวง (ยมบาศ) และไม (ยมทณฑ) มมหงสาเปนพาหนะ พระยมเปนโลกบาลทศใต 7. พระอาทตย เปนเทพเจาทใหแสงสวางและความอบอนแกโลก พระอาทตยมสกร กรหนงหามอปทวนตราย กรหนงประทานพร อกสองกรถอดอกบว พระอาทตยเปนโลกบาลทศตะวนตกเฉยงใต 8. พระอคน ในพระเวทกลาววาพระอคนแบงภาคได 3 ภาค คอ ภาคท 1 เปนดวงตะวนสองสวรรคและโลกมนษยใหสวางถงกน ภาคท 2 เปนอสน สองแสงแลบแปลบปลาบอยในอากาศ ภาคท 3 เปนดวงไฟรงโรจนอยในบานเรอน พระอคนเปนโลกบาลทศตะวนออกเฉยงใต เปนเทพทใหประโยชนแกมนษย คอ ท าอาหารใหสก ใหแสงสวาง ใหความอบอน ปองกนอนตรายในเวลากลางคน เมอมนษยตายพระองคกรบช าระรางกายใหเปนเถาถาน 9. พระวรณ เปนเทพเจาแหงน า เปนผรกษาความสขสวสดของมนษยและสตวทงปวง เปนโลกบาลดานทศตะวนตก เปนเทพเจาทบ ารงเทวโลกและมนษยโลกใหอดมสมบรณ

102

10. พระจนทร เปนเทพทมชายาถง 27 องค พระจนทรเปนเทพเจาคกบพระอาทตย พระจนทรถกสาปใหเปนฝในทองและจะเปนๆ หายๆ เชนนพระจนทรจงมรปไมคงท บางครากเตมดวง บางครากไมเตมดวง เปนโลกบาลทศตะวนตกเฉยงเหนอ 11. ทาวกเวร เปนโลกบาลประจ าทศเหนอ และเปนเทพเจาแหงทรพยสมบต พระองคจะคอยตรวจตราดความเปนไปของมนษย ทาวกเวรมยกษเปนบรวาร แนวคดทวาพระมหากษตรยทรงเปนเทพเจาดงกลาวมาขางตนยอมแสดงใหเหนถงความส าคญและความศกดสทธของพระมหากษตรย การทกวกลาวถงการเสดจพระราชสมภพของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาทรงพระราชสมภพจากเทพเจา 11 องค ไดแกเทพเจาผเปนใหญ 3 องค คอ พระพรหม พระนารายณ และพระศวะ รวมกบ อษเฎามรด ซงเปนโลกบาลประจ าทศทง 8 ยอมแสดงใหเหนวาพระองคทรงเปนทงผสราง ผดแลรกษา และผท าลาย นอกจากนพระองคยงทรงเปนผดแลรกษาและพระราชทานความสขแกประชาราษฎรไมวาจะอย ณ แหงหนใด จากการทกวใชความเปรยบพระมหากษตรยวาทรงเปนเทพเจาหรอทรงสบเชอสายมาจากเทพเจานนยอมแสดงวาคตเรองเทวราชามบทบาทและมอทธพลอยในสงคมไทยมาโดยตลอด และความคดทวาพระมหากษตรยทรงมใชบคคลธรรมดาหากแตทรงเปนเทพเจากยงคงปรากฏอยอยางชดเจนเปนรปธรรม ดงทยพร แสงทกษณ (2537: 15) ไดอธบายถงระเบยบวธการและกฎเกณฑเพอเนนย าและสนบสนนใหพระราชฐานะของพระมหากษตรยวาทรงเปนเทพเจาตามการรบคตลทธเทวราชมาจากเขมร เชน เมอตองเสดจปรากฏพระองคกใหเหมอนเทพเจาปรากฏแกคนทงปวง คอ จะปรากฏพระองคบนมขเดจซงอยหางไกลประชาชนมาก มการใชภาษาใหตางจากคนธรรมดา หามจบตองพระวรกายพระมหากษตรย และภายในพระราชวงจะตองมกฎเกณฑและพธการเหมอนกบวาเปนเทวสถาน เปนตน ความคดความเชอในความเปนเทวราชปรากฏอยในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยมาอยางตอเนองแมความเปนเทวราชของพระมหากษตรยไทยจะเปนการผสมผสานความเปนพทธราชาและธรรมราชา คอ แมพระมหากษตรยจะทรงอยในพระราชฐานะเจาชวตและเจาแผนดนพระองคกมไดทรงใชพระราชอ านาจตามพระราชหฤทยดวยทรงยดถอธรรมในพระพทธศาสนา

วรรณคดยอพระเกยรตในกาลตอมาคอสมยกรงธนบรและกรงรตนโกสนทรตอนตนยงคงปรากฏแนวคดทวาพระมหากษตรยทรงเปนเทวราชาแตมการเปลยนแปลงไปบาง คอ กวมไดมงเนนในการกลาววาพระมหากษตรยเสดจพระราชสมภพมาจากเทพเจาหรอทรงเปนเทพเจา แตกวกลาวเปรยบพระมหากษตรยวาทรงเหมอนเทพเจา เชน นายสวนมหาดเลกกลาวถงสมเดจพระเจาตากสนมหาราชวาทรงเหมอนดงพระนารายณ ความวา

103

เสมอองคหรรกษเรอง รงครท

ลลวงพาหนะครฑ สหลา (ศลปากร,กรม. 2539ก: 277)

พระยาไชยวชต (เผอก) ไดประพนธโคลงและกลอนยอพระเกยรตสามรชกาลโดยกลาววาพระมหากษตรยทรงเปนพระอาทตย พระอศวร พระพรหม และพระนารายณ โดยทกวแสดงทศนะในลกษณะทวาพระองคมใชเทพเจาแตพระองคทรงมพระคณสมบตเชนเดยวกบเทพเจา ดงบทโคลงทวา สรยาพโยคราง รถทรง ฤๅอศรพรหมลง สหลา พระกฤษณพศณพงษ ภวนารถ พระฤๅ เสดจจากสหาศนฟา ผานพนชมพ ฯ


ในลลตตะเลงพายกวกลาวถงสมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงเปนดงพระอนทรททรงชางเอราวณ วา

หสดนปนธเรศไท โททรง คอสมทธมาตงค หนงอาง

(ปรมานชตชโนรส , สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ. 2539: 120) แนวคดทกวน ามาใชในการกลาวเปรยบพระมหากษตรยกบเทพเจาเกดขนเพราะอทธพลในเรองของความเปนเทวราชา โดยเฉพาะในวรรณคดยอพระเกยรตสมยอยธยาตอนตนปรากฏการกลาวถงพระราชฐานะทวาพระมหากษตรยทรงเปนเทพเจาอยางเดนชดทงในการใชค าเรยก และการกลาวถงมลเหตแหงการเสดจพระราชสมภพ ตอมาโดยเฉพาะสมยกรงธนบรและกรงรตนโกสนทรตอนตนแนวคดทวาพระมหากษตรยทรงเปนเทพเจาเรมมการเปลยนแปลงไป กลาวคอ กวจะมไดมงเนนในการแสดงแนวคดวาพระมหากษตรยเปนเทพเจาหากแตมงเนนทจะกลาวเปรยบเทยบพระมหากษตรยวาทรง

104

เหมอนเทพเจา ซงแนวคดทวาพระมหากษตรยทรงเหมอนเทพเจานนสามารถถายทอดความรสกเคารพเทดทน และความใกลชดระหวางกวหรอประชาชนกบพระมหากษตรยไดเปนอยางด การกลาวยกยองพระมหากษตรยวาทรงเหมอนดงเทพเจาจงสามารถสะทอนใหเหนถงคณงามความดของพระองความมากเทยบเทาเทพเจา ซงสามารถเพมรายละเอยดในการยอพระเกยรตพระมหากษตรยไดดกวาการบอกเพยงวาพระองคทรงเปนเทพเจาตามคตทรบมา 1.2 พระมหากษตรยทรงอยเหนอสรรพสงทงปวง จากความคดในเรองของเทวราชากอใหเกดระเบยบและกฎเกณฑตางๆ ขนเพอแสดงพระราชฐานะความเปนเทพเจา ความยงใหญ และความศกดสทธ เชน ทประทบของพระมหากษตรยจะตองอยเหนอคนอนๆ จะต ากวาหรอเสมอมไดเพราะทรงเปนเทพเจา จงจ าเปนตองอยเหนอมนษยทงปวง พระมหากษตรยจะแยกออกจากประชาชน จะทรงคลกคลกบคนธรรมดามได คนธรรมดาสามญจะมโอกาสไดแลเหนพระองคนอยทสดเพราะจะตองรกษาพระองคไวในทลบทสด (ยพร แสงทกษณ. 2537: 15) เปนตน ความคดความเชอดงกลาวไดปรากฏชดในสงคมไทย เชน การใชค าเรยกแทนพระมหากษตรยในลกษณะทแสดงถงพระราชฐานะอนสงสงหรอบคคลมอาจเหนพระองคหรอพระพกตรได กลาวคอ บคคลยอมใชค าวา ใตฝาละอองธลพระบาท ใตผาละอองพระบาท ฝาพระบาท แทนพระมหากษตรยและพระราชวงศ เปนตน ในวรรณคดยอพระเกยรตกวไดน าเสนอแนวความคดดงกลาวเพอยกยองพระมหากษตรย และในขณะเดยวกนกวกไดขยายความสงสงแหงพระราชฐานะนอกเหนอจากทรงอยเหนอมนษยทงปวงเปนพระมหากษตรยทรงอยเหนอเทวดาอกดวย ดงรายละเอยดตอไปน 1.2.1 ทรงอยเหนอเทวดา การทกวกลาววาพระมหากษตรยทรงอยเหนอเทวดาสามารถแสดงให เหนถงความคดในเรองของพทธราชา และเทวราชาไดอยางชดเจน กลาวคอพระมหากษตรยทรงเปนพระพทธเจา หรอทรงเปนพระโพธสตว หรอทรงเปนเทพเจาผยงใหญ เหตเพราะพระราชฐานะทงหมดนลวนมความยงใหญเหนอเทวดาทงสน ซงแนวคดดงกลาวปรากฏในการพรรณนาเหตการณทบรรดาเทวดา นางฟา นกสทธ วทยาธรจ านวนมากตางชนชมยนดและกระท าการอญชลบชาสมเดจพระเจาปราสาททองเมอจะทรงประกอบการพระราชพธลบจลศกราช ความวา รวาปนเกลาอยธยา กอปรการมหา พธพธานโดยหมาย

105

เทพาอารกษเหลอหลาย ชมชอมกนถวาย ประนมบงคมกราบกราน บางกเดดดอกดวงพวงมาลย กรองเปนสรอยสาร กนกอาภรณพรรณ บางปรายรายลงแตสวรรค กมเกลาโอนอญ- ชลตเหนอศรสาร บางรองซองสาธการ สรรเสรญสมภาร มกฎเกลาอยธยา ฝงเทวะกเตมอาณา เขตขณฑสมา พภพแมนมณฑล ฤๅสทธวทยาธรจรจล มาแตอนนต อนนตจกรวาฬา ลางถวายพวงแกวแพรวมา- ลยวเลปนสธา มฤตเสดจโสรจสรง บางนมตอาตมเององค เลกเทาผยผง ธลลออละอองอาย บดเบยดเสยดกนมาถวาย คนธมาลาอาย ตรลบตรเลาเอาใจ ถงขนเขาหลวงหวาดไหว ออนโอนคอไฟ มาลาวมาลนล าหวายฯ

(ศลปากร, กรม. 2545ข: 42 - 43)

การทบรรดาเทวดากระท าการเคารพอญชลตอพระมหากษตรยยอมแสดงถงความยงใหญและพระบญญาบารมของพระมหากษตรยทมเหนอกวาเทวดาอนเปนสงสงเสรมสนบสนนพระราชฐานะอนสงสงของพระมหากษตรยไดอกแนวทางหนง

1.2.2 ทรงอยเหนอมนษย ดวยพระราชฐานะพระมหากษตรยทรงอยเหนอพสกนกรโดยธรรมดาของรปแบบลกษณะท ผปกครองประเทศเปนใหญเหนอประชาชน หากแตในวรรณคด

106

ยอพระเกยรตกวไดใชความเปรยบเพอกลาววานอกเหนอจากทรงอยพสกนกรตามพระราชฐานะพระมหากษตรยแลวพระองคยงทรงอยเหนอจตใจบคคลทงปวง กลาวคอทรงรแจงในความคดของบคคลวาบคคลจงรกภกดตอพระองคหรอไม นอกจากนกวไดกลาวเปรยบเพอแสดงแนวคดทวาพระองคยงทรงเปนใหญเหนอกษตรยทงปวง ดงมรายละเอยดตอไปน 1.2.2.1 ทรงอยเหนอกษตรยทงปวง ความยงใหญของพระมหากษตรยทมเหนอกวาพระราชาทงหลายเปนความคดความเชอหนงของศาสนาพราหมณและศาสนาพทธ คตความคดดงกลาวปรากฏออกมาเปนเรองราวของพระมหาจกรพรรดราช ในศาสนาพราหมณสมยพระเวท มความคดเรอง เอกราชา หรออธราชา คอพระราชาผครองแผนดนทงมวลเพยงพระองคเดยว ตอมาในสมยพราหมณะ มแนวคดเรอง พระสมราช คอพระราชาผเปนใหญเหนอราชาองคอน ในสมยอปนษท มต าแหนงพระจกรพรรด ในสมยมหากาพยมการรบเพอตองการความเปนใหญในแผนดน พระราชาทท าสงครามชนะจะไดรบการยกยองเปน ทควชยน คอ พระราชาผมชยสบทศ พระมหากษตรยของอนเดยโบราณมพระยษธษฐระกษตรยปานฑพในมหาภารตะ เปนอาท ไดรบพระนามวา จกรวรรตน คอ พระราชาผมวงลอแหงรถศกแลนราบปราบไดทงชมพทวป ในภาษาไทยคอค าวา พระมหาจกรพรรด ราช ในสวนของคตความเชอเรองจกรพรรดราชในศาสนาพทธ หมายถง พระราชาผทรงธรรมหรอธรรมราชา (ปทมา ฑฆประเสรฐกล. 2547: 338 - 339) จากแนวความคดดงกลาวความเปนพระจกรพรรดราชในสงคมไทยทแสดงออกมาในวรรณคดยอพระเกยรต จงเปนการกลาวถงพระบารมในองคพระมหากษตรยทแผไพศาลไปยงเมองตางๆ ยงผลใหผปกครองเมองนนๆ เขามาพงพระบรมโพธสมภาร หรอถวายเครองราชบรรณาการ หรอกลาววา พระองคทรงมคณธรรมหรอพระบญญาธการจงทรงเปนใหญเหนอกษตรยทงปวง มากกวาการแสดงถงพระราชอ านาจในการพระราชสงครามอยางเดยว อนนบวาเปนการผสานความคดทงในสวนของการเปนใหญในแผนดนอยางศาสนาพราหมณและความเปนธรรมราชาตามหลกพระพทธศาสนา เชน

กวกลาววาสมเดจพระเจาตากสนมหาราชทรงเปนใหญเหนอกษตรยทงปวง ซงความเปน ใหญนเกดขนดวยพระองคทรงมคณธรรมในการปกครองประเทศ ดงบทโคลงทวา

พระคณอเนกเถา สยมภ ยกหมนรชนช ชพไว

107

ทรงธรรมกราชตร ตราโลก เปนมกฎแกนไท ทวทาวฤๅเสมอ ฯ


กวกลาวถงพระบญญาธการในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยวามมากเกนกวาพระจกรพรรดจ านวนพนหมนมาเทยบได ดงบทประพนธทวา จกรพรรดพนหมนแม มาเปน พระฤๅ บญพระพรทน เทยบแท เลยฤอาจใครเหน หาญกลาว เถงจกรพรรดพนแล ละกล ฯ

(ตรง, พระยา. 2547: 256) ดงกลาวมาแลวขางตนจะเหนวาแนวคดในการยกยองพระราชฐานะของพระมหากษตรยใหทรงยงใหญเหนอกษตรยทงปวงนนเกดขนบนพนฐานของสงคมพทธศาสนา โดยกวน าความประทบใจในพระคณธรรมอนประเสรฐ และพระบญญาธการอนเปนสงทรงปฏบตสงสมมาของพระมหากษตรยมาเปนเหตในการกลาวถงความยงใหญดงกลาว มากกวาการมงเนนวาพระมหากษตรยทรงยงใหญเหนอกษตรยอนๆ ดวยการสรบแยงชง 1.2.2.2 ทรงอยเหนอบคคลทงปวง ตามทสงคมไทยรบอทธพลในเรองของความเปนเทวราชมาแตครงกรงสโขทยยงผลใหกฎเกณฑบางประการทบคคลทงปวงพงจะปฏบตตอพระมหากษตรยไดถกก าหนดและสบทอดมาจนปจจบน เชน การใชค าราชาศพท การมกฎมณเทยรบาล เปนตน

ยพร แสงทกษณ (2537: 15) ไดกลาวถงกฎมณเทยรบาลวา มกฎเกณฑตางๆ เกยวกบ พระมหากษตรยเรยกวากฎมณเทยรบาล ซงผใดท าผดจะมโทษอาญา เชน หามจบตองพระวรกาย โดยเฉพาะพระเจา และเสนพระเจา หามมองพระมหากษตรยโดยเฉพาะอยางยงมองพระพกตร หามถามพระอาการประชวรหรอทกเรองความเปลยนแปลงในพระวรกาย และหามเอยพระนามจรงของพระมหากษตรย เปนตน จากลกษณะของความเชอน ามาสขอปฏบตและบทลงโทษยงผลใหเกดความ

108

เนนย าและสงเสรมพระราชฐานะของพระมหากษตรยใหสงสง หรอหางจากบคคลสามญอยางเดนชด การทบคคลจะกลาวถงพระมหากษตรยจงถกก าหนดไวดวยกรอบแนวคดดงกลาวขางตน กลาวคอบคคลจะใชค าเรยกแทนพระมหากษตรยดวยการกลาวถงเพยงพระบาท หรอละอองธลพระบาท นอกจากนบคคลจะท าการใดๆ ตอพระมหากษตรยกจะกระท าไดเพยงกบพระบาท เชน การถวายบงคม การเขาเฝาทลละอองธลพระบาท เปนตน ซงแสดงใหเหนแนวคดทวาพระมหากษตรยทรงมพระราชฐานะสงสง ทรงอยเหนอบคคลทงปวง ดงนนบคคลทงปวงจงสามารถกราบบงคมทลไดเพยงเฉพาะละอองจากพระบาท หรอพระบาทเทานน การกลาวเชนนยอมเปนสวนหนงในการทกวแสดงออกถงการยกยอง และเทดทนพระมหากษตรยวาทรงมพระราชฐานะหรอทรงอยในสถานทอนสงสง ทปรากฏในโคลงยอพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ดงน จกเชญพระบาทไท บณฑร ผานพภพไอสรย สบเชอ ตางสาธพรอมมล มอบชพ ถวายแฮ บญพระหากกอเกอ เสรจเสยนศตร ฯ อาลกษณลขตถอย ทลสนอง สรวมชพมนตรสอง ฝายเฝา องเชญธลละออง บวบาท พระนา ครองแผนดนนงเกลา แหงขาทงมวญ ฯ




109

จากบทประพนธขางตนกวกลาวถงการกราบบงคมทลเชญสมเดจพระเจาลกยาเธอเจาฟากรมหลวงอศรสนทรครองสรราชสมบตและประกอบพระราชพธบรมราชาภเษกเปนพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย จากการศกษากลวธในการเสนอความเปรยบในวรรณคดยอพระเกยรตยงผลใหพบซงแนวคดของกวหรอบคคลในสงคมไทยทมตอสถาบนพระมหากษตรย โดยเฉพาะอยางยงแนวความคด และความเชอในเรองของพระราชฐานะของพระมหากษตรยทมความสงสงและมความหลากหลายตามคตเรองพทธราชา เทวราชา และธรรมราชาทปรากฏอยในสงคมไทยนบแตสมยกรงสโขทยเปนราชธาน ซงแนวความคดดงกลาวนไดยงคงปรากฏสบทอดแมจะมการเปลยนแปลงไป ถงกระนนการยกยองเทดทนพระมหากษตรยวาพระองคทรงเปนผทมความพเศษกวาบคคลสามญกยงคงปรากฏไมเปลยนแปลง

2. การใชความเปรยบเกยวกบพระคณสมบต นอกเหนอจากพระราชฐานะอนสงสงอนเปนแนวคดส าคญในการยอพระเกยรต พระมหากษตรยใหปรากฏแลวนน พระคณสมบตของพระมหากษตรยตามอดมคตซงไดรบอทธพลความคดจากศาสนาพราหมณและศาสนาพทธกนบเปนปจจยส าคญในการยกยองพระอง ค จากการศกษากลวธการน าเสนอความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยพบวากวไดมแนวความคดในการกลาวถงพระคณสมบตตางๆ ของพระมหากษตรย ดงน 2.1 พระลกษณะ 2.2 พระสตปญญา 2.3 พระคณธรรม 2.4 พระปรชาสามารถ ดงมรายละเอยดตอไปน

2.1 พระลกษณะ ในวรรณคดยอพระเกยรตมการกลาวเปรยบพระลกษณะของพระมหากษตรยวามความ

พเศษดเลศหรองดงามตามคตความเชอซงไดรบมาจากศาสนาพราหมณและพทธ ดงน 2.1.1 ทรงมพระสรโฉมงดงาม จากความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในโคลงดนยวนพายกวไดกลาวถงพระสรโฉมอดงดงามของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวางามดงพระกามเทพ และ

110

พระองคทรงผองใสอยางพระจนทร ดงบทโคลงทวา พระโฉมเฉกศรสมร ภมภาคย ไสแฮ พระแจมพระเจาจา แจมอนทร ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 340)

จากความเปรยบขางตนแสดงใหเหนถงคตความเชอของศาสนาพราหมณทเขามามบทบาทกบสถาบนพระมหากษตรยโดยเฉพาะการกลาวถงเทพเจาทสมพนธกบองคพระมหากษตรย ความงดงามของพระรปโฉมไดรบการเทยบอางกบเทพเจา คอ พระกามเทพ และพระจนทร เหตเพราะพระกามเทพเปนบรษทมรปงามเลศ พระองคเปนเทพเจาแหงความรก (สจจาภรมย, พระยา. 2529: 96) สวนแนวความคดในการเปรยบพระสรโฉมกบพระจนทรนนไดปรากฏในราชนต (เกษม บญศร. 2513: 13) ความวา พวกมนษยเหนพระจนทรเตมดวง ยอมราเรงฉนใด คนทงหลายเหนพระพกตรพระเจาอยหวของตน ยอมยนดเหมอนฉะนน ในดานต านานเทพเจากลาวถงพระจนทรวาเปนผมมรปงาม และมชายาถง 27 องค ความตอนหนงกวไดกลาวถงสมเดจพระบรมไตรโลกนาถทรงมพระโฉม เหมอน พระนารายณ วา

พระโฉมเฉกพระนารายณ เรองราช นนแฮ

(ศลปากร,กรม. 2540: 381) การกลาวถงโฉมของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถนกวอาจมไดมงหวงในเรองของความงดงามในพระรปโฉม เนองจากในต านานเทพเจาตามคตความเชอของศาสนาพราหมณมไดกลาวถงความ ความงามเปนเลศของพระนารายณ ดงทกลาวไวในต านานของพระกามเทพและพระจนทร แตเมอพจารณาเนอความในบทโคลงแวดลอมทกลาวถงการรบระหวางพระองคกบพระเจาตโลกราช การทกวกลาวเปรยบพระโฉมกบพระนารายณจงนาจะเปนการกลาวเพอแสดงใหเหนวาพระองคทรงเปนดง พระนารายณผปราบทกขเขญ

111

2.1.2 ลกษณะการพระราชด าเนน กวกลาวเปรยบสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวา พระองคทรงมลกษณะในการพระราชด าเนนเหมอนกบพระพทธเจา กลาวคอพระองคยอมเสดจพระราชด าเนนดวยพระอาการนงสงบและงดงามเหมอนพระพทธรปปางลลา ซงการแสดงทศนะดงกลาวนยอมแฝงไวซงนยทางความคดทวาพระมหากษตรยทรงเปนดงพระพทธเจา ดงโคลงทวา สรรเพชญพางศรสรร เพชญภาคย ยามโยคพระเจาชาง เผอกผายลลา ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 378)

2.1.3 ทรงมพระสรเสยงไพเราะ กวกลาวเปรยบพระสรเสยงของพระมหากษตรยวาไพเราะเหมอนเสยงของพระพรหม ดงน

พระส านยงปานสวร สหนา (ศลปากร,กรม. 2540: 340)

พระเดชสรใสเสยง กมเลศ

(ตรง,พระยา. 2547: 269)

ดวยแนวคดทวาพระลกษณะของพระมหากษตรยยอมมความดเลศ หรอพเศษกวาบคคลสามญ การกลาวเปรยบพระสรเสยงของพระมหากษตรยกบเสยงของพระพรหมเนองจากเสยงของพระพรหมนนแจมใสชดเจน ออนหวาน ส าเนยงเสนาะ ไมแตก ลกซง มกงวาลไพเราะ(ส.พลายนอย. 2552: 97 - 98) ทงนไดมการน าเสยงของพระพรหมไปเปรยบเทยบกบนกกรวก หรอแมกระทงพระสรเสยงของพระพทธเจา พระลกษณะของพระมหากษตรยตามทปรากฏในการใชความเปรยบในวรรณคดยอพระเกยรตเกดขนและเปนไปตามคตความเชอในเรองของเทพเจาเปนสวนใหญอนแสดงใหเหนวาการยกยอง หรอพรรณนาถงพระลกษณะยงคงไวซงแนวคดในความเปนเทวราชของพระมหากษตรย

112

2.2 พระสตปญญา การทพระมหากษตรยจะสามารถปกครองประเทศ และน าความสขสวสดมาสประชาชน

ไดนนพระองคจะตองทรงเปนผมพระสตปญญารอบรในเรองตางๆ ในวรรณคดยอพระเกยรตไดใชความเปรยบเพอแสดงใหเหนถงพระคณสมบตดงกลาวโดยแบงไดดงน

2.2.1 ทรงมพระปญญามาก 2.2.2 ทรงรอบรทงทางโลกและทางธรรม ดงมรายละเอยดตอไปน 2.2.1 ทรงมพระปญญามาก ในวรรณคดยอพระเกยรตกวกลาวเปรยบพระปญญาของ

พระมหากษตรยวามมากดงน กวไดกลาวถงพระปญญาอนสวางกระจางแจงของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถกบพระอาทตย ไววา พระเบญโญภาศพยง ทนกร

(ศลปากร,กรม. 2540: 340)

พระญาณพางพนแสง แสงรอบ เรองแฮ (ศลปากร,กรม. 2540: 341)

กวเปรยบพระปญญากบพระอาทตยยอมแสดงใหเหนถงความคดทวาพระปญญาของพระองคนนมมาก และสองสวางเหนสงตางๆ อนหมายถงความรอยางชดแจงไดชดเจนกวาแสงของพระอาทตยทสองสวาง

กวกลาวถงพระคณลกษณะในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชวา ทรงมพระปญญาลกซงยงกวามหาสมทร ดงบทโคลงทวา

113

เบญญากบพระญาณ ฦกเลห สมทรแฮ


การทกวเปรยบพระปญญาของพระมหากษตรยกบสงตางๆ ซงเปนทรจกดในบคคลทวไปไมวาจะเปน พระอาทตย หรอดวงอาทตย และมหาสมทร อนมผลใหความเปนนามธรรมของการกลาวถงพระสตปญญาไดปรากฏชดเปนรปธรรมทยงใหญ เพอชวยสงเสรมและแสดงใหเหนถง พระคณสมบตของพระมหากษตรยวาจะทรงสามารถดแลอาณาประชาราษฎรใหมความสขสวสดได

2.2.2 ทรงรอบรทงทางโลกและทางธรรม นอกเหนอจากการกลาวถงพระปญญาท มากยงดงกลาวมาแลว กวยงไดแสดงพระคณสมบตในเรองของพระสตปญญาไวโดยละเอยดชดเจน คอ

กวไดกลาวพระสตปญญาของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถททรงรแจงทงทางโลกและทางธรรม ดงความทวา กลฉลยวฉลาดเรอง แรงพทธ เพรอศพอ กลโจทยกลแจงอรรถ ปลงแปล โลกยโลกดดร รดรวจ เรวแฮ กลกรรกลแกแท ทยงชาญ ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 342)

การกลาวเชนนยอมแสดงให เหนถงอทธพลทางพระพทธศาสนาทม ตอสถาบนพระมหากษตรย กลาวคอพระมหากษตรยตองมความรความเขาใจในหลกธรรม นอกเหนอจากความรในสรรพวทยาการตางๆ เพราะความเปนธรรมราชาหรอราชาผมธรรมเปนสงทไดรบการยอมรบจากพสกนกรซงโดยสวนใหญเปนพทธศาสนกชน และองคพระมหากษตรยกทรงเปนพทธมามกะ ในวรรณคดยอ พระเกยรตจงปรากฏการกลาวถงพระสตปญญาในทางธรรมเปนส าคญ เชน

กวกลาวถงพระปญญาอนเลศล าของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาทรงรแจงในหลกธรรม หมวดตางๆ อยางละเอยด เชน

114

หลกธรรมหมวดสอง กวกลาววาพระองคทรงเปนเลศในธรรมอนยงดวยคณสองประการ คอ ทวพธ และทวธาร ทวพธ ไดแก กศลธรรม และทศพธราชธรรม สวนทวธาร ไดแก หรและโอตปปะ (ศลปากร, กรม. 2540: 333 - 334) ดงบทโคลงทวา ทวบททวชาตเชอ สรยวงษ ทานฤๅ ทวคณาธกธรรม เลศลน ทวพธทวธารทรง สรเสพย ไสแฮ เทวภาพเทวหก แวนไว ฯ

(ศลปากร, กรม. 2540: 333 - 334)

หลกธรรมหมวดสาม กวยกยองพระองควาทรงรแจงในธรรมหมวดสาม ไดแก สจรตสาม ไตรเทพ ไตรรตน ไตรโลก และไตรภพ อยางละเอยดถองแท ทรงเชยวชาญในพระไตรปฎก ไตรเทพ และมลทนสาม ทงพระองคยงทรงเลศดวยศรสาม ศกดสาม อนเสมอดวยพระอนทร พระราชด ารสในพระองคราวกบพระพทธด ารส ทรงรในไตรตรงษและตรโทษตรคณ (ศลปากร, กรม. 2540: 334) ดงบทโคลงทวา ไตรตรสไตรเทพยเรอง ไตรรตน ไตรโลกไตรไตรภพ ทวแท ไตรไตรปฎกตรส ไตรเทพ ไตรทวไตรพธแปล ปลงชาญ ฯ ตรศรตรเนตรตาน ตรศกด กด ตรสทานตรสปานตรส ทานได ไตรตรงษกคดตรส ไตรถอง ตรโทษตรคณไท เลศฦๅ ฯ

(ศลปากร, กรม. 2540: 334)

115

ดวยธรรมทางพระพทธศาสนาเปนสงส าคญยงของพระมหากษตรยในการปกครองประเทศ ความรทางธรรมดงทปรากฏในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอ พระเกยรตจงมบทบาทในการกลาวยกยองวาพระมหากษตรยทรงเปนผมคณธรรม คอ ทรงเปนธรรมราชา

2.3 พระคณธรรม การเปนธรรมราชาปรากฏอยคกบสถาบนพระมหากษตรยไทยมาโดยตลอดนบแตสมยกรง

สโขทยจนปจจบน เหตเพราะพระมหากษตรยผมคณธรรมยอมน าบานเมองและประชาชนสความสขสวสด และความเจรญรงเรอง ดงทเสาวณต วงวอน (2538: 84 - 85) อธบายถงความส าคญของธรรมราชาทปรากฏในวรรณคดยอพระเกยรตไววา วรรณคดยอพระเกยรตทกเรองไ ดแสดงใหเหนธรรมในองคพระมหากษตรยเสมอกนทกพระองค แมความเปนเทวราชาจะเปลยนแปลงไป แตความเปนธรรมราชาไมเปลยนแปลงเลยตงแตสมยสโขทยจนถงปจจบน บงถงธรรมอนเปนสจจะ และเปนอ านาจในการปกครองอยางแทจรง

การกลาวถงหลกธรรมทพระมหากษตรยทรงยดถอและปฏบตในวรรณคดยอพระเกยรตยอมแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยทรงสมบรณพรอมดวยความด ดงทธรรมนนๆ ไดแสดงไว เชน ทศพธราชธรรม จกรพรรดวตร ราชสงคหวตถ และกศลธรรมอนๆ เปนตน

ทศพธราชธรรม(ธรรมปฎก,พระ. 2545: 240) เปนคณธรรมประการส าคญของพระมหากษตรยอนแสดงถงความเปนธรรมราชาม 10 ประการ ไดแก

1. ทาน คอ การให 2. ศล คอ การประพฤตดงามประกอบแตการสจรต 3. ปรจจาคะ คอ การเสยสละความสขส าราญของตนเพอประชาชน 4. อาชชวะ คอ ความซอตรง ไรมารยา 5. มททวะ คอ ความออนโยน 6. ตปะ คอ การเผากเลสตณหา 7. อกโกธะ คอ ความไมโกรธ 8. อวหงสา คอ การไมขมเหงเบยดเบยน 9. ขนต คอ ความอดทนตอความล าบาก และไมทอถอย 10. อวโรธนะ คอ ความไมคลาดธรรม หนกแนนในธรรม

116

ในวรรณคดยอพระเกยรตมการกลาวถงพระมหากษตรยวาทรงราชธรรม หรอทรงเปน ใหญในทางธรรม เชน

พระทรงธรรมมศรแม พระธรรม

(ศลปากร,กรม. 2540: 341)

กวกลาววาสมเดจพระบรมไตรโลกนาถเปนใหญในทางธรรมเหมอนพระยม เนองดวย พระยมเปนตลาการของผตาย บรรดาคนทตายไปแลวตองไปเฉพาะพระพกตรพระยม เพอฟงขอความทพระจตรคปตะเทพบตรไดจารกไวในเรองกศลและอกศลกรรม ผทไดท าบญพระยมกสงไปยงสวรรค ผทไดท าบาปกไลไปลงนรกเพอลงทณฑกรรมตอไป (มงกฎเกลาเจาอยหว,พระบาทสมเดจพระ.2547: 120) การทกลาววาพระมหากษตรยทรงธรรมเหมอนพระยมนสามารถแสดงใหเหนถงแนวความคดทวาพระองคจะทรงไวซงคณธรรม พระมหากษตรยจะพระราชทานโทษหรอบ าเหนจรางวลตามความเหตความเปนจรง ทงยงแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยทรงเปนผไมมอคต

กวกลาววาพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงมพรหมวหาร คอ ธรรมอนเปนทอยของพรหม หรอธรรมประจ าผมคณความดยงใหญ 4 ประการ คอ เมตตา กรณา มทตา อเบกขา ธรรมหมวดนจะประกอบอยกบบคคลซงไดรบการยกยองอยางสง (เสาวณต วงวอน. 2538: 83) ดงโคลงบททวา พางองคมหศรราชไท ธาดา เสวยสขภรมยฌาน เชยวแท พระเจรญพระเมตตา เนองนจ ทรงพระการญแล เลศหลาย ฯ

(ตรง,พระยา. 2547: 249 - 250) การใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตกวอาจจะมไดกลาวถงพระคณธรรม หรอหลกธรรมโดยละเอยดหากแตพระคณธรรมเหลานนจะปรากฏแฝงอยในการกลาวเปรยบถงพระมหากษตรยในดานตางๆ เชน การกลาวถงความยงใหญของพระองคทมกษตรยเมองตางๆ มาพงพระบารม เปนตน ในลกษณะนหากพจารณาอยางถถวนกจะพบวาพระมหากษตรยทรงม

117

พระคณธรรม คอการชวยเหลอหรอสงเคราะหกษตรยผเปนเมองขน พระคณธรรมจงเปนพระคณสมบตทส าคญอยางยงทจะท าใหพระมหากษตรยเปนทเคารพเทดทนของประชาชนนอกเหนอจากความเปนเทพเจาทมความศกดสทธและนาเกรงขาม

2.4 พระปรชาสามารถ พระราชภาระอนส าคญยงของ พระมหากษตรยในสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน คอ การบรหารปกครองประเทศ พระมหากษตรยในฐานะผปกครองประเทศตามระบอบสมบรณาญาสทธราชยจงควรเปนผมพระปรชาสามารถในการบรหารจดการประเทศใหเปนในทศทางแหงความวฒนา พระมหากษตรยจะทรงเปนผบ าบดทกขบ ารงสขอาณาประชาราษฎร ทรงบ ารงพระพทธศาสนา และทรงเปนผน ากองทพในการพระราชสงคราม พระปรชาสามารถทงนนลวนปรากฏอยในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยเพอยอพระเกยรตและแสดงใหเหนถงพระปรชาสามารถในพระองค ดงมรายละเอยดตอไปน

2.4.1 ทรงบ าบดทกขบ ารงสขอาณาประชาราษฎร ในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตพบวากวไดใชความเปรยบเพอแสดงใหเหนถงพระปรชาสามารถของพระมหากษตรยในการททรงปกครองดแลพสกนกรใหไดรบความสข ทงนการใชความเปรยบดงกลาวไดสะทอนใหเหนถงแนวความคดทวาพระมหากษตรยทรงเปนพระพทธเจาผน าประชาชนสความสขคอการหลดพน ดงบทโคลงยอพระเกยรตพระเจากรงธนบรทวา

พระเดยวบญลาภเลยง ประชากร เปนบตรมาดร ทวหลา เปนเจาแลครสอน สงโลก เปนสขทกถวนหนา นกรทงชายหญง ฯ เปนทพ านกถวน นรชน เปนทกรณาคน ยากไร

118

เปนทสงสตวดล เมองโมกข เปนทรพยปจจบนให ทวหนาเนองเขษม ฯ

(ศลปากร, กรม. 2539ก: 289) นอกจากนยงพบแนวคดทวาพระมหากษตรยทรงเปนเทพเจาผเสดจมาดบทกขเขญ คอ

พระนารายณ โดยกวกลาวถงพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชททรงปราบดาภเษกเปนพระมหากษตรยปกครองแผนดนวา พระ ดบเขญคอพษ ณไท

(ช านโวหาร, พระ. 2546: 49) เสดจมาปราบเขญใหเยนยค เกษมศขชนชมสมประสงค บานเมองกลบฟนคนคง สบวงษกระษตรามาชานาน


2.4.2 ทรงบ ารงพระพทธศาสนา ดวยพระมหากษตรยไทยทกพระองคทรงเปนพทธมามกะและทรงเปยมลนดวยพระคณธรรมอนประเสรฐ พระปรชาสามารถหนงททรงปฏบตคอการบ ารงพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรอง โคลงเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนารายณมหาราชมการกลาวถงพระราชกรณยกจในการบ ารงพระพทธศาสนาวา

พระยศปางตงแตง เวยงสถาน

ลพบรโบราณ ราชนน แถวสถลอญจลทวาร วงราช ปอมเปรยบปราการกน กอกงสมา ฯ


119

กวกลาวถงพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชวาทรงเปนผบ ารงพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรอง ความวา พระ บาทบ ารงให ฟองฟนศาสนา ฯ


กวกลาวถงพระปรชาสามารถของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชในการบ ารงพระพทธศาสนาโดยเปรยบเทยบกบพระเจาอชาตศตร ความวา

เพรงพระอชาตไท อปถมภ เทาใด ทรงพระศรทธาท า เทยบน ยอยกปฎกกรรม สงฆกจ เปนสปตค ารบก กอนโพนพงกน ฯ

(ไชยวชต (เผอก), พระยา. 2518: 18) กรมพระปรมานชตชโนรสทรงเปรยบพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหววาทรงท านบ ารงพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรองเชนเดยวกบพระเจาอโศกมหาราช ดงค าประพนธทวา

ศรศภสนธรสวสด พพทธพพธคณ วบลยบญญาธฤก อธกทวธาษตร ศรอโยทธเยศภพ สบแขวงแควนแผนสยาม งามพระสาศนอฬาร ปานปางบบผบรนทร บดนทราโศกราช รงเรอมสาศนอ ารง ผดงชนบตรสทธเพศ ฯ

(ปรมานชตชโนรส,สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ. 2547: 25)

2.4.3 ทรงช านาญการรบ พระปรชาสามารถอนโดดเดนของพระมหากษตรยนบแตอดตคอทรงช านาญการสรบ ดวยความหมายของกษตรยแทจรงแลวหมายถงนกรบ ในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนยงคงปรากฏภาพอนชดเจนของพระราชภารกจดงกลาว ในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตนจงพบวากวไดกลาวถงพระปรชาสามารถทางดานการพระราชสงครามไว ดงน

120

กวกลาวถงสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาทรงแกลวกลาดงพญาไกรสรราชสห คอพระองคทรงกลาหาญและช านาญในการสงคราม ทงยงทรงเปนทเกรงกลวตอขาศกศตรดงคณลกษณะของพญาไกรสารราชสหทมอ านาจเปนใหญกวาสตวทงปวง ดงบทโคลงทวา พระแกวนกลไกรสร แกวนกลา (ศลปากร,กรม. 2540: 341)

พระยาตรงกลาวถงพระปรชาสามารถในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยในการการพระราชสงครามยงผลใหเมองตางๆ หวาดกลว และพายตอพระองควา พระยศพเศษสราง สบสรรพ พระยศดรดาลดล ดนดาว พระยศยทธทางธรรม ธรราช เรองแฮ พระยศเผยอไททาว ทวเมอง ฯ พระฤทธฤทธลาดฟา ดนไหว พระฤทธฤทธลลาญเลอง โหลงลวน พระฤทธฤทธกษย สญเศก พระฤทธฤทธมามวน แผนพาล ฯ พระฤทธฤทธเกรกกอง กรงโกรม พระฤทธฤทธเลงลาญ ลลม พระฤทธฤทธเถงโถม ถบทบ พระฤทธฤทธกลวกม เกงหาย ฯ พระฤทธฤทธอบอาง ออกมอ พระฤทธฤทธถงถวาย ทวทาว

121

พระฤทธฤทธบนฦๅ ลาญสยบ พระฤทธฤทธโนมนาว นอบเนยร ฯ

(ตรง, พระยา. 2547: 271)

ดงกลาวมานแสดงใหเหนวาแนวคดในการใชความเปรยบเกยวกบพระคณสมบตของพระมหากษตรยมจดมงหมายมงเนนทจะกลาวถงความเปนเลศทงในสวนของพระลกษณะ พระสตปญญา พระคณธรรม และพระปรชาสามารถ โดยแนวความคดทจะยกยองพระมหากษตรยใหเปนเลศนนกวไดใชความเปรยบทสะทอนใหเหนถงอทธพลทางความเชอเรองเทวราชาเปนสวนใหญ ยกเวนในสวนของพระคณธรรมกวไดแสดงทศนะอนชดเจนทวาพระมหากษตรยทรงเปนผถงพรอมดวยธรรมแหงพระพทธศาสนา 3. การใชความเปรยบเกยวกบสงเสรมพระบารม แนวคดหนงทปรากฏจากการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรต คอ การกลาวถงสงเสรมพระบารมของพระมหากษตรยใหยงใหญและเดนชด โดยมคตความเชอในเรองของพระมหากษตรยทรงมความพเศษกวาบคคลสามญเปนปจจยส าคญในการกลาวถงสงทเสรมพระบารมของพระมหากษตรย อนประกอบดวยสงตางๆ ดงน 3.1 ทรงมพระราชทรพยอนวเศษ 3.2 ทรงบนดาลความมหศจรรย ดงมรายละเอยดตอไปน 3.1 ทรงมพระราชทรพยอนวเศษ จากการศกษาการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน พบวากวไดกลาวถงพระราชทรพย เครองแวดลอมอนวเศษงดงามของพระมหากษตรยโดยเปรยบกบเทพเจาทงนยอมเปนไปเพอการยกยอง และแสดงใหเหนถงพระบารมอนยงใหญของพระมหากษตรย ดงมรายละเอยดตอไป

3.1.1 ทรงมชางแกว หรอชางลกษณะด ในวรรณคดยอพระเกยรตกวไดใชความ

เปรยบเกยวกบพระมหากษตรยโดยการกลาวถงชางเผอก หรอชางส าคญเพอแสดงใหเหนถงพระบญญาบารมททรงมชางเผอกและชางส าคญมาสพระองค ซงแนวคดเกยวกบชางเผอกหรอชางลกษณะดนเปนไป

122

เพอสะทอนแนวคดทวาพระมหากษตรยทรงเปนพระเจาจกรพรรดดวยทรงมชางแกว ดงขอความทวา ชางเผอกเปนชางทมลกษณะตางจากชางธรรมดาทวไป ดวยมสผว นยนตา และเลบขาว จดไดวามลกษณะทหายาก จงเปนทเชอกนวาชางเผอกเปนสตวทเปนมงคลใหคณแกเจาของ และเปนเครองมงคลชนดหนงใน “สปตรตนะ” แหงพระจกรพรรด (ศลปากร, กรม. 2539ค: 397) จากความส าคญนจงปรากฏการยอพระเกยรตโดยแสดงแนวคดทวาพระมหากษตรยทรงมลกษณะเชนเดยวกบพระเจาจกรพรรด คอ ทรงมชางแกว ดงตวอยางตอไปน

ในโคลงเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนารายณมหาราชกวกลาวถงชางเผอกจากเมองกาญจนบรทมาสพระบารมวาปนดงชางแกว ดงโคลงบททวา พระยศปางใหขาว มาถวาย ไดเผอกพงพรรณราย ผองแผว ในกาญจนบรหมาย พนเวศ เมองมงมชางแกว ทวไทชมบญ ฯ


กวกลาววาชางเผอกในสมเดจพระเจาตากสนมหาราชเปนชางแกวเพอเสรมพระบารมในพระองคใหปรากฏเชนเดยวกบพระมหาจกรพรรดราช ดงบทโคลงทวา

มคชกรณศแกว เศวตวงศ รอยวาอนทรอวยลง สไท


3.1.2 ทรงมศาสตราวธอยางเทพเจา ความเปนเทพเจาของพระมหากษตรยปรากฏในการจดสรางเครองราชกกธภณฑ และเครองราชประโภคเพอประกอบพระเกยรตยศ และเสรมพระบารมของพระมหากษตรยผครอบครอง เชน พระแสงขรรค พระสงขทกษณาวตร เปนตน ซงสงมคาเหลานจดสรางขนเพอแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยทรงเปนพระนารายณ ดงปรากฏในบทโคลงและกลอนยอพระเกยรตสามรชกาลทสะทอนแนวคดดงกลาว ความวา

123

พระแสงขรรคเพชรไท ทานทรง พางพระพศณพงษ ผานฟา พระเสดจจ าแลงลง โลมโลกย นแฮ ปราบอรนรอนขา ขมมลางลาญเขญ ฯ

สงขทกษณวฏเพยง นารายณ ทรงแฮ เมองเทศมาทลถวาย ปนเกลา ดจแสดงพระเดช ขจรโลกย วาจากกษรสนธเตา แตฟาครองดน ฯ


3.1.3 ทรงมพระราชยานอนวจตร พระยาไชยวชต (เผอก) ไดกลาวถงความงดงามของพระราชรถในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชวางดงามดจพระราชรถพระอศวร ซงในทนนาจะหมายถงพระมหาพชยราชรถทรชกาลท 1 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสรางขนเพอการพระบรมศพพระปฐมบรมมหาชนก โดยมรปแบบหรอคตในเรองของเขาไกรลาสอนเปนทประทบของพระอศวร ดงบทโคลงทวา ราชรถรจเรขเรอง รงษ บษบกพมานมณ โตกตง เทยมรถพระศล ลอยโลกย ลงแฮ คอพระสรยเสดจยง อยเหยยมภวดล ฯ


3.1.4 ทรงมทประทบอนงดงาม กวกลาวถงสมเดจพระเจาปราสาททองเมอ เสดจเขาทประทบอนงดงามเหมอนดงพระอนทรทเสดจประทบในไพชยนตวมานวา เสดจในปราสาท สนทรวรอาสน เลศพนพรรณนา

124

แสนนางนองเฝา ฝายซายฝายขวา ดดจอมรา เสดจในไพชยนต


ในสมยกรงรตนโกสนทรกวไดกลาวถงพระบรมมหาราชวงวางดงามดงวมานของเทพเจา อนเปนการเสรมพระบารมใหปรากฏชดวาพระองคทรงเปนเทพเจา ดงโคลงบทตอไปน

กรง ไกรใหญกวากวาง เวยงสวรรค โลกเฮย (ช านโวหาร, พระ. 2546: 50)

ปราสาทเทยรแทงแกว กรองโสรม เมนมาศมลงเมลอง เลอมไล ดดจพมานโพยม ลอยเลอน มาฤๅ ฤๅสรเทพไทไท เทยบถวาย ฯ

(ตรง, พระยา. 2547: 192)

การทกวกลาวถงพระราชทรพยอนวเศษซงบคคลสามญโดยทวมอาจมไวครอบครองไดนแสดงใหเหนวาความเปนเทพเจาของพระมหากษตรยมไดเปนเพยงคตความเชอในลกษณะนามธรรมหากแตปรากฏเปนรปธรรมชดเจน 3.2 ทรงบนดาลความมหศจรรย สงหนงทกวน ามากลาวเพอเปนการแสดงถงพระบารมอนสงสงของพระมหากษตรย คอ การพรรณาเหตการณอนมหศจรรยซงบ งเกดขนดวยพระบารมของพระมหากษตรย ไดแก การกลาวถงความสมบรณมงคงดวยสงมคาท เกดขนดวยพระบารมของพระมหากษตรย ดงบทโคลงทวา

พระมาเพญโภคยพน ไพศรพ โสดแฮ ภลบอเงนทองเปน บอแกว

125

พระมาเกอดเกษมภพ ทงส เสบยแฮ มาส าแดงกลาแกลว เกลอนรณ ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 332) กวกลาวถงเหตการณมหศจรรยทบงเกดขน เชน แผนดนไหว มหาสมทรเกดคลนขนาดใหญ เปนตน เมอสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททองทรงหลงทกษโณทกหลงเสรจการพระราชพธลบจลศกราชวา ทานอนเราให จงเปนปจจย แกมารคนฤพาน จงคงไดตรส เปนพระวรญาณ โปรดสตวสงสาร พภพมณฑล ดวยสจธษฐาน แผนดนดลดาล หวาดไหวจญจล เดอนดาวดารา ชระอมอ าอน- ธการมวมล มวมดอศจรรย รองกองนฤนาท ครนเครงไหวหวาด ดจสารเมามน ไมไหลพฤกษา โยกเยองอศจรรย ชางแรดแผดผน ทกแหงแพงภาย พระสมทรเลอนระลอก ฟดฝงกระฉอก ครนโครมฉานฉาย วรขนเขาหลวง ออนโอนทะทาย ประดจยอดหวาย ทาวทวนไปมา

(ศลปากร, กรม. 2545ข: 45 - 46)

126

นายม มหาดเลกไดกลาวถงเหตกาณอนมหศจรรยทพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอย ทรงประกอบการพระราชพธพรณสาตรอธษฐานขอฝน และฝนกตกลงมาโดยกวไดกลาววาเหตมหศจรรยนเกดขนกดวยพระบญญาบารมในพระองค ดงกลอนเพลงยาวทวา

ทรงเคารพจบพระหตถอธษฐาน สมาทานศลวตรเปนปฐม พระสงฆราชถานาตงอารมณ กระดมกนสวดพระพทธมนต ดวยบญญาบารมภนหาร โพธญาณแกกลาสถาผล ใหรอนอาสนจตโลกบาลบน ไมทานทนบญฤทธทรงพธ บนดาลหาพลาหกใหตกฟง ลงทวทงทกประเทศเกษมศร ไพรฟาขาแผนดนกยนด ไดท าทไรนาสถาวร ฯ

(นายม มหาดเลก. 2530: 5 - 6)

ความมหศจรรยทเกดขนดงไดกลาวมานมสวนส าคญอยางยงในการเสรมพระบารมของพระมหากษตรยใหปรากฏ เหตเพราะความมหศจรรยตางๆ ทเกดขนลวนเกดขนดวยพระบญญาธการทพระมหากษตรยทรงสงสมมา ทงนยอมแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยทรงเปนผประกอบคณความดคอบญ ตามแนวคดของศาสนาพทธพระมหากษตรยอานสงส หรอผลบญจงกอใหเกดสงดงาม แนวคดในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตเกดขนตามบรบททางสงคม กลาวคอ สงคมไทยมความคดเรองเทวราชา พทธราชา และธรรมราชามาโดยตลอดนบแตสมยกรงสโขทย ความคดความเชอทเกยวกบพระมหากษตรยจงเปนไปในลกษณะการผสมกนเขาระหวางความเทพอยางศาสนาพราหมณ และความเปนพระราชาผทรงธรรมอยางศาสนาพทธ แนวความคดในการใชความเปรยบเกยวกบพระราชฐานะ พระคณสมบต และสงเสรมพระบารมจงเปนอกสงทสะทอนใหความชดเจนในคตความคดเรองพระมหากษตรยในสงคมไทย

บทท 5 การสบทอดขนบ และพฒนาการในการใชความเปรยบ

จากการศกษากลวธการใชความเปรยบ และแนวคดทไดจากการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตนบแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน ยงผลใหปรากฏการสบทอดขนบ และพฒนาการในการใชความเปรยบของวรรณคดประเภทยอพระเกยรต ดงรายละเอยดตอไปน 1. การสบทอดขนบการใชความเปรยบ ชาญชย คงเพยรธรรม (2550: 1) ไดกลาวถงความส าคญของขนบการใชโวหารภาพพจน และสญลกษณ ไววา การคดสรรถอยค าทสรางจนตภาพ การใชโวหารภาพพจนและสญลกษณถอเปนศลปะทใชการแตงอกษรทท าใหวรรณคดแตกตางจากงานเขยนประเภทอนๆ ภาพพจนและสญลกษณทใชซ ากนจนเปนทยอมรบเรยกวา ขนบ (Literary Convention) จดเปนรสนยมทางวรรณศลปทมลกษณะของชาตนนๆ ซงลกษณะดงกลาวอาจหมายถงสงทคนในชาตนนสรางขนหรอไดรบมาจากแหลงอนๆ แลวบรณาการจนเปนเอกลกษณเฉพาะตนกได การทผอานจะเสพวรรณคดใหถงขนดมด านน จงตองเขาใจลกษณะรวมทเรยกวาขนบใหตรงกบผสรางงานเสยกอน เชน ขนบการใชโวหารอปมา โวหารอปลกษณ โวหารอตพจน โวหารบคคลวตร เปนตน การตดสนวาลกษณะใดเปนขนบหรอไมนนจงพจารณาจากปรมาณทพบ ลกษณะทปรากฏพบบอยครงในวรรณคดหลายๆ เรองของนกเขยนหลายๆ ทาน จงเรยกวา ขนบ

ในการศกษากลวธการใชความเปรยบ และแนวคดทไดจากการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตนบแตสมยกรงศรอยธยาจนถงกรงรตนโกสนทรตอนตน พบวากวผประพนธวรรณคดยอพระเกยรตหลงจากวรรณคดยอพระเกยรตเรองโคลงดนยวนพายอนนบเปนวรรณคดยอพระเกยรตเรองแรกของไทยทแตงดวยบทรอยกรอง มการสบทอดขนบแนวทางการใชความเปรยบ และแนวคดทมตอพระมหากษตรยอยางเดนชด โดยสามารถแบงไดดงน 1.1 ขนบการใชความเปรยบแบบอปมา 1.2 ขนบการใชความเปรยบแบบอตพจน 1.3 ขนบการใชความเปรยบแบบสมพจนย

128

1.4 ขนบการใชความเปรยบแบบปฏปจฉา 1.5 ขนบการใชความเปรยบแบบการอางถง ดงมรายละเอยดตอไปน 1.1 ขนบการใชความเปรยบแบบอปมา จากการศกษาการใชความเปรยบแบบอปมาเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคด ยอพระเกยรต พบวากวไดมการสบทอดขนบแนวคดทวา พระมหากษตรยทรงมพระปญญาเหมอน พระอาทตย หรอดวงอาทตย พระมหากษตรยทรงเปนดงพระจนทรทแวดลอมดวยขาราชบรพารอนเปรยบเสมอนดวงดาว และพระมหากษตรยทรงดแลรกษาโลกเหมอนพระนารายณ ดงมรายละเอยดดงน 1.1.1 ขนบในการอปมาพระปญญากบพระอาทตย หรอดวงอาทตย กวสบทอดขนบการกลาวอปมาพระปญญาในพระมหากษตรยโดยเปรยบกบความกระจางจาของพระอาทตยผเปนเทพเจา หรอพระอาทตยทเปนดาวฤกษทใหญทสดในระบบสรยจกรวาล ดงบทโคลงทวา พระทรงธรรมมศรแม พระธรรม พระแกวนกลไกรสร แกวนกลา พระญาณพางพนแสง แสงรอบ เรองแฮ พระกษมาเสมอหลา สแดน ฯ (ศลปากร,กรม. 2540: 341)

กวอปมาสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาทรงมพระปญญาสวางไสวเหมอนพระอาทตยทมแสงโดยรอบ กวไดประพนธโคลงบทหนงเพอแสดงถงพระปญญาของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาแจมแจงราวกบแสงอาทตยและแสงจนทร โดยทรงรรอบในกาลทงสาม คอ อดตกาล อนาคตกล และปจจบนกาล ทรงเลงเหนทกแหงหนตลอดในภพทงสาม ความวา พระเบญเญศรยงเพยง สรยจนทร แจมแฮ อดตานาคต ปลงแปล

129

ประจบนทงสามสรร เพชญถง แถลงแฮ เลงลงไตรภพแท ทวทรยน ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 343)

ในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนกว ไ ดใชความเปรยบแบบอปมาเพอกลาวถง พระปญญาญาณอนกระจางสวางไสวดงพระอาทตยหยงรแหงพระมหากษตรยทงสาม ดงบทโคลงทวา พระญาณสองโลกยเพยง พนแสง สองแฮ พระแจมคอจนทรแจง จรสหลา พระตรสพางพระแสดง โดยสาสน จงจตรนกรสฟา ชนชชมสวรรค ฯ


1.1.2 ขนบในการอปมาพระมหากษตรยทรงดแลรกษาโลกกบพระนารายณ เนอความบทหนงของโคลงดนยวนพายกวไดกลาวถงสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวา ทรงรกษาดแลแผนดนอยางรอบคอบถวนถเหมอนพระนารายณ ดงบทโคลงทวา พระกฤษฎสงวนโลกพยง พระพรหม พระรอบรกษพยงพษณ ผานเผา พระผลาญพางพระสยม ภวนารถ ไสแฮ พระโปรดพยงพระเจา โปรดปราณ ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 340)

ในโคลงและกลอนยอพระเกยรตสามรชกาลกวกลาวอปมาพระมหากษตรยผทรงพระแสงขรรควาทรงเปนดงพระวษณทเสดจลงมาดแลโลกและปราบอรราย ดงค าโคลงทวา

พระแสงขรรคเพชรไท ทานทรง พางพระพศณพงษ ผานฟา

130

พระเสดจจ าแลงลง โลมโลกย นแฮ ปราบอรนรอนขา ขมมลางลาญเขญ ฯ


1.1.3 ขนบในการอปมาพระฤทธในพระมหากษตรยกบพระฤทธของพระราม กวกลาวถงพระฤทธในสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวา พระองคทรงมพระฤทธานภาพปราบปรามอรราชศตรดงพระรามปราบทศกณฐ ดงบทโคลงทวา พระคณพระครอบฟา ดนขาม พระเกยรตพระไกรแผน ผานฟา พระฤทธพางพระราม รอนราพ ไสแฮ พระกอพระเกอหลา หลากสวรรค

(ศลปากร,กรม. 2540: 341)

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรสทรงกลาวถงพระฤทธในการปราบปรามอรราชศรตรในสมเดจพระนเรศวรมหาราชวา เปนเหมอนพระฤทธของพระรามทปราบทศกณฐ ดงบทโคลงทวา บญเจาจอมภพพน แผนสยาม แสยงพระยศยนขาม ขาดแกลว พระฤทธดงฤทธราม รอนราพณ แลฤๅ ราญอรราชแผว แผกแพทกภาย

(ปรมานชตชโนรส,สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ . 2539: 2) 1.1.4 ขนบในการอปมาพระมหากษตรยทามกลางขาราชบรพารกบพระจนทรและดวงดาว ในค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททองมการกลาวเปรยบแบบอปมาพรรณนาพระมหากษตรยเมอเสดจถงทพระราชวงวามเหลาเสนาขาราชบรพารจ านวนมากเขาเฝาทลละอองธลพระบาท ดดจพระองคทรงเปนดวงจนทรทลอมรอบดวยหมดาว และเมอเสดจเขา

131

ทประทบอนงดงามทแวดลอมดวยบาทบรจารกาจ านวนมาก พระองคกทรงเปนดงพระอนทรท เสดจประทบในไพชยนตวมาน ความวา เสดจถงวงหลวง เสนาทงปวง นงเฝาเรยงรน ดจดารากร ประดบพระจนทร ในหวางอ าพน อมพรเวหา (ศลปากร,กรม. 2545 ข: 49)

การใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยแบบอปมาทปรากฏในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงธนบร กวไดกลาวถงสมเดจพระเจากรงธนบรวาทรงเปนดงดวงจนทรทแวดลอมดวยดวงดาว อนหมายถงบาทบรจารกา ดงบทโคลงตอไปน มาทลถนอมบาทไท ขจรขจาย ดดจดาราราย เรอฟา ลอมจนทรพมลหมาย หมดเมฆ จนทรเฉกจอมภพหลา เลศลวนควรชม ฯ


1.2 ขนบการใชความเปรยบแบบอตพจน การใชความเปรยบแบบอตพจนเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตปราฏการสบทอดขนบการกลาวเกนจรงในลกษณะทวา พระมหากษตรยทรงเปนผบนดาลใหเกดสงมคาในแผนดน และขนบการใชอตพจนเพอบอกจ านวน ดงรายละเอยดตอไปน 1.2.1 ขนบการใชอตพจนเพอบอกวาพระมหากษตรยทรงบนดาลสงมคา ในโคลงดนยวนพายกวไดกลาวถงสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวา เมอพระองคทรงอบตมาท าใหโลกอดมไปดวยโภคยสมบตยงกวาทาวกเวรผเปนเทพเจาแหงทรพยสมบต เกดบอเงน บอทอง และบอรตนะ พระองคทรงท าใหทวปทงสมแตความเกษมสข และเสดจมาทรงกระท าศกสงครามใหหมดสนไป

132

การกลาวเกนจรงหรอการใชความเปรยบแบบอตพจนนกวไดเปรยบเทยบใหเหนถงความเหนอกวาของสมเดจพระบรมไตรโลกนารถกบทาวกเวร อกทงยงกลาวถงความสขสบายทบงเกดขนในทวปทงสอนเปนดนแดนเปนในอดมคต ดงบทโคลงทวา พระมาเพญโภคยพน ไพศรพ โสดแฮ

ภลบอเงนทองเปน บอแกว พระมาเกอดเกษมภพ ทงส เสบยแฮ มาส าแดงกลาแกลว เกลอนรณ ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 332) ในโคลงและกลอนยอพระเกยรตสามรชกาลปรากฏการใชความเปรยบแบบกลาวเกนจรงทมลกษณะการสบทอดความคดมาจากวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยา คอโคลงดนยวนพาย ทกลาวถงบอเงน บอทอง บอแกว และทรพยสมบตอนบงเกดมในราชธานดวยพระบารมของพระมหากษตรย ดงบทโคลงทวา แผนดนเพยงแผนฟา มาปอง เปนแฮ เกดบอเงนบอทอง บอแกว สมบรณสมบตนอง นบโกฏ เปนมโหฬารแลว เลศดวยบารม ฯ

(ไชยวชต (เผอก), พระยา. 2518: 20) 1.2.2 ขนบการใชอตพจนเพอบอกจ านวน กวใชความเปรยบแบบอตพจนเพอบอกปรมาณ หรอจ านวนของสงตางๆ เพอแสดงให เหนถงพระคณลกษณะอนพเศษของพระมหากษตรย ซงสามารถแบงไดดงน 1.2.2.1 เปรยบพระปญญาทมากยงกบความลกมหาสมทร กวกลาวถงพระคณลกษณะในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ในโคลงสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกยวา ทรงมพระปญญาและพระปรชาหยงรลกซงกวามหาสมทร ดงบทโคลงทวา

133

พระยศยอดเมรเรอง ฤๅปาน พระกมลไพศาล กวาหลา เบญญากบพระญาณ ฦกเลห สมทรแฮ ช านโวหารขา บาทพรองพระคณแสดง ฯ


พระยาตรงกลาวถงพระบารมในพระองคทมมากมายเปรยบไดกบระลอกคลนในมหาสมทรทซดสาดอยตลอดเวลา รวมทงพระปญญาอนมากยงทผสานรวมเขาจนมหาสมทรนนสามารถทวมถงเขาพระสเมรได ดงบทประพนธทวา

บารมมาบอยแม มากเหลอ พางสมทรตฟองฟน คลนครน ปญญายงยศเฝอ ฟมทวม แสนสเมรต าตน ไปปาน ฯ

(ตรง,พระยา. 2547: 240)

1.2.2.2 เปรยบพระมหากรณาธคณอนมากยงกบความลกของบาดาล กวพรรณนาถงพระมหากรณาธคณในสมเดจพระบรมไตรโลกนาถโดยการใชความเปรยบแบบ อตพจนวา พระมหากรณาธคณในพระองคไมสามารถเรยบเรยง หรอกลาวไดครบถวน พระมหากรณาธคณนนลกลงถงบาดาล ดงบทประพนธทวา

คณไทธเบศรร รยงสบ เมอใด ฦกลงบาดาลกลว กลาวอาง หนาหนกตรยบไตรภพ ดโลก ไสแฮ ลวงยอดยาวกวางพน ปรยบปาน ฯ

(ศลปากร,กรม. 2540: 344)

134

กวพรรณนาพระมหากรณาธคณในสมเดจพระเจาปราสาททองวายงใหญ และมากมายเกนกวามหานทสทนดรทง 7 สาย พระมหากรณาธคณจบทวตงแตบาดาลจนสงสดขอบจกรวาล บคคลนนกยงมอาจกลาวถอยค าพรรณนาพระมหากรณาธคณในสมเดจพระเจาปราสาททองไดหมดสน ดงบทประพนธทวา สรรเสรญคณพระภธร เจดสทนดร สรมทรบเปรยบเทยบแทน คณนากหมนกแสน กโกฏดนแดน อธกไปปนปาน เบองต าล าภดาธาร เทาถงสดกาล นรทรนาคมหา เบองบนพนอากาสา สดสญศวา ศโวตไมไกวล โดยบรมณฑลขอบขณฑ เตมถงอนนต อนนตจกรวาฬา

(ศลปากร,กรม. 2545 ข: 28) 1.3 ขนบการใชความเปรยบแบบสมพจนย ขนบการใชความเปรยบแบบสมพจนยหรอการกล าวถ งส งหน งส ง ใดในอง คพระมหากษตรยเพอใหหมายรวมถงพระมหากษตรยทงพระองค มดงน 1.3.1 ขนบการกลาวถงพระยศแทนองคพระมหากษตรย วรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนไดสบทอดขนบการกลาวถงพระยศแหงพระมหากษตรยเพอใหหมายรวมถงองคพระมหากษตรย โดยการกลาวแตเพยงพระยศเชนนไดปรากฏแลวในโคลงเฉลมพระกยรตสมเดจพระนารายณมหาราชทแตงในสมยกรงศรอยธยา โดยวรรณคดยอพระเกยรตในสมยกรงศรอยธยาไดเนนค าวาพระยศไวตอนตนของโคลง แตในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนไดกลาวถงพระยศในลกษณะโคลงกระท ดงรายละเอยดตอไปน

โคลงเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนารายณมหาราช กวไดกลาวถงเพยงพระยศแตให

135

หมายถงสมเดจพระนารายณมหาราช โดยกลาวถงเหตการณชางเผอกจากเมองจากเมองกาญจนบรมาสพระบารม กลาวถงพระบรมเดชานภาพและพระปรชาสามารถในการรบท าใหเมองตางๆ มาพงพระบารม และกลาววาสมเดจพระนารายณมหาราช ทรงโปรดใหสรางพระราชวงเมองลพบร ดงบทโคลงตอไปน พระยศปางใหขาว มาถวาย ไดเผอกพงพรรณราย ผองแผว ในกาญจนบรหมาย พนเวศ เมองมงมชางแกว ทวไทชมบญ ฯ

พระยศปางคลายคล พลแสน ราญรอบเวยงเชยงแหน หนเกลา ลาวลาญดาษดนแดน นองนาศ ไปนา ไหวหวนพระฤทธเรา ทวทาวทกกรง ฯ


พระยศปางตงแตง เวยงสถาน ลพบรโบราณ ราชนน แถวสถลอญจลทวาร วงราช ปอมเปรยบปราการกน กอกงสมา ฯ

(ศลปากร, กรม. 2545ก: 653 - 656) โคลงดนเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยกวไดใชความเปรยบแบบสมพจนยเพอกลาวถงพระมหากษตรยอยางเดนชด โดยกวพรรณนาถงพระยศเพอชใหเหนถงพระคณสมบตในพระองค คอ ทรงมพระยศมากยง ทรงเปนใหญในสามโลก ทรงมพระบารมปกแผไปยง

136

เมองตางๆ ยงผลใหเมองตางๆ เขามาพงพระบรมโพธสมภาร ดงบทโคลงตอไปน พระยศเยยวพงพน สรแสง พระยศจรจรญ รงหลา พระยศเสดจมาแสดง ดลทว พระยศขจรฟา เฟองฟ ฯ พระยศยนชวฟา ดนทรง พระยศครองไตรตร โลกล า พระยศยงเอกองค อมเรศ พระยศเยนยงน า เนองชล ฯ พระยศพเศษสราง สบสรรพ พระยศดรดาลดล ดนดาว พระยศยทธทางธรรม ธรราช เรองแฮ พระยศเผยอไททาว ทวเมอง ฯ

(ตรง, พระยา. 2547: 270 – 271)

1.3.2 ขนบการกลาวถงพระเกยรตแทนองคพระมหากษตรย ในสมย กรงรตนโกสนทรกวไดกลาวถงพระเกยรตแตใหมความหมายถงพระมหากษตรย ดงน โคลงดนเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยกวไดใชความเปรยบแบบสมพจนยโดยกลาวถงพระเกยรตเพอใหมความหมายถงพระมหากษตรยอยางเดนชด กลาวคอพระองคทรงดแลอาณาประชาราษฎร ทรงมพระปรชาสามารถในศาสตรตางๆ และการรบ ทรงม พระบารมปกแผไปยงเมองตางๆ ยงผลใหเมองตางๆ เขามาพงพระบรมโพธสมภาร ดงบทโคลงตอไปน พระเกยรตชชพไว คงวน พระเกยรตกรงโกรมเฝอ ฝาใต พระเกยรตกฤษณสรรค ศลปะศาสตร

137

พระเกยรตเชยวชาญใช ชางชาญ ฯ พระเกยรตกรงราชเจา เรองจบ พระเกยรตประกอบการ กอเกอ พระเกยรตราบรอนรบ ฤๅร า พระเกยรตออกเออเฟอ ฝากฝง ฯ พระเกยรตเกรกช าช ชมบญ พระเกยรตกรงใดยง ยอบเขา พระเกยรตเกษมสน- ทรรง เรองแฮ พระเกยรตกฤตยฤๅเศรา เสอมสญ ฯ

(ตรง, พระยา. 2547: 270)

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส ทรงกลาวยอพระเกยรตพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โดยกลาวถงพระเกยรตในการกลาวถวายพระพรใหพระเกยรตยศในพระองคขจรก าจายและอยคกาลนรนดร ทงแสดงความกตญญกตเวทตอพระองคโดยการทรงนพนธโคลงดนเรองปฏสงขรณวดพระเชตพน ดงบทประพนธทวา ขาพระพร าเอกอาง อรรถรศ เรยบเอย เผยอพระยศอดลย เดองหลา พระเกยรดจงปรากฎ ประกาศโลก แลพอ คงอยคฟาฟง เฟองสวรรค

(ปรมานชตชโนรส, สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ. 2547: 33) 1.3.3 ขนบการกลาวถงพระบาทแทนองคพระมหากษตรย ในค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตพระพทธเจาหลวงปราสาททอง กวไดกลาวถงเหตทพระองคม พระราชโองการตรสถามดวยจะทรงลบศกราช กวกลาวถงบรรดาขาราชการจ านวนมากทเขาเฝาทลละอองธลพระบาทในทองพระโรง โดยใชค าวา ธลบงส เพอแสดงถงสมเดจพระเจาปราสาททอง ดงบทโคลงทวา

138

ขาทลบงคมเคา- รพยรกษกราบกราน เตมทองพระโรงธาร- ค านลเหลอหลาย เสนาพฤทธาจารย บดการมากมาย กมเกลาบงคมถวาย ธรทลธลบงส


กวไดใชความเปรยบแบบสมพจนยเกยวกบสมเดจพระนารายณมหาราชโดยกลาวถงเฉพาะเพยงพระบาทเพอแทนพระองค ในการกลาวถงเหตการณทเจาเมองตางๆ เขามาพงพระบารม ดงน


(ศลปากร, กรม. 2545ก: 654) นดดาจาเบศรไท จ าปา นามชอโปซางสา โรชแท มาทลสวรรณบา ทกราช

เปนบาทมลกาแล นอบนวอภวนท ฯ (ศลปากร, กรม. 2545ก: 654)

บตราธราชไท กมพช นามอปราชายศ ใหญนน ทงนกอบลบท จรยาตร มาเพอภกดหมน อยเงอมบทมาลย ฯ


139

โคลงยอพระเกยรตพระเจากรงธนบรปรากฏการใชความเปรยบแบบสมพจนย โดยกวกลาวถง พระบาทของพระองคแทนองคพระมหากษตรย ในการกลาวถงเหตของการประพนธโคลงยอ พระเกยรตนวาเพอเปนการเฉลมพระเกยรตสมเดจพระเจากรงธนบร และมการกลาวถงสมเดจพระเจา กรงธนบรวาทรง บาทบรจารกามาเฝาทลละอองพระบาทดจดวงดาวทแวดลอมดวงจนทร ดงค าโคลงทวา

บงคมบทรชไท ทรงทศ ธรรมา พระปนอยธยายศ ยอดฟา ขอแถลงนพนธพจน เฉลมบาท พระเอย ไวพระเกยรตทวมหลา โลกเหลองฦๅ


มาทลถนอมบาทไท ขจรขจาย ดดจดาราราย เรอฟา ลอมจนทรพมลหมาย หมดเมฆ จนทรเฉกจอมภพหลา เลศลวนควรชม


โคลงยอพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยมการกลาวถงพระบาท เพอใหหมายถงพระมหากษตรย ดงบทประพนธตอไปน จกเชญพระบาทไท บณฑร ผานพภพไอสรย สบเชอ ตางสาธพรอมมล มอบชพ ถวายแฮ บญพระหากกอเกอ เสรจเสยนศตร ฯ อาลกษณลขตถอย ทลสนอง สรวมชพมนตรสอง ฝายเฝา

140

องเชญธลละออง บวบาท พระนา ครองแผนดนนงเกลา แหงขาทงมวญ ฯ




พระยาตรงใชความเปรยบแบบสมพจนยในการกลาวถงพระบาทแตใหมความหมายรวมถงพระบาทสมเดจพระพทธเลศนภาลย ดงบทโคลงทวา

หวงฝากชพชวฟา ดนหาย ตราบประลยลาญผลาญ โลกลาง หมายมอบชวาวาย รองบาท รองบทบรราง ราษฎรสญ ฯ

(ตรง, พระยา. 2547: 259)

พระยาไชยวชต (เผอก) ใชความเปรยบแบบสมพจนยในโคลงและกลอนยอพระเกยรตสามรชกาล คอ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย และพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โดยกลาวถง บรมบาท ละอองบทศร บทมาลย แทนการกลาวถงพระมหากษตรยทงสามพระองคโดยตรง ดงบทโคลงทวา บงคมบรมบาทไท ทงสาม สบพระวงษทรงนาม ยอดฟา เสวยราชสมบตตาม ล าดบ สามแผนดนเจาหลา เลศล ากรงกระษตร ฯ

141

สรวมชพขาบาทดวย ภกด ทลละอองบทศร ใสเกลา ขอแสดงพระเดชตร ศวรราช ยกพระยศจอมเจา ทวปไวชมบญ ฯ

(ไชยวชต (เผอก), พระยา. 2518: 1) พระยา ยามความตอตง กตญญ ไชย สวสดชอบช ชอไว ว เศษสจรตด ดยง ดนา ชต สนทสนองรองบาทใต บาทเบองบทมาลย ฯ เดชะสตยซอตง สจรต ตอพระบาทบพตร ผานเกลา ท าบญยอมอทศ ทกเมอ ขอศขสมบรณเทา ทวนทงแสนกลป

(ไชยวชต (เผอก), พระยา. 2518: 38 - 39)

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรสทรงกลาวยอพระเกยรตพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โดยทรงกลาวถงเพยงพระบาท แตใหมความหมายถงองคพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ดงบทประพนธทวา เสาวเรขสารโสลกล า เลหทพย เพยยเฮย รงเรขรศร าพรรณ พากยพรอง กตญญยกหยบเฉลอม ฉลองบาท พระนา ขออยาขนของไข ขาดเขญ

(ปรมานชตชโนรส, สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ. 2547: 33)

142

1.3.4 ขนบการกลาวถงบญแทนองคพระมหากษตรย กวไดใชกลาวถง พระบญญาธการในพระองคทสามารถเลยงดประชากรไดดวยเพยงพระองคเดยว โดยทรงเปรยบเปนบดามารดาของพสกนกรทงแผนดน ทรงเปนครผสอนสงคนทงโลก ทรงเปนทพกพงของผยากไร ทรงเปนผน าทางแหงการหลดพนในวฏสงสารแกสตวทงหลาย และทรงเปนทรพยทยงความสขแกพสกนกร ดงบทโคลงทวา

พระเดยวบญลาภเลยง ประชากร เปนบตรมาดร ทวหลา เปนเจาแลครสอน สงโลก เปนสขทกถวนหนา นกรทงชายหญง ฯ เปนทพ านกถวน นรชน เปนทกรณาคน ยากไร เปนทสงสตวดล เมองโมกข เปนทรพยปจจบนให ทวหนาเนองเขษม ฯ

(ศลปากร, กรม. 2539: 289)

พระช าน โวหารกลาวถงความยงใหญของกรง เทพมหานคร และพระบารมในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทแผไพศาลยงใหบรรดาเมองตางเขามาถวายเครองราชบรรณาการ โดยกวกลาวถงพระบญญาธการ หรอ บญ ใหมความหมายแทนพระองค ดงบทโคลงทวา

กรง ไกรใหญกวากวาง เวยงสวรรค โลกเฮย กรง นอกกรงมาคล คงเฝา กรง ยอมบ านาญพรรณ แพรเพรศ ใหแฮ กรง เวยดนามนอบเกลา ยอบเกลากลวบญ ฯ (ช านโวหาร, พระ. 2546: 50)

143

โคลงยอพระเกยรตพระบาทสมเ ดจพระพทธ เลศหล านภาลยมการกล าวถ งพระมหากษตรยโดยใชความเปรยบแบบสมพจนยกลาวถง บญ ดงบทโคลงทวา จกเชญพระบาทไท บณฑร ผานพภพไอสรย สบเชอ ตางสาธพรอมมล มอบชพ ถวายแฮ บญพระหากกอเกอ เสรจเสยนศตร ฯ

(นงเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. 2511: 9) จากบทประพนธขางตนกวทรงไดกลาวถง บญ อนหมายความถงองคพระมหากษตรย กลาวคอ กวทรงกลาวถงการกราบบงคมทลเชญสมเดจพระเจาลกยาเธอเจาฟากรมหลวงอศรสนทรครองสรราชสมบตและประกอบพระราชพธบรมราชาภเษก พระยาไชยวชต (เผอก) ใชความเปรยบแบบสมพจนยในโคลงและกลอนยอพระเกยรตสามรชกาล คอ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย และพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โดยกลาวถง บญ แทนการกลาวถงพระมหากษตรยทงสามพระองคโดยตรงในการกลาวยอพระเกยรต ดงบทโคลงทวา บงคมบรมบาทไท ทงสาม สบพระวงษทรงนาม ยอดฟา เสวยราชสมบตตาม ล าดบ สามแผนดนเจาหลา เลศล ากรงกระษตร ฯ สรวมชพขาบาทดวย ภกด ทลละอองบทศร ใสเกลา ขอแสดงพระเดชตร ศวรราช ยกพระยศจอมเจา ทวปไวชมบญ ฯ


144

1.4 ขนบการใชความเปรยบแบบปฏปจฉา กวผประพนธวรรณคดยอพระเกยรตในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนไดรกษาและสบทอดขนบการใชความเปรยบแบบฏปจฉาจากวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยา เพอถายทอดแนวคดทวาพระมหากษตรยทรงเปนเทพเจา และทรงเปนใหญเหนอกษตรยทงปวง โดยการตงเปนค าถามเพอเราความคด ดงรายละเอยดตอไปน 1.4.1 ขนบในการกลาวเชงถามวาพระมหากษตรยทรงเปนพระนารายณ นายสวนมหาดเลกแตงโคลงยอพระเกยรตพระเจากรงธนบรโดยใชความเปรยบแบบปฏปจฉาวาสมเดจพระเจาตากสนมหาราชทรงเปนพระนารายณทจากเกษยรสมทรมาปกครองโลกนกระนนหรอ ซงการกลาวเชงถามเชนนยอมแสดงใหเหนวาพระองคทรงเปนเทพเจาทเสดจมาปกครองประเทศ ดงโคลงบททวา เสมอองคหรรกษเรอง รงครท ลลวงพาหนะครฑ สหลา ฤๅจรจากเกษยรสมทร มาทวป นแฮ เนอหนอพทธพงศกลา กอสรางโพธญาณ ฯ


พระยาไชยวชต (เผอก) ไดประพนธโคลงและกลอนยอพระเกยรตสามรชกาลโดยใชความเปรยบแบบปฏปจฉาเกยวกบพระมหากษตรยวาทรงเปนพระอาทตย พระอศวร พระพรหม หรอทรงเปน พระนารายณทเสดจมาครองโลกหรออยางไร ดงบทโคลงทวา สรยาพโยคราง รถทรง ฤๅอศรพรหมลง สหลา พระกฤษณพศณพงษ ภวนารถ พระฤๅ เสดจจากสหาศนฟา ผานพนชมพ ฯ


145

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรสทรงใชความเปรยบเชงถามวาสมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงเปนพระนารายณผทรงปราบทศกณฐหรอไม จงทรงสามารถปราบอรราชศตรคอพระมหาอปราชและกองทพแหงหงสาวดได ดงบทประพนธทวา ฤๅตรภพนาถเจา จกรา วธเฮย โหมสบเศยรลงกา กนมลาง พลพระพางพลพา นรพร า เพรงพอ เผดจอมตรอาจอาง ออกเออมเอาเสมอ

(ปรมานชตชโนรส,สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ . 2539: 101) 1.4.2 ขนบในการกลาวเชงถามวาพระมหากษตรยทรงเปนใหญเหนอกษตรย ทงปวง การใชความเปรยบแบบปฏปจฉาเกยวกบสมเดจพระเจาตากสนมหาราช กวไดกลาววาพระองคทรงเปนกษตรยทยงใหญ ทรงมชางเผอกและมาส าคญมาสพระบารม นอกจากนนพระองคทรงมขาทลละอองธลพระบาท อนกษตรยเมองอนหรอผอยใตฟากฟานจะมความยงใหญเทยบเทาพระองคนนไดหรอ ดงบทโคลงทวา



พระยาตรงประพนธโคลงดนเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยโดยกลาววา พระจกรพรรดจ านวนพนจ านวนหมนพระองคจะมาเทยบกบพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยไดหรอ ดงปรากฏในบทโคลงทวา

จกรพรรดพนหมนแม มาเปน พระฤๅ

บญพระพรทน เทยบแท

146

เลยฤอาจใครเหน หาญกลาว เถงจกรพรรดพนแล ละกล ฯ

(ตรง, พระยา. 2547: 256)

1.5 ขนบการใชความเปรยบแบบการอางถง วรรณคดยอพระเกยรตนบตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน กวไดใช ความเปรยบแบบการอางถง โดยกวจะอางถงเหตการณในอดต บคคล หรอเทพเจาเพอแสดงใหเหนถงพระบรมเดชานภาพในองคพระมหากษตรยเปนส าคญ ในสวนของขนบการใชความเปรยบแบบการอางถงสามารถแบงไดดงน 1.5.1 ขนบการอางถงเหตแหงการเสดจพระราชสมภพ ในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาจ านวน 2 เรอง คอ โคลงดนยวนพาย และค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททอง มการอางถงเหตการณอนเปนเหตใหพระมหากษตรยเสดจพระราชสมภพลงมาปกครองแผนดน โดยทวรรณคดทงสองกลาวถงกลยค อาณาประชาราษฎรเดอดรอน เปนมลเหตส าคญ แตแนวความคดเกยวกบพระมหากษตรยทงสองพระองคตางกน กลาวคอ สมเดจพระบรมไตรโลกนาถทรงเปนเทพเจา หรอทรงอบตจากเทพเจา สวนสมเดจพระเจาปราสาททองทรงเปนพระโพธสตวเสดจลงมาอบตในโลกมนษย แตทงนกนบวาการใชความเปรยบเพออางถงเหตการณทงสองกยงคงไวซงการรกษาและสบทอดขนบการใชความเปรยบ ดงปรากฏในบทรายตอไปน

อาทยคขกเขญ เปนกรลกรล าพรธรณดล จลพจลตางตาง พางจะขว าทงสหลา ฟาทงหกพกหงาย รสายสยบภพมณฑล ในกษษนน บนพรหมพษณ อศวรอดลเดช เหตบพตรคดกรณาประชาราษฎร อยยวจพนาศทงมล สญภพสบสง ธจงแกลงแสรงสรวบ รวบเอาอษเฎามรรดมามศร ดวยบพตรเสรจ กเสดจมาอบต ในกษตร

(ศลปากร, กรม. 2540: 331)

จากบทประพนธขางตนกวไดอางถงสาเหตทสมเดจพระบรมไตรโลกนาถเสดจพระราชสมภพและเสดจขนครองราชยวา แตเดมโลกมความล าบาก ทงผนดนและสวรรคตางเกดความหายนะ

147

พระพรหม พระนารายณ และพระศวะทรงเกรงวาประชาราษฎรจะเดอดรอน ทง 3 พระองคจงรวบรวมรางของพระองคและเทพเจาผยงใหญอก 8 องค แลวเสดจลงมาอบตเปนสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ

ในค าฉนทสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททองปรากฏการใชความเปรยบแบบการอางถง กลาวคอกวอางถงเหตการณอนยงผลใหพระโพธสตวเสดจลงมาพระราชภพเปนสมเดจ พระเจาปราสาททอง ดวยเกดกลยคพระอนทรจงไดอญเชญพระองคมาอบตเพอใหทรงค าจนพระพทธศาสนาใหผานกลยคไปใหไดถงหาพนป ความวา

ขอแถลงแกลงกลาวด านาน พระเกยรดภบาล บพตรเกลาทวารา อยจ าเนยรมามนสสา ทวทงโลกา กเกดพบตเบยนบฬ เพราะเหตถงกรรมกล ยคทวไตรตร พโรธใจพาธา ดวยเดชวรพทธศาสนา รอนอาสนพนตา พภพเจาไตรตรงษ เปนโกลาหนอกอง ชกชอมไปถง ส านกสมเดจทศพล กมเกลาอภวาทยคล ทลแถลงท างน ในพนพภพชมพ มารสะขาแตเจาก ผนฤทกขต อญเชญสมเดจลลา ปางนวรพทธศาสนา โพนเกดธรรมา นรานกรเบยดเบยน เชญเจากเสดจไปเนยร ทกขศาสนจงเสถยร- ภาพหาพนป วรสยมภวญาณโมล รบค าโกสย บดนทรเสดจลลา

148

เจยรจากไอศวรรยลงมา ครอบครองอยธยา บรนทรอนทรพศาล


1.5.2 ขนบการอางถงสงศกดสทธ ในชวงทายของวรรณคดยอพระเกยรตทงในสมยกรงศรอยธยาตลอดจนถงกรงรตนโกสนทรตอนตนปรากฏการใชความเปรยบแบบการอางถงเพอกลาวอางถงเทพเจาในการถวายพระพรพระมหากษตรย โดยกวจะกลาวถงนามเทพเจาและขอพรใหสอดคลองกบพระคณลกษณะของเทพเจาพระองคนนๆ เปนส าคญดงมรายละเอยดตอไปน

ในโคลงเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนารายณมหาราชกวไดอางถงเทพเจาพระองคตางๆ ในการถวายพระพรสมเดจพระนารายณมหาราช เชน ขอพรจากพระพรหมใหทรงถวายพระพรใหสมเดจพระนารายณมหาราชทรงพระเกษมส าราญในการครองสรราชสมบต ขอพรจากพระนารายณใหทรงก าจดสงชวราย และดแลโลกใหสขสงบ ขอพรจากพระอนทรใหสมเดจพระนารายณมหาราชทรงม พระฤทธานภาพปราบขาศกศตร ขอพรจากพระวรณใหสมเดจพระนารายณมหาราชพระราชทานความสขแกบานเมองดงสายน าทพย ขอพรจากพระเพลงใหสมเดจพระนารายณมหาราชทรงมพระปรชาญาณสองสวางในธรรม ขอพรจากทาวจตโลกบาลใหสมเดจพระนารายณมหาราชทรงเปนทพงพงของเมองตางๆ เปนตน ดงบทโคลงทวา

ขอพรพรหเมศเรอง รงสรรค รงแรกสงสารกลป กอเกอ ขอจงปนธรธรร มกราช ราวเรองสมมตเชอ ชนดวยไอสรย ฯ ขอพรพษณนาถจวง จรายจกร บบาปบานบญรกษ ทวนหนา ขอจงผานพ านก นรโลก เผาเผาพาลเลยงหลา โลกใหคงตรง ฯ ขอพรพนเนตรทาว ไพจตร

149

ทรงวเชยรชาญชต แกวนแกลว ขอจงจ าเรญฤทธ จอมโลก ราญราชไพรแผว ผาทาวทกแดน ฯ ขอพรพรณราชเรอง แรงฤทธ ทรงภชงคโพนพษ บานเงอ ขอจงบรมอศ ราเชษฐ คอสทธาทพยเกอ กอใหพลเกษม ฯ ขอพรเพลงรงเรา รดรกษ ชช านนเหนออคร แฝดฝ ขอจงเจรญศกด ภวนาถ พระปรชาญาณส สองใหเหนธรรม ฯ ขอพรจตโลกเลยง บรบาล รกษนกรนรสถาน สดาว ขอจงปนทรงธาร ภพโลก เปนทพ านกไททาว ทวพนภวดล ฯ

(ศลปากร, กรม. 2545 ก: 663 - 665) ในสมยกรงธนบรกวไดกลาวอาถงเทพเจาในการถวายพระพรสมเดจพระเจาตากสน

มหาราช ดงตวอยางตอไปน ขอพรปรเมศรเจา อมรแมน ทรงอาสนอษภแดน ฟากฟา เชญชวยบพตรแสน สามารถ เลงทพนยนะกลา แหลงลวนชวนเหน ฯ

150

ขอพรกมลาสนทาว ทรงหงส ใหพระศรกายจง อยาเศรา พระชนมยดยาวคง พนขวบ ใหอปสรสนมเฝา นบรอยพนทว ฯ ขอพรจตโลกทาว บรบาล มาชวยบรรกษสถาน ทานไท อยาใหสตวบาปพาน เวยงราช สถาวรวฒนให ปนเกลาพลเขษม ฯ

(ศลปากร, กรม. 2539ก: 292 - 295)

ในสมยรตนโกสนทรตอนตนพระช านโวหารถวายพระพรพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกในโคลงสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกย โดยขอใหพระรตนตรยคมครองพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงพระเกษมส าราญ และปราศจากสงราย ขอให พระอนทรตรวจตราและก าจดผทคดคดตอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ขอให พระอาทตยแบงพระรศมโอภาสมาสพระฉวของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ดงบทประพนธทวา

ขอพรไตรรตนแกว อ านรรฆ เปนททวยอภวนท นอบนอม ใหพระผานไอศวรรย เสวยสข เสมอนา ดบทกขโทษภยพรอม สงรายมลายสญ ฯ ขอวรวาสพทาว วชรา วธแฮ พนเนตรภวไนยตา สอดร ใครคดคดแหนงทา รณตอ ราชนา เชญชวยสงหารผ คดนนเลวลาญ ฯ

151

พระสรยสางเสรดมา แมนจรล รวดแฮ รรถกวดกงผน เผนดาว ร าไพบพตรพรรณ ไพโรจน ขอแบงโอภาสทาว เพมไทไผทไท ฯ

(ช านโวหาร, พระ. 2546: 69 - 70) 2. พฒนาการในการใชความเปรยบ จากการศกษาการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยพบวากวในชนหลงโดยเฉพาะกวในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนไดสรางสรรคการใชความเปรยบทมลกษณะเดมหรอทเปนขนบอนกวยดถอกนมาใหมความแปลกใหม นาสนใจทงยงสะทอนใหเหนถงแนวคดเกยวกบความเชอความศรทธาพระมหากษตรยในสงคมทเปลยนไป เชน ขนบการกลาวอางถงเทพเจาเพอถวายพระพรพระมหากษตรยกมการพฒนาเปลยนแปลงมาเปนการกลาวอางถงพระรตนตรย หรอการกลาวอางถงพระพทธรปปางตางๆ ในการถวายพระพร เปนตน การพฒนาการใชความเปรยบในวรรณคดยอพระเกยรตปรากฏดงน 2.1 พฒนาการการใชความเปรยบแบบสมพจนย 2.2 พฒนาการการใชความเปรยบแบบการอางถง ดงรายละเอยดตอไปน 2.1 พฒนาการการใชความเปรยบแบบสมพจนย โคลงดนเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยกวไดใชความเปรยบแบบ สมพจนยเพอกลาวถงพระมหากษตรยอยางเดนชด โดยกวพรรณนาถงพระเดช พระเกยรต พระยศ พระฤทธ เพอชใหเหนถงพระคณสมบตในพระองค คอ ทรงเปนดงพระพรหมเสดจลงมาดแลโลก ทรงมพระสรเสยงไพเราะแจมใส ทรงทศพธราชธรรม ทรงพระปรชาสามารถในศาสตรตางๆ และการรบ ทรงมพระบารมปกแผไปยงเมองตางๆ ยงผลใหเมองตางๆ เขามาพงพระบรมโพธสมภาร ดงบทประพนธตอไปน พระเดชพลโภคพน ภมภาค เราพอ พระเดชจรลวงเลย ลองฟา พระเดชดจจรจาก จอมส หนาแฮ

152

พระเดชดรลงหลา เลาฤๅ ฯ พระเดชมามกอง ไกรเกรยง พระเดชบรบทระบอ โหลงลวน พระเดชสรใสเสยง กมเลศ พระเดชทศถองถวน ถธรรม ฯ พระเดชขณฑเขตดาว แดนคง ครองพอ พระเดชนจเนองนนต หนงแท พระเดชพรผดง แดนทวป พระเดชพระคณแล เลศเหลอ ฯ พระเกยรตชชพไว คงวน พระเกยรตกรงโกรมเฝอ ฝาใต พระเกยรตกฤษณสรรค ศลปะศาสตร พระเกยรตเชยวชาญใช ชางชาญ ฯ พระเกยรตกรงราชเจา เรองจบ พระเกยรตประกอบการ กอเกอ พระเกยรตราบรอนรบ ฤๅร า พระเกยรตออกเออเฟอ ฝากฝง ฯ พระเกยรตเกรกช าช ชมบญ พระเกยรตกรงใดยง ยอบเขา พระเกยรตเกษมสน- ทรรง เรองแฮ พระเกยรตกฤตยฤๅเศรา เสอมสญ ฯ พระยศเยยวพงพน สรแสง

153

พระยศจรจรญ รงหลา พระยศเสดจมาแสดง ดลทว พระยศขจรฟา เฟองฟ ฯ พระยศยนชวฟา ดนทรง พระยศครองไตรตร โลกล า พระยศยงเอกองค อมเรศ พระยศเยนยงน า เนองชล ฯ พระยศพเศษสราง สบสรรพ พระยศดรดาลดล ดนดาว พระยศยทธทางธรรม ธรราช เรองแฮ พระยศเผยอไททาว ทวเมอง ฯ พระฤทธฤทธลาดฟา ดนไหว พระฤทธฤทธลลาญเลอง โหลงลวน พระฤทธฤทธกษย สญเศก พระฤทธฤทธมามวน แผนพาล ฯ พระฤทธฤทธเกรกกอง กรงโกรม พระฤทธฤทธเลงลาญ ลลม พระฤทธฤทธเถงโถม ถบทบ พระฤทธฤทธกลวกม เกงหาย ฯ พระฤทธฤทธอบอาง ออกมอ พระฤทธฤทธถงถวาย ทวทาว พระฤทธฤทธบนฦๅ ลาญสยบ พระฤทธฤทธโนมนาว นอบเนยร ฯ

154

(ตรง, พระยา. 2547: 269 – 271)

จากบทประพนธขางตนจะพบวากวมการพฒนาการใชความเปรยบแบบสมพจนย คอ การกลาวถง พระเดช พระเกยรต และพระฤทธ เพมเตมจากพระยศ อนเปนการใชความเปรยบแบบสมพจนยทมมาแตวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยา แสดงใหเหนวานอกจากกวจะรกษาไวซง ขนบแลวกวยงคงพฒนาการใชความเปรยบอกทางหนง 2.2 พฒนาการการใชความเปรยบแบบการอางถง การกลาวถงสงศกดสทธเพอถวายพระพรพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตนบเปนขนบทสบทอดกนมานบแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน หากแตวรรณคดยอพระเกยรตในชวงปลายสมยกรงศรอยธยากวไดพฒนาการใชความเปรยบแบบอางถงพระคณสมบตของ เทพเจาในการถวายพระพรมาเปนการกลาวอางพระพทธสาวกในสมยพทธกาลให คมครองพระมหากษตรย ในกาลตอมากวสมยกรงธนบรและสมยกรงรตนโกสนทรกไดพฒนาการใชความเปรยบดงกลาวไปเปนการอางถงพระรตนตรยรวมเขากนกบการอางถงเทพเจาอนเปนขนบแตเดมมา ดงรายละเอยดตอไปน

โคลงชะลอพระพทธไสยาสนมการอางถงพระภกษในสมยพทธกาลนอกเหนอจากการกลาวอางถงพระคณสมบตของเทพเจาในการถวายพระพรพระมหากษตรย เชน กวอางถงพระสารบตรผเปนเอตทคคะทางปญญาเพอใหพระมหากษตรยทรงมพระสตปญญาเปนเลศเฉกเชนเดยวกน ดงโคลงบททวา

ขอพระเอารสสรอย สารบตร วทยาปรากฏสทธ โลกยล า ขอจงจรรโลงโลกอด ดมเลอศ เรองวชาการก า กงเทยนเสมอสมาน ฯ

(ศลปากร, กรม. 2545 ข: 71)

155

ในสมยกรงธนบรกวไดกลาวอางถงพระรตนตรยในการถวายพระพรสมเดจพระเจาตากสนมหาราช ดงตวอยางตอไปน

ขอพรพระพทธเบอง สพญญ จงแผพระเดชช ปนเกลา ตราบเสรจโพธญาณตร ตราโลก ดดเดจปญจขนธเขา สหองนฤพาน ฯ ขอพรสธรรมเจาชวย ผชมธรรม แปดหมนสธรรมขนธ ชองช พระไตรปฎกพลน สงส พระนา ใหพระปญญาน ตรสร ถองถวล ฯ ขอพรพทธบตรผ พทธพงศ เธอทสทธศลทรง ถองถวน ใหพระบรบาลคง ธรณศ ยนนา ไหลหลงโภคแหลลวน สไทนจกาล ฯ

(ศลปากร, กรม. 2539ก: 292 - 293)

ในสมยรตนโกสนทรตอนตนพระช านโวหารถวายพระพรพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกในโคลงสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกย โดยขอใหพระรตนตรยคมครองพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงพระเกษมส าราญ และปราศจากสงราย ดงบทโคลงทวา

ขอพรไตรรตนแกว อ านรรฆ เปนททวยอภวนท นอบนอม ใหพระผานไอศวรรย เสวยสข เสมอนา ดบทกขโทษภยพรอม สงรายมลายสญ ฯ


156

การพฒนาการในการใชความเปรยบทปรากฏในวรรณคดยอพระเกยรตสามารถแสดงเหนถงการพฒนารปแบบในการใชความเปรยบตามขนบทางวรรณคดทมมาแตเดม ทงยงสะทอนใหเหนแนวคดของกวหรอบคคลในสงคมอนเกยวกบพระมหากษตรยตามบรบททางสงคมทปรบเปลยนไป เชน การอางถงสงศกดสทธทางพระพทธศาสนา นอกเหนอจากการอางถงสงศกดสทธในศาสนาพราหมณ เปนตน อนสะทอนใหเหนถงอทธพลอนกวางขวางของศาสนาพทธ สวนการสบทอดขนบในการใชความเปรยบนนกวไดสบทอดทงในสวนของรปแบบการใชความเปรยบอนเปนการยดถอสบทอดขนบในแบบของวรรณคด และการสบทอดในกรอบแนวคดทกวรบมาจากวรรณคดในชนตนหรอแนวคดของสงคมในอดต เชน ขนบในการเปรยบพระมหากษตรยกบพระนารายณ ทปรากฏในวรรณคดยอพระเกยรตทกยคสมย และเปนแนวความคดความเชอของบคคลทม ตอพระมหากษตรยมาโดยตลอด

บทท 6 สรปผล อภปราย และขอเสนอแนะ

จากการศกษาความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน ผวจยมความมงหมายในการศกษาเพอศกษากลวธในการเสนอความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน อกทงศกษาแนวคดเกยวกบพระมหากษตรยจากความเปรยบทปรากฏ ตลอดจนศกษาลกษณะของความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยวามสวนชวยในการสรางสรรควรรณคดยอพระเกยรตไดอยางไร ซงผลการศกษาสรปไดดงน 1. กลวธในการเสนอความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรย พบวากวผประพนธวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน มกลวธการใชความเปรยบเพอยอพระเกยรตพระมหากษตรย ดงน 1.1 การใชความเปรยบแบบอปมา กวใชความเปรยบแบบอปมาในวรรณคดยอพระเกยรตตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรพบวามการเปรยบพระมหากษตรยกบสงอน เชน พระพทธเจา เทพเจา สงมคา และบรพมหากษตรย เปนตน เพอแสดงใหเหนถงคณสมบตทปรากฏมในองคพระมหากษตรยทสมพนธกบสงทน ามาเปรยบอาง ซงแสดงใหเหนถงความคดทยกยองเทดทนพระองคนอกเหนอจากทรงเปนผปกครองประเทศ โดยใชค าแสดงการเปรยบเทยบ เชน กล ดจ ดง ประดจ ประหนง ปน ปาน พาง เพยง เฉก ราว คลาย เปนตน 1.2 การใชความเปรยบแบบอปลกษณ กวใชความเปรยบแบบอปลกษณเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน โดยการ เปรยบแบบใชค าเชอม ไดแก เปน คอ กวจะเปรยบพระองควาทรงเปนสงตางๆ เชน ทรงเปนพระพทธเจา ทรงเปนเทพเจา ทรงเปนบดามารดา เปนตน และการเปรยบแบบไมมค าเชอม กลาวคอ กวจะกลาวถงพระมหากษตรยวาทรงเปนสงอนโดยไมมค าเชอม เปนการกลาวเรยกแทนพระองควาพระองคทรงเปนสงตางๆ เชน พระสรรเพชญ พระจกร กมเลศ เปนตน

158

1.3 การใชความเปรยบแบบอตพจน กวใชความเปรยบแบบอตพจน หรอการกลาวเกนจรงเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตเพอกลาวถงเหตการณเหนอธรรมชาตทเกดขน หรอสมพนธดวยองคพระมหากษตรย หรอเปนการเปรยบเทยบพระคณสมบตของพระองควายงใหญเหนอสงทนบวาใหญยง เชน ทรงมพระเกยรตยศสงกวาเขาพระสเมร ทรงมพระปรชาสามารถหยงรลกกวามหาสมทร เปนตน การใชจนตนาการของกวในการกลาวเปรยบพระบญญาธการ พระบรมเดชานภาพ หรอพระคณสมบตนยอมมผลใหภาพเกยวกบพระมหากษตรยปรากฏอยางยงใหญในความคดของผอาน 1.4 การใชความเปรยบแบบสมพจนย กลวธการใชความเปรยบแบบสมพจนยในวรรณคดยอพระเกยรตตามทไดศกษามาน พบวากวไดใชการกลาวถงสงตางๆ อนเปนสวนยอยในองคพระมหากษตรยแตใหมความหมายแทนพระองคโดยทงรวมทงหมด เชน การกลาวถงพระบาท พระยศ บญ เปนตน ซงค าทกวน ามาใชในการกลาวเปรยบแบบสมพจนยสามารถแสดงใหเหนถงพระราชฐานะอนสงสง และพระคณสมบตทปรากฏมในองคพระมหากษตรยไดเปนอยางด อนน ามาซงการเทดพระเกยรตพระมหากษตรยในคราวเดยวกน 1.5 การใชความเปรยบแบบนามนย กวใชความเปรยบแบบนามนยในวรรณคดยอ พระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนโดยการกลาวถงชางเอราวณเพอแสดงใหเหนถงพระปรชาสามารถและความยงใหญของพระมหากษตรยในการกระท ายทธหตถ

1.6 การใชความเปรยบแบบปฏปจฉา กวไดเลอกใชความเปรยบในลกษณะดงกลาวเพอยกยองพระมหากษตรยและน าความคดของผอานใหเหนถงความยงใหญ หรอพระบรมเดชานภาพในองคพระมหากษตรยโดยการตงค าถามทไมตองการค าตอบหากแตเปนการย าความคดของผอานใหชดเจนขนตามกรอบความคดทกวน ามาใชเปนค าถาม การใชความเปรยบแบบปฏปจฉาเกยวกบพระมหากษตรยในว รรณคดยอพระ เก ย ร ตจ งม ก าร ต งค าถาม เพ อย า เ ร อ ง พระบญญาธ กา ร พระบารม หรอพระมหากรณาธ คณอนย ง ใหญ เชน ฤๅจรจากเกษยรสมทร มาทวป น แฮ , เปนมกฎแกนไท ทวทาวฤๅเสมอ ฯ , พระคณอเนกนตย นบร า ไฉนนา เปนตน

159

1.7 การใชความเปรยบแบบการอางถง จากการศกษาการใชความเปรยบแบบอางถงในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนพบวากวไดใชการอางถงเรองราวตางๆ หรอสงตางๆ เพอแสดงใหเหนถงความเปนมาอนยงใหญของพระมหากษตรย หรอแสดงใหเหนถงพระบญญาธการ รวมทงแสดงใหเหนถงพระมหากรณาธคณทพระราชทานแกพสกนกร เชน การกลาวถงเรองราวหรอมลเหตแหงการเสดจพระราชสมภพของพระมหากษตรย การอางถง พระรตนตรย เทพเจาในการถวายพระพร การอางถงพระมหากษตรยกบบรพกษตรยทส าคญเพอกลาวถง พระราชกรณยกจทสมพนธกบพระมหากษตรยทกวสรรเสรญพระเกยรตคณ เปนตน การใชความเปรยบแบบอางถงจงถอวาเปนกลวธทส าคญวธหนงในการใชความเปรยบเพอยอพระเกยรตพระมหากษตรย

1.8 การใชสญลกษณ การใชความเปรยบแบบสญลกษณทปรากฏในการศกษา กลวธการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงสมย กรงรตนโกสนทรตอนตน เปนการใชสญลกษณทเปนสญลกษณโดยเนอหา หรอโดยอรรถเปนสวนใหญ กลาวคอ สญลกษณเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตในชวงเวลาดงกลาวจะเปนสญลกษณทเกดจากการตความเนอหา โดยกวจะกลาวถงเหตการณซงโดยมากจะเปนเหตการอนมหศจรรยทเกดขนโดยพระมหากษตรยเพอสอใหผอานเหนวาพระมหากษตรยทรงเปนผมบญญาธการ เหตการณทงนนจงถอเปนสญลกษณแหงการกลาวยอพระเกยรตหรอแสดงพระเกยรตยศใหปรากฏ แตทงนกยงคงปรากฏการใชสญลกษณเกยวกบพระมหากษตรยโดยตรง คอ การใชค าวา บวบาท เปนสญลกษณแทนองคพระมหากษตรยอกดวย 2. แนวคดในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน สามารถแบงไดดงน 2.1 การใชความเปรยบเกยวกบพระราชฐานะ จากการศกษาแนวความคดในการใชความเปรยบเพอกลาวถงพระราชฐานะของพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสามารถแบงได 2 ลกษณะดงน

160

2.1.1 การเปรยบกบบคคล การใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตตามทกวกลาวถงพระราชฐานของพระมหากษตรยนอกเหนอจากทพระองคทรงเปนผปกครองดแลอาณาจกร กวไดกลาวเปรยบพระมหากษตรยกบบคคลตางๆ ดงน 2.1.1.1 พระพทธเจา ในวรรณคดยอพระเกยรตปรากฏการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยโดยกวกลาวเปรยบพระองควาทรงเปนพระพทธเจา เหตเพราะศาสนาพทธเปนศาสนาทคนไทยสวนใหญนบถอ การเปรยบพระมหากษตรยดงกลาวมานยอมยงผลใหประชาชนเกดความเลอมใสและศรทธาพระมหากษตรยประหนงทมตอองคสมมาสมพทธเจ า ทงแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยจะทรงปกครองบานเมองโดยธรรม 2.1.1.2 พระโพธสตว แนวคดในการกลาวเปรยบวาพระมหากษตรยทรงเปนพระโพธสตวมบทบาทส าคญในการยกยอง และเสรมสรางความเชอมนและศรทธาของประชาชนทมตอพระมหากษตรยไดเปนอยางด ดวยประชาชนจะตระหนกวาพระมหากษตรยผเปนพระโพธสตวจะทรงเปยมดวยคณธรรมอนเปนปจจยส าคญของผน าประเทศ 2.1.1.3 เทพเจา พระราชฐานะหนงทปรากฏในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตคอการกลาววาพระมหากษตรยทรงเปนเทพเจา หรอทรงสบเชอสายมาจากเทพเจาในศาสนาพราหมณ ซงแนวคดดงกลาวนแสดงใหเหนถงความเชอทวาพระมหากษตรยทรงเปนผมพระคณลกษณะพเศษกวาบคคลสามญ และเปนแสดงใหเหนวาพระองคจะทรงดแลปกปองประชาราษฎรได 2.1.2 พระมหากษตรยทรงอยเหนอสรรพสงทงปวง จากความคดในเรองของเทวราชากอใหเกดระเบยบและกฎเกณฑตางๆ ขนเพอแสดงพระราชฐานะความเปนเทพเจา ความยงใหญ และความศกดสทธ พระมหากษตรยจงทรงอยเหนอสรรพสงตางๆ ดงน

161

2.1.2.1 ทรงอยเหนอเทวดา การทกวกลาววาพระมหากษตรยทรงอยเหนอเทวดาสามารถแสดงใหเหนถงความคดในเรองของพทธราชา และเทวราชาไดอยางชดเจน กลาวคอพระมหากษตรยทรงเปนพระพทธเจา หรอทรงเปนพระโพธสตว หรอทรงเปนเทพเจาผยงใหญ เหตเพราะพระราชฐานะทงหมดนลวนมความยงใหญเหนอเทวดาทงสน 2.1.2.2 ทรงอยเหนอมนษย ในวรรณคดยอพระเกยรตกวไดใชความเปรยบเพอกลาววานอกเหนอจากทรงอยพสกนกรตามพระราชฐานะพระมหากษตรยแลวพระองคยงทรงอยเหนอจตใจบคคลทงปวง กลาวคอทรงรแจงในความคดของบคคลวาบคคลจงรกภกดตอพระองคหรอไม นอกจากนกวไดกลาวเปรยบเพอแสดงแนวคดทวาพระองคยงทรงเปนใหญเหนอกษตรยทงปวง โดยแบงไดดงน 2.1.2.2.1 ทรงอยเหนอกษตรยทงปวง แนวคดในการยกยองพระราชฐานะของพระมหากษตรยใหทรงยงใหญเหนอกษตรยทงปวงนนเกดขนบนพนฐานของสงคมพทธศาสนา โดยกวน าความประทบใจในพระคณธรรมอนประเสรฐ และพระบญญาธการอนเปนสงทรงปฏบตสงสมมาของพระมหากษตรยมาเปนเหตในการกลาวถงความยงใหญดงกลาว มากกวาการมงเนนวาพระมหากษตรยทรงยงใหญเหนอกษตรยอนๆ ดวยการสรบแยงชง 2.1.2.2.2 ทรงอยเหนอบคคลทงปวง พระมหากษตรยทรงมพระราชฐานะสงสง ทรงอยเหนอบคคลทงปวง ดงนนบคคลทงปวงจงสามารถกราบบงคมทลไดเพยงเฉพาะละอองจากพระบาท หรอพระบาทเทานน การกลาวเชนนยอมเปนสวนหนงในการทกวแสดงออกถงการยกยอง และเทดทนพระมหากษตรยวาทรงมพระราชฐานะหรอทรงอยในสถานทอนสงสง 2.2 การใชความเปรยบเกยวกบพระคณสมบต จากการศกษากลวธการน าเสนอความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยพบวากวไดมแนวความคดในการกลาวถงพระคณสมบต ตางๆ ของพระมหากษตรย ดงน

2.2.1 พระลกษณะ ในวรรณคดยอพระเกยรตมการกลาวเปรยบพระลกษณะของพระมหากษตรยวามความพเศษดเลศหรองดงามตามคตความเชอซงไดรบมาจากศาสนาพราหมณและพทธ ดงน

162

2.2 .1 .1 ทรงมพระส ร โฉมงดงาม จากความเปร ยบเก ยวก บพระมหากษตรยในโคลงดนยวนพายกวไดกลาวถงพระสรโฉมอดงดงามของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวางามดงพระกามเทพ และพระองคทรงผองใสอยางพระจนทร

2.2.1.2 ลกษณะการพระราชด าเนน กวกลาวเปรยบสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาพระองคทรงมลกษณะในการพระราชด าเนนเหมอนกบพระพทธเจา

2.2.1.3 ทรงมพระสรเสยงไพเราะ กวกลาวเปรยบพระสรเสยงของ

พระมหากษตรยวาไพเราะเหมอนเสยงของพระพรหม

2.2.2 พระสตปญญา ในวรรณคดยอพระเกยรตไดใชความเปรยบเพอแสดงใหเหนถงพระคณสมบตดงกลาวโดยแบงไดดงน

2 .2.2.1 ท ร งม พ ระปญญามาก กว เ ป ร ยบพระปญญาของ

พระมหากษตรยกบสงตางๆ ซงเปนทรจกดในบคคลทวไปไมวาจะเปน พระอาทตย หรอดวงอาทตย และมหาสมทร

2.2.2.2 ทรงรอบรทงทางโลกและทางธรรม พระมหากษตรยตองม

ความรความเขาใจในหลกธรรม นอกเหนอจากความรในสรรพวทยาการตางๆ เพราะความเปนธรรมราชาหรอราชาผมธรรมเปนสงทไดรบการยอมรบจากพสกนกรซงโดยสวนใหญเปนพทธศาสนกชน และองคพระมหากษตรยกทรงเปนพทธมามกะ

2.2.3 พระคณธรรม การกลาวถงหลกธรรมทพระมหากษตรยทรงยดถอและปฏบตในวรรณคดยอพระเกยรตยอมแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยทรงสมบรณพรอมดวยความด ดงทธรรมนนๆ ไดแสดงไว เชน ทศพธราชธรรม จกรพรรดวตร ราชสงคหวตถ และกศลธรรมอนๆ เปนตน 2.2.4 พระปรชาสามารถ ความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยเพอยอพระเกยรตและแสดงใหเหนถงพระปรชาสามารถในพระองค ดงมรายละเอยดตอไปน

163

2.2.4.1 ทรงบ าบดทกขบ ารงสขอาณาประชาราษฎร ในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตพบวากวไดใชความเปรยบเพอแสดงใหเหนถงพระปรชาสามารถของพระมหากษตรยในการททรงปกครองดแลพสกนกรใหไดรบความสข

2.2.4.2 ทรงบ ารงพระพทธศาสนา ดวยพระมหากษตรยไทยทกพระองคทรงเปนพทธมามกะและทรงเปยมลนดวยพระคณธรรมอนประเสรฐ พระปรชาสามารถหนงททรงปฏบตคอการบ ารงพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรอง 2.2.4.3 ทรงช านาญการรบ พระปรชาสามารถอนโดดเดนของพระมหากษตรยนบแตอดตคอทรงช านาญการสรบ ดวยความหมายของกษตรยแทจรงแลวหมายถงนกรบ ในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนยงคงปรากฏภาพอนชดเจนของพระราชภารกจดงกลาว 2.3 การใชความเปรยบเกยวกบส ง เสรมพระบารม คตความเชอในเรองของพระมหากษตรยทรงมความพเศษกวาบคคลสามญเปนปจจยส าคญในการกลาวถงสงทเสรมพระบารมของพระมหากษตรย อนประกอบดวยสงตางๆ ดงน 2.3.1 ทรงมพระราชทรพยอนวเศษ กวไดกลาวถงพระราชทรพย เครองแวดลอมอนวเศษงดงามของพระมหากษตรยโดยเปรยบกบเทพเจาทงนยอมเปนไปเพอการยกยอง และแสดงใหเหนถงพระบารมอนยงใหญของพระมหากษตรย ดงมรายละเอยดตอไป 2.3.1.1 ทรงมชางแกว หรอชางลกษณะด ในวรรณคดยอพระเกยรตกวไดใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยโดยการกลาวถงชางเผอก หรอชางส าคญเพอแสดงใหเหนถงพระบญญาบารมททรงมชางเผอกและชางส าคญมาสพระองค ซงแนวคดเกยวกบชางเผอกหรอชางลกษณะดนเปนไปเพอสะทอนแนวคดทวาพระมหากษตรยทรงเปนพระเจาจกรพรรดดวยทรงมชางแกว

164

2.3.1.2 ทรงมศาสตราวธอยางเทพเจา ความเปนเทพเจาของพระมหากษตรยปรากฏในการจดสรางเครองราชกกธภณฑ และเครองราชประโภคเพอประกอบพระเกยรตยศ และเสรมพระบารมของพระมหากษตรยผครอบครอง 2.3.1.3 ทรงมพระราชยานอนวจตร กวไดกลาวถงความงดงามของพระราชรถในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชวางามดงราชรถของพระอศวร 2.3.1.4 ทรงมทประทบอนงดงาม กวไดกลาวถงทพระราชวงหรอทประทบของพระมหากษตรยวางดงามเหมอนวมานของเทพเจา 2.3.2 ทรงบนดาลความมหศจรรย กวกลาวถงความมหศจรรยตางๆ ทเกดขน ดวยพระบญญาธการทพระมหากษตรยทรงสงสมมา ทงนยอมแสดงใหเหนวาพระมหากษตรยทรงเปนผประกอบคณความดคอบญ ตามแนวคดของศาสนาพทธพระมหากษตรยอานสงส หรอผลบญจงกอใหเกดสงดงาม 3. การสบทอดขนบ และพฒนาการในการใชความเปรยบ จากการศกษาการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนพบวา กวไดสบทอดขนบการใชความเปรยบ และพฒนาการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรย ดงน 3.1 ขนบการใชความเปรยบ จากการศกษาการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนพบวา กวมการสบทอดขนบ หรอแบบแผนการใชความเปรยบและแนวคดจากกวผประพนธวรรณคดยอพระเกยรตในชนแรกๆ โดยสามารถแบงการสบทอดขนบดงกลาวได ดงน 3.1.1 ขนบการใชความเปรยบแบบอปมา กวไดมการสบทอดขนบแนวคดทวา พระมหากษตรยทรงมพระปญญาเหมอนพระอาทตย หรอดวงอาทตย พระมหากษตรยทรงดแลรกษาโลกเหมอนพระนารายณ ทรงมพระฤทธเหมอนพระรามปราบทศกณฐ และพระมหากษตรยทรงเปนดงพระจนทรทแวดลอมดวยขาราชบรพารอนเปรยบเสมอนดวงดาว

165

3.1.2 ขนบการใชความเปรยบแบบอตพจน การใชความเปรยบแบบอตพจนเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตปราฏการสบทอดขนบการกลาวเกนจรงในลกษณะทวา พระมหากษตรยทรงเปนผบนดาลใหเกดสงมคาในแผนดน และขนบการใชอตพจนเพอบอกจ านวน 3.1.3 ขนบการใชความเปรยบแบบสมพจนย วรรณคดยอพระเกยรตสมย กรงรตนโกสนทรตอนตนไดสบทอดขนบการกลาวถง พระยศ พระเกยรต พระบาท และบญ ใหหมายรวมถงองคพระมหากษตรย 3.1.4 ขนบการใชความเปรยบแบบปฏปจฉา กวสบทอดขนบในการกลาวเชงถามวาพระมหากษตรยทรงเปนพระนารายณ และขนบในการกลาวเชงถามวาพระมหากษตรยทรงเปนใหญเหนอกษตรยทงปวง 3.1.5 ขนบการใชความเปรยบแบบการอางถง กวสบทอดขนบการอางถงเหตแหงการเสดจพระราชสมภพ และขนบการอางถงสงศกดสทธ 3.2 พฒนาการในการใชความเปรยบ จากการศกษาการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยพบวากวในชนหลงโดยเฉพาะกวในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนไดพฒนาการใช ความเปรยบทมลกษณะเดมหรอทเปนขนบอนกวยดถอกนมาใหมความแปลกใหม นาสนใจทงยงแสดงใหเหนถงแนวคดบางประการทเกดขนในสงคม ซงสามารถแบงไดดงน 3.2.1 พฒนาการการใชความเปรยบแบบสมพจนย กวในสมยรตนโกสนทรตอนตนมการพฒนาการใชความเปรยบแบบสมพจนย คอ การกลาวถง พระเดช พระเกยรต และ พระฤทธ เพมเตมจากพระยศ อนเปนการใชความเปรยบแบบสมพจนยทมมาแตวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยา แสดงใหเหนวานอกจากกวจะรกษาไวซง ขนบแลวกวยงคงพฒนาการใชความเปรยบอกทางหนง

166

3.2.2 พฒนาการการใชความเปรยบแบบการอางถง การกลาวถวายพระพรพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตนบเปนขนบทสบทอดกนมานบแตสมยกรงศรอยธยาถง กรงรตนโกสนทรตอนตน หากแตวรรณคดยอพระเกยรตในชวงปลายสมยกรงศรอยธยากวไดพฒนาการใชความเปรยบแบบอางถงจากการกลาวถงพระคณสมบตของเทพเจาในการถวายพระพรมาเปนการกลาวอางถงพระพทธรปปางตางๆ และพระพทธสาวกในสมยพทธกาลใหคมครองพระมหากษตรย ในกาลตอมากวสมยกรงธนบรและสมยกรงรตนโกสนทรกไดพฒนาการใชความเปรยบดงกลาวไปเปนการอางถงพระรตนตรยรวมเขากนกบการอางถงเทพเจาอนเปนขนบแตเดมมา อภปรายผล ความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถง กรงรตนโกสนทรตอนตนมความงดงามไพเราะในแงวรรณศลป ทรงไวซงคณคาทางความรทางประวตศาสตรมคณคาทางดานสงคมและวฒนธรรม อนจะเหนไดจากการศกษากลวธการน าเสนอ ความเปรยบ แนวคดทไดจากความเปรยบ การสบทอดขนบ ตลอดจนการพฒนาการใชความเปรยบในวรรณคดประเภทยอพระเกยรต การศกษากลวธการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตตามแนวทางทฤษฎของกระบวนการน าเสนอโดยใชโวหารภาพพจนอนเปนการวเคราะหวรรณคดตามแนวสนทรยศาสตร ชใหเหนวากวผใชความเปรยบในวรรณคดยอพระเกยรตนบแตสมยกรงศรอยธยาถ งกรงรตนโกสนทรตอนตนนนมความสามารถในการถายทอดและน าเสนอการเปรยบเทยบพระมหากษตรยไดอยางมวรรณศลปล าเลศ ท าใหประจกษถงพระเดชานภาพ บญบารม อนยงใหญเหนอบคคลทงปวง อกทงยงทรงประกอบพระราชกรณยกจยงทรงคณอนนตตอประชาราษฎร เชน การอปมาพระมหากษตรยกบเทพเจา การกลาวถงเหตการณอนมหศจรรยเกนจรงเพอแสดงถงพระบญญาภาพ และพระบารมทมากลน เปนตน การเขาถงและซาบซงกบพระยศพระเกยรตพระบารมตลอดจนพระราชกรณยกจของพระมหากษตรยไทยในอดตในวรรณคดยอพระเกยรตไมอาจเกดขนเพยงแตเขาใจความหมายของค าศพทตามรปค าเพยงอยางเดยวหากตองอาศยการแปลโดยอรรถหรอนยทางความหมายอนแสดงใหเหนถงกลวธทางวรรณศลปของการใชความเปรยบ ทงนตองอาศยสมพนธบทกบวรรณคดไทยเรองอนๆ ขนบทาง วรรณศลป ตลอดจนและบรบททางสงคมไทยอนเกยวของกบความคดความเชอเกยวกบพระมหากษตรยทเปนรากฐานสบทอดทางความคดตอมาจวบจนปจจบน

167

ความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยทกวน ามาใชลวนแลวแตเพอจดประสงคในการทจะยกยองสรรเสรญพระเกยรตคณในองคพระมหากษตรยใหเดนชดทสดตามกระบวนการทางวรรณศลปทเปนเครองมอในการถายทอดความคดและความรสกของกว การใชความเปรยบในวรรณคดยอพระเกยรตจงสะทอนใหเหนถงแนวคดทกวซงเปนบคคลในสงคมมตอพระมหากษตรย และในทางกลบกนความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตกยอมมบทบาทชน าและสบทอดความคดทมตอพระมหากษตรยในสงคมสบตอมาจนถงปจจบนไดเชนกน ความแตกตางในสวนของแนวคดในการเทยบเคยงพระมหากษตรยใหทรงเปนดงพระพทธเจา พทธางกร หรอเทพเจา ลวนเกดขนตามปจจยทางอทธพลของความเชอและศาสนาทแตกตางกนในแตละยคสมย แตถงกระนนกสามารถกลาวไดวา วรรณคดยอพระเกยรตเปนประจกษพยานของการสบทอดแนวคดอนแสดงถงพระราชฐานะของพระมหากษตรยทสงสงกวาบคคลสามญตามคตของเทวราชาหรอสมมตเทพทค าจนระบอบการปกครองแบบสมบรณาญาสทธราชย ซงพระมหากษตรยทรงมอ านาจสงสดในอาณาจกรทงในดานสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรม แนวคดทวาพระมหากษตรยทรงเปนผม บญญาธการ พระบรมเดชานภาพ พระปรชาสามารถ และทรงเปนผมพระคณในวรรณคด ยอพระเกยรตตงแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนจงกยงคงปรากฏชดไมเปลยนแปลง การใชความเปรยบตามขนบไมวาจะเปนขนบทางวรรณศลป และขนบทางความเชอความคดทกวมตอพระมหากษตรยนนกวเปนผสบทอดขนบความเปรยบและแนวคดเกยวกบพระมหากษตรยทกวเหนวาขนบมแตเดมมาดงามเหมาะสม ขณะเดยวกนกวกสรางสรรคการใชความเปรยบในวรรณคดยอ พระเกยรตทพฒนาจากเดมแตยงคงอยในกรอบความคดความเชอของยคสมยและสะทอนใหเหนตวตนของกวเองทตองการใชความเปรยบใหมหรอแตกตางไปจากขนบ บรบททางสงคมและวฒนธรรม ตวตนของกว รากฐานทางความคดความเชอทงสามประการนจงเปนปจจยส าคญทมผลตอการเสนอความเปรยบในวรรณคดยอพระเกยรต การศกษาความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตนท าใหเหนความส าคญของการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตวา ความเปรยบมสวนส าคญอยางยงในการสรางสรรควรรณคดประเภทน กลาวคอ ความเปรยบมผลสงเสรมใหภาพลกษณของพระมหากษตรยมความชดเจน ความเปรยบชวยแสดงภาพเหตการณทางประวตศาสตรทนอกเหนอจากการบนทกตามระเบยบแบบแผนของเรองราวทางประวตศาสตร และทงยงมบทบาทในการกลอมเกลาพสกนกรในสงคมใหตระหนกและส านกในพระมหากรณาธคณของพระมหากษตรย ทงนไมวากวจะใชกลวธการเสนอความเปรยบเชนไร จะมการสบทอด

168

หรอพฒนาการใชความเปรยบหรอไม กยอมสะทอนภาพหรอแนวคดทกวหรอประชาชนมตอสถาบนพระมหากษตรยเสมอ กลาวไดวาการใชความเปรยบไดสรางขนบ และขนบนนกมพฒนาการตามปจจยส าคญสามประการดงทไดกลาวมาแลว โดยมองคประกอบยอยหลายๆ ดาน เชน ศาสนา และความเชอทกวหรอบคคลในสงคมน าไปเชอมโยงกบสถาบนพระมหากษตรย พระราชกรณยกจทพระมหากษตรยทรงปฏบตจนเปนทประจกษประทบใจกวหรอบคคลในสงคม เปนตน การใชความเปรยบ การสบทอดขนบและพฒนาการของความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยทปรากฏในวรรณคดยอพระเกยรตจงเปนมรดกทางวฒนธรรมอนสบทอดและสรางสรรควรรณคดประเภทน ใหบรรลซ งจดม งหมายคอ การยอพระเกยรต ขอเสนอแนะ จากผลการศกษาความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรยในวรรณคดยอพระเกยรตสมยกรงศรอยธยาถงกรงรตนโกสนทรตอนตน สามารถสรปขอเสนอแนะไดดงตอไปน 1. ควรมการศกษาสงทน ามาเปรยบกบพระมหากษตรย โดยเฉพาะในความเปรยบแบบอปมา และอปลกษณ วามคณสมบตสมพนธสอดคลองกบพระคณลกษณะของพระมหากษตรยอยางไร 2. ควรมการศกษาขนบ และพฒนาการในการใชความเปรยบของวรรณคดยอพระเกยรตนบแตสมยกรงศรอยธยาถงปจจบน อนจะสามารถเหนถงความเดนชดของการสราง การสบทอดขนบ และพฒนาการในการใชความเปรยบเกยวกบพระมหากษตรย และเปนประโยชนตอผสนใจผลการศกษาเพอน าไปสรางสรรควรรณคดยอพระเกยรตไดเปนอยางด

บรรณานกรม

170

บรรณานกรม กระแสร มาลยาภรณ; และชดา จตพทกษ. (2528). มนษยกบวรรณกรรม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: O.S.Printing House. กอบกล องคทานนท. (2545). ศพทวรรณกรรม. กรงเทพฯ: แซทโฟรพรนตง. กาญจนา ธรรมเมธ. (2519). วเคราะหวรรณกรรมเฉลมพระเกยรตสมยรตนโกสนทรตอนตน (2325 - 2411). ปรญญานพนธ กศ.ม. (ภาษาและวรรณคดไทย). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร. เกษม บญศร. (2515). ราชนต พากยบาล พากยสนสกฤต และพากยไทย. พมพเปนอนสรณในงาน

พระราชทานเพลงศพหลวงเวชชสารบรรกษ (ถนอม พทฒน) วนท 2 พฤษภาคม 2515. ธนบร: ศรเพชรการพมพ.

คณะกรรมการจดงานสมโภชนกรงรตนโกสนทร 200 ป. (2525). พระมหากษตรยในพระบรมราชจกรวงศ กบประชาชน. กรงเทพฯ: ชวนพมพ. คณะอนกรรมการฝายประชาสมพนธ. (2547). สมดภาพจดหมายเหตงานเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจ พระจอมเกลาเจาอยหว ในโอกาสทวนพระราชสมภพครบ 200 ป . กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง แอนดพบลชชง. จ านง ทองประเสรฐ. (2520). พทธศาสนากบสงคมและการเมอง. กรงเทพฯ: แพรพทยา. จนตนา ธนวานวฒน. (2527). การศกษาเปรยบเทยบความเปรยบในสามกกฉบบจนกบฉบบไทย. วทยานพนธ อ.ม. (ภาษาไทย). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร. จรชญา เทยงหทยธรรม. (2545). บทบาทของพระมหากษตรยไทยในการก าจดอลชชระหวาง พ.ศ. 2310 – 2445. ปรญญานพนธ ศศ.ม. (ประวตศาสตรไทย). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร. จลทศน พยาฆรานนท. (2539, เมษายน - มถนายน). สถาบนพระมหากษตรยไทย. โลกประวตศาสตร. 2(2) : 4. เจตนา นาควชระ. (2520). วรรณคดวจารณและวรรณคดศกษา. วรรณไวทยากร (วรรณคด). หนา 30. พมพครงท 2 . กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

171

เจษฎา พรไชยา. (2543). พระราชอ านาจของพระมหากษตรยตามกฎหมายและธรรมเนยมปฏบตทาง รฐธรรมนญ : การศกษาเปรยบเทยบประเทศองกฤษและประเทศไทย. วทยานพนธ น.ม. (นตศาสตร). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร. ชลดา เรองรกษลขต. (2538). คตเรองพทธราชาในวรรณคดไทย. ใน วรรณกรรม – ศลปะ สดด.

หนา 57-75. กรงเทพฯ: อกษรสมยการพมพ. ชลดา ศรวทยาเจรญ. (2519). การศกษาลลตตะเลงพายในแนวสนทรยศาสตร. วทยานพนธ อ.ม.(ภาษาไทย). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร. ชวนพศ อฐรตน (2546, ภาคเรยนท 2). เยนพระยศปนเดอน เดนฟา. มนษยศาสตรปรทรรศน.

23: 7 – 16. ช านโวหาร, พระ. (2546). โคลงสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกย. กรงเทพฯ: ส านกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร. ไชยวชต (เผอก), พระยา. (2518). โคลงและกลอนยอพระเกยรต ๓ รชกาล. พมพเปนอนสรณในงาน ฌาปนกจศพ นางประทณ ชางขวญยน ณ เมรวดพระพเรนทร วนท 22 กมภาพนธ 2518. ญาดา อรณเวช. (2526). ความเปรยบในบทละครในพระราชนพนธในรชกาลทสอง. วทยานพนธ อ.ม. (ภาษาไทย) . กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร. ดลฤทย ขาวดเดช. (2540). ภาษาจนตภาพในเรองสนของอศศร ธรรมโชต. วทยานพนธ อ.ม. (ภาษาไทย). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร. ดวงมน จตรจ านง. (2540). คณคาและลกษณะเดนของวรรณคดไทยสมยรตนโกสนทรตอนตน. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร. ตรง, พระยา. (2547). วรรณกรรมพระยาตรง. กรงเทพฯ: ส านกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร. นภาพร เลาสนวฒนา. (2549). การเสดจขนครองราชย พระราชพธ คต ความหมาย และ สญลกษณ แหง “สมมตเทวราช” . พมพครงท 2. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง. นลนพรรณ บรนทรามาตย. (2539, มถนายน). พระมหากษตรยกบการปกครอง. รฐสภาสาร. 44(6): 1 - 13. นงเกลาเจาอยหวเจาอยหว , พระบาทสมเดจพระ. (2511). โคลงยอพระเกยรตพระบาทสมเดจพระพทธ เลศหลานภาลย. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: ศวพร.

172

นายม มหาดเลก. (2530). กลอนเพลงยาวสรรเสรญพระเกยรตพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง กรพ. นตยา แกวคลณา (2542, มกราคม - เมษายน). ภาพสะทอนเกยวกบสถานภาพของกษตรยใน วรรณกรรมไทย. ธรรมศาสตร. 25(1): 127 – 135. นธ เอยวศรวงศ, บรรณาธการ. ประชมพงศาวดารฉบบราษฎร ภาค 3 พระอนาคตวงศ. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง. เบญจพร เนยรนาทสกล. (2544). จนตภาพทเกยวกบธรรมชาตในกวนพนธของอชเชน , เนาวรตน พงษไพบลย และไพวรนทร ขาวงาม. วทยานพนธ อ.ม. (ภาษาไทย). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร. ปรมานชตชโนรส , สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยา. (2539). ลลตตะเลงพาย. ทรงพระกรณา

โปรดเกลาฯใหพมพพระราชทานในงานพระราชทานเพลงศพ ศ.นพ.มล.เกษตร สนทวงศ ณ เมรหลวงหนาพลบพลาอศรยาภรณ วดเทพศรนทราวาส วนเสารท 2 กนยายน 2538. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง แอนด พบลชชง.

-----------. (2547). โคลงดนเรองปฏสงขรณวดพระเชตพน. กรงเทพฯ: สหธรรมก. ประคอง นมมานเหมนท. (2542, ธนวาคม). ภาพพระมหากษตรยไทยจากวรรณคดยอพระเกยรต.

ภาษาและวรรณคดไทย. 16: 1 – 25. ประทป ชมพล. (2542). ต าราการศกษายวนพายโคลงดน. กรงเทพฯ: คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตวงทาพระ. ปทมา ฑฆประเสรฐกล. (2547). ภาพลกษณพระมหากษตรยไทยในวรรณคดสมยอยธยา. วทยานพนธ

อ.ม. (ภาษาไทย). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. ถายเอกสาร. พรศร โพวาทอง. (2551, กรกฎาคม). พระพทธเจาหลวงกบการเสดจประพาสยโรป พ.ศ. 2423.

ศลปวฒนธรรม. 29(9): 119 - 133 มงกฎเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ.(2547). เทพเจา และสงนาร. กรงเทพฯ: ศรปญญา. มะลวลย บรณพฒนา. (2542 , เมษายน). ความเปรยบในธนญชยบณฑตชาดก. มนษยศาสตร

สงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. 16(2): 85 – 98 ยพร แสงทกษณ. (2537). วรรณคดยอพระเกยรต. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภาลาดพราว. ยวพาส (ประทปะเสน) ชยศลปวฒนา. (2542). ความรเบองตนเกยวกบวรรณคด. กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

173

ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ: นานมบคสพบลเคชน.

-----------. (2545). พจนานกรมศพทวรรณกรรม องกฤษ - ไทย. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน. วภา กงกะนนทน. (2533). วรรณคดศกษา. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. ศรสรางค พลทรพย. (2539, เมษายน- มถนายน). รามายณะกบสถาบนพระมหากษตรยไทย.

ราชบณฑตยสถาน. 21(3): 38 – 51 ศรพร โชคไพศาล. (2533). ความเปรยบในเพลงกลอมเดกภาคใต อ าเภอเขาชยสน จงหวดพทลง. ปรญญานพนธ กศ.ม. (ภาษาไทย). สงขลา: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร. ศลปากร,กรม. (2510). ค าใหการชาวกรงเกา ค าใหการขนหลวงหาวด และพระราชพงศาวดารกรงเกา ฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต. กรงเทพฯ: ส านกพมพคลงวทยา. -----------. (2539ก). วรรณกรรมสมยธนบร เลม 1. กรงเทพฯ: อมรนทร พรนตง กรพ. -----------. (2539ข). ชางตน สตวมงคลแหงพระจกรพรรด เลม 1. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง แอนดพบลชชง. -----------. (2539ค). ชางตน สตวมงคลแหงพระจกรพรรด เลม 2. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง แอนดพบลชชง. -----------. (2540). วรรณกรรมสมยอยธยา เลม 1. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภาลาดพราว. -----------. (2545ก). วรรณกรรมสมยอยธยา เลม 2. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภาลาดพราว. -----------. (2545ข). วรรณกรรมสมยอยธยา เลม 3. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภาลาดพราว. ส.พลายนอย. (2552). สตวหมพานต. พมพครงท4. กรงเทพฯ: พมพค า. สมเกยรต รกษมณ. (2551). ภาษาวรรณศลป. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: สายน าใจ. สงข พฒโนทย. (2516). พระเจาปราสาททอง. พระนคร: ครสภาพระสเมร. สจจาภรมย, พระยา. (2529). เทวก าเนด. กรงเทพฯ: เลยงเชยง. เสาวณต วงวอน. (2538). เทวราชาและธรรมราชในวรรณกรรมยอพระเกยรต. ใน วรรณกรรม – ศลปะ

สดด. หนา 76-87. กรงเทพฯ: อกษรสมยการพมพ. -----------. (2530). การศกษาวเคราะหวรรณกรรมยอพระเกยรต. วทยานพนธ อ.ด. (ภาษาไทย). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

174

สทธพนธ ขทรานนท. (2549, พฤษภาคม – มถนายน). สถาบนพระมหากษตรย : แกนกลางสงคมไทย. ศลปากร. 49(3) : 77 - 87. สทธวงศ พงษไพบลย. (2525). วรรณคดวเคราะห. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. สวคนธ จงตระกล. (2513). กษตรยในวรรณคดไทย. วทยานพนธ อ.ม. (ภาษาไทย) . กรงเทพฯ:

บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร. อครวทย เรองรอง. (2542). การใชค าเรยกและความเปรยบเกยวกบกษตรยในยวนพายโคลงดน. สโขทยธรรมาธราช. 12 (3) : 21 – 29. Doniger, Wendy; & Brain K. Smith. (1991). The laws of Manu. Culcutta: Penguin.

ประวตยอผวจย

176

ประวตยอผวจย

ชอ ชอสกล นายปราโมทย สกลรกความสข วนเดอนปเกด 20 มกราคม 2526 สถานทเกด อ าเภอเมอง จงหวดจนทบร สถานทอยปจจบน 99 ซอยสรณคมน 5 ถนนสรณคมน แขวงสกน เขตดอนเมอง กรงเทพมหานคร 10210 ต าแหนงหนาทการงานปจจบน อาจารย สถานทท างานปจจบน โรงเรยนสาธตมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร (ฝายมธยม) สงกดคณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประวตการศกษา พ.ศ.2541 มธยมศกษาปท 3 จาก โรงเรยนเบญจมราชทศ จงหวดจนทบร พ.ศ.2544 มธยมศกษาปท 6 จาก โรงเรยนสรศกดมนตร พ.ศ.2548 ศศ.บ.(ภาษาไทย) เกยรตนยม จาก มหาวทยาลยราชภฏสวนดสต พ.ศ.2554 ศศ.ม.(ภาษาไทย) จาก มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ความเปรียบเกี่ยวกับ...

Documents

Transcript of ความเปรียบเกี่ยวกับ...